‫نانو فیلتراسیون‬

‫تنها یک درصد از کل آب دنیا به ش کل قابل اس تفاده و در دس ترس اس ت‪ .‬ن ود و هفت درصد آبها ن یز آب‬
‫شور هستند‪ .‬در این شرایط تقاضا برای آب خالص هر روز افزایش مییابد‪ .‬در طی بیست و پنج سال آین ده‪،‬‬
‫نیاز صنایع به آب تازه به تنهایی حدود هفتاد درصد افزایش خواهد یافت‪ .‬در این ش رایط راه حل را میت وان‬
‫در مواد و روشهای مبتنی بر نانو تکنولوژی جستجو نمود‪.‬‬

‫ن انو فیلتراس یون یکی از روش ه ای جداس ازی با ن یروی محرکه فش اری می باش د‪ .‬در این روش فرآیند‬
‫فیلتراسیون بر روی یک الیه انتخاب پذیر که از یک غش ای نیمه ت راوای آلی تش کیل ش ده انج ام میپ ذیرد‪.‬‬
‫ن یروی محرکه فرآیند جداس ازی اختالف فش ار بین خ وراک و جری ان عب ور ک رده از غشا میباش د‪ .‬با این‬
‫وج ود‪ ،‬با توجه به انتخ اب پ ذیری غش ا‪ ،‬بعضی از ترکیب ات بوس یله غشا پس زده ش ده در حالیکه آب و‬
‫موادی با وزن مولکولی کمتر از ‪ 200‬دالتون اج ازه عب ور از غشا را خواهند داش ت‪ .‬از آنجا که غش اهای‬
‫نانوفیلتراسیون دارای ویژگی گزینش پذیری بر اساس بار الکتریکی ترکیبات حل شده میباشند‪ ،‬یونهای تک‬
‫بار از غشا عبور کرده و یونهایی با دو یا چند بار پس زده میشوند‪.‬‬

‫کاربردهای نانوفیلتراسیون‬
‫به دلیل خصوصیات منحصر بفرد‪ ،‬از غشاهای ‪ NF‬بط ور گس ترده در ص نایع مختلف اس تفاده میش ود‪ .‬بر‬
‫این اساس استفاده از غشاهای ‪ NF‬در موارد زیر مفید و سودمند خواهند بود‪:‬‬
‫‪ ‬در مواردی که حفظ نمکهای یک ظرفیتی ضروری نباشد‪ :‬استفاده از ‪ NF‬این امکان را ف راهم می‪-‬‬
‫آورد تا عملیات مورد نظر در فشارهای کمتر و با مصرف انرژی پایینتری صورت پذیرد‪.‬‬
‫‪ ‬در م واردی که جداس ازی م اده آلی با وزن مولک ولی پ ایین و یک نمک تک ظرفی تی م ورد نظر‬
‫باشد‪ :‬به عبارت دیگر جداسازی الکتوز از خاکستر؛ جداسازی رنگدانهها از کلرید سدیم‪.‬‬
‫‪ ‬خ الص س ازی اس یدها‪ ،‬بازها یا حالل ن یز با اس تفاده از ‪ NF‬م ورد بررسی ق رار گرفته اس ت‪:‬‬
‫بخصوص زمانی که آلودگیها در محدوده برش وزن مولکولی (‪Molecular Weight Cut Off-‬‬
‫‪ )MWCO‬نانو فیلتراسیون باشند‪.‬‬
‫‪ ‬هنگامی که کاهش فشار اسمزی مطلوب است‪ :‬در این ح الت میت وان غش اهای ‪ NF‬را با غش اهای‬
‫اسمز معکوس مقایسه نمود‪.‬‬
‫از غشاهای ‪ NF‬میتوان در تصفیه آب‪ ،‬تصفیه پساب و در کاربردهای ص نعتی متن وعی اس تفاده نم ود‪ .‬در‬
‫اینجا به بعضی از کاربردهای غشاهای ‪ NF‬اشاره میشود‪:‬‬

‫‪ -1‬صاف نمودن سیستمهای متداول تصفیه آب و تصفیه پساب‬

‫غشاهای ‪ NF‬بمنظور حذف ترکیبات آلی حل شده با وزن مولکولی پایین و رنگ از خ روجی واحد تص فیه‬
‫بیولوژیکی مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬در این زمینه یک واحد بزرگ ‪ NF‬ب رای ص اف نم ودن خ روجی‬
‫واحد تولید راه اندازی شده است‪.‬‬
‫غشاهای ‪ NF‬در حدود ‪ COD، 80% %90‬سختی و ‪ %90‬سولفاتها را حذف می کنند‪ .‬در ناحی های در‬
‫آمریک ا‪ ،‬که از آب رودخانه ب رای ت امین آب اس تفاده میش ود‪ ،‬واحد س نتی تص فیه ش امل ته نش ینی (‬
‫‪ ،)sedimentation‬انعقاد (‪ flocculation ،)coagulation‬و فیلتراسیون محیط مخلوط میباش د‪ .‬به دلیل‬
‫نوسانات فصلی قابل مالحضه در میزان کل جامدات حل شده‪ ،‬خ روجی واحد تص فیه هم واره دارای کیفیت‬
‫مطل وب نخواهد ب ود‪ .‬در این زمینه اس تفاده از تص فیه ‪ NF‬راه حلی اقتص ادی‪ ،‬م وثر و قابل اعتم اد ب رای‬
‫تولید آبی با کیفیت باال خواهد بود‪.‬‬

‫‪ -2‬کاهش سختی آب دریا و محلولهای نمکین‬

‫در ص نایع نفت و گ از‪ ،‬از تزریق آب دریا به چ اه بمنظ ور انتق ال نفت اس تفاده میش ود‪ .‬به دلیل ب اال ب ودن‬
‫میزان سولفات در آب دریا و غلظت باالی باریوم و استرونتیوم در چاهها‪ ،‬امک ان تش کیل رس وب و ت رش‬
‫شدن مخزن وجود دارد‪ .‬در اواخر دهه ‪ 1970‬راه حل غش ایی ب رای این مش کل ارائه ش د‪ :‬اس تفاده از ‪NF‬‬
‫برای حذف سولفات از آب دریا قبل از تزری ق‪ .‬م یزان بازی افت حجمی این روش بین ‪ 75‬تا ‪ 80‬درصد می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬جریان تغلیظ شده مجددا به دریا برگشت داده میشود‪ .‬ک اربرد دیگر این روش در زمانیکه از آب دریا‬
‫به عنوان یک ماده اولیه استفاده میشود تولید خاکستر کربنات سدیم (جوش شیرین) است‪ .‬در این فرآیند‪ ،‬آب‬
‫دریا بعنوان منبع کلرید سدیم مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬سولفاتها نیز همانند س ختیه ا‪ ،‬میبایست از آب دریا‬
‫حذف شوند‪ .‬استفاده از تکنولوژی‪ NF‬برای حذف سختی و سولفات تا حد مطلوب موثر و اقتصادی میباشد‪.‬‬
‫خالص سازی آب شور‪ ،‬که ماده اولیه اصلی فرآیند کلر آلکالی محسوب میش ود‪ ،‬از جمله دیگر کاربرده ای‬
‫این فرآیند در این زمینه میباش د‪ .‬الزم به ت ذکر است که س ولفاتها اغلب با غش اهای ‪ NF‬دارای ب ار منفی‬
‫حذف میشوند‪ ،‬با این حال بمنظور حذف موثر سختی از آب دریا‪ ،‬میبایست از غشای ‪ NF‬در محدوده برش‬
‫وزن مولکولی ‪ 200‬استفاده نمود‪.‬‬

‫‪ -3‬صنایع لبنیاتی‪ -‬تصفیه آب پنیر‬

‫از غشاهای ‪ NF‬بطور گسترده برای تص فیه آب پن یر‪ ،‬اس تفاده ش ده اس ت‪ .‬بط ور معم ول آب پن یر ابت دا با‬
‫فرآیند اولترافیلتراسیون (‪ )UF‬تصفیه شده‪ ،‬سپس جریان عبور ک رده از غشا که ش امل الکت وز و نم که ای‬
‫مختلف میباشد‪ ،‬با استفاده از ‪ NF‬یا ‪ RO‬تغلیظ و کانی زدایی میشود‪ .‬از دیگر کاربردهای ‪ NF‬در ص نایع‬
‫لبنی کمینه نمودن فشار اسمزی و رسیدن به میزان غلظت م ورد نظر میباش د‪ .‬در این ح الت جری ان عب ور‬
‫ک رده از غش ای ‪ NF‬برگشت داده ش ده به گون های که کیفیت جری ان عب ور ک رده از غشا دس تخوش تغی یر‬
‫نشود‪.‬‬
‫همانطور که اشاره شد به دلیل انتخ اب پ ذیری غش اها اغلب ی ونه ای ت ک ب ار‪ ،‬اس یدهای آلی و بعض ی از‬
‫الکتوزها از غشا عبور میکنند‪ .‬ترکیب محصوالت مختلفی که بوسیله نانوفیلتراسیون آب پنیر بدس ت میآین د‬
‫در جدول زیر آورده شده است‪.‬‬
‫میزان کاهش‬ ‫جریان عبور کرده از غشا‬ ‫آب پنیر تغلیظ شده‬ ‫آب پنیر اولیه‬
‫‪% 37/0‬‬ ‫‪% 5/18‬‬ ‫‪% 5/6‬‬ ‫کل جامدات‬
 ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5/13‬‬ ‫‪8/12‬‬ ‫کل پروتئین ( ‪)TS %‬‬

‫‪% 3/1‬‬ ‫‪2/26‬‬ ‫‪0/77‬‬ ‫‪4/74‬‬ ‫الکتوز (‪)TS%‬‬

‫‪%5‬‬ ‫‪9/4‬‬ ‫‪37/3‬‬ ‫‪4/3‬‬ ‫اسیدهای آلی (‪)TS %‬‬

‫‪28%‬‬ ‫‪8/68‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪7/7‬‬ ‫خاکستر (‪)TS%‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8/0‬‬ ‫‪7/0‬‬ ‫چربی (‪)TS%‬‬

‫برای فرآیند نانوفیلتراسیون ح داکثر م یزان ک انی زدایی با ض ریب تغلیظی ح دود ‪ 5/3‬تا ‪ ،4‬برابر ‪% 35‬‬
‫است‪ .‬برای افزایش میزان کانی زدایی میبایست آب پنیری که بطور نسبی تصفیه ش ده را با آب مقطر رقیق‬
‫نموده و دوباره فرآیند نانوفیلتراسیون را انجام داد‪.‬‬

‫‪ -4‬صنایع غذایی‬
‫غشاهای ‪ NF‬در زمینههای مختلف صنایع غذایی از جمله تغلیظ ژالتین بکار میرون د‪ .‬بط ور س نتی ژالتین‬
‫با اس تفاده از فرآیند ‪ UF‬تغلیظ میش ود‪ .‬اس تفاده از ‪ UF‬ب رای تغلیظ ژالتین به غلظته ای متوسط و ب اال با‬
‫اتالف زیادی همراه خواهد بود‪ .‬اخیرا با توسعه و پیشرفت غشاهای ‪ NF‬ب رای ک اربرد در دماه ای متوسط‬
‫و ب اال این امک ان به تولید کنن دگان ژالتین داده ش ده تا با اس تفاده از این غش اها تغلیظ را بط ور م وثر و با‬
‫کمترین میزان اتالف انجام دهند‪.‬‬
‫‪ -5‬نمک زدایی از ترکیبات رنگی (رنگینهها)‬
‫در ساخت فرمولهای رنگ مایع‪ ،‬دست یافتن به م ایعی با پای داری مناسب از اهمیت زی ادی برخ وردار می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬در بسیاری مواقع تنها در صورتی میتوان به این پایداری دست یافت که ناخالص یها و نمک ب اقیمان ده‬
‫از مخلوط واکنش رنگ حذف شوند‪ .‬غشاهای ‪ NF‬برای نمک زدایی و تغلیظ رنگه ای م ایع م ورد اس تفاده‬
‫ق رار میگیرن د‪ .‬در یک فرآیند معم ول نمک زدایی با اس تفاده از غشا مراحل تغلیظ و فیلتراس یون با هم‬
‫ترکیب میشوند‪ .‬در حین مرحله فیلتراسیون آب تازه به رنگ افزوده ش ده و هم راه با ناخالص یها و نمکها با‬
‫غشا تماس داده میشود‪.‬‬
‫به علت غلظت باالی رنگ (‪ 20‬تا ‪ 40‬درص د) در محص ول نه ایی و ویس کوزیته ب االی محل ول رنگ در‬
‫این کاربرد بیشتر از غشاهای لولهای ‪ NF‬استفاده میشود‪.‬‬
‫در یک واحد نمونه که از این روش استفاده مینماید محلول رنگ ابت دا دو مرتبه تغلیظ ش ده و غلضت رنگ‬
‫از ‪ 3‬درصد به ‪ 6‬در صد افزایش مییابد‪ .‬در مرحله بعد معادل پنج حجم از آب فیلتر شده به مخزن خ وراک‬
‫افزوده شده و از میان جریان عبور کرده حذف میشود‪ .‬در انتهای این مرحله محلول رنگ بیشتر تغلیظ شده‬
‫و قبل از بسته بندی غلظت آن به حدود ‪ 20‬درصد میرسد‪ .‬در نتیجه فرآیند تغلی ظ‪ -‬فیلتراس یون نس بت رنگ‬
‫به نمک از ‪ 3‬به ‪ 1‬به ‪ 400‬به ‪ 1‬اف زایش خواهد ی افت‪ .‬در ابت دای این فرآیند م یزان رد ک ردن کلرید س دیم‬
‫تقریبا صفر درصد بوده و در انتهای آن به کمتر از ‪ 100‬درصد افزایش مییابد‪.‬‬

‫‪ -6‬حذف نمودن جامدات حل شده از خمیر کاغذ‬

‫در کارخانههای تولید کاغذ غش اهای ‪ UF‬ب رای ش فاف س ازی‪ -‬خ الص س ازی آب س فید حاصل از ماش ین‬
‫تولید کاغذ و استفاده مجدد از آب مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬
‫جریانی که از غشا عبور نمیکند با استفاده از سیستم ‪ NF‬فرآوری شده‪ ،‬آب و ذرات جامد از خمیر ج دا می‪-‬‬
‫ش ود‪ .‬در این مرحله اگرچه میت وان از تکنول وژی ‪ Ro‬ن یز اس تفاده نم ود ولی پ ایین ب ودن فالکس جری ان‬
‫عبوری و فشار مورد نیاز باال هزینهه عملیاتی را افزایش میدهد‪ .‬با استفاده ازغشاهای ‪ NF‬غلظت جامدات‬
‫از ‪ 5‬درصد به ‪ 20‬افزایش یافته و حجم محصول تغلیظ شده تا چهار برابر کاهش مییابد‪.‬‬
‫از دیگر کاربردهای ‪ NF‬میتوان به خ الص س ازی و تغلیظ آن زیمها و اس یدهای آمین ه‪ ،‬بازی ابی گالیک ول‪،‬‬
‫خالص سازی اسید از منابع مختلف‪ ،‬از قبیل حمامهای آبکاری و عملیات گالوانیزه نم ودن فل زات‪ ،‬بازی ابی‬
‫فلزات سنگین و پر ارزش از جریانهای اسیدی‪ ،‬بازیابی اورانیوم و طال از عملیات حفاری اشاره نمود‪.‬‬

‫در پای ان میت وان گفت با گس ترش آگ اهی در م ورد چگ ونگی عملک رد غش اهای ‪ ،NF‬کاربرده ای‬
‫نانوفیلتراسیون بمیزان قابل توجهی رشد یافته و رو به افزایش میباش د‪ .‬با توجه به مش کالت فرآیند ‪ RO‬در‬
‫حال حاضر ‪ NF‬بعنوان یک مرحله تمام کننده در بسیاری از فرآیندها مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬