‫فصل پنجم‬

‫فرآيندهاي تصفيه آب‬

 ‫فرآيند هاي تصفيه آب در سيستم هاي طبيعي‬
‫مكانيزمهاي خود پااليي سيستمهاي آبي شامل‬ ‫‪‬‬

‫فرآيندهاي فيزيكي‬ ‫◼‬

‫شيميايي‬ ‫◼‬

‫بيولوژيكي‬ ‫◼‬

‫عوامل موثر بر فرايندهاي تصفيه‬ ‫‪‬‬

‫خصوصيات هيدروليكي (دبي‪ ،‬سرعت و تالطم جريان و ‪)....‬‬ ‫◼‬

‫خصوصيات فيزيكي (مواد رسوبي‪ ،‬تغييرات نور خورشيد و دما)‬ ‫◼‬

‫خصوصيات شيميايي (‪ BOD ،DO‬و ‪)....pH‬‬ ‫◼‬

‫خصوصيات بيولوژيكي (تعداد و نوع باکتري‪ ،‬ميزان جلبكها)‬ ‫◼‬

 ‫فرآيند هاي تصفيه فيزيكي‬

‫فرآيند هاي اصلي فيزيكي كه باعث خود پااليي آب جاري مي شوند‪:‬‬ ‫✓‬

‫ترقيق‬ ‫✓‬

‫ته نشيني‬ ‫✓‬

‫تعليق مجدد‬ ‫✓‬

‫فيلتراسيون‬ ‫✓‬

‫انتقال گاز و گرما‬ ‫✓‬

‫اين فرآيند ها در رابطه با بعضي از فرآيندهاي شيميايي و بيوشيميايي‬ ‫✓‬

‫خود پااليي نيز مهم هستند ‪.‬‬

 ‫ترقيق‬
‫در اوایل قرن بيستم‪ ،‬ترقيق به عنوان یک راه حل خوب و روش مقرون به صرفه برای کاهش آلودگی‬ ‫✓‬

‫به همين دليل فاضالبها را در رودخانه ها تخليه می کردند‬ ‫✓‬

‫امروزه رشد جمعيت و فعاليت های صنعتی‪ ،‬افزایش تقاضا برای آب و توليد فاضالب بيشتر‪ ،‬مانع از‬ ‫✓‬

‫استفاده رودها برای رقيق کردن فاضالب خام شده است‬

‫در بسياری از کشورها قوانين خاصی برای جلوگيری از تخليه فاضالب ها به رودخانه ها تدوین و ارائه‬ ‫✓‬

‫شده است‬
‫قوانين قبلی‪ ،‬ماگزیم مقادیر مجاز را با توجه به ظرفيت ترقيق رودخانه تعيين می کردند‬ ‫✓‬

‫قوانين کنونی‪ ،‬ماگزیم مقادیر را مستقل از ظرفيت ترقيق تعيين می کنند‬ ‫✓‬

‫ظرفيت ترقيق یک رود را بوسيله موازنه جرمی می توان محاسبه کرد‬ ‫✓‬

‫‪CS QS + CW QW = CM QM‬‬ ‫‪ :C‬غلظت ماده مورد نظر‬

‫‪ :Q‬دبی‬
‫اندیس ‪ :S‬مربوط به ‪( Stream‬رود) است‬
‫اندیس ‪ :W‬مربوط به فاضالب ‪Wastewater‬‬
‫اندیس ‪ :M‬مخلوط )‪(Mix‬‬
 ‫مثال‬

‫فاضالبی وارد رودخانه اي می شود‪ .‬غلظت ‪ BOD‬در رودخانه در محل ورود‬

‫فاضالب ‪ 10 mg/l‬و ميزان جريان رودخانه ‪ 20 m3.sec-1‬است‪ .‬غلظت‬
‫‪ BOD‬در فاضالب ‪ 250 mg/l‬و ميزان دبی فاضالب ‪1.5 m3.sec-1‬‬
‫است‪ .‬غلظت ‪ BOD‬را در پائين دست با فرض اختالط كامل تعيين كنيد‪.‬‬

‫‪CS Q S + C W Q W = CM Q M‬‬

‫)‪(10  20) + (250 1.5‬‬

‫= ‪CM‬‬ ‫‪= 26.7 mg / l‬‬
‫‪20 +1.5‬‬
 ‫ته نشيني‬
‫✓ مواد جامد معلق‪ ،‬معمول ترين آالينده در فاضالب هاي شهري‪ ،‬صنعتی و‬
‫زهاب هاي ناشی از فعاليت هاي كشاورزي يا جنگلداري می باشند‬
‫✓ مواد جامد ممكن است مواد آلی يا غيرآلی و يا ارگانيسم هاي زنده باشند و از‬
‫لحاظ اندازه ممكن است به بزرگی ذره هاي آلی تا كلوئيدهاي ريز تقريبا غير‬
‫قابل رويت باشند‬
‫✓ مواد جامد در آب كدورت را زياد‪ ،‬نور را كاهش و ممكن است فعاليتهاي‬
‫فتوسنتزي گياهان را محدود كند‪ ،‬از ديد حيوانهاي آبزي جلوگيري كند‪ ،‬و به‬
‫آبشش ماهی ها آسيب رساند‬
‫✓ ته نشين شدن يا ترسيب‪ ،‬روش طبيعی براي‬
‫جدا كردن ذرات معلق از جريانهاي آبی می باشد‬
‫مواد جامد بزرگ به سادگی در آب راكد ته نشين‬
‫می شوند‬
 ‫رسوب يا ته نشيني يک فرايند كامال مطلوب نيست‬

‫✓ ذخيره هاي رسوبي بستري مناسب براي تكثير بسياري‬

‫ارگانيسم هاي آبزي مي باشند‬
‫✓ذخيره هاي رسوبي در کف رودها باعث تغيير مسير يا مانع‬
‫فعاليت هاي کشتيراني مي شود‬
‫✓ تجمع رسوبات ظرفيت ذخيره منابع آب را کاهش مي دهد‬
‫✓ باال آمدن کف روخانه ها باعث افزايش احتمال سيل مي‬
‫شود‬
 ‫فيلتراسيون‬
‫فيلتراسيون فرآیند دیگری است که در طبيعت اتفاق می افتد‬ ‫✓‬

‫نفوذ آب از سطح به طرف پایين (آبهای زیرزمينی) باعث حذف‬ ‫✓‬

‫مواد معلق و بسياری از آالینده های دیگر می شود‬

‫خاك به صورت یک فيلتر بيولوژیكی عمل کرده و بسياری از‬ ‫✓‬

‫آالینده ها را بدام می اندازد‬

‫وجود ميكروارگانيسم ها در خاك مواد بدام افتاده را تجزیه و‬ ‫✓‬

‫مصرف می کنند‬
‫در حال حاضر از این فرآیند در بسياری از سيستمها برای تصفيه‬ ‫✓‬

‫آب و فاضالب استفاده می کنند‬

 ‫انتقال گاز‬
‫✓ انتقال گاز به داخل و خارج آب جزء مهمی از فرآیند پاالیش طبيعی است‬

‫✓ بازگشت اکسيژن مصرف شده توسط باکتری ها برای تجزیه مواد آلی‪ ،‬بوسيله‬
‫انتقال اکسيژن از هوا به داخل آب صورت می گيرد‪.‬‬

‫✓ گازهای توليد شده در اثر فرآیند های شيميایی و بيولوژیكی ممكن است از آب به‬
‫اتمسفر انتقال پيدا کنند‬

‫✓ دو خصوصيت مهم در فرآیند فوق اهميت دارد‪:‬‬

‫‪ -1‬حالليت گاز در آب‬

‫‪ -2‬ميزان انتقال گاز در آب‬

 ‫قانون هنری‬

‫حالليت یک گاز در تعادل با مایع‪،‬‬

‫بوسيله قانون هنری تعيين می شود‬

‫‪Mole fraction‬‬ ‫‪X=P/H‬‬

‫‪ :X‬جزء مولی گاز محلول در مایع‬

‫‪ :H‬ثابت هنری که برای هر سيستم‬
‫گاز‪ -‬مایع فرق می کند‬
‫‪ :P‬فشار گاز باالی مایع است‬

‫‪10‬‬
11
 :‫مثال‬
‫ اتمسفر محاسبه کنيد‬1 ‫حالليت هوا در آب را در دماي صفر درجه سانتي گراد و فشار‬
‫از روي جدول‬
atm
H = 4.310 4
at T = 0 C and 1 atm
mole fraction
1000
nw = = 55.6 mole / l
18
1 atm −5 na na
X= = 2.3110 = =
4.32 10 4
nw 55.6
na =1.284 10 −3 mole / l
na =1.284 10 −3 mole / l  28.9 g / mole = 37.2 mg / l
 ‫ميزان انتقال گاز به آب‬
‫پارامتر مهمی در هوادهی است كه از لحاظ رياضی به طريق زير نمايش داده می شود‬

‫‪dC‬‬
‫‪= (Cs − Ct ) Ka‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ :dC/dt‬ميزان لحظه اي تغيير غلظت گاز در مايع‬
‫‪ :Cs‬غلظت اشباع‬
‫‪ :Ct‬غلظت واقعی‬
‫‪ :Cs – Ct‬كمبود اشباع‬
‫‪ :Ka‬ضريب انتقال كه بستگی به دماي سيستم‪ ،‬سطح مشترك گاز و مايع‬
‫اگر ‪ :Cs > Ct‬ورود گاز به مايع اتفاق می افتد و اين فرآيند را حالت جذبی‬
‫اگر ‪ Cs < Ct‬خروج گاز از مايع صورت می گيرد و به اين حالت واجذبی‬
 ‫فرآيندهاي شيميايي‬

‫مجاري آبی طبيعی‪ ،‬محتوي بسياري از مواد معدنی و گازهاي محلول هستند كه‬ ‫✓‬

‫با يكديگر واكنش شيميايی پيچيده و مختلف دارند‬

‫اكسيداسيون‪-‬احيا‪ ،‬انحالل – ته نشينی و ديگر تبديل هاي شيميايی ممكن است‬ ‫✓‬

‫به فرآيندهاي پااليش طبيعی كمك يا از آنها جلوگيري كنند‬

‫براي مثال‪ :‬وقتيكه آهن فريك و فسفات در آب موجود باشند واكنش زير صورت‬ ‫✓‬

‫می گيرد‬
‫‪+3‬‬ ‫‪−3‬‬
‫‪Fe + PO4 → FePO4 ‬‬
‫فسفات فريك نامحلول بوده ورسوب می كند و در صورت عدم اكسيژن كافی در‬ ‫✓‬

‫آب‪ ،‬آهن دوباره به شكل فروس احيا شده و يونها به داخل محلول برمی گردند‬
 ‫فرآيندهاي شيميايي‬
‫تبديالت شيميايی در رودها و درياچه ها می تواند به پايداري ‪ PH‬آب كمك كند‬ ‫✓‬

‫به عنوان مثال‪ :‬سنگ آهك و ديگر فرمهاي كربنات كلسيم به راحتی در آب محتوي ‪CO2‬‬ ‫✓‬

‫حل می شوند و از تغييرات ‪ pH‬جلوگيري می كنند‪.‬‬

‫‪H 2O + CO 2  H 2CO 3‬‬
‫آزاد شدن یون ‪ H‬در آبهای محتوی ‪CO2‬‬
‫‪H 2CO 3  H + + HCO 3‬‬
‫يونهاي هيدروژنی كه بدين طريق آزاد می شوند در صورت عدم كربنات كلسيم باعث كاهش‬ ‫✓‬

‫‪ PH‬آب می شوند ولی در صورتيكه كربنات كلسيم موجود باشد با آن واكنش كرده و كلسيم‬
‫بسيار محلول و بيكربنات حاصل می شود‬
‫‪−‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+2‬‬
‫‪CaCO3 + H → Ca + HCO3‬‬
‫بيكربنات با ايفاي نقش بافر‪ ،‬از تغييرات ‪ PH‬كه براي سيستم هاي آبی می تواند مضر باشد‪،‬‬ ‫✓‬

‫جلوگيري می كند‬
 ‫فرآيندهاي بيولوژيكي يا بيوشيميايي‬

‫بسياري از واكنشهاي شيميايی كه در فرآيندهاي خود پااليی دخالت دارند به وسيله‬ ‫✓‬

‫ميكروارگانيسم ها صورت می گيرد‬

‫باكتريها تجزيه كنندگان اوليه مواد آلی بوده و تك سلولی هايی هستند كه از غذاي محلول‬ ‫✓‬

‫استفاده می كنند‬

‫انرژي الزم براي رشد و تكثير باكتري ممكن است از اكسيداسيون بيوشيميايی تركبيات آلی يا‬ ‫✓‬

‫غيرآلی يا از احياي اين تركيبات گرفته شود‬

‫باکتریها غالبا بر اساس مواد مورد نياز خویش طبقه بندی می شوند‬

‫‪ -1‬اتوتروف‪ :‬كه انرژي و مواد را از منابع غير آلی می گيرند‬

‫‪ -2‬هتروتروف‪ :‬كه انرژي و مواد را از تركيبات آلی كسب می كنند‬
‫‪ -3‬فتوتروفها‪ :‬كه از نور خورشيد براي انرژي و از مواد غير آلی براي غذا استفاده می كنند و‬
‫نقش ناچيزي در فرآيندهاي تصفيه آبهاي طبيعی ايفا می كنند‬

‫يكی از وظايف اصلی باكتريهاي اتوتروف‪ ،‬اكسيداسيون تركيبات نيتروژن و سولفور به‬ ‫✓‬

‫محصوالت نهايی پايدارمی باشد‬

‫باکتریهای هتروتروف مهمترین نوع در تجزیه مواد آلی می باشند‬ ‫✓‬

‫‪17‬‬
 ‫فرآيندهاي بيولوژيكي يا بيوشيميايي‬

‫باکتری ها از نظر نياز به اکسيژن به سه گروه تقسيم می شوند‬ ‫✓‬

‫‪ -1‬هتروتروفهاي هوازي كه در فرآيندهاي متابوليك نياز به اكسيژن دارند‬

‫‪ -2‬هتروتروفهاي بی هوازي كه در غياب اكسيژن از مواد آلی استفاده می كنند‬
‫‪ -3‬هتروتروفهاي اختياري كه در حضور اكسيژن هوازي و در غياب اكسيژن بی هوازي می شوند ‪.‬‬

‫پروتوزواها‪ :‬موجودات تك سلولی هستند كه بر خالف باكتريها‪ ،‬از مواد آلی جامد براي غذا‬ ‫✓‬

‫استفاده می كنند‪ .‬رژيم غذايی آنها غالبا سلولهاي باكتري و مواد آلی كلوئيدي می باشد‪.‬‬
‫بسياري از انواع آبزي پروتوزوآ موجود است و اكثر آنها به شدت هوازي هستند‬
 ‫فرآيندهاي بيولوژيكي يا بيوشيميايي‬
‫جلبكها‪ :‬موجودات اتوترف و فتوسنتزي هستند كه اگر چه از تركيبات آلی مستقيما استفاده نمی‬
‫كنند ولی نقش مهمی در فرآيند تصفيه طبيعی بازي می كنند‬
‫جلبك در حضور نور خورشيد‪ ،‬محصوالت زائد باكتريهاي هتروتروف ‪ NO3 ،PO4 ،CO2‬و‬
‫غيره را سوخت وساز می كنند و اكسيژن توليد می كنند‬
‫در غياب نور خورشيد‪ ،‬جلبكها غذاي ذخيره شده را تجزيه كرده و در اين فرآيند از اكسيژن استفاده‬
‫می كنند‪ .‬اين فرآيندها عامل مهمی در تعادل اكسيژن آبهاي طبيعی كه از نظر غذايی غنی‬
‫هستند‪ ،‬می باشد‬
‫بعضی از انواع جلبك می تواند بر روي كيفيت آب اثر منفی بگذارد بدليل اينكه مواد روغنی توليد‬
‫و مشكل طعم وبو ايجاد می كنند‬
 ‫موجودات ديگر‬
‫ممكن است نقش مهمی در فرآيند تصفيه طبيعی ايفا كنند‪ .‬براي مثال‬
‫روتيفرها و كرستاسه ها از حيوانات رده پايين هستند كه باكتريها‪،‬‬
‫جلبكها و پروتوزاها را صيد می كنند و بدين طريق در حفظ تعادل‬
‫جمعيت آنها كمك می كنند‬

‫روتيفرها‬

‫کرستاسه‬
‫‪20‬‬
 ‫واكنشهايي كه با دخالت ميكروارگانيسم ها انجام مي گيرد‬

‫‪ -1‬تجزیه یا اکسيداسيون ماده آلی‪ :‬محصوالت آنها ضرر چندانی براي محيط زيست‬
‫ندارد‬
‫‪ -2‬تبدیل ميكربی کربن‪ :‬همان تبديل دي اكسيد كربن به ماده آلی می باشد‬
‫‪ -3‬باکتریهای متان ساز‪ :‬اين باكتريها در غياب اكسيژن از دئ اكسيد كربن به عنوان گيرنده‬
‫الكترون استفاده می كنند و حاصل‪ ،‬گاز متان است (مزارع شاليزاری)‬
‫‪ -4‬مصرف هيدروکربن ها یا تجزیه آنها‬
‫در شرايط هوازي‪ ،‬متان توسط انواعی باكتريها اكسيده می شود و به دي اكسيد كربن تبديل می‬
‫گردد‪ Methano Somonas .‬يك ارگانيسم اختصاصی است كه نمی تواند هيچ ماده اي‬
‫را بجز متان به عنوان منبع انرژي مورد استفاده قرار دهد‪ .‬تجزيه بيوشيميايی لكه هاي نفتی بر‬
‫سطح درياها توسط باكتريهاي دريايی و نيز قارچهاي رشته اي صورت می گيرد كه اهميت‬
‫ويژه اي دارد‪.‬‬
‫ساالنه حدود ‪ 5‬ميليون تن نفت بر سطح درياها ريخته می شود‪.‬‬
‫‪ -5‬مصرف ميكربی منواکسيدکربن‪ :‬شواهدي در دست است كه نشان می دهد‬
‫ميكروارگانيسم هاي خاك‪ ،‬منواكسيدكربن موجود در محيط را از ميان می برند‬
‫تغيير حالتهاي نيتروژن توسط باكتريها (سيكل نيتروژن)‬
‫‪ -1‬تثبيت نيتروژن اتمسفري‪ :‬فرآيندي است که در آن ميكروارگانيسم هاي‬
‫خاك از طريق همزيستي با گياهان لگومينوز (يونجه‪ ،‬نخود‪ ،‬باقال)‪ ،‬ازت‬
‫اتمسفري (‪ )N2‬را به ازت آلي تبديل مي کنند‬

‫‪3(CH 2O) + 2N 2 + 3H 2O + 4H + →3CO2 + 4NH 4‬‬

‫شناخته ترين و مهمترين نوع باکتريهاي تثبيت کننده نيتروژن‪ ،‬ريزوبيوم ها‬
‫هستند که درغده هايي روي ريشه گياهان لگومينوز زندگي مي کنند‪.‬‬
 ‫تغيير حالتهاي نيتروژن توسط باكتريها‬
‫‪ -2‬جذب بيولوژيكي‪ :‬تبديل آمونيوم به پروتئين توسط ميكروارگانيسم هاي‬
‫هتروترف مي باشد‬
‫‪ -3‬آمونيفيكاسيون‪ :‬فرآيندي که در آن پروتئين و ازت آلي به ‪ NH4‬تبديل‬
‫مي شود‪.‬‬
‫‪ -4‬هيدروليز اوره‪ :‬تبديل اوره ‪ CO(NH2)2‬به ‪ NH4‬توسط ميكروارگانيسم‬
‫هاي هتروتروف مي باشد‪ .‬اين فرآيند در خاکها يك فرآيند سريع است‬
‫‪ -5‬نيتريفيكاسيون‪ :‬تبديل ‪ NH4‬به نيتريت (‪ )NO2‬توسط باکتريهاي‬
‫نيتروزوموناس و تبديل ‪ NO2‬به ‪ NO3‬توسط نيتروباکترها مي باشد هر دو‬
‫دسته باکتريها از نوع هتروتروف هستند‬
‫‪ -6‬دنيتريفيكاسيون‪ :‬يك فرآيند غير هوازي است که در آن باکتريهاي‬
‫هتروتروف ‪ NO3‬را به انواع مختلف گازي (‪ )NO2 , NO , N2O, N2‬تبديل‬
‫مي نمايند‪ .‬اين فرآيند ممكن است در محيط هاي غير اشباع ولي در خلل و‬
‫فرج ريز اشباع نيز صورت گيرد‬
 ‫خودپااليي منابع آبي‬

‫خود پااليي سيستم هاي آبي فرآيند پيچيده اي است که غالبا به طور‬ ‫✓‬

‫همزمان توسط فرآيندهاي فيزيكي‪ ،‬شيميايي و بيولوژيكي انجام مي شود‪.‬‬

‫فرآيندهاي فيزيكي فرآيند حذف مي باشند که با ته نشيني يا انتقال به‬ ‫✓‬

‫اتمسفر‪ ،‬مواد را از آب خارج مي سازند‬

‫واکنش هاي شيميايي و بيوشيميايي بيشتر فرآيندهاي تبديلي هستند تا‬ ‫✓‬

‫فرآيند حذف‪ .‬يعني اينكه مواد آالينده ممكن است تغيير کند ومحصوالت‬
‫آنها در آب باقي بماند‬

‫فرايندهاي بيولوژيكي ممكن است از نوع فرايندهاي حذفي يا تبديلي‬ ‫✓‬

‫باشند‬
 ‫خودپااليي منابع آبي‬

‫فرآيند هاي خود پااليي را مي توان در صورت دانستن خصوصيات‬ ‫✓‬

‫مواد آالينده و متغيرهاي سيستم آبي مدل سازي کرد‪.‬‬

‫يكي از مدل ها مدل اکسيژن محلول در آب است‬ ‫✓‬

‫در اين مدل اثر مواد آلي را روي تعادل اکسيژن و اکوسيستم ربط‬ ‫✓‬

‫مي دهند‬

‫‪25‬‬
 ‫اهميت اكسيژن محلول در يک پيكره آبي‬
‫✓ اکسيژن محلول يكي از مهمترين اجزاي سيستمهاي آبي است‬

‫✓ تمام موجودات آبزي به اکسيژن نياز دارند‪ .‬حداقل ‪ 2 mg/l‬براي بقاي موجودات رده‬
‫باال (ماهيها) و ‪ 4 mg/l‬براي ماهيهاي زينتي اکسيژن الزم است‬

‫✓ اکسيژن عالوه بر حفظ حيات‪ ،‬از جهات ديگر نيز اهميت دارد‪.‬‬

‫✓ محصوالت پاياني واکنشهاي شيميايي و بيوشيميايي در سيستمهاي بي هوازي غالبا رنگ‪،‬‬

‫طعم و بوهاي ناخوشايند توليد مي کنند‪ .‬حضور اکسيژن از بروز چنين مسائلي جلوگيري‬
‫مي کند‪.‬‬

‫✓ وقتي مواد آلي وارد رودخانه مي شوند‪ ،‬ميكروارگانيسم ها شروع به تبديل مواد آلي به‬
‫سلولهاي جديد و تجزيه محصوالت زائد مي کنند‪.‬‬

‫✓ ميزان استفاده از اکسيژن محلول بستگي به مقدار مواد آلي‪ ،‬سرعت تجزيه بيولوژيكي‬
‫مواد و ظرفيت ترقيق رودخانه دارد‬

‫✓ اکسيژن محلول مصرف شده بايد جايگزين شود تا مشكلي پيش نيايد‪.‬‬
 ‫مكانيسم هوادهي طبيعي‬

‫‪ -1‬توليد اکسيژن بوسيله فتوسنتز جلبكها‬

‫‪ -2‬کسب اکسيژن اتمسفري که غالبا هوادهي مجدد ناميده مي شود‬

‫‪27‬‬
 ‫فتوسنتز جلبكها‬
‫در حضور نور خورشيد جلبكها ترکيبات غيرآلي را سوخت و ساز مي کنند و يكي از محصوالت‬ ‫✓‬

‫آنها اکسيژن است‬

‫اين واکنش به صورت زير است‪:‬‬ ‫✓‬

‫‪CO2 + 2H 2O ⎯light‬‬
‫→⎯‬
‫‪⎯ CH 2O + O2 + H 2O‬‬

‫اکسيژني که بدين طريق آزاد مي شود براي جايگزين شدن اکسيژن مصرف شده آماده است‪.‬‬ ‫✓‬

‫در حضور مواد مغذي و نور کافي‪ ،‬متابوليسم جلبك ممكن است آنقدر اکسيژن توليد کند که‬ ‫✓‬

‫آب با اکسيژن فوق اشباع شود يعني )‪ (C > CS‬و بنابراين روند کمبود اکسيژن منفي مي شود‪.‬‬
‫البته عوامل سوء مربوط به رشد بيش از حد جلبك غالبا بر اکسيژني که آنها توليد مي کنند‪،‬‬ ‫✓‬

‫مي چربد‪.‬‬

‫براي مثال در غياب نور‪ ،‬جلبكها از طريق خودخوري انرژي کسب مي کنند و اکسيژن را مصرف‬ ‫✓‬

‫مي کنند که به آن کاتابوليسم خودخوري گويند‪.‬‬

 ‫فتوسنتز جلبكها‬

‫اين واکنشها در خالل مدت روشنايي و تاريكي منجر به تغييرات روزانه‬ ‫✓‬

‫اکسيژن محلول در رودهايي که رشد سنگين جلبكي دارند‪ ،‬مي شود‪.‬‬

‫غلظت اکسيژن محلول غالبا در حدود ساعت ‪ 2‬تا ‪ 4‬بعد از ظهر به حداکثر‬ ‫✓‬

‫مي رسد و نزديك به طلوع خورشيد به کمترين حد خود مي رسد‪.‬‬

‫در موارد رشد زياد جلبك‪ ،‬کاتابوليسم خودخوري ممكن است اکسيژن‬ ‫✓‬

‫محلول را به حدي کم کند که ماهيها شروع به مردن کنند‪.‬‬

‫به همين دليل‪ ،‬کسب اکسيژن از طريق هوا مطمئن ترين منبع اکسيژن‬ ‫✓‬

‫محلول به شمار مي آيد‪.‬‬

 ‫هوادهي مجدد (كسب اكسيژن از هوا)‬

‫تفاوت بين غلظت اشباع و غلظت واقعي را کمبود اکسيژن گويند و از لحاظ‬ ‫✓‬

‫رياضي به صورت زير نمايش مي دهند‪:‬‬

‫‪D = CS – C‬‬
‫در شرايط ايزوترمال که ‪ CS‬ثابت است‪ ،‬ميزان تغيير‪ D‬به قرار زير است‪:‬‬ ‫✓‬

‫‪dD/dt = -dC/dt‬‬
‫يعني ميزان کمبود به همان ميزاني است که اکسيژن مصرف مي شود‪.‬‬ ‫✓‬

‫ميزان هوادهي مجدد نيز حداکثر به همان ميزان کمبود خواهد بود‪.‬‬ ‫✓‬

‫هر چه کمبود بيشتر باشد‪ ،‬ميزان هوادهي مجدد بيشتر خواهد بود‬ ‫✓‬
 ‫مدل اكسيژن محلول‬
‫اکثر مدلهايي که اکسيژن را برآورد مي کنند‪ ،‬تغييرات کمبود اکسيژن را به عنوان‬ ‫✓‬

‫تابعي از ‪ BOD‬مصرف شده و هوادهي مجدد رودخانه در نظر مي گيرند‬

‫منحني افت اكسيژن‪:‬‬ ‫✓‬

‫کمبود اکسيژن در رودخانه ها تابع اکسيژن مصرفي و هوادهي مجدد است‪ .‬اين دو‬
‫فرآيند اثرات معكوس بر روي اکسيژن دارند‬
 ‫مدل اكسيژن محلول‬

‫‪dD‬‬ ‫ميزان تغيير كمبود‪ ،‬مساوي مجموع دو واكنش است‬

‫‪= Rd + Rr‬‬ ‫‪Rd: Discharging Rate‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪Rr: Recharging Rate‬‬
‫‪Rd = K 1 BODr‬‬ ‫هر دو واكنش‪ ،‬واكنش درجه يك می باشند‬
‫‪Rr = − K 2 D‬‬ ‫عالمت منفی بخاطر اين است كه افزايش هوادهی‬
‫كمبود اكسيژن را كاهش می دهد‪.‬‬
‫‪dD‬‬
‫‪= K 1 BODr − K 2 D‬‬ ‫بنابراين‬
‫‪dt‬‬
‫‪BODr = BODu e − K 1t‬‬ ‫قبال ثابت كرديم كه‬
‫با جايگزينی خواهيم داشت‪:‬‬
‫‪dD‬‬
‫‪+ K 2 D = K 1BODu e − K 1t‬‬ ‫اين معادله ديفرانسيال درجه يك است‬
‫‪dt‬‬ ‫كه با حل آن خواهيم داشت‬
 ‫مدل اكسيژن محلول‬

‫در اين معادله ‪ ،t‬زمان تحليل اكسيژن در‬

‫‪K 1 BODu − K 1t − K 2 t‬‬
‫=‪D‬‬ ‫‪(e‬‬ ‫‪− e ) + D0 e − K 2t‬‬ ‫طول رودخانه از نقطه تخليه است‪.‬‬
‫‪K 2 − K1‬‬

‫مهمترين نقطه در منحنی اكسيژن نقطه با‬

‫‪1‬‬ ‫‪K2‬‬ ‫كمترين غلظت اكسيژن است كه نقطه )‪D 0( K 2 − K 1‬‬
‫= ‪tc‬‬ ‫[‪ln‬‬ ‫‪(1 −‬‬ ‫])‬
‫‪K 2 − K1‬‬ ‫‪K1‬‬ ‫‪K 1BODU‬‬ ‫كمبود بحرانی (‪ )Dc‬و زمان طی شده‬
‫تا اين نقطه زمان بحرانی (‪ )tc‬ناميده‬
‫می شود‬
‫‪K1‬‬
‫= ‪Dc‬‬ ‫‪BODUe − K 1tc‬‬ ‫چون در نقطه ‪ tc‬تغييرات كمبود اكسيژن‬
‫‪K2‬‬
‫صفر است‪ .‬مشتق در نقطه مينيمم‬
‫صفر است‬
 ‫مثال‪:‬‬
‫يك تصفيه خانه پساب خود را با دبی ‪ 0/15‬متر مکعب در ثانيه و غلظت ‪DO=0.2‬‬
‫‪ mg/l‬و ‪ BOD5 = 40 mg/l‬و دمای ‪ 25‬درجه به رودخانه ای تخليه می نمايد‪.‬‬
‫مشخصات کمی و کيفی رودخانه در باالدست نقطه تخليه به صورت زير اندازه گيری‬
‫شده است‪.‬‬
‫دبی جريان= ‪ ،BOD5 = 3 mg/l ،0.5 m3/s‬غلظت اکسيژن محلول ‪DO=8 mg/l‬‬
‫دمای آب رودخانه ‪ 22‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫اختالط فاضالب و آب رودخانه تقريبا کامل و آنی است و سرعت مخلوط ‪0.2 m/s‬‬
‫است‪ .‬ضريب زوال و ضريب هوادهی برای شرايط ‪ 20‬درجه سانتی گراد به ترتيب‬
‫معادل ‪ 0.23‬و ‪ 0.38‬اندازه گيری شده است‪.‬‬
‫نمودار اکسيژن محلول (‪ )DO‬را در طول ‪ 120‬کيلومتر رودخانه بعد از تخليه محاسبه و‬
‫رسم نمائيد‪.‬‬
‫روش حل‬