‫چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت‬

‫دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی‬

‫تهران‪ ۱۱ ،‬الی ‪ ۱۳‬بهمن ‪۱۴۰۱‬‬

‫بررسی مزایای استفاده از سیاالت رئو مغناطیسی در عملیات حفاری به همراه رشتهی‬
‫حفاری الکترومغناطیسی _ بررسی تئوری و روابط حاکم‬

‫امانی‪۴‬‬ ‫محسن محمودی‪*۱‬؛ مالک کلهری؛‪ 2‬محمد عبودی‪۳‬؛ حسین‬

‫چكيده‬
‫در این مقاله به بررسی عوامل مرسوم خطرزایی عملیات حفاری پرداخته شده و به نقش مهم گل حفاری به عنوان یکی از‬
‫عوامل کنترل فشار در چاه اشاره میشود‪ .‬استفاده از سیال رئو مغناطیسی جهت جلوگیری از فوران چاه و مچالگی رشته‬
‫حفاری در حین عملیات حفاری یک راه حل پیشنهادی میباشد‪ .‬در ادامه به نتایج پژوهش هایی که در زمینه ی ساخت و‬
‫استفاده از س یاالت رئومغناطیسی در گردش و رفتار آنها در حضور میدان مغناطیسی و رابطهی شدت و چگالی میدان‬
‫مغناطیسی با چگالی و غلظت سیال حفاری اشاره و استناد شده است‪ .‬با توجه به گران بودن عملیات حفاری نسبت به عملیات‬
‫استخراج و استحصال نفت و گاز یا آب همچنین میزان شکست نسبتا باالی عملیات های حفاری در ایران و با توجه به این‬
‫نکته که این تکنولوژی ها در ایران دور از دسترس نیست می توان به نتیجه ی این پژوهش و عملیاتی شدن آن خوش بین‬
‫بود‪ .‬بنابراین انتظار میرود عملیاتی شدن استفاده از سیاالت رئو مغناطیسی در عملیات حفاری ‪ ،‬منجر به کنترل بیشتر بر‬
‫روی سیال حفاری و در نتیجه افزایش ایمنی و موفقیت درعملیات حفاری شود‪.‬‬

‫كليدواژهها‪ : :‬كنفرانس ملی ژئومكانيک نفت‪،‬حفاری‪،‬گل حفاری رئومغناطيسی‪،‬رشته حفاری الكترومغناطيسی‪،‬سيال مدل‬
‫بينگهام پالستيک‪،‬مچالگی رشته حفاری‪،‬فوران چاه‪،‬نانوسيال‬

‫‪۱‬محسن محمودی‪ :‬دانشجوی کارشناسی رشته مهندسی نفت‪ ،‬دانشگاه صنعت نفت اهواز‪dmm55552@gmail.com ،‬‬
‫‪2‬مالک کلهری‪ :‬لیسانس مهندسی شیمی‪ ،‬دانشگاه صنعت نفت اهواز ‪malek.kalhori00123@gmail.com ،‬‬
‫‪ ۳‬محمد عبودی‪ :‬دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی نفت گرایش بهره برداری‪ ،‬دانشگاه صنعت نفت اهواز ‪،‬‬
‫‪Mohammadoboodi79@gmail.com‬‬
‫‪ ۴‬حسین امانی‪ :‬لیسانس مهندسی نفت‪ ،‬پترو پاالیشگاه آکام‪hosseinamani120@gmail.com،‬‬
‫* نویسنده مسئول‬
 ‫‪ .......................................................................................... ............................................2‬چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت‬
‫‪ -۱‬مقدمه‬
‫در آوریل سال ‪ 2۰۱۰‬با بروز حادثه ‪ Macondo‬در خلیج مکزیک‪ ،‬صنعت نفت دنیا به این نکته پی برد که با‬
‫وجود بهبود سطح ایمنی عملیات حفاری باز هم احتمال فوران چاه وجود دارد بطوری که تعداد فوران ها در ایاالت‬
‫متحده آمریکا در ‪ ۳۵‬سال گذشته در یک بازهی محدود‪ ،‬بین ‪ 2‬تا ‪ ۱۰‬حادثه در سال بوده ‪ ،‬ویلی و ویسرام در‬
‫تحقیقات خود به این نتیجه رسیده بودند که حفاری های طوالنی و چاه های عمیق ریسک فوران باالتری دارند و‬
‫همچنین هدر رفت گل باعث افزایش احتمال فوران شده است ‪ .‬فورانها معموال آلودگی های زیست محیطی وخیم‬
‫ندارند اگرچه هزینه های هنگفت اقتصادی به بار می آورند تا جایی که حادثه سال ‪ 2۰۱۰‬در ‪۴۰ Macondo‬‬
‫میلیارد رد دالر ضرر زده و جایی بیشتر این نکته نمایان می شود که در سال ‪ 2۰۰۹‬ارزش تمام دکل ها و سکو‬
‫های فعال در خلیج مکزیک ‪ ۷۰‬میلیارد دالر و ارزش کل چاه ها ‪ ۱۵۰‬میلیارد دالر تخمین زده شده و همچنین‬
‫در حادثه رگ سفید در ایران تا کنون ‪ ۵‬فوران گزارش شده است ‪،‬فوران چاه شماره ‪ 2،۳،۳۳،۱2۰،۱۴۷‬که فوران‬
‫چاه شماره ‪ ۱۴۷‬سه کشته داشت و کنترل فوران چاه ‪ ۵۷‬روز طول کشید‪ .‬همچنین خسارت ناشی از آتش سوزی‬
‫دکل به غیر از میزان نفت و گاز سوخته شده و هزینه های مهار آتش‪ 2۵ ،‬ملیون دالر بود‪ .‬نمودار زیر نمیانگر‬
‫تعداد فورانهای رخ داده در عملیات حفاری در مقابل تعداد چاه هایی که حفاری آنها شروع شده است‪ ،‬می باشد‬
‫[‪.]۱‬‬

‫شكل (‪ :)۱‬تعداد فورانهای رخ داده در عمليات حفاری در مقابل تعداد چاه هایی كه حفاری آنها شروع شده[‪]۱‬‬

‫با بررسی هزینه های استحصال سیاالت زیر زمینی مشخص میشود که بخش عمدهی این هزینه ها مربوط به‬
‫عملیات حفاری میباشد‪ .‬با توجه به اینکه در ایران عمدتا تجهیزات مدرن حفاری استفاده نمیشود عملیات حفاری‬
‫گرانتر و زمانبر است‪،‬بنابراین برای سرعت و دقت بخشیدن به حفاری‪ ،‬بهره بردن همزمان از رشته های حفاری‬
‫الکترومغناطیسی و سیاالت رئومغناطیسی برای کنترل بیشتر روی چرخش سیال حفاری درون چاه‪ ،‬یک راهکار‬
‫مناسب است‪.‬در این روش با تسلط بر خواص فیزیکی سیال می توان از مچالگی رشته حفاری و فوران چاه جلوگیری‬
 ‫بررسی مزایای استفاده از سیاالت رئو مغناطیسی در عملیات حفاری‪3 ...................................................................................‬‬

‫کرد‪ .‬به طور کلی با کنترل سیال حفاری که از مدل بینگهام پالستیک تبعیت میکند میتوان دقت حفاری را بسیار‬
‫باال برد‪ .‬یکی از مشکالت رایج حفاری چاه های عمیق مچالگی رشته حفاری به دالیل تغییر اختالف فشار بین‬
‫بیرون و داخل رشته حفاری می باشد که باعث می شود حفاری نیمه کاره رها شود که ضرر زیادی می رساند و در‬
‫برخی موارد در حین حفاری به دالیل مختلف چاه دچار فوران میشود که بسیار خطرناک است‪.‬در حفاری از جریان‬
‫برق تولیدی از ژنراتور که قابلیت کنترل جریان دارد استفاده می شود‪ .‬از طرفی این روش نیازمند کنترل جریان‬
‫برای تغییر خواص فیزیکی سیال بوده که این خود یک مزیت مهم برای اجرای این روش محسوب میشود‪.‬‬

‫‪ -۲‬سيال حفاری رئو مغناطيسی‬

‫‪ -۱-۲‬گل حفاری‬
‫بدون وجود گل های حفاری‪ ،‬حفاری چاه های نفت و گاز میسر نخواهد بود‪ .‬سیاالت حفاری دارای ترکیبات‬
‫پیچیده و گوناگونی هستند و دارای عملکردهای گوناگونی از قبیل روانکاری مته حفاری میباشند‪ .‬همچنین دارای‬
‫مزایایی از قبیل عامل جلوگیری از سایش مته در اثر تماس با دیواره چاه‪ ،‬تمیزکردن و خنک کردن مته حفاری ‪،‬‬
‫انتقال کنده ها به سطح‪ ،‬حفظ فشار چاه و جلوگیری از فوران چاه بوسیله خنثی کردن فشار هیدرواستاتیکی چاه‬
‫میباشد‪ .‬در حین عملیات حفاری گل به داخل چاه تزریق می شود‪.‬عمل تزریق گل بدین صورت است که گل‬
‫حفاری از مجرای داخلی ساقه مته به داخل چاه پمپ می شود و از انتهای آن خارج شده و عمل خنک کاری‬
‫سرمته را انجام میدهد‪.‬سپس به همراه کنده ها از فضای بین دیواره چاه و ساقه مته به سمت باال حرکت کرده و از‬
‫چاه خارج می شود‪.‬‬
‫‪ -۲-۲‬سيال رئو مغناطيسی‬
‫سیاالتی شامل یک جزء مغناطیسی سوسپانسیون شده در یک جزء غیر مغناطیسی را سیاالت رئو مغناطیسی‬
‫گویند‪ .‬این سیاالت در لحظه تغییر رفتار میدهند‪ .‬سیاالت رئومغناطیسی به دلیل قابلیت برگشت پذیری خواص‬
‫آن در دمپرها و ترمز ها و جاذب های انرژی استفاده میشوند‪ .‬هنگامی که ذرات در معرض یک میدان مغناطیسی‬
‫خارجی قرار می گیرند‪ ،‬با یکدیگر تعامل می کنند و به ریزساختارهای زنجیره ای بازآرایی میشوند‪ .‬میتوان بهترین‬
‫ذرات را به دلیل ابعاد متنوع قابل انتخاب و واکنش پذیری صفر‪ Fe3O4 ،‬را دانست‪ .‬مهمترین نکته درباره سیاالت‬
‫رئومغناطیسی این است که در حضور میدان های مغناطیسی کوچک هم واکنش نشان می دهد که در ابعاد کوچک‬
‫بسیار مهم است اما برای ابعاد بزرگتر که مورد نیاز حفاری است به ابعاد بزرگتر میدان مغناطیسی نیاز است]‪.[2‬‬
‫بخش مغناطیسی سیال را ذرات آهن در ابعاد میکرومتری و نانومتری تشکیل میدهد که با تغییر میزان مخلوط‬
‫کردن آن با بخش غیر مغناطیسی‪ ،‬بسته به درصد وزنی جزء مغناطیسی به کل مخلوط‪ ،‬میتواند تنش تسلیم را‬
‫باالتر ببرد‪ .‬با توجه به این نکته که ذرات هرچه بزرگتر باشند از نظر ابعادی میزان ته نشینی ذرات از سوسپانسیون‬
‫بیشتر میشود میتوان به جای ذرات آهن با ابعاد میکرومتری از ابعاد با ذرات نانومتری و کوچکتر استفاده کرد‪.‬که‬
‫رفتار کل سیال را در حضور میدان مغناطیسی تحت کنترل قراردهد‪ .‬کنترل رفتار سیال به دو روش صورت می‬
‫گیرد‪ .‬یکی از روش های فرموله کردن یک سوسپانسیون یا سیال رئو مغناطیسی‪ ،‬استفاده از ذرات آهن ‪ 2‬تا ‪۱۰‬‬
‫میکرومتری در یک فرو سیال برای بدست آوردن تنش تسلیم بیشتر از ‪ 2۰۰‬کیلو پاسکال در سیالی با درصد‬
‫حجمی ذرات آهن حدود ‪ ۵۰‬درصد و در جرمی بیش از ‪ ۹۰‬درصد‪ ،‬می باشد‪ .‬هر چند افزایش غلظت نانوذرات‬
‫باعث بهبود رسوب سیال می شود اما اگر غلظت بیش از حد بزرگ شود باعث کاهش تنش تسلیم‪.‬می شود]‪.[3‬‬
 ‫‪ .......................................................................................... ............................................۴‬چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت‬

‫‪ -۱-۲-۲‬رفتار آزمایشگاهی سيال رئو مغناطيسی‬

‫مخلوط کردن ذرات فروسیال در ابعاد ‪ 2‬تا ‪ ۶‬میکرومتر و رئومغناطیس کننده ها به ابعاد میانگین ‪ ۴۰‬نانومتری‬
‫و یک سیال حمل کننده ذرات یا یک سورفکتانت منجر به تولید امولسیون یکنواختی می شود‪ .‬تغییر در درصد‬
‫مواد موجود در این امولسیون باعث تغییر در خواص آن میشود‪ .‬در نمودار ذیل‪ ،‬یک نتیجه از تغییر تنش تسلیم‬
‫در مقابل میدان های مغناطیسی با اندازه های مختلف نشان داده شده است‪ .‬سیال به کار رفته در این آزمایش‬
‫سیال شصت درصد جرمی آهن با نسبت هشتاد و پنج به پانزده ذرات میکرومتری به ذرات نانومتری است‪.‬‬

‫(الف‬ ‫(ب)‬ ‫(ث)‬

‫)‬

‫(پ)‬ ‫(ت)‬

‫شكل(‪ :)۲‬الف)منحنی های تنش برشی در مقابل ميدان مغناطيسی خارجی سيال مغناطيسی با كسرهای وزنی مختلف‪ .‬منحنی های جریان‬
‫سيال مغناطيسی تحت ميدان های مغناطيسی مختلف ب)‪ ۱۰‬پ)‪ ۱۵‬ت) ‪ ۲۰‬درصد جرمی]‪.[2‬‬
‫ث) منحنی های جریان منطبق با مدل بيگهام پالستيک برای ‪ ۵‬ميدان مغناطيسی مختلف‪ MFR.‬استفاده شده با ‪ ۶۰‬درصد جرمی آهن با‬
‫نسبت ‪ ۸۵:۱۵‬سياالت ميكرو متری به نانو متری است]‪.[4‬‬

‫جدول (‪ : )۱‬درصد تركيب نمونه های متفاوت سياالت رئو مغناطيسی]‪[4‬‬

‫‪۶۰‬‬ ‫‪۶۰‬‬ ‫‪۶۰‬‬ ‫‪۵۰‬‬ ‫‪۵۰‬‬ ‫‪۵۰‬‬ ‫کل ذرات آهن(درصد جرمی)‬
‫‪۸۵:۱۵‬‬ ‫‪۹۰:۱۰‬‬ ‫‪۱۰۰:۰۰‬‬ ‫‪۸۵:۱۵‬‬ ‫‪۹۰:۱۰‬‬ ‫‪۱۰۰:۰۰‬‬ ‫نسبت ذرات میکرو به ذرات نانو‬
‫‪۸۰‬‬ ‫‪۸۰‬‬ ‫‪۷۰‬‬ ‫‪۷۰‬‬ ‫‪۷۰‬‬ ‫کل ذرات آهن(درصد جرمی)‬
‫‪۹۰:۱۰‬‬ ‫‪۱۰۰:۰۰‬‬ ‫‪۸۵:۱۵‬‬ ‫‪۹۰:۱۰‬‬ ‫‪۱۰۰:۰۰‬‬ ‫نسبت ذرات میکرو به ذرات نانو‬

‫با استفاده از مدل بینگهام پالستیک در سیاالت غیر نیوتنی فرمول ذیل حاصل می شود‪.‬‬
‫̇𝛾𝜇 ‪𝜏 = 𝜏𝑦 +‬‬ ‫(‪)۱‬‬
 ‫بررسی مزایای استفاده از سیاالت رئو مغناطیسی در عملیات حفاری‪5 ...................................................................................‬‬

‫که در آن𝜏 تنش تسلیم‪ 𝜇 ،‬ویسکوزیته پس از تسلیم و ̇𝛾 نرخ برشی است]‪.[4‬‬

‫‪ Lei Pei‬و همکاران در سال ‪ 2۰۱۹‬با قرار دادن سیال رئومغناطیسی یکسان در حضور میدان های مغناطیسی با اندازه های‬
‫مختلف و همچنین بررسی رفتار سیال در زمان های مختلف پس از اعمال میدان مغناطیسی از رفتار سیال‪،‬نمودار های زیر‬
‫حاصل شد‪.‬‬

‫(الف‬
‫)‬

‫(ب)‬

‫شكل (‪( :)۳‬الف) تكامل ميكرو ساختارهای سيال مغناطيسی ‪ ۱۰‬درصد وزنی و بررسی رفتار سيال در زمان های مختلف پس از اعمال ميدان‬
‫مغناطيسی (ب) ميكرو ساختارها در تحت ميدان های مغناطيسی مختلف]‪.[2‬‬

‫همچنین ‪ Ngatu‬و ‪ Norman M. Wereley‬در سال ‪ 2۰۰۷‬با آزمایش های متعدد توانستند با مقایسه بین نتایج‬
‫حاصل از نرخ رسوب های ذرات مغناطیسی سیال و تنش های تسلیم سیال‪ ،‬نمودار مقایسه ذیل را ارائه دهند‪.‬‬

‫(الف)‬ ‫(ب)‬
‫شكل (‪ : )۴‬نرخ های رسوب تخمينی و تنش های تسليم سياالت ‪ .‬رئو مغناطيسی الف) سرعت رسوب‪( .‬ب) تنش تسليم]‪.[4‬‬

‫جداول فوق به صورت تجربی بدست آمده اند اما برای مدل سازی کل سیال از مسیر تئوری زیر میتوان بهره‬
‫برد‪ .‬میتوان با استفاده از مدل دو فازی مخلوط‪ ،‬دو فاز از سیال یا ذرات را با حل معادالت پیوستگی‪ ،‬مومنتم‪ ،‬انرژی‬
‫و کسر حجمی فاز دوم و با در نظر گرفتن سرعت نسبی صفر یا غیرصفر بین دو فاز مدل نمود‪ .‬در این مدل فرض‬
‫می شود که فازهای موجود در محیطهای پیوسته هستند و هر فاز دارای بردار سرعت مربوط به خود بوده و درون‬
‫هر حجم کنترل یک مقدار کسر حجمی از فاز اولیه و یک مقدار کسر حجمی از فاز ثانویه وجود دارد‪ .‬معادالت‬
‫پیوستگی‪ ،‬مومنتم و انرژی برای کل مخلوط حل شده و یک معادله اضافی برای کسر حجمی که در واقع معادله‬
‫پیوستگی برای فاز دوم است نیز باید حل گردد‪ .‬معادالت حاکم به صورت زیر میباشند‪.‬‬
 ‫‪ .......................................................................................... ............................................۶‬چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت‬
‫معادله پیوستگی‪:‬‬
‫‪∇ ∙ (𝜌𝑚 𝑣⃗𝑚 ) = 0‬‬ ‫(‪)2‬‬

‫معادله مومنتوم‪:‬‬
‫𝐻)∇ ∙ ⃗⃗⃗‬
‫𝑀( ‪∇ ∙ (𝜌𝑚 𝑣⃗𝑚 𝑣⃗𝑚 ) = −∇ ∙ 𝑝 + ∇(𝜇𝑚 ∇𝑣⃗𝑚 ) + ∇(𝛼𝑝 𝜌𝑝 𝑣⃗𝑑𝑟.𝑝 𝑣⃗𝑑𝑟.𝑝 ) + 𝜇0‬‬ ‫⃗⃗‬ ‫(‪)۳‬‬

‫در روابط باال 𝑚𝜌 ‪ 𝑣⃗𝑚 − 𝑣⃗𝑑𝑟.𝑝 − 𝛽𝑚 − 𝑘𝑚 − 𝜇𝑚 −‬به ترتیب چگالی مخلوط‪ ،‬لزجت مخلوط‪ ،‬ضریب رسانش‬
‫گرمایی مخلوط‪ ،‬ضریب انبساط گرمایی مخلوط‪ ،‬سرعت نفوذ ذرات و سرعت مخلوط است و 𝑚𝛼 کسر حجمی ذرات‬
‫نانو میباشد‪ .‬همچنین)‪ 𝛽𝑚 𝜌𝑚.0𝑔⃗(𝑇 − 𝑇0‬مربوط به نیروی شناوری بوده و در آن ‪𝑇0‬دمای سطح زمین یا سرد می‬
‫باشد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که سیال موردنظر در این مطالعه دارای خاصیت الکتریکی نبوده و لذا از نیروی لورنتس در‬
‫این مطالعه در مقابل نیروی مغناطیسی (نیروی کلوین) صرف نظر شده است]‪.[5‬‬

‫𝐻 و ⃗⃗⃗‬
‫𝑀 نیز با رابطه زیر به یکدیگر مرتبط میشوند‪:‬‬ ‫⃗⃗‬
‫𝐻( ‪⃗⃗ = 𝜇0‬‬
‫𝐵‬ ‫𝑀 ‪⃗⃗ +‬‬
‫) ⃗⃗⃗‬ ‫(‪)۴‬‬

‫آخرین جمله سمت راست رابطه (‪ )۳‬مربوط به نیروی کلوین است‪ .‬همچنین ‪ M‬در این رابطه مغناطیس پذیری‬
‫میباشد که مطابق رابطه (‪ )۵‬وابسته به دما میباشد‪.‬‬

‫‪𝑇 − 𝑇0‬‬ ‫(‪)۵‬‬

‫‪𝑀 = 𝑀𝑆 𝐿(𝜉)(1 −‬‬ ‫)‬
‫‪𝑇𝐶 − 𝑇0‬‬
‫که در آن ‪ Ms‬اشباع مغناطیسی نانوسیال مغناطیسی و)𝜉(𝐿 تابع النژوئن به صورت رابطه (‪ )۶‬میباشد‪ ،‬که در آن‬
‫‪ mp‬گشتاور مغناطیسی هر یک از نانوذرات‪𝜇0 ،‬ثابت گذردهی مغناطیسی خال‪ kB،،‬ثابت بولتزمن و ‪ H‬شدت میدان‬
‫مغناطیسی خارجی در محل حضور ذره میباشد‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝐻 𝑝𝑚 ‪1 𝜇0‬‬ ‫(‪)۶‬‬
‫= ) ‪𝐿(𝜉) = (coth(𝜉) −‬‬
‫𝜉‬ ‫‪3 𝑘𝐵 𝑇0‬‬
‫در مطالعه حاضر برای نانوسیال مغناطیسی از ذرات اکسید آهن استفاده شده است‪.‬‬
‫حجم هر سلول از ساختار بلوری اکسید آهن نیز برابر ‪ 𝑉𝑐𝑒𝑙𝑙 = ۷۳۰ × ۱۰−۳۰ 𝑚۳‬است و با توجه به اینکه هر سلول‬
‫𝑉‬
‫از ساختار بلوری اکسید آهن شامل هشت مولکول است‪ ،‬حجم هر مولکول طبق رابطه برابر × ‪𝑉𝑀 = 𝑐𝑒𝑙𝑙 = ۹۱.2۵‬‬
‫‪8‬‬
‫‪ ۱۰−۳۰ 𝑚۳‬است‪ .‬بنابراین تعداد مولکول اکسید آهن در هر ذره از آن‪ ،‬از نسبت حجم ذره به حجم مولکول محاسبه‬
‫می شود‪ .‬پس از محاسبه ی تعداد مولکول اکسید آهن در هر ذره از آن می توان گشتاور مغناطیسی هر ذره از‬
‫اکسید آهن را محاسبه نمود‪.‬‬
‫در نهایت رابطه ی زیر برای مغناطیس پذیری نانوسیال مغناطیسی حاصل شد‪:‬‬
‫‪6𝛼𝑝 𝑚𝑝 1‬‬ ‫𝐻 𝑝𝑚 ‪𝑇 − 𝑇0 𝜇0‬‬ ‫(‪)۷‬‬
‫=𝑀‬ ‫‪(1 −‬‬ ‫)‬ ‫𝐻𝒳 =‬
‫‪𝜋𝑑𝑝3 3‬‬ ‫‪𝑇𝐶 − 𝑇0‬‬ ‫‪𝑘𝐵 𝑇0‬‬

‫که در آن 𝜒 ضریب مغناطیس پذیری فروسیال می باشد‪ .‬سپس با محاسبه ی ضریب درگ استوکس‬
‫نیروی درگ روی یک نانوذره بهصورت زیر بهدست میآید‪:‬‬
 ‫بررسی مزایای استفاده از سیاالت رئو مغناطیسی در عملیات حفاری‪7 ...................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫𝑓𝑝𝑣 𝑓𝜌‬ ‫(‪)۸‬‬
‫𝑆‪𝐹𝐷.𝑆 = 𝐶𝐷.‬‬ ‫𝑓𝑝𝑣 𝑝𝑑 𝑓𝜇𝜋‪𝐴𝑃𝑟𝑜𝑗 = 3‬‬
‫‪2‬‬
‫⃗‬‫⃗‬
‫یک نانوذره مغناطیسی برابر با 𝐻∇)𝜉(𝐿 𝑝𝑚 ‪𝜇0‬‬ ‫با توجه به اینکه نیروی اعمالی از طرف میدان مغناطیسی روی‬
‫است‪ ،‬با نوشتن برآیند نیروهای اعمالی روی یک نانوذره‪ ،‬سرعت نسبی بین ذره و سیال بهصورت زیر محاسبه‬
‫میشود‪:‬‬
‫𝐻∇)𝜉(𝐿 𝑝𝑚 ‪∑ 𝐹⃗𝑝 = 0 → 𝜇0‬‬‫‪⃗⃗ + (𝜌𝑝− 𝜌𝑓 )𝑣𝑝 𝑎⃗ − 3𝜋𝜇𝑓 𝑑𝑝 𝑣𝑝𝑓 = 0‬‬ ‫(‪)۹‬‬
‫𝑓𝜌 ‪𝜌𝑝 𝑑𝑝2 𝜌𝑝−‬‬ ‫)𝜉(𝐿 𝑝𝑚 ‪𝜇0‬‬ ‫(‪)۱۰‬‬
‫= 𝑓⃗𝑣 ‪𝑣⃗𝑝𝑓 = 𝑣⃗𝑝 −‬‬ ‫‪𝛼⃗ +‬‬ ‫⃗⃗‬
‫𝐻∇‬
‫𝑝𝜌 𝑓𝜇‪18‬‬ ‫𝑝𝑑 𝑓𝜇𝜋‪3‬‬

‫در رابطه فوق ⃗𝛼 بردار شتاب بوده و از رابطه زیر محاسبه میشود‪:‬‬
‫𝑚⃗𝑣)∇ ∙ 𝑚⃗𝑣( ‪𝑎⃗ = 𝑔⃗ −‬‬ ‫(‪)۱۱‬‬
‫همچنین شرط مرزی دما ثابت بر روی دیوارهی لوله در سطح زمین اعمال شده است و شرط مرزی شار حرارتی‬
‫ثابت بر روی دیواره لوله در پایین ترین عمق حفاری‪ ،‬که باالترین دمای کل رشته حفاری را دارد‪ ،‬اعمال گردیده‬
‫است‪ .‬دیواره ی لوله سیکل خنک کاری در نواحی دیگر‪ ،‬تحت شرط مرزی آدیاباتیک میباشد‪ .‬شرط مرزی عدم‬
‫لغزش نیز بر روی کل دیوارهی لوله رشته حفاری در نظر گرفته شده است]‪.[6‬‬
‫در نتیجه مشخص شد که با اعما ل نیروی مغناطیسی به یک سیال رئومغناطیسی خواص رئولوژی آن‬
‫تغییرمی کند که از این تغییر خواص در کنترل جریان یافتن هیدروکربن ها استفاده می شود‪ .‬البته ذکر‬
‫این نکته مهم است که در رئولوژی و ساختار کلی گل حفاری معموال از اکسیدهای آهن برای افزایش‬
‫وزن گل حفاری استفاده می شود که در راستای بهره برداری بهتر از میدان مغناطیسی بر سیال استفاده‬
‫میشود‪.‬‬
‫جهت بررسی دقیق تر روابطی که در این بخش به آن اشاره شد و روابط مربوطه ذکر نشده می توان به قسمت‬
‫منابع مراجعه کرد‪.‬‬

‫‪ -۲-۲-۲‬مزایا‪ ،‬محدودیت ها و طراحی سيال رئومغناطيسی‬

‫پس همانگونه که مشاهده شد تنش تسلیم سیال به صورت کامل با تغییر میدان مغناطیسی قابل کنترل است‬
‫و حتی میتوان با اعمال نیروی مغناطیسی به یک جامد ویسکواالستیک نیز دست یافت که این خاصیت می تواند‬
‫برای کشتن چاه در صورت فوران مورد استفاده قرار گیرد و یا میتوان با حالت سوپاپ کردن جریان سیال حفاری‬
‫نیز در مواقعی که نیاز به افزایش فشار گل بر کف چاه است از این خواص استفاده کرد و یا در مواقعی که نیاز به‬
‫این خواص نیست از سیال به صورت معمولی و بدون اعمال میدان مغناطیسی به واسطه رشته حفاری الکترو‬
‫مغناطیسی استفاده کرد‪ .‬البته میتوان با تغییر جهت و میزان میدان مغناطیسی شتاب سیال را افزایش داد که در‬
‫بحث پیستونی کردن و یا مکش از درون رشته حفاری این نکته کاربرد دارد‪ .‬ذکر این نکته حائز اهمیت است که‬
‫برای هر نتیجه علمی دقیقی می بایست آزمایشات تجربی جدی و در سطح گسترده انجام گیرد‪.‬‬
‫از معایب استفاده از این ذرات عدم توانایی استفاده از خاصیت مغناطیسی و رئومغناطیسی در دماهای خیلی باال‬
‫می باشد‪ .‬همچنین وزن باالی گل نیز به واسطه افزودن آهن میتواند جزو معایب باشد اما برای حفاری های معمولی‬
 ‫‪ .......................................................................................... ............................................۸‬چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت‬
‫این نکته را میتوان تا حدودی با توجه به نیاز به وزن روی مته مرتفع دانست‪ .‬البته در حفاری های زیر فشار تعادلی‬
‫این نکته می تواند بسته به فشار وارده به سازند‪ ،‬منفی در نظر گرفته شود‪ .‬با توجه به میزان مصرف باالی گل‬
‫حفاری در یک عملیات حفاری به دلیل هرزروی و یا از دست رفتن خاصیت گل و گران قیمت بودن نسبی‬
‫محصوالت ممکن است در نگاه اول این کار اقتصادی نباشد‪ .‬در آمار میتوان دریافت با کاهش میزان ریسک به ویژه‬
‫در زمینه کشتن چاه و حفظ ایمنی پرسنل و تجهیزات و کاهش نسبی زمان حفاری به واسطه قابلیت کنترل جریان‬
‫سیال در عمق دلخواه از حفاری میتوان نسبت به گسترش آن به واسطه صنعتی و تجاری شدن تولیدات نانو و‬
‫کاهش قیمت محصوالت نانو خوشبین بود‪ .‬با توجه به اینکه برای سازند های مختلف و اعماق مختلف نیاز به به‬
‫سیاالت با چگالی متفاوت داریم نمیتوان نسخه کلی برای ترکیبات یک سیال رئومغناطیسی مناسب حفاری پیچید‬
‫اما به طور کلی باید تمام نیاز های حفاری را برطرف کند‪ .‬پس باید طراحی سیاالت متناسب با جنس و فشار سازند‬
‫و عمق حفاری در آزمایشگاه حفاری انجام گیرد‪.‬‬

‫‪ -۳‬رشتهی حفاری الكترومغناطيسی‬

‫شاید بتوان گفت مهمترین بخش یک سیستم حفاری‪ ،‬رشته ی حفاری است‪ .‬در ایران که به علل متفاوتی‬
‫رشته حفاری را درون چاه از دست می رود‪ ،‬از مچالگی با توجه به محدودیت هایی که برای آلیاژ های مقاوم تر‬
‫فوالد و استیل ‪،‬چه در هزینه ها چه در مباحث انحصار تولید آنها‪ ،‬میتوان محدودیت ها را بهتر درک کرد و با توجه‬
‫به این نکته که رشته حفاری از اجزایی هست که چندین بار در عملیات حفاری استفاده می شود و در تمام اعماق‬
‫حفاری همراه ماست‪ ،‬میتوان رشته های حفاری الکترومغناطیسی را گزینه ایده آلی دانست‪ .‬با توجه به محاسبات‬
‫ذیل میتوان دریافت که در با تغییر اندازه میدان مغناطیسی در طول رشته حفاری میتوان تحمل فشار مچالگی را‬
‫افزایش داد‪ .‬گاهی مواقع همین چند پام افزایش تحمل فشار میتواند ناجی یک عملیات حفاری از شکست و زیان‬
‫سنگین باشد‪.‬‬

‫‪ -۱-۳‬طراحی رشته حفاری بر اساس محاسبات مغناطيسی‬

‫علت مچالگی رشته حفاری‪ ،‬بیشتر بودن فشار سیال در دالیز نسبت به سیال داخل رشته حفاری می باشد‪ .‬که‬
‫این اختالف فشار را تا مقدار مشخصی بسته به آلیاژ رشته حفاری‪ ،‬تحمل می شود‪ .‬اما مواقعی که برخی ایرادات‬
‫دیگر وجود دارد و وزن گل حفاری درست تامین نمی شود یا فشار سیال باالتر نمی رود باعث افزایش اختالف فشار‬
‫شده و در نهایت باعث مچالگی رشته حفاری می شود‪ .‬با استفاده از الکترومغناطیس می توان به صورت پیستونی‬
‫در ناحیه ای از رشته حفاری که احتمال مچالگی بیشتر است سیال رئومغناطیسی را ثابت کرد تا میزان تحمل‬
‫فشار سیستم باالتر برود‪ .‬اما به جز این روش میتوان از میدان مغناطیسی داخل لوله نیز استفاده کرد‪.‬‬
‫در ادامه به صورت تئوری روابط حاکم بر میدان مغناطیسی داخل رشته حفاری بررسی میشود‪ .‬اگر رشته حفاری‬
‫یک سیم لوله فرض شود که توسط برق مستقیم قابلیت تنظیم ورودی الکتریکی سیستم سیم لوله را داشته باشد‬
‫و با شرط عایق کردن دو طرف سیم لوله برای عدم ارتباط مستقیم به سیال دو طرف لوله با توجه به اینکه میتوان‬
‫تعداد دور مورد نیاز برای سیم لوله را با توجه به حساسیت عمق مورد نظر و تجربی حفاری بهینه سازی کرد]‪.[7‬‬
‫بنابراین‬
‫𝐸𝑑‬
‫‪∇ × 𝐵 = 𝜇0 𝐽 + 𝜖0 𝜇0‬‬ ‫(‪)۱2‬‬
‫𝑡𝑑‬
 ‫بررسی مزایای استفاده از سیاالت رئو مغناطیسی در عملیات حفاری‪9 ...................................................................................‬‬

‫که در آن 𝐹𝑚 ‪ 𝜖0 = 8.854 × 10−12‬ثابت گذردهی خالء و ‪ E‬میدان الکتریکی است‪.‬‬

‫و همچنین برای محاسبه میزان فشار ایجاد شده حاصل از میدان مغناطیسی بر دیواره رشته حفاری با استفاده‬
‫ازفرضیات شکل ذیل میتوان به روش ذیل اثبات کرد]‪.[8‬‬

‫شكل (‪:)۱‬حالت فرضی سيم لوله‬

‫با انجام محاسبات مربوطه روابط زیر حاصل گردید‪.‬‬

‫میدان مغناطیسی سیملوله برابر است با‪:‬‬

‫𝑁‬ ‫(‪)۱۳‬‬
‫𝑖) ( ‪𝐵 = 𝜇0‬‬
‫𝑙‬

‫که 𝑁 درآن تعداد چرخش ‪ 𝐴 ،‬سطح مقطع ‪ 𝑙 ،‬طول سیم لوله‪ 𝜇0 ،‬نفوذپذیری مغناطیسی خالء و ‪ i‬جریان‬
‫الکتریکی است‪.‬‬

‫و بنابراین‪:‬‬
‫‪𝐵2‬‬ ‫(‪)۱۴‬‬
‫(=𝐹‬ ‫𝐴)‬
‫‪2𝜇0‬‬

‫که این همان نیروی طولی وارده بر سیملوله با توجه به کششی است که در خطوط میدان اتفاق می افتد‪.‬‬
‫𝐴𝐹 = 𝑃 است بنابراین‪:‬‬

‫‪𝐵2‬‬ ‫(‪)۱۵‬‬
‫=𝑝‬
‫‪2𝜇0‬‬

‫به این صورت فشار وارده بر دیواره ی لوله به دست می آید که می توان در تنظیم فشار داخل رشته حفاری در‬
‫حالتی که جریان الکتریکی باعث ایجاد میدان مغناطیسی شده است‪ ،‬استفاده کرد‪.‬‬
‫همچنین برای نتیجه ی دقیق این اطالعات می بایست ضریب ‪ k‬که متعلق به هسته ی سیملوله که در حقیقت‬
‫سیال است را در محاسبات وارد نمود که رابطه (‪ )۱۵‬به صورت ذیل تصحیح می گردد‪.‬‬
 ‫‪ ....................................................................................... ............................................۱۰‬چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت‬

‫‪𝐵2‬‬ ‫(‪)۱۶‬‬
‫𝑘=𝑝‬
‫‪2𝜇0‬‬

‫که در آن 𝑝 فشار وارد بر دیواره لوله و𝑘 ضریب هسته سیم لوله و 𝐵 اندازه ی میدان مغناطیسی حاصل از جریان‬
‫و ‪ 𝜇0‬ثابت تراوای خالء برابر ‪ ۴𝜋 × ۱۰−۷‬است‪.‬‬
‫در نتیجه مشخص شد که با اعمال میدان مغناطیسی به اندازه ی فشار حاصله ی ‪ P‬بر دیواره جداری‬
‫لوله به مقاومت داخلی لوله افزوده می شود که از مچالگی لوله می تواند جلوگیری کند‪.‬‬
‫جهت بررسی دقیق تر روابطی که در این بخش به آن اشاره شد و روابط مربوطه ذکر نشده می توان به‬
‫قسمت منابع مراجعه کرد‪.‬‬

‫‪ -۴‬نتيجه گيری‬
‫همانطور که مشاهده شد دو علت از عوامل شکست حفاری با استفاده از علوم نانو و خواص فیزیکی آنها قابل‬
‫بر طرف کردن و بهبود میباشد‪.‬میتوان از نتایج این تحقیق در زمینه گسترش آن به پمپ های درون چاهی و لوله‬
‫های جداری با قابلیت الکترومغناطیسی برای کنترل کلی چاه حتی بعد از حفاری در حین عملیات های بهره‬
‫برداری نیز استفاده گردد‪ .‬همچنین در آینده روی مدل سازی رشته حفاری به صورت یک رشته دارای جریان در‬
‫نظر گرفت و تاثیر آن بر سیال داخل دالیز چاه را نیز محاسبه و بررسی نمود همچنین جزو کار های تحقیقاتی این‬
‫گروه نیز جلوگیری از هرز روی گل به واسطه استفاده از رشته های حفاری الکترو مغناطیسی است‪.‬‬

‫‪ -۶‬مراجع‬
‫]‪[1‬ه‪ .‬ا‪ .‬فتح آبادی‪“ ,‬بررسی آماری فوران چاههای نفت و گاز در فراساحل‪ ”,‬ماهنامه اکتشاف و تولید‪, vol. 97, 1397.‬‬
‫]‪[2‬‬ ‫‪L. Pei, S. Xuan, J. Wu, L. Bai, and X. Gong, “Experiments and simulations on the magnetorheology of‬‬
‫‪magnetic fluid based on Fe3O4 hollow chains,” Langmuir, vol. 35, no. 37, pp. 12158–12167, 2019.‬‬
‫]‪[3‬‬ ‫‪J. M. Ginder, L. D. Elie, and L. C. Davis, “Magnetic fluid-based magnetorheological fluids.” Google‬‬
‫‪Patents, Aug. 27, 1996.‬‬
‫]‪[4‬‬ ‫‪G. T. Ngatu and N. M. Wereley, “Viscometric and Sedimentation Characterization of Bidisperse‬‬
‫‪Magnetorheological Fluids,” IEEE Trans. Magn., vol. 43, no. 6, pp. 2474–2476, 2007, doi:‬‬
‫‪10.1109/TMAG.2007.893867.‬‬
‫]‪[5‬‬ ‫‪H. Aminfar, M. Mohammadpourfard, and F. Mohseni, “Two-phase mixture model simulation of the‬‬
‫‪hydro-thermal behavior of an electrical conductive ferrofluid in the presence of magnetic fields,” J. Magn.‬‬
‫‪Magn. Mater., vol. 324, no. 5, pp. 830–842, 2012.‬‬
‫]‪[6‬‬ ‫‪S. Ahangar Zonouzi, H. Safarzarzadeh, habib aminfar, and M. Mohammadpourfard, “Numerical‬‬
‫‪modeling of magnetic nanofluid pumping in a closed cooling loop by using magnetic field and‬‬
‫‪thermomagnetic effect TT ,” mdrsjrns, vol. 17, no. 11, pp. 109–117, Jan. 2018, [Online]. Available:‬‬
‫‪http://mme.modares.ac.ir/article-15-10616-fa.html.‬‬
‫]‪[7‬‬ ‫‪K. Halliday, Resmick, physics. 2006.‬‬
‫]‪[8‬‬ ‫–‪C. H. Blanchard, “Magnetic pressure and tension via the solenoid,” Am. J. Phys., vol. 44, no. 9, pp. 891‬‬
‫‪892, 1976.‬‬