‫بیورآکتور غشایی‬

‫بیورآکتور غشایی (به انگلیسی‪Membrane :‬‬

‫‪ )bioreactor‬ترکیبی است از یک فرایند غشایی‬
‫ریزپاالیش یا فراپاالیش است که به همراه فرایند‬
‫تصفیه پساب (معموال لجن فعال) است‪ .‬نقش این‬
‫سیستم‌ها در حال حاضر برای تصفیه فاضالب شهری‬
‫و صنعتی است‪.‬‬

‫غشاهای کم فشار نظیر ریزپاالیش یا فراپاالیش‬

‫به‌طور معمول در ‪MBR‬ها مورد استفاده قرار‬
‫می‌گیرند‪.‬‬
 ‫بایو راکتور غشایی‬

‫تاریخچه‬
‫بیوراکتور غشایی یک فناوری مؤثر برای تصفیه‬
‫پساب و بازیافت آب است و با توجه به مزایای بسیار‬
‫دارای کاربردهای روزافزون در تصفیه پساب‌های‬
‫گوناگون است‪ .‬این فرایند در طی دهه اخیر مورد‬
‫توجه بیشتر محققان و سازمان‌های مرتبط قرار‬
‫گرفته‌است‪ .‬بطوریکه امروزه استفاده از انواع آن‌ها‬
‫در مقیاس صنعتی در کشورهای در حال توسعه و‬
‫پیشرفته از جمله ژاپن‪ ،‬انگلیس‪ ،‬ایرلند‪ ،‬فرانسه‪،‬‬
‫کانادا‪ ،‬آمریکا و … رایج است‪.‬‬
‫تصفیه بیولوژیکی پساب‪ ،‬یک روش مؤثر برای حذف‬
‫آالینده‌های موجود در پساب است‪ .‬متداولترین‬
‫فرایند تصفیه بیولوژیکی پساب‪ ،‬فرایند لجن فعال‬
‫است‪ .‬از تلفیق چنین فرآیندی با یک فرایند جداسازی‬
‫به وجود می‌آیند‪ .‬ترکیب فناوری غشا با تصفیه‬
‫بیولوژیکی پساب برای نخستین بار ‪ MBR‬غشایی‪،‬‬
‫سیستم‌های در سال ‪ ۱۹۶۹‬میالدی توسط اسمیت و‬
‫همکارانش گزارش شد‪.‬‬

‫در این سامانه از یک غشا برای جداسازی لجن فعال‬

‫از جریان خروجی بیوراکتور با برگشت دادن‬
‫میکروارگانیسم به تانک هوادهی استفاده شد‪ .‬اولین‬
‫بیوراکتور غوطه ور در مقیاس آزمایشگاهی در سال‬
‫‪ ۱۹۸۹‬میالدی راه اندازی شد‪ .‬با وجود اینکه ساخت و‬
‫راه اندازی اولین بیوراکتور غشایی به چند دهه پیش‬
‫بر می‌گردد تحقیقات گسترده و وسیعی بر روی‬
 ‫عملکرد این سامانه از سال ‪ ۱۹۹۶‬میالدی آغاز‬
‫شده‌است‪ .‬امروز بیش از ‪ ۹۰۰‬بیوراکتور غشایی در‬
‫مقیاس بزرگ صنعتی در کشورهای توسعه یافته برای‬
‫تصفیه پساب‌های صنعتی و شهری بکار گرفته‬
‫شده‌است مانند فرایند ‪ .MBR‬این فرایند تصفیه‬
‫پیوسته و حجم کمتری در مقایسه با فرایند لجن‬
‫فعال مورد نیاز است‪ .‬از دهٔه ‪ ۱۹۷۰‬به بعد از‬
‫فرآیندهای غشایی به مقدار وسیعی در بسیاری از‬
‫زمینه‌ها مانند نمک زدایی از آب‌های شور‪ ،‬تصفیه آب‬
‫و پساب بهره‌برداری شد‪ .‬در دودهٔه اخیر با‬
‫به‌کارگیری فناوری‌های نوین در غشاها‪ ،‬از هزینه‌های‬
‫مختلف سامانه‌های غشایی به مقدار زیادی کاسته‬
‫شد و در نتیجه از فرایندهای غشایی در زمینه‌های‬
‫مختلف‪ ،‬از جمله تولید صنعتی آب شرب با کیفیت‬
‫باال استفاده می‌شود‪
]۱[.‬استفاده از فرایند غشایی‬
‫برای تصفیه فاضالب‌های نفتی اولین بار در سال‬
‫‪ ۱۹۷۶‬توسط بنسال مطرح شد‪ .‬در این سامانه از یک‬
 ‫غشای اولترافیلتراسیون برای تصفیه فاضالب‌های‬
‫بود‪]۲[.‬‬ ‫نفتی استفاده شده‬

‫بیورآکتور‬

‫محفظه ای که در آن واکنش بیولوژیکی بین‬

‫میکروارگانیسم‌های شناور و آالینده‌های آلی انجام‬
‫می‌شود‪ .‬این واکنش بیولوژیکی می‌تواند به صورت‬
‫هوازی (توسط میکروارگانیسم‌های هوازی) یا به‬
‫صورت بی هوازی صورت گیرد‪ .‬در حقیقت بیورآکتور‬
‫نوعی راکتور است که کاتالیست آن میکرو ارگاسم‌ها‬
‫یا آنزیم‌های حاصل از متابولیسم بیولوژیکی است‪ .‬در‬
‫این واکنش‌های بیولوژیکی به صورت رایج در دما و‬
‫فشار محیط با انتخاب پذیری و بازدهی باال صورت‬
‫می‌گیرد‪]۳[.‬‬

‫مقایسه بایورآکتور غشایی با‬

 ‫سیستم‌های معمولی تصفیه‬
‫در سیستم‌های معمولی تصفیه فاضالب عمل تصفیه‬
‫در سه مرحله صورت می‌گیرد که عبارت اند از‪:‬‬
‫رسوب مواد جامد خالص در آب و سپس تخریب‬
‫هوازی مواد آلی و در نهایت مرحله دوم رسوب‬
‫گذاری برای حذف زیست توده اما یک بیورآکتور‬
‫غشایی می‌تواند فرایند جداسازی فیزیکی‬
‫زیست‌توده را به وسیله غشا انجام دهد که باعث‬
‫می‌شود کیفیت آب بدست آمده نسبت به آب بدست‬
‫آمده در سیستم‌های معمولی تصفیه فاضالب بیشتر‬
‫باشد و عملیات ضدعفونی کمتری نیز انجام می‌شود‪.‬‬
‫در نتیجه بیورآکتور غشایی مزایا و معایبی نسبت به‬
‫سیستم‌های معمولی تجزیه دارند که این مزایا و‬
‫شد‪]۴[.‬‬ ‫معایب در زیر شرح داده خواهند‬

‫مزایا‬
 ‫_تولید یک محصول با کیفیت باال‪ ،‬روشن و عمدتًا‬
‫می‌گیرد‪]۴[.‬‬ ‫ضدعفونی محصول در یک مرحله صورت‬

‫_کنترل مستقل جامدات و مدت زمان هیدرولیک در‬

‫سیستم‌های معمولی تصفیه ولی در بایورآکتور‬
‫غشایی فقط باید اندازه ذرات بزرگتر از اندازه منافذ‬
‫غشاباشند‪]۴[.‬‬

‫_عملیات مخلوط بیشتر محلول جامد‪-‬مایع (‪)MLSS‬‬

‫در بایورآکتور غشایی که باعث کاهش اندازه رآکتور‬
‫و افزایش رشد باکتری‌های نیتروژن و در نتیجه‬
‫میابد‪]۴[.‬‬ ‫مقدار آمونیاککاهش‬

‫_تولید لجن در بایورآکتور غشایی کم شده زیرا مواد‬

‫جامد در مخزن حفظ شده و لجن مازاد دوباره به‬
‫بیورآکتور برگردانده می‌شود که این مورد در‬
‫نمی‌گردد‪]۴[.‬‬ ‫سیستم‌های معمولی تصفیه مشاهده‬
‫_غلظت ‪ MLSS‬در بیورآکتور غشایی ‪ ۱۰‬تا ‪ ۲۰‬گرم در‬
‫لیتر در مقایسه با ‪ ۳‬تا ‪ ۴‬گرم در لیتر در سیستم‬
‫معمولی است‪ ،‬در نتیجه ‪ ۳۰‬درصد کاهش زمان‬
‫است‪]۵[.‬‬ ‫نگهداری در مقایسه با سیستم‌های معمولی‬

‫عملکرد بایو راکتور غشایی‬

‫معایب‬

‫_تدارکات و تشریفات اضافی برا تمیز کردن و تعمیر‬

‫غشاها در بیورآکتورهای غشایی نسبت به سیستم‌های‬
‫تصفیه‪]۴[.‬‬ ‫معمولی‬
‫_سرمایه زیاد برای تهیه تجهیزات و همچنین هزینه‬
‫زیاد عملیات تصفیه آب در بیورآکتورهای غشایی‬
‫تصفیه‪]۴[.‬‬ ‫نسبت به سیتم‌های معمولی‬

‫_گرفتگی غشا به مرور زمان در اثر کارکردهای‬

‫مداوم[‪]۴‬‬

‫_محدودیت اعمال فشار‪ ،‬دما و رساندن به ‪PH‬مورد‬

‫نظر[‪]۶‬‬

‫شیمیایی[‪]۶‬‬ ‫_حساس بودن به برخی مواد‬

‫نمی‌گیرد[‪]۶‬‬ ‫_درمان لجن مازاد ب درستی صورت‬

‫راه حل مناسب جهت کاهش گرفتگی غشا‬

‫یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش گرفتگی غشا‬

‫در بیورآکتور غشایی استفاده از جاذب‌ها است و از‬
‫میان جاذب‌های مختلف زئولیت به دلیل کم بودن‬
 ‫هزینه‪ ،‬پایداری باال‪ ،‬ایجاد سطح باالی جذب و…‬
‫قابلیت استفاده به عنوان جاذب در بیوراکتور غشایی‬
‫را دارد‪ .‬همچنین وجود زئولیت باعث حذف‬
‫آالینده‌هایی نظیر آمونیوم‪ ،‬فسفات و نیترات‬
‫می‌شود‪.‬‬

‫انواع بایو رآکتورهای غشایی‬

‫لوله ای‬

‫که طراحی بسیار ساده ای دارند به گونه ای که‬

‫ممبران مورد نظر یا درون یک لوله متخلخل قرار‬
‫می‌گیرد یا بر روی سطح داخلی لوله پوشش داده‬
‫می‌شود‪ .‬این لوله مصرفی می‌بایست قادر به تحمل‬
‫فشارهای مورد نیازدر حین کار باشد‪ .‬آب از یک طرف‬
‫لوله وارد شده و همزمان با جریان رو به جلوی آن در‬
‫درون لوله‪ ،‬بخشی از آن به صورت عرضی نفوذ‬
 ‫خواهد نمود‪ .‬قسمت نفوذ کرده که همان محصول‬
‫مورد نظر است در پوسته بیرونی لوله جمع‌آوری‬
‫می‌گردد‪.‬‬

‫از مزایای اصلی ممبران‌های لوله ای شکل می‌توان به‬

‫امکان حرکت سریع مایع ورودی بر روی سطح‬
‫ممبران اشاره کرد که این امر احتمال انسداد سطح‬
‫ممبران را کاهش می‌دهد‪ .‬تصفیه محلول‌هایی که‬
‫درصد باالیی از ذرات جامد و معلق دارند‪ ،‬از‬
‫کاربردهای اساسی این نوع ممبران است‪.‬‬

‫مارپیچی‬

‫در این ممبران‌ها یک ورقه مسطح که می‌تواند‬

‫چندین الیه داشته باشد به دور یک هسته مرکزی‬
‫پیچیده شده و درون لوله‌ها نصب می‌شود‪ .‬به گونه‬
‫ای که محلول ورودی از یک انتها وارد شده‪ ،‬به‬
‫صورت عرضی در درون ممبران نفوذ کرده و در ادامه‬
‫به سمت لوله مرکزی هدایت و جمع‌آوری خواهد شد‪.‬‬

‫ازمزایای این ممبران‌ها‪ ،‬سطح مخصوص باالی‬

‫ممبران در عین حجم کم آن است‪ .‬این ممبران‌ها‬
‫نسبت به جریان‌های گل آلود حساس بوده و امکان‬
‫انسداد آن‌ها وجود دارد به همین دلیل به هنگام‬
‫استفاده از این نوع‪ ،‬همیشه از فرآیندهای پیش‬
‫تصفیه به منظور حذف ذرات جامد معلق استفاده‬
‫می‌شود‪ .‬شیرین سازی آب دریا و آب شور از موارد‬
‫کاربرد ممبران مارپیچی است‪.‬‬

‫الیاف توخالی‬

‫دراین ممبران‌ها از الیافی توخالی و مشابه موی سر‬

‫استفاده می‌گردد‪ .‬این الیاف دارای یک پوسته نازک و‬
‫متراکم هستند که در زیر این پوسته فعال‪ ،‬یک الیه‬
‫ضخیم ومتراکم به عنوان پایه به کار می‌رود که نقش‬
‫آن حمایت ‪ ۶‬الیه فعال است‪ .‬جریان ورودی به درون‬
‫الیاف هدایت می‌شود که به این ترتیب بخش نفوذ‬
‫کرده یا همان محصول‪ ،‬در بیرون الیاف و بخش‬
‫تغلیظ شده یا همان باطله‪ ،‬در انتهای دیگر الیاف‬
‫جمع‌آوری می‌گردد‪.‬‬

‫از آنجایی که این ممبران‌ها فشردگی بسیار باالیی‬

‫دارند برای کار به فضای اندکی نیاز خواهند داشت‪.‬‬
‫شیرین سازی آب دریا‪ ،‬تهیه آب قابل شرب و همچنین‬
‫تصفیه فاضالب‌ها از مواردی هستند که این ممبران‌ها‬
‫به‌طور گسترده در آن‌ها استفاده می‌شوند‪.‬‬

‫تخت‬

‫که ساده‌ترین و اولین ممبران نیمه نفوذ پذیر تولید‬

‫شده‌است‪ .‬این ممبران متشکل است از دو صفحه در‬
 ‫انتها‪ ،‬ممبران صفحه ای شکل و صاف و صفحات‬
‫جداکننده که با ترتیب خاصی در کنار هم قرار‬
‫گرفته‌اند‪ .‬در این نوع مدل‪ ،‬نقش هدایت جریان‬
‫تغذیه بر روی سطح ممبران‪ ،‬به عهده صفحات‬
‫جداکننده است‪.‬‬

‫اگرچه ساخت‪ ،‬نصب و عملکرد این ممبران‌ها ساده‬

‫است اما دو مشکل عمده بر این کارایی تأثیر‬
‫می‌گذارد‪ .‬اول اینکه نسبت سطح به حجم اندک‬
‫باعث می‌شود تا به فضای زیادی برای انجام کار نیاز‬
‫باشد و دوم اینکه فرایند تمیز کردن به دلیل مشکل‬
‫بودن مونتاژ کردن این ممبران پس از پاکسازی پر‬
‫زحمت و زمان بر است‪.‬‬

‫از لحاظ جنس‬

‫پلیمری یا آلی‬
‫این ممبران‌ها بر مبنای ساختار فیزیکی خود به سه‬
‫دسته هموژن (متقارن)‪ ،‬غیرهموژن (نامتقارن) و‬
‫کامپوزیتی تقسیم می‌شوند‪ .‬برخی از معایب اصلی‬
‫ممبران‌های پلیمری عبارتند از‪ :‬محدوده باریک دمای‬
‫مجاز‪ ،‬مقاومت مجاز‪ ،‬استحکام مکانیکی کم‪ ،‬رخداد‬
‫تجزیه زیستی‪ ،‬کمی ‪ pH‬اندک در برابر حمله‬
‫شیمیایی و محدوده باریک عمر مفید‪.‬‬

‫غیرآلی‬

‫ممبران‌های غیر آلی از موادی مانند سرامیک‌ها‪ ،‬فلز‬

‫ات‪ ،‬گرافیت یا ترکیب آن‌ها ساخته می‌شوند‪ .‬هدف‬
‫از ساخت انواع سرامیکی‪ ،‬کاهش یا حذف برخی‬
‫است‪]۷[.‬‬ ‫محدودیت‌های انواع پلیمری‬

‫ویژگی‌های انواع رآکتورهای زیستی‬

‫رآکتورهای غشایی بسپاری‬

 ‫این غشاها قابلیت گسترده‌ای برای ترکیب شدن با‬
‫مواد دیگر و تشکیل ترکیب جدید با خواص متفاوت‬
‫را دارند‪ .‬یکی از عیب‌های بزرگ این غشاها محدود‬
‫بودن گسترٔه دمایی ان هاست چون توانایی تحمل‬
‫دماهای باال را ندارند‪ .‬بسپارهای الی در غشاهای‬
‫جداسازی گازها به دلیل انتخاب پذیری مناسب برای‬
‫گازها استفاده می‌شوند‪ .‬بزرگ‌ترین گروه بسپارهایی‬
‫که در غشاهای جداسازی گاز در رآکتورها به کار‬
‫هستند‪]۸[.‬‬ ‫می‌رود پلی ایمیدها‬
 ‫عملکرد ممبران‬

‫رآکتورهای غشایی زئولیتی‬

‫این غشاها جزو مواد متخلخل هستند‪ .‬غشاهای‬

‫ترکیبی چند الیه ای هستند که از طریق پوشش دهی‬
‫یک الیٔه گزینش پذیر زئولیتی بر روی نگهدارندٔه‬
‫سرامیکی تشکیل می‌شوند و برای اب زدایی الکل با‬
‫فرایند تراوش تبخیری به کار گرفته می‌شوند و در‬
‫هستند‪]۹[.‬‬ ‫شرایط دمایی باال قابل مصرف‬

‫مشکل اصلی این نوع غشاها شار کم آن‌ها در مقایسه‬

‫با غشاهای غیر الی است‪ .‬همچنین زئولیت‌ها ممکن‬
‫است دستخوش انبساط منفی دمایی شوند یعنی در‬
‫دمای باال چروک شوند ولی محافظی که زئولیت بران‬
‫سوار شده یا حتی ذرات بلوری درون زئولیت به‬
‫صورت پیوسته با افزایش دما منبسط می‌شوند که‬
‫این امر بین زئولیت و مواد دیگر تنش گرمایی ایجاد‬
‫می‌کند‪]۹[.‬‬

‫رآکتورهای غشایی فلزی‬

‫غشاهای فلزی به علت دوام زیاد در دمای باال در‬

‫فرایندهای جداسازی گاز در مقایس صنعتی استفاده‬
‫می‌شوند‪ .‬رآکتورهای غشایی دما باال و تولید‬
‫هیدروژن بسیار خالص به منظور استفاده در پیل‌های‬
‫سوختی از شاخص‌ترین کاربردهای غشاهای فلزی‬
‫است‪ .‬غشاهای پاالدیمی به دلیل شار و انتخاب‬
‫پذیری مناسب برای کاربرد در فرایندهای هیدروژن‬
‫زدایی و هیدروژن دار کردن مورد استفاده قرار‬
‫می‌گیرند ولی مشکل آن‌ها هزینٔه باالی ان هاست‪.‬‬
‫اخیرًا نوعی غشای فلزی نازک با الیه ای در حد چند‬
‫میکرون از جنس پاالدیوم بر روی پایه‌های مختلف‬
‫سرامیکی و فلزی ساخته شده‌اند که نتیجٔه ان کم‬
 ‫کردن هزینه و باالبردن مقاومت مکانیکی و شار‬
‫است‪]۱۰[]۹[.‬‬ ‫بیشتر‬

‫رآکتورهای غشایی پروسکایتی‬

‫هر نوع ماده ای را که ساختار ان شبیه ساختار بلوری‬

‫تیتانیوم ‪-‬کلسیم اکسید باشد پروسکایت می‌نامند‪.‬‬
‫شار اکسیژن از این نوع غشاها به دمای باال نیاز دارد‪.‬‬
‫اکسید کردن آمونیاک و تبدیل ان به نیتروژن‬
‫مونوکسید برای تولید نیتریک اسید که ‪ ۸۰‬درصد ان‬
‫در تولید کود مصرف می‌شود از کاربردهای این‬
‫غشاهاست‪]۱۳[]۱۲[]۱۱[]۱۰[.‬‬

‫رآکتورهای غشایی سیلیسی‬

‫این غشاها نمونه ای از غشاهای ریز متخلخل اند که‬

‫انتخاب پذیری خوب به همراه عبوردهندگی باالیی در‬
 ‫جداسازی هیدروژن بروز می‌دهند‪ .‬غشاهای بی‬
‫ریخت سیلیسی تا دماهای باالی ‪ ۹۰۰‬درجٔه سانتی‬
‫گراد پایدارند‪ .‬این غشاها از لحاظ گرمایی و‬
‫شیمیایی نسبت به سایر غشاها مانند بسپاری از‬
‫پایداری و استحکام مکانیکی مطلوب برخوردار‬
‫هستند‪ .‬جداسازی هیدروژن در واکنش تبدیل با‬
‫استفاده از رآکتورهای غشایی‪ ،‬غشاهای پاالدیمی‪،‬‬
‫غشاهای کامپوزیت پاالدیمی و غشاهای سیلیسی به‬
‫می‌شود‪]۱۴[.‬‬ ‫دو روش سل‪-‬ژل و ‪ CVI‬انجام‬

‫غشاهای سیلیسی در مقایسه با سایر غشاها طول‬

‫عمر بیشتری دارند و امکان تمیز کردن آن‌ها با مواد‬
‫شیمیایی در دمای باال وجود دارد‪ .‬فرایندهای تولید‬
‫غشاهای سیلیسی بر خالف تولید سایر غشاها این‬
‫امکان را فراهم می‌کند که بتوان غشاهای سیلیسی‬
‫بدون عیب با حفره‌هایی با ساختار غربال مولکولی‬
‫تولید کرد‪.‬‬
 ‫فرایند کار و مشکالت احتمالی در طی‬
‫فرایند‬
‫در مرحله اول‪ ،‬فاضالب وارد مخزن تخلیه می‌شود‬
‫این مخزن قبل از محفظه اصلی بیورآکتور غشایی‬
‫است‪ .‬در این مخزن غربال‌هایی وجود دارد که موادی‬
‫که ممکن است غشا را مسدود یا پاره کنند توسط این‬
‫غربال‌ها جمع‌آوری می‌گردند‪ .‬بعد از این مرحله‬
‫فاضالب وارد مخزن بدون اکسیژن می‌شود تا‬
‫محتوای نیترات آن حذف گردد‪ .‬بعد از این مرحله‬
‫فاضالب وارد مخزن‌های هوازی شده و در ماژول‬
‫غشایی غوطه ور می‌گردند که در آن مواد آلی با‬
‫استفاده از لجن فعال تخریب می‌شوند‪ .‬بعد از آن‬
‫برای حذف فسفر می‌توان از دوزهای انعقادی یا‬
‫فلوکوالسیونها استفاده کرد بعد از این مراحل‬
‫فاضالب به صورت تصفیه شده و لجن‌ها مازاد وجود‬
 ‫خواهد داشت که لجن‌های مازاد دوباره به فرایند‬
‫گشت‪]۵[.‬‬ ‫تصفیه باز خواهند‬

‫این رآکتورها درارای غشاهایی با اندازه منفذ ‪۰٫۱‬‬

‫میکرومتر است که نه تنها مواد جامد معلق حذف‬
‫می‌شوند بلکه باکتریهایی نظیر باکتریهای کولیفورم‬
‫می‌گردند‪]۵[.‬‬ ‫نیز حذف‬

‫غشاء معموًال از صفحه تخت (‪ )FS‬یا جسم توخالی‬

‫(‪ )HF‬در داخل بیورآکتور یا به صورت چند لوله‬
‫می‌گیرند‪]۱۵[.‬‬ ‫(‪ )MT‬در خارج از آن قرار‬

‫در بیشتر فرایندهای تصفیه بیورآکتور غشایی جریان‬

‫در طی فیلتراسیون کاهش پیدا می‌کند‪ .‬این موضوع‬
‫به‌طور عمده ناشی از ضایعات غشایی است‪ .‬کنترل‬
‫غلظت ضایعات مشکل اصلی استفاده از بیورآکتور‬
‫غشایی است‪ .‬ضایعات غشایی به‌طور قابل مالحظه‬
‫ای تحت تأثیر شرایط هیدرودینامیک‪ ،‬نوع غشا‪،‬‬
 ‫پیکربندی ماژول و حضور ترکیبات با وزن ملکولی‬
‫باال است که ممکن است به وسیله متابولیسم‬
‫میکروبی تولید شوند یا به فرایند لجن وارد شوند‪.‬‬
‫رسوب کردن زیاد در غشا می‌تواند باعث یک شتاب‬
‫نفوذ بحرانی یا میزان هوا زدگی پایین شود‪ .‬با این‬
‫حال در صورت افزایش موقت شار بحرانی‪ ،‬می‌توان‬
‫با افزایش جریان هوا رسوب کردن در غشا را کنترل‬
‫کرد‪]۱۶[.‬‬
 ‫شمایی از یک بیورآکتور غشایی‬

‫مروری بر مکانیسم گرفتگی بایورآکتور‬

‫غشایی و راه حل کاهش آن‬
‫گرفتگی‪ ،‬رسوب ذرات و کلوئیدها بر روی سطح‬
‫غشاء همراه با بارگذاری مواد محلول در داخل منافذ‬
‫و روی سطح غشاء است که در نهایت منجر به‬
‫مسدود شدن حفره‌های غشاء می‌شود‪ .‬لجن فعال‬
 ‫شامل ذرات مختلفی شامل جامدات معلق‪ ،‬کلوئیدها‬
‫و حالل‌ها است که باعث گرفتگی غشاء می‌شود‪.‬‬
‫بعضی مطالعات اخیر ادعا می‌کنند که مواد جامد‬
‫معلق‪ ،‬عامل اصلی گرفتگی است‪ .‬برخی از محققین‬
‫بر این باورند که مواد محلول عامل اصلی گرفتگی‬
‫هستند و برخی دیگر اظهار داشتند که کلوئیدها عامل‬
‫اصلی گرفتگی هستند‪ .‬این اختالفات در‬
‫نتیجه‌گیری‌ها مربوط به تفاوت در شرایط عملیاتی‪،‬‬
‫ویژگی‌های لجن و نوع غشاء مورد استفاده در‬
‫مطالعات آن‌ها است‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬مواد جامد معلق‪،‬‬
‫کلوئیدی و محلول‌ها‪ ،‬اجزای به هم پیوسته‬
‫هستند‪]۱۷[.‬‬

‫گرفتگی برگشت‌پذیر ناشی از فالک‌های لجن فعال و‬

‫ذرات بزرگ روی سطح غشاء به شکل الیه ای کیک‬
‫است‪ .‬گرفتگی برگشت‌پذیر به راحتی با شستشوی‬
‫فیزیکی رفع می‌شود از سوی دیگر‪ ،‬گرفتگی‬
 ‫برگشت‌ناپذیر‪ ،‬به دلیل جذب مواد آلی محلول و‬
‫حالل‌ها در منافذ غشاء است که منجر به تشکیل الیه‬
‫ژل بر روی سطح غشاء می‌شود‪ .‬این نوع گرفتگی‬
‫مقاوم است و با شستشوی شیمیایی به‌طور جزئی از‬
‫بین می‌رود‪ .‬اگر گرفتگی برگشت‌پذیر در زمان‬
‫مناسب تمیز نشود به گرفتگی برگشت‌ناپذیر تبدیل‬
‫می‌شود‪]۱۷[.‬‬

‫گرفتگی مهم‌ترین عامل بحرانی برای عملکرد سیستم‬

‫‪ MBR‬است؛ بنابراین‪ ،‬طی دو دهه گذشته‪ ،‬تکنیک‌های‬
‫مختلفی برای غلبه بر گرفتگی غشاء به وسیله روش‬
‫مهندسی‪ ،‬مواد و شیمیایی مورد بررسی قرار‬
‫گرفته‌است‪]۱۷[.‬‬

‫روش مهندسی‬
 ‫ایده اصلی این رویکرد‪ ،‬بهینه‌سازی مؤلفه‌های‬
‫مهندسی در ‪ MBR‬مانند شدت هوادهی‪ ،‬طراحی‬
‫است‪]۱۷[.‬‬ ‫ماژول و پیکربندی فرایند‬

‫هوادهی‬

‫هوادهی عامل مهمی در ‪ MBR‬است تا اکسیژن مورد‬

‫نیاز برای رشد میکروبی فراهم شود‪ .‬عالوه بر این‪،‬‬
‫حباب‌های هوا به سطح آب مخزن افزایش می‌یابند و‬
‫یک باالبر هوایی ایجاد می‌کنند که آب مخزن را در‬
‫اطراف ماژول غشاء احیا می‌کند‪ .‬مقادیر گرفتگی‬
‫غشاء را در سه ‪ MBR‬موازی که تحت شرایط هوازی‬
‫مختلف عمل می‌کنند مقایسه و گزارش کرده‌اند که‬
‫شدت هوادهی کوچک یا بزرگ تأثیر منفی بر نفوذ‬
‫پذیری غشاء دارد‪ ،‬در نتیجه باید میزان هوادهی در‬
‫باشد‪]۱۷[.‬‬ ‫حد مطلوب‬

‫طراحی ماژول‬
‫ایده اصلی این تکنیک براساس افزایش حرکت غشاء‬
‫با استفاده از نیروی فیزیکی ناشی از جریانات‬
‫هیدرودینامیکی در داخل راکتور است به نحوی که از‬
‫تشکیل الیه گرفتگی روی سطح غشاء جلوگیری‬
‫کند‪]۱۷[.‬‬

‫چینش فرایند‬

‫گرفتگی غشاء می‌تواند با تغییر چینش سیستم‬

‫کنترل شود‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬تأثیر موقعیت عمودی‬
‫غشاء غوطه ور شده بر میزان گرفتگی را مورد‬
‫بررسی قرار دادند و گزارش دادند که با توجه به‬
‫کاهش غلظت بیومس در منطقه باالیی غشاء‬
‫گرفتگی کاهش می‌یابد و سپس این چینش را برای‬
‫هر دو راکتور آزمایشگاهی و هم پایلوت نیمه صنعتی‬
‫در صنعت اعمال شد و سپس این دو را با یک سیستم‬
‫بیولوژیکی حذف مواد مغذی (شامل نیتروژن و‬
‫کردند‪]۱۷[.‬‬ ‫فسفر) ترکیب‬
 ‫روش اصالح غشاء‬

‫پدیده گرفتگی غشاء بین فاز جامد و مایع حاوی‬

‫ارگان‌های مختلف و میکرو ارگانیسم‌ها است؛‬
‫بنابراین‪ ،‬افزایش مقاومت فیزیکی درونی سطح‬
‫غشاء می‌تواند یک روش کنترل ساده و مؤثر باشد‪.‬‬
‫تحقیقات در مورد این موضوع بر اساس دو اصل زیر‬
‫شده‌است‪]۱۷[.‬‬ ‫انجام‬

‫آبدوستی سطح غشاء‬

‫نرخ افزایش فشار در غشاء هیدروفوبیک بسیار باالتر‬

‫از غشاء هیدروفیلیک (آبدوست) است‪ .‬این نشان‬
‫می‌دهد که با تنظیم آبدوستی سطح‪ ،‬مقاومت فشاری‬
‫می‌یابد‪]۱۷[.‬‬ ‫غشاء افزایش‬

‫مفهوم سطح ضد میکروبی‬

‫آنتی باکتریال کردن سطح غشاء با پیوند ‪N‬ها‪ ،‬المین‬
‫داشته‌است‪]۱۷[.‬‬ ‫و کلر اثر خوبی‬

‫روش شیمیایی‬

‫ایده اصلی این رویکرد حذف گرفتگی‌های اصلی از‬

‫قبیل کلوئیدهای کوچک‪ ،‬بیو پلیمرها با استفاده از‬
‫مواد شیمیایی از قبیل زئولیت‪ ،‬انعقاد‪ ،‬پلیمر باردار و‬
‫است‪]۱۷[.‬‬ ‫کربن فعال‬

‫زئولیت‬

‫با افزودن زئولیت طبیعی‪ ،‬نفوذپذیری غشاء به‌طور‬

‫قابل مالحظه ای با تشکیل فالکس سفت و سخت که‬
‫مقاومت کمتری در برابر گرفتگی دارد‪ ،‬افزایش‬
‫یافت‪]۱۷[.‬‬

‫منعقد کننده‬
‫از آنجایی که اندازه منافذ غشاء که معموًال در ‪MBR‬‬
‫مورد استفاده قرار می‌گیرد‪ ،‬از حدود ‪ ۰٫۰۴‬تا ‪۰٫۴‬‬
‫میکرون متغیر است‪ ،‬ذرات کلوئیدی کوچکتر از این‬
‫اندازه موجب مسدود کردن حفره‌های غشاء می‌شوند‬
‫که مقاومت غشاء را افزایش می‌دهد؛ بنابراین‪ ،‬اضافه‬
‫کردن مواد منعقدکننده می‌تواند این گونه گرفتگی‌ها‬
‫را کاهش دهد‪ .‬مواد منعقدکننده از قبیل کلرید‬
‫آلومینیوم پلیمری و سولفات فریک پلیمری می‌توانند‬
‫میزان گرفتگی غشاء را از طریق گرانوله کردن لجن‌ها‬
‫دهند‪]۱۷[.‬‬ ‫و مواد پلیمری خارج سلولی (‪ )EPS‬کاهش‬

‫پلیمر باردار‬

‫بیوپلیمرهای تولید شده توسط میکرو ارگانیسم‌ها‬

‫مانند محصوالت میکروبی محلول (‪)SMP‬و مواد‬
‫پلیمری خارج سلولی (‪ ،)EPS‬در حال حاضر یکی از‬
‫فاکتورهای اصلی در گرفتگی غشاء ‪ MBR‬هستند‪.‬‬
‫این پلیمرها به‌طور کلی شامل پلی ساکارید‪ ،‬پروتئین‪،‬‬
‫اسید نوکلئیک‪ ،‬لیپیدها و اسیدهای هومیک می‌باشند‬
‫که اکثرشان دارای بار منفی می‌باشند در نتیجه‬
‫پلیمرهای محلول در آب با بار مثبت دارای پتانسیل‬
‫هستند‪]۱۷[.‬‬ ‫کاهش گرفتگی در ‪MBR‬‬

‫کربن فعال‬

‫کربن فعال هنگامی که به ‪ MBR‬اضافه می‌شود‪ ،‬مواد‬

‫آلی را که موجب گرفتگی می‌شود مانند مواد‬
‫باقی‌مانده دیر تجزیه پذیر‪ ،‬مواد پلیمری خارج‬
‫سلولی که در داخل فالک‌های میکروبی و کلوئیدهای‬
‫ریز است را جذب می‌کند که باعث افزایش عملکرد‬
‫در کیفیت آب و فیلتراسیون غشاء در ‪MBR‬‬
‫می‌شود‪ .‬کربن فعال همچنین می‌تواند ساختار کیک‬
‫دهد‪]۱۷[.‬‬ ‫را که با نفوذپذیری آب مرتبط است‪ ،‬تغییر‬

‫مقایسه روشهای نوین ‪ RBC‬و ‪SBR‬‬

‫‪ ,MBBR ,MBR‬در تصفیه فاضالب‬
 ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ر‬
‫سیستم بیو راکتور غشایی (‪ )MBR‬از غشاهای ریز‬
‫منفذ برای جداسازی مواد جامد یا مایع استفاده‬
‫می‌کند و شامل یک سیستم رشد چسبیده لجن فعال‬
‫است‪ .‬این سیستم به عنوان جانشین ته‌نشینی ثانویه‬
‫استفاده می‌شود‪ .‬الگوهای بهره‌برداری از این فرایند‬
‫به دو صورت مستغرق و جریان عرضی است‪ .‬روش‬
‫‪ MBR‬از لحاظ فرایند به سه دسته‪ ،‬بیورآکتورهای‬
‫غشایی رایج (‪ ،)MBR‬بیورآکتور غشایی استخراجی‬
‫(‪ ،)EMBR‬بیورآکتورهای غشایی هوازی (‪)MABR‬‬
‫می‌شود‪]۱۸[.‬‬ ‫تقسیم‬

‫ترکیب فرایند بیوفیلم چسبیده با فرایند لجن فعال‪،‬‬

‫فرایند ‪ EMBR‬است‪ .‬حامل بیوفیلمی قرارگرفته در‬
‫این رآکتورها‪ ،‬توسط هم‌زن یا تزریق هو ا به صورت‬
‫معلق درمی آید‪ .‬ته‌نشینی اولیه‪ ،‬هوادهی و ته‌نشینی‬
‫نهایی مراحل فرایند این روش هستند‪ .‬درصد پر‬
‫شدن آکنه‪ ،‬نوع جریان و اختالط در رآکتور‬
 ‫فاکتورهای مؤثر در روش ‪ MBBR‬هستند‪ .‬برای‬
‫رسیدن به بازده باال‪ ،‬تالطم کافی موردنیاز است و‬
‫الزم است آکنه جهت رسیدن اکسیژن و مواد غذایی‬
‫به داخل بیوفیلم‪ ،‬بسیار نازک و دارای سطوح مناسب‬
‫باشد‪ .‬معلق بودن حمل کننده‌ها‪ ،‬ته‌نشین شدن آن‌ها و‬
‫مشکالت عملیاتی ممکن است باعث کاهش بازدهی‬
‫سیستم شود‪ .‬مناطق ساکن و ته‌نشین شدن حمل‬
‫کننده‌ها از مواردی هستند که در تمام سیستم‌های‬
‫بیوفیلم مشکل‌سازند و باید از ایجاد آن‌ها جلوگیری‬
‫بخشید‪]۱۸[.‬‬ ‫شود تا بتوان عملکرد را بهبود‬

‫سیستم ‪ SBR‬را می‌توان نوعی روش لجن فعال‬

‫دانست که در آن رآکتور از فاضالب پرشده و سپس‬
‫به تدریج در طی یک سیکل زمانی فاضالب و مواد‬
‫ته‌نشین شده تخلیه می‌گردد‪ .‬به‌طور کلی فرایند‬
‫‪ SBR‬شامل پنج مرحلٔه اصلی پر شدن فاضالب‪،‬‬
‫واکنش‪ ،‬رسوب و ته‌نشینی‪ ،‬تخلیه فاضالب و‬
 ‫خروجی و سکون است‪ .‬دو سیستم ‪Cromaglass‬‬
‫‪ SBR‬و ‪ Fluidyne ISAM‬از انواع سیستم‌های ‪SBR‬‬
‫می‌باشند‪]۱۸[.‬‬

‫در تماس‌دهنده بیولوژیکی دوار (‪ )RBC‬روند انجام‬

‫فرایند به گونه‌ای است که در راستای تخلیٔه مواد‬
‫کربن دار و نیتروژن دار از فاضالب‌های شهری یا‬
‫صنعتی‪ ،‬از رشد چسبیده باکتری به صورت هوازی یا‬
‫بی هوازی استفاده می‌گردد‪ .‬در رآکتورهای‬
‫بیولوژیکی دوار به جای عبور فاضالب از بستر ساکن‪،‬‬
‫بستر درون حوضچه حاوی فاضالب می‌چرخد و‬
‫تصفیه انجام می‌گیرد‪ .‬یک واحد ‪ RBC‬به‌طور نمونه‬
‫شامل یک مجموعه از دیسک‌های بزرگ صاف یا‬
‫شیاردار نزدیک به هم است که بر روی یک میلٔه افقی‬
‫مشترک قرارگرفته‌اند و در فاضالب بخشی یا کامًال‬
‫غوطه‌ورند‪ .‬این میله‪ ،‬پیوسته به وسیلٔه یک موتور‬
‫مکانیکی یا یک محرکه هوای فشرده شده‪ ،‬می‌چرخد‬
 ‫و یک بیوفیلم بر روی کل سطح محیط‌ها‬
‫قرارگرفته‌است که مواد آلی موجود در فاضالب را از‬
‫طریق متابولیزم دگرگون می‌کند‪ .‬سرعت دورانی‪،‬‬
‫نرخ بار هیدرولیکی و آلی‪ ،‬زمان ماند هیدرولیکی و‬
‫مشخصات فاضالب ورودی برخی از پارامترهای مؤثر‬
‫می‌باشند‪]۱۸[.‬‬ ‫بر عملکرد ‪RBC‬‬
 ‫مقایسه روش‌های نوین تصفیه فاضالب‬
‫‪RBC SBR MBBR MBR‬‬
‫کاهش چشمگیر فضای‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫تصفیه خانه‬
‫عدم نیاز به پیش تصفیه‬
‫*‬
‫دقیق‬
‫عدم نیاز به پمپ برگشت‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫لجن‬
‫هزینه پایین نگهداری و‬
‫*‬ ‫*‬
‫عملکرد‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫هزینه اولیه مناسب‬
‫امکان استفاده مجدد از‬
‫جریان خروجی‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫(مانند‪:‬استفاده در آبیاری‪،‬‬
‫زمین‌های کشاورزی)‬
‫ساده بودن نظارت و‬
‫*‬ ‫*‬
‫کنترل فرایند‬
‫نکات دیگر از مقایسه روش‌های مذکور بدست آمد که‬
‫در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود‪:‬‬

‫_در روش ‪ MBR‬احتمال گرفتگی غشا و در روش‬

‫‪ SBR‬احتمال مسدود شدن هواده‌ها هنگام هوادهی‬
‫وجود دارد‪ .‬برخالف روش ‪ MBR‬روش ‪ SBR‬دراری‬
‫دارد‪]۱۸[.‬‬ ‫انعطاف‌پذیری در عملکرد و کنترل را‬

‫_در روش‌های ‪ MBBR‬و ‪ RBC‬توسعه آسان و سریع‬

‫و نیتریفیکاسیون گسترده و در روش ‪MBBR‬‬
‫برخالف روش ‪ RBC‬راه اندازی فرایند سریع و‬
‫است‪]۱۸[.‬‬ ‫تکنولوژی قابل انعطاف‬

‫_روش‌های ‪ RBC‬و ‪ SBR‬د ر مقابل شوک تغییر دبی‬

‫فاضالب قابل انعطاف و دارای طراحی فشرده با‬
‫بخش‌های مجزا هستند و مشکلی با بوی بد و‬
‫ندارند‪]۱۸[.‬‬ ‫حشرات‬
 ‫_روش‌های ‪ SBR‬و ‪ MBBR‬دارای تکنولوژی قابل‬
‫هستند‪]۱۸[.‬‬ ‫انعطافی‬

‫_روش ‪ MBBR‬برخالف اکثر رآکتورهای بیوفیلمی‪ ،‬از‬

‫تمام حجم تانک برای رشد بیومس استفاده‬
‫می‌کند‪]۱۸[.‬‬

‫_روش‌های ‪ RBC‬و ‪ MBR‬از راندمان تصفیه بسیار‬

‫هستند‪]۱۸[.‬‬ ‫باالیی برخوردار‬

‫انواع آرایش ‪MBR‬‬

‫‪ MBR‬در دو نوع آرایش خارجی و داخلی در‬
‫سیستم‌های تصفیه فاضالب مورد استفاده قرار‬
‫می‌گیرد‪ MBR.‬خارجی بعد از سیستم لجن فعال‬
‫(هوازی ویا غیر هوازی) قرار گرفته و برای‬
‫فاضالب‌های با آلودگی باال و جریان کم مورد استفاده‬
‫قرار می‌گیرند‪ ،‬مانند فاضالب‌های حاصل از محل‌های‬
 ‫دفن مواد بهداشتی‪ ،‬صنایع داروسازی وغیره‪ ،‬در‬
‫صورتی که ‪ MBR‬داخلی در داخل رآکتور لجن فعال‬
‫تعبیه شده و به ‪ MBR‬مستغرق معروف است‪ .‬این‬
‫نوع آرایش برای فاضالب‌های باجریان متوسط وزیاد‬
‫مناسب بوده و قابل رقابت با سیستم‌های متداول و‬
‫پیشرفته هستند‪ .‬برای فاضالب‌های با جریان زیاد‬
‫مانند فاضالب‌های شهری و صنعتی‪ ،‬صنایع قند و‬
‫کاغذ استفاده می‌شوند‪
.‬در سیستم ‪ MBR‬مستغرق‬
‫جزء کلیدی غشاء بوده که مستقیمًا داخل رآکتور لجن‬
‫فعال فرو برده می‌شود‪ .‬غشاها به صورت مدول‌هایی‬
‫ساخته می‌شوند که می‌توانندداخل بیورآکتور کار‬
‫گذاشنه شوند‪ .‬مدول‌ها متشکل از غشاء‪ ،‬سازه‬
‫نگهدارنده غشاء‪ ،‬اتصاالت ورودی و خروجی و یک‬
‫ساختار نگهدارنده اصلی هستند‪ .‬غشاها تحت مکش‬
‫(خأل) قرار گرفته و پساب را از خود عبور می‌دهند‬
‫در حالی که جامدات در راکتور باقی می‌مانند‪ .‬یک‬
‫سیستم ‪ MBR‬مستغرق تجاری دارای مدول‌هایی‬
 ‫متشکل از غشاءهای فیبری توخالی و تجهیزات‬
‫نگهدارنده مورد نیاز شامل پمپ‌های آب صاف شده‪،‬‬
‫مخازن ذخیره مواد شیمیایی‪ ،‬پمپ‌های تزریق مواد‬
‫شیمیایی و تمام تجهیزات کنترل فرایند برای غشاء از‬
‫جمله مرکز کنترل موتور است‪ .‬تجهیزات نگهدارنده‬
‫غشاءهمچنین شامل یک هواشویی و یک سیستم‬
‫جت آب پالس معکوس نیز می‌شود‪ .‬سیستم‬
‫هواشویی غشاء متشکل از دیفیوزرهای حباب درشت‬
‫نصب شده در حوضچه هوادهی است که باعث ایجاد‬
‫اختالط مداوم در سطح بیرونی غشاء شده و در‬
‫نتیجه نشست جامدات روی غشاءرا به حداقل‬
‫می‌رساند‪]۲۰[]۱۹[.‬‬

‫کاربردها‬

‫حوضه‌های کاربرد بیو راکتور غشایی‬

‫تا کنون سیستم‌های بیورآکتور غشایی برای تصفیه‬
‫پساب‌های صنعتی و خانگی و گاهی برای خالص‬
‫سازی و استفاده مجدد از آب مصرف شده‪ ،‬مورد‬
‫استفاده قرار گرفته‌است‪ .‬به‌طور کلی کاربرد این‬
‫سیستم‌ها را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم‌بندی‬
‫نمود‪:‬‬

‫‪ .1‬تصفیه پساب شهری‬

‫‪ .2‬تصفیه پساب‌های صنایع مختلف نظیر‪:‬‬
‫صنایع نفت و گاز و پتروشیمی‬
‫صنایع رنگ و رزین‬
‫صنایع شیمیایی‬
‫صنایع رنگرزی ونساجی‬
‫صنایع ذوب آهن و فوالد‬
‫صنایع تولید آلیاژهای فلزی‬
‫در مقایسه با کاربردهای شهری‪ ،‬فناوری بیورآکتورهای‬
‫غشایی برای تصفیه پساب‌های صنعتی‪ ،‬هنگامی که‬
‫پساب با غلظت باال تولید می‌شود نیز است‪ .‬این‬
‫فناوری تصفیه با کیفیت بیشتر را ممکن می‌سازد‪ .‬به‬
‫همین جهت این فناوری برای تصفیه پساب‌های‬
‫صنعتی از شهری قابلیت کاربرد بیشتری دارد‪ .‬با‬
‫وجود این برای کاربردهای خاصی برای شرایط حدی‬
‫‪ PH‬پساب با دمای باال یا محلول شیمیایی ویژه‬
‫ماژول قاب و صفحه ای یا سیستم‌های با جریان‬
‫هستند‪]۲۲[]۲۱[.‬‬ ‫جانبی مناسب تر‬

‫کاربرد صنعتی بیورآکتورهای غشایی‬

‫این رآکتورها از یک رآکتور بیولوژیکی با زیست توده‬

‫معلق و غشاهایی میکروفیلتراسیون تشکیل شده‌اند‬
‫و دارای کاربردهای زیادی در تصفیه پساب هستند‪.‬‬
‫این سیستم‌ها ممکن است با بیورآکتورهای دارای‬
‫زیست توده معلق هوازی یا بی هوازی استفاده شوند‪.‬‬
‫سیستم‌های غشا می‌توانند پساب خروجی را به‬
‫کیفیت پساب خروجی حاصل از ترکیب ته‌نشینی‬
‫ثانویه و فیلتراسیون برسانند‪ .‬سیستم‌های بیورآکتور‬
‫غشایی به علت جداسازی کامل جامدات محلول‪،‬‬
‫ارضاکننده مقررات سختگیرانه تخلیه پساب‬
‫هستند‪]۲۳[.‬‬

‫کاربردهای انواع غشاهای زیستی‬

‫تبخیری[‪]۹‬‬ ‫‪ )۱‬آب زدایی الکل‌ها با فرایند تراوش‬

‫‪ )۲‬استفاده در پیل سوختی و هیدروژن زدایی و‬

‫کردن[‪]۲۴[]۱۰‬‬ ‫هیدروژن دار‬

‫‪ )۳‬اکسید کردن آمونیاک و تبدیل آن به نیتروژن‬

‫اسید[‪]۲۵[]۱۳[]۱۲‬‬ ‫مونوکسید برای تولید نیتریک‬
 ‫‪ )۴‬فرایند تبدیل با بخار آب برای جذب ناخالصی‌های‬
‫گاز[‪]۲۶‬‬ ‫جریان‬

‫آن[‪]۲۷‬‬ ‫‪ )۵‬فرایند همپارش زایلن و جداسازی‬

‫‪ )۶‬فرایند تجزیٔه نیتروژن اکسید و کربن اکسیدها‬

‫هوا[‪]۸‬‬ ‫برای جلوگیری از آلودگی‬

‫به روز نمودن سیستم بایورآکتور‬

‫غشایی‬
‫در یک ‪ MBR‬مدول‌های غشایی اولترافیلتراسیون در‬
‫لجن فعال غوطه ور می‌شود تا مرحله بیولوژیکی با و‬
‫جداسازی فاز مایع جامد در یک پروسه واحد با هم‬
‫تلفیق شوند‪ .‬از آنجا که ممبران به عنوان یک حصار‬
‫عمل می‌کنند‪ ،‬باعث بهبود کیفیت پساب می‌شود‪.‬‬
‫همچنین‪ ،‬این حصار غشایی نیاز به زالل سازی ثانویه‬
‫را کاهش داده و باعث تغلیظ بیشتر لجن فعال‬
 ‫می‌شود‪ .‬در نهایت‪ ،‬همٔه این عوامل باعث کاهش‬
‫حجم مورد نیاز برای مخازن بیولوژیکی شده و در‬
‫نتیجه در هزینه ساخت صرفه جویی می‌شود‪ .‬عالوه‬
‫بر این‪ ،‬فرایند ‪ MBR‬در مقایسه با تصفیه فاضالبی‬
‫که با فیلتراسیون شنی با اولترا فیلتراسیون توأم‬
‫شده‌است‪ ،‬اثرات نامطلوب زیست‌محیطی را به‬
‫میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد‪ .‬در سال‌های اخیر‪،‬‬
‫مدول غشاهای ‪ MBR‬نواقص مدول‌های قبلی را‬
‫جبران کرده‌است و به صورت قابل تعویض طراحی‬
‫شده‌اند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬این سیستم‌ها برای به روز‬
‫کردن نصب و استقرار سیستم طراحی شده‌اند به‬
‫نحوی که مدول‌های ‪ MBR‬اصلی می‌تواند به آسانی‬
‫حذف شده و مدول جدید در مکان آن‌ها قرار گیرد‪.‬‬

‫بسیاری از دارندگان سیستم‌های ‪ MBR‬نگران این‬

‫هستند که قسمت اصلی سیستم ‪ MBR‬تولید شده از‬
 ‫یک کارخانه ممکن است در اثر خرابی و تعویض‪ ،‬با‬
‫برندهای دیگر سازگار نباشد‪.‬‬

‫نمونه‌هایی از تکنولوژی ‪MBR‬‬

‫شکل‌های مختلفی از ‪ MBR‬در حال حاضر وجود‬
‫دارد‪ .‬یک نمونه از نسل دوم که باعث بهینه ساختن‬
‫ممبران و مدول می‌شود‪ ،‬یک مدول اولترافیلتراسیون‬
‫الیاف توخالی یک سر آزاد است‪ .‬مدول تولید شده‬
‫فوق‪ ،‬برای اجتناب از گرفتگی و رسوب گرفتن که‬
‫مشکل عمده بسیاری از تولیدکنندگان منول ‪MBR‬‬
‫است طراحی شده‌است (‪ .)۲۰۰۵Vossenkaul‬این‬
‫مدول از غشاهای هالوفایبر با اندازه سوراخ حدود‬
‫‪ ۰/۰۵‬میکرون تشکیل شده‌است‪ .‬قسمت پایین‬
‫فیبرهای غشایی بر یک لوله یک سر آزاد فیکس‬
‫شده‌است‪ .‬این در حالی است که قسمت انتهایی فیبر‬
‫فیکس نشده و غوطه ور است و برای حرکت عرضی‬
 ‫آزاد است‪ .‬همه جامدات و ذرات در قسمت پپرونی‬
‫فیبرها باقی می‌مانند و ماده تقودکننده از درون‬
‫فیبرها با کمک وکیوم کشیده می‌شود‪ ،‬هالو فایبرها یا‬
‫همان الیاف توخالی‪ ،‬به صورت دسته دسته منظم‬
‫شده و به صورت عمودی درون لجن فعال غوطه ور‬
‫می‌باشند‪ .‬برای حفظ سرعت فیلتراسیون مدول‌های‬
‫ممبران‪ ،‬شست و شو با هوا در فواصل زمانی مرتبی‬
‫انجام می‌شود‪ .‬یک نازل هوا درون مرکز این دستٔه‬
‫الیاف قرار دارد تا مصرف انرژی را کاهش دهد کاهش‬
‫مصرف انرژی به این دلیل است که هوا در مکانی‬
‫تزریق می‌شود که تشکیل رسوب و لجن در آن قسمت‬
‫باالست‪ .‬طراحی این مدل باعث می‌شود که حتی‬
‫ترکیبات رشته‌ای و مویی از سیستم حذف شوند‪ ،‬به‬
‫این ترتیب فقط از یک آشغال‌گیر دهانه درشت قبل از‬
‫این سیستم می‌توان استفاده نمود و در نتیجه هزینه‬
‫بهره‌برداری و هزینه سرمایه کاهش می‌یابد‬
 ‫مزیت عمده این نوع غشاها‪ ،‬توانایی باالی مکانیکی‬
‫آنهاست‪ .‬این توان مکانیکی توسط بافت مستحکم‬
‫فیبرهای غشایی تأمین می‌شود هر دسته از این الیاف‬
‫در ردیف‌هایی به هم متصل شده و چندین ردیف در‬
‫یک قالب فلزی سوار می‌شوند‪ .‬حرکت آزادانٔه این‬
‫الیاف و هوادهی مرکزی‪ ،‬فیلتراسیون پایداری را در‬
‫حین بهره‌برداری در طول عمر غشا به وجود می‌آورد‬
‫و با کاهش نیاز به مصرف انرژی جهت تمیز کردن و‬
‫نگهداری‪ ،‬هزینه‌های بهره‌برداری کاهش می‌یابد‪.‬‬

‫علی‌رغم اینکه بیشتر صفحات تخت ‪ MBR‬و برخی‬

‫ممبران‌های هالوفایبر نمی‌توانند شست و شوی‬
‫معکوس شوند‪ ،‬ممبران در برابر گرفتگی مقاومت‬
‫کرده و قابلیت تراوایی را با وارد نمودن قسمت‬
‫کوچکی از مایع تصفیه شده به درون سوراخ‌های فیبر‬
‫از داخل به خارج در یک فاصله زمانی مشخص حفظ‬
‫می‌کند‪ .‬ممبران‌های مالوفایبر یا همان الیاف توخالی‪،‬‬
‫مساحت به مراتب بیشتری ایجاد می‌کنند و ظرفیت‬
‫فیلتراسیون باالتری از نظر اثرات زیست‌محیطی در‬
‫مقایسه با ممبران‌های صفحه تخت دارند‪.‬‬

‫مالحظاتی در ارتباط با به روز کردن سیستم‬

‫‪MBR‬‬

‫هنگام به روز کردن و احیاء یک سیستم ‪ MBR‬برخی‬

‫عوامل باید لحاظ شوند‪ .‬این عوامل عبارتند از‪:‬‬

‫ابعاد فیزیکی مدول‬

‫مدول‌های جدید باید طراحی قابل انعطافی داشته‬

‫باشند تا با اندازه تانک‌های موجود و الی اوت مدول‬
‫سازگار باستاد ابعاد خارجی قالب مدول‌های جدید‬
‫(طول و عرض و ارتفاع) باید بر حسب نیاز و‬
‫ضرورت سطح غشا باید با طراحی سیستم مطابقت‬
‫داشته باشد تا تراوش مورد نیاز بهره‌برداری را‬
‫پشتیبانی کند‪ .‬برای مثال‪ ،‬یک مدول ‪ ۱۵۰۰‬متر مربعی‬
‫برای به روز نمودن فضاهای بزرگ طراحی شده‌است‪.‬‬
‫در این حالت برخی تجهیزات نظیر؛ چندشاخٔه تنظیم‬
‫شده برای گرفتن عصاره ماده نفوذی و خطوط تأمین‬
‫هوا‪ ،‬تعداد اتصاالت لوله در حین نصب را کاهش‬
‫می‌دهند‪ .‬عالوه براین‪ ،‬مدول هزار و پانصد‬
‫مترمربعی‪ ،‬اثرات زیست‌محیطی یکسانی در مقایسه‬
‫با مدول رقیب ایجاد می‌کند و در همان مخزن‬
‫ممبران به کار خود ادامه می‌دهد برای به روزآوری‬
‫بقیه مدل‌ها‪ ،‬مدل یک سر آزاد‪ ،‬طراحی سیار قابل‬
‫انعطافی دارد‪ .‬تعداد غشاها در یک ردیف‪ ،‬تعداد‬
‫ردیف‌ها در یک مدول و ارتقا مدول می‌تواند با ابعاد‬
‫مخزن موجود مطابقت داده شود‪.‬‬

‫‪ MBR‬عملکرد سیستم‬

‫از دیگر مالحظاتی که برای به روز کردن سیستم‌های‬

‫موجود باید مد نظر قرار گیرد‪ ،‬عملکرد سیستم‬
 ‫بیولوژیکی است‪ .‬در برخی حاالت‪ ،‬عملکرد ضعیف‬
‫بیورآکتور منجر به مشکالتی در عملکرد غشا می‌شود‪.‬‬
‫در این حاالت‪ ،‬ممکن است تغییراتی درسیستم تصفیه‬
‫بیولوژیکی اعمال شود تا عملکرد سیستم بهبود یابد و‬
‫در این شرایط‪ ،‬تغییر ساده مدول‌ها ممکن است کافی‬
‫نباشد‪.‬‬

‫آنالیز عملکرد کلی تصفیه خانه باید هنگام برنامه‌ریزی‬

‫برای به روزآوری مورد توجه قرار گیرد‪ .‬به این‬
‫ترتیب‪ ،‬قبل از اینکه مدول ممبران جدید نصب گردد‪،‬‬
‫مشکل فرایند هر قسمت‪ ،‬می‌تواند شناسایی و‬
‫تصحیح شود‪.‬‬

‫بهره‌برداری مدول‬

‫هر تولیدکنندٔه ‪ MBR‬بهره‌برداری از سیستم را به‬

‫طرق مختلف بسته به مدول غشا و شکل ممبران‬
‫بهینه ساخته‌است‪ .‬برای ارزیابی تجهیزات موجود‪،‬‬
‫مالحظات دقیقی نیاز می‌شود تا توالی شست و شوی‬
‫معکوس‪ ،‬شست و شو با هوا‪ ،‬و تمیز کردن با مواد‬
‫شیمیایی را پشتیبانی کند‪ .‬این تجهیزات ممکن است‬
‫به اصالح یا به روز کردن نیاز داشته باشد‪ .‬معمول‬
‫ممبران‌های صفحه تخت و برخی ممبران‌های فیبری‬
‫توخالی نمی‌توانند شست و شوی معکوس شوند؛‬
‫بنابراین پمپ و لوله‌کشی مناسبی باید تعبیه شود‪.‬‬
‫برخی تولیدکنندگان ممبران منبع هوای متفاوت با‬
‫دبی هوای متفاوت و زمان سیکل را برای این‬
‫سیستم‌ها طراحی کرده‌اند که قادر به سیکل و انتقال‬
‫هوای منبع هوا باشد؛ بنابراین‪ ،‬لوله‌کشی و نصب‬
‫ممکن است به تنظیمات توالی شست وشو با هوا‬
‫(معموًال این مسئلٔه مربوط به برنامه‌نویسی کار‬
‫سیستم هاست)‪ ،‬تغییر در اندازه بلورها‪ ،‬و مکان‬
‫شیرهای خودکار که انتقال هوا را به عهده دارند‪ ،‬نیاز‬
‫داشته باشد‪.‬‬
 ‫جستارهای وابسته‬
‫بیورآکتور‬
‫تصفیه آب‬
‫تصفیه فاضالب‬
‫غشا‬
‫مهندسی زیستی‬

‫منابع‬
1. Zhang, Tian C. , Rao Y (۲۰۱۲).
«Surampalli, and Saravanamuthu
Vigneswaran. "The values of
membrane science and technology:
Introduction and Overview».
Membrane Technology and
Environmental Applications.
 doi: 10.1061/9780784412275.ch01
(https://doi.org/10.1061%2F9780784
412275.ch01).

2. Stephenson, T. , Brindle, K. , Judd, S. ,

Jefferson, P. , "Membrane
Bioreactors for Wastewater
Treatment, International water
Assosiation", London, (2000).

3. B.Q. Liao, J.T. Kraemer, and D.M.

Bagley, Anaerobic membrane
bioreactors: applications and
research directions. Crit. Rev.
Environ. Sci. Technol, 2006. 36: p. 9-
48 530

4. Judd, Simon. "The status of

membrane bioreactor technology."
 Trends in biotechnology 26.2 (2008):
109-116.

5. «Membrane Bioreactor Technology»

(https://www.slideshare.net/Proceng
09/membrane-bioreactor-technolog
y).

6. Melin, T. , B. Jefferson, D. Bixio, C.

Thoeye, W. De Wilde, J. De Koning, J.
Van der Graaf, and T. Wintgens.
«Membrane bioreactor technology
for wastewater treatment and
reuse». Desalination.
doi: 10.1016/j.desal.2005.04.086 (htt
ps://doi.org/10.1016%2Fj.desal.200
5.04.086).
7. «‫آبنوس پاالیش‬-‫( »صفحه اصلی‬https://we
b.archive.org/web/2019071419554
3/http://abnoos-p.com/). abnoos-
p.com. ‫( بایگانی‌شده از اصلی‬http://abno
os-p.com) ‫ دریافت‌شده در‬.۲۰۱۹ ‫ ژوئیه‬۱۴ ‫در‬
۲۰۱۸-۱۱-۱۰.
8. Tan, Xiaoyao; Li, Kang (2014-11-12).
"Inorganic Membrane Reactors" (htt
ps://dx.doi.org/10.1002/9781118672
839). doi: 10.1002/9781118672839
(https://doi.org/10.1002%2F9781118
672839).

9. Ronald W. Rousseau, Ed. , John Wiley

and Sons, Inc. , XIX (۱۹۸۷).
«Handbook of separation process
technology». AIChE.
 doi: 10.1002/aic.690340327 (https://
doi.org/10.1002%2Faic.690340327).

10. Dolan, M. , Dave, N. , Morpeth, L. ,

Donelson, R. , Liang, D. , Kellam, M. ,
& Song, S (۲۰۰۹). «Ni-based
amorphous alloy membranes for
hydrogen separation at 400 °C».
Journal of Membrane Science.
doi: 0.1016/j.memsci.2008.10.030 (h
ttps://doi.org/0.1016%2Fj.memsci.20
08.10.030) ‫| مقدار‬doi= ‫را بررسی کنید‬
‫)(کمک‬.
11. Tan, X. , & Li, K (۲۰۰۶). «Oxidative
Coupling of Methane in a Perovskite
Hollow-Fiber Membrane Reactor».
Industrial & engineering chemistry
 research. doi: 10.1021/ie0506320 (ht
tps://doi.org/10.1021%2Fie0506320)
.

12. Olivier, Louis; Haag, Stéphane;

Mirodatos, Claude; van Veen, Andre
C. (2009-04-15). "Oxidative coupling
of methane using catalyst modified
dense perovskite membrane
reactors" (https://dx.doi.org/10.101
6/j.cattod.2009.01.009). Catalysis
Today. 142 (1–2): 34–41.
doi: 10.1016/j.cattod.2009.01.009 (h
ttps://doi.org/10.1016%2Fj.cattod.20
09.01.009). ISSN 0920-5861 (http
s://www.worldcat.org/issn/0920-586
1).
13. Gallucci، Fausto‫ ؛‬Basile، Angelo‫ ؛‬Hai،
Faisal Ibney (۲۰۱۱-۰۱-۰۴). Introduction -
A Review of Membrane Reactors (htt
ps://dx.doi.org/10.1002/9780470977
569.ch). Chichester, UK: John Wiley &
Sons, Ltd. .۱–۶۱ .‫صص‬
‫ شابک‬۹۷۸۰۴۷۰۹۷۷۵۶۹.
14. Tsuru, T. , Shintani, H. , Yoshioka, T. ,
& Asaeda, M. (۲۰۰۶). «A bimodal
catalytic membrane having a
hydrogenpermselective silica layer
on a bimodal catalytic support:
Preparation and application to the
steam reforming of methane».
Applied Catalysis A: General.
doi: 10.1016/j.apcata.2005.12.029 (h
 ttps://doi.org/10.1016%2Fj.apcata.2
005.12.029).

15. Judd، Simon ((2008)). « "The status

of membrane bioreactor
technology" ». Trends in
Biotechnology.
doi: 10.1016/j.tibtech.2007.11.005 (h
ttps://doi.org/10.1016%2Fj.tibtech.2
007.11.005). =‫تاریخ وارد شده در |تاریخ‬
‫)را بررسی کنید (کمک‬
16. Melin, T. , Jefferson, B. , Bixio, D. ,
Thoeye, C. , De Wilde, W. , De Koning,
J. , … & Wintgens, T (2006-02).
«Membrane bioreactor technology
for wastewater treatment and
reuse». Desalination.
 doi: 10.1016/j.desal.2005.04.086 (htt
ps://doi.org/10.1016%2Fj.desal.200
5.04.086). ‫تاریخ وارد شده در |تاریخ= را‬
‫)بررسی کنید (کمک‬
17. ,‫ امینی; قادری‬،‫ حسن‬,‫; راد‬،‫ سپیده‬,‫پورفالح‬
‫ "مروری بر مکانیسم گرفتگی‬.)2017( ،‫فرهاد‬
‫بیولوژیکی بیوراکتورهای غشایی و راه‬
‫( "حل‌های کاهش آن‬https://web.archive.o
rg/web/20181111173503/https://ww
w.civilica.com/Paper-CAUE04-CAUE0
4_130.html). CIVILICA. 04. Archived
from the original (https://www.civilic
a.com/Paper-CAUE04-CAUE04_130.h
tml) on 11 November 2018. Retrieved
11 November 2018.
18. .)2017( ،‫ حمیدرضا‬,‫; جشنانی‬،‫ بابک‬,‫شعبانی‬
‫ "مقایسه روش‌های نوین‬RBC ‫ و‬SBR
,MBBR ,MBR ‫( "درتصفیه فاضالب‬https://
web.archive.org/web/201811111338
48/https://www.civilica.com/Paper-N
CSDUS07-NCSDUS07_115.html).
CIVILICA. 07. Archived from the
original (https://www.civilica.com/Pa
per-NCSDUS07-NCSDUS07_115.htm
l) on 11 November 2018. Retrieved
11 November 2018.

19. Metcalf, Eddy, "Wastewater

Engineering, Treatment and Reuse"
Fourth Edition, McGraw-Hill, Inc. ,
2003.
20. Steven Till, Henry Mallia, Membrane
Bioreactors: Wastewater Treatment
Applications To Achieve High Quality
Effluent, Presented at the 64th
Annual Water Industry Engineers and
Operators Conference, 2001.

21. E. Bouhabila, R. Ben Aim, and H.

Buisson, Fouling characterization in
membrane bioreactors .Sep. Purif.
Technol, 2001. 22-23: p. 123–132.

22. Y. Ye, E. Le Clech, and V. Chen,

Fouling mechanisms of alginate
solutions as model extra cellular
polymeric substances. Desalination
2005. 175: p. 7–20.
23. Jae-Hoon Choi and e. al, Effect of
membrane type and material on
performance of a submerged
membrane bioreactor. 2007.

24. Israni, Sameer H. , Balamurali Krishna

R. Nair, and Michael P. Harold. (۲۰۰۹).
«Hydrogen generation and
purification in a composite Pd hollow
fiber membrane reactor: Experiments
and modeling». Catalysis Today.
doi: 10.1016/j.cattod.2008.02.020 (h
ttps://doi.org/10.1016%2Fj.cattod.20
08.02.020).

25. Tan, Xiaoyao, and K. Li. (۲۰۰۶).

«Oxidative Coupling of Methane in a
Perovskite Hollow-Fiber Membrane
 Reactor». Industrial & engineering
chemistry research.
doi: 10.1021/ie0506320 (https://doi.
org/10.1021%2Fie0506320).

26. Brunetti, A. , G. Barbieri, and E. Drioli.

(۲۰۰۹). «Upgrading of a syngas
mixture for pure hydrogen production
in a Pd–Ag membrane reactor».
Chemical Engineering Science.
doi: 10.1016/j.ces.2009.04.028 (http
s://doi.org/10.1016%2Fj.ces.2009.0
4.028).

27. Zhang, Chun; Hong, Zhou; Gu,

Xuehong; Zhong, Zhaoxiang; Jin,
Wanqin; Xu, Nanping (2009-05-06).
"Silicalite-1 Zeolite Membrane
Reactor Packed with HZSM-5
Catalyst for meta-Xylene
Isomerization" (https://dx.doi.org/10.
1021/ie801606s). Industrial &
Engineering Chemistry Research. 48
(9): 4293–4299.
doi: 10.1021/ie801606s (https://doi.
org/10.1021%2Fie801606s).
ISSN 0888-5885 (https://www.world
cat.org/issn/0888-5885).

https://fa.wikipedia.org/w/index.php?« ‫برگرفته از‬

»title=‫&بیورآکتور_غشایی‬oldid=37071206

‫ ویرایش شده‌اس‬۱۵:۴۸‫ ساعت‏‬۲۰۲۳ ‫ مٔه‬۳‫این صفحه آخرین‌بار در‏‬

‫ در دسترس است‬CC BY-SA 3.0 ‫محتوا تحت‬
.‫مگر خالفش ذکر شده باشد‬
‫مگر خالفش ذکر شده باشد‪.‬‬