‫رفرمينگ‪،‬‬

‫پاسخي به يك چالش‬
‫توليد هيدروژن به روشي پاك و ارزان‬
‫احسانروستايي‬
‫كارشناس ارشد شيمي آلي و معلم شيمي كالردشت‬

‫چكيده‬
‫تجديدناپذيري‪ ،‬افزايش روزافزون قيمت و ايجاد آلودگي سوخت‌هاي فسيلي سبب شد جايگزين كردن آن با‬
‫سوخت‌هايي پاك‪ ،‬ارزان و تجديدپذير مورد توجه قرار گيرد‪ .‬در ميان منابع جايگزين سوخت‌هاي فسيلي‪ ،‬سوخت‬
‫هيدروژني بيشترين موفقيت را داشته است‪ .‬سوخت هيدروژني منبع اصلي توليد انرژي در سلول‌هاي سوختي است‬
‫و مي‌تواند در تأمين انرژي جهان جايگاه ويژه‌اي در آينده داشته باشد‪ .‬يكي از فرايندهاي شيميايي مهم در توليد‬
‫هيدروژن‪ ،‬رفرمينگ گاز طبيعي با بخار آب است‪.‬‬

‫كليدواژه‌ها‪ :‬رفرمينگ گاز طبيعي‪ ،‬بخار آب‪ ،‬سوخت هيدروژني‪ ،‬سلول سوختي‬

‫‪39‬‬ ‫رشد آموزش شیمی | دورۀ بیست ونهم | شمارۀ ‪ | 1‬پاييز ‪|1394‬‬
‫امروزه تبديل كامل متان به هيدروژن و تشكيل كربن‬
‫دي‌اكسيد‪ ،‬حتي در دماهاي پايين‪ ،‬به كمك كاتاليزگر پاالديم‬
‫امكان‌پذير شده است‪.‬‬

‫رفرمينگ با بخار‬ ‫رفرمينگ‬

‫توليد هيدروژن از اين روش شامل سه مرحله است‪:‬‬
‫آ‪ .‬تبديل متان در حضور كاتاليزگر‪ ،‬در دما و فشار باال كه‬
‫منجر به توليد مخلوطي از گازهاي هيدروژن و كربن مونوكسيد‬
‫مي‌شود و به گاز سنتز معروف است‪.‬‬
‫‪298°C‬‬
‫)‪CH4(g)+H2O(g‬‬ ‫)‪CO(g)+3H2(g‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫مقدمه‬
‫‪ΔH=206kJ. mol-1‬‬
‫بحران انرژي و سوخت كشورهاي توسعه‌يافته و پيشرفتة جهان‬
‫را به بازنگري در مصرف سوخت‌هاي فسيلي و يافتن جايگزين‬
‫ب‪ .‬تبديل در حضور كاتاليزگر كه در جريان آن‪ ،‬كربن‬
‫مناسب براي آن‌ها وا داشته است‪ .‬امروزه هيدروژن خالص به‌عنوان‬
‫مونوكسيد با بخار آب واكنش مي‌دهد و به توليد هيدروژن و‬
‫يك منبع انرژي پاك مورد توجه قرار گرفته است‪ .‬چنان‌كه منبع‬
‫كربن دي‌اكسيد مي‌پردازد‪ .‬معادلة ‪ 2‬به جابه‌جايي آب ـ گاز‬
‫اصلي توليد انرژي در سلول‌هاي سوختي به‌شمار مي‌رود‪.‬‬
‫معروف است‪.‬‬
‫از جمله مهم‌ترين روش‌هاي توليد هيدروژن مي‌توان آبكافت‬
‫آب‪ ،‬تجزية زغال‌سنگ و تبديل هيدروكربن‌ها را برشمرد‪ .‬در‬
‫)‪CO(g)+H2O(g‬‬ ‫)‪CO2(g)+H2(g‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫مقياس صنعتي تبديل هيدروكربن‌ها به هيدروژن با سه روش‬
‫‪ΔH=-41kJ. mol-1‬‬
‫امكان‌پذير است كه عبارت‌اند از‪ :‬رفرمينگ (بهسازي) با بخار‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫اكسايش جزئي و تبديل خودگرمايي‪.‬‬
‫)‪CH4(g)+2H2O(g‬‬ ‫)‪CO2(g)+4H2O(g‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪ΔH=165kJ. mol-1‬‬
‫فرايند رفرمينگ‬
‫هم‌اكنون تبديل گاز طبيعي به هيدروژن‪ ،‬در حضور بخار‬
‫پ‪ .‬خالص‌سازي هيدروژن به روش جذب‪ .‬اين مرحله ويژه‬
‫متداول‌ترين و به‌صرفه‌ترين روش صنعتي توليد هيدروژن است‪.‬‬
‫فرايندهايي است كه به هيدروژن بسيار خالص نياز دارند براي‬
‫در اين روش متان گرم مي‌شود و همراه با بخار آب فراسير شده‬
‫نمونه‪ ،‬سلول‌هاي سوختي‪.‬‬
‫به راكتور راه مي‌يابد‪ .‬سپس واكنش‌ها در حضور كاتاليزگر انجام‬
‫‪ 80‬درصد تبديل متان در دماي باالتر از ‪ 850°C‬و فشار ‪ 1‬تا ‪4‬‬
‫مي‌گيرد‪.‬‬
‫مگاپاسكال انجام مي‌گيرد‪ .‬در مجموع‪ ،‬فرايند تبديل گاز طبيعي‬
‫بازدهي خوب و ارزان بودن خوراك اين فرايند‪ ،‬روش ياد شده‬
‫در حضور بخار آب واكنشي گرماگير است كه اگر در راكتورهاي‬
‫را نسبت به ديگر روش‌هاي توليد هيدروژن به صرفه‌تر كرده‬
‫غشايي انجام گيرد شرايط انجام واكنش تعديل مي‌شود‪.‬‬
‫است‪ .‬كاستي عمدة اين روش گرماگير بودن واكنش‌ها و توليد‬
‫گاز كربن دي‌اكسيد به‌شمار مي‌رود‪ .‬نزديك نيمي از هيدروژن‬
‫نتيجه‌گيرى‬ ‫مصرفي جهان به روش رفرمينگ متان در حضور بخار آب‪ ،‬توليد‬
‫از ميان فناوري‌هاي موجود و پيشرفته توليد هيدروژن‪ ،‬استفاده‬ ‫مي‌شود‪.‬‬
‫از منابع تجديدپذير براي توليد الكتريسيته مورد نياز فرايند‬
‫برقكافت از ديدگاه زيست‌محيطي و اقتصادي مناسب‌تر شناخته‬
‫شده است‪ .‬اين روش‪ ،‬توليد هيدروژن به‌عنوان سوختي پاك را‬
‫امكان‌پذير مي‌كند‪ .‬هم‌اكنون از ميان روش‌هاي توليد هيدروژن‪،‬‬
‫رفرمينگ گاز طبيعي با بخار‪ ،‬به‌صرفه‌ترين روش شناخته شده‬
‫است‪.‬‬

‫پي‌نوشت‬
‫‪1. auto thermal reforming‬‬

‫منابع‬
‫‪1. Lee, sh. etal. J. Hydrogen Energy, 2005, 30 (382), 329.‬‬
‫‪2. Zhu, J.; Zhang, D.; King, K. D. Fuel, 2001, 80, 899.‬‬
‫‪3. Mariana, M. V. etal. Applied Catalysis A: General, 2005, 281, 19.‬‬

‫| رشد آموزش شیمی | دورۀ بیست ونهم | شمارۀ ‪ | 1‬پاييز ‪1394‬‬ ‫‪40‬‬