See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/360463524

Stability Analysis and Primery Support System Design for Tunnel Entrance
Using Both Experimental and Numerical Methods at Siah Bisheh Dam(In
Persian)

Conference Paper · May 2022

CITATIONS READS

0 45

2 authors:

Mohammad Reza Haddad Tehrani Mohammad Reza Asef

Kharazmi University Kharazmi University
7 PUBLICATIONS 20 CITATIONS 52 PUBLICATIONS 661 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

some study on montmorillonite to illite conversion View project

Shale geosciences and engineering View project

All content following this page was uploaded by Mohammad Reza Haddad Tehrani on 09 May 2022.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

‫تحلیل پایداری و طراحی سیستم نگهدارنده اولیه به روشهای تجربی و عددی در تونل سر در ورودی سد‬

‫پایین سیاهبیشه‬

‫‪3‬‬
‫فرزانه بسکابادی‪ ،1i‬محمدرضا آصف‪ ،2‬محمدرضا حداد طهرانی‬
‫‪ -1‬کارشناسی ارشد‪ ،‬زمینشناسی مهندسی‪ ،‬دانشگاه خوارزمی ‪ ،‬تهران‪FARZANEHBOSKABADI@yahoo.com ،‬‬
‫‪ -2‬دانشیار و عضو هیئت علمی‪ ،‬گروه زمینشناسی کاربردی‪ ،‬دانشکده علوم زمین‪ ،‬دانشگاه خوارزمی‪ ،‬تهران‪mrasef@yahoo.com ،‬‬
‫‪ -3‬دانشجوی دکتری‪ ،‬گروه زمینشناسی‪ ،‬دانشگاه خوارزمی‪ ،‬تهران‪Tehrani.mine@gmail.com ،‬‬

‫چکیده‬ ‫کلمات کلیدی‬

‫در این پژوهش‪ ،‬به منظور تعیین پارامترهای ژئومکانیکی تونل سر در ورودی سد پایین سیاهبیشه‪ ،‬از دو‬ ‫‪ ‬پارامترهای ژئومکانیکی‬
‫‪ ‬سیستم نگهدارنده‬
‫روش تجربی و عددی استفاده شده است‪ .‬برای بررسی دقیق تودهسنگهای مسیر تونل‪ ،‬طول مسیر به‬ ‫‪ ‬روش تجربی‬
‫سه واحد سنگی تقسیم شد و برای هر واحد تحلیل پایداری به هر دو روش تجربی و عددی انجام گردید‪.‬‬ ‫‪ ‬روش عددی‬
‫‪ ‬نرم افزار ‪phase2‬‬
‫در روش تجربی از سیستم طبقهبندی ژئومکانیکی تودهسنگ (‪ ،)RMR‬شاخص کیفی تونلزنی (‪،)Q‬‬
‫شاخص تودهسنگ (‪ )RMi‬و شاخص مقاومت زمینشناختی (‪ )GSI‬جهت ارزیابی کیفیت تودهسنگهای‬
‫مسیر تونل استفاده شده است‪ .‬بر این ا ساس‪ ،‬واحدهای سنگی مسیر تونل‪ ،‬در رده خوب تا ضعیف قرار‬
‫گرفتهاند‪ .‬در روش عددی از روش اجزای محدود (نرم افزار ‪ )Phase2 v7.00‬استفاده شده است‪ .‬همچنین‬
‫پارامترهای ژئومکانیکی تودهسنگ با استفاده از معیار هوک و براون (نرمافزار ‪ )RocLab‬تعیین شده‬
‫است‪ .‬مدلسازی عددی با نرم افزار ‪ Phase2‬نشان داد که به دلیل ناپایداری و زیاد بودن قطر تونل‪ ،‬در‬
‫حفاری یک مرحلهای به دلیل جابجاییهای بیش از حد مجاز‪ ،‬امکانپذیر نیست‪ .‬لذا پیشنهاد شد که‬
‫حفاری در دو مرحله ابتدا حفر طاق و سپس پاطاق صورت گیرد‪ .‬در نهایت با بررسیهای صورت گرفته‬
‫در روشهای تجربی و عددی‪ ،‬سیستم نگهداری مناسب طراحی و پیشنهاد گردید‪.‬‬

‫‪FARZANEHBOSKABADI@yahoo.com‬‬ ‫‪ i‬فرزانه بسکابادی‪،‬‬

 ‫‪2‬‬

‫‪ 1‬مقدمه‬
‫در محور کرج‪ -‬چالوس‪ ،‬حدفاصل سد بالا و پایین سیاهبیشه‪ ،‬برای عبور جاده و ایمنی‪ ،‬سه تونل پیشبینی شده است‪ .‬تونل مورد مطالعه‬
‫یکی از این تونلها میباشد که در محل سر در ورودی به سد پایین سیاهبیشه قرار دارد و جهت عبور و مرور راحتتر ترافیک خودروهای‬
‫خروجی از سد پیشبینی گردیده است‪ .‬این تونل در مختصات جغرافیای ˝‪ 11° 11̕ 11‬تا ˝‪ 11° 11̕ 13‬طولی و ˝‪ 33° 11̕ 11‬تا ˝‪11̕ 21‬‬
‫‪ 33°‬عرضی قرار گرفته است‪ .‬تونل سردر سد سیاهبیشه پایین‪ ،‬با طول حدود ‪ 211‬متر‪ ،‬عرض ‪ 12‬متر و ارتفاع ‪ 1‬متر‪ ،‬از روبروی سردر سد‬
‫پایین سیاهبیشه آغاز و در کیلومتر ‪ 32‬جاده فعلی چالوس‪ -‬کرج خاتمه یافته و به جاده فعلی میپیوندد‪ .‬روباره روی تاج تونل در سردر‬
‫ورودی‪ ،‬حدود ‪ 2‬متر و در سردر خروجی حدود ‪ 11‬متر میباشد‪ .‬شیب تونل حدود ‪ 0/1‬درصد و از کیلومتر کم به زیاد‪ ،‬سرازیر است‪ .‬جنس‬
‫تودهسنگهای در برگیرنده تونل مجموعهای از آهکهای تیره به همراه شیلهای مارنی نازک لایه تا متوسط لایه میباشد‪ .‬مقطع تونل به‬
‫شکل نعل اسبی طراحی شده است‪ .‬اصلیترین راه دسترسی به ناحیه مورد مطالعه‪ ،‬جاده کرج‪ -‬چالوس میباشد‪.‬‬

‫‪ 2‬زمینشناسی مسیر تونل‬

‫از نظر زمینشناسی‪ ،‬محدوده ساختگاه در زون البرز واقع شده است‪ .‬محدوده تونل سر در سد پایین سیاهبیشه در پهنه ساختاری‪ ،‬چینهشناسی‬
‫پرکامبرین‪ -‬پالئوزوئیک قرار داشته و چینه شناسی واحدهای موجود در محدوده طرح از قدیم به جدید شامل سازند آهکی مبارک‪ ،‬سازند‬
‫درود و واحدهای واریزهای پای دامنهها میباشد‪ .‬بر اساس مطالعات صحرایی و نتایج حاصل از گمانههای اکتشافی و همچنین به دلیل کوتاه‬
‫بودن طول مسیر تونل‪ ،‬مشخص شد که هیچ یک از گسلهای منطقه تقاطعی با تونل ندارند‪ .‬نزدیکترین گسل مشاهده شده در نزدیکی‬
‫تونل‪ ،‬گسلی است که در نزدیکی پرتال خروجی مشاهده شده است‪ .‬این گسل دارای زون خرد شده کوچکی (در حد کمتر از ‪ 20‬سانتیمتر)‬
‫میباشد‪ .‬از این رو به طور کلی میتوان گفت که مسیر تونل تقاطعی با زونهای گسله منطقه ندارد‪ .‬سازند مبارک در منطقه مورد مطالعه‪،‬‬
‫توده اصلی در برگیرنده مسیر تونل را تشکیل داده است و این سازند شامل آهک مارنی کرم رنگ‪ ،‬مارنهای آهکی تیره و مارنهای سیاهرنگ‬
‫میباشد‪ .‬امتداد لایهها در این سازند شرقی شمال شرقی‪ -‬غربی جنوب غربی است و شیب متوسط لایهها حدود ‪ 20-11‬درجه به سمت غرب‬
‫و جنوب غربی است‪.‬‬

‫‪ 3‬بررسی زمینشناسی مهندسی تودهسنگهای مسیر تونل‬

‫در این پروژه با استفاده از برداشت های صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی‪ ،‬خصوصیات فیزیکی و مکانیکی واحدهای مختلف مورد بررسی قرار‬
‫گرفته و نتایج حاصل از آن برای تفکیک واحدهای زمینشناسی مهندسی به کار برده شده است‪ .‬بر این اساس در مجموع سه واحد‬
‫زمینشناسی مهندسی در مسیر تونل شناسایی و از یکدیگر تفکیک گردیدهاند‪.‬‬
‫بخش اول‪ :‬واحد آهکی با ضخامت لایهبندی نازک تا متوسط میباشد که به اختصار به صورت واحد ‪ RT3‬معرفی شده است و در محدوده‬
‫ورودی تونل یعنی از کیلومتر ‪ 0+170‬تا ‪ 0+310‬قرار دارد‪ .‬این واحد در مسیر تونل به صورت تناوبهایی از آهک و شیل قابل مشاهده‬
‫میباشد‪ .‬این واحد سنگی‪ ،‬در محدوده تونل بیشترین ضخامت را به خود اختصاص داده است‪ .‬متوسط روباره در این واحد ‪ 100‬متر میباشد‪.‬‬
‫بخش دوم‪ :‬واحد آهکی ضخیم لایه میباشد که به اختصار به صورت ‪ RT2‬معرفی شده است‪ .‬این واحد از کیلومتر ‪ 0+310‬شروع شده و تا‬
‫کیلومتر ‪ 0+370‬ادامه می یابد‪ .‬این واحد به دلیل ضخامت بالای لایه آهکی دارای شرایط ژئومکانیکی متفاوتی نسبت به سایر واحدهای‬
‫مشاهده شده در مسیر تونل میباشد‪ .‬متوسط روباره در این واحد ‪ 30‬متر میباشد‪.‬‬
‫بخش سوم‪ :‬این واحد‪ ،‬از شیل و آهک با ضخامت لایه بندی نازک تا متوسط تشکیل شده که به اختصار با نام ‪ RT1‬مشخص شده است‪.‬‬
‫متوسط روباره در این واحد ‪ 30‬متر میباشد‪.‬‬

‫‪ 4‬درزهنگاری منطقه مورد مطالعه‬

‫در این مطالعه‪ ،‬به منظور شناسایی ویژگیهای ژئوتکنیکی‪ ،‬زمینشناسی مهندسی و هیدروژئولوژیکی مسیر‪ ،‬تعداد ‪ 3‬گمانه پیشنهاد و حفر‬
‫گردیده است‪ .‬گمانههای اکتشافی عموما تا تراز تونل حفاری شدهاند‪ .‬بر اساس گمانههای حفاری شده در طول مسیر‪ ،‬مقادیر ‪ ، RQD‬برای‬
‫هر واحد به تفکیک به دست امده است‪ .‬این مقادیر نشان میدهند که شاخص کیفیت سنگ در واحد ‪ RT1‬ضعیف است‪ .‬همچنین ناپیوستگی‪-‬‬
‫های مسیر تونل اعم از درزهها و لایهبندیها بر اساس برداشتهای صحرایی‪ ،‬مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است‪ .‬در مجموع حدود ‪117‬‬
‫درزه در محدوده مورد مطالعه برداشت شده است‪ .‬در ایستگاه اول تعداد ‪ 31‬و در ایستگاه دوم تعداد ‪ 13‬درزه مورد بررسی قرار گرفته است‪.‬‬
 ‫‪3‬‬

‫بر اساس بررسیهای صورت گرفته‪ ،‬غالب درزهها در واحد ‪ RT1‬و ‪ RT2‬به شکل صفحهای و با مقدار شیب بین ‪ 70‬تا ‪ 10‬درجه میباشند‪.‬‬
‫درزههای شکل گرفته در این واحد به دلیل نوع لیتولوژی سنگهای میزبان اغلب از نوع نرم با بازشدگی غالب کمتر از ‪ 10‬میلیمتر میباشد‪.‬‬
‫اکثر درزههای شکل گرفته دارای پرشدگیهایی از جنس کلسیت و رس میباشد‪ .‬در واحد ‪ RT3‬شرایط درزهها دارای پراکندگیهای بیشتری‬
‫بوده و میزان هوازدگی سنگها افزایش یافته است‪.‬‬
‫به طور کلی باید در نظر داشت که با توجه به طول کوتاه تونل و برخی اطلاعات به دست آمده از بازدیدهای صحرایی و مطالعات ژئوتکنیکی‬
‫و زمینشناسی از قبیل سطح آب زیرزمینی‪ ،‬روندهای گسلهای منطقه و غیره‪ ،‬برخی از مخاطراتی که در بسیاری از تونلهای بلند دیده‬
‫میشود‪ ،‬در این تونل وجود نداشته و یا عملاٌ تاثیری بر روند ساخت تونل ندارد‪.‬‬
‫با بررسیهای صورت گرفته‪ ،‬یکی از مخاطرات زمین شناسی مهندسی که در مسیر تونل احتمال وقوع آن وجود دارد‪ ،‬ریزش و سقوط‬
‫بلوکهای سنگی است‪ .‬در واحد ‪ RT1‬و به مقدار کمتر در واحد ‪ ،RT3‬به علت بهم ریختگی ساختاری‪ ،‬وجود درزههای سیستماتیک و‬
‫غیرسیستماتیک با فاصلهداری کم و کوچک بودن بلوک های تشکیل شده‪ ،‬پدیده ریزش محتمل است‪ .‬اقداماتی که در مواجهه با چنین‬
‫واحدهای ‪RT2‬‬ ‫زونهایی جهت مهار محدوده ریزشی میتوان انجام داد‪ ،‬شامل ترزیق دوغاب و غیره میباشد‪ .‬در لایههای سنگی ضخیم در‬
‫و ‪ RT3‬که دارای درزههای سیستماتیک میباشند‪ ،‬به دلیل تشکیل بلوکهای سنگی با ابعاد متفاوت با ضخامت لایهها و فاصلهداری‬
‫ناپیوستگیها‪ ،‬احتمال وقوع پدیده سقوط بلوکهای سنگی وجود دارد‪.‬‬

‫‪ 5‬طبقهبندی مهندسی تودهسنگ‬

‫طبقهبندی مهندسی تودهسنگ شامل فرآیند جمعآوری و تحلیل دادههای کیفی و کمی میباشد که در نهایت به عنوان یک ابزار سریع‬
‫جهت تخمین ملزومات اولیه سیستم نگهدارنده‪ ،‬ارزیابی پارامترهای مقاومتی و تغییر شکلپذیری تودهسنگ مورد استفاده قرار میگیرد [‪.]1‬‬
‫کیفیت تودهسنگهای در برگیرنده مسیر تونل‪ ،‬با استفاده از سیستمهای طبقهبندی ‪ RMiii ،Qiii ،RMRii‬و ‪ GSIi‬مورد ارزیابی قرار گرفته‬
‫است‪ .‬در جدول (‪ ،)1‬محدوده مقادیر ‪ RMR‬برای هر یک از واحدهای سنگی دربرگیرنده تونل نشان داده شده است‪ .‬در این مطالعه‪،‬‬
‫تودهسنگهای مسیر تونل براساس طبقهبندی سیستم ‪ Q‬در مقاطع مختلف تحت بررسی قرار گرفته و نتایج حاصل از آن در جدول (‪ )2‬ارائه‬
‫شده است‪ .‬پالمستروم در سال ‪ 1111‬شاخص تودهسنگ (‪ )RMi‬را برای تعیین مقاومت تودهسنگ‪ ،‬ارائه نمود‪ .‬در جدول (‪ )3‬مقادیر‬
‫اندازهگیری شده این پارامتر برای سنگهای مسیر تونل نشان داده شده است‪.‬‬

‫‪ 1-5‬طراحی سیستم نگهدارنده به روش ‪RMR‬‬

‫با در نظر گرفتن مقادیر ‪ RMR‬در جدول (‪ )1‬و با توجه به اندازه دهانه تونل‪ ،‬میتوان زمان پایداری تونل بدون نیاز به سیستم نگهدارنده را‬
‫با توجه به شکل (‪ )1‬مشخص نمود‪ .‬با توجه به مقدار ‪ RMR‬به دست آمده‪ ،‬مدت زمان خودپایداری تونلی با مقطع نعل اسبی به قطر ‪12‬‬
‫متر برای سنگهای واحد ‪ RT1‬در نقاطی که مقدار ‪ RMR‬حداقل و حداکثر است‪ ،‬ریزش فوری را پیشبینی میکند‪ .‬همچنین برای مقادیر‬
‫حداقلی و حداکثری ‪ RMR‬برای سنگهای واحد ‪ RT2‬به ترتیب یک هفته و یک سال زمان خودپایداری پیشبینی شده است‪ .‬برای مقادیر‬
‫حداقلی و حداکثری ‪ RMR‬برای سنگهای واحد ‪ RT3‬به ترتیب ریزش و یک ماه مدت زمان خودپایداری پیشبینی شده است‪ .‬بر این اساس‬
‫مشخص شد که حفاری یک مرحلهای با توجه به مقدار ‪ RMR‬و دهانه ‪ 12‬متری مشکلساز است‪ .‬در نهایت با توجه به امتیاز صورت گرفته‬
‫در این روش‪ ،‬سیستم نگهدارنده در جدول (‪ )1‬خلاصه گردیده است‪.‬‬

‫‪ 2-5‬طراحی سیستم نگهدارنده به روش ‪Q‬‬

‫در این طبقهبندی نسبت نگهداری حفاری (‪ ،)ESR‬با توجه به نوع تونل یک لحاظ شده است‪ .‬با توجه به دهانه ‪ 12‬متری تونل‪ ،‬مقدار بعد‬
‫معادل حفاری برابر با ‪ 12‬محاسبه شد‪ .‬در شکل (‪ ) 2‬طراحی تجربی سیستم نگهدارنده بر اساس این روش نشان داده شده است‪ .‬سیستم‬
‫نگهداری پیشنهادی این طبقهبندی در جدول (‪ )1‬ارائه شده است‪.‬‬

‫‪ii‬‬
‫‪Rock Mass Rating‬‬
‫‪iii‬‬
‫‪Rock Mass Quality‬‬
‫‪iv‬‬
‫‪Rock Mass index‬‬
‫‪v‬‬
‫‪Geological Strength Index‬‬
 ‫‪1‬‬

‫جدول ‪ :1‬محدوده مقادیر ‪ RMR‬برای هر یک از واحدهای سنگی تفکیک شده در مسیر تونل‬
‫واحد سنگی‬
‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬ ‫پارامترها‬
‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪>10‬‬ ‫مقاومت فشاری تک محوری (‪)MPa‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1-2‬‬ ‫امتیاز‬
‫‪31‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪>21‬‬ ‫شاخص کیفی تودهسنگ (‪)RQD‬‬
‫‪2‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪3‬‬ ‫امتیاز‬
‫نم‪ -‬مرطوب‬ ‫نم‪ -‬مرطوب‬ ‫نم‬ ‫وضعیت آب زیرزمینی‬ ‫‪3‬‬
‫‪7-10‬‬ ‫‪7-10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫امتیاز‬
‫‪0/03-0/2‬‬ ‫‪0/2-2‬‬ ‫‪0/03 -0/2‬‬ ‫فاصله ناپیوستگیها (‪)m‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1-10‬‬ ‫‪10-11‬‬ ‫‪1-10‬‬ ‫امتیاز‬
‫‪0/1-2/1‬‬ ‫‪0/1-2/1‬‬ ‫‪0/1-2/1‬‬ ‫بازشدگی (‪)mm‬‬
‫تازه‪ -‬کمی هوازده‬ ‫تازه‪ -‬کمی هوازده‬ ‫متوسط‪ -‬شدید‬ ‫هوازدگی‬
‫ندارد‬ ‫ندارد‬ ‫پوششی از ماسه‪/‬سیلت‬ ‫پرشدگی‬ ‫وضعیت‬ ‫‪1‬‬
‫زبر‪ -‬نسبتا زبر‬ ‫خیلی زبر‪ -‬زبر‬ ‫نسبتا زبر‪ -‬صاف‬ ‫وضعیت زبری‬ ‫ناپیوستگیها‬
‫‪1-10‬‬ ‫‪1-10‬‬ ‫‪1-10‬‬ ‫طول ناپیوستگیها (‪)m‬‬
‫‪11-23‬‬ ‫‪13-27‬‬ ‫‪1-11‬‬ ‫امتیاز‬
‫مطلوب‬ ‫مطلوب‬ ‫مطلوب‬ ‫جهتیابی ناپیوستگیها‬ ‫‪3‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫امتیاز‬
‫‪11-31‬‬ ‫‪11-71‬‬ ‫‪21-11‬‬ ‫‪RMR‬‬ ‫امتیاز‬
‫‪III‬‬ ‫‪II -III‬‬ ‫‪IV‬‬ ‫کلاس‬
‫متوسط‬ ‫متوسط تا خوب‬ ‫ضعیف‬ ‫کیفیت تودهسنگ‬

‫جدول ‪ :2‬محدوده مقادیر ‪ Q‬برای هر یک از واحدهای سنگی تفکیک شده در مسیر تونل‬
‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬ ‫واحد سنگی‬
‫پارامترها‬
‫‪31‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪20‬‬ ‫شاخص کیفیت تودهسنگ (‪)RQD‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1-11‬‬ ‫‪1-10‬‬ ‫‪1-10‬‬ ‫عدد دسته درزه (‪)Jn‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2/21-2/71‬‬ ‫‪2/21-2/71‬‬ ‫‪2/21-2/71‬‬ ‫عدد زبری درزه (‪)Jr‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1/1-2/1‬‬ ‫عدد هوازدگی درزه (‪)Ja‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/71-1/21‬‬ ‫ضریب کاهشی آب درزه (‪)Jw‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2/1‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫ضریب کاهش تنش(‪)SRF‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3/21‬‬ ‫‪1/31-1/71‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫مقدار‬
‫متوسط تا ضعیف‬ ‫متوسط‬ ‫ضعیف‬ ‫رده تودهسنگ‬

‫جدول ‪ :3‬مقادیر پارامتر ‪ RMi‬برای هر یک از واحدهای زمینشناسی مهندسی مسیر تونل‬

‫واحد سنگی‬
‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مقاومت فشاری تک محوری ( 𝑐𝜎)‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/1-1‬‬ ‫فاکتور تداوم درزه (‪)Jl‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1-3‬‬ ‫‪3/1-1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫عدد زبری درزه (‪)JR‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪3-3/1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3/1-1‬‬ ‫هوازدگی درزه (‪)JA‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0/003‬‬ ‫‪0/033‬‬ ‫‪0/0007‬‬ ‫حجم بلوک (‪)m3( )Vb‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0/011‬‬ ‫‪0/012-0/1‬‬ ‫‪0/0031‬‬ ‫پارامتر درزهداری (‪)Jp‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪1/33‬‬ ‫‪1/71-2‬‬ ‫‪0/1-1‬‬ ‫فاکتور شرایط درزه (‪)Jc‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪3/1‬‬ ‫‪7/13-1/1‬‬ ‫‪>1‬‬ ‫مقدار‬

‫مقاوم‬ ‫مقاوم‬ ‫ضعیف‬ ‫ردهتودهسنگ‬

‫‪1‬‬

‫شکل ‪ :1‬وضعیت پایداری تودهسنگهای مسیر تونل بر اساس طبقهبندی ژئومکانیکی (‪)RMR‬‬

‫جدول ‪ :1‬سیستم نگهدارنده پیشنهادی تونل بر اساس طبقهبندی ژئومکانیکی (‪)RMR‬‬

‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬ ‫واحد‬

‫‪11-31‬‬ ‫‪11-71‬‬ ‫‪21-11‬‬ ‫‪RMR‬‬ ‫مقدار‬
‫سنگ متوسط‬ ‫سنگ متوسط تا خوب‬ ‫سنگ ضعیف‬ ‫کلاس‬
‫حفاری دو مرحلهای‪ 1/1 :‬تا ‪ 3‬متر پیشروی‬ ‫حفاری دو مرحلهای‪ 1/1 :‬تا ‪ 3‬متر پیشروی‬ ‫حفاری دو مرحلهای‪ 1 :‬تا ‪ 1/1‬متر پیش‪-‬‬
‫در مرحله اول‪ ،‬انجام نگهداری پس از‬ ‫در مرحله اول‪ ،‬انجام نگهداری پس از‬ ‫روی در مرحله اول‪ ،‬نصب ساپورت بطور‬ ‫حفاری‬
‫آتشباری‪ ،‬نگهداری کامل ‪ 10‬متر تا جبهه کار‬ ‫آتشباری‪ ،‬نگهداری کامل ‪ 10‬متر تا جبهه کار‬ ‫همزمان با حفاری ‪ 10‬متر از جبهه کار‬

‫بولت به طور منظم‪ ،‬به طول ‪ 1‬متر و به فاصله‬ ‫بولت به طور منظم‪ ،‬به طول ‪ 1‬متر و به فاصله‬ ‫بولتگذاری منظم به طول ‪ 1‬تا ‪ 1‬متر و به‬ ‫پیچسنگ (قطر ‪ 20‬میلی‪-‬‬
‫‪ 1/1‬تا ‪ 2‬متر در تاج و دیوارهها به اضافه تور‬ ‫‪ 1/1‬تا ‪ 2‬متر در تاج و دیوارهها به اضافه تور‬ ‫فاصله ‪ 1‬تا ‪ 1/1‬متر در تاج و دیوارهها با‬ ‫متر‪ ،‬با اتصال کابل)‬
‫سیمی در تاج‬ ‫سیمی در تاج‬ ‫تور سیمی‬
‫‪ 10‬تا ‪ 100‬میلیمتر در تاج و ‪ 30‬میلیمتر در‬ ‫‪ 10‬تا ‪ 100‬میلیمتر در تاج و ‪ 30‬میلیمتر در‬ ‫‪ 100‬تا ‪ 110‬میلیمتر در تاج و ‪100‬‬ ‫شاتکریت‬
‫اطراف‬ ‫اطراف‬ ‫میلیمتر در اطراف‬
‫نیازی نیست‬ ‫نیازی نیست‬ ‫پایههای کناری سبک به فاصله ‪ 1/1‬متر در‬ ‫قاب فلزی‬
‫صورت لزوم‬

‫روش ‪Q‬‬ ‫شکل ‪ :2‬طراحی تجربی سیستم نگهدارنده تونل بر اساس‬

 ‫‪3‬‬

‫‪Q‬‬ ‫جدول ‪ :1‬سیستم نگهدارنده پیشنهادی تونل بر اساس طبقهبندی‬

‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬ ‫واحد‬
‫‪3/21‬‬ ‫‪1/71‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫مقدار ‪Q‬‬
‫ضعیف (‪)1‬‬ ‫متوسط (‪)1‬‬ ‫ضعیف (‪)1‬‬ ‫کلاس‬
‫پیچ سنگهای ‪ 3/1‬متری با فاصله‬ ‫پیچسنگهای ‪ 3/1‬متری با فاصله‬ ‫پیچ سنگهای ‪ 3/1‬متری با فاصله‬ ‫پیچسنگ تمام تزریق‬
‫‪ 2/2‬متر‬ ‫‪ 2/3‬متر‬ ‫‪ 1/1‬متر‬
‫‪ 10‬تا ‪ 10‬میلیمتر شاتکریت مسلح‬ ‫‪ 10‬تا ‪ 100‬میلیمتر شاتکریت غیر‬ ‫‪ 10‬تا ‪ 10‬میلیمتر شاتکریت‬ ‫شاتکریت‬
‫مسلح‬ ‫مسلح‬
‫نیازی نیست‬ ‫نیازی نیست‬ ‫نیازی نیست‬ ‫قاب فلزی‬

‫‪ 3-5‬طراحی سیستم نگهدارنده به روش ‪RMi‬‬

‫طبقهبندی ‪ RMi‬علیرغم داشتن فرمولهای زیاد یکی از جدیدترین و سادهترین روشهای طبقهبندی و طراحی تودهسنگ به شمار میرود‪.‬‬
‫خلاصه محاسبات صورت گرفته و نتایج آنها و سیستم نگهدارنده مورد نیاز در جداول (‪ )3‬و (‪ )7‬و شکل (‪ )3‬ارائه شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ :3‬نتیجه محاسبات طبقهبندی ‪ RMi‬برای واحدهای سنگی مسیر تونل‬

‫واحد‬
‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬ ‫پارامتر‬

‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝒄𝝈 (‪)MPa‬‬

‫‪0/011‬‬ ‫‪0/012 -0/1‬‬ ‫‪0/0031‬‬ ‫‪Jp‬‬

‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪SL‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Co‬‬

‫‪1 -1/1‬‬ ‫‪0/1 -1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Nj‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪)m( Dt‬‬

‫‪0/1103‬‬ ‫‪0/1103‬‬ ‫‪0/2137‬‬ ‫‪Db‬‬
‫‪11 -10‬‬ ‫‪21 -30‬‬ ‫‪11 -10‬‬ ‫‪Roof‬‬
‫‪C‬‬
‫‪31 -10‬‬ ‫‪11 -23‬‬ ‫‪31 -31‬‬ ‫‪Wall‬‬
‫‪30/3 -31‬‬ ‫‪11/11 -21/1‬‬ ‫‪0/11 -0/13‬‬ ‫‪Roof‬‬
‫‪Gc‬‬
‫‪23/1 -27/2‬‬ ‫‪11/11 -11/7‬‬ ‫‪0/11 -0/12‬‬ ‫‪Wall‬‬

‫‪111/31 -272/11‬‬ ‫‪10/11 -11/12‬‬ ‫‪11/31‬‬ ‫‪Sr‬‬

‫‪RT1‬‬

‫‪RT2‬‬

‫‪RT3‬‬

‫‪RMi‬‬ ‫شکل ‪ :3‬وضعیت پایداری تودهسنگهای مسیر تونل براساس طبقهبندی‬

 ‫‪7‬‬

‫‪RMi‬‬ ‫جدول ‪ :7‬سیستم نگهدارنده پیشنهادی تونل براساس طبقهبندی‬

‫سیستم نگهدارنده‬ ‫واحد‬
‫پیچسنگ با فاصلهبندی ‪ 1/01‬متر و ‪ 200‬میلیمتر شاتکریت همراه با تور سیمی‬ ‫‪RT1‬‬
‫پیچسنگ با فاصلهبندی ‪ 1/1‬متر و ‪ 30‬میلیمتر شاتکریت همراه با تور سیمی‬ ‫‪RT2‬‬
‫پیچسنگ با فاصلهبندی ‪ 1/23‬متر و ‪ 100‬میلیمتر شاتکریت همراه با تور سیمی‬ ‫‪RT3‬‬

‫‪ 4-5‬طراحی سیستم نگهدارنده به روش ‪GSI‬‬

‫مقدار ‪ GSI‬با توجه به بررسیهای سطحی و مغزههای حاصل از حفاری‪ ،‬رابطه بین ‪ GSI‬و ‪ RMR‬و قضاوت مهندسی‪ ،‬نتایج حاصل از هر کدام‬
‫به طور جداگانه ارائه شده است‪.‬‬
‫براساس نتایج حاصل از این طبقهبندی‪ ،‬شاخص مقاومت زمینشناختی تودهسنگهای در برگیرنده مسیر تونل یه شرح زیر میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬تودهسنگ ‪ RT1‬در حالت بحرانی در رده سنگهای از هم پاشیده و به شدت خرد شده با شرایط سطح درزه ضعیف و هوازده قرار دارد‪.‬‬
‫این تودههای سنگی براساس میزان ضخامتهای لایهبندی تماماً دارای مقادیر ‪ GSI‬کمتر از ‪ 30‬میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬تودهسنگهای ‪ RT2‬در رده سنگ های بلوکی با شرایط سطح درزه خوب تا متوسط قرار میگیرد که براساس نمودار سیستم ‪ GSI‬دارای‬
‫مقادیر ‪ 17‬تا ‪ 32‬میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬تودهسنگ ‪ RT3‬در رده سنگ های خیلی بلوکی تا بلوکی با شرایط سطح متوسط قرار دارد که براساس نمودار سیستم ‪ GSI‬دارای مقادیر‬
‫‪ 10‬تا ‪ 11‬میباشد‪.‬‬
‫مقادیر ‪ GSI‬برای تودهسنگهای دربرگیرنده مسیر تونل در جدول (‪ )1‬ارائه شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ :1‬محدوده مقادیر ‪ GSI‬برای هر واحد زمینشناسی تفکیک شده در مسیر تونل‬
‫واحد سنگی‬
‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬
‫پارامتر‬
‫‪10-11‬‬ ‫‪17-32‬‬ ‫‪> 30‬‬ ‫‪GSI‬‬

‫‪ 6‬تعیین پارامترهای ژئومکانیکی تودهسنگ با استفاده از نرمافزار ‪RocLab‬‬

‫در این مطالعه‪ ،‬برای تعیین پارامترهای ژئومکانیکی تودهسنگهای مسیر تونل به کمک معیار هوک و براون‪ ،‬از نرم افزار ‪ RocLab‬که توسط‬
‫کمپانی ‪ RockSience‬تولید شده است‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬ورودیهای این نرم افزار شامل ‪ 1‬پارامتر مقاومت فشاری تک محوری ( ‪ ،)σc‬شاخص‬
‫مقاومت زمینشناختی (‪ ،)GSI‬ثابت تودهسنگ ( ‪ )mi‬و فاکتور آشفتگی (‪ )D‬میباشد‪.‬‬
‫مقادیر مقاومت فشاری تکمحوری از نتایج آزمایشهای انجام شده بر روی مغزههای حاصل از گمانهها به دست آمد‪ .‬مقدار ‪ mi‬با استفاده از‬
‫آزمایش سه محوره تعیین شد و در نهایت با توجه به ترکیب سنگهای هر سازند و با در نظر گرفتن توصیه هوک و اعمال قضاوت مهندسی‬
‫و تجربیات مشابه‪ ،‬مقادیر نهایی انتخاب شده ‪ mi‬برای هر واحد سنگی پیشبینی شده است‪ .‬فاکتور آشفتگی (‪ )D‬با توجه به میزان روباره و‬
‫شدت بهم ریختگی‪ ،‬مقادیر متفاوتی برای هر واحد لحاظ شده است‪ .‬مقادیر ‪ GSI‬هم قبلاً برای محدودههای مورد نظر تعیین شده است‪.‬‬
‫نتایج این محاسبات و مقادیر ورودی برای واحدهای سنگی مسیر تونل در جدول (‪ )1‬آورده شده است‪ .‬پارامترهای ‪ S ،mb‬و ‪ a‬نیز ثابتهای‬
‫تودهسنگ هستند‪ .‬خروجیهای این نرم افزار شامل ‪( a ،s ،mb‬شاخصهای هوک و براون)‪ ،‬چسبندگی‪ ،‬زاویه اصطکاک داخلی‪ ،‬مقاومت‬
‫فشاری و کششی و مدول تغییر شکل تودهسنگ میباشد‪.‬‬
 ‫‪1‬‬

‫برای واحدهای مختلف مسیر تونل‬ ‫‪RocLab‬‬ ‫جدول ‪ :1‬پارامترهای ورودی و خروجی نرم افزار‬

‫مقدار‬ ‫پارامترهای خروجی‬ ‫مقدار‬ ‫پارامترهای ورودی‬

‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬ ‫‪RT3‬‬ ‫‪RT2‬‬ ‫‪RT1‬‬
‫‪0/13‬‬ ‫‪1/71‬‬ ‫‪0/21‬‬ ‫‪mb‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪σc‬‬
‫[‪]MPa‬‬
‫‪0/0013‬‬ ‫‪0/0011‬‬ ‫‪0/0001‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪GSI‬‬
‫‪0/10‬‬ ‫‪0/10‬‬ ‫‪0/13‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪1/12‬‬ ‫‪0/10‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪σ3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪mi‬‬
‫[‪]MPa‬‬
‫‪0/31‬‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪0/011‬‬ ‫‪C‬‬
‫[‪]MPa‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬
‫‪13/11‬‬ ‫‪11/21‬‬ ‫‪22/1‬‬ ‫‪Phi‬‬
‫[‪]0‬‬
‫‪-0/111‬‬ ‫‪-0/230‬‬ ‫‪-0/002‬‬ ‫‪σt‬‬ ‫‪Unit weight‬‬
‫[‪]MPa‬‬ ‫[ ‪]gr/cm3‬‬
‫‪2/1‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪2/7‬‬
‫‪2/73‬‬ ‫‪1/12‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪σc‬‬
‫[‪]MPa‬‬
‫‪1/11‬‬ ‫‪11/11‬‬ ‫‪0/23‬‬ ‫‪σcm‬‬
‫[‪]MPa‬‬ ‫‪Depth‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪7/02‬‬ ‫‪12/3‬‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪Em‬‬ ‫[‪] m‬‬
‫[‪]GPa‬‬

‫‪ 7‬تحلیل عددی‬
‫جهت بررسی میزان پایداری تودهسنگ در برگیرنده مسیر تونل و مدلسازی رفتار تودههای سنگی پس از شکستگی و نیز بر هم کنش سنگ‬
‫و سیستم نگهداری‪ ،‬بهترین روش استفاده از روشهای عددی کامپیوتری میباشد‪.‬‬
‫‪Rocscience‬‬ ‫‪ Phase2‬یک برنامه المان محدود دو بعدی برای محاسبه تنشها و تغییر شکلها حول حفرات زیرزمینی است که توسط شرکت‬
‫تهیه شده است‪ .‬مدلسازی در این نرم افزار با فرض کرنش صفحهای میباشد‪ .‬این نرم افزار یک شبکه اتوماتیک را طراحی میکند که با‬
‫استفاده از ملاحظات هندسی‪ ،‬درجهبندی میشود‪ .‬مقطع اصلی تونل به شکل نعل اسبی و با عرض ‪ 12‬متر و ارتفاع ‪ 1‬متر میباشد‪ .‬در این‬
‫مطالعه به منظور مدلسازی رفتار توده های سنگی (پس از حفاری) بر مبنای روش عناصر محدود از نرم افزار دو بعدی ‪ ،Phase2‬استفاده‬
‫شده است‪ .‬همچنین برای سنگ بکر رفتار الاستیک و برای تودهسنگ‪ ،‬معیار تعمیم یافته هوک‪ -‬براون انتخاب گردیده است‪ .‬پارامترهای‬
‫ورودی این نرم افزار در جدول (‪ )10‬آورده شده است‪.‬‬
‫‪Phase2‬‬ ‫جدول ‪ :10‬پارامترهای ورودی این نرم افزار‬
‫وزن‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Em‬‬ ‫‪mb‬‬ ‫نسبت‬ ‫‪sigmaC‬‬ ‫‪sigmaZ‬‬ ‫‪Sigma3‬‬ ‫‪Sigma1‬‬ ‫واحد‬
‫مخصوص‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫پواسون‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫)‪(MPa‬‬
‫‪2/31‬‬ ‫‪0/0001‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪0/21‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪0/021‬‬ ‫‪0/11‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪RT1‬‬
‫‪2/11‬‬ ‫‪0/0011‬‬ ‫‪12300‬‬ ‫‪1/71‬‬ ‫‪0/21‬‬ ‫‪1/12‬‬ ‫‪1/31‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪RT2‬‬
‫‪2/71‬‬ ‫‪0/0013‬‬ ‫‪7020‬‬ ‫‪0/13‬‬ ‫‪0/27‬‬ ‫‪3/13‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪1/13‬‬ ‫‪3/11‬‬ ‫‪RT3‬‬

‫در این مطالعه‪ ،‬از شبکهبندی مثلثی ‪ 3‬گرهای برای مدلسازی تونل استفاد ه شده است و برای جلوگیری از تاثیر مرزهای مدل روی نتایج و‬
‫با توجه به مقدار روباره‪ ،‬مرزها در فاصله ‪ 3‬برابر مرکز سطح نعل اسبی برای واحد ‪ RT1‬و ‪ 1‬برابر برای واحد ‪ RT2‬و ‪ RT3‬در نظر گرفته شده‬
‫است‪.‬‬
‫با توجه به قطر زیاد تونل‪ ،‬روباره زیاد و خصوصیات ژئومکانیکی تودهسنگ‪ ،‬در حفاری یک مرحلهای امکان ایجاد مشکل و ناپایداری سقف‬
‫تونل وجود دارد‪ .‬لذا برای این تونل حفاری دو مرحلهای پیشبینی شده است‪ .‬ابتدا بخش فوقانی (طاق تونل) با ارتفاع ‪ 3‬متر و سپس بخش‬
‫تحتانی (پاطاق) با ارتفاع ‪ 3‬متر حفاری میشود‪.‬‬

‫‪ 1-7‬مدلسازی عددی با نرم افزار ‪ phase2‬در واحد ‪RT1‬‬

‫در اشکال (‪ )1‬تا (‪ )7‬جابجایی کلی و تنش اصلی ماکزیمم بعد از حفاری مرحله اول و دوم و نصب نگهدارنده برای واحد ‪ RT1‬نشان داده‬
‫شده است‪.‬‬
 ‫‪1‬‬

‫نگهدارنده پیشنهادی در این مرحله شاتکریت به ضخامت ‪ 1‬سانتیمتر با مدول یانگ ‪ 30000‬مگاپاسکال و نسبت پواسون ‪ 0/2‬میباشد‪.‬‬
‫همچنین بولتهایی منظم به طول ‪ 1‬متر و به فاصله ‪ 2‬متر در سقف و دیوارهها استفاده شده است‪ .‬این بولتها به ضخامت ‪ 1/1‬سانتیمتر و‬
‫مدول یانگ ‪ 200000‬مگاپاسکال میباشد‪.‬‬
‫همانگونه که در اشکال (‪ )1‬تا (‪ )7‬مشاهده میشود‪ ،‬بیشترین مقدار جابجایی کلی بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده در کف تونل و‬
‫به میزان ‪ 0/11‬سانتیمتر و کمترین مقدار در سقف و به میزان ‪ 0/11‬سانتیمتر میباشد‪ .‬به طور کلی بعد از حفاری مرحله دوم و نصب‬
‫نگهدارنده میزان جابجایی کلی در دیوارهها و کف افزایش یافته است‪.‬‬
‫همچنین در حفاری مرحله اول و نصب نگهدارنده‪ ،‬تمرکز تنش در دیوارهها و سقف بیشتر است ولی در مرحله حفر کامل تونل‪ ،‬این تمرکز‬
‫در سقف و گوشههای پایین تونل افزایش بیشتری یافته است‪.‬‬

‫‪ 2-7‬مدلسازی عددی با نرم افزار ‪ phase2‬در واحد ‪RT2‬‬

‫اشکال (‪ )1‬تا (‪ )11‬جابجایی کل و همچنین تنش اصلی ماکزیمم بعد از حفاری مرحله اول و دوم و نصب نگهدارنده برای واحد ‪RT2‬‬ ‫در‬
‫نشان داده شده است‪.‬‬
‫نگهدارنده پیشنهادی در این مرحله شاتکریت به ضخامت ‪ 10‬سانتیمتر با مدول یانگ ‪ 30000‬مگاپاسکال و نسبت پواسون ‪ 0/2‬میباشد‪.‬‬
‫همچنین بولتهایی منظم به طول ‪ 1‬متر و به فاصله ‪ 2/3‬متر در سقف و دیوارهها استفاده شده است‪ .‬این بولتها به ضخامت ‪ 1/1‬سانتیمتر‬
‫و مدول یانگ ‪ 200000‬مگاپاسکال میباشد‪.‬‬
‫همانگونه که در اشکال (‪ )1‬تا (‪ )11‬مشاهده میشود‪ ،‬بیش ترین مقدار جابجایی کلی بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده در دیواره‬
‫راست و چپ تونل و به میزان ‪ 0/27‬سانتیمتر و کمترین مقدار در سقف و به میزان ‪ 0/03‬سانتیمتر میباشد‪ .‬به طور کلی میزان جابجایی‬
‫بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده در دیواره راست و دیواره چپ افزایش یافته است‪.‬‬
‫همچنین در حفاری مرحله اول و نصب نگهدارنده‪ ،‬تمرکز تنش در دیوارهها و سقف بیشتر است ولی در مرحله حفر کامل تونل‪ ،‬این تمرکز‬
‫در سقف و گوشههای تونل افزایش یافته است‪.‬‬

‫‪ 3-7‬مدلسازی عددی با نرم افزار ‪ phase2‬در واحد ‪RT3‬‬

‫‪RT3‬‬ ‫در اشکال (‪ )12‬تا (‪ ) 11‬جابجایی کل و همچنین تنش اصلی ماکزیمم بعد از حفاری مرحله اول و دوم و نصب نگهدارنده برای واحد‬
‫نشان داده شده است‪.‬‬
‫نگهدارنده پیشنهادی در این مرحله شاتکریت به ضخامت ‪ 1‬سانتیمتر با مدول یانگ ‪ 30000‬مگاپاسکال و نسبت پواسون ‪ 0/2‬میباشد‪.‬‬
‫همچنین بولتهایی منظم به طول ‪ 1‬متر و به فاصله ‪ 2/2‬متر در سقف و دیوارهها استفاده شده است‪ .‬این بولتها به ضخامت ‪ 1/1‬سانتیمتر‬
‫و مدول یانگ ‪ 200000‬مگاپاسکال میباشد‪.‬‬
‫همانگونه که در اشکال (‪ )12‬تا (‪ )11‬مشاهده میشود‪ ،‬بیشترین مقدار جابجایی کلی بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده در دیواره‬
‫راست و چپ تونل و به میزان ‪ 0/33‬سانتیمتر و کمترین مقدار در سقف و به میزان ‪ 0/01‬سانتیمتر میباشد‪.‬‬
‫همچنین در حفاری مرحله اول و نصب نگهدارنده‪ ،‬تمرکز تنش در دیوارهها و سقف بیشتر است ولی در مرحله حفر کامل تونل‪ ،‬این تمرکز‬
‫در سقف و گوشههای پایین تونل افزایش بیشتری یافته است‪.‬‬
‫با توجه به مقادیر به دست آمده و شکلهای موجود در هر واحد میتوان نتیجه گرفت که بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده جابجایی‬
‫اتفاق افتاده‪ ،‬ناچیز میباشد که این مقدار در روش اجزای محدود طبیعی است‪ ،‬زیرا در این روش کل سیستم به صورت پیوسته مورد محاسبه‬
‫قرار میگیرد‪.‬‬
 ‫‪10‬‬

‫بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT1‬‬ ‫شکل ‪ :1‬وضعیت جابجایی کل در واحد‬ ‫بعد از حفر طاق و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT1‬‬ ‫شکل ‪ :1‬وضعیت جابجایی کل در واحد‬

‫شکل ‪ :7‬وضعیت تنش اصلی ماکزیمم در واحد ‪ RT1‬بعد از حفر کامل و نصب نگهدارنده‬ ‫بعد از حفر طاق و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT1‬‬ ‫شکل ‪ :3‬وضعیت تنش اصلی ماکزیمم در واحد‬

‫بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT2‬‬ ‫شکل ‪ :1‬وضعیت جابجایی کل در واحد‬ ‫بعد از حفر طاق و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT2‬‬ ‫شکل ‪ :1‬وضعیت جابجایی کل در واحد‬
‫‪11‬‬

‫بعد از حفر کامل و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT2‬‬ ‫شکل ‪ :11‬وضعیت تنش اصلی ماکزیمم در واحد‬ ‫بعد از حفر طاق و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT2‬‬ ‫شکل ‪ :10‬وضعیت تنش اصلی ماکزیمم در واحد‬

‫بعد از حفر کامل تونل و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT3‬‬ ‫شکل ‪ :13‬وضعیت جابجایی کل در واحد‬ ‫بعد از حفر طاق و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT3‬‬ ‫شکل ‪ :12‬وضعیت جابجایی کل در واحد‬

‫بعد از حفر کامل و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT3‬‬ ‫شکل ‪ :11‬وضعیت تنش اصلی ماکزیمم در واحد‬ ‫بعد از حفر طاق و نصب نگهدارنده‬ ‫‪RT3‬‬ ‫شکل ‪ :11‬وضعیت تنش اصلی ماکزیمم در واحد‬
 ‫‪12‬‬

‫‪ 8‬نتیجهگیری‬
‫‪ -1‬با توجه به اینکه تونل از میان تودهسنگهای آهکی‪ ،‬مارنی و شیلی با خصوصیات ژئومکانیکی و شرایط ناپیوستگی متفاوت عبور میکند‪،‬‬
‫بر این اساس مسیر تونل به سه واحد سنگی که به ترتیب از ورودی به خروجی تونل ‪ RT2 ،RT3‬و ‪ RT1‬نامگذاری شدند‪ ،‬تقسیمبندی شد‪.‬‬
‫‪ -2‬بر اساس سیستم طبقهبندی ‪ RMR‬واحد ‪ RT1‬در رده ضعیف‪ ،‬واحد ‪ RT2‬در رده متوسط تا خوب و واحد ‪ RT3‬در رده متوسط قرار‬
‫گرفتند‪.‬‬
‫‪ -3‬بر اساس سیستم طبقهبندی ‪ Q‬واحد ‪ RT1‬و ‪ RT3‬در رده ضعیف و واحد ‪ RT2‬در رده متوسط قرار گرفتند‪.‬‬
‫‪ -1‬بر اساس سیستم طبقهبندی ‪ GSI‬واحد ‪ RT1‬تودهسنگ از هم پاشیده با کیفیت درزه ضعیف‪ ،‬واحد ‪ RT2‬شدیداً بلوکی با کیفیت درزه‬
‫خوب و واحد ‪ RT3‬سنگهای بلوکی با کیفیت درزه متوسط ارزیابی شدند‪.‬‬
‫‪ -1‬بر اساس سیستم طبقهبندی ‪ RMi‬واحد ‪ RT1‬در رده ضعیف‪ ،‬واحد ‪ RT2‬و ‪ RT3‬در رده مقاوم قرار گرفتند‪.‬‬
‫‪ -3‬با توجه به مقدار ‪ RMR‬به دست آمده و قطر ‪ 12‬متری تونل‪ ،‬مدت زمان خودپایداری برای واحد ‪ RT1‬ریزش‪ ،‬واحد ‪ RT2‬یک هفته تا‬
‫‪ 10‬روز و برای واحد ‪ RT3‬برابر سه هفته تا سه ماه پیشبینی شده است‪.‬‬
‫‪ -7‬بر اساس روشهای تجربی به کار گرفته شده در این تحقیق‪ ،‬سیستم نگهدارنده پیشنهادی به صورت پیچسنگ و شاتکریت در سقف و‬
‫دیوارهها است‪ .‬مقایسه بین روشهای تجربی نشان میدهد که سیستم نگهدارنده ‪ RMi‬محافظهکارانهتر عمل کرده و سیستم سنگینتری‬
‫نسبت به ‪ Q‬و ‪ RMR‬پیشنهاد میدهد‪.‬‬
‫‪ -1‬مدلسازی عددی با نرم افزار ‪ Phase2‬نشان داد که به دلیل ناپا یداری و زیاد بودن قطر تونل‪ ،‬بهتر است حفاری در دو مرحله ابتدا حفر‬
‫طاق و سپس پاطاق صورت گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬حداکثر جابجایی اتفاق افتاده بعد از نصب سیستم نگهدارنده در واحد ‪ RT1‬در کف و به مقدار ‪ 0/11‬سانتیمتر‪ ،‬در واحد ‪ RT2‬در دیواره‬
‫راست و چپ و به مقدار ‪ 0/27‬سانتیمتر و همچنین در واحد ‪ RT3‬نیز در دیواره راست و چپ و به مقدار ‪ 0/33‬سانتیمتر میباشد که این‬
‫مقادیر ناچیز بوده است‪.‬‬
‫‪ -10‬سیستم نگهدارنده مورد استفاده در نرم افزار ‪ Phase2‬برای واحد ‪ RT1‬و ‪ RT2‬شاتکریت به ضخامت ‪ 10‬سانتی متر همراه با بولت های‬
‫منظم به طول ‪ 1‬متر و با فاصله ‪ 1‬متر در سقف و دیواره ها و برای واحد ‪ RT3‬شاتکریت به ضخامت ‪ 10‬سانتی متر همراه با بولت های‬
‫منظم به طول ‪ 1‬متر و به فاصله ‪ 1/1‬متر در سقف و دیواره ها میباشد‪.‬‬
‫‪ -11‬مقایسه بین سیستمهای نگهدارنده پیشنهادی به روش های تجربی و عددی نشان میدهد که سیستم نگهدارنده پیشنهادی ‪ RMR‬به‬
‫سیستم نگهدارنده استفاده شده در روش عددی نزدیک تر است‪.‬‬

‫‪ 9‬سپاسگزاری‬
‫بر خود لازم میدانم که از شرکت مهندسین مشاور رهآور که نهایت همکاری را در ارائه اطلاعات مورد نیاز نمودهاند‪ ،‬تشکر و قدردانی نمایم‪.‬‬

‫‪ 11‬مراجع‬
‫‪[1]. Hoek, E. Brown, E, T. (2018). The Hoek-Brown failure criterion and GSI-2018 edition. Journal of Rock‬‬
‫‪Mechanics and Geotechnical Engineering. pp.1-19.‬‬
‫‪[2]. Goel, R, K. Jethwa, J, L. (1991). Prediction of support pressure using RMR classification. Proc. Indian‬‬
‫‪Getech. Conf., Surat, India, pp 203-205.‬‬
‫‪[3]. Barton, N. (2002). Some new Q-value correlations to assist in site characterization and tunnel design.‬‬
‫‪International journal of rock mechanics & mining sciences 39, 185–216.‬‬
‫‪[4]. Palmstrom, A. (1995). RMi–a rock mass characterization system for rock engineering purposes. PhD. Thesis.‬‬
‫‪Oslo University, Norway, www.rockmass.net.‬‬
‫‪[5]. Hoek, E., (2006). Practical rock engineering. 102 – 3200 Capilano Crescent. 340 p.‬‬
‫‪[6]. Rasouli, M., (2009). Engineering geological studies of the diversion tunnel, focusing on stabilization analysis‬‬
‫‪and support design, Iran. Journal of engineering geology 108, pp 208-224.‬‬
‫‪[7]. Afradi, A, R. Rezazadeh, S. (2018). Stability analysis and support design of Imam Reza tunnel in Ardabil‬‬
‫‪Sarcham road by numerical methods. Civil engineering journal. Vol 4. No 1.‬‬
 13

[8]. Abbas, S, M. (2017). Rock mass classification systems. TU Bergakademie Freiberg, Institut für Geotechnik,
Gustav-Zeuner-Strabe 1, 09599 Freiberg.
[9]. Marinos, V. Goricki, A. Malandrakis, E. (2019). Determining the principles of tunnel support based on the
engineering geological behaviour types: example of a tunnel in tectonically disturbed heterogeneous rock in
Serbia. Bull Eng Geol Environ 78, pp 2887–2902.
[10]. Shamsoddin, S, M. Maarefvandz, P. (2016). Geotechnical-Geological studies and tunnel support design at
Rudbar-Lorestan dam site, Iran. Journal of Geotechnical Geology. Zahedan Branch, Islamic Azad University. Vol
12. No 1.
[11]. Yalcin, E. Gurocak, Z. Ghabchi, R. Zaman, M. (2015). Numerical analysis for a realistic support design:
case study of the Komurhan tunnel in Eastern Turkey.
‫ تحلیل پایداری و طراحی سیستم نگهدارنده اولیه به روشهای تجربی و عددی در تونل سردر ورودی سد پایین سیاهبیشه‬.)1311( ،‫ ف‬،‫] بسکابادی‬12[
.‫ دانشگاه خوارزمی‬،‫ پایان نامه کارشناسی ارشد‬،‫با تمرکز بر پارامترهای زمینشناسی مهندسی‬

.‫ گزارش مطالعات زمینشناسی طرح تونل سر در ورودی سد پایین سیاهبیشه‬.)1311( ،‫] مهندسین مشاور رهآور‬13[
 Stability Analysis and Primery Support System Design for Tunnel Entrance Using Both Experimental and Numerical
Methods at Siah Bisheh Dam
Farzaneh Boskabadi1, Mohammadreza Asef2, Mohammadreza Haddad Tehrani3
1- M.Sc, Engineering Geology, Kharazmi University, Tehran, FARZANEHBOSKABADI@yahoo.com
2- Associate Professor and Faculty Member, Department of Geology, Kharazmi University, Tehran, mrasef@yahoo.com
3- PhD Student, Department of Geology, Kharazmi University, Tehran, Tehrani.mine@gmail.com

ABSTRACT KEYWORDS
In this study, in order to determine the geomechanical parameters of the head tunnel at the  Geomechanical
parameters
entrance of the lower dam of Siahbisheh, two experimental and numerical methods have  Support system
been used. To accurately study the rock masses of the tunnel route, the length of the route  Experimental method
was divided into three rock units and for each unit, stability analysis was performed by both  Numerical method
 Phase2 software
experimental and numerical methods. In the experimental method of mass rock
geomechanical classification system (RMR), tunneling quality index (Q), rock mass index
(RMi) and geological strength index (GSI) to evaluate the quality of path rock masses The
tunnel is used. Accordingly, the rock units of the tunnel route are in good to poor order. In
the numerical method, the finite element method (Phase2 v7.00 software) is used. Also, the
geomechanical parameters of the rock mass have been determined using the Hook and
Brown criteria (RocLab software). Numerical modeling with Phase2 software showed that
due to the instability and large diameter of the tunnel, it is not possible in one-step drilling
due to excessive displacement. Therefore, it was suggested that excavation be done in two
stages, first digging the arch and then the aisle. Finally, with experiments performed in
experimental and numerical methods, a suitable Support system was designed and
proposed.

View publication stats