‫جریان آب زیر زمینی‬

‫موضوعات مورد بحث در این فصل‬

‫‪ ‬قانون حاکم بر حرکت آب در زیر زمین‬

‫‪ ‬ردیابی حرکت آب زیر زمینی‬
‫‪ ‬نقشه تراز آب زیر زمینی‬
 ‫مقدمه‬

‫آب زیر زمینی تقریباًدر همه جا‪ ،‬گر چه بهه کنه‪ ، ،‬در حها‬
‫حرکت است این حرکت بنا بر اصو هی‪،‬رولیک انجام می گیرد‪.‬‬
‫قانون حاکم بر حرکت آب در زیر زمین‬

‫آب زیر زمینی‪ ،‬به طور کلی از ترازها پر انرژ تهر بهه‬
‫ترازها کم انرژ تر حرکت مهی کنه‪ ،‬و ایهن انهرژ اساسهاً‬
‫نتیجههههههههههههه ارتسهههههههههههها و فشههههههههههههار اسههههههههههههت‪.‬‬
 ‫خط جریان‬
‫مسیر حرکت آب را در زیهر زمهین را بهه صهورت مسهیرها‬
‫مستقیمی در نظر می گیرنه‪ .،‬ایهن طوهوم مسهتقیم مسهیر حرکهت‬
‫مولکولههههههههههههها آب را اصههههههههههههو حاًط جریههههههههههههان‬
‫مهههههههههههههههههههههههههههههههههههی طواننههههههههههههههههههههههههههههههههههه‪.،‬‬
 ‫جریان یکنواخت‬
‫از آنجا که طووم جریهان مسهتقیم ومهواز هسهتن‪ ،،‬جریهان‬
‫آب نسهبت بههه فاصههله تنییههر نمههی کنهه‪ ،،‬چنههین جریههانی را جریههان‬
‫یکنواطت می گوین‪.،‬‬
 ‫جریان غیر یکنواخت‬
‫جریانی اسهت کهه نسهبت بهه فاصهله تنییهر مهی کنه‪،‬وطووم‬
‫جریان پیچ وطمهایی دارن‪،‬وممکن است همگرا یا واگرا باشن‪.،‬‬
 ‫جریان ماندگار‬

‫‪ ‬اگر جریان نسبت بهه زمهان تنییهر نکنه‪،،‬آنرا جریهان مانه‪،‬گار مهی‬
‫گوین‪.،‬‬
‫‪ ‬در صورتی که جریان نسبت به زمان تنییرکنه‪ ،‬آنهرا ریهر مانه‪،‬گار‬
‫می گوین‪.،‬‬
 ‫قانون دارسی‬

‫اگهههر پیتومترههههایی در دو نقوهههه از یهههک طهه جریهههان قهههرار داد‬

‫شود‪،‬سرعت جریان آب زیر زمینی در آن ط جریان را‬
‫می توان از معادله زیر حساب کرد‪:‬‬
‫قانون دارسی‬
‫‪‬‬
‫قانون دارسی‬
 ‫بار فشار‬

‫بار فشار ‪ h‬دریک نقوه معین از سیستم جریان عبهارت اسهت‬

‫از ارتسا آب در پیتومتر که تا آن نقوه فرورفته باش‪. ،‬‬
 ‫بار ارتفاع‬

‫بار ارتسا یک نقوه معین ‪،‬فاصهله قها م بهین آن نقوهه ویهک‬

‫سوح مبنا افقی دلخوا است‪.‬‬
 ‫بار کل‬

‫مجمو بار فشار و ارتسا در یک نقوه معین رابار کهل )‪(H‬‬

‫یا با ر هی‪،‬رولیک می گوین‪.،‬‬
‫‪H=h+z‬‬
‫‪ : h‬بار فشار‬
‫‪ : z‬بار ارتسا‬
‫گرادیان هیدرولیکی‬
 ‫دبی یا گذر حجمی جریان‬
‫‪‬دبی یا گذر حجمی جریان‪:‬حجم آبی که در واحه‪ ،‬زمهان از یهک‬
‫سوح مقوع عمود برجریان می گذرد‪.‬‬
‫‪Q=V× A=KA.dh/dl‬‬
‫‪:‬دبی یا گذر دهی جریان آب‬
‫‪:V‬سرعت دارسی‬
‫‪:A‬سوح مقوع‬
‫‪:dh/dl‬گرادیان هی‪،‬رولیکی‬
 ‫حدود اعتبار قانون دارسی‬

‫‪ ‬معادله دارسی تنها در شرایوی که جریان آب از نو ورقهه ا‬

‫یا آرام است اعتبار دارد ‪.‬‬
‫‪ ‬در رسها متراکم نیت قانون دارسی اعتبار ن‪،‬ارد‪.‬‬
 ‫قوانین حرکت مایعات‬
‫عدد رینولدز )‪(Reynolds Number‬‬
‫در مکانیک سیاالت نو جریان‪ ،‬با ع‪،‬د رینول‪،‬ز مشخص مهی شهود‪.‬عه‪،‬د‬
‫رینول‪،‬ز ع‪،‬د ب‪،‬ون بع‪ ،‬است‪ ،‬که به صورت زیر محاسبه میشود ‪:‬‬
‫‪NR=ρ.v.d/µ‬‬ ‫(‪)16‬‬
‫‪:v ‬سرعت سیا‬
‫‪ρ: ‬چگالی سیا (‪)gr/cm3‬‬
‫‪:μ ‬گرانرو یا ویسکوزیته سیا (‪)gr/cm.s‬‬
‫‪:d ‬بع‪ ،‬یا مشخصه مجراست (در محیوها رسوبی ‪ v‬به عنهوان سهرعت‬
‫دارسی و ‪ d‬به عنوان قور متوس ذرات (‪ )d50‬در نظر گرفته می شود‬
‫‪.‬‬
 ‫حدود اعتبار قانون دارسی‬
‫جریان آب در لوله ها وقتی از نهو آرام اسهت کهه ‪NR‬آن کمتهر از‬
‫‪ 2100‬باش‪.،‬‬
‫اگر ‪NR‬از ‪ 2100‬تجاوز کن‪ ،‬به ت‪،‬ریج شرای آشسته می شود‪.‬‬
‫محی متخلخل‬
‫در جریان طوی یا آرام ‪ NR ≤1‬است‬
‫در محی متخلخل در ارلب موارد ع‪،‬د رینول‪،‬ز کوچکتر از یک‬
‫است‬
‫‪1 > NR > 10‬‬ ‫مرحله انتقالی‬
‫در جریان آشسته ‪NR >10‬‬
 ‫قابلیت هدایت هیدرولیکی‬
‫)‪)Hydraulic Conductivity‬‬
‫قابلیت ه‪،‬ایت هی‪،‬رولیکی‪ ،‬به توانایی یک محی متخلخل برا‬ ‫‪‬‬
‫عبور دادن آب اط ق می شود‪ .‬ب‪،‬ین معنی که هر چق‪،‬ر مق‪،‬ار‬
‫این ضریب زیاد باش‪ ،‬آب با سهولت بیشتر در محی متخلخل‬
‫جریان پی‪،‬ا می کن‪ .،‬در حقیقت قابلیت ه‪،‬ایت هی‪،‬رولیکی‬
‫عبارت از سرعت حرکت آب زیرزمینی در محی متخلخل تحت‬
‫گرادیان هی‪،‬رولیکی واح‪ ،‬می باش‪ ،‬و معادله ابعاد آن نیت مانن‪،‬‬
‫سرعت بصورت ‪ LT-1‬است‪.‬‬
‫قابلیت ه‪،‬ایت هی‪،‬رولیکی عبارت است از‪ :‬مق‪،‬ار جریان آب در‬ ‫‪‬‬
‫هر واح‪ ،‬سوح مقوع محی متخلخل تحت اثر شیب هی‪،‬رولیکی‬
‫واح‪،‬‬
 ‫قابلیت هدایت هیدرولیکی‬
)Hydraulic Conductivity)

 ‫عوامل موثر بر قابلیت هدایت هیدرولیکی‬
‫چسبن‪،‬گی سیا ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫وزن مخصوص سیا ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ان‪،‬از و توزیع ان‪،‬از منافذ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫منحنی دانه بن‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫تخلخل‬ ‫‪‬‬
‫زبر سوح دانه ها‬ ‫‪‬‬
‫درجه اشبا طاک‬ ‫‪‬‬
‫ساطتار طاک‪ ،‬تمرکت یونی و ضخامت الیه آبی در اطراف ذرات‬ ‫‪‬‬
‫رس (در ه‪،‬ایت هی‪،‬رولیکی رس ها)‬
)Hydraulic Conductivity) ‫قابلیت هدایت هیدرولیکی‬
 )Intrinsic Permeability) ‫نفوذپذیری ذاتی‬

C= is a dimensionless constant that is related to

the configuration of the flow-paths
 ‫روشهای مختلف اندازه گیری و تعیین قابلیت هدایت‬
‫هیدرولیکی در محیط های متخلخل‬
‫تخمین مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر از طریق ج‪،‬او موجود‬ ‫‪‬‬

‫محاسبه مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر از طریق فرمو ها تجربی‬ ‫‪‬‬

‫تعیین مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر با روش ها آزمایشگاهی‬ ‫‪‬‬

‫تعیین مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر با روش ها ردیابی‬ ‫‪‬‬

‫تعیین مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر با آزمایش اوگر‬ ‫‪‬‬

‫تعیین مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر با آزمایش پمپاژ چا ها‬ ‫‪‬‬

‫تعیین مق‪،‬ار ضریب نسوذپذیر بکمک م‪ ،‬ھا ریاضی آبها زیرزمینی‬ ‫‪‬‬
 ‫مقادیر تقریبی ‪ K‬در محیط های متخلخل‬
‫‪Herman Bouwer 2002‬‬
‫ضریب هدایت هیدرولیکی(متر بر روز)‬ ‫مواد تشکیل دهنده محیط متخلخل‬

‫‪0/02-0/2‬‬ ‫رس(الیه های سطحی)‬

‫‪0000001/0-01/0‬‬ ‫رس(الیه های عمقی)‬

‫‪1/0-1‬‬ ‫ماسه ریز‬

‫‪1-5‬‬ ‫ماسه متوسط‬

‫‪20-100‬‬ ‫ماسه درشت‬

‫‪100-1000‬‬ ‫شن‬

‫‪5-100‬‬ ‫مخلوط شن و ماسه‬

‫‪001/0-1/0‬‬ ‫مخلوط رس‪ ،‬ماسه و شن‬

)Intrinsic Permeability) ‫نفوذپذیری ذاتی‬
‫اندازه گیری و تعیین قابلیت هدایت هیدرولیکی با روش‬
‫آزمایشگاهی محیط های متخلخل‬
 ‫نفوذپزیری قائم و افقی‬

‫ساخت فلسی‬
‫‪ ‬ذرات تشکیل دهن‪ ،‬مواد رسوبی کمتر به صورت کهرو هسهتن‪.،‬‬
‫این ذرات در زیر آب معمهوال از طهرف پههن طهود تهه نشهین مهی‬
‫شون‪.،‬این گونه آرایش رسوبات را ساطت فلسی می گوین‪.،‬‬
 ‫نفوذپزیری قائم و افقی‬

‫‪ ‬رسوباتی که در آنها ‪ k‬در تمام جهت یکسان باش‪ ،‬ایتوتروپ‬

‫طوان‪ ،‬می شود‪.‬‬
‫‪ ‬رسوبات دارا دانه ها تقریباً کرو به این حالهت نتدیهک مهی‬
‫شون‪.،‬‬
‫رسههوباتی کههه در آنههها ‪ k‬در تمههام جهههت یکسههان نباشهه‪ ،‬آن‬ ‫‪‬‬
‫ایتوتروپ طوان‪ ،‬می شود‪.‬‬
‫‪ ‬در رسههوباتی کههه دارا انیتوتروپههی هسههتن‪ ،‬ضههریب نسههوذپت در‬
‫جهت قا م (‪)KZ‬کمتر از جهت افقی (‪ )KX‬است‪.‬‬
 ‫نفوذپزیری قائم و افقی‬
‫‪ ‬آن ایتوتروپههی در رسههوبات آبرفتههی بیشههتر بههه صههورت یههک‬
‫قاع‪ ،‬است تا استثناء‬
‫‪ ‬آن ایتوتروپی تنها نتیجه جهت یهابی ذرات نیسهت‪ ،‬بلکهه ناشهی از‬
‫الیه بن‪ ،‬رسوبات با مقادیر ‪ K‬متساوت نیت هست‬
‫‪‬‬
‫نفوذپزیری قائم و افقی‬

‫‪‬‬
‫نفوذپزیری قائم و افقی‬

‫‪‬‬
‫انیزوتروپی تنها نتیجه ی جهت یاابی ذرات نیسات‬
‫بلکه ناشی از الیه بندی رسوباتی با مقادیر ‪K‬متفاوت‬
‫نیز هست‪.‬‬
 ‫ضریب آبگذری‬

‫ضریب آبگذر یا قابلیت انتقا ‪ :‬پارامتر اسهت کهه قابلیهت‬

‫عبور آب را در تمام ضخامت الیه آب‪،‬ار نشان می ده‪.،‬‬
‫در معادله دارسی به جا سوح مقوهع عمهود بهر جریهان مهی‬
‫توان نوشت‪:‬‬
‫‪A=W.D‬‬
‫‪ :A‬سوح مقوع‬
‫‪ :W‬عرض جریان‬
‫‪ :D‬ضخامت الیه آب‪،‬ار‬
‫‪Q=WDKi‬‬
‫‪ :Q‬دبی جریان‬
‫‪ :K‬ضریب نسوذپذیر‬
‫‪ :i‬گرادیان هی‪،‬رولیکی‬
‫‪T=KD‬‬

‫‪ :T‬ضریب آبگذر‬
‫‪ :K‬ضریب نسوذپذیر‬
‫‪ :D‬ضخامت سسر‬
‫با توجه به موارد قبلی می توان دبی جریهان را بها اسهتساد از رابوهه‬
‫زیر ب‪،‬ست آورد‪:‬‬
‫‪Q=WTi‬‬