‫جمهـوری اســالمی افغانســتا ن‬

‫وزارت تحصــــیـالت عــــــالی‬

‫دانشــــــــــگاه تــــــخــار‬
‫دانشـــــــــکده انجنیـــری‬

‫هـــــــایـــــــدرولیــکــــــــــ‬
HYDRAULICS

A hydraulic structure is a structure submerged or partially submerged in any body of water, which
disrupts the natural flow of water. They can be used to divert, disrupt or completely stop the flow. Hydraulic
structures of this type can generally be divided into two categories: flumes and weirs.

‫ پوهنیار سید تمیم رحیمی‬:‫گردآورنده و مدرس‬

‫هجری شمسی‬ 5931 ………………………………………………………………………………………………………. : ‫سال تحصیلی‬

 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬
‫فصل اول‬

‫تاریخچه مختصر و کاربرد هایدرولیک‬

‫‪History of Hydraulics and its Usage‬‬
‫در تاریخ بشر آب همیشه رول اساسی و عمده را داشته و همیشه بمنظور آبرسانی با استفاده از انسانها و حیوانات ‪،‬‬
‫آبیاری زمین ها ‪ ،‬به حرکت آوردن میکانیزم های ساده وغیره بکار رفته است‪ .‬تقریبا ً سه هزار سال قبل از عصر جدید‬
‫کانال های آبیاری و نل های ناقل آب وجود داشت و ساده ترین ماشین هایدرولیکی یعنی چرخ آبی (هرهد) را که سابقه‬
‫دوهزار ساله دارد یکی از مثال های بارز میکانیزم های فوق حساب میشود‪ .‬همچنین مردم در زمان های خیلی قدیم بند‬
‫ها‪ ،‬ذخایر آب و ساختمانهای دیگری را ساخته اند‪ .‬تمام اینها نشان میدهد که پدیده های که به علم هایدرولیک مربوط اند‬
‫تا اندازه در زمان های خیلی قدیم نیز موجود بودند‪ .‬لیکن هیچگونه معلوماتی درمورد محاسبات هایدروتخنیکی‬
‫ساختمانهای متذکره دردست نیست ازهمین رو شروع هایدرولیک منحیث یک علم درحدود ‪ 270‬سال قبل از عصر‬
‫جدید یعنی زمانیکه ارشمیدس اولین قانون هایدرولیک را راجع به فشار مایعات باالی جسم غرق شده کشف نمود –‬
‫میدانند‪.‬‬
‫انکشاف هایدرولیک منحیث علم سابقه تاریخی داشته و از همان آوانیکه بشر استفاده از آب را آغاز نمود شروع‬
‫میگردد‪ .‬ایجاد مفاهیم ابتدایی درمورد یک سلسله مسایل هایدرولیکی به گمان اغلب درزمانهای قبل از تاریخ صورت‬
‫پذیرفته است ولی شروع هایدرولیک را منحیث علم اززمان ارشمیدس میدانند ‪ ،‬بعدها در قرون ‪ 15‬و ‪ 17‬انکشاف‬
‫بیشتر علم هایدرولیک دراثار لیونارد داونیچی ‪ ،‬گالیله ‪ ،‬توریچلی ‪ ،‬پاسکال ‪ ،‬نیوتن وغیره انعکاس یافته و تکمیل‬
‫گردیده است‪ .‬ساختمانهای قدیمی ناقل آب و تعداد کثیری از آسیاب های که قبل از قرن ‪ 18‬اعمار گردیده است بیانگر‬
‫آنست که اکثر مسایل عملی هایدرولیک توسط مردم کشور های مختلف جهان مورد استفاده قرار داده شده است‪ .‬در حال‬
‫حاضر دانشمندان با استفاده از جهان بینی علمی علم هایدرولیک را پیش از پیش متکاملتر ساخته جنبه های میتودیکی و‬
‫تطبیقی آن هنوز هم مستحکم تر میسازند‪ .‬پمپ های هایدرولیکی و ماشین های آبی در زمان های قبل از عصر جدید‬
‫موارد استعمال داشته بتدریج از شکل ساده و ابتدایی خارج گردیده وبه اشکال متکاملتر و مغلق تر تبدیل گردیدند‪ .‬در‬
‫حال حاضر ماشین های هایدرولیکی که بطور اتومات اداره میشوند نیز ساخته شده اند‪ .‬پمپ ها تقریبا ً درتمام عرصه‬
‫های فعالیت انسانها مثالً اتوموبل های ‪ ،‬در ساختمانهای رهایشی ‪ ،‬انجن های طیاره و راکت ها ‪ ،‬استیشن های اتومی‪،‬‬
‫عرصه های مختلف ساختمانی وغیره موارد استعمال وسیعی را دارند‪ .‬توربین های هایدرولیکی جز عمده ‪ ،‬مهم و‬
‫اساسی را در استیشن های تولید برق آبی تشکیل میدهند که جنراتور هارا بدوران درمی آورند‪.‬‬
‫درحال حاضر به مشکل میتوان چنان ساحه صنعتی یا تخنیکی را پیدا کرد که در آن از مایع ویاماشین هایدرولیکی‬
‫کار گرفته نشده باشد‪ .‬بخش های مهم اقتصاد ملی که در آنها از قوانین هایدرولیکی و ماشین های هایدرولیکی کار‬
‫گرفته شده عبارت اند از‪ :‬هایدروتخنیک ‪ ،‬اصالحات کشاورزی ‪ ،‬آبرسانی ‪ ،‬کانالزاسیون ‪ ،‬ترانسپورت آبی ‪،‬‬
‫ترانسپورت موتری ‪ ،‬تخنیک هوانوردی ‪ ،‬ماشین های سرک سازی ‪ ،‬ماشین سازی وغیره‪ .‬جهت دانستن هایدرولیک‬

‫‪1‬‬
‫و استفاده عملی از قوانین آن الزم است تا معلومات کافی درمورد قوانین علم فزیک‪ ،‬میخانیک نظری و مقاومت مواد‬
‫داشته باشیم‪.‬‬
‫دراساس هایدرولیک قوانین فزیک و میخانیک نظری قرار دارند ولی یک تعداد مسایل هایدرولیکی خیلی مغلق‬
‫بوده ازینرو بصورت نظری حل آنها ناممکن میباشد بنا ً در هایدرولیک در پهلوی تحقیقات نظری اغلبا ً از تحقیقات‬
‫تجربوی نیز استفاده وسیع بعمل می آید و اکثر فورمول ها به اساس تجربه استوار میباشد‪ .‬قابل یادآوری است که‬
‫نتایج حل نظری اکثرا ً مسایل هایدرولیکی توسط تجارب البراتواری تثبیت میگردد‪.‬‬

‫هایدرولیکس ‪ -: Hydrolics‬هایدرولیک شاخه از علم میخانیک مایعات بوده که در رابطه به کارهای‬

‫عملی در امور انجینری آب از آن استفاده به عمل می آید‪ .‬هایدرولیک یکی از علوم تطبیقی انجنیری است که حل‬
‫مسایل را با استفاده از میخانیک سیاالت و علوم دیگر انجنیری و ساینسی به منظور رشد و انکشاف تاسیسات‬
‫آبی و پروژه های منابع آب واضح میسازد‪ .‬درهایدرولیک‪ ،‬آب و دیگر مایعات تقریبآ یک ماده متراکم ناپذیر‬
‫محسوب میشوند که این خاصیت سبب شده است تا از مایعات به عنوان وسیله مناسب برای تبدیل و انتقال قوه ها‬
‫استفاده نمائیم ‪ .‬چنانچه برای دیزاین ماشین های که درعین ساده گی با قوه محرک خیلی کم میتواند قوه مقاوم فوق‬
‫العاده زیادی را ایجاد نماید استفاده کرد‪.‬‬

‫در مسایل هایدرولیک به صورت عموم ما به دو نوع مسایل روبرو می شویم‪:‬‬

‫‪ -1‬مقدار جریان آب معلوم ‪ ،‬مطلوب است قوۀ عامل باالی جسمی که در آن قرار دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬قوۀ عاملی که باالی جسم عمل می نماید معلوم و مطلوب میباشد خصوصیات هایدرولیکی مایع‪ ،‬که‬
‫خصوصیات هایدرولیکی شامل سرعت مایع‪ ،‬حرکت ذرات و فشار هایدرودینامیکی می باشد‪.‬‬

‫برای حل مسایل هایدرولیکی ضرورت است که پارامتر های ذیل از نگاه هایدرولیک دانسته شوند‪:‬‬

‫‪ -1‬مقطع جریان‪:‬‬
‫م قطع جریان عبارت از مستوی عمود بر جریان می باشد‪ .‬از نگاه هایدرولیک مقطع جریان با استفاده از‬
‫فورمول های هندسی تعیین می گردد و در دیزاین کانال ها با استفاده از آن قیمت کندن کاری ساحه دریافت می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬مقطع زنده جریان‪:‬‬
‫عبارت از مقطع ای است که از مایع پر می باشد‪ .‬از نگاه هایدرولیک برای مقطع زنده جریان در محاسبه ویر‬
‫ها (‪ ) Weirs‬و هم چنان تعیین ابعاد کانال ضروری می باشد‪.‬‬

‫‪ = b.h‬مقطع جریان‬
‫‪ = b.d‬مقطع زنده جریان‬
‫‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪ -3‬پارامتر تر‪ /‬خیس‪:‬‬
‫پارامتر زیادی که در علم هایدرولیک سروکار داریم محیط ترمیباشد و عبارت از مقطع است که مایع آنرا در‬
‫نشان داده می شود‪ .‬مفهوم فزیکی‬ ‫بر می گیرد‪ .‬و نظر به فورمول های هندسی تعیین می گردد و به حرف‬
‫محیط تر از نگاه هایدرولیک نشان دهندۀ مقاومت در مقابل جریا ن می باشد‪ .‬یعنی هر قدر محیط تر مقطع‬
‫بیشتر باشد به همان اندازه قوۀ اصطکاک در مقابل جریان بیشتر بوده و بر عکس هر قدر محیط تر شده کمتر‬
‫باشد به همان اندازه قوه اصطکاک در مقابل جریان کمتر می باشد‪.‬‬

‫‪ -4‬شعاع هایدرولیکی‪:‬‬

‫نشان داده می شود و از شعاع‬ ‫عبارت از مساحت مقطع زنده جریان بر محیط تر شده می باشد و به حرف‬

‫هندسی کامالً فرق دارد‪ .‬و مفهوم فزیکی آن از نگاه هایدرولیک اینست که هر قدر شعاع هایدرولیکی مقطع‬

‫بیشتر باشد نشان می دهد که مقدار جریان بیشتر است و بر عکس در صورتیکه در یک مقطع قیمت شعاع‬

‫هایدرولیکی کوچک باشد‪ ،‬نشان می دهد که مقدار جریان کمتر است و از فورمول ذیل دریافت می گردد‪.‬‬

‫مساحت مقطع زنده جریان‬ ‫محیط تر شده و‬ ‫شعاع هایدرولیکی‪،‬‬

‫‪ -5‬مقدار جریان‪:‬‬

‫اندازه می شود‪.‬‬ ‫عبارت از حجم مایع است که در فی واحد زمان از مقطع زنده جریان عبور می نماید و به‬

‫مقدار جریان را میتوانیم در مجرا های سرباز و همچنان مجرا های سربسته دریافت کنیم‪.‬‬

‫‪ -6‬سرعت متوسط جریان‪:‬‬

‫عبارت از نسبت مقدار جریان بر مساحت مقطع زنده جریان میباشد و با استفاده از فورمول ذیل دریافت می‬

‫شود‪.‬‬

‫سرعت مایع میتواند در مجرا های سرباز و سربسته تغییر کند در صورتیکه بخواهیم سرعت متوسط تمام یک‬

‫مقطع را دریافت کنیم از فورمول ذیل استفاده میکنیم‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫واحدات کاربردی هایدرولیکس‬

‫واحدات اساسي ‪Fundamental Units‬‬

‫اندازه نمودن کمیت هاي فزیکي در ساحه انجینري هایدرولیک یک مسله بسیار مهم و عمده میباشد‪ .‬بعضي‬
‫واحدات در اندازه گیري تمام کمیت هاي فزیکي مورد استفاده قرار مي گیرد‪ .‬که مورد قبول بین الملي میباشد و‬
‫بنام واحدات اساسي یاد مي گردد‪.‬‬

‫)‪)L‬‬ ‫‪ .1‬طول – ‪Length‬‬

‫(‪)M‬‬ ‫‪ .2‬کتله – ‪Mass‬‬
‫(‪)T‬‬ ‫‪ .3‬وقت – ‪Time‬‬

‫واحدات اشتقاقي ‪Derived Units‬‬

‫بعضي واحدات باستفاده از دیگر واحدات ترکیب مي گردد که این نوع واحدات را بنام واحدات اشتقاقي مي نامند‪.‬‬
‫مثالً مساحت‪ ،‬سرعت‪ ،‬تعجیل‪ ،‬فشار و غیره‪.‬‬

‫سیستم واحدات ‪System Of Units‬‬

‫در جهان از چار نوع سیستم واحدات استفاده صورت مي گیرد که قرار ذیل است ‪:‬‬

‫‪C.G.S‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪F.P.S‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪M.K.S‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪S.I‬‬ ‫‪.4‬‬

‫‪ :C.G.S‬در این سیستم واحدات اساسي طول‪ ،‬کتله‪ ،‬وقت بت الترتیب سانتي متر‪ ،‬ګرام و ثانیه‬ ‫سیستم‬
‫مي باشد‪ .‬واحدات سیستم ‪ C.G.S‬را بنام سیستم مطلقه ویا سیستم فزیکي یاد مي نمایند‪.‬‬

‫‪ :F.P.S‬در این سیستم واحدات اساسي طول‪ ،‬کتله‪ ،‬وقت بت الترتیب فوت‪ ،‬پوند و ثانیه مي باشد‪.‬‬ ‫سیستم‬

‫‪ :M.K.S‬در این سیستم واحدات اساسي طول‪ ،‬کتله‪ ،‬وقت بت الترتیب سانتي متر‪ ،‬ګرام و ثانیه‬ ‫سیستم‬
‫مي باشد ‪ ،‬و این سیستم بنام سیستم انجنیري یاد مي ګردد‪.‬‬

‫‪)International System Of Units( S.I‬‬ ‫سیستم‬

‫در یازدهمین کنفرانس عمومي اوزان و مقیاس واحدات‪ ،‬واحد ستیماتیک پشنهاد گردید که بنام ‪ S.I‬یاد مي گردد‬
‫که فعالً در اکثر قسمت جهان مورد استفاده قرار ګرفته است‪.‬‬
‫در این سیستم واحدات اساسي طول‪ ،‬کتله‪ ،‬وقت بت الترتیب سانتي متر‪ ،‬گرام و ثانیه مي باشد که به سیستم‬
‫واحدات ‪ M.K.S‬تفاوت ندارد اما در واحدات اشتقاقي ان کمي تفاوت دارد‪.‬‬

‫واحدات استقاقي که دراین سیستم مورد استفاده قرار مي گیرد قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪Kg/M3‬‬ ‫[)‪- ]Density (Mass Density‬‬ ‫کثافت‬ ‫‪‬‬

‫) ‪N ( Newton‬‬ ‫[ ‪- ] Force‬‬ ‫قوه‬ ‫‪‬‬
‫‪N/M3 or N/mm3‬‬ ‫[‪- ] Pressure‬‬ ‫فشار‬ ‫‪‬‬
‫‪Ns / M2‬‬ ‫[ ‪- ] Dynamic Viscosity‬‬ ‫غلظت ډینامیکي‬ ‫‪‬‬
‫‪M2 / Sec‬‬ ‫غلظت کینماتیکي [ ‪- ] Kinematics Viscosity‬‬ ‫‪‬‬
‫‪J= N*M‬‬ ‫[ )‪- ] Work Done (In Joule‬‬ ‫کار اجرا شده‬ ‫‪‬‬
‫‪W= J / Sec‬‬ ‫[ ‪- ] In Watts‬‬ ‫طاقت‬ ‫‪‬‬

‫‪4‬‬
 ‫متر ‪Meter‬‬
‫متر بین المللي عبارت است از کوتاترین فاصله اي است تحت حرارت ‪ 0oc‬بین خط موازي که در صفحه‬
‫پالتینیوم – اریدیوم حکاکي وسیقل ګردیده مي باشد که در پاریس تحت محافظت قرار دارد‪.‬‬
‫کیلوگرام ‪ -: Kilogram‬عبارت از کتله استوانوي پالتینیوم – اریدیوم مي باشد که در بیرو بین المللي‬
‫اوازن و مقیاس در فرانسه تحت محافظه قرار دارد‪.‬‬

‫ثانیه ‪ -: Second‬در تمام سیستم هاي واحدات اساسي واحد وقت ثانیه مي باشد و ثانیه عبارت است‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫( حصه وسطي روز شمسي میباشد و این عبارت است از انتروال وقت مي باشد‬ ‫‪‬‬ ‫از )‬
‫‪24  60  60 86400‬‬
‫که در آن افتاب در دو روز پیهم نصف النهار را قطع مي نماید اوسط تمام روزهاي شمسي در طول سال بنام‬
‫اوسط روز شمسي یاد میګردد‪.‬‬

‫کتله و وزن ‪ -:Mass And Weight‬اکثر ا وقات در سیستم هاي اندازه ګیري در مورد تفکیک وزن‬
‫ز کتله سوۀ تفاهم وجود دارد جهت رفع این سوتفاهم تعریفات ذیل در مورد کتله ووزن ارایه مي ګردد‪.‬‬

‫کتله ‪ -:Mass‬کتله عبارت از مقدار ماده است در جسم معین ماده که نظر به تغیر محل در روي زمین‬
‫اندازه ان تغیر نمي نماید‪ .‬کتله یک جسم مستقیما ً با مقایسه نمودن بایک کتله استاندرد با استفاده از ترازو‬
‫صورت میګرد‪.‬‬

‫وزن ‪ -:Weight‬عبارت از مقدار کشش ا ست که توسط زمین باالي یک جسم معین وارد مي شود‪ ،‬از این‬
‫رو این قوه کشش با فاصله از مرکز زمین تغیر مي نماید‪ .‬و وزن یک جسم نظر به موقیت آن ور سطحه زمین‬
‫تغیر مي نماید پس ګفته مي توانیم که وزن عبارت از قوه است و وزن یک جسم توسط ترازوي فنري اندازه مي‬
‫ګردد که نظر به تغیر موقیت فشار در فنر تغیر مي نماید‪.‬‬
‫در سیستم ‪ C.G.S‬واحد قوه ‪ Dyne‬است و ‪ Dyne‬عبارت از قوه است که باالي کتله یک ګرام عمل نماید و‬
‫آن را به سمت عمل قوه ( ‪ (1 cm /sec2‬تعجیل دهد‪.‬‬
‫در سیستم واحدات ‪ M.K.S , IS‬واحد قوه نیوتن است و نیوتن عبارت از قوه است که باالي یک کیلو ګرام‬
‫عمل مي نماید و آن را به جهت عمل قوه ( ‪ ) 1M /sec2‬تعجیل دهد‪.‬‬
‫واحدات مطلق و کراویتي قوه ‪Absolute and Gravitation Units of Force‬‬
‫قبل تذکر ګردید قوه اي که باالي یک کیلو ګرام کتله عمل نماید و آن را ( ‪ ) 1M /sec2‬تعجیل دهد نیوتن نامیده‬
‫مي شود که همین جسم به تعجیل ‪ 9.81 M /sec2‬به طرف مرکز زمین کش مي شود پس‪:‬‬

‫‪1Kg – wt = 9.81N‬‬
‫‪1gr – wt = 981 dynes‬‬
‫واحدات ‪ Kg – wt‬و ‪ gr – wt‬به طور خالصه به ‪ Kg‬و ‪ gr‬نشان داده مي شود که بنام واحد ګراویتي ویا‬
‫واحدات انجینري یاد مي کند‪.‬‬
‫یس میدانیم که وزن یک ج سم عبارت از قوه است که به طرف مرکز زمین کش کرده مي شود پس وزن یک‬
‫جسم مساوي است به‪:‬‬

‫‪w  9.81N‬‬
‫‪981‬‬
‫‪w‬‬ ‫) ‪ 100 Kg  wt (1Kg  wt  9.81N‬‬
‫‪9.81‬‬
‫کار َ‪ -:Work‬در صورت که قوهباالي یک جسم عمل کند وآن را به یک فاصله معین تغیر دهد ګفته مي‬
‫شود که کار انجام ګرفته است‪.‬‬
‫اګر قوه را به ‪ F‬و فاصله را به ‪ S‬نشان بدهیم‬
‫‪ = F . S‬کار انجام شده‬
‫در سیستم ‪ M.K.S‬واحد کار ‪ Kg . M‬و در سیستم ‪SI‬واحد کار ‪ N. M‬ویا ‪ Joule‬است‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫طاقت ‪ -:Power‬کار انجام شده در واحد زمان ( ثانیه ) بنام طاقت یاد مي شود‪ .‬در سیستم ‪ MKS‬واحد‬
‫طاقت ‪ horse power‬مي باشد که مساوي )‪ (4500 Kg . M /min‬که مساوي به ‪75 Kg. M /sec‬‬
‫میشود‪.‬‬
‫در سیستم ‪ SI‬واحد طاقت ‪ watt‬است که مساوي است به ‪ Joule / sec‬میشود‪.‬‬
‫‪ -: Energy‬عبارت است از ظرفیت اجراي کار انجام شده میباشد از اینکه انرژي یک جسم‬ ‫انرژي‬
‫مساوي به کار انجام شده پس واحد انرژي و کار باهم یک اند‪.‬‬

‫وزن حجمي (وزن مخصوصه) ‪Specific Weight‬‬

‫نسبت وزن بر حجم یک ماده معین تحت حرارت و فشار استاندرت عبارت از وزن حجمي مي باشد و به )‪(w‬‬
‫عالمه ګذاري مي ګردد و قرار فورمول ذیل ارایه مي ګردد‪.‬‬
‫‪G‬‬
‫‪W ‬‬ ‫)‪..........(1‬‬
‫‪V‬‬
‫در این فورمول ‪ G‬وزن و ‪ V‬حجم است‬
‫واحد اندازه ګیري وزن حجمي ‪ Kg /M3‬ویا ‪ gr/cm3‬میباشد‬
‫در سیستم واحدات ‪ SI‬واحد وزن حجمي ( آب ) ‪ 9.81 KN / M3‬میباشد‪.‬‬

‫کثافت ( کتله مخصوصه ) ‪Density‬‬

‫نسبت کتله بر حجم یک ماده متجانس تحت حرارت و فشار ستاندرت عبارت او کثافت مي باشد ویا به عبارت‬
‫دیګر کتله واحد حجم عبارت از کثافت میباشد‪.‬‬
‫و کثافت به ( ) عالمه ګذاري مي ګردد و قرار فارمول ذیل ارایه مي ګردد‪.‬‬
‫‪m‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..............2‬‬
‫‪v‬‬
‫واحد اندازه گیري ‪ Kg / M3‬ویا ‪ gr / cm3‬است‬
‫رابطه پین وزن حجمي و کثافت قرار ذیل مي باشد‪.‬‬
‫میدانیم که وزن ( ‪ ) G‬مساوي میشود به‬
‫‪G  mg............3‬‬

‫در فارمول فوق ‪ m‬کتله و ‪ g‬تعجیل ثقلت زمین میباشد قیمت ‪ G‬را از فارمول ) ‪ ( 3‬در فارمول ) ‪ ( 1‬وضعه‬
‫نموده حاصل مي نمایم‬
‫‪mg‬‬
‫‪W ‬‬ ‫‪.............4‬‬
‫‪v‬‬
‫با در نظر داشت فارمول ) ‪ ( 2‬نویشته کرده مي توانیم‬
‫‪W  g‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فصل دوم‬
‫کانال های باز )‪(Open Channels‬‬
‫آب میتواند در کانال های باز و بسته جریان داشته باشد‪ .‬مجراهای باز عموما به اتمسفیر ارتباط داشته وهمیشه‬
‫بدون فشار گفته میشون د‪ ،‬در هایدرولیک مجراهای باز عموما سطح باالئی جریان با اتمسفیر تماس دارد مانند‬
‫دریاها‪ ،‬کانال های باز‪ ،‬سیستم فاضالب‪ ،‬جویچه های کناری سرک و غیره‪ .‬جهت اعمار کانالهای باز برای‬
‫انتقال آب از یک منبع به ساحات تحت آبیاری یا آبرسانی به مشکالت مانند تثبیت مقدار جریان‪ ،‬میل بستر کانال‪،‬‬
‫عمق کانال‪ ،‬عرض کف یا بستر‪ ،‬عرض فوقانی‪ ،‬میالن نشیبی جانبی‪ ،‬لغزش خاک ونیز انتقال آب از کاسه‬
‫ذخیره بند توسط کانال به منظور تولید انرژی برق وغیره روبرو خواهیم شد‪ ،‬بنا درموقع دیزاین باید‬
‫موضوعات متذکره را با استفاده از قوانین هایدرولیک حل کرده بتوانیم‪.‬‬

‫اندازه گیري مقدار آب ‪Flow Measurement‬‬

‫جهت تنظیم اموري آبیاري ضرورت شدید براي اموختن اندازه گیري مقدار آب احساس مي شود‪ .‬در تمام‬
‫سیستم هاي آبیاري آال ت و تجهیزات اندازه ګیري آب براي تعین نمودن مقدار آب موجود میباشد‪ .‬و این اندازه‬
‫گیري در مجراي سرباز ویا ‪ Pipe‬صورت مي گیرد‪.‬‬
‫واحدات اندازه ګیري آب قرار ذیل میباشد‪.‬‬

‫حجم‬ ‫مقدار جریان‬

‫واحد‬ ‫قیمت‬ ‫واحد‬ ‫قیمت‬
‫‪1 Cubic Meter‬‬ ‫‪1000 liter‬‬ ‫‪1 L/min‬‬ ‫‪60 L/sec‬‬
‫‪1 Liter‬‬ ‫‪1000cm‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1 M /sec‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1000 L/sec‬‬
‫‪1M3‬‬ ‫‪35.31Ft3‬‬ ‫‪1 L/sec‬‬ ‫‪15.85 gallon /min‬‬
‫‪1M3‬‬ ‫‪264.2 gallon‬‬ ‫‪1 M3/Sec‬‬ ‫‪35.31 Ft3/sec‬‬
‫‪1 acre - foot‬‬ ‫‪1233.3M3‬‬ ‫‪1 gallon /min‬‬ ‫‪3.7851 L/sec‬‬
‫‪1 acre – foot‬‬ ‫‪12 acre inc‬‬ ‫‪1 gallon /hr‬‬ ‫‪3.7851 L/hr‬‬
‫‪1 acre - foot‬‬ ‫‪325.829 gallon‬‬ ‫‪1Ft3/sec‬‬ ‫‪1.9835 acre feet/day‬‬

‫سرباز‪Measurement In Open Channels Flow‬‬ ‫اندازه گیري مقدار جریان آب در مجراي‬

‫‪-1‬طریقه حجمي ‪Volumetric Method‬‬
‫در این طریقه پر نمودن ظرفیت معین در وقت معین اساس این طریقه را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫‪Q = Volume / Time = V/T = M3/sec‬‬

‫‪ -2‬طریقه سرعت ‪ -‬مساحت ‪Velocity – Area Method‬‬

‫در این میتود سرعت اندازه میګردد و صرب مساحت مقطع عرضي جریان مي ګردد‪.‬‬

‫‪Q=AxV‬‬
‫‪ -V‬سرعت جریان ‪ – A ،M/sec‬مساحت مقطع عرضي جریان )‪(M2‬‬

‫‪7‬‬
 ‫مساحت – ‪Area‬‬
‫در مجراي غیر منظم مقطع عرضي ( عمود به جریان ) به قطعه ها تقسیم ګریده و مساحت مجموعي را از جمع‬
‫نمودن مساحت هاي قطع هاي جداګانه بدست مي آوریم‪.‬‬

‫‪B‬‬

‫‪B5‬‬ ‫‪B4‬‬ ‫‪B3‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪B1‬‬

‫‪D5‬‬ ‫‪D3‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D1‬‬

‫‪Velocity‬‬ ‫سرعت‬
‫سرعت آب در قطعه هاي جداگانه مقطع عرضي مختلف میباشد‪ ،‬براي محاسبه دقیق ضرورت احساس مي‬
‫شود سرعت در هر قطعه توسط ‪ Current Meter‬اندازه گیري گردد سرعت آب را میتوان توسط‬
‫‪ Chemical Tracers‬نیز انجام داد‪ .‬اما در صورت اندازه گیري تقریبي میتوان از طریق اندازه گیري سرعت‬
‫توسط شناور استفاده نمود‪.‬‬
‫‪ – 1‬طریقه شناور ‪The Float Method‬‬
‫در این صورت سرعت آب مستقیما ً در مجرا با استفاده از شناور اندازه ګردیده و حاصل آن ضرب مساحت‬
‫مقطع عرضي مي ګردد‪.‬‬
‫در این صورت مقدار جریان با استفاده از سرعت متوسط باید محاسبه ګردد‪ ،‬زیرا سرعت آب در مقطع نظر به‬
‫موقیت آن در مقطع عرضې تغیر مي نماید و مقطع عرضې مستقیما ً در مجرا با اندازه نمودن ابعاد آن تعین مي‬
‫ګردد‪.‬‬
‫در این صورت سکشن باید مستقیم‪ ،‬منظم و عادي از خرابي هاي سطحي باشد‪ ،‬و سرعت متوسط با استفاده از‬
‫فارمول ذیل در یافت مي ګردد‪.‬‬
‫‪V  C f V f‬‬
‫‪ – Vf‬سرعت سطحي ‪M/sec‬‬
‫‪ – Cf‬ضریب تصحیح‬

‫پروسه تعین نمودن سرعت جریان با استفاده از طریقه شناور‬

‫‪Procedure for Determining Flow Velocity by Float Meter‬‬
‫سرعت آب با طي نمودن قاصله معین توسط شناور با ثبت وقت محاسبه میګردد که پروسه اجراي آن قرار ذیل‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ .1‬قسمت مجرا که براي اندازه ګیري انتحاب مي ګردد باید مستقیم‪ ،‬و منطم باشد وطول آن مربوط به‬
‫شرایط ساحه تعین مي ګردد معموالً ‪ 30m‬تعین میګردد و در صورت سرعت هاي کوچک این‬
‫فاصله کم تر ګرفته شده میتواند‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ .2‬در مقطع تحت ازمایش عمق آب را در چندین محل اندازه نموده و بعدا مقطع عرضي را محاسبه مي‬
‫نمایم‬
‫‪ .3‬یک شناور خورد را یک متر باالتر از قسمت وقوقاني سکشن انداخته و زمان فاصله طي شده را از‬
‫شروع مقطع الي ختم مقطع تعین مینمایم‪ ،‬این عملیه را چندین بار تکرار نمودن و وقت متوسط فاصله‬
‫طي شده را محاسبه مینمایم بهترین شناور جسم خورد مدور کمي مغروق شوده ( تا باد و دیګر عوامل‬
‫باال ي آن تاثیر نه نماید ) مي باشد‪ .‬این جسم شناور میتواند چوپ کروي شکل نارنج و توپ کرکیت‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ .4‬فاصله را تقسیم زمان طي شده نموده در نتیجه سرعت بدست مي اید‪.‬‬
‫‪ .5‬تعین نمودن سرعت متوسط مجرا ‪ -:‬سرعت شناور در سطح فوقاني آب اضافه تر از سرعت وسطي‬
‫مي باشد‪ .‬در این صورت سرعت سطحي باید ضرب ضریب تصحیح ګردد که ضریب تصجیج مربوط‬

‫‪8‬‬
‫به نوع شناور و مجرا مي باشد‪ .‬در صورتیکه شناور به اندازه ) ‪ ( 2-5cm‬از سطح فرو ګردد ضریب‬
‫تصحیح ) ‪ ( 0.8‬ګرفته مي شود ( معموالً براي کانال هاي غیر تحکیم کاري شده )‪.‬‬
‫‪ .6‬محاسبه مقدار جریان‪ -:‬مقدار جریان از حاصل ضرب سرعت متوسط و مساحت مقطع عرضي‬
‫جریان بدست مي آید دقت این محاسبه مربوط به دقت تعین نمودن مساحت مقطع عرضي‪ ،‬سرعت‬
‫جریان و تعین نمودن ضریب تصحیح مي باشد‪.‬‬
‫وقت براي شناور کروي چوبي مساوي است به‪:‬‬

‫‪No of Trial‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Average‬‬

‫‪90‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪ = 30/90=0.33 M/sec‬سرعت جریان‬

‫براي ‪ 0.6m‬ضریب تصحیح را از جدول ‪ Cf = 0.68‬تعین مي نمایم‪.‬‬
‫که در این صورت‬
‫‪V = 0.68 x 0.33 = 0.224 M/sec‬‬
‫اګر مساحت مقطع عرضي ‪ A = 0.4 M2‬باشد پس‬
‫‪Q = A . V = 0.4 x 0.224 = 0.0896 M3/sec = 89.6 Liter/sec‬‬
‫جدول ضریب تصحیح‬
‫اوسط عمق کانال‬ ‫ضریب تصحیح‬ ‫اوسط عمق کانال‬ ‫ضریب تصحیح‬
‫‪M‬‬ ‫‪Cf‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪Cf‬‬

‫‪0.3‬‬ ‫‪0.66‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪0.76‬‬

‫‪0.6‬‬ ‫‪0.68‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪0.77‬‬
‫‪0.9‬‬ ‫‪0.70‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪0.78‬‬
‫‪1.2‬‬ ‫‪0.72‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪0.79‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪0.74‬‬ ‫‪>6.1‬‬ ‫‪0.80‬‬

‫اندازه گیري مقدار آب توسط سکشن هاي کنترولي‬

‫‪Water Measurement by Control Section‬‬
‫سکشن هاي کنترولي طبعي یا مصنوعي ( اعمار شده ) بوده مي تواند باالي این سکشن ها عمق جریان پائیدار‬
‫مي باشد‪ .‬از ساختمان هاي طبعي در صورت مقدار هاي زیاد استفاده صورت مي ګیرد‪ ،‬و معموالً در این‬
‫صورت از طریقه (سرعت – مساحت) استفاده مي شود‪ ،‬اما سکشن هاي کنترولي مصنوعي (اعمار شده) را‬
‫قرار ذیل مورد مطالعه قرار میدهیم‪.‬‬

‫ویرس ‪-Weirs-‬‬
‫این ساختمان یک ساختمان سابقه بوده که براي محاسبه مقدار جریان آب در مجراي باز استفاده شده میتواند که‬
‫ارتفاع اب (معموالً ‪ 15 cm‬باالي از ‪ Weirs‬ویا زیادتر از آن ) باشد ‪ Weirs ،‬میتواند در مقطع هاي‬
‫مسطیلي ‪ ،‬ذوذنقه اي ویا مثلثي باشد‪ .‬فارمول عمومي مقدار در این نوع ساختمان ها قرار ذیل میباشد‪.‬‬

‫‪Q = C . L . H3/2‬‬

‫‪ –Q‬مقدار جریان ‪ –C ،‬ضریب مقدار ‪ -L ،‬طول شانه ‪Weirs‬و ‪H‬ارتفاع فشار باالي شانه )‪(Weirs‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ویر مستطیلي ‪Rectangular Weirs‬‬
‫این ویر به دو کالس ذیل تقسیم بندي مي گردد‪:‬‬
‫‪ .1‬نوع از ویر است که دیوارها عمودا ً وصل ګردیده و متقارب نه مي باشد و مقدار جریان براي این نوع‬
‫ویرها قرار فارمول ذیل دریافت مي ګردد‪.‬‬

‫‪Q = 1.84 x L x H3/2‬‬

‫‪ -Q‬مقدار جریان به ‪ -L ،M3/sec‬طول شانه ویربه ‪ m‬و ‪ –H‬ارتفاع باالی شانه‬

‫مثال ‪ -:‬اگر ‪ L = 1.5m‬و ‪ H = 0.4m‬باشد مقدار جریان ) ‪ ( Q‬در یافت نماید؟‬

‫‪Q = 1.84 x 1.5 x 0.43/2 =0.698 M3/sec = 698 L/sec‬‬

‫‪ .2‬نوع از ویر است که در این صورت دیوارها به شکل متقارب به جهت ویر اعمار ګردیده که در این‬
‫صورت جریان تحت فشار قرار مي گیرد‪ .‬و مقدار جریان با درنظرداشت تصحیح قرار فارمول ذیل‬
‫دریافت مي گردد‪.‬‬
‫) ‪Q = 1.84 ( L – 0.2H‬‬ ‫‪3/2‬‬

‫‪ -Q‬مقدار جریان به ‪ -L ،M3/sec‬طول شانه بند ‪ M‬و ‪ –H‬ارتفاع بالي شانه‬

‫مثال ‪ -:‬اگر ‪ L = 1.5m‬و ‪ H = 0.4m‬باشد مقدار جریان ) ‪ ( Q‬را در یافت نمایید؟‬

‫‪Q = 1.84 (1.5 – 0.2 x0.4)0.43/2 = 1.84 x0.92 x0.2529 = 0.428 M3/sec = 428L/sec‬‬

‫‪H‬‬
‫‪L‬‬

‫ویر مستطیلي‬
‫مجراي متقارب مستطلي‬

‫‪H‬‬
‫‪L‬‬

‫متقارب مستطلي مجرا‬

‫ویر ذوذنقه اي ‪Trapezoidal or Cipolletti Weirs‬‬

‫به منظور م حدود نمودن تصحیح در زیر مستطیلي‪ ،‬ویر ذوذنقه اي پشنهاد ګردیده که در این صورت ویر داراي‬
‫‪ Side Slope‬میباشد که نسبت سمت افقي بر سمت عمودي )‪ (1/4‬میباشد و ویر به طول مختف اعمار ګودیده‪،‬‬
‫و مقدار جریان در این نوع ویر قرار فارمول ذیل دریافت مي ګردد‪.‬‬

‫‪Q = 1.86 x L xH3/2‬‬

‫‪ -Q‬مقدار جریان به ‪ -L ،M3/sec‬طول شانه بند ‪ M‬و ‪ –H‬ارتفاع بالي شانه‬

‫مثال ‪ -:‬اګر ‪ L = 1.5m‬و ‪ H = 0.4m‬باشد مقدار چریان ) ‪ ( Q‬را در یافت نماید؟‬

‫‪Q = 1.86 x 1.5 x 0.43/2 =0.7056 M3/sec = 705.6 L/sec‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ویر مثلثي ‪Triangular Weirs‬‬
‫ویر مثلثي میتواند اندازاه هاي مختلف داشته باشد مگر معموالً تحت زاویه ‪ 90‬اعمار میگردد در صورتیکه ‪H‬‬
‫‪o‬‬

‫از راس تا سطح آب اندازه مي گردد بر تري این نوع ویر دراین است که میتوان مقدار کم را دقیق اندازه‬
‫گیري نمود و تا اکنون ساحه استعمال وسیع را دارا مي باشد‪.‬‬
‫مقدار جریان در این نوع ویر قرار فارمول ذیل در یافت مي گردد‪.‬‬
‫‪Q = 1.34257 x H2.48‬‬
‫‪ -Q‬مقدار جریان به ‪ m3/sec‬و ‪ –H‬ارتفاع باالی شانه‬

‫مثال ‪ -:‬اګر ‪ H = 0.4m‬باشد مقدار جریان ) ‪ ( Q‬را در یافت نماید؟‬

‫‪Q = 1.34257 x 0.42.48 = 0.138 M3/sec = 138 L/sec‬‬

‫‪90o‬‬ ‫‪H‬‬
‫ویر مثلثي‬

‫‪11‬‬
 ‫جریان منظم در مجرا هاي سرباز‬
‫‪Uniform Flow Through Open Channel‬‬
‫مجراهاي سرباز ساختمان هاي عبور دهنده مقدار جریان است ‪ ،‬که جریان در آن تحت قوه گروایتي تحت فشار‬
‫اتومسفیر صورت میگیرد‪ .‬یعني سطحي فوقاني جریان آب به اتومسفیر در تماس مي باشد‪ .‬مانند کانال ها‬
‫مجراهاي آبراساني و کانالیزیشن پایپ هاي عبور دهند آب ها و آب هاي مفیده وغیره‪.‬‬
‫در مجراهاي سرباز جریان از اثر میالن کف مجرا تامین مي گردد‪ .‬معموالً کوشش مي شود که میالن مجرا‬
‫منظم باشد ‪.‬‬
‫تجارب ثابت نموده که سرعت در قسمت هاي مختلف مقطع عرضي جریان مختلف مي باشد ‪ ،‬که در محاسبه‬
‫مقدار جریان سرعت متوسط مد نظر گرفته مي شود‪.‬‬
‫دراین بخش محاسبات مقدار جریان به اساس جریان منظم و یائیدار صورت مي گیرد‪ .‬یعني در طول معین مجرا‬
‫مقدار‪ ،‬مساحت مقطع عرضي‪ ،‬سرعت و سلوپ کف کانال ثابت نگاه داشته مي شود‪.‬‬

‫معادله متمادیت جریان‪ :‬معادله متمادیت جریان رابطه بین مقدار جریان‪ ،‬مساحت مقطع زنده جریان و سرعت‬
‫مایع را نشان می دهد‪.‬‬
‫‪Q=AxV‬‬
‫‪ – Q‬مقدار جریان )‪(M3/sec‬‬
‫‪ – A‬مساحت مقطع عرضي جریان )‪(M2‬‬
‫‪ – V‬سرعت آب در مجرا )‪(M3/sec‬‬

‫برای دریافت مقدار جریان درمجراهای سرباز از فورمول های اشخاص ذیل استفاده می کنیم‪:‬‬
‫‪C HEZY‬‬ ‫‪FORMULA FOR DIS CHARGE :‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ C‬ثابت شیزی‪ R ،‬شعاع هایدرولیکی‪ S ،‬میل طولی کانال‪ A ،‬مقطع زنده جریان می باشد‪.‬‬

‫‪B AZIN‬‬ ‫‪FORMULA FOR DIS CHARGE :‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪ K‬ثابت بیزن‬
‫‪Kutter formula for discharge:‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪ N‬ثابت ‪Kutter‬‬

‫‪12‬‬
‫‪Maning formula for discharge:‬‬

‫‪1 16‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪n‬‬

‫‪.‬‬
‫‪ n‬ثابت ماننگ‬
‫‪Hazen formula for discharge:‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ C‬ثابت هزین‬
‫‪Crimp formula for discharge:‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫چنانچه یاد آورشده بودیم شعاع هیدرولیکی در انجنیری هیدرولیک ‪ ،‬برابر با نسبت مساحت ‪ A‬سطح مقطع‬
‫جریان بر محیط ترشده ‪ P‬آن مقطع است و از رابط ٔه زیر به دست میآید‪:‬‬

‫در محاسب ٔه عمق جریان یکنواخت توسط معادل ٔه مانینگ و فرمول شیزی‪ ،‬از شعاع هیدرولیکی استفاده میشود‪.‬‬
‫واحد شعاع هیدرولیکی در سیستم بینالمللی واحدات‪ ،‬متر است‪ .‬کمیت مشابه دیگری به نام قطر هیدرولیکی نیز‬
‫وجود دارد که برخالف آنچه از نام آن برمیآید‪ ،‬چهار برابر شعاع هیدرولیکی است و از رابطه زیر به دست‬
‫میآید‪:‬‬

‫در هایدرولیک کانال های باز وقتی جریان جاذبوی دارند که تمام محیط مقطع با مایع در تماس نباشد و در‬
‫هایدرولیک کانال های بسته تمام جدار مقطع با مایع در تماس می باشد و جریان فشاری می باشد‪ .‬مشخصات‬
‫اساسی مقطع در هایدرولیک کانال های باز‪،‬عمق جریان‪ ،‬عرض سطح آزاد و عمق هایدرولیکی می باشد‪.‬‬
‫عمق جریان‪ :‬عبارت از فاصله عمودی از سطح کف کانال الی سطح آزاد آب می باشد و به ‪ d‬نشان داده می‬
‫شود‪.‬‬

‫عرض سطح آزاد‪ :‬عبارت از طول مقطع ای می باشد که با هوا در تماس می باشد و به حرف ‪ T‬نشان داده می‬
‫شود‪.‬‬

‫عمق هایدرولیکی‪ :‬عبارت از مساحت مقطع ای زنده جریان بر عرض سطح آزاد می باشد‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫طبقه بندی و تشخیص انواع جریان ها در کانال های باز‪:‬‬
‫‪ -1‬جریان پایدار ‪: Steady Flow‬‬

‫عمق جریان‪ ،‬سرعت و مقدارجریان نظر به زمان ثابت باشد ویا تغیر نکند‪ .‬یعنی‪:‬‬
‫‪dy/dt = 0 , dV/dt = 0 , dQ/dt = 0‬‬

‫‪ -2‬جریان ناپایدار ‪: Un steady Flow‬‬

‫‪dy/dt ≠ 0 , dV/dt ≠ 0 , dQ/dt ≠ 0‬‬

‫‪ -3‬جریان منظم ‪: Uniform Flow‬‬

‫عمق جریان نظر به فاصله معین تغیرنکند‪.‬‬
‫‪dy/dx = 0‬‬
‫‪ -4‬جریان نا منظم ‪: Non-uniform Flow‬‬
‫عمق جریان نظربه فاصله منظم تغیر کند ویا سطح آب دارای انحنا باشد ‪ dy/dx ≠ 0‬باشد جریان نامنظم و‬
‫یامتغیر یاد میشود‪ .‬جریان های غیرمنظم به صورت های زیر طبقه بندی میگردد‪:‬‬
‫جریان متغیر تدریجی ‪(Gradually Varied Flow) GVF‬‬ ‫‪‬‬
‫هرگاه تغیرات عمق جریان درفاصله زیاد از مسیر صورت گیرد‪.‬‬
‫جریان متغیر سریع ‪(Rapidly Varied Flow) RVF‬‬ ‫‪‬‬
‫درین جریان تغیرات زیاد عمق جریان درفاصله کوتاهی از مسیر صورت میگیرد و سطح آب انحنائی قابل‬
‫مالحظه دارد‪.‬‬
‫جریان متغیر مکانی ‪(Spattially Varied Flow) SVF‬‬ ‫‪‬‬
‫اگرمقدار جریان از کانال اصلی گرفته شود ویا به آن اضافه گردد‪.‬‬
‫برای واضح شدن جریان نامنظم به شکل زیر مراجعه شود‪:‬‬

‫شکل‪ :‬نشان دهنده انواع جریان نامنظم‬

‫‪14‬‬
 ‫وضعیت جریان درکانال های باز‪:‬‬
‫وضعیت جریان در کانال ها نظر به سه قوه‪ :‬لزجیت ‪ ،‬ثقل و کشش سطحی تثبیت میشود اما در مسایل عملی‬
‫انجنیری از قوه کشش سطحی صرف نظر مینمایند‪.‬‬

‫‪ -1‬وضعیت جریان نظر به قوه لزو جیت‪:‬‬

‫نظر به این قوه سه حالت متفاوت جریان در کانا ل های باز مشاهده میشود‪:‬‬

‫‪ -1 ‬جریان لمیناری (آرام یا قشری) ‪ : Laminary Flow‬درین جریان نظر به قوه لزو جیت ذرات‬
‫ما یع به آرامی بروی یکدیگر میلغزند‪.‬‬

‫‪ -2 ‬جریان مختلط ‪ : Turbulent Flow‬درین حالت قوه تعجیل دهنده بیشتر از قوه لزوجیت است‪.‬‬

‫‪ -3 ‬جریان انتقالی ‪ : Transitional Flow‬حالت لمینار و حالت مختلط یک به دیگر در حالت انتقال‪.‬‬

‫تشخیص این سه وضعیت جریان نظر به عدد رینولد ز میباشد‪:‬‬

‫‪ V  L‬‬
‫‪Re ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ – Re‬عدد رینولدز یا رینولس = قوه تعجیل یا قوه انرشیائی (نیروی لختی) بر قوه لزوجیت (نیروی گرانروی)‬
‫‪ - ‬کثافت آب‬
‫‪ - V‬سرعت درکانال به مترفی ثانیه‬
‫‪ - L‬طول مشخص جریان‬
‫‪ - ‬لزو جیت دینامیکی آب‬
‫و همچنان عدد رینولدز را نظر به لزوجیت سینماتیکی میتوان چنین نوشت‪:‬‬
‫‪ V  L V  L‬‬
‫‪Re ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ - ‬لزو جیت سیتماتیکی آب‬

‫براساس تحقیقات علمی برای کانال های باز میتوان گفت که‪:‬‬
‫‪ Re  500‬جریان لمیناری یا آرام است‪.‬‬

‫‪ 500  Re  2000‬جریان مختلط است‪.‬‬

‫‪ Re  2000‬جریان مختلط یا متالطم است‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ -2‬وضعیت جریان نظر به قوه ثقل‪:‬‬
‫قوه ثقل منحیث پارامتر دینامیکی با عدد فرود مورد بررسی قرار میگیرد‪ .‬این عدد درهر مقطع از جریان به‬
‫صورت زیر تعریف میشود‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪Fr ‬‬
‫‪( g  L)1/ 2‬‬
‫‪ – Fr‬عدد فرود = قوه تعجیل بر قوه ثقل‬
‫درکانال های باز نسبت مساحت مقطع زنده و عرض سطح آزاد آب عبارت از عمق هایدرولیکی )‪ (D‬میباشد که‬
‫در نتیجه عدد فرود به شکل زیر محاسبه میگردد‪.‬‬
‫‪V‬‬
‫‪Fr ‬‬
‫‪( g  D)1/ 2‬‬
‫و درکانال های مستطیلی ‪ y = D‬عدد فرود مساویست‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪Fr ‬‬
‫‪( g  y)1/ 2‬‬
‫‪ o‬اگر ‪ Fr > 1‬باشد جریان فوق بحرانی است درین حالت سرعت زیاد و عمق کم میباشد و مقدار جریان‬
‫ثابت است‪.‬‬
‫‪ o‬اگر ‪ Fr < 1‬باشد جریان تحت بحران است درین حالت درصورت مقدار جریان ثابت سرعت کم و‬
‫عمق زیاد باشد‪ ،‬درینصورت موج حاصله درقسمت تحتانی با قسمت فوقانی منتقل میشود‪.‬‬
‫‪ o‬اگر ‪ Fr = 1‬باشد جریان بحرانی در کانال وجود خواهد داشت‪.‬‬

‫رژیم جریان ‪:‬‬

‫چارنوع رژیم جریان وجود دارد‪ :‬رژیم جریان درکانال های باز تحت تاثیر مشترک قوه ثقل و قوه لزوجیت‬
‫مشخص گردیده و مربوط به عدد رینولدز و عدد فرود میباشد که طور ذیل ارائه شده میتواند‪.‬‬
‫‪Re < 500‬‬ ‫و‬ ‫‪ -1‬رژ یم تحت بحران – آرام ‪Fr < 1 :‬‬
‫‪2000 > Re‬‬ ‫و‬ ‫‪Fr < 1‬‬ ‫‪ -2‬رژیم تحت بحران – مختلط ‪:‬‬
‫‪Re < 500‬‬ ‫و‬ ‫‪Fr > 1‬‬ ‫‪ -3‬رژیم فوق بحران – آرام‬
‫‪2000 > Re‬‬ ‫و‬ ‫‪Fr > 1‬‬ ‫‪ -4‬رژیم فوق بحران – مختلط ‪:‬‬

‫حل مثالها‪:‬‬

‫‪16‬‬
17
 ‫تاثیرات مقاومت با استفاده از ضریب اصطکاک‪:‬‬

‫ضریب مقاومت ‪ Cf‬و ضریب شیزی ‪ C‬تابع درشتی بستر و جوانب کانال میباشد‪ .‬در جریان نلها‪ ،‬ضریب‬
‫مقاومت ‪ Cf‬مساوی یک بر چهارم ضریب اصطکاک دارسی ویسباخ در نظر گرفته میشود‪(Cf = f/4) .‬‬
‫فومول دارسی ویسباخ‪:‬‬
‫‪V = (8g/f)1/2 (RS)1/2‬‬
‫در معادله فوق ضریب اصطکاک ‪ f‬تابع عدد رینولدز و نسبت درشتی )‪ (e/D‬میباشد‪.‬‬
‫مقدار جریان را میتوان طور ذیل تعین نمود‪:‬‬
‫‪V * A = (8g/f)1/2 (RS)1/2 * A‬‬
‫‪Q = (8g/f)1/2 (RS)1/2 * A‬‬
‫برای مجراهای مستقیم با بستر صخره یی که سنگ های بزرگ مقاومت زیاد در برابر جریان ایجاد مینمایند ‪.‬‬
‫‪f = 1/ (1.2 + 2.03 log(R/d84))2‬‬
‫‪ d84‬اندازه سنگ میباشد‪.‬‬

‫تحلیل رژیم آب در جریان های هایدرولیکی‪:‬‬

‫جریان آب در ساختمان های هایدرولیکی می تواند منظم‪ ،‬غیر منظم‪ ،‬آرام و یا خروشان باشد‪.‬‬

‫‪ -1‬رژیم منظم مایعات‪ :‬رژیمی را گویند که در طول جریان سرعت مایع متحرک ثابت باشد‪ .‬از نگاه‬
‫هایدرولیک سرعت مایع به ضریب درشتی مواد کف مایع‪ ،‬شعاع هایدرولیکی و میل مجرا ارتباط‬
‫دارد‪ .‬یعنی رژیم وقتی منظم است که‪:‬‬

‫)و‬ ‫شعاع هایدرولیکی (‬ ‫ضریب درشتی مواد کف مایع‪،‬‬ ‫سرعت‪،‬‬ ‫که در اینجا‬

‫میل طولی مجرا میباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬رژیم غیر منظم مایعات‪ :‬رژیمی را گویند که در طول جریان سرعت مایع متحرک ثابت نباشد‪ .‬یعنی‬
‫در طول جریان ضریب درشتی مواد کف کانال‪ ،‬شعاع هایدرولیکی و میل طولی مجرا تغییر کند‪ .‬با‬
‫تغییر یکی از اینها رژیم حرکت مایعات غیر منظم گردیده و رابطۀ ذیل صدق می کند‪.‬‬

‫‪ -3‬رژیم آرام‪ :‬رژیمی را گویند که مقدار جریان در پهن و عمق جریان بدون مخلوط شدن طبقات افقی و‬
‫عمودی حرکت کند که این رژیم بیشترین رابطه به سرعت مایع و لزوجت حرکی مایع دارد یعنی در‬
‫صورتیکه لزوجت حرکی مایع بیشتر باشد رژیم شکل آرام را به خود می گیرد‪ .‬در این رژیم اگر رنگ‬
‫بیاندازیم مسیر رنگ جداگانه و مسیر مایع بدون رنگ جداگانه حرکت می کند و از طریق عدد رینولدز‬
‫میتوانیم رژیم آرام را در مقطع های دایروی و همچنان در مقاطع باز با استفاده از فورمول های ذیل‬
‫باشد رژیم آرام می باشد‪.‬‬ ‫دریافت نماییم‪ .‬یعنی در صورتیکه عدد‬

‫‪18‬‬
 ‫لزوجت حرکی آب میباشد‪.‬‬ ‫قطر پایپ و‬ ‫سرعت در مجرا‪،‬‬ ‫در اینجا‬ ‫برای مقاطع باز‬

‫سرعت مایع‪ ،‬طول مجرا و لزوجت حرکی آب میباشد‪.‬‬ ‫در اینجا‬ ‫برای مقاطع دایروی‬

‫‪ -4‬رژیم خروشان‪ :‬رژیمی را گویند که مقدار جریان در پهن و عمق جریان با مخلوط شدن طبقات افقی و‬
‫عمودی حرکت کند‪ .‬یعنی اگر در مایع رنگ بیاندازیم رنگ در طبقات مخلوط شده و مسیر جداگانه را‬
‫باشد‪.‬‬ ‫به خود نمی گیرد‪ .‬این حالت زمانی واقع میشود که عدد رینالد‬
‫رژیم حرکت مایع بی ثبات است‪.‬‬ ‫در صورتیکه عدد رینالد‬

‫انرژی در کانال های باز ‪Pressure in Open Channels‬‬

‫معادله انرژی ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫مقدار انرژی در هر مقطع جریان از یک کانال باز را میتوان به شکل زیر بیان نمود‪.‬‬

‫‪H = d CosӨ + α (V2/2g) + Z‬‬

‫اگرجریان در کانال با میل کم )‪ (Ө < 60‬باشد و ‪ α = 1‬فرض گردد‪ ،‬معادله به شکل ذیل ساده خواهد گردید‪.‬‬

‫‪H = y + (V2/2g) + Z‬‬

‫استفاده از معادله انرژی ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫استفاده از معادله انرژی در حالت اول در اثر تغیر ارتفاع کف کانال‪ ،‬در حالت دوم در اثر تغیر عرض کانال و‬
‫درحالت سوم در اثر تغیر عمق با عرض ثابت میباشد‪ .‬طور مثال اگرعرض یک کانال مستطیلی که مقدار جریان‬
‫ثابت ‪ Q‬در آن جریان دارد را از ‪ b1‬به ‪ b2‬کاهش بدهیم سرعت جریان به تدریج تندتر میشود‪.‬‬

‫ب‪ :‬کوچک شدن عرض کانال‬ ‫الف‪ :‬برآمدگی در کف کانال‬

‫با درنظر داشت اشکال فوق معادله انرژی را در کف کانال طور ذیل میتوان تحریر نمود‪.‬‬

‫‪Q12‬‬ ‫‪Q22‬‬
‫‪y1 ‬‬ ‫‪ y2 ‬‬ ‫‪ z‬‬
‫‪2 gA12‬‬ ‫‪2 gA22‬‬

‫‪Q‬‬
‫‪ q ‬میتوان معادله انرژی را به شکل زیر‬ ‫با دانستن مقدار جریان مخصوصه در واحد عرض کانال‬
‫‪B‬‬
‫نوشت‪:‬‬

‫‪19‬‬
 ‫‪q2‬‬ ‫‪q2‬‬
‫‪y1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ z‬‬
‫‪2 gy12‬‬ ‫‪2 gy22‬‬

‫با معلوم بودن ‪ y1‬و ‪ z‬دو جواب برای ‪ y2‬بدست خواهد آمد که جواب منفی آن قابل اعتبار نیست‪.‬‬

‫انرژی مخصوص‬ ‫‪‬‬

‫انرژی مخصوص عبارت از انرژی در هر سطح مقطع در واحد وزن‪ ،‬زمانیکه سطح مقایسوی نظر به کف‬
‫کانال در نظر گفته شود‪ .‬به عبارت دیگر انرژی مخصوصه نشاندهنده فاصله از خط انرژی الی کف کانال‬
‫میباشد‪ .‬درجریان های منظم ویا یکنواخت چون خط انرژی موازی به خط پیزومتریکی (سطح آزاد آب) و‬
‫موازی به کف کانال است میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪E1 = E2‬‬
‫نظر به هر انرژی مخصوص ثابت‪ ،‬دو عمق جریان وجود دارد که یک عمق بزرگتر از عمق بحرانی ‪(Fr < 1‬‬
‫)‪ and yc < y2‬و عمق دیگر کوچکتر از عمق بحرانی )‪ (Fr >1 and y1 < yc‬میباشد‪ .‬این دوعمق بنام‬
‫اعماق متناوب یاد میشود‪ .‬با این تغیر یک شاخه منحنی ‪ E-y‬وضعیت جریان فوق بحرانی و شاخه دیگر وضعیت‬
‫جریان زیر بحران نظر به مقدار جریان عبوری در واحد عرض ثابت را نشان میدهد‪ .‬قرار شکل ذیل‪:‬‬

‫خصوصیات جریان بحرانی قرار ذیل است‪:‬‬

‫عدد فراد مساوی به یک )‪ (Fr = 1‬است‪ .‬در نتیجه سرعت متوسط جریان مساوی به سرعت حرکت‬ ‫‪-1‬‬
‫موج سطحی ناشی از طغیان موضعی در کانال میباشد‪.‬‬
‫نظر به مقدار جریان ثابت‪ ،‬انرژی مخصوص اصغری است‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫نظر به انرژی مخصوص ثابت‪ ،‬مقدار جریان عبوری اعظمی است‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫نظر به مقدار جریان مخصوص ثابت‪ ،‬قوه مخصوص اصغری است‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫نظر به قوه مخصوص ثابت‪ ،‬مقدار جریان اعظمی است‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫حل مثالها‪:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫انتخاب مقطع کانال ها ‪Selection of Section‬‬

‫مقطع کانال نظر به فکتور های ذیل تعیین می گردد‪:‬‬

‫‪ -2‬نظر به نوعیت زمین‪.‬‬ ‫‪ -1‬نظر به مقدار جریان و‬
‫نظر به نوعیت زمین به شکل مستطیلی و به شکل ذوذنقه یی انتخاب می گردد‪.‬‬
‫برای دیزاین کانال ها معلومات ذیل از سروی ضرورت است‪:‬‬
‫‪ -1‬مقدار جریان‬
‫‪ -2‬میل ساحه‬
‫‪ -3‬نوعیت زمین‬

‫صنفبندی کانال ها ‪Classification of Canals‬‬

‫ساده ترین صنفبندی کانال بر مبنای مصنوعی یا طبیعی بودن کانال میباشد‪.‬‬ ‫‪)1‬‬

‫‪ -1‬کانال های طبیعی ( دریا ها و‪).....‬‬

‫‪ -2‬کانال های مصنوعی ( توسط بشر به منظور مقاصد مختلف مانند‪ :‬آبیاری‪ ،‬جمع آوری و انتقال فاضالب‬
‫و ‪.....‬ساخته میشود)‪.‬‬

‫صنفبندی کانال ها نظر به مفهوم‬ ‫‪)2‬‬

‫کانال های آبیاری‬ ‫‪-1‬‬

‫کانال های آبرسانی‬ ‫‪-2‬‬
‫کانال های ستیشن های برق‬ ‫‪-3‬‬
‫کانال های تغذیوی‬ ‫‪-4‬‬
‫کانال های ترانسپورتی‬ ‫‪-5‬‬
‫کانال های محافظتی‬ ‫‪-6‬‬
‫کانال های فاضالب‬ ‫‪-7‬‬
‫کانال های صنعتی‬ ‫‪-8‬‬

‫صنفبندی کانال ها بر مبنای مواد ساختمانی‬ ‫‪)3‬‬

‫‪ -1‬کانال ها با مواد ساختمانی ثابت و سخت (کانکریتی‪ ،‬فلزی و چوبی)‬

‫‪ -2‬کانال ها با مواد ساختمانی غیرثابت ( گل ‪ ،‬ریگ و غیره)‬

‫صنفبندی کانال ها برمبنای تغیرات در سطح مقطع کانال ها‬ ‫‪)4‬‬

‫‪ -1‬کانال های منشوری ‪Prismatic Canals‬‬

‫دارای مساحت مقطع و میل ثابت در طول مسیر‪.‬‬

‫‪ -2‬کانال های غیرمنشوری ‪Non Prismatic Canals‬‬

‫دارای مساحت مقطع متفاوت و میل متغیر در طول مسیر‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫شرایط محاسبه مقدار اعظمي جریان در مجراهاي مقطع مستطیلي‬
‫‪Condition for Maximum Discharge through a Channel of Rectangular Section‬‬
‫مقطع مستطیلي معموالً در صخره حفر ګردیده ویا به شکل مصنوعي با استفاده از سنگ و کانکریت اعمار‬
‫میگردد‪ .‬مگر استفاده آن محدود میبا شد از لحاظ تیوریک موضوع را قرار ذیل تحت مطالعه قرار میدهیم‪.‬‬
‫یک مقطع مستطیلي را مد نظر میگیریم که عرض آن ‪ b‬و عمق آب در آن ‪ d‬مي باشد‪.‬‬

‫‪A=bxd‬‬ ‫مساحت مقطع عرضي ‪-‬‬

‫‪Q  AxV  A.C R.s‬‬ ‫مقدار ‪-‬‬

‫‪V  C RS‬‬ ‫سرعت ‪-‬‬

‫‪A‬‬
‫‪Q  AC‬‬ ‫‪xS‬‬ ‫مقدار ‪-‬‬
‫‪P‬‬
‫‪A‬‬
‫‪R‬‬ ‫شعاع هایدرولیکي ‪-‬‬
‫‪P‬‬

‫‪d‬‬

‫‪b‬‬

‫از اینکه ‪ A , S , C‬ثابت است مقدار وقتي اعظمي خواهد بود که )‪ (A/P‬اعظمي باشد یا محیط ترشده اصغري‬
‫باشد یا به عباره دیگر ‪.‬‬
‫‪dp‬‬
‫‪0‬‬
‫‪dd‬‬
‫میدانیم اینکه ‪:‬‬
‫‪A‬‬
‫‪P  b  2d   2d‬‬
‫‪d‬‬
‫‪dp‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪ 2 2‬‬
‫‪dd‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪A‬‬
‫‪ 2 20‬‬
‫‪d‬‬
‫‪A  2d 2‬‬
‫‪b  d  2d 2‬‬ ‫یعني عرض مجرا باید دو چند عمق آب باشد‪:‬‬
‫‪b  2d‬‬ ‫شعاع هایدرولیکي مساوي میشود به‬
‫‪A‬‬ ‫‪bd‬‬ ‫‪2d  d‬‬
‫‪R ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪P b  2d 2d  2d‬‬
‫‪2d 2 d‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4d‬‬ ‫‪2‬‬
‫پس براي مقدار اعظمي و سرعت اعظمي دو حالت فوق )‪ (b = 2d , R = d/2‬در حل پرابلم هاي مقطع‬
‫مستطیلي در نظر ګرفته شود‬

‫‪22‬‬
 ‫مثال ‪-:Example‬‬
‫مقدار جریان آب را در کانال مقطع مستطیلي محاسبه نمائید در صورت که مساحت مقطع عرضي کانال‬
‫‪ A =32M2‬سلوب کف کانال ‪ S = 1/1000‬و ضریب شیزي ‪ C = 52.5‬باشد‪.‬‬

‫حــــل‪-:‬‬

‫‪A =32M2‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪S = 1/1000 =0.001‬‬
‫‪C = 52.5‬‬
‫?=‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫?=‪d‬‬

‫اقتصادي ترین مقطع مستطیلي مساوي میشود به‬

‫‪b = 2d , A = b x d = 2d x d = 2d2‬‬
‫‪A = 32 = 2d2‬‬
‫‪32‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪ 16  4m‬‬
‫‪2‬‬
‫‪b =2d = 2 x 4 = 8m‬‬

‫‪R = d/2 = 4/2 = 2m‬‬

‫‪3‬‬
‫‪Q  AC R  S  32  52.5 2  0.001  75.13 m‬‬
‫‪sec‬‬
‫مثال ‪ -:Example‬سرعت آب را در کانال مجرا مسطیلي دریابید در صورتیکه مقدار آب کانال‬
‫‪ Q=20m3/sec‬ضریب درشتي‪n=0.02‬میالن کف کانال ‪ S=0.001‬و ‪ b/d=2‬باشد‪.‬‬

‫حــــــــــل ‪-:‬‬

‫‪d‬‬

‫‪b‬‬

‫‪1 2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Q  A  R 3  S 2‬‬
‫‪n‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪n  Q 0.02  20‬‬
‫‪AR 3  1 ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 12.65‬‬
‫‪S 2‬‬ ‫‪0.001 2‬‬
‫‪A  b  d  2d  d  2d 2‬‬
‫در اقتصادي ترین مقطع ‪ R=d/2‬میباشد‪.‬‬

‫‪23‬‬
 d 2
2d 2 ( ) 3  12.65
2
0.6667
2 d
2d ( )  12.65
1.587
2d 2.6667
 12.65
1.586
12.65
d 2.6667   10.04
1.26
d  2.375m
b  2d  2  2.375  4.75m
A  b  d  2.375  4.75  11.28m 2
Q 20 3
V    1.77 M
A 11.28 Sec

‫ باشد و سرعت آب در‬Q= 44M3/sec ‫ سلوب کانال را دریابید درصورتیکه‬-:Example ‫مثال‬

.‫ باشد‬n = 0.025 ‫ باشد و ضریب درشتي کانال‬b/d =2 ‫ و نسبت‬V = 0.8M/sec ‫کانال‬

b
b  2d
A  2d  d  2d 2
2 1
R S 23
V n
V  S  ( 2 )2
n R 3
.‫ میباشد‬R=d/2 ‫در اقتصادي ترین مقطع‬
2
 
 0.8  0.025 
S 
 (d ) 3 
2

 2 
Q 44 55
A   2d 2   55  d 2   27.5
V 0.8 2
d  27.5  5.24M
b  2d  2  5.24  10.48M
 
 0.8  0.025   0.02  2 0.0004
S     0.00011
 ( 5.24 ) 3   1.9  3.61
2

 2 

24
 ‫شرایط محاسبه مقدار اعظمي جریان در مجراهاي مقطع ذوذنقه اي‬
‫‪Condition for Maximum Discharge through a Channel of Trapezoidal Section‬‬
‫مجراي مقطع ذوذنقه اي دایما ً در مسیر خاکي حفر میگردد ساوب کناري به منظور استوار بودن کنار هاي کانال‬
‫در نظر گرفته میشود‪ .‬اندازه سلوپ مربوط به نوع خاک کانال میباشد که با استفاده از تجارب تعین مي گردد و‬
‫میتوان قیمت آن را از کتاب هاي رهنما اخذ نمود‪.‬‬
‫یک مقطع ذوذنقه اي ‪ ABCD‬را مد نظر میګریم‬

‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫در شکل فوق‬
‫‪n‬‬ ‫‪ – b‬عرض کف کانال )‪) M‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪nd‬‬ ‫‪ – d‬عمق کانال ) ‪( M‬‬
‫‪ – 1/n‬سلوب کانال ‪ – 1‬عمودي ‪ - n ,‬افقي‪.‬‬

‫) ‪A  d (b  nd‬‬
‫‪A‬‬
‫‪ b  nd‬‬
‫‪d‬‬
‫‪A‬‬ ‫مقدار مساوي میشود به‬
‫)‪b   nd ..............(1‬‬
‫‪d‬‬ ‫در معادله فوق ‪ A, C, S‬ثابت مي باشد و مقدار وقتي اعظمي میباشد که ‪A/P‬‬
‫‪Q  A.V  AC R.S‬‬ ‫اعظمي باشد و یا محیط ترشده ‪ P‬اصغري باشد یا به عباري دیګر‪:‬‬
‫‪P  b  2 n 2 d 2  d 2  b  2d n 2  1‬‬
‫‪dp‬‬
‫قیمت ‪ b‬را از فارمول )‪ (1‬در فارمول فوق وضع نموده حاصل مي نمایم‬ ‫میدانیم که ‪ 0‬‬
‫‪dd‬‬
‫‪A‬‬
‫‪P   nd  2d n 2  1‬‬
‫‪d‬‬
‫نظر به ‪ d‬از معادله فوق مشتق ګرفته حاصل مینمایم و مساوي به صفر قرار میدهیم‬
‫‪dp‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪  2  n  2 n2 1  0‬‬
‫‪dd‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ n  2 n2 1‬‬
‫‪d‬‬
‫) ‪ A  d (b  nd‬‬
‫‪b  2nd‬‬
‫‪ 2 n2 1‬‬
‫‪d‬‬
‫‪b  2nd‬‬
‫)‪ d n 2  1................(2‬‬
‫‪2‬‬
‫سلوب کناري مساوي به نصف عرض فوقاني است‪.‬‬
‫شعاع هایدرولیکي مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫) ‪d (b  nd‬‬ ‫) ‪d (b  nd‬‬ ‫‪d (b  nd ) d‬‬
‫‪R ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪P b  2d n 2  1 b  (b  2nd ) 2(b  nd ) 2‬‬
‫براي اعظمي بودن مقدار سرعت دوشریط ذیل در حل مسایل هایدرزلیکي مقطع ذوذنقه اي مد نظر ګرفته شود‬
‫‪b  2nd‬‬
‫‪1).....‬‬ ‫‪ d n2 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪d‬‬
‫‪2)...R ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪25‬‬
 ‫مثال ‪-:Example‬‬
‫یک مجراي مقطع ذوذنقه اي ‪ 30M /sec‬مقدار آب را عبور میدهد‪ ،‬سلوب کناري آن )‪ (2‬عمودي و )‪ (3‬افقي‬
‫‪3‬‬

‫میباشد سلوب کف مجرا )‪ (1/2000‬است‪ .‬ضریب ماننګ )‪ (n =0.001‬میباشد نظر به مقطع اقتصادي ابعاد‬
‫کانال را ډیزاین نمائید‪.‬‬
‫حل ‪-:‬‬
‫‪n = 3/2 =1.5m‬‬ ‫سلوب کناري مساوي است‬
‫‪Q = 30M3/sec‬‬ ‫مقدار جریان‬
‫‪S = 1/2000 =0.0005‬‬ ‫سلوب کف مجرا‬
‫‪n = 0.01‬‬ ‫ثابت ماننگ‬
‫?=‪b‬‬ ‫عرض کف کانال‬
‫?=‪d‬‬ ‫عمق جریان در کانال‬
‫در صورت اقتصادي ډیزاین نمودن ابعاد کانال میدانیم که نصف عرض باالئ مساوي به سلوب کناري میباشد‬

‫‪b  2nd‬‬
‫)‪ d (n 2  1‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪b  (2  1.5d‬‬
‫)‪ d (1.52  1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪b  3d  2d  1.8d  3.6d‬‬
‫‪b  0. 6 d‬‬
‫‪or :‬‬
‫‪A  d (b  nd )  d (0.6d  1.5d )  2.1d 2‬‬
‫در صورت اقتصادي بودن مقطع ذوذنقه اي شعاع هایدرولیکي مساوي است به‬

‫‪R = d /2‬‬
‫مقدار جریان را با استفاده از فارمول ماننگ قرار ذیل در یافت مي نمایم‪:‬‬

‫‪A.R 2 / 3 .s 1 / 2‬‬
‫‪Q‬‬
‫‪n‬‬
‫‪1/ 2‬‬
‫‪d 2/3‬‬
‫)‪2.1d  ( )  (0.0005‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.01‬‬
‫‪30  2.958d‬‬ ‫‪8/3‬‬

‫‪30‬‬
‫‪d 8/3 ‬‬ ‫‪ 10.14‬‬
‫‪2.958‬‬
‫‪d  2.38m‬‬

‫‪b  0.6d  0.6  2.38  1.428m‬‬

‫‪26‬‬
‫مثال ‪ -:Example‬مقدار آب را در کانال مقطع ذوذنقه اي دریابید در صورتیکه سرعت آب در کانال‬
‫‪ V = 0.6M/sec‬ضریب درشتي کانال ‪ n = 0.025‬نسبت ‪ b/d = 2‬میالن کف کانال ‪ S = 0.0008‬ومیالن‬
‫هاي جانبي کانال ‪ 1:1‬باشد‪.‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪1:1‬‬
‫‪b‬‬

‫حل ‪-:‬‬
‫‪1 2 3 12‬‬
‫‪V ‬‬‫‪R S‬‬
‫‪n‬‬
‫‪2d  4d‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ d  3d 3‬‬
‫‪2‬‬
‫در اقتصادي ترین مقطع ‪ R=d/2‬میباشد‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪n V‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪S‬‬
‫‪d 2‬‬ ‫‪0.025  0.6‬‬
‫‪( ) 3 ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 0.53‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0.0008 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪d 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 0.53  d 3  0.53  1.587  0.84‬‬
‫‪1.587‬‬
‫‪d  0.77 M‬‬
‫‪b  2d  2  0.77  1.54M‬‬
‫‪A  3d 3  3  (0.77) 2  1.779M 2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Q  A  V  1.779  0.6  1.067 M‬‬
‫‪Sec‬‬

‫مثال ‪ -:Example‬سلوپ کف کانال مقطع ذوذنقه اي را دریابید در صورتیکه مقدار آب در کانال ‪Q‬‬
‫‪ = 48M3/sec‬و سرعت آب در کانال ‪ V = 1M/sec‬نسبت ‪ b/d = 2‬ضریب درشتي‬
‫‪ n = 0.02‬و میالن جانبي کانال ‪ 1:1‬باشد‪.‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪2d‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪1:1‬‬

‫‪b=2d‬‬
‫حــــــــــل ‪-:‬‬
‫‪r  d 2  d 2  2d 2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪r  2d 2  2 d‬‬
‫حاال محیط ترشده را پیدا میکنیم‪:‬‬

‫‪27‬‬
 ‫) ‪P  d 2  d 2  2d  2d  2d 2  2d (1  2‬‬
‫‪Q 48‬‬
‫‪A ‬‬ ‫‪ 48M 2‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2d  4d‬‬ ‫‪6d 2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪ 3d 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪48‬‬
‫‪3d 2  48  d 2 ‬‬ ‫‪ 16‬‬
‫‪3‬‬
‫‪d  16  4M‬‬
‫‪P  2  4(1  2 )  19.31M‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪48‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.486 M‬‬
‫‪P 19.31‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪ S 2 2.486  S 2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪V ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪0.02‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.02  1 0.02‬‬
‫‪S 2 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.011‬‬
‫‪2.486 3 1.835‬‬
‫‪S  (0.011) 2  0.00012‬‬

‫سوال ‪ -:‬سرعت آب را در کانال )‪ )V‬دریابید در صورتیکه مقطع عرضي آن مستطیلي باشد و مقدار آب‬
‫در کانال ‪ ، Q = 20M3/sec‬ضریب درشتي ‪ n = 0.02‬و سلوب کف کانال ‪ S = 0.001‬باشد و نسبت‬
‫‪ b/d = 2‬باشد‪.‬‬
‫سوال ‪ - :‬مقدار آب را در کانال مقطع ذوذنقه اي دریابید در صورتیکه سرعت آب در کانال‬
‫‪ V = 0.9M/sec‬ضریب درشتي کانال ‪ n = 0.005‬نسبت ‪ b/d = 2‬میالن کف کانال ‪ S = 0.001‬ومیالن‬
‫هاي جانبي کانال ‪ 1:1‬باشد‪.‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪1:1‬‬

‫‪b‬‬

‫‪28‬‬
‫شرایط محاسبه مقدار اعظمی جریان در مقطع های دایروی و ‪Conditions for‬‬
‫‪maximum discharge Through a Channel of Circular Section‬‬

‫‪.‬‬

‫برای دریافت مساحت مقطع زنده جریان طور ذیل عمل می کنیم‪:‬‬

‫برای مقطع زنده جریان‪:‬‬

‫‪.‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪.‬‬

‫برای محیط تر شده‪:‬‬

‫‪.‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪.‬‬

‫در اکثر ساختمان هاي مجراي دیروي مثالً نل کانالیزیشن و ساختمان هاي آبیاري عبور جریان به مقطع کامل‬
‫ویر صورت نمي گیرد که در این صورت محاسبه هایدرولیکي مجراي مقطع دایروي مانند مجراي باز صورت‬
‫مي گیرد و عبور جریان در مجرا از اثر میالن مجرا صورت مي گیرد‪.‬‬
‫قرار شکل ذیل یک مجراي مقطع دایروي را مد نظر مي گریم‪:‬‬
‫‪ - r‬شعاع مجراي دایروي ) ‪( M‬‬
‫‪ – d‬عمق آب در مجراي دایروي ) ‪( M‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪ – 2ф‬زاویه مجموعي سطح آب با مرکز مقطع دایروي تشکیل میدهد‪ф .‬‬
‫‪ – P‬محیط تر شده )‪( ACB ) (M‬‬
‫‪ – A‬مساحت مقطع عرضي جریان )‪(M2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫از روي شکل هندسي مجرا نوشته کرده میتوانیم‬

‫‪d‬‬
‫‪P  2r‬‬
‫‪sin 2‬‬
‫‪A  r 2 ( ‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬
‫محاسبات بعدي مثل مجراي سرباز با ا ستفاده از فرمول هاي شیزي و ماننگ اجرا مي گردد‪.‬‬
‫در مثال بعدي موضوع حل مسایل به وضاحت دیده مي شود‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫مثال ‪- : Example‬‬
‫یک پایپ دریروي که شعاع آن ‪ r = 1m‬مي باشد بامیالن ‪ 2o‬به افق موقیعت دارد‪ .‬در صورتیکه عمق آب در‬
‫نل ‪ d = 0.7m‬باشد و ضریب شیزي ‪ C = 60‬باشد مقدار جریان را در نل محاسبه نمائید‪:‬‬
‫حــــــــل ‪ -:‬ارقام داده شده‬

‫‪ -r‬شعاع مجراي دایروي ‪r = 1m‬‬

‫‪r =1m‬‬ ‫‪ф‬‬ ‫‪ -S‬میالن نل ‪S = tg2o=0.0349‬‬
‫‪ -C‬ضریب شیزي ‪C = 60‬‬
‫‪ – 2 ф‬زاویه مجموعي بین سطحه آب و مرکز مجرا‬
‫‪ -Q‬مقدار جریان آب‬
‫با استفاده از شکل نوشته کرده مي توانیم‬
‫‪0.7m‬‬

‫‪1  0.7‬‬
‫‪Cos ‬‬ ‫‪ 0.3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3.1428‬‬
‫‪  arc  Cos0.3  72.54  72.54‬‬ ‫‪ 1.26 Radain‬‬
‫‪180‬‬
‫محیط ترشده مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪P  2r  2 1.26 1  2.53m‬‬
‫مساحت مقطع زنده مساوي میشود‪:‬‬
‫‪Sin 2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ r ( ‬‬
‫‪2‬‬
‫)‬
‫‪2‬‬
‫)‪Sin 2(72.54‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ 12 (1.26 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪sin 145.08‬‬ ‫‪sin 34.92‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ 1(1.26 ‬‬ ‫‪)  1(1.26 ‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.572‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ 1(1.26 ‬‬ ‫‪)  0.974 M 2‬‬
‫‪2‬‬
‫شعاع هایدرولیکي مساوي میشود‪:‬‬
‫‪A 0.974‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0  0.345M‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪2.59‬‬
‫مقدار جریان آب مساوي میشود‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Q  A  C R  S  0.974  60 0.345  0.0349  6.41 M‬‬
‫‪Sec‬‬

‫مثال ‪- : Example‬یک مجرا دایروي ‪ Q=4m3/sec‬آب را عبور مي دهد ‪ 3/4‬حصه قطر مجرا‬
‫از آب پر مي باشد سلوپ مجرا ‪ 0.15‬متر در في کیلو متر مي باشد قطر مجرا را با استفاده از فارمول ماننګ‬
‫دریایبد در صورتیکه ضریب درشتي ‪ n=0.014‬باشد‬

‫‪α‬‬

‫‪‬‬

‫‪3/4d‬‬

‫‪30‬‬
 ‫حــــــــل ‪-:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Q  4M‬‬
‫‪Sec‬‬
‫‪0.15‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪ 0.00015‬‬
‫‪1000‬‬
‫‪1‬‬
‫‪r r‬‬
‫‪Cos ‬‬ ‫‪2 1‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  60‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪  180 o  60 o  120 o‬‬

‫‪2  240 o‬‬
‫‪ R  120  180  2.094 R‬‬
‫مساحت جریان مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪Sin 2‬‬ ‫‪0.866‬‬
‫‪A  r 2 ( ‬‬ ‫‪ r 2 (2.094 ‬‬ ‫‪)  2.527r 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫محیط ترشده مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪P  2  r  2  2.094r  4.188r‬‬
‫شعاع هایدرولیکي مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2.527 r 2‬‬
‫‪R ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.063r‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪4.188r‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪A R‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪2.527 r 2  (0.063r ) 3  (0.00015‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪0.014‬‬
‫‪4  0.3499r 2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪r ‬‬ ‫‪ 11.43  3.88M‬‬
‫‪0.3499‬‬
‫‪D  2  r  2  3.88  7.76 M‬‬

‫مثال ‪ 0.2M3/sec - : Example‬آب را در یک مجراي دایروي جریان دارد قطر مجرا ‪ 1.30m‬و‬
‫مجرا نیمائي از آب پر است سلوپ مجرا را دریابید در صورتیکه ‪ n =0.016‬باشد‪.‬‬

‫‪d=1.3m‬‬
‫حــــــــل ‪-:‬‬
‫‪ d‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3.14  1.3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.32 M 2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪A 1.32‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.66 M 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫محیط ترشده مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪2  d 2  3.14  1.3‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.041M‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫شعاع هایدرولیکي مساوي میشود به‪:‬‬
‫‪A‬‬
‫‪0.66‬‬
‫‪R 2 ‬‬ ‫‪ 0.325M‬‬
‫‪P 2.041‬‬
‫‪nQ 2‬‬ ‫‪0.016  0.2 2‬‬
‫(‪S ‬‬ ‫‪2‬‬
‫(‪) ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪)  0.0001‬‬
‫‪A R 3‬‬ ‫‪0.66  0.325 3‬‬

‫‪31‬‬
‫سوال ‪ 40M3 :‬آب در یک کانال مقطع مستطیلي جریان دارد سرعت آب در کانال ‪ V= 1.5m/sec‬میباشد‬
‫ضریب درشتي در کانال ‪ n =0.015‬میباشد سلوب مجرا کانال را دریابید‪.‬‬

‫سوال ‪ :‬یک مجرا مقطع ذوذنقه اي ‪ Q = 40M3‬آب را عبور مي دهد سلوب کناري )‪ (1‬عمودي )‪ (2‬افقي‬
‫مي باشد سلوب کف کانال )‪ (S =1/1500‬است ضریب درشتي ‪ n =0.014‬است نظر به مقطع اقتصادي ابعاد‬
‫کانال را ډیزاین نمائید‪.‬‬
‫سوال ‪ -:‬در یک کانال مقطع ذوذنقه اي ‪ Q =50M3/sec‬مقدار آب جریان دارد سلوب کناري آن ‪ 1:1‬مي‬
‫باشد سرعت در کانال ‪ V =1.5M/sec‬مي باشد و نسبت ‪ b/d = 4‬میباشد شما سلوب مجرا کانال را در یابید‬
‫در صورتیکه ضریب درشتي ‪ n = 0.0225‬باشد‪.‬‬

‫سوال ‪ -:‬یک پایپ دایروي که شعاع آن ‪ 1.2m‬بامیالن ‪ 3o‬درجه به افق موقیعت دارد در صورتیکه عمق‬
‫آب در نل ‪ 0.8m‬باشد ضریب درشتي ‪ n =0.012‬باشد مقدار جریان را در نل محاسبه نمائید‪.‬‬
‫‪O‬‬
‫‪ф‬‬

‫‪r‬‬ ‫ظظظ‬ ‫‪d‬‬

‫در طرح و اعمار مجراهای سربازیا کانال ها )‪ (Channels‬نکات ذیل باید در نظر گرفته شود‪:‬‬

‫ظرفیت کانال مطابق به اهداف پروژه باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫کانال از محل مناسب دریا و یا مخزن جدا گردد تا مشکالت هایدرالیکی بوجود نیاید‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کانال در خط السیر مناسب و میالن مطلوب احداث گردد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کوشش شود تا کانال از مواد محلی اعمار گردد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫آب در کانال ها باید سرعت مناسب داشته باشد تا از ترسبات و شستشو جلوگیری شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫آب کانال باید از مواد مضره پاک باشد تا باعث تخریب کانال و یا سیستم برق نشود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫صنف بندی کانال ها‪:‬‬

‫کانال ها به صورت عموم به دو دسته تقسیم بندی میشوند‪.‬‬
‫‪ .1‬کانال های دایمی‪Permanent Channels:‬‬
‫‪ .2‬کانال های مؤقتی‪Temporary Channels:‬‬

‫کانال های دایمی‪:‬‬

‫این کانال ها منبع دایمی آب داشته و به شکل پخته و اساسی اعمار میگردد‪ .‬کانال ها دایمی در مسیر‬
‫خود ممکن ساختمانهای هایدرالیکی کنترولی داشته باشد‪.‬‬

‫کانال های مؤقتی‪:‬‬

‫منبع دایمی آب نداشته صرف در مواقع سیالبی آب در آن جریان مینماید و به شکل ابتدایی اعمار‬
‫گردیده و ساختمانهای کنترولی ندارد‪.‬‬
‫قابل یاد آوری است که از کانال های دایمی و مؤقتی ممکن است کانال های شاخه یی نیزجدا گردند‪.‬‬
‫احداث و دیزاین دقیق یک کانال ضرورت به سروی دقیق دارد که باید در دسترس باشد و کانال ها‬
‫دارای مقاطع مختلف مانند مستطیلی ‪ ،‬ذوذنقه یی ‪ ،‬پارابولیک ‪ ،‬بیضوی ‪ ،‬مثلثی و غیره میباشند‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫انتخاب مقطع کانال ‪:‬‬
‫انتخاب مقطع کانال مربوط به مقدار دسچارج و اراضی است که کانال در آن احداث میگردد ولی باید‬
‫متوجه بود که برای دسچارج مطلوب کدام مقطع اقتصادی ترین مقطع است‪.‬‬

‫دریافت میالن کانال‪:‬‬

‫جهت دریافت میالن کانا ل باید پروفایل ساحه ‪ ،‬نقاط سروی شده و طول کانا ل مورد نظر را داشته‬
‫باشیم و بعدا برای دریافت میـــــالن از فرمول ذیل استفاده مینمایم‪.‬‬

‫‪S=√ n.v/R2/3‬‬

‫فرمول فوق از ماننگ بوده و جهت دریافت میالن طولی کانال از آن استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ -S‬میالن‬
‫‪ -n‬ضریب ما ننگ‬
‫‪ -V‬سرعت‬
‫‪ -R‬شعاع هایدرالیکی‬

‫باید یاد آور گردید که برای دریافت میالن کانا ل ها از طریقه ذیل نیــــز استفـــــــــاده‬
‫میگــــــــــــــــــــــردد‪.‬‬
‫‪A‬‬

‫‪S‬‬

‫‪B‬‬
‫‪C‬‬

‫‪S= (AB/BC) * 100‬‬

‫‪33‬‬
 ‫مثال ‪ :‬مقدار جریان آب را در کانال مقطع مستطیلی محاسبه نماید در صورت که مساحت مقطع ‪32m2‬‬
‫میالن کف کانال ‪ S=1/1000‬و ضریب شیزی ‪ C=52.5‬باشــــــــــــــــد؟‬
‫اقتصادی ترین مقطع مستطیلی مساوی میشود به‪b=2d,‬‬
‫‪A=32m2‬‬
‫‪S=1/1000‬‬
‫‪C=52.5‬‬
‫?=‪b‬‬
‫?=‪d‬‬
‫‪A=bxd=2 x d x d=2d2‬‬
‫‪A=32=2d2, d=4m, b=2d=2x4=8m‬‬
‫‪R=d/2 = 4/2=2m‬‬
‫‪Q=AxC√R.S = 32x52.5 √2x0.001‬‬
‫‪Q=75.13 m3/sec‬‬

‫مثال‪ :‬ابعاد کانال مقطع ذوذنقه یی را دیزاین نماید که ‪ 30‬متر مکعب آب را فی ثانیه عبور دهــد در‬
‫صورت که میالن کناری آن ‪ ، 3/2‬میالن کف کانال ‪ 1/2000‬و ضریب ماننگ ‪ n=0.01‬باشد؟‬

‫‪n=3/2=1.5‬‬
‫‪Q=30m3/sec‬‬
‫‪n=0.01‬‬
‫‪S=1/2000=0.0005‬‬
‫?=‪b‬‬
‫?=‪d‬‬
‫‪ ‬اگر خواسته باشیم اقتصادی ترین مقطع را انتخاب نمایم پس باید نصف عرض باالئی مساوی به‬
‫میالن کنار ها باشد‪.‬‬
‫‪b+2nd/2 = d√ n2+1‬‬
‫‪b+2x1.5d/2 = d√1.52+1‬‬
‫‪b+3d=3.6d‬‬
‫‪b=0.6d‬‬
‫ویا‬
‫‪Area=d (b+nd) = d (0.6d+1.5d) =2.1d2‬‬

‫‪34‬‬
 ‫در صورت اقتصادی بودن مقطع ذوذنقه یی شعاع هایدرالیکی ‪ R=d/2‬است‪.‬‬
‫چون در این مثال ظرفیت ‪ 30m3‬یک پارامتر معلوم است از این رو میتوانیم ابعاد مقطع را انتخاب‬
‫نمایم‪.‬‬
‫پس داریم که‪:‬‬
‫)‪Volume = Area (unit length of canal‬‬
‫)‪Volume = 2.1d2 (L‬‬
‫)‪30 = 2.1d2(1‬‬
‫‪d = 3.8m‬‬
‫‪b = 2.3m‬‬

‫‪V>Q‬بخاطریکه ‪ Free board‬نیز مد نظر گرفته شود و در موقع ‪ High flood level‬کانال‬
‫‪ Overload‬نشود‪.‬‬

‫توزیع سرعت در کانال ها ‪Velocity Distribution‬‬

‫‪ -1‬سرعت در جدار ها اصغری ترین قیمت داشته و هر قدر که از جدار دور شویم‪ ،‬سرعت اضافه می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬سرعت اعظمی در کانال ها در سطح کانال می باشد‬
‫عمق جریان باشد می باشد‪.‬‬ ‫در صورتیکه‬ ‫‪ -3‬سرعت متوسط در‬
‫توزیع سرعت در یک مقطع عمودی کانال قرار ذیل می باشد‪:‬‬

‫رابطه بین سرعت متوسط و سرعت سطحی قرار ذیل می باشد‪:‬‬

‫سرعت سطحی و نظر به تجارب قیمت‬ ‫که ‪ V‬سرعت متوسط‪ K ،‬ضریب ثابت و‬ ‫‪.‬‬
‫می باشد‪.‬‬
‫منحنی های سرعت در صورتیکه سرعت در مقطع در نقاط مختلف یکسان باشد رسم می شود و نشان می دهد‬
‫که سرعت در نقاط مذکور مساوی است‪.‬‬

‫حالت جریان در کانال ها نظر به لزوجت حرکی آب و قوه تعجیل دهنده تغییر می کند‪ .‬در صورتیکه قوه لزوجت‬
‫حرکی بیشتر از قوه تعجیل دهنده باشد‪ ،‬جریان آرام یا ‪ Laminar Flow‬می باشد‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫و در صورتیکه قوه تعجیل د هنده بزرگتر لزوجت حرکی آب باشد جریان خروشان یا ‪ Turbulent Flow‬است‬
‫و در صورتیکه لزوجت حرکی آب با قوه تعجیل دهنده در مسیر جریان تغییر بکند یعنی کم و بیش شود‪ ،‬جریان‬
‫انتقالی یا ‪ Transition Flow‬است‪.‬‬
‫در جریان های غیر دایمی هم می تواند که جریان یکنواخت‪ ،‬یکنواخت تدریجی و یا تسریعی بوجود آید‪.‬‬

‫‪Pressure Distribution in Channels‬‬ ‫توزیع فشار در کانال ها‬

‫در کانال ها فشار نظر به عمق جریان تغییر می نماید‪ .‬اعظمی ترین فشار در قاعده کانال و به تدریج به طرف‬
‫سطح کانال کاهش می یابد و گراف آن به شکل مثلث می باشد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬نظر به شرایط محاسبه مقدار اعظمی جریان ابعاد کانال و مقدار جریان را در کانال محاسبه نمایید در‬
‫) باشد‪.‬‬ ‫و ضریب شیزی (‬ ‫و میل کف آن‬ ‫صورتیکه مساحت مقطع عرضی کانال‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫مثال‪ :‬ابعاد کانال و سرعت در کانال را در مقطع مستطیلی محاسبه نمایید در صورتیکه مقدار جریان آب در‬
‫باشد‪.‬‬ ‫و میل کف آن‬ ‫و ضریب درشتی مواد کف کانال (ضریب ماننگ)‬ ‫کانال‬

‫‪36‬‬
 ‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫می باشد‪ .‬در صورتیکه‬ ‫مثال‪ :‬یک کانال مقطع ذوذنقه یی آب را انتقا میدهد میل کناری آن و میل کف آن‬
‫باشد‪ ،‬ابعاد کانال را دیزاین نمایید‪.‬‬ ‫درشتی مواد کف کانال‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫و سرعت آب در کانال‬ ‫مثال‪ :‬ابعاد کانال و میل کف آنرا دریابید در صورتیکه مقدار جریان آب در کانال‬
‫باشد‪.‬‬ ‫و ضریب درشتی مواد کف کانال‬ ‫و نسبت‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫)‬ ‫و ضریب ثابت بیزن (‬ ‫مثال‪ :‬مقطع کانال قرار ذیل داده شده است‪ .‬در صورتیکه میل کف کانال‬
‫باشد‪ ،‬مقدار جریان را که در فی واحد زمان از کانال میگذرد دریافت نمایید‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫به طرف افق موقعیت‬ ‫می باشد و با میالن‬ ‫مثال‪ :‬یک کانال مقطع دایروی که شعاع آن‬
‫) باشد‪ ،‬مقدار‬ ‫باشد و ضریب شیزی (‬ ‫دارد‪ ،‬در صورتیکه عمق آب در کانال‬
‫جریانی را که در فی واحد زمان از کانال می گذرد محاسبه نمایید‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫مجراهای بسته )‪(Closed/Pressure Conduits‬‬
‫‪ -1‬معادله غیرمنقطع بودن جریان (قانون بقاء انرژی)‪:‬‬
‫درهرسیستم نل ها که ماده به داخل و یا خارج نفوذ ننماید مقدار جریان حجمی درهرمقطع نل ثابت است یا به‬
‫عباره دیگر مقدار جریان در هر مقطع نل یکسان است بنآ میتوانیم بنویسیم که‪:‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪Q = A1*V1 = A2*V2‬‬

‫‪ -2‬معادله برنولی (قانون بقای انرژی)‪:‬‬

‫مجموع انرژی حرکی ویا پوتنشیلی درمقاطع مختلف مقدار ثابت است‪:‬‬

‫‪V2/2G + P/Ỷ + Z = Const‬‬

‫برای وضاحت بیشتر‪ ،‬معادله حرکت مایعات را دریک پایپ برای ثبوت معادله برنولی درنظر میگیریم‪:‬‬

‫معادله حرکت مایعات (معادله برنولی) ‪-:‬‬

‫معادله برنولی یکی از اساسی ترین معادالت میخانیک مایعات هیدرولیک است وبه جرئت میتوان گفت که تا‬
‫کنون رابطه به این مهمی ٰدرین رشته بیان نشده است‪ .‬به منظور بدست آوردن معادله حرکت ابتدا سرعت جریان‬
‫را در هر قسمت یا بخش کانال ثابت فرض میکنیم‪.‬کتله کوچک از مایع را در نظر گرفته وبا استفاده از قانون‬
‫جهت حرکت را مطابق شکل زیر که با افق زاویه ‪ ‬رامی سازد در نظر میگیریم‬ ‫‪F‬‬ ‫‪x‬‬ ‫دوم نیوتن ‪ ma‬‬

‫وقوه های ‪ F1‬و ‪ F2‬که مخالف یکدیگر اند ودر شکل نشان داده شده در صورتیکه قوه اصطکاک ‪ Fs‬باشد درین‬
‫صورت میتوان نوشت‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ ma‬‬

‫‪Pdmdn  ( P  dP)dmdn  fs  dw sin   dM .a‬‬

‫‪39‬‬
 ‫‪Pdmdn  ( P  dP)dmdn  fs  dw sin   dM .a‬‬
‫‪ dPdmdn  fs  dw sin   dM .a‬‬
‫‪dw‬‬ ‫‪dv‬‬
‫‪ dM ‬است‪ .‬پس با گذاشتن قیمت های ‪ a‬و ‪ dM‬در رابطه فوق‬ ‫‪ a‬و‬ ‫از انجائیکه میدانیم‬
‫‪g‬‬ ‫‪dt‬‬
‫میتوان نوشت ‪:‬‬
‫‪dw dv‬‬
‫‪ dPdmdn  fs  dw sin  ‬‬ ‫*‬
‫‪g dt‬‬
‫همچنان ‪:‬‬
‫‪dz  dl sin ‬‬ ‫و‬ ‫‪dw  dldmdn‬‬
‫‪dldmdn‬‬ ‫‪dv‬‬
‫‪ dpdmdn  fs  dldmdn sin  ‬‬ ‫*‪.‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪dldmdn‬‬ ‫‪dv‬‬
‫‪ dpdmdn  fs  dmdndz ‬‬ ‫*‪.‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪dl‬‬
‫‪ v ‬در نتیجه میتوان نوشت ‪:‬‬ ‫با تقسیم نمودن طرفین رابطه فوق به ‪ dmdn‬وتعویض‬
‫‪dt‬‬
‫‪dp‬‬ ‫‪fs‬‬ ‫‪dv‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ dz  v‬‬
‫‪‬‬ ‫‪dmdn‬‬ ‫‪g‬‬
‫با گرفتن انتگرال از رابطه فوق میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪p2‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪dp‬‬ ‫‪fs‬‬ ‫‪dv‬‬
‫‪p  l dmdn z v v g‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dz‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪l2‬‬
‫‪fs‬‬
‫را به ‪ h f‬که ‪ h f‬عبارت از ضایعات از اثراصطکاک باشد در رابطه فوق گذاشته وبا حل‬ ‫‪ dmdn‬‬
‫‪l1‬‬
‫اگر‬

‫نمودن بقیه انتگرال ها وبا ساده سازی آن بدست می آید ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪v1‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪ 1  z1  2  2  z 2  h f‬‬
‫‪2g ‬‬ ‫‪2g ‬‬
‫رابه فوق بنام معادله برنولی معروف بوده ‪ ،‬اساسی ترین ومهم ترین معادله هایدرولیک می باشد که مفهوم اصل‬
‫بقای انرژی را میان نقاط ‪ 1‬و ‪ 2‬یک مسیر جریان افاده مینماید‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪V1 /2g‬‬ ‫‪V1 /2g‬‬
‫‪P2/‬‬

‫‪P1/‬‬
‫‪Z2‬‬

‫‪Z1‬‬

‫‪40‬‬
 ‫موارد کاربرد معادله برنولی‬
‫معادله برنولی در حقیقت اساسی ترین قانون حرکت مایعات است ودر تمام مسائل مربوط به مایعات کاربرد‬
‫دارد‪ .‬برای این مطلب از چند نمونه که در آن معادله برنولی بکار رفته در ذیل به مطالعه ان می پردازیم‪:‬‬

‫‪ .1‬حرکت مایعات از دریچه های لبه تیز‪:‬‬

‫فرض میکنیم که مطابق به شکل سطح مایع در مخزن در موقعیت ‪ A‬و‪ B‬قرار دارد اگر دریچه لبه تیز در‬
‫دیوار آن ایجاد نمائیم مایع به هنگام خروج از دریچه ابتدا متقارب وبعدا پاشان می شود ‪ .‬درین مورد میتوان‬
‫معادله برنولی را دربین در نقطه ‪ M‬واقع درسطح مایع و‪ O‬واقع در مرکز دریچه باشد از آنجائیکه فشار درین‬
‫در نقطه مساوی به فشار اتموسفیروسرعت در نقطه ‪ M‬مساوی به صفر است ‪ .‬باصرف نظر از ضایعات انرژی‬
‫نوشته کرده میتوانیم ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪pm‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪P V‬‬
‫‪ m h  0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2g‬‬ ‫‪ 2g‬‬
‫چون ‪ Pm  P0‬وسرعت در نقطه‬
‫‪ M‬صفر است پس نوشته کرده میتوانیم‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪V0‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪ V  2 gh‬‬
‫‪2g‬‬
‫اگر ‪ A‬سطح مقطع در نقطه ‪ NN ‬فرض شود در صورتیکه سرعت در تمام نقاط مساوی به ‪ V 0‬باشد پس مقدار‬

‫جریا مساوی است به ‪Q  A0 2 gh :‬‬

‫چون سرعت پائین تر از نقطه ‪ O‬بزرگتر از سرعت از قسمت باالی نقطه ‪ O‬است بناء قیمت ‪ Q‬را‬
‫ضرب یک عدد ثابت که به حرف ‪ CD‬نشان داده میشود ضرب می نمائیم‪:‬‬
‫‪ Q  A0 2 gh  Q  CD  A0 2 gh‬‬

‫‪41‬‬
 ‫‪ .2‬ونتوری متر ‪:‬‬
‫ونتوری متر آله است که برای شدت جریان مایع در لوله ها به کار می رود ‪ .‬این آله از دو قسمت‬
‫مخرطی شکل ساخته شده که قسمت ‪Ι – Ι‬‬
‫آن بزرگتر از قسمت ‪ Ι Ι – Ι Ι‬است‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪p1‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ 1  z1  2  2  z 2  h f‬‬
‫‪ 2g‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2g‬‬
‫چون ‪ Z1  Z 2‬است پس ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪p1‬‬ ‫‪v1‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2  2  hf‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2g‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2g‬‬
‫‪p1  p 2‬‬
‫باشد نوشته کرده میتوانیم‬ ‫اگر ‪ h‬‬
‫‪‬‬
‫‪p1  p 2‬‬ ‫‪1 2‬‬
‫‪ h ‬‬ ‫‪(V2  V1 )  ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫حال با استفاده از معادله متمادیت جریان که در آن ‪ Q  A1V1  A2V2‬است پس نوشته کرده میتوانیم ‪:‬‬
‫‪A2V2‬‬ ‫‪A V1‬‬
‫‪V1 ‬‬ ‫‪  V2  1‬‬
‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪V1 ‬‬ ‫‪  V2 ‬‬ ‫ویا اینکه ‪....‬‬
‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬

‫با گذاشتن قیمت های ‪ V1‬و ‪ V2‬در معادله ‪ ‬وحل ریاضیکی آن بدست می آید ‪:‬‬

‫‪A1 A2‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪ 2 g  h‬‬
‫‪A1  A2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪A1 A2‬‬
‫را مساوی به ثابت‬ ‫ثابت بوده درنتیجه قیمت ‪ 2 g‬‬ ‫از آنجائیکه قیمت های ‪ A2 ، A1‬و ‪2 g‬‬
‫‪A1  A2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ C‬قرار میدهیم در نتیجه ‪ Q  C  h‬بدست می آید‪.‬‬

‫‪ -C‬ضریب ثابت بوده که از کتابهای هایدرولیک اخذ میگردد‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ .3‬دریافت مدت تخلیه یک مخزن‪:‬‬
‫تخلیه مخازن منشوری واستوانوی ‪ :‬به شکل مایع به وسیله دریچه که در زیر آن قرار دارد از یک مخزن‬
‫خارج میگردد ‪ .‬فرض میکنیم در لحظه ‪ t‬عمق آب در مخزن برابر به ‪ h‬باشد درین صورت ودرین لحظه‬

‫سرعت جریانیکه از دریچه عبور مینماید برابر به ‪ V  2 gh‬است‪.‬‬

‫نقطه مهم درین جا است که با کاهش تدریجی آب‬

‫از مخزن سرعت جریان وهم شدت جریان کاهش می یابد‪.‬‬
‫اگر سطح مخزن ‪ A‬نسبت به دریچه به اندازه کافی بزرگ‬
‫باشدوهمچنان سرعت آب در داخل مخزن صفر در نظر گرفته شود‬
‫با استفاده از معادله برنولیسرعت مایع را در یک لحظه مشخص نموده می توانیم‪.‬اگر ‪ h‬ارتفاع سطح مایع‬
‫نسبت به دریچه و ‪ A‬سطح مایع در لحظه ‪ t‬باشد در فاصله زمانی ‪ dt‬سطح مایع به اندازه ‪ dh‬پاین می آید‬
‫وکاهش حجم مایع به اندازه ‪ Adh‬صورت میگیرد که این مقدار حجم مایع درزمان ‪ dt‬از دریچه خارج مساوی‬
‫است به ‪:‬‬
‫‪A  dh  Q  dt‬‬
‫‪Q  dt   A  dh‬‬ ‫ویا اینکه ‪.‬‬

‫یعنی با تغیر ‪ dt‬به اندازه ‪ dh‬از ارتفاع مایع کاسته می شود با استفاده از رابطه ‪ Q  Cd A0 2 gh‬که درین‬

‫‪ A0‬سطح مقطع دریچه خروجی است ومیتوان زمان تخلیه مخزن منشوری واستوانوی را با درنظرداشت روابط‬
‫فوق میتوان دریافت نمود‪.‬‬
‫یعنی‪:‬‬
‫‪ Q  dt   A  dh‬‬
‫‪ C d A0 2 gh dt   Adh‬‬
‫‪A‬‬
‫‪ dt  ‬‬ ‫‪dh‬‬
‫‪C d A0 2 gh‬‬

‫با گرفتن انتگرال از طرفین رابطه فوق بدست آورده میتوانیم‬

‫‪H1‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪2A‬‬
‫‪t   dt ‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪dh ‬‬ ‫‪( H 1  H 2 )‬‬
‫‪0‬‬
‫‪H2‬‬ ‫‪d A0 2 gh‬‬ ‫‪C d A0 2 g‬‬

‫‪ ‬از فورمول ‪ Ι‬برای مدت تخلیه مخازن منشوری واستوانوی قایم استفاده به عمل می آید‪.‬‬

‫‪43‬‬
‫‪ ‬برای تخلیه مخازن شکل ‪ Hemipherical‬از فورمول های ذیل استفاده می نمائیم‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2R‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5 ‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪( H 1 2  H 2 2 )  ( H 1 2  H 2 2   ‬‬
‫‪C d A0‬‬ ‫‪2g  3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬در صورتیکه کل مخزن تخلیه گردد پس‪:‬‬

‫‪14‬‬
‫‪5‬‬
‫‪H1 = R  H2 = 0  t ‬‬ ‫‪ R 2  ‬‬
‫‪15C d A0 2 g‬‬

‫‪ ‬برای تخلیه مخزن استوانوی افقی از فورمول ذیل استفاده می نمائیم‪.‬‬

‫‪4l‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪(2R)  (2 R  H1 ) ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3Cd A0 2 g ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪44‬‬
 ‫‪ . 4‬لوله پیتوت ‪: Pitot tube‬‬
‫لوله ساده به شکل ‪ L‬مانند است در مسیر جریان قرار داده می شود ‪ .‬در دهانه لوله سرعت جریان به صفر‬
‫می رسد که این نقطه را نقطه سکون گویند‪ .‬به اساس معادله برنولی فشار نقطه سکون به اساس از رابطه زیر‬
‫بدست می آید‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪p1 v1‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪g 2 g g‬‬

‫از آنجائیکه اختالف فشار نقاط ‪ 1‬و‪ 2‬متناسب است یا ارتفاع‬

‫سعودی آب در لوله مطابق شکل نوشته کرده می توانیم که‪:‬‬
‫‪P2  P1‬‬ ‫‪V2‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪V  2 gh  h ‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪2g‬‬

‫‪V 2 P2  P1‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2g‬‬ ‫‪g‬‬
‫از اینکه سرعت واقعی که معادله می دهد کمتر است بناء معادله شکل ‪ V  k 2gh ‬را به خود میگرد‬

‫وقیمت ‪ k‬معموال ‪ 0.95‬انتخاب میگردد‪.‬‬

‫‪V2‬‬ ‫‪P  P1‬‬
‫‪ h  0.95 ‬‬ ‫‪ 0.95  2‬‬
‫‪2g‬‬ ‫‪g‬‬
‫بنا بر آن اربفاع ‪ h‬برابر ارتفاع نظیر سرعت مایع است وبه کمک آن میتوان سرعت جریان را محاسبه نمود‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫مثال ‪ -: 1‬فرضیات ‪ Steady-Incompressible- Inviscid‬خواسته مسئله ‪ :‬شدت جریان عمق دریچه بر‬
‫حسب پارامتر ها‪:‬‬

‫روی خط جریان ‪:‬‬

‫با تطبیق معادله برنولی با صرف نظر ازضایعات انرژی میتوان نوشت ‪:‬‬

‫از انجایی که فشار نقطه ‪ 1‬با نقطه ی ‪ 2‬با هم برابر است و می توان از سرعت سیال در نقطه ‪ 1‬صرف نظر‬
‫کرد ‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫مثال ‪ -:2‬فرضیات مسئله‪ :‬فرض میکنیم قطر مخزن خیلی بزرگتر از قطر شیلنگ باشد آنگاه می توان مسئله را‬
‫شبه دائمی در نظر گرفت‪.‬‬

‫مجهوالت ‪ :‬فشار در نقطه ‪ 1‬و ‪ 2‬و ‪3‬‬

‫معادله ‪1‬‬

‫‪46‬‬
 ‫از قانون بقای کتله داریم که ‪:‬‬

‫و نتیجه میگیریم که سرعت های نقاط ‪ 2‬و ‪ 3‬و ‪ 4‬با هم برابرند‪.‬‬

‫با نوشتن معادله برنولی بین نقاط ‪1‬و‪ 2‬و همچنین بین نقاط ‪3‬و‪ 4‬می توانیم فشارها رابدست آوریم‪.‬‬

‫مثال ‪ -:4‬در شکل داده شده ‪( v1‬سرعت ورودی آب )را بیابید‪.‬‬

‫معادله برنولی بین ‪ 1‬و ‪:2‬‬

‫بقای کتله‪:‬‬

‫نوت ‪ :‬جهت تمرین بیشتر قانون برنولی ‪ ,‬ضایعات انرژی وتطبیقات آنها به چپتر مضمون‬
‫میکانیک سیالت مراجعه گردد‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫دریافت ضایعات ارتفاعی در نل ها( ‪) h f‬‬
‫وقتیکه یک مایع حقیقی در یک نل جریان پیدا میکند قسمت از انرژی آن صرف بر قراری جریان می‬
‫شود‪ .‬این انرژی مصرف شده به دلیل اصطکاک داخلی وخروشان تبدیل به انرژی حرارتی می شود انرژی‬
‫تبدیل شده به انرژی حرارتی به دلیل غیر استفاده بودن آن اصطالحا ضایعات انرژی نامیده می شوند ‪ .‬ضایعات‬
‫انرژی در نل ها بدو دسته تقسیم می شود‪:‬‬

‫‪ . 1‬ضایعات ارتفاع ناشی از اصطکاک در نل ها " ‪." h f‬‬

‫‪ . 2‬ضایعات انرژی از آالت جزئی یا فرعی" ‪ " hm‬یا ضایعات موضوعی‪.‬‬

‫از اینکه ضای عات اصطکاک یا ارتفاع بیشتر از ضایعات جزئی است بنا بنام ضایعات اصلی یاد می شود وقتیکه‬
‫مانع در بیرون راه جریان قرار بگیرد ویا مقطع به صورت ناگهانی یا تدریجی تغیر قطر نماید چنین تغیرات بنام‬
‫ضایعات فرعی یاجزئی نامیده می شود‪.‬‬

‫فورمول دارسی وسباخ‬

‫ضایعات ارتفاع از اثر اصطکاک یعنی " ‪ " h f‬در جریان مایعات تراکم ناپذیر در نل به خواص مایع‬

‫مانند کثافت ‪ ،‬خصوصیات جریان مانند سرعت وخصوصیات نل مانند طول ‪ ،‬قطر داخلی ‪ ،‬درشتی جدار نل ‪،‬‬
‫اندازه وفاصله شکل برامدگی شکل بستگی داراد‪.‬‬
‫مقدار ضایعات اصطکاک را میتوان قرار توسط رابطه ذیل محاسبه نمود‪.‬‬
‫‪L v 2 VD e e‬‬
‫‪hf ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬ ‫)‪   m‬‬
‫‪D 2g M D D‬‬

‫در رابطه فوق‪:‬‬

‫‪ = e‬اندازه درشتی در طول نل به متر ‪. meter‬‬

‫‪ = e‬فاصله درشتی به متر ‪. meter‬‬
‫‪ = M‬افکتور درشتی بدون واحد‪.‬‬

‫نظر به اینکه ‪ e‬و ‪ M‬بسیار کوچک اند از اثر آن صرف نظر می شود ودر قیمت ‪ e‬عالوه می‬
‫گردد‪.‬بناء فورمول فوق شکل ذیل را به خود میگیرد‪:‬‬

‫‪L v 2 VD e‬‬

‫‪hf ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬ ‫)‪ ‬‬
‫‪D 2g M D‬‬

‫‪48‬‬
 ‫‪e‬‬ ‫‪VD‬‬
‫پارامتر بدون واحد درشتی است که بنام فکتور اصظکاک‬ ‫‪ Re ‬بوده و‬ ‫ازآنجائیکه میدانیم‬
‫‪D‬‬ ‫‪M‬‬
‫یاد گردیده وبه ‪ f‬نشان داده می شود ومیتوان نوشت‪:‬‬

‫‪L v2‬‬
‫‪hf  f ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D 2g‬‬
‫بناء فورمول ”‪ “Darcy Wisbach‬چنین بدست می آید ‪.‬با استفاده از معادله متمادیت که‬
‫‪Q‬‬ ‫‪4Q‬‬
‫‪ V ‬برای نل ها با مقطع دایروی فورمول مذکور شکل ذیل را به خود میگیرد‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A  D2‬‬
‫‪4Q 2‬‬
‫)‬ ‫(‬
‫‪L v‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪L  D2‬‬ ‫‪8 f  l  Q2‬‬
‫‪hf  ‬‬ ‫‪f  ‬‬ ‫‪f ‬‬
‫‪D 2g‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪2g‬‬ ‫‪2 D5 g‬‬

‫درصورتیکه میالن هایدرولیکی ‪ s‬باشد میتوان نوشت ‪:‬‬

‫‪hf‬‬ ‫‪8 f  Q2‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪2 D5 g‬‬

‫ضایعات انرژی حرکی یا موضوعی‪.‬‬

‫بر عالوه انرژی ناشی از اصطکاک ‪ h f‬در نل ها ضایعات دیگری تحت عنوان ضایعات موضوعی یا‬

‫جزئی به دالیل ذیل وجود دارد‪:‬‬

‫‪ . 1‬وارد شدن یا خارج شدن مایع در نل‪.‬‬
‫‪ . 2‬بزرگ شدن یا کوچک شدن ناگهانی مقطع‪.‬‬
‫‪ . 3‬اتصاالت بکار رفته در سیستم مانند زانو خم ها ‪ ،‬دو راهی ها وغیره‪.‬‬
‫‪ . 4‬بزرگ شدن تدریجی مقطع‪.‬‬
‫این ضایعات ممکن است چندان بزرگ نباشد اما اگر در مسیرنل تعداد زیاد از آن وصل گردد ویا اینکه یکی‬
‫از آنها نیمه باز باشد ممکن است بیش از یک نل ضایعات را بوجود آورد‪.‬‬
‫‪v2‬‬
‫‪ hm  k‬محاسبه می شود‪ .‬که در آن ‪ k‬ضریب ضایعات‬ ‫ضایعات جزئی به طور کل توسط فورمول‬
‫‪2g‬‬
‫بدون واحد بوده ومقدار آن به شکل ابعاد مقطع ارتباط دارد‪ .‬ضایعات موضوعی را میتوان به طول معادل نل‬
‫‪v2‬‬ ‫‪L v2‬‬
‫‪ hm  k‬دریافت نمود‪.‬‬ ‫‪ f ‬‬ ‫تبدیل نموده وآنرا توسط فورمول‬
‫‪2g‬‬ ‫‪D 2g‬‬

‫‪49‬‬
 ‫جدول دریافت ضریب ‪K‬‬
‫شکل‬ ‫‪K‬‬ ‫نوعیت‬ ‫شماره‬
‫‪0.3‬‬ ‫نل زانو خم ‪ 90‬درجه فلنجی‬ ‫‪1‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫نل زانو خم ‪ 90‬درجه پیچی‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫نل مستقیم ‪ 180‬درجه فلنجی‬ ‫‪3‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫نل مستقیم ‪ 180‬درجه پیچی‬ ‫‪4‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫سه راه با جریان مستقیم‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.9‬‬ ‫سه راه با جریان تغیرمسیر‬ ‫‪6‬‬
‫‪0.8‬‬ ‫اتصال پیچی‬ ‫‪7‬‬
‫‪1‬‬ ‫وال کروی کامال باز‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫وال زاویوی کامال باز‬ ‫‪9‬‬
‫‪0.26‬‬ ‫وال ‪ 1/4‬بسته‬ ‫‪10‬‬
‫‪2.1‬‬ ‫وال ‪ 1/2‬بسته‬ ‫‪11‬‬
‫‪1.7‬‬ ‫وال ‪ 3/4‬بسته‬ ‫‪12‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫زانو خم ‪ 90‬درجه با شعاع بزرگ فلنجی‬ ‫‪13‬‬
‫‪0.75‬‬ ‫زانو خم ‪ 90‬درجه با شعاع بزرگ پیچی‬ ‫‪14‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫زانو خم ‪ 45‬درجه با شعاع بزرگ فلنجی‬ ‫‪15‬‬
‫زانو خم ‪ 45‬درجه با شعاع بزرگ پیچی‬ ‫‪16‬‬
‫‪1‬‬ ‫بزرگ شدن نل به صورت ناگهانی‬ ‫‪17‬‬
‫‪0.5‬‬ ‫وارد شدن مایع در نل‬ ‫‪18‬‬
‫‪0.75‬‬ ‫وارد شدن مایع در نل لبه تیز‬ ‫‪19‬‬
‫‪0.23‬‬ ‫وارد شدن مایع به نل انحنا دار‬ ‫‪20‬‬

‫عدد رینولدز در پایپ ها (مجراهای سربسته)‪:‬‬

‫در مکانیک سیاالت‪ ،‬عدد رینولدز کمیتی بدون بعد است که نسبت قوه انرشیائی )نیروی لختی( به قوه لزوجیت‬
‫(نیروی گرانروی) را نشان میدهد‪.‬‬

‫کاربرد مهم این عدد در تعیین آرام یا خروشان بودن جریان مایع است‪ .‬این عدد برای دو جریان متفاوت‪ ،‬یک‬
‫پارامتر تشابهی نیز است‪.‬این عدد به افتخار فیزیکدان بریتانیایی ازبورن رینولدز نامگذاری شدهاست‪.‬‬
‫یکی از کاربردهای مهم عدد رینولدز‪ ،‬تعیین آرام یا خروشان بودن جریان است‪ .‬اگر عدد رینولدز از مقدار‬
‫خاصی کمتر باشد جریان آرام و اگر بیشتر باشد خروشان است‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫‪ ‬درصورتیکه عدد رینولدز ‪ Re < 2000‬باشد جریان مالیم و یا آرام میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬درصورتیکه عدد رینولدز ‪ 2000 < Re < 4000‬باشد جریان بی ثبات میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬درصورتیکه عدد رینولدز ‪ Re > 4000‬باشد جریان متالطم ویا خروشان میباشد‪.‬‬

‫ازینکه درحالت بی ثبا تی جریان‪ ،‬ضایعات اصطکاکی قابل پیش بینی نبوده و نمیتوان ارقام دقیق‬
‫را درین مورد بدست آورد‪ ،‬اما درعمل جریان آب اکثرآ مالیم و یا متالطم میباشد که درین حالت‬
‫ها برای دریافت ضایعات اصطکاکی درنل ها طرق مطمئن تری موجود اند‪.‬‬
‫دراگثر جدول های کتاب های آمریکائی (’‪ (f = 4f‬درنظر گرفته شده است ویا )‪(f = 0.007‬‬
‫درنظرگرفته شده است که درین صورت فورمول دارسی ویسباخ شکل ذیل را بخود میگیرد‪.‬‬

‫‪ ‬هرگاه عدد رینولدز یا رینولس درانتروال ‪ 2*104‬الی ‪ 2*106‬باشد قیمت ‪ f‬را میتوان‬
‫ازفورمول ذیل دریافت نمود‪:‬‬

‫‪ ‬هرگاه عدد رینولدز یا رینولس ‪ Re < 2000‬باشد قیمت ‪ f‬را میتوان ازفورمول ذیل‬
‫دریافت نمود‪:‬‬

‫قیمت ‪ f‬برعالوه ازدیاگرام مودی توسط فورمول های ذیل نیز دریافت کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪Blusius formula:‬‬

‫‪Colebroke:‬‬

‫‪51‬‬
‫جریان دارد فشار‬ ‫باشد‪ ،‬آب در آن به سرعت‬ ‫و قطر آن‬ ‫مثال‪ : 3-1‬پایپ که طول آن‬

‫ضایع شده از اثر قوه اصطکاک در طول نل را دریافت کنید در صورتیکه ضریب اصطکاک پایپ‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪Find the loss of head due to friction in a pipe of‬‬ ‫‪diameter and‬‬ ‫‪length.‬‬
‫‪The velocity of water in the pipe is‬‬ ‫‪. Take coefficient of friction 0.005.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫توسعه می یابد‪ .‬در‬ ‫می باشد به طور ناگهانی به قطر‬ ‫مثال‪ : 3-2‬پایپ که قطر آن‬

‫باشد‪ ،‬ضایعات فشار را نظر به بزرگ شدن ناگهانی مقطع‬ ‫صورتیکه مقدار جریان آب در پایپ‬

‫دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪A pipe of‬‬ ‫‪diameter is suddenly enlarged to a diameter of‬‬ ‫‪. If discharge‬‬

‫‪through the pipe is‬‬ ‫‪, then find the loss of head due to suddenly enlargement .‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫است‬ ‫است به طور ناگهانی به مقطع که مساحت آن‬ ‫مثال‪ : 3-3‬پایپ که مساحت مقطع آن‬

‫باشد‪ ،‬ضایعات فشار را نظر به بزرگ شدن ناگهانی‬ ‫توسعه می یابد‪ .‬در صورتیکه مقدار جریان آب‬

‫مقطع دریافت نمایید‪.‬‬

‫‪A pipe of‬‬ ‫‪area is suddenly enlarged to an area of‬‬ ‫‪. The discharge‬‬

‫‪through the pipe is‬‬ ‫‪. Find the loss of head due to suddenly enlargement .‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫کاهش‬ ‫و سپس به قطر‬ ‫می باشد به طور ناگهانی به قطر‬ ‫مثال‪ : 3-4‬پایپ که قطر آن‬

‫باشد‪ ،‬ضایعات فشار را نظر به بزرگ شدن‬ ‫می نماید‪ .‬در صورتیکه مقدار جریان آب در داخل پایپ‬

‫ناگهانی مقطع‪ ،‬کوچک شدن ناگهانی مقطع و نظر به وردو جریان محاسبه نمایید‪.‬‬
‫‪A short length of horizontal pipe has discharge of‬‬ ‫‪. The pipe is‬‬ ‫‪in diameter‬‬

‫‪which suddenly enlarge is‬‬ ‫‪diameter for a short length and then suddenly reduce‬‬
‫‪to‬‬ ‫‪diameter. Find the loss of head due to :‬‬
‫‪a) Sudden enlargement‬‬
‫‪b) Sudden contraction‬‬
‫‪c) Entrance‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫)‪a‬‬

‫)‪b‬‬

‫)‪c‬‬

‫جریان دارد‪ .‬در صورتیکه در مسیر‬ ‫می باشد آب در آن به سرعت‬ ‫مثال‪ : 3-5‬پایپ که قطر آن‬

‫نص ب شده باشد‪ ،‬ضایعات فشار را نظر به تغییر مسیر جریان محاسبه نمایید‪.‬‬ ‫جریان زانوخم‬
‫‪A pipe of‬‬ ‫‪diameter is carrying water with the velocity of‬‬ ‫‪. Find the loss of‬‬
‫‪head due to change of direction if an elbow of‬‬ ‫‪is fitted in the pipeline.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫جریان دارد‪ .‬ضایعات فشار را نظر به‬ ‫می باشد‪ ،‬آب در آن به سرعت‬ ‫مثال‪ :3-6‬پایپ که قطر آن‬

‫خروج جریان و ورود جریان محاسبه نمایید‪.‬‬

‫‪A pipe of‬‬ ‫‪diameter is carrying water with the velocity of‬‬ ‫‪. Find the loss of‬‬
‫‪head at exit and entrance.‬‬
‫نظر به خروج جریان‬ ‫‪.‬‬

‫نظر به دخول جریان‬ ‫‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫از سطح مبنا باالتر موقعیت‬ ‫می باشد در یک مقطع که‬ ‫مثال‪ :3-7‬پایپ که قطر آن‬
‫از سطح مبنا باالتر موقعیت دارد تمدید شده‬ ‫قطر دارد و به اندازه‬ ‫دارد به مقطع که‬
‫باشد‪ ،‬فشار را در‬ ‫و‬ ‫است در صورتیکه فشار و سرعت در مقطع اول به ترتیب‬

‫محاسبه نمایید‪.‬‬ ‫و‬ ‫مقطع دوم به حساب‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫در یک سیستم جاذبوی جاگذاری شده است که‬ ‫و به میل‬ ‫مثال‪ : 3-8‬پایپ که طول آن‬
‫به قسمت پایانی کاهش نموده است‪ .‬در صورتیکه‬ ‫از قسمت باالیی به‬ ‫قطر آن از‬
‫باشد‪ ،‬فشار را در‬ ‫باشد و فشار در قسمت باالیی‬ ‫مقدار جریان در داخل پایپ‬

‫محاسبه نمایید‪.‬‬ ‫و‬ ‫قسمت پایانی آن به حساب‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫با افق مایل گردیده است‪ ،‬در صورتیکه قطر پایپ در‬ ‫می باشد به زاویه‬ ‫مثال‪ : 3-9‬پایپ که طول آن‬
‫باشد‪ ،‬تفاوت فشار را بین نقطه ‪ 1‬و نقطه ‪ 2‬دریافت‬ ‫و در قسمت پایانی آن‬ ‫قسمت فوقانی آن‬
‫باشد‪.‬‬ ‫نمایید در صورتیکه سرعت در قسمت پایانی‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫مثال‪ : 3-10‬در شکل روبرو جریان دایمی وتراکم ناپذیر بوده و مساحت مقطع لوله‪20‬سانتی مترمربع است؟‬
‫الف)فشارنقاط ‪ A,B,C,,D‬رابیابید؟ ب)توان مصرفی پمپ را حساب کنید؟‬

‫بین نقاط‪A‬و'‪A‬معادله برنولی می نویسیم‪.‬‬

‫حال بین نقاط'‪A‬و‪B‬برنولی مینویسیم‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫حال بین نقاط ‪ C‬و'‪ D‬برنولی مینویسیم‪.‬‬

‫حاال بین نقاط ‪ D‬و'‪ D‬برنولی مینویسیم‪.‬‬

‫اکنون بین دو نقطه ‪ B‬و‪ C‬معادله انرژی مینویسیم که پمپ بینشان باشد و از آن هد پمپ را حساب کرده و نهایتا‬
‫توان را بدست آوریم‪.‬‬

‫سرعت و ارتفاع این دو نقطه باهم برابر است‪.‬‬

‫حال با جایگذاری هد بدست آمده در رابطه توان ‪ P‬را حساب میکنیم‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫‪Flow Through Compound Pipes‬‬ ‫جریان مقدار آب ازطریقه نل هاي مرکب‬
‫بعضي اوقات ضرورت احساس میشود که مقدار جریان آب را از یک محزن به محزن دیګر توسط پائپ انتقال‬
‫کردد‪ .‬که دراین صورت جریان آب از یک محزن به محزن دیګر توسط تفاوت ارتفاع سطح آب دو محزن انتقال‬
‫میګردد‪ .‬که این تفاوت ارتفاع بنام ‪ Head‬نیز یاد میګردد‪ .‬که این ‪ Head‬از اثر اصطحکاک در پائپ ها ضایع‬
‫میګردد‪.‬‬
‫در صورت پائپ هاي مرکب که قطر آن در طول جریان تغیر نماید ‪ Head‬ضایع شده توسط فارمول ذیل دریافت‬
‫مي ګردد‪.‬‬

‫‪fQ 2 l1‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬

‫‪H‬‬ ‫)‪( 5  25  35      ‬‬
‫‪3 d1 d 2 d 3‬‬

‫‪ l3,l2,l1‬طول قسمت هاي پایپ‬

‫‪ d3,d2,d1‬قطر نل در قسمت ها‬
‫‪ -f‬ضریب اصطحکاک مواد‬
‫‪H‬‬ ‫‪ -Q‬مقدار جریان در نل‬

‫‪l1, d1‬‬

‫‪l2, d2‬‬

‫بعضي اوقات پایپ هاي مرکب به پایپ هاي معادل تبدیل میګرددکه ذیالً ارایه مي ګردد‪.‬‬

‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ 15  25  35      ‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d1 d 2 d 3‬‬

‫مثال ‪ -:Example‬آب از یک محزن به محزن دیګر انتقال مي ګردد که تفاوت سطح ارتفاع در آنها‬
‫‪ 30m‬مي باشد طول عمومي پایپ ‪ l=1000m‬است طول قسمت اول ‪ l1=500m‬و قطر آن ‪ d1=0.4m‬و طول‬
‫قسمت دوم ‪ l2=500m‬و قطر آن ‪ d2=0.25m‬است در محاسبات تنهاضایات طولي مد نظر ګرفته مي شود که‬
‫در این جا ضریب اصطحکاک براي هر دو پایپ ‪ f=0.005‬فرض ګردیده است مقدار جریان آب را در نل‬
‫محاسبه نمائید‪.‬‬

‫حــــــل ‪-:‬‬
‫‪H =30m‬‬

‫‪l1, d1‬‬
‫‪Q‬‬

‫‪l2, d2‬‬

‫‪57‬‬
 ‫ارقام داده شده‬
‫‪, H=30m ,‬‬ ‫‪  1000m ,  1  500m ,  2  500m‬‬
‫‪, f  0.005, d1  400mm  0.4m , d 2  250mm  0.25m , ,‬‬
‫فرضا ً مقدار آب ‪ Q‬باشد تفاوت سطحي آب مساوي میشود به‪:‬‬

‫‪fQ 2  1‬‬ ‫‪‬‬

‫‪H ‬‬ ‫) ‪( 5  25‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪d1‬‬ ‫‪d2‬‬

‫‪0.005 2 Q 2 500‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪30 ‬‬ ‫(‬ ‫(‪) ‬‬ ‫‪)  934.7Q 2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0.4‬‬‫‪5‬‬
‫‪‬‬
‫‪0.25‬‬
‫‪5‬‬
‫‪‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪ 0.179 M‬‬ ‫‪ 179 Lit‬‬
‫‪964.7‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬
‫مثال ‪ -:Example‬دو پایپ باهم موازي دو محزن آپ را وصل مینماید که طول آن ‪ l1=l2=1000m‬و‬
‫‪ d1=0.5m‬و قطرپایپ دوهیمي ‪ d2=0.3m‬میباشد ضریب درشتي براي پایپ اول‬ ‫قطر پایپ اولي‬
‫‪ 4f1=0.026‬و قطر پایپ دوهمي ‪ 4f2=0.019‬میباشد مقدار مجموعي را دریافت نمائید در صورت که تفاوت‬
‫سطوح آب دو محزن مساوي به ‪ 4m‬باشد‪.‬‬

‫‪d1, l1‬‬ ‫‪H=4m‬‬

‫‪d2, l2‬‬

‫حـــــل ‪-:‬‬
‫‪0.026‬‬
‫‪l1  1000m, d1  0.5m, f1 ‬‬ ‫‪ 0.0065‬‬
‫‪4‬‬
‫‪0.019‬‬
‫‪l2  1000m, d 2  0.3m, f 2 ‬‬ ‫‪ 0.00475‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ – Q1‬مقدار آب در نل اول‬
‫‪ -Q2‬مقدار آب در نل دوهم‬
‫چون نل ها با هم موازي است پس ضایعات فشار ارتفاعي در هر دو نل باهم مساوي است‪.‬‬
‫‪f l Q2‬‬
‫‪H ‬‬
‫‪3d 5‬‬
‫‪H  3d 15‬‬ ‫‪4  3  0.5 5‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.24 M‬‬ ‫‪ 240 Lit‬‬
‫‪f 1  l1‬‬ ‫‪0.0065  1000‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬

‫‪H  3d 25‬‬ ‫‪4  3  0.35‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪Q2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.075 M‬‬ ‫‪ 75 Lit‬‬
‫‪f 2  l2‬‬ ‫‪0.00475  1000‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬

‫‪Q  Q‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ Q2  240  75  318 Lit‬‬

‫‪Sec‬‬

‫‪58‬‬
‫مثال ‪ -:Example‬دو محزن آب با تقاوت ارتفاع ‪ H=10m‬توسط پایپ که طول آن ‪ l=2000m‬است‬
‫باهم وصل کردیده است و قطر آن ‪ d1=0.3m‬است مقدار جریان آب را در پایپ معلوم نمائید‪ .‬در صورتیکه در‬
‫آخر فاصله ‪ 1000m‬نل اولي با دو نل دیګر تعویض ګردیده است که طول آنها ‪ 1000m‬و قطر هر یک آن‬
‫‪ 0.3m‬میباشد مقدار تزاید آب را معلوم نمائید و ضریب اصطحکاک ‪ f=0.01‬میباشد‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪H=10m‬‬

‫‪B‬‬
‫‪Q2‬‬

‫‪Q3‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪D‬‬

‫‪, ,  1   2   3  1km  1000m, l  2000m‬‬

‫‪f1  f 2  f 3  0.01 ,‬‬ ‫‪d1  d 2  d 3  300mm  0.3m‬‬

‫‪f  l  Q 2 0.01  2000  Q 2‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2743 .5  Q 2‬‬
‫‪3d‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3  0.3‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.06 M‬‬ ‫‪ 60 Lit‬‬
‫‪2743 .5‬‬ ‫‪2743 .5‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬
‫‪Q1  Q2  Q3  Q2 ‬‬
‫جریان آب را از طریق ‪ ABC‬مد نظر ګریم‬
‫‪f  l1  Q12 f  l 2  Q22‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3d15‬‬ ‫‪3d 25‬‬
‫‪f  l1  Q12‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪Q1‬‬
‫‪10 ‬‬ ‫‪1  ( 2 )   Q2  2‬‬
‫‪3d15‬‬
‫‪0.01  1000  Q12 1‬‬
‫‪10 ‬‬ ‫‪  1724  Q12‬‬
‫‪3  0.35‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q1 ‬‬ ‫‪ 0.076 M‬‬ ‫‪ 76 Lit‬‬
‫‪1724‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬
‫تزید در مقدار آب مساوي است به‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Q  Q1  0.076  0.06  0.016 M‬‬
‫‪Sec‬‬

‫‪59‬‬
‫مثال ‪ -:Example‬مقدار آب از یک محزنتوسط پایپ که طول آن ‪ l=4000m‬و قطر آن ‪ d=0.5m‬است و تفاوت ارتفاع‬
‫آب ‪ H=10m‬است انتقال میګردد‪ ،‬همچنین ضرورت احساس میشود که آب به محزن سومي نیز انتقال مي ګردد که تفاوت‬
‫ارتفاع آن از محزن اولي ‪ 12m‬مي باشد توسط پایپ که طول آن ‪ 1500m‬با نل در فاصله ‪ 1000m‬اتصال یافته است قطر‬
‫پایپ جدید را دریابید درصورتیکه مقدار جریان آب به دو محزن مساوي باشد ‪ ،‬ضریب اصطحکاک ‪ f=0.008‬است‪.‬‬

‫‪A‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪10m‬‬
‫‪12m‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪D‬‬ ‫حــــل ‪- :‬‬

‫‪ AB  4km  4000m .d AB  500mm  0.5m .H AB  10m .H AD  12m‬‬
‫‪ CD  1.5k  1500m . AC  1km  1000m ,  CB  4  1  3km  3000m .QCB  QCD‬‬
‫‪f = 0.008‬‬
‫نطر به شرایط سوال میدانیم ‪:‬‬
‫‪Q2  Q3 , Q1  Q2  Q3‬‬
‫‪Q1‬‬
‫‪Q2  Q3 ‬‬
‫‪2‬‬

‫شما ارقام ذیل را دریابید‪d 3  ?, Q1  ?, Q2  ?, Q3  ? :‬‬

‫‪f  l1  Q12‬‬ ‫‪f  l 2  Q22‬‬
‫‪H ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3d15‬‬ ‫‪3d 25‬‬
‫‪f  Q12 ‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪H ‬‬ ‫‪l1  l 2 ( ) 2 ‬‬
‫‪3d15 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2 ‬‬
‫‪0.008  Q12‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪10 ‬‬ ‫‪‬‬‫‪1000  3000( ) 2   149.3  Q12‬‬
‫‪3  0.55‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2 ‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q1 ‬‬ ‫‪ 0.259 M‬‬ ‫‪ 259 Lit‬‬
‫‪149.3‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪0.259‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q2  Q3  1 ‬‬ ‫‪ 0.1295 M‬‬ ‫‪ 129.5 Lit‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Sec‬‬ ‫‪Sec‬‬

‫حاال جریان را از طریق مسیر ‪ ACD‬در نظر میګریم ‪ d3‬را محاسبه مینمایم‪:‬‬
‫‪f  l1  Q12‬‬ ‫‪f  l 3  Q32‬‬
‫‪H ‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪‬‬
‫‪3d1‬‬ ‫‪3d 35‬‬
‫) ‪0.008  1000  (0.259 2 ) 0.008  1500  (0.1295 2‬‬
‫‪12 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3  0.5 5‬‬ ‫‪3d 35‬‬
‫‪0.067‬‬
‫‪12  5.724 ‬‬
‫‪d 35‬‬
‫‪0.067‬‬
‫‪d3  5‬‬ ‫‪ 0.4 M‬‬
‫)‪(12  5.724‬‬

‫‪60‬‬