S.K.

Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫قانون‪ :‬رسوبات همیشه به سمت پایین ارتفاعات حمل می شوند‬

‫قطعات آواری (‪ :)Clastic particles‬قطعات سنگي كه به طور فيزيكي حمل شده‬

‫اند و در اثر هوازدگي سنگهاي از قبل موجود ‪ ،‬ایجاد مي شوند‪.‬‬

‫رسوبات آواری (‪ :)Clastic sediments‬تجمع قطعات آواری‬

‫سنگ رسوب (‪)Sedimentary rock‬‬

‫(الف) سنگ حاصل از متراکم و سخت شدن رسوبات سستی که از سنگهای موجود‬
‫قبلی منشا گرفته و در الیه ها تجمع نموده است (آواری)‬
‫(ب) سنگ حاصل از جدا شدن و رسوب کانی ها از محلول توسط فرآيندهاي آلي و‬
‫غيرآلي (شيميايي)‬
‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫‪%5‬‬ ‫•حجم پوسته زمین ‪:‬‬
‫•مساحت قاره ها‪%75 :‬‬
‫•پدیده های زمین شناسی‪:‬‬
‫‪ -‬کوه هیمالیا در روزگاری جزء رسوبات بوده است‪.‬‬
‫‪ -‬کوه اورست در قله خود دارای سنگ آهک فسیل دار‬
‫است‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
‫هوازدگی (‪)Weathering‬‬ ‫فرسایش (‪)Erosion‬‬

‫حمل از طریق آب‪ ،‬باد و یا یخچال ها‬

‫رسوبگذاری (‪)Deposition‬‬

‫دفن و متراکم شدن‬

‫دیاژنز‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫•جابجایی رسوبات توسط باد‪ ،‬آب یا یخچال صورت می پذیرد‬
‫•نحوه حمل و جابجایی‪ ،‬رسوبات مشخصی را ایجاد می نماید‬
‫•اغلب رسوبات توسط رودخانه ها حمل می شوند‪:‬‬
‫قطعات در اندازه گراول ‪+‬‬ ‫‪cm/s‬‬ ‫•جریان های قوی‪ :‬تندتر از ‪50‬‬
‫مواد ریزتر را می توانند حمل نمایند‪.‬‬
‫قطعات در اندازه‬ ‫‪cm/s‬‬ ‫•جریان های قوی تا متوسط‪50-20 :‬‬
‫ماسه را می توانند حمل نمایند‪.‬‬
‫قطعات در اندازه رس و‬ ‫‪cm/s‬‬ ‫•جریان های ضعیف‪ :‬کندتر از ‪20‬‬
‫سیلت را می توانند حمل نمایند‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫جورشدگی‪ :‬اندازه گیری تغییر در محدوده اندازه دانه ها در یک سنگ آواری یا‬
‫رسوب‪.‬‬
‫‪ -‬رسوبات با جورشدگی خوب نشان می دهند که آنها به مدت طوالنی تحت تأثیر آب‬
‫یا باد قرار گرفته اند‪.‬‬
‫‪ -‬رسوبات با جورشدگی ضعیف نشان می دهند که آنها یا از منبع خود فاصله زیادی‬
‫ندارند و یا توسط یخچال های طبیعی یا سیالب ها رسوب گذاری شده اند‪.‬‬
‫ماسه با جورشدگی خوب‬ ‫ماسه با جورشدگی ضعیف‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫گردشدگی‪ :‬اندازه ای از میزان گردشدن گوشه های ذرات رسوب را نشان می دهد‬
‫•زاویه دار ‪ :‬ذرات رسوب نزدیک به منشا خود هستند‬
‫•گردشده‪ :‬ذرات رسوب از منشا خود فاصله زیادی دارند‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫رسوبات جورشده‪ :‬در یک رودخانه‪ ،‬اندازه ذرات رسوبات در میانه آن درشت و در حاشیه های آن‬
‫ریز می باشد‬
‫‪ -‬رسوبات شیمیایی در نزدیکی محل رسوبگذاری خود معموال از آب دریا برجای گذاشته می شوند‬
‫(سنگ های آهکی)‬
‫‪ -‬رسوبات بیوشیمیایی‪ :‬قطعاتی از موجود زنده و کانی ها در نتیجه فرآیند های زیستی از محلول‬
‫راسب می شوند (ذغال‪ ،‬پوسته جانداران)‬

‫رسوبگذاری در اقیانوس‪:‬‬
‫‪ -‬در جریان های آرام؛ تنها ذرات خیلی ریز ته نشست نمی شوند‬
‫‪ -‬تالقی آب های شیرین با شور باعث رسوبگذاری از محلول می گردد‪.‬‬

‫چرا آب اقیانوس ها شور است؟‬

‫رودخانه ها مواد محلول را به اقیانوس حمل می نمایند و بدنبال آن تبخیر باعث‬

‫افزایش غلظت نمک ها می شود‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫عوامل مؤثر‪:‬‬
‫‪ )1‬موقعیت جغرافیایی و تکتونیکی ‪ )2‬عامل حمل و جابجایی رسوبات‪ )3 ،‬فرآیندهای‬
‫زیستی و موجوداتی که باعث به هم ریختگی رسوبات می شوند ‪ )4‬آب و هوا‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 Dominated by
actions of waves,
tides and
currents

Primary
influenced by
currents

S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫الیه بندی یا طبقه بندی (‪ :)Bedding‬الیه های موازی از ذرات در اندازه‬ ‫‪-‬‬

‫یا انوع مختلف‪.‬‬

‫‪ -‬ریپل ها یا اشکال موجی شکل (‪ :)Ripples‬تپه های شنی کوچک یا ماسه‬

‫ای که طول آنها در جهت عمود بر جریان قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪ -‬الیه بندی متقاطع (‪ :)Cross bedding‬مجموعه ای از مواد یک الیه که‬

‫در زاویه هایی تا به اندازه ‪ 35‬درجه رسوب می کنند‪.‬‬

‫‪ -‬الیه بندی مدرج (‪ :)Graded bedding‬ذرات درشت رسوب در قاعده‬

‫الیه قرار می گیرند و اندازه آنها به تدریج به سمت باالی الیه ریزتر می شود‪.‬‬

‫‪ -‬اغتشاشات زیستی(‪ :)Bioturbation‬بقایای گودال ها و تونل هایی که‬

‫توسط صدف ها‪ ،‬کرم ها و غیره ایجاد شده ند‪.‬‬
‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫‪Bedding‬‬ ‫الیه بندی‬
‫‪ -‬مهمترین ویژگی سنگهای رسوبی آن است که تشکیل الیه می دهند‪.‬‬

‫‪ -‬این الیه ها مانند صفحات کتاب هستند و تاریخچه سطح زمین (چینه‬
‫نگاری) را ارائه می کنند‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫‪Bedding‬‬ ‫الیه بندی‬
‫از آنجاییکه ضخامت الیه معموًال‬
‫به فرآیند رسوب گذاری بستگی‬
‫دارد‪ ،‬بنابراین بعنوان شاخصی‬
‫از محیط رسوبی در نظر گرفته‬
‫می شود‪.‬‬

‫برای کمک به توصیف‬

‫واحدهای سنگ رسوبی ‪ ،‬یک‬
‫طبقه بندی رسمی از ضخامت‬
‫الیه ارائه شده است‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫تغییرات عمودی در ضخامت الیه نشان دهنده تغییرات در‬
‫محیط رسوبی است و می تواند شاخصی از سیستم رسوبی‬
‫یا تغییرات سطح ارتفاعی مبنا باشد‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫ریپل ها به دو گروه تفسیم بندی می‬
‫شوند‪:‬‬
‫‪ )1‬متقارن (‪)Symmetric‬‬
‫در محیط های با جریان های رفت و‬
‫برگشتی ایحاد می شوند‬

‫‪ )2‬نامتقارن (‪)Asymmetric‬‬
‫در محیط های با جریان های یکطرفه‬
‫ایحاد می شوند‬
‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫ذرات در سمت بادپناه تپه شنی‬
‫راسب می شوند‬

‫زاویه تند در باالی الیه‬

‫زاویه کم یا حتی مماس در پایین الیه‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫•مخلوطی از آب ‪ ،‬شن و ماسه و گل که به دلیل چگالی بیشترآنها نسبت به آب‬
‫اطراف خود به سمت پایین شیب حرکت می کنند (اغلب بسیار سریع) (اغلب در‬
‫اثر حرکات ناشی از زلزله تحریک می شوند)‬
‫•این جریان های توربیدیتی می توانند منجر به ایجاد سونامی شوند‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
‫حاصل از جریان های فصلی‪ :‬انرژی بیشتر آب در فصول پربارش‪ ،‬قطعات درشت را به محیط رسوبی حمل می نم‬
‫به ندریج با کم شدن انرژی آب‪ ،‬اندازه ذرات نیز کاهش می یابد‪.‬‬
‫سطح باالی الیه بندی‬

‫سطح پایین الیه بندی‬

‫مقیاس اندازه ها می تواند از چندین سانتیمتر تا چندین متر باشد‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫مطالعه بر روی توالی الیه بندی ها می تواند تاریخچه ای از حوادثی که‬
‫در سطح زمین اتفاق افتاده است را برای ما روشن نماید‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 Sediments are buried
compacted and lithified
at shallow depths in the
Earth’s crust….
:‫دیاژنز‬
‫فرآیند فیزیکی و شیمیایی که در‬
‫طی آن رسوبات به سنگ رسوب‬
‫تبدیل می گردند‬
…or subducted where they
are subjected to high
pressure and temperature

S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫‪Compaction squeezes out the water‬‬

‫مراحل دیاژنز‪:‬‬
‫‪ )1‬رسوبگذاری‬
‫‪ )2‬سیمانی شدن (قرار گرفتن ذرات ریز در میان قطعات درشت تر رسوب)‬
‫‪ )3‬متراکم شدن‬
‫‪ )4‬از دست دادن درصد زیادی از آب بین منافذ‬
‫‪ )5‬دفن شدن و افزایش درجه حرارت‬
‫‪ )6‬سنگی شدن‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
S.K. Hosseini
Ferdowsi University of Mashhad
 ‫آرکوز‪ :‬غنی از فلدسپار‬ ‫لیتیک‪ :‬غنی از قطعات سنگی‬ ‫کوارتز آرنایت‪ :‬کوارتز خالص‬ ‫گریواک‪ :‬غنی از ماتریکس‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫سنگ های رسوبی شیمیایی‬

‫فراوان ترین سنگ رسوبی شیمیایی‪ ،‬سنگ آهک است‪.‬‬

‫از دیگر سنگ های رسوبی شیمیایی می توان به‪ :‬چرت ‪ ،‬سنگ آهن رسوبی‪،‬‬
‫و تبخیری ها اشاره کرد‪.‬‬

‫فرآیندهای بیولوژیکی در تشکیل برخی از سنگهای رسوبی شیمیایی ‪ ،‬به‬

‫ویژه سنگ آهک و چرت مهم هستند‪.‬‬
‫به عنوان مثال ‪ ،‬سنگ آهک تقریبًا به طور کامل از قطعات موجودات‬
‫دریایی که برای پوسته های خود و سایر قطعات سخت کلسیت تولید می‬
‫کنند ‪ ،‬تشکیل شده است و بیشتر محصوالت چرت شامل حداقل برخی از‬
‫پوسته های سیلیسی موجودات ریز دریایی (مانند دیاتوم ها و رادیوالرها)‬
‫است‪.‬‬
‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫‪CaCO3‬‬ ‫‪Limestone‬‬ ‫گ آهک‬

‫تقریبًا همه سنگهای آهکی در اقیانوس ها تشکیل می شوند و بیشتر آنها‬

‫درفالت قاره های کم عمق به خصوص در مناطق گرمسیری با صخره‬
‫های مرجانی تشکیل می شوند‪.‬‬

‫صخره ها اکوسیستم های هستند که توسط طیف وسیعی از ارگانیسم ها‬

‫تشکیل می شوند ‪ ،‬بسیاری از آنها از یون های کلسیم و بی کربنات موجود‬
‫در آب دریا برای ساخت مواد معدنی کربناته (به ویژه کلسیت) برای‬
‫پوسته ها و سایر ساختارهای خود استفاده می کنند‪.‬‬
‫البته اینها شامل مرجان ها ‪ ،‬جلبک های سبز و قرمز ‪ ،‬جوجه تیغی‬
‫دریایی (‪ ،)Sea Urchin‬اسفنج ‪ ،‬نرم تنان و سخت پوستان نیز می باشد‪.‬‬
‫قسمت های سخت این ارگانیسم ها توسط موج ها و جریان ها فرسایش می‬
‫یابند و قطعات کربناتی تولید می کنند‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫سنگ آهک همچنین در آبهای عمیق تر ‪ ،‬از بارش پیوسته ای از پوسته های‬
‫کربنات موجودات ریز که در نزدیکی سطح اقیانوس زندگی می کردند حاصل‬
‫شده و سنگ آهک های توده ای را ایجاد می نماید‪.‬‬

‫پایین ترین حد تجمع سنگ آهک حدود ‪ 4000‬متر است‪ .‬در زیر آن عمق ‪،‬‬
‫کلسیت محلول است بنابراین سنگ آهک تشکیل نمی شود‪.‬‬

‫کلسیت همچنین می تواند در تعدادی ازمحیط های داخل قاره ای نیز تشکیل‬
‫شود‪ ،‬نظیر تراورتن در چشمه های آب گرم‪ .‬همچنین سنگ آهک هایی که در‬
‫غارها تحت عنوان استاالکتیت و استاالگمیت رسوب می کنند که تمامی فقط‬
‫بخش کوچکی از سنگ آهک ها را تشکیل می دهند‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫‪CaMg(CO3)2‬‬ ‫‪Dolomite‬‬ ‫لومیت‬

‫دولومیت یکی دیگر از کانی های کربناته است ‪ ،‬اما دولومیت نام سنگی است که‬
‫از کانی دولومیت تشکیل شده است (اگرچه برخی از زمین شناسان از اصطالح‬
‫دولوستون برای جلوگیری از سردرگمی استفاده می کنند)‪.‬‬

‫سنگ دولومیت از فراوانی باالیی برخوردار است‪ ،‬که جای تعجب دارد زیرا‬
‫موجودات دریایی دولومیت نمی سازند‪.‬‬

‫تمام دولومیت موجود در سنگ های قدیمی از طریق جایگزینی منیزیم با بخشی‬
‫از کلسیم موجود در کلسیت موجود در گل و الی و ماسه های کربناته ایجاد شده‬
‫اند‪ .‬این فرآیند به عنوان دولومیتی شدن شناخته می شود و تصور می شود در‬
‫جایی اتفاق می افتد که آب غنی از منیزیم در رسوبات کربناته محیط های جزر‬
‫و مدی نفوذ می نماید‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫‪Chert‬‬ ‫چرت‬
‫همه موجودات دریایی قطعات سخت خود را از‬
‫کلسیت نمی سازند‪ .‬بعضی از آنها مانند رادیوالرها‬
‫و دیاتومها از سیلیس استفاده می کنند و هنگامی که‬
‫آنها می میرند پوسته های ریز آنها به آرامی در‬
‫کف اقیانوس تجمع می یابند و تشکیل چرت را می‬
‫دهند‪.‬‬

‫در بعضی موارد ‪ ،‬چرت همراه با سنگ آهک‬

‫رسوب می کند ‪ ،‬اما از آنجاییکه این دو تمایل به‬
‫جدا بودن دارند ‪ ،‬بنابراین بسترهای چرت درون‬
‫سنگ آهک بطور مجزا دیده می شوند‪.‬‬

‫در آب های بسیار عمیق ‪ ،‬چرت به تنهایی معموًال‬

‫در بسترهای نازک تجمع می یابد‪.‬‬
‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬
 ‫سنگ آهن رسوبی(‪ )BIF‬رسوب اکسید آهن در کف دریا‬
‫سنگ آهن رسوبی‬ ‫است که یک کانه معمول آهن است‪.‬‬
‫‪ BIF‬وقتی اکسید می شود که آهن محلول در آب دریا ‪Banded Iron Formation‬‬
‫اکسید و نامحلول شده و ته نشست شود‪ BIF .‬در سنگ‬
‫های با قدمت ‪ 1800‬تا ‪ 2400‬میلیون سال پیش پراکندگی‬
‫بیشتری دارد ‪ ،‬که بعلت تغییر در جو و اقیانوس های آن‬
‫دوره زمانی بوده است‪.‬‬
‫باکتری های فتوسنتزی (به عنوان مثال ‪ ،‬سیانوباکتریوم ‪،‬‬
‫جلبک های سبز و آبی) دی اکسید کربن را از جو مصرف‬
‫کرده و از انرژی خورشید برای تبدیل آن به اکسیژن‬
‫استفاده می کردند‪.‬‬

‫در طی یک دوره ‪ 600‬میلیون ساله ‪ ،‬به تدریج آهن محلول‬

‫‪ ) )+ Fe2‬به آهن غیر محلول ‪ ) )+ Fe3‬تبدیل شد‪ ،‬که‬
‫با ترکیب با اکسیژن ‪ ،‬کانی هماتیت ‪ ) )Fe2O3‬را‬
‫تشکیل داد و منجر به تجمع ‪ BIF‬در کف دریا شد‪ .‬پس‬
‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫از ‪ 1800‬میلیون سال ‪ ،‬آهن محلول کمی در اقیانوس ها‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬ ‫باقی مانده و تشکیل ‪ BIF‬اساسًا متوقف شد‪.‬‬
 ‫تبخیری ها‪Evaporites‬‬
‫در مناطق خشک بسیاری از دریاچه ها و برکه ها هیچ خروجی آبی ندارند‬
‫و آبی که به آنها می ریزد تنها با تبخیر حذف می شود‪.‬‬

‫در این شرایط ‪ ،‬آب همراه با نمکهای محلول در آن مرتبا غلیظ تر شده و در‬
‫نهایت برخی از این نمکها به سطح اشباع رسیده و شروع به تبلور می کنند‪.‬‬

‫در بیشتر موارد وقتی محلول به حدود ‪ ٪50‬از حجم اصلی خود کاهش می‬
‫یابد مقادیر جزئی کربنات شروع به رسوب گذاری می کند‪.‬‬
‫گچ ‪ ) )CaSO4 · H2O‬در حدود ‪ ٪20‬از حجم اصلی و هالیت‬
‫‪ ) )NaCl‬در ‪ ٪10‬آن رسوب می کند‪.‬‬

‫از دیگر کانی های مهم تبخیری می توان به سیلویت ‪ ) )KCl‬و بوراکس‬
‫‪ ))Na2B4O7 · 10H2O‬اشاره نمود‪.‬‬

‫‪S.K. Hosseini‬‬
‫‪Ferdowsi University of Mashhad‬‬