‫اهمیت در نظر گرفتن دانهبندی در انتخاب نوع مصالح پرکننده در ستونهای‬

‫ماسهای و شنی و خردهسنگی‬

‫‪*1‬‬ ‫محمدمهدی پاردسوئی‬

‫‪ -1‬دانشجوی دکتری‪ ،‬شرکت مهندسین مشاور هندسه پارس‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬

‫چکیده‬

‫بهسازی زمین بهعنوان یک نیاز مهم در صنعت ساختوساز امروز یک روش معمول بهسازی زمین است‪ .‬تکنیک کاربرد ستونهای‬
‫خردهسنگی و ماسهای روشی بسیار کارآمد برای بهبود پارامترهای مقاومتی خاک مانند ظرفیت باربری و همچنین کاهش نشست‬
‫تحکیمی است‪ .‬کارایی این تکنیک در درجه اول به نوع مواد پرکننده و همچنین تراکم نسبی آنها بستگی دارد‪ .‬این تکنیک یک‬
‫روش جایگزین بسیار مقرونبهصرفه برای پروژههایی می باشد که نیازمند اجرای شمع و فونداسیون عمیق هستند‪ .‬در کشور ما‬
‫همچنان در خصوص دانهبندی‪ ،‬خصوصیات مهندسی و میزان تراکم بسته به شرایط پروژه موردنظر بهسازی‪ ،‬یکرویه واحد و مدون‬
‫وجود نداشته و عمدتاً بسته به مصالح در دسترس‪ ،‬نوع مصالح مورداستفاده در ستونهای خردهسنگی تعیین میگردند‪ .‬بسته به‬
‫نوع عملکرد غالب مورد انتظار که میتواند زهکشی و کنترل روانگرایی یا کنترل نشست ویا هر دو این موارد باشد‪ ،‬نوع و دانهبندی‬
‫مصالح تشکیلدهنده ستونهای ماسهای می تواند تأثیر قابلتوجهی در عملکرد آنها داشته باشد‪ .‬در صورت وجود الیههای بسیار‬
‫ضعیف در یک پروژه‪ ،‬پیشنهاد میگردد که از محدودههای دانهبندی درشتدانهتر استفاده گردد‪ .‬در خصوص ستونهای ماسهای‬
‫میزان رد شده از الک ‪ 200‬میبایست به ‪ 15‬درصد و در خصوص ستونهای خردهسنگی و شنی به ‪ 5‬درصد محدود گردد‪ .‬یکی‬
‫دیگر از عوامل تأثیرگذار در انتخاب نوع مصالح پرکننده و همچنین نحوه اجرای ستونها در پروژه‪ ،‬میزان مقاومت برشی زهکشی‬
‫نشده خاک و درجه حساسیت آن است که میبایست در بررسیهای تحتاالرضی اولیه بهدقت توسط متخصصین ذیصالح‬
‫موردتوجه قرار گیرد‪.‬‬

‫واژههای کلیدی‪ :‬ستون شنی‪ ،‬ستون ماسهای‪ ،‬بهسازی‪ ،‬دانهبندی‪ ،‬مصالح جایگزینی‬

‫‪ -1‬مقدمه‬

‫ایرران خرط سراحلی بزرگری بریش از ‪ 1400‬کیلرومتر دارد ‪ .‬برا توجره بره تحروالت منراقق سراحلی در سرالهای گذشرته‪،‬‬
‫تعدادزیادی بنرادر و صرنایع در حرال سراخت در منراقق سراحلی هسرتند ‪ .‬عرالوه برر ایرن‪ ،‬در دسرترس برودن زمرین بررای توسرعه‬
‫تجاری‪ ،‬مسکن‪ ،‬صنعتی و حمرل و نقرل‪ ،‬زیرسراختها و غیرره بره ویرهه در منراقق شرهری محردود اسرت ‪.‬ایرن امرر نراگزیر اسرتفاده‬
‫از زمینهرایی را کره دارای قشررهای ضرعیف میباشرند و در گذشرته بررای هرر گونره سراخت و سراز نرام لوب در نظرر گرفتره مری‬
‫شدند را ضروری می نماید کره ایرن امرر باعرث بره وجرود آمردن شرالش هرای زیرادی بررای مهندسران ژئوتکنیرک گردیرده اسرت ‪.‬‬
‫بسریاری از ایرن منراقق دارای رسروبات ضرخیم نرر دریرایی برا مقاومرت برشری بسریار کرم و ترراکم پرذیری براال هسرتند‪ .‬از میران‬
‫شنردین روش موجرود بررای بهسرازی الیرههای ضرعیف‪ ،‬سرتونهای شرنی ‪ ،‬خردهسرنگی و ماسرهای ترا حرد زیرادی بررای بهسرازی‬
‫پروژهها مورد اسرتفاده قررار گرفتره انرد‪ .‬سرتونهای خردهسرنگی یرا ماسرهای در سر ح برین المللری برهعنوان یرک تکنیرک موفرق‪،‬‬
‫پایردار و کارآمرد برررای بهبرود ظرفیررت براربری و کنتررل نشسررت خاکهرای نررر بره کرار گرفترره شرده انررد و در بسریاری از مرروارد‬
‫برهعنوان یررک جررایگزین اقتصررادی بررای پیهررای عمیررق در نظررر گرفترره میشروند‪ .‬اسررتفاده از سررتونهای ماسررهای و خردهسررنگی‬
‫برره قررور گسررترده ای برررای بهبررود ظرفیررت حمررل بررار و کرراهش نشسررت خاکهررای نررر اسررتفاده میشررود‪ .‬ایررن تکنیررک شررامل‬
‫حفاری سوراخهایی با ابعاد و ترتیب خاص در خراک نرر و پرر کرردن آنهرا برا ق عرات خررده سرن یرا ماسره و یرا ترکیبری از ایرن‬
‫دو مصرالح برا دانره بنردی مشرخ اسرت‪ .‬قراحری سرتون سرنگی برر اسراس تجربیرات گذشرته و همچنران تجربری اسرت و اظهرار‬
‫نظرر ق عری در خصروص عملکررد نهرایی آنهرا نیراز بره آزمایشرات میردانی قبرل از اجررا دارد]‪ . [4‬امرروزه سرتونهای سرنگی بره‬
‫دلیل صرفه قابل توجه در هزینره انجرا پرروژه وکراهش زمرانی دوره اجررا کره مری تواننرد نسربت بره راه حلهرایی نظیرر اسرتفاده‬
‫از شرمعها یرا ترراکم دینرامیکی یرا جرایگزینی معمرول ارائره دهنرد محبوبیررت خرود را بره دسرت آورده انرد‪ .‬انتخراب نروع و‬
‫خصوصریات مررواد پرکننررده نقرش عمرردهای در فراینررد قراحرری سررتونهای ماسرهای یررا خردهسررنگی را بررازی میکنررد‪ ،‬زیرررا‬
‫مسررتقیماً بررا هزینرره و مزایررای قابلدسررتیابی مفروضرره مرررتبط اسررت ‪ .‬سررن های خرررد شررده در سن شررکنها و همچنررین‬
‫مخلوطهای کروهی و رودخانرهای بره قرور گسرتردهای در بسریاری از پروژههرا مورداسرتفاده قررار گرفتره اسرت و ثابرت شرده اسرت‬
‫که در هنگا اسرتفاده در بهسرازی رسروبات نرر ‪ ،‬در ایجراد پیشررفتهای مروردنظر کارآمرد اسرت‪ .‬ترا بره امرروز هیچگونره ضروابط و‬
‫محردوده مشخصری و مردونی در خصروص مشخصرات مهندسری مصرالح پرکننرده از نظرر انردازه ذرات‪ ،‬نروع دانهبنردی و میرزان‬
‫تراکم نهایی بعرد از قرارگیرری در سرتونهای خردهسرنگی و ماسرهای باتوجهبره نروع عملکررد آنهرا در مفروضرات قراحری وجرود‬
‫نرردارد و عمررده تصررمیمگیریها دراینخصرروص باتوجهبرره قضرراوت مهندسرری انجررا میگررردد‪ .‬ازنق ررهنظر عملرری‪ ،‬انرردازه بهینرره‬
‫ذرات باید قوری انتخاب شود تا پرشردن سرتون برا درجره ترراکم مروردنظر حاصرل گرردد‪ .‬پر از بررسریهای انجرا شرده توسرط‬
‫[‪ ]1-3‬مشرخ شرده اسرت کره قیرف وسریعی از نسربت متوسرط ق رر ذرات سرن بره ق رر سرتون شرامل ‪، 1/12، 1/10‬‬
‫‪ 1/30 ، 1/20 ،1/13‬و ‪ 1/64‬در پروژه های مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند‪.‬‬
‫در مواردی که مصالح سنگی خرد شده مناسب وجود نداشته باشد و یا محل معادن قرضه مصالح مناسب دور از محل موردنیاز در‬
‫پروژه باشند‪ ،‬معموالً ماسه منبع جایگزین مناسبی میتواند باشد‪ .‬این موضوع در حال حاضر در بخشهای کویری و بیابانی و یا مناققی‬
‫که مالحظات شدید زیستمحی ی وجود دارد صادق است‪ .‬یکی از معایب ماسه پایینبودن زاویه اص کاک داخلی در مقایسه با ستونهای‬
‫خردهسنگی است [‪ .]4‬دراینخصوص در بخشهای بعدی توضیحات مفصلی داده خواهد شد‪.‬‬

‫‪ -2‬عملکرد ستونها و زهکشهای ماسهای و خردهسنگی‬

‫الیههای خاکهای زیرس حی که مقاومت برشی زهکشی نشده آنها بین ‪ 7‬تا ‪ 50‬کیلو پاسکال است یا خاکهای شنی سست سیلتی‬
‫یا ماسههای رسی نشان دهنده یک الیه بالقوه از توده خاکهایی هستند که نیاز به بهسازی توسط ستونهای خردهسنگی یا ماسهای‬
‫دارند ‪ .‬شرایط زیرس حی که ستونهای خردهسنگی یا ماسهای بهقورکلی برای آن مناسب نیستند شامل خاک رس و سیلت حساس‬
‫(درجه حساسیت بزرگتر از ‪ )4‬است که در هنگا اعمال ارتعاش دینامیکی استحکا خود را از دست میدهند و همچنین در مواردی‬
‫که الیههایی با باربری مناسب برای قرارگیری انتهای ستون در زیر الیههای ضعیف موردنظر موجود نیست‪ .‬عمق بهسازی با ستونهای‬
‫خردهسنگی یا ماسهای برای پروفیل خاک معین باید بهگونهای تعیین شود که تنشهای سربار اعمالی بر این ستونها ازقریق الیههای‬
‫سخت زیرین منتقل شود‪ .‬میانگین بیشترین عمق ستون سنگی انجا شده در ایران در حدود ‪ 15‬متر است‪ ،‬اگرشه با اصالح تجهیزات‪،‬‬
‫اعماق باالتر از ‪ 20‬متر نیز قابل حصول است‪ .‬ستونهای خردهسنگی یا ماسهای زمانی مؤثرتر عمل میکنند که برای تثبیت س ح وسیع‬
‫توده خاک استفاده شوند ‪ .‬کاربرد آنها در گروههای کوشک زیر پی ساختمانهای شهری محدود بوده و معموالً مورداستفاده قرار نمیگیرد ‪.‬‬
‫مناقق بارگذاری شده بزرگ که شامل بارگذاری یکنواخت مانند زیر خاکریزها‪ ،‬مخازن و سازههای صنعتی و غیرصنعتی بزرگ حوزه‬
‫اصلی کاربرد این روش بهسازی خاک است‪.‬‬
‫تثبیت خاکها با تراکم به کمک ویبراتور‪ ،‬پر کردن مجدد فضای حاصل با مواد دانهای مناسب و تکرار شندباره عملیات متراکمسازی‬
‫آنها با ویبراتور‪ ،‬اص الحاً ستونهای ویبرهای یا به عامیانه ستونهای شنی نامیده میشود‪ .‬بهعبارتدیگر‪ ،‬ستونهای شنی در جایی‬
‫ساخته میشوند که در خاک نر با جایگزینی درصد معینی از خاک با سن دانه‪ ،‬تقویت میشود‪ .‬اص الح عامیانه ستون شنی به نظر‬
‫نگارنده عبارت مناسبی نمیباشد و بسته به نوع مصالح پرکننده بهتر است که در صورت استفاده از مصالح سنگی از عبارت ستونهای‬
‫خردهسنگی و در صورت استفاده از ماسه از عبارت ستونهای ماسهای و در صورت استفاده از شن عبارت ستون شنی استفاده شود تا‬
‫به توجه به این نا گذاری که بر اساس نوع مصالح پرکننده است‪ ،‬عملکرد ستونهای اجرا شده توسط دیگر عوامل ذیربط در پروژه‬
‫مشخ گردد‪.‬‬
‫در خاک های سست رسی که احتمال نشست های تحکیمی بعد از ساخت وجود دارد ستون شنی بهعنوان یک کانال زهکشی عمل‬
‫می کند تا آب منفذی اضافی موجود در زیر خاک را آزاد کند ‪ .‬با جایگزینی بخشی از خاک های نر با مصالح منتخب پر کننده دانه ای‬
‫فشرده‪ ،‬یک مصالح اختالقی تشکیل می شود که متراکم تر از خاک درجای اصالح نشده است‪ .‬در این حالت ستون های خردهسنگی و‬
‫ماسهای بهعنوان زهکش عمل می کنند و زمان وقوع تحکیم اولیه را به میزان قابل توجهی کاهش می دهند‪ .‬به دلیل استحکا سریع‬
‫نشست‪ ،‬نشست ناشی از خزش نیز در هنگا استفاده از ستون های خردهسنگی کاهش می یابد‪ .‬دلیل بهبود خاک های نر توسط ستون‬
‫ها و زهکش های ماسهای و خردهسنگی به دلیل متراکم شدن خاک نر اقراف در حین نصب خود ستون سنگی و متعاقب آن تسریع‬
‫فرآیند تحکیم در خاک نر قبل از بارگذاری نهایی خاک اصالح شده است [‪ . ]7-5‬در خصوص خاک های دانه ای نیز وجود ستون های‬
‫شنی از پدیده روانگرایی ناشی از زلزله جلوگیری می نماید‪ .‬ستون ها و زهکش های ماسهای و خردهسنگی باعث کاهش فشار منفذی‬
‫در الیه های دانه ای در هنگا زلزله می شوند و از این رو پتانسیل روانگرایی را کاهش می دهند‪.]10-8[ .‬‬

‫‪ -3‬نحوه اجرای ستونهای خردهسنگی و ماسهای در ایران‬

‫باتوجهبه عد ورود تکنولوژیهای جدید در کشور ما‪ ،‬نحوه اجرای ستونهای خردهسنگی و ماسهای در ایران همان روشهای‬
‫مورداستفاده در دهه ‪ 60‬و ‪ 70‬میالدی است‪ .‬عمده ستونهای خردهسنگی درایران به روش جایگزینی اجرا میگردند‪ .‬فرآیند اجرایی را‬
‫که در آن خاک قرار گرفته در محل ستون توسط دستگاه حفاری خارج میشود را اص الحاً جایگزینی مینامند‪ .‬در این تکنیک‪ ،‬از‬
‫یک لوله جداری پوششی که توسط کوبه یا به وسیله ارتعاش دستگاه ویبراتور به درون خاک رانده میشود جهت پایدار سازی جداره‬
‫خاکریز‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬سپ توسط مته حفاری مخصوص‪ ،‬خاک داخل لوله پوششی‪ 1‬تخلیه میگردد و مصالح موردنظر به وسیله‬
‫لودر یا بیل به درون جداره حفاری شده ریخته میشود‪ .‬با بیرون کشیدن لوله متصل به دستگاه ویبراتور در یک بازه زمانی (که بوسیله‬
‫سعی و خ ا به دست میآید) ق ر بزرگتری در این ستونها (نسبت به ق ر غالف فلزی) حاصل میشود و در این حالت قسمتی از‬
‫مصالح جایگزینی نیز به درون خاک اقراف نفوذ مینماید‪ .‬این ستونها با مهار جانبی ارائه شده توسط خاک اقراف استحکا خود را به‬
‫دست میآورند‪ ،‬بنابراین بسیار ضروری است که مقاومت برشی خاک اقراف با ساخت ستون سنگی کاهش نیابد ‪ .‬از این رو‪ ،‬تکنیک ستون‬
‫سنگی با روش جایگزینی را تنها میتوان در خاک رسهایی با حساسیت کم به کار برد ‪ .‬این ستونها همچنین بهعنوان مسیرهای‬
‫زهکشی برای تسریع نشستهای تحت بارگذاری عمل میکنند‪ .‬روش یاد شده بیشتر در دهه ‪ 70‬و ‪ 80‬میالدی درکشورهایی مثل هند‬
‫و تایلند مورد استفاده قرار گرفته است [‪ ]11‬که البته با ورود تجهیزات و تکنولوژی های نوین منسوخ گردیده است‪ .‬البته به صورت‬
‫محدود تجهیزات ‪ ( vibrofloat‬شناور سازی ارتعاشی) با تغذیه مصالح تر و خشک نیز وارد شده اند که در این روش مصالح منتخب با‬
‫استفاده از فشار سیال با مصالح موجود اختالط گردیده و ساختار بدنه ستون سنگی را به وجود می آورند‪.‬‬

‫‪1- casing‬‬
 ‫‪ -4‬ارتباط مصالح پر کننده و خاک در محل در بهسازی خاک‬
‫بر اساس نشریه ‪ 525‬با عنوان " راهنمای ارزیابی پتانسیل روانگرایی خاک‪ ،‬پیامدها و روشهای کاهش مخاقرات آن " [‪]12‬‬
‫مناسب بودن یک خاک برای انجا روشهای تراکم ارتعاشی بیشتر به دانه بندی آن بستگی دارد‪ .‬همان ور که در شکل ‪ 1‬نشان داده‬
‫ال در سمت درشت دانة ناحیة هاشور خورده قرار میگیرد‪ ،‬با استفاده از وسایل‬ ‫شده است خاکهایی که منحنی دانه بندی آنها کام ً‬
‫ارتعاشی عمقی به آسانی متراکم میشوند‪ .‬شنانچه منحنی دانه بندی روی ناحیه هاشور خورده بیفتد‪ ،‬به منظور افزایش برخورد میان‬
‫وسیله ارتعاشی و خاک در حال اصالح‪ ،‬توصیه میشود برای پرکردن حفرات ایجاد شده در قی عملیات تراکم به جای ماسه از مصالح‬
‫خرده سنگی استفاده شود‪ .‬خاکهایی که بخشی از منحنی دانه بندی آنها یا تما آن در سمت ریزدانة هاشور خورده قرار بگیرد‪ ،‬با روش‬
‫تراکم ارتعاشی به راحتی متراکم نمیشوند‪ .‬هرشند میتوان این خاکها را به کمک روش جایگزینی دینامیکی بهسازی کرد‪.‬‬

‫شکل ‪ :1‬محدوده انواع خاکهای مناسب برای بهسازی با استفاده از روشهای تراکم ارتعاشی و جابجایی ارتعاشی [‪]12‬‬

‫‪ -5‬مصالح مناسب پر کننده جهت روش ارتعاشی‬

‫بر اساس نشریه ‪ ]12[ 525‬یک معیار با عنوان عدد تناسب‪ 2‬معرفی شده است که تابعی از اندازهی ق ر ذرات مصالح پرکننده بر‬
‫اساس راب ه ذیل است‪:‬‬

‫که در آن ‪ D50, D20, D10‬به ترتیب اندازه ق ر ذرات متناظر با ‪ 20 ،50‬و ‪ 10‬درصد عبوری بر حسب میلیمتر میباشند‪.‬‬
‫جدول ‪ 1‬معیار ارزیابی مصالح پر کننده را بر اساس نشریه ‪ 525‬نشان میدهد‪.‬‬

‫‪2- Suitability number‬‬

 ‫جدول ‪ : 1‬معیار ارزیابی مصالح پر کننده‬

‫‪ -6‬دانه بندی مصالح مناسب پر کننده جهت روش زهکشهای شمعی‬

‫بر اساس نشریه ‪ 525‬روشهایی که از زهکشهای شمعی متشکل از شن و سنگریزه استفاده میکنند نیز انواع گوناگونی دارند ‪.‬یکی‬
‫از این روشها که عملکرد زهکشی را با تراکم ترکیب میکند‪ ،‬روش تراکم شنی‪ 3‬است‪ .‬در این روش‪ ،‬با وجود تراکم‪ ،‬ممکن است خاک‬
‫قبیعی مجاور زهکش در اثر لرزشهای شدید ایجاد شده در قی نصب زهکش به صورت موضعی روانگرا شود ‪.‬در نتیجه هنگا استفاده‬
‫از این روش توجه دقیق به عد انسداد سورا خهای زهکش در قی نصب آن ضروری است‪ .‬روشهای مختلف زهکشی به قور خالصه در‬
‫جدول ‪ 2‬نشان داده شده اند‪.‬‬

‫جدول ‪ :2‬انواع روشهای زهکشی مورد استفاده به منظور بهسازی خاک در برابر روانگرایی‬

‫در روش شناورسازی ارتعاشی شن و مصالح خرده سنگی میتواند برای شکلگیری ستونهای سنگی مورداستفاده قرار گیرد ‪ .‬این‬
‫شیوه اجرا به ستونهای شنی مورداستفاده در روش زهکشی شبیه است ‪.‬هرشند‪ ،‬احتمال انتقال ماسه به داخل ستو نهای سنگی در قی‬
‫اجرا زیاد است؛ بنابراین روش شناورسازی ارتعاشی با استفاده از شن و مصالح خرده سنگی تنها خاک زیرین را متراکم میکند و بهصورت‬
‫زهکش عمل نمینماید‪ .‬در صورت وجود سازههایی که نیاز به تأمین ضرایب اقمینان باال دارند‪ ،‬بهتر است بهجای روش زهکشی از دیگر‬
‫روشهای بهسازی نظیر جایگزینی با مصالح پرکننده شنی وخرده سنگی استفاده شود‪ .‬باتوجهبه این مهم که در این روش‪ ،‬زهکشی‬
‫مصالح هدف نهایی است در انتخاب مصالح مناسب در این روش ضریب نفوذپذیری و عد انسداد قی فرایند نصب عامل اصلی در انتخاب‬
‫مصالح پرکننده است‪ .‬باتوجهبه این مهم در قراحی این زهکشها ضریب نفوذپذیری شن و سن ریزة مورداستفاده در زهکش باید‬
‫بهصورت یک عدد حدودی ‪ 1000‬برابر خاک قبیعی در محل باشد‪ .‬جریان نشت به داخل زهکش ساخته شده از شن و سن ریزه در‬
‫بسیاری از موارد جریانی آشفته است‪ .‬ازاینرو ضریب نفوذپذیری شن و سن ریزه به گرادیان هیدرولیکی وابسته است ‪.‬گرادیان هیدرولیکی‬
‫راب ة نزدیکی با نسبت اضافه فشار آب منفذی دارد بهقوریکه بهعنوان یک تقریب محافظهکارانه در قراحی میتوان آن را برابر با نسبت‬
‫اضافه فشار آب منفذی مجاز در نظر گرفت‪ .‬دانهبندیهای پیشنهادی در شکل شماره (‪ -2‬ب) نشاندادهشده است‪ .‬مقصود ‪ 500‬و ‪100‬‬

‫‪3- gravel compaction‬‬

‫در شکل (‪ -2‬الف) ‪ ،‬تعداد معادل کوبیده شدن با یک وزنه ‪ 4.5‬کیلوگرمی است‪ .‬شکل (‪ -2‬ج) نمودار دانهبندی مخلوط درشتدانه‬
‫شماره ‪ 7‬است که در زمانی که احتمال انسداد بهخاقر مقادیر باالی ریزدانه زیر الک ‪ 200‬وجود دارد مورداستفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫(الف)‬

‫(ب)‬
 ‫(ج)‬
‫شکل ‪( :3‬الف) ضریب نفوذپذیری شن و مصالح خردهسنگی در ترازهای مختلف گرادیان هیدرولیکی تحت ریزش سقوط آزاد و‬
‫‪ 500‬و ‪ 1000‬بار کوبیده شدن توسط وزنه ‪ 4.5‬کیلوگرمی (ب) دانه بندی شن و مصالح خردهسنگی مورد آزمایش (ج) ضریب‬
‫نفوذپذیری مصالح درشت دانه شماره ‪ 7‬جهت استفاده درحالت احتمال انسداد [‪]12‬‬

‫‪ -7‬دانه بندی مصالح مناسب پر کننده جهت اجرای ستونهای ماسهای‬

‫بر اساس یادداشت فنی ‪ REMR-GT-4‬ارتش آمریکا [‪ ]13‬شمع های متراکم شده ای ماسهای را می توان برای بهسازی مکان‬
‫های دارای الیه های ضعیف و سست به منظور پایداری‪ ،‬جلوگیری از روانگرایی‪ ،‬و کنترل نشست استفاده کرد‪ .‬قبق این یادداشت فنی‬
‫استفاده از ستون ماسهای نسبت به ستون سنگی دارای معایب و مزایایی می باشد از مزایای آن می توان به موارد ذیل اشاره کرد‪:‬‬
‫• ماسه به قور قابلتوجهی ارزانتر از مصالح خردهسنگی است‪.‬‬
‫• ساخت ستونهای ماسهای بسیار سریع است‪.‬‬
‫• به قور معمول در ساخت ستونهای ماسهای از یک غالف فلزی استفاده میشود که احتمال ریزش حفره ایجاد شده را حذف‬
‫مینماید‪.‬‬
‫• احتمال شسته شدگی و فرسایش خاک اقراف به درون ستون ماسهای کاهش مییابد‪.‬‬

‫از معایب ستون ماسهای نسبت به ستون سنگی میتوان به موارد ذیل اشاره کرد‪:‬‬
‫• مصالح ستونهای ماسهای زاویه اص کاک داخلی و مدل االستیسیته کمتری نسبت به مصالح خردهسنگی دارند‪.‬‬
‫• استفاده از غالف فلزی در نصب ستونهای ماسهای باعث دستخوردگی شدید در خاک پیرامونی گردیده و تحتتأثیر آن‬
‫نفوذپذیری را بهشدت تحتتأثیر قرار میدهد و در نتیجه عملکرد این ستونها بهعنوان زهکش بسیار کاهش مییابد‪.‬‬
‫• به علت نفوذپذیری کمتر‪ ،‬این ستونها در مقایسه با مصالح خردهسنگی زهکشی کمتری را تحت بارهای زلزله انجا میدهند‪.‬‬

‫در خصوص دانه بندی تحقیفات مختلف نشان داده اند که مشابه ستون های خردهسنگی‪ ،‬وجود ریزدانه بیش از ‪ 15‬درصد به شدت‬
‫باعث کاهش ظرفیت باربری و زهکشی ستون های ماسهای می گردند [‪ .]15-13 .11‬همچنین با زبر تر شدن دانه بندی مصالح پر‬
‫کننده‪ ،‬عملکرد ستون های ماسهای بهبود قابل توجهی یافته است[‪.]15‬‬
 ‫(الف)‬

‫(ب)‬
‫شکل ‪( :4‬الف)دانه بندی ستون ماسهای مورد استفاده در ‪ 5‬مورد پروژه بهسازی در کشور ژاپن [‪( ]13‬ب) دانه بندی ستون‬
‫ماسهای مورد استفاده در نمونه های آزمایشی در تایلند [‪]11‬‬
 ‫‪ -8‬دانه بندی مصالح مناسب پر کننده جهت اجرای ستونهای شنی و خردهسنگی‬
‫عمدهترین عامل تعیینکننده در انتخاب نوع مصالح در ستونهای شنی و خردهسنگی دردسترسبودن مصالح است‪ .‬معمو ًال از‬
‫یکدانه بندی مصالح ‪ 12‬تا ‪ 75‬میلیمتری در ساخت ستونهای شنی و خردهسنگی استفاده میشود [‪ .]2‬مشابه ستون های ماسهای‪،‬‬
‫وجود ریزدانه نیز تأثیر بسیار نام لوبی در عملکرد ستون های شنی و خردهسنگی دارد و در مصالح سازنده ستون های سنگی مقدار‬
‫ریزدانه باید حداکثر محدود به ‪ 5‬درصد گردد‪ .‬جدول ‪ 3‬شهار نوع دانه بندی مصالح پیشنهادی توسط [‪ ]16‬را نشان می دهد‪.‬‬

‫جدول ‪ :3‬دانه بندی مصالح پیشنهادی برای ساخت ستونهای شنی و خردهسنگی [‪]16‬‬

‫بر اساس پیشنهاد انجمن راهسازی آمریکا [‪ ]2‬گزینه شماره ‪ 1‬و ‪ 2‬گزینه های اصلح می باشند‪ .‬در خصوص مناقق دارای خاک‬
‫بسیار ضعیف گزینه ‪ 2‬و ساخت سریع توصیه می گردد اما در صورت نگرفتن پاسخ مناسب گزینه ‪ 3‬باید مورد توجه قرار گیرد‪ .‬در صورت‬
‫در دسترس نبودن مصالح با اندازه بیش از ‪ 50‬میلیتر گزینه ‪ 2‬و ‪ 4‬پیشنهاد می گردد‪ .‬بهرحال مصالح حاصل از سن شکن با شگالی و‬
‫مقاومت سایشی و بار نق ه ای قابل قبول بر اساس مشخصات فنی پروژه گزینه بسیار م لوب تر نسبت به سایر دانه بندی ها به خصوص‬
‫مخلوط های قبیعی هستند‪ .‬در مناققی که در یک محل خاص یک توده بسیار ضعیف خاک وجود دارد بهتر است از یک دانه بندی با‬
‫محدوده دانه ای درشت تر استفاده گردد‪.‬‬

‫‪ -9‬نتیجه گیری‬
‫استفاده از ستونهای ماسهای و ستونهای شنی و خردهسنگی یک راهکار مناسب‪ ،‬اقتصادی و کارآمد جهت بهسازی خاکهای‬
‫ضعیف ریزدانه و درشتدانه است‪ .‬ستونهای ماسهای علیرغم قیمت کمتر و سرعت اجرای بیشتر زاویه اص کاک داخلی و مدل‬
‫االستیسیته کمتری نسبت به مصالح خردهسنگی دارند‪ .‬استفاده از غالف فلزی در نصب ستونهای ماسهای باعث دستخوردگی شدید‬
‫در خاک پیرامونی گردیده و تحتتأثیر آن نفوذپذیری را بهشدت تحتتأثیر قرار میدهد و در نتیجه عملکرد این ستونها بهعنوان زهکش‬
‫بسیار کاهش مییابد‪ .‬به علت نفوذپذیری کمتر‪ ،‬این ستونها در مقایسه با مصالح خردهسنگی زهکشی کمتری را تحت بارهای زلزله‬
‫انجا میدهند‪ .‬بسته به نوع عملکرد مورد انتظار که میتواند زهکشی و کنترل روانگرایی یا کنترل نشست ویا هر دو این موارد باشد‪،‬‬
‫نوع و دانهبندی مصالح تشکیلدهنده ستونهای ماسهای تأثیر قابلتوجهی در عملکرد آنها دارند‪ .‬در صورت وجود الیههای بسیار ضعیف‬
‫در یک پروژه‪ ،‬پیشنهاد میگردد که از محدودههای دانهبندی درشتدانهتر استفاده گردد‪ .‬در خصوص ستونهای ماسهای میزان رد شده‬
‫از الک ‪ 200‬میبایست به ‪ 5‬درصد و در خصوص ستونهای خردهسنگی و شنی به ‪ 15‬درصد محدود گردد‪ .‬یک دیگر از عوامل تأثیر‬
‫گذار در انتخاب نوع مصالح پر کننده و همچنین نحوه اجرای ستونها میزان مقاومت برشی زهکشی نشده خاک و درجه حساسیت آن‬
‫است که میبایست در بررسیهای تحتاالرضی اولیه بهدقت توسط متخصصین ذیصالح موردتوجه قرار گیرد‪ .‬در صورت عد توجه به‬
‫ علیرغم تما مزیتهای عنوان شده در خصوص ستونهای ماسهای و خردهسنگی نمیتوان عملکرد م لوب و مورد انتظاری‬،‫موارد فوق‬
.‫را در پروژههای بهسازی متصور بود‬

‫ منابع‬-10
]1[K. Mani, K.J.I.J.o.I.R.i.S. Nigee, Engineering, Technology, A study on ground improvement using stone column
technique, 2(11) (2013) 6451-6456.
]2[R.D. Barksdale, R.C. Bachus, Design and construction of stone columns, vol. I, Turner-Fairbank Highway Research
Center, 1983.
]3[N. Rajab, Sand columns stabilized with cement embedded in soft soil, M. Sc. Thesis, University of Technology,
Baghdad, Iraq, 2013.
]4[N.K. Al Saudi, A.S. Al-Gharbawi, N.A. Rajab, G.J.J.G.S.S.P. Tanyrbergenova, Sand and stone columns in soft soil
at different relative densities, 2(62) (2016) 2121-2126.
]5[C. Li, X. Lu, W. Wu, G.J.C. Mei, Geotechnics, An analytical solution for consolidation of soils with stone columns
and vertical drains by considering the deformation of stone columns, 158 (2023) 105377.
]6[X. Lu, C.J.C. Li, Geotechnics, An analytical solution for nonlinear consolidation of composite foundations improved
by stone columns and vertical drains, 161 (2023) 105598.
]7[S. Ashour, G. Ghataora, I.J.T.G. Jefferson, Behaviour of model stone column subjected to cyclic loading, 35 (2022)
100777.
]8[Y.-G. Zhou, K. Liu, Z.-B. Sun, Y.-M.J.S.D. Chen, E. Engineering, Liquefaction mitigation mechanisms of stone
column-improved ground by dynamic centrifuge model tests, 150 (20.106946 )21
]9[Z. You-xue, W. Rui, Z.J.工. Jian-min, Numerical investigation on liquefaction mitigation of liquefiable soil improved
by stone columns, 36(10) (2019) 152-163.
]10[P. Chen, W. Lyu, X. Liang, J. Deng, C. Li, Y.J.A.S. Yuan, Multi-Factor Influence analysis on the liquefaction
mitigation of stone columns composite foundation, 12(14) (2022) 7308.
]11[D.T. Bergado, F.L.J.S. Lam, foundations, Full scale load test of granular piles with different densities and different
proportions of gravel and sand on soft Bangkok clay, 27(1) (1987) 86-93.
]12[V.P.o.S. Supervision, T.s. affairs, Guideline for Assessment of Soil Liquefaction Potential, Consequences and
Mitigation Methods, in, Vice President of Strategic Supervision Technical system affairs, Islamic Republic of Iran, 1391,
pp. 411.

]13[R.D. Barksdale, R. Barksdale, State of the art for design and construction of sand compaction piles, US Army
Engineer Waterways Experiment Station Vicksburg, MS, USA, 1987.
]14[D. Rangeard, P. Phan, J. Martinez, S. Lambert, Mechanical behavior of fine-grained soil reinforced by sand
columns: an experimental laboratory study, ASTM International, 2016.
]15[Z. Li, J. Wan, K. Huang, W. Chang, Y.J.I.J.o.H. He, M. Transfer, Effects of particle diameter on flow characteristics
in sand columns, 104 (2017) 533-536.
]16[V. Elias, R. Lukas, D. Bruce, J. Collin, R. Berg, Ground Improvement Methods Reference Manual, in, Report No.
FHWA NHI-04-001. Federal Highway Administration, July, 2004.