‫بنام خدا‬

‫تکمیل چاه‬

‫سروش جسری‬
‫قبل از حفاری چاه باید حوضچه آماده شود و معموال دو پله در چپ و‬
‫راست آن وجود دارد که برای دسترسی راحت تر است‪ .‬باید طوری طراحی‬
‫شود که وزن دکل روی آن را تحمل کند زیرا دکل روی آن مستقر می‬
‫گردد‪ .‬مسیر جاده ای تا رسیدن به حوضچه هم باید در ابتدا و پیش از‬
‫شروع حفاری برنامه ریزی شود‪ .‬ابعاد حوضچه معموال بصورت ‪ 3.65‬متر‬
‫طول‪ 3.5 ،‬متر عرض و ‪ 2.5‬متر ارتفاع می باشد‪.‬‬

‫هنگام حفاری بایستی طراحی مناسبی برای گل داشته باشیم‪ .‬از وظایف‬
‫اصلی گل حفاری‪ :‬خنک کننده مته‪ ،‬خارج کردن خرده های حفاری و کنده‬
‫ها‪ ،‬ایجاد وزن هیدرواستاتیک برای کنترل فشار الیه ها و ‪......‬‬
‫معموال حفاری در ایران بصورت فراتعادلی انجام می گیرد که وزن گل‬
‫را طوری طراحی می کنند که فشار به اندازه ‪ 200‬پام بیشتر باشد‪.‬‬
‫همین امر باعث هرزروی گل بدرون الیه های مخزن می شود زیرا مخزن‬
‫برای حفاری ابتدا با مته ‪ 26‬اینچ شروع کرده و جداری ‪ 20‬اینج را‬
‫تا عمق ‪ 120-100‬متر میرانند و سیمان میکنند‪ .‬نقش جداری سطحی‬
‫برای جلوگیری از ریزش الیهها و نفوذ آبهای سطحی میباشد‪ .‬سپس با‬
‫مته ‪ 17 5/8‬اینچ حفاری را ادامه داده و جداری میانی را تا روی‬
‫سازند گچساران و پوشسنگ میرانند و سیمان میکنند‪ .‬زمانیکه وارد‬
‫مخزن میشویم بحث تکمیل چاه (‪ )well completion‬پیش میآید‪ .‬یکی دیگر‬
‫از علل نصب جداریها بحث پایداری (‪ )stability‬ستون چاه میباشد‪.‬‬

‫فشار و جنس الیهها باهم متفاوتاند بنابراین وزن گل حین حفاری در‬
‫بخشهای مختلف تغییر میکند تا عملیات با مشکل روبرو نشود‪ .‬وزن گل‬
‫را بر اساس الیه های کم فشار و پرفشار تنظیم می کنیم‪.‬‬

‫* در یکی از چاه های زیالیی بدلیل اینکه وزن گل را تغییر ندادند‬

‫(بخاطر ابهامات زمین شناسی‪ ،‬ساختاری و توالی سازندها) وزن کم گل‬
‫هدف از طراحی چاه سوددهی بیشتر‪ ،‬طول عمر بیشتر‪ ،‬آسیب کمتر به‬
‫سازند‪ ،‬تعمیرات کمتر و ‪ ....‬می باشد‪ .‬انواع تکمیل چاه شامل‬
‫تکمیل بصورت حفره باز‪ ،‬جداری پوش ‪ ،‬تکمیل با یا بدون لوله مغزی‪،‬‬
‫تکمیل به روش کنترل ماسه و ‪ ....‬می باشد‪.‬‬

‫تکمیل به روش حفره باز‬

‫مزایا‬

‫در این روش تکمیل میزان آسیب های سازند به حداقل می رسد (بدلیل‬
‫حذف جداری گذاری‪ ،‬سیمانکاری و مشبک کاری‪ .‬سیمان ممکن است وارد‬
‫روزنه ها شده و آنها را ببندد زیرا سیمانکاری را معموال بصورت‬
‫فراتعادلی انجام می دهند)‪ ،‬حذف هزینه های اضافی عملیات های‬
‫جداری گذاری‪ ،‬سیمانکاری و مشبککاری‪ ،‬تحلیل و تفسیر نمودارهای‬
 ‫معایب‬

‫کنترل پدیده های مخروط شدگی آب و گاز سخت تر است‪ ،‬عدم توانایی‬
‫در انجام عملیات های انتخابی مثل اسیدکاری‪ ،‬احتمال آلودگی مخزن‬
‫در عملیات های روی چاه وجود دارد (مثل سیمانکاری که برای بستن‬
‫بطور‬ ‫زیرا مخزن‬ ‫شود)‬ ‫سیمانی استفاده می‬ ‫پالگ‬ ‫از‬ ‫آبده‬ ‫نواحی‬
‫مستقیم در تماس با چاه است‪ ،‬کشتن چاه مشکل است (ممکن است که‬
‫بدلیل هرزروی زیاد همه حدفاصل را که در تولید ندارد و برخی الیه‬
‫ها گل را خورده و فقط برخی قسمت ها را بکشیم و الیه های دیگری به‬
‫چندین‬ ‫دارای‬ ‫آسماری‬ ‫مارون‬ ‫مثل‬ ‫ها‬ ‫الیه‬ ‫برخی‬ ‫بیفتند)‪،‬‬ ‫تولید‬
‫زیرالیه اند که بعضی از آنها گازی و برخی آبی هستند که اگر تکمیل‬
‫بصورت حفره باز باشد احتمال پدیده های مخروط شدگی بیشتر و با‬
‫سرعت بیشتری رخ می دهد‪ .‬یکی دیگر از علت های سریع تر مخروط شدگی‬
 ‫تکمیل به روش جداری پوش‬

‫در این روش ابتدا لوله های آستری را رانده و سیمانکاری می کنیم‬
‫سپس برای ایجاد ارتباط بین مخزن و دهانه چاه بازه های موردنظر‬
‫را مشبک کاری می کنیم‪.‬‬

‫مزایا‬

‫اگر تولید گاز یا آب داشته باشیم کنترل شبکه های تولید کننده‬
‫شود‬ ‫می‬ ‫انجام‬ ‫سیمان‬ ‫تزریق‬ ‫با‬ ‫اینکار‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫تر‬ ‫آسان‬ ‫آنها‬
‫(‪ ،)Cement Squeeze‬امکان انجام عملیات های انتخابی مثل اسیدکاری‬
‫وجود دارد‪ ،‬تولید را از قسمتی انجام می دهیم که بیشترین پتانسیل‬
‫را دارد (در تکمیل به روش حفره باز مشخص نیست که کدام الیه ها‬
‫پتانسیل بیشتری دارند و کدام الیه ها اصال نقشی در تولید ندارند‬
 ‫معایب‬

‫هزینه بیشتری خواهد داشت زیرا عملیات های سیمانکاری و مشبک کاری‬
‫را بایستی انجام دهیم‪ ،‬آسیب به سازند بدلیل عملیات سیمانکاری و‬
‫مشبککاری ‪ ،‬تفسیر نمودار ها دشوارتر است و ‪...‬‬

‫* حفاری بصورت فروتعادلی در برخی از چاه های پارسی‪ ،‬بی بی حکیمه‬

‫و هفتکل انجام شده است‪.‬‬

‫* در چاه مارون ‪ 104‬و قلعه نار ‪ 5‬بدلیل شکستگی جداری و تولید‬

‫نفت در قسمت های مختلف سطح در اطراف محل چاه برای جلوگیری از‬
‫ریزش نفت بدرون رودخانه مجبور شدند نفت را در قسمت های مختلف‬
‫آتش بزنند‪.‬‬
 ‫تکمیل چاه با راندن لوله مغزی‬

‫بدلیل وجود سیاالت خورنده (اگر لوله مغزی نباشد و سیال خورنده با‬
‫جداری ها در تماس باشد درصورت وجود خوردگی امکان تعمیر آنها‬
‫نیست اما لوله مغزی را می توان براحتی تعویض کرد)‪ ،‬وجود سیاالت‬
‫گازی و پرفشار (برای کنترل آنها از لوله مغزی می توان استفاده‬
‫کرد)‪ ،‬وجود الیه های بهره ده با فشارهای متفاوت (ممکن است سیال‬
‫یک الیه را از طریق لوله مغزی و سیال الیه دیگر را از مسیر دالیز‬
‫تولید کنیم)‪ ،‬برای چاه های حومه شهری و بحث ایمنی برای نصب‬
‫شیرایمنی درونچاهی از راندن لوله مغزی استفاده می شود‪ ،‬برای‬
‫مخازن کم فشار (اگر لوله مغزی برانیم باعث می شود بدلیل قطر‬
‫کمتر سرعت سیال باالرفته و باعث تولید شدن شود درصورتیکه اگر سطح‬
‫مقطع زیاد باشد بحث ماندگی سیال پیش می آید و ممکن است چاه‬
 ‫تکمیل چاه با رشته تکمیل زنده سازی (‪)Kick off‬‬

‫زمانیکه فشار هیدرواستاتیک ستون چاه و فشار مخزن نزدیک بهم باشد‬
‫(فشار بسته سرچاه کمتر از فشار موردنیاز کارخانه می شود) و فشار‬
‫سطحی طوری نیست که بتوانیم تولید کنیم‪ ،‬زمانیکه انرژی طبیعی‬
‫مخزن بقدری نیست که بتواند به فشار هیدرواستاتیک ستون سیال درون‬
‫چاه غلبه کند از این روش تکمیل استفاده می شود‪.‬در این تکمیل‬
‫معموال گاز را از درون لوله مغزی تزریق کرده و تولید را از دالیز‬
‫خواهیم داشت‪ .‬انتهای لوله مغزی باز است و روی رشته راندهشده‬
‫جایگاه شیر فرازآوری (‪ )Side Pocket Mandrel‬تعبیه شده است که گاز از‬
‫طریق آنها تزریق میشود و بدرون جداری می رود‪ .‬با این روش ستون‬
‫سیال سبک شده و فشار هیدرواستاتیک آن کاهش می یابد‪ .‬چاه های بی‬
‫بی حکیمه‪ ،‬گچساران و آغاجاری به این روش تکمیل شده اند‪.‬‬
‫در این نوع رشته تکمیلی تاج چاه با تاج های معمولی متفاوت است‪.‬‬
‫در این نوع تکمیل پکر نداریم و تزریق گاز از درون لوله مغزی به‬
‫فضای دالیز و درون جداری است‪.‬‬

‫‪ : Tubing Hanger‬در همه تکمیلها استفاده میشود و وزن رشته راندهشده‬

‫درون چاه را بصورت آویزان نگه میدارد‪ .‬در باال و پایین آن رزوه‬
‫وجود دارد‪ .‬داخل چاه یک پروفایل دارد که درون آن پالگ قرار‬
‫میگیرد‪ .‬لوله مغزی به رزوه پایین وصل میشود‪ .‬خود ‪ hanger‬درون‬
‫‪ tubing head spool‬قرار میگیرد‪ .‬زمانیکه بخواهیم ‪ hanger‬را خارج کنیم‬
‫و تمام رشته را باال بکشیم از رزوه باالیی استفاده میشود‪ .‬از‬
‫قطعهای به نام ‪ swage‬که بصورت دوسر پین است برای وصلکردن لوله‬
‫مغزی و ‪ hanger‬که هر دوی آنها بصورت باکساند استفاده میشود‪.‬‬

‫* رزوه ها به دو صورت پین و باکس می باشند‪ .‬در حفاری هرچیزی که‬

‫شیرهای تزریق گاز قابل تنظیم اند یعنی آنها را می توانیم در‬
‫کارگاه قبل از استفاده تنظیم کنیم با شرایطی که مدنظرمان است‪.‬‬
‫بعنوان مثال آن را روی ‪ 250‬پام تنظیم می کنیم و زمانیکه درون‬
‫چاه اختالف فشار درون لوله مغزی و دالیز از ‪ 250‬بیشتر شد شیر باز‬
‫می گردد‪ .‬شیرهای فرازآوری درون ‪ Pocket‬که بصورت شکم مانند است‬
‫درون ‪ SPM‬قرار می گیرند‪ .‬برای نصب شیرها از ابزار ‪kick over‬‬
‫استفاده می کنیم (نصب شیرها درون ‪ )SPM‬که برای نصب و خارج سازی‬
‫آنها از وایرالین استفاده می شود‪ .‬دو نوع ‪ SPM‬وجود دارد که در‬
‫‪)2‬‬ ‫صنعت استفاده می شوند‪ )1 :‬برای جایگاه شیرهای تزریق گاز‬
‫برای تزریق مواد ‪ : inhibitor‬این سیاالت بصورت یک حائل روی لوله ها‬
‫را می پوشاند تا مواد خورندهبه لوله ها آسیب نزنند‪ .‬برای بازشدن‬
‫آنها درون دالیز با استفاده از پمپ سیال پرفشار تزریق می کنیم‬
 ‫نحوه راندن رشته تکمیل زنده سازی (‪)Kick off‬‬

‫برای راندن رشته تکمیلی بایستی دکل حضور داشته باشد‪ .‬شاخههای‬
‫لوله مغزی را ابتدا روی خرکها بصورت ‪ stand‬نگهداشته و از همه‬
‫لحاظ کنترل می شوند‪Spm .‬ها را با دامی روی رشته سوار کرده که‬
‫دامی جایگزین شیرهای تزریق گاز می باشد و هنگام راندن رشته‬
‫تکمیلی استفاده می شود زیرا بایستی حتما رشته تکمیلی را تست‬
‫فشاری کنیم و اگر شیرها تزریق نصب باشند با اعمال فشار سیال باز‬
‫می شوند و نمی توانیم تست فشاری بگیریم‪ .‬در محل دکل با استفاده‬
‫از مته و جوشکاری یکی از شاخه های لوله را صیقل داده و بصورت‬
‫اریب در می آوریم تا بعنوان کفشک قاطری (راهنما) استفاده گردد‪.‬‬
‫این قسمت بصورت آماده هم وجود دارد ولی معموال در محل چاه یکی از‬
‫رشته ها را استفاده می کنند‪ .‬معموال در همان سطح پالگ را درون‬
‫* قبل از راندن رشته تکمیلی بدرون چاه بایستی همه اجزا آن را از‬
‫لحاظ سالم بودن تست کنیم‪( .‬قطر بیرونی‪ ،‬قطر داخلی‪ ،‬وزن‪ ،‬رزوه ها‬
‫و ‪)......‬‬

‫* حین راندن رشته تکمیلی برای بستن هرشاخه باید مقدار گشتاوری‬
‫را وارد کنیم که برای هر سایز لوله مغزی بصورت جدول وجود دارد و‬
‫میزان کمینه‪ ،‬بیشینه و بهینه در آن ثبت شده است‪ .‬معموال از مقدار‬
‫بهینه و آچارهای مخصوص جهت بستن و ایجاد گشتاور استفاده می‬
‫کنیم‪.‬‬

‫و‬ ‫چاه‬ ‫درون‬ ‫مغزی‬ ‫لوله‬ ‫داشتن‬ ‫نگه‬ ‫برای‬ ‫‪Tubing‬‬ ‫‪Head‬‬ ‫‪Spool‬‬ ‫*‬
‫‪Tubing‬‬ ‫نشتبندیکردن فضای دالیز بین آن و جداری استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ Hanger‬درون ‪ Tubing Head Spool‬قرار می گیرد‪ .‬برای بستن فضای دالیز‬
‫از ‪ 2‬تا ‪ O-ring‬استفاده می شود‪ .‬همچنین ‪ 3‬عدد پیسیل وجود دارد که‬
‫* وجود لوله مغزی درون چاه یک محدودیت برای عملیات های وایرالین‬
‫(نمودارگیری‪ ،‬مشبک کاری‪ ،‬نصب پالگ و ‪ )...‬اعمال می کند زیرا با‬
‫توجه به قطر آن و پستانک نارونده بایستی قطر ابزار رانده شده را‬
‫تنظیم کنیم‪.‬‬

‫* در برخی میادین بدلیل در دسترس نبودن گاز تزریق امکان استفاده‬

‫از رشته های تکمیلی زنده سازی نیست‪ .‬میدان مارون هنوز هم از‬
‫مکانیزم رانش آب (وجود آبده) برای تولید استفاده می کند‪.‬‬

‫* هنگام تزریق گاز از درون لولهمغزی و تولید از دالیز‪ ،‬حجم گاز‬

‫کمتری استفاده میشود و عملیات بصورت کنترلی درمیآید‪.‬‬

‫* در میدان منصورآباد پروژه تزریق گاز از دالیز و تولید از درون‬

‫لوله مغزی جواب نداد‪.‬‬
 ‫تکمیل چاه با رشته تکمیل حومه شهری (‪)Urban‬‬

‫معموال کوتاه می باشند (حدود ‪ 100‬متر) و بیشتر برای نصب شیر‬

‫ایمنی درونچاهی (‪ )SSSV‬استفاده می شود‪ .‬شیرهای ‪ SSV‬برای ایمنی‬
‫سطح و خط لوله مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬باز و بسته شدن شیر‬
‫روغن‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫گیرد‬ ‫می‬ ‫انجام‬ ‫پنل‬ ‫کنترل‬ ‫توسط‬ ‫درونچاهی‬ ‫ایمنی‬
‫هیدرولیکی کار می کند‪ .‬با ترخیص فشار روغن شیر ایمنی عمل می کند‬
‫و یک ‪ flapper‬دارد که باز و بسته می شود‪ .‬تازمانیکه فشاری روی شیر‬
‫ایمنی درونچاهی نیست بصورت بسته می ماند و برای اینکه تولید‬
‫کنیم باید آن را باز کنیم‪ .‬زمانیکه کنترل پنل می خواهد عمل کند‬
‫اول شیر ایمنی سطحی را می بندد سپس شیر ایمنی درونچاهی را‪.‬‬
‫زمانیکه می خواهیم شیرهای تاج چاه را باز کنیم ابتدا شیر ایمنی‬
‫درونچاهی را باز کرده و با یک تاخیر زمانی شیر ایمنی سطحی را‬
‫رشته تکمیلی حومه شهری برای نصب شیر ایمنی درونچاهی می باشد‬
‫(‪ ±60‬متر)‪ .‬شیر ایمنی به کنترل پنل وصل است و درصورت افتادن هر‬
‫اتفاقی در خط لوله جریانی که کنترل پنل به آن ارتباط دارد‪ ،‬با‬
‫یک تاخیر شیر ایمنی درونچاهی عمل می کند و بسته می شود‪ .‬در‬
‫ابتدا این شیر بسته است و برای بستن آن هم از کنترل پنل استفاده‬
‫می کنیم‪ .‬خود پنل به خط جریانی وصل است و اگر اتفاقی بیفتد با‬
‫ترخیص فشار از خط لوله‪ ،‬شیر ایمنی بسته می شود و فشار چاه در‬
‫زیر آن حبس می گردد‪.‬‬
‫رشته تکمیلی دوگانه ‪ :‬در چاه های آبتیمور پکر را بین دو الیه می‬
‫گذارند تا از یک الیه از طریق لوله مغزی تولید کنند و از الیه‬
‫دیگر از طریق فضای پشت لوله مغزی (دالیز)‬

‫رشته تکمیلی کنترل ماسه ‪ :‬در سازندهایی که مستعد تولید ماسه‬

‫هستند استفاده می شود مثل راندن ‪ESS‬‬

‫رشته تکمیلی بهمراه با پمپ های درونچاهی ‪ :‬از پمپها در شرایط‬

‫عملیاتی خاصی استفاده میشود که هر پمپ مناسب شرایط عملیاتی خاصی‬
‫است‪ .‬معمولترین پمپهای مورداستفاده پمپهای گریز از مرکز (‪ )ESP‬و‬
‫پمپهای کلهاسبی (‪ )SRK‬میباشند‪.‬‬

‫رشته تکمیلی هوشمند ‪ :‬در منطقه نفت و گاز اروندان ‪ ،‬رصد همیشگی‬
‫شرایط تولید با قراردادن سنسورهای مختلف مثل دما و فشار‪ .‬همچنین‬
 ‫تکمیل چاه با رشته تکمیل محافظ‬

‫اگر سیال تولیدی از سازند خورنده باشد یا چاه گازی پرفشاری‬

‫داشته باشیم‪ ،‬تازمانیکه گازهای خورنده بصورت محلول در نفت باشند‬
‫مشکالت کمتری دارند اما وقتی فشار زیر فشار حباب بیفتد گازهای‬
‫محلول خارج شده و احتمال خوردگی باال میرود‪ .‬گاز هیدروژن سولفید‬
‫در محیط مرطوب تولید اسید میکند که میتواند بسیار مشکلساز باشد‬
‫ها‬ ‫دالیز‬ ‫فشار‬ ‫همیشگی‬ ‫رصد‬ ‫با‬ ‫جداری‪.‬‬ ‫لولههای‬ ‫برای‬ ‫مخصوصا‬
‫میتوانیم وجود نشتی را درون لوله مغزی یا در پکر مشخص و در صورت‬
‫نیاز تحت تعمیر با دکل قرار دهیم‪.‬‬
 ‫پستانک نارونده (‪)NoGo Nipple‬‬

‫محلی برای نشتن مواد قابل بازیافت وایرالین است‪ .‬برای اینکه‬
‫بخواهیم لوله ها را تست کنیم که آیا نشتی دارند یا خیر یا رزوه‬
‫ها سالم اند با استفاده از وایرالین درون لوله مغزی و روی پستانک‬
‫نارونده پالگ می گذاریم تا مسیر مسدود شود سپس تست شاخه های لوله‬
‫مغزی را انجام می دهیم‪ .‬گاهی اوقات برای ایمن کردن چاه های‬
‫تولیدی مثال هنگامی که به دلیل نشتی گاز فشار خیلی باال می رود‪،‬‬
‫درون پستانک پالگ گذاشته تا ارتباط با رشته قطع گردد‪ .‬یک پروفایل‬
‫و یک قفل دارد که پالگ روی آن می نشیند و می تواند فشار را تحمل‬
‫کند‪ .‬معموال پالگ و پرانگ باهم می باشند‪ .‬پرانگ درون پالگ قرار‬
‫گرفته و با استفاده از وایرالین آن را داخل و خارج می کنند و یک‬
‫ران جداگانه دارد‪ .‬هنگامیکه می خواهیم پالگ را خارج کنیم برای‬
‫پالگ ها یک سوراخ مانند (‪ )port‬دارند که پرانگ درون آن قرار می‬
‫گیرد‪ .‬زمانیکه می خواهیم پرانگ را خارج کنیم چونکه فشار زیر آن‬
‫زیاد است بایستی ابتدا فشارها را متعادل کنیم که اینکار توسط‬
‫همان سوراخ ها انجام می گیرد که در حد ‪ 0.125‬اینچ می باشند و‬
‫جریان از درون آنها برقرار می شود‪.‬‬

‫‪Mole Shoe‬‬

‫کفشک قاطری یا راهنما‪ .‬زمانیکه ابزار پایین می رود و عملیات‬

‫انجام می دهد زمانیکه برمیگردد قسمت طوقه قاطری که بصورت اریب‬
‫مانند است باعث عبور راحت تر ابزارهای چاه پیمایی و وایرالین شده‬
‫و باعث خارج شدن آنها می شود‪ .‬بدلیل انجراف موجود در چاه ها حتی‬
‫در حد ‪ 2‬و ‪ 3‬درجه هم‪ ،‬ابزارها تمایل به قرارگیری به یک طرف چاه‬
‫را دارند بهمین دلیل اگر کفشک قاطری نباشد احتمال گیر کردن آنها‬