‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫دانشگاه پروان‬
‫دانشکده تعلیم و تربیه‬
‫دیپارتمنت فزیک‬

‫مقـاومـت هـای برقـی‬

‫ترتیب کننده ‪ :‬نگینه "فقیرزاده"‬

‫استاد رهنما ‪ :‬پوهنیار حسن خان"امین"‬
‫سال ‪1401 :‬‬
‫أ‬
 ‫پیشگفتار‬

‫بنام خداوندرب العزت که نویسنده تقدیر انسانهااست درود بر روان پاک خاتم االنبیا حضرت محمد(ص) و‬
‫اصحاب اجمعین آنحضرت خوب لزوماّ فارغ التحصیل رشته های تعلیم و تربیه مکلف به نوشتن پایان نامه ای‬
‫باشند که با آن دوره لیسانس خود را بدست می آورند چون از آنجای که امروز اغلب فزیکدانها مهندسین‬
‫فزیک با علوم یا تکنالوژی مقاومت برق سروکار دارند من واداشت تامن نیز موضوع را تحت عنوان (مقاومت‬
‫های برقی)با مشوره اساتیدمحترم خود انتخاب نمودم‪.‬‬

‫پیرامون آن تحقیق نمایم تااز یک طرف موجب ارتقای ظرفیت علمی بنده واز جانب دیگر روش پایان نامه‬
‫نویسی را بصورت معی اری آن بیاموزم ودر پروسه این تحقیق به چالش های زیاد مواجه شدم که از جمله به‬
‫کمپیوتر و انترنت ‪.‬با وجود چالش های فوق الذکر تالش کردم تا پایان نامه خویش را مطابق به معیار های عملی‬
‫اکادمیک تهیه نمایم‪.‬‬

‫وبر خورد الزم می دانم که از همکاری پدر و مادر و همچنان همکاری و حمایت دانشکده تعلیم و تربیه دانشگاه‬
‫پروان صمیمانه سپاس گزاری وقدردانی نمایم مخصوصاّ تشکری و سپاس گزاری ار استاد محترم پوهنیار حسن‬
‫خان"امین" که بر عالوه مصروفیت های اکادمیک که داشت مسؤلیت های رهنمایی پایان نامه من را نیز به‬
‫عهده گرفت ه‪.‬برای اساتید محترم سعادت دنیوی وآخروی آرزومندم الزم به ذکر است این پایان نامه به هیچ وجه‬
‫آری از مشکالت و خطای شکلی و ماحوی نسبتا از تمام خواننده گان گرامی پیشاپیش بابت خطای موجود‬
‫پوزش میطلبم‬

‫بااحترام‬

‫نگینه"فقیرزاده"‬

‫ب‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫عناوین‬
‫مقدمه‪1.................................................................................................................‬‬

‫جریان برق چیست؟ ‪2.................................................................................................‬‬

‫مقاومت برقی و قانون اوم ‪7...........................................................................................‬‬

‫نگرش میکروسکوپی قانون اوم ‪12 ..................................................................................‬‬

‫مقاومت مخصوصه هادی های مختلف ‪13 ..........................................................................‬‬

‫مقاومت متحول (روستات) ‪15 .......................................................................................‬‬

‫قوه محرکه برقی)‪16 .................................................. (Electromotive Force‬‬

‫بسته کاری مقاومت یا هادی های برقی ‪19 ..........................................................................‬‬

‫بسته کاری مقاومت ها(مقاومت معادل) ‪19 ..........................................................................‬‬

‫الف‪ :‬بسته کاری متوالی (مسلسل) ‪19 ................................................................................‬‬

‫ب‪ :‬بسته کاری موازی(انشعابی) ‪21 ..................................................................................‬‬

‫قوانین کرشوف ‪24 ....................................................................................................‬‬

‫اندازه گیری مقاومت ‪29 ..............................................................................................‬‬

‫طریقه ولت امپیر‪29 .................................................................................................. :‬‬

‫پل ویستون (‪30 ........................................................... )The wheatston Bridge‬‬

‫کاربرد مقاومت ها ‪33 .................................................................................................‬‬

‫نتیجه گیری ‪35 ........................................................................................................‬‬

‫مأخـــــذ ‪36 ...........................................................................................................‬‬

‫ج‬
 ‫فهرست اشکال‬

‫صفحه‬ ‫اشکال‬

‫شکل ‪ 1‬دوره ساده برق ‪3...........................................................................................‬‬

‫شکل ‪ 2‬یک هادی منظم با طول ‪ L‬و مساحت مقطع‪10 ......................................................... A‬‬
‫شکل ‪ 3‬مقاومت به تابع درجه حرارت ‪16 ..........................................................................‬‬
‫شکل ‪ 4‬روستات را نشان میدهد‪17 ..................................................................................‬‬
‫شکل ‪ 5‬یک سرکت مسلسل ممشکل از یک مقاومت ‪18 ........................................................‬‬
‫شکل ‪ 6‬بسته کاری مسلسل مقاومت ها ‪22 .........................................................................‬‬
‫شکل ‪ 7‬بسته کاری موازی مقاومت ها ‪22 ..........................................................................‬‬
‫شکل ‪ 8‬دیاگرام ساختاری که قانون اول کرشوف را بیان میکند ‪25 ..............................................‬‬
‫شکل ‪ .9‬یک سرکت که شامل شاخه های مختلف اند ‪28 .........................................................‬‬
‫شکل ‪10‬پل ویستون ‪32 .............................................................................................‬‬

‫د‬
 ‫مقدمه‬
‫امروز پیشرفت علوم سبب شده است تا هر دانش با توجه به ویژه گی های خاص خود از مفاهیم و کلمات‬
‫علمی خاص بر خوردا باشد بناّبر این برای فراگری هر شاخه ای از علوم آگاهی از کلمات علمی و مفاهیم‬
‫کلیدی آن امری ضروری به نظر میرسد‪.‬‬

‫در فزیک برق یکی ار پدیده های مهم آن عبارت از جریان برق می باشد و قرار معلوم ا حرکت منظم‬
‫سمت یافته چارچ های برقی مل باشد‪.‬‬

‫مقاومت برق به هر قطعه یا عنصری که در مفابل عبور جریان برق از خود مخالفت نشان میدهد مقاومت‬
‫برقی کفته می شود‪ .‬مقاومت های برقی از اهمیت باالی برخودار اند و بیشتر به منظور محدود کردن‬
‫جریان برق و تقسیم جریان و نیز ایجاد ولتاژهای مختلف در مدارات به کار گرفته می شود‪.‬‬

‫اینکه دنیا امروز در عصر تکنالوژی رسیده است این تکنالوژی وابسته به جریان برق می باشد بنابر این‬
‫انگیزه ودلچسپی بنده رساله تحصیلی دوره لیسانس را تحت عنوان مقاومت های برقی مقاومت های‬
‫برقی تحقیق کردم‬

‫این رساله که شامل موضوعات‪ :‬جریان برق‪ ،‬مقاومت ها‪ ،‬مقاومت وقانون اوم‪ ،‬انواع مقاومت ها‪ ،‬قوه‬
‫محرکه برقی ‪،‬قوانین کرشوف‪ ،‬بسته کاری مقاومت ها وغیره می شوند را در طی یک سمستر تحصیلی‬
‫آماده کرده ام‪.‬‬

‫از این تحقیق خویش دریافت نمودم که مقاومت ها داز اهمیت زیاد برخوردار و ساحه کاربرد آن ها زیاد‬
‫می باشد که در تمام آالت برقی مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬

‫ای ن رساله به اساس تحقیق ای آماده شده تحقیق که انجام دادم از منایع معتبر داخلی و خارجی ومقاالت‬
‫بین المللی استقاده کردم و بیشتر از کار عملی انجام دادم‪.‬‬

‫مشکالت که سر راه بند در نوشتن این رساله کوچک قررا گرفت عبارت بود از دسترسی نداشتن به‬
‫کتابخانه های معیاری‪ ،‬ند اشتن زمان کافی‪ ،‬دسترسی کامل به انترنت و بعضی از مشکالت شخصی ولی‬
‫باز هم خدا را شکرم که توانستم این رساله کوچک را به پایان برسانم‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫جریان برق چیست؟‬
‫یکی از پدیده های مهم برق عبارت از جریان برق اســـت و قرار معلوم عبارت از حرکت منظم ســـمت‬
‫یافته چارجهای برقی میبا شد که حاملین آن در فلزات عبارت از الکترون ها و در مایعات آیون ها و در‬
‫گازات عبارت از آیون ها و الکترون ها میبا شد‪ .‬وا ضع ا ست که برای بروز جریان برق موجودیت دوره‬
‫برق الزم است‪.‬‬

‫دوره برقی از منبع انرژی برق )‪ ،(Scurce‬مؤلد‪ ،‬م صرف کننده و دولین خطی ‪ L1‬و ‪ L2‬ت شکیل‬
‫یافته اســـت‪ .‬منبع انرژی باید کدام شـــکل انرژی را به انرژی برقی تبدیل و همین انرژی برقی به انرژی‬
‫میخانیکی‪ ،‬کیمیاوی‪ ،‬حرارتی‪ ،‬نوری وغیره در بارها میگردد‪ .‬در شــکل (‪ )۱‬دوره ســاده برقی به شــکل‬
‫ساختاری ترسیم گردیده است‪ .‬که در آن قاطع یا سویچ ‪ k‬بخاطر وصل کردن و قطع نمودن دوره وصل‬
‫گردیده است‪.‬‬

‫شکل ‪ 1‬دوره ساده برق‬

‫منابع برق عبارت از جنراتور ها (مؤلد ها) پیل های خ شک و تر بوده که عالمه قبول شده آنها در‬
‫شکل افاده گردیده است‪.‬‬

‫منبع انرژی برق‪ ،‬خط های انتقالی و بار یکدوره بســـته را تشـــکیل داده که ازطریق آنها حرکت‬
‫متمادی چارجها صورت گرفته و جریان برق رابوجود میآورد‪.‬‬

‫برای اینکه جریان برق دوامدار یا متمادی در یک هادی وجود داشته باشد باید تفاوت پوتنشیل بین‬
‫دو انجام هادی موجود باشد که جنراتور ها ‪،‬داینموها‪،‬پیل های کیمیاوی و بطری از جمله وسایل اند که‬
‫برای این منظور بکار میرود‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫زمانیکه چارج های برقی حرکت نماید گویند که جریان موجود اســـت‪ .‬برای تعریف دقیق جریان‬
‫فرض مینمایم چارجهای در حال حرکت عمود به سطح با مساحت ‪ A‬باشد‪.‬‬

‫جریان عبارت از چارجهای است که از این سطح عبور مینماید ‪ .‬اگر‪ ΔQ‬مقدارچارچ خالص باشد‬
‫که در فاصله زمانی ‪ Δt‬از این مساحت عبورمینماید‪ ،‬جریان وسطی ‪ I‬عبارت است از‪:‬‬

‫𝑄∆‬
‫=𝐼‬ ‫‪………1‬‬
‫𝑡∆‬
‫اگر قیمت چارج که از مســـاحت عبورمینماید نظر به وقت ت یر نماید در این صـــورت جریان نیز‬
‫نظربه وقت ت یر مینماید و دراین حالت باید ‪ I‬به شکل دیفرینشیلی آن افاده شود‪:‬‬

‫𝑄𝑑‬
‫=𝐼‬ ‫‪………2‬‬
‫𝑡𝑑‬
‫جریان یک کمیت اسکالری است‪ .‬واحد جریان درسیستم ‪ SI‬امپیر ‪A‬است‪ ،‬از اینجا !‬
‫𝑐‬
‫‪1𝐴𝑚𝑝 = 1 … … … 3‬‬
‫𝑠‬
‫یعنی جر یان یک امپیرم عادل به یک کول مب چارج اســـت که درظرف یک یان یه از ســـطح‬
‫عبورمینماید‪.‬‬

‫واحد به افتخاردانشمند فرانسوی آندره ماری امپیر نام گذاری شده است‪ .‬در عمل عموما واحدات‬
‫نسـبتا کوچک مانند میلی امپیر‪،‬میکروامپیربکاربرده میشـود وبرای اندازه گیری جریان های بزرگ واحد‬
‫کیلو امپیررا به کارمیبر‪1KA=103A‬میباشد‪.‬‬

‫کثافت جریان مساوی به مقدار چارج است که درواحد زمان از واحد سطحی عبورنماید که باالی‬
‫خط جریان (جهت جریان عمود باشد)‪ .‬پس هرگاه کثافت جریا ن را به ‪ J‬افاده نمایم داریم که ‪:‬‬

‫𝑞𝑑‬
‫=𝐽‬ ‫‪………4‬‬
‫𝑡𝑑 ‪𝑑𝑠.‬‬
‫درصــورت که جریان‪ I‬به تمام ســطح مقطع طوریک نواخت توزیع شــده باشــد‪ ،‬کثافت جریان از‬
‫مساوات ذیل بدست میاید‪:‬‬

‫𝑞‬ ‫𝐼 𝑡 ‪𝐼.‬‬
‫=𝑗‬ ‫=‬ ‫‪= ………5‬‬
‫𝑠 𝑡 ‪𝑠. 𝑡 𝑠.‬‬

‫‪3‬‬
‫رابطه بین کثافت ‪ J‬جریان و سرعت متوسط الکترونها (سرعت رانش ) درهادی ذیال قایم میگردد‪:‬‬
‫قطعه ســـیم با طول ‪ L‬و مســـاحت مقطع ‪ S‬آن را طوری در نظرمیگیریم که تعداد الکترونهای هدایتی‬
‫درواحد حجم آن عبارت از‪ n‬میباشـــد‪ .‬پس چارج واقع درواحد حجم آن ‪ ne‬خواهد بود‪ e( .‬چارج‬
‫الکترون است ) بنا چارج واقع در قطعه مورد نظر عبارت است از‪:‬‬

‫حجم قطعه × چارج واحد حجم = چارج کلی در قطعه‬

‫‪𝑞 = 𝑛𝑒 × 𝐿𝑠 … … … 6‬‬
‫چون تمام الکترون ها با ســرعت ‪ Vd‬در حرکت اند ‪،‬پس مدت زمان که چارج مورد نظر از مقطع‬
‫داده شده عبور مینماید مساوی میشود به !‬

‫𝐿‬
‫=𝑡‬
‫𝑑𝑉‬
‫از اینجا جریان مساوی میشود به !‬

‫𝑑𝑉 𝑠𝐿𝑒𝑛 𝑠𝐿𝑒𝑛 𝑞‬

‫=𝐼‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬ ‫‪=> 𝑛𝑒𝑉𝑑𝑠 … … 7‬‬
‫𝑡‬ ‫𝐿‬ ‫‪1‬‬ ‫𝐿‬
‫𝑑𝑉‬
‫در صورتیکه ‪ n‬عبارت از تعداد ذرات واحد حجم ‪e ،‬چارج الکترون و ‪ Vd‬سرعت آنها ا ست یا‬
‫‪ Vd‬سرعت سوق چارج های متحرک است‪.‬‬

‫واحد اندازه گیری کثافت جریان عبارت از یک امپیر فی مترمربع میباشد‪.‬‬

‫هرگاه شـــدت وکثافت جریان نظربه زمان ت یر نخورد‪،‬میگویند که در هادی جریان یابت (جریان‬
‫مستقیم) وجود دارد‪.‬‬

‫برای انتخاب جهت جریان مناســب اســت که جهت حرکت چارج مثبت انتخاب شــود‪ .‬در هادی‬
‫مانند مس جریان توسط الکترونهای منفی تولید می شود بنابرآن‪ ،‬وقتیکه ما در یک هادی اختیاری مانند‬
‫سیم مسی جریان را بیان می نمائیم جهت جریان مخالف حرکت الکترونها خواهد بود‪.‬‬

‫به عباره دیگر یک اشـــعه چارج های مثبت پروتون ها را د ریک تعجیل دهنده درنظر بگیریم پس‬
‫جهت جریان عبارت از جهت حرکت پروتون ها خواهد بود‪ .‬دربعضی حاالت جریان عبارت از محصله‬
‫عبور چارجهای مثبت و منفی میباشد‪ .‬طور مثال این حالت در نیمه هادی ها واقع می شود‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫حرکت ذرات چارجدار جریان مربوط را تشکیل میدهد ‪.‬برای توضیع این نقطه جریان را در یک هادی‬
‫که دارای مساحت مقطع عرضی ‪ A‬باشد مطالعه مینمایم‪.‬‬

‫حجم یک هادی عنصـری که دارای طول ‪ ΔX‬و مقطع عرضـی ‪ A‬باشـد عبارت اسـت از 𝑋𝛥 ‪𝐴.‬‬
‫اســـت‪ .‬اگر ‪ n‬تعداد چارجهای متحرک در واحد حجم باشـــد ‪.‬پس تعداد چارجهای متحرک در حجم‬
‫عنصری عبارت از 𝑥∆𝐴𝑁 بوده بنابرآن چارج ‪ ΔQ‬در این عنصر عبارت از‪:‬‬

‫𝑞)𝑡𝛥 · 𝑑𝑉 · 𝐴 · 𝑛( = 𝑄𝛥‬
‫در اینجا ‪ q‬عبارت چارج هر ذره است ‪ .‬اگر سرعت حرکت چارج ‪ Vd‬باشد پس فاصله طی شده‬
‫در زمان ‪ Δt‬عبارت است از ‪ Δx=VdΔt‬بنابر آن میتوانیم ‪ ΔQ‬را بشکل ذیل بنوسیم‪:‬‬

‫𝑞)𝐴𝑑𝑉𝑛( = 𝑄𝛥‬
‫با استفاده از معادله (‪ )1‬جریان دریک هادی عبارت از‪:‬‬

‫𝑞)𝐴𝑡𝛥𝑑𝑉𝑛( 𝑄𝛥‬
‫=𝐼‬ ‫=‬ ‫‪=> 𝑛𝑞 · 𝑉𝑑 · 𝐴 … … … . .8‬‬
‫𝑡𝛥‬ ‫𝑡𝛥‬
‫سرعت حاملین چارج ‪ Vd‬سرعت و سطی میبا شد و بنام سرعت راندن )‪ (Drift Velocity‬یاد‬
‫میشـــود‪ .‬برای درک مفهوم ســـرعت راندن ‪،‬هادی را در نظر میگریم که در آن حاملین چارج الکترون‬
‫های آزاد باشـــد در یک هادی مجزا‪ ،‬این الکترونها حرکت غیرمنظم مشـــابه به مولیکولهای گاز انجام‬
‫میدهد‪.‬‬

‫وقتیکه یک تفاوت پوتن شیل در انجام های این هادی تطبیق گردد (تو سط یک بطری) یک ساحه‬
‫برقی در هادی تولید می شـــود ‪،‬که یک قوه برقی را باالی الکترونها وارد کرده بنابرین یک جریان را‬
‫بوجود میآورد‪ .‬در حقیقت الکترونها در امتداد هادی به طور ســاده باالی خط های مســتقیم حرکت نمی‬
‫کند ‪ .‬بلکه‪ ،‬با اتوم های فلزات ت صادم متواتری را انجام میدهد که در نتیجه آن حرکت ت صادف پیچیده‬
‫ای را انجام میدهند‪.‬‬

‫انرژی انتقال شده از الکترون به اتوم های فلز سبب ازدیاد انرژی اهتزازی اتوم ها گردیده و مطابق‬
‫به آن سبب تزاید درجه حرارت هادی میشود‪.‬‬

‫با وجود ت صادمات الکترونها در امتداد هادی(در جهت مخالف ساحه) با یک سرعت و سطی که‬
‫بنام سرعت راندن یاد می شود و بطور بطی حرکت مینماید ‪ .‬ساحه باالی الکترون کار را انجام میدهد که‬
‫بیشــتر از اوســط انرژی میباشــد که به ســبب تصــادمات ضــایع میگردد و در نتیجه یک جریان خالص را‬

‫‪5‬‬
‫بوجود میآورد ‪ ،‬چنانچه در مثال ذیل دیده خواهد شد ‪،‬سرعت های راندن بسیار زیاد کوچک از سرعت‬
‫وسطی بین دو تصادم میباشد‪.‬‬

‫ت صادمات الکترونها در بین هادی به حیث ا صطکاک داخلی ت صور می شود ‪ ،‬که م شابه به قوه ای‬
‫است که مولیکول های مایع در حال جریان در بین پایپ پراز پشم متحمل می شود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یک ســیم مســی با مســاحت مقطع عرضــی ‪ 3x10-6m2‬جریان ‪10‬امپیر را انتقال میدهد‪.‬‬
‫سرعت راندن الکترون ها را در این سیم دریافت نماید ‪.‬در صورتیکه کثافت مس ‪ 8,95gr/cm3‬باشد؟‬

‫حل ‪ :‬از جدول دوره ای عناصــر داریم که وزن اتومی مس ‪ 63,5gr/mol‬میباشــد با یاد آوری اینکه‬
‫یک کتله اتومی هر ماده دارای اتوم های برابر به عدد اوگدرو‪ 6,02x1023‬اتوم ها میباشد‪.‬‬

‫باد دانستن کثافت مس میتوانیم حجم اش ال شده را توسط ‪ 63,6gr‬مس محاسبه نمایم‪:‬‬

‫𝑚‬ ‫𝑔‪63,5‬‬
‫=𝑉‬ ‫=‬ ‫‪= 7,09𝑐𝑚3‬‬
‫𝑔 ‪𝜌 8,95‬‬
‫‪𝑐𝑚3‬‬
‫حجم اش ال شده‪𝑉 = 7,09𝑐𝑚3:‬‬

‫اگر فرض نمایم که هر اتوم مس یک الکترون آزاد دارد پس داریم که‪:‬‬

‫𝑒 ‪6,02. 1023‬‬ ‫𝑛𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝑒 ‪23‬‬

‫‪106 𝑐𝑚3‬‬
‫=𝑛‬ ‫‪= 8,48. 10‬‬ ‫‪⁄𝑐𝑚3‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪7,09𝑐𝑚3‬‬ ‫‪𝑚3‬‬
‫𝑛𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝑒‬
‫‪= 8,48. 1028‬‬
‫‪𝑚3‬‬
‫با استفاده از معادله ‪ 8‬پیدا میکنیم که سرعت راندن عبارت است از‪:‬‬

‫𝐼‬ ‫𝐴‪10‬‬
‫= 𝑑𝑣‬ ‫=‬
‫) ‪𝑛𝑞𝐴 (8,48. 1023 𝑒𝑙𝑒𝑐𝑡𝑟𝑜𝑛) 𝑥 (1,6. 10−19 )(3. 10−6 𝑚3‬‬
‫‪𝑚3‬‬
‫𝑐‬
‫𝑠 ‪10‬‬
‫‪−3 𝑚⁄‬‬
‫=‬ ‫‪𝑒 3 = 0,245 ∙ 10‬‬ ‫>= 𝑠‬
‫‪40,704 𝑚 10‬‬

‫𝑠‪𝑉𝑑 = 2,45 ∙ 10−4 𝑚⁄‬‬

‫مثال نشــان میدهد که ســرعت راندن معموال بســیار کوچک اند در حقیقت ‪،‬ســرعت راندن بســیار‬
‫کوچک از سرعت وسطی بین تصادمات میباشد‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫طور مثال الکترونها یکه با این ســرعت حرکت مینماید برای پیمودن فاصــله یک متر د رحدود ‪68‬‬
‫دقیقه را خواهد گرفت ‪ ،‬با در نظر داشــت این ســرعت کم ‪ ،‬شــما حیران می شــوید که چرا یک المپ‬
‫همزمان با سویچ کردن روشن میگردد‪ .‬این حالت با درنظر داشت جریان آب در بین یک پایپ توضیح‬
‫کرده میتوانیم‪ ،‬اگر یک قطر آب از یک انجام داخل پایپی گردد که از قبل پرشده باشد‪ ،‬باید یک قطره‬
‫از انجام دیگر پایپ خارج گردد‪.‬‬

‫درحالیکه قطرات جداگانه آب در سراسر وقت بیشتر را میگیرد‪ ،‬جریان وردی در یک انجام به سرعت‬
‫جریان مشــابه را در انجام دیگر تولید مینماید‪ .‬در یک هادی‪ ،‬ســاحه برقی الکترونهای آزاد را با ســرعت‬
‫نزدیک به سـرعت نور به حرکت میاندازد‪ .‬بنابراین‪ ،‬وقتیکه شـما سـویچ یک المپ را وصـل مینماید‪ .‬به‬
‫الکترونها اطالع میر ساند که با سرعت در حدود ‪ 108 m/sec‬در سرا سر سیم ( ساحه برقی) به حرکت‬
‫آغاز نمایند‪.‬‬

‫(علم خیل ‪ ، 1392 ،‬ص ص ‪)176 – 173‬‬

‫مقاومت برقی و قانون اوم ‪:‬‬

‫هر گاه انجام های یک هادی به یک بطری (منبع) وصـــل گردد‪ .‬در انجام ها ی هادی تفاوت پوتنشـــیل‬
‫بوجود میآید‪ .‬در نتیجه تطبیق تفاوت پوتنشـــیل چارجهای برقی انرژی حاصـــل کرده و به حرکت آغاز‬
‫مینمایند ‪ .‬این چارج های متحرک در مســـیر خود با اتوم های هادی که در اطراف نقطه تعادل خود در‬
‫حال اهتزار میبا شد ت صادم کرده و یک ق سمت انرژی خود را از د ست میدهد و سبب می شود که درجه‬
‫حرارت هادی بلند برود‪.‬‬

‫حرکت چارجها در هادی مشــابه به حرکت یک شــخص در ازدهام میباشــد‪ .‬زیرا گفته میتوانیم که‬
‫هادی دارای مقاومت برقی اســـت ‪ .‬مقاومت برقی را بواســـطه حرف‪ R‬یا‪ r‬نشـــان داده می شـــود یعنی‬
‫جلوگیری از حرکت چارجها در بین هادی عبارت از مقاومت برقی اســـت‪ .‬ویا طبق قانون اوم هرگاه‬
‫درجه حرارت هادی فلزات یابت با شد‪ ،‬شدت جریان برقی که از آن عبور میکند با تفاوت پوتن شیل دو‬
‫‪V‬‬
‫همواره یابت میماند که این مقدار یابت را مقاومت‬ ‫انجام هادی متناسب است‪ .‬در این صورت نسبت‬
‫‪I‬‬
‫برقی هادی مینامند این قانون برای اولین بار توســط عالم جرمنی اوم )‪ (Ohm‬کشــف شــده اســت‪ ،‬هر‬
‫هادی که از قانون اوم پیروی کند بنام هادی اومیک و یا هادی خطی یاد میشود بنابر تعریف‪:‬‬

‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫= ‪ I‬ویا ‪R = … … .9‬‬ ‫‪ V = I. R‬یا‬ ‫‪…. 9‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪7‬‬
‫با توجه به قانون اوم واحد مقاومت برقی در سیستم ‪ SI‬ولت بر امپیر که عبارت از اوم ‪ Ω‬میباشد‪ .‬و‬
‫یک اوم مقاومت برقی هادی خطی است که از آن در صورت تفاوت پوتنشیل یابت یک ولت‪ ،‬جریان‬
‫‪V‬‬ ‫‪1V‬‬
‫=‪R‬‬ ‫یک امپیر عبور نماید‪= 1A = 1Ohm(1Ω):‬‬
‫‪I‬‬

‫در صورت اندازه گیری مقاومت های بزرگ واحدات کیلواوم‪ ،‬میگااوم را استعمال مینمایند‪:‬‬

‫‪1kΩ=103Ω‬‬ ‫‪, 1MΩ=106Ω , 1HΩ=102Ω‬‬

‫و واحدات کوچکتر از اوم عبارت از ملی اوم‪ ،‬میکراوم‪ ،‬نانو اوم‪ ،‬انگسترم اوم و پیکو اوم میباشد‪.‬‬

‫‪1mΩ=10-3Ω , 1MΩ=10-6Ω , 1nΩ=10-9Ω , 1AΩ=10-10Ω‬‬

‫حرکت چارجها در یک هادی تحت تاییر ســاحه برقی در داخل هادی صــورت میگرد‪ .‬جریان را‬
‫تولید میکند‪ .‬در این حالت ساحه برقی در داخل هادی موجود میبا شد‪،‬زیرا ما در مورد چارجها در حال‬
‫حرکت غیر الکتروستاتیکی‪ ،‬بحث مینمایم‪ .‬این حالت برخالف وضیعتی است که در آن در داخل یک‬
‫هادی ای در حالت تعادل الکترو ستاتیکی ( حالتی که چارجها در حالت سکون قرار دارند) ساحه برقی‬
‫وجود ندارد‪ .‬هادی را در نظر میگیریم که مســاحت مقطع عرضــی آن ‪ A‬و جریان از داخل آن ‪ I‬باشــد‬
‫کثافت جریان ‪ J‬در داخل هادی عبارت از جریان فی واحد مســاحت میباشــد‪ .‬چون ‪ I=nqVdA‬اســت‬
‫لذا کثافت جریان عبارت است از‪:‬‬

‫‪I nqVdA‬‬
‫=‪J‬‬ ‫=‬ ‫‪= nqVd … … … . .10‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫واحد ‪ J‬در سی ستم ‪ SI‬عبارت از ‪ A/m2‬میبا شد‪ .‬به صورت عموم کثافت جریان کمیت وکتوری‬
‫بوده و دارای جهت سرعت راندن ‪ Vd‬میاشد‪.‬‬

‫‪J = nqVd‬‬ ‫یعنی‪:‬‬

‫از این تعریف دیده می شود که کثافت جریان دارای جهت حرکت حاملین مثبت چارج ها و جهت‬
‫مخالف آن برای حاملین چارج های منفی است‪.‬‬

‫کثافت جریان ‪ J‬و سـاحه برقی ‪ E‬در یک هادی وقتی بوجود میآید که در انجام هادی یک تفاوت‬
‫پوتنشیل تطبیق شود‪.‬‬

‫اگر تفاوت پوتنشیل یابت باشد در هادی جریان تولید شده نیز یابت خواهد بود‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫بصورت عموم کثافت جریان دریک هادی متناسب به ساحه برقی در هادی میباشد‬

‫‪J = σ. E … … 11‬‬

‫در اینجا یابت تناســب ‪ σ‬بنام هدایت مخصــوصــه هادی یاد می شــود‪ .‬برای موادی که معادله ‪11‬‬
‫تطبیق از قانون اوم پیروی میکند‪ .‬بصـــورت مشـــخص قانون اوم بیان میدارد که برای اکثر مواد( شـــامل‬
‫اکثرفلزات) نســبت کثافت جریان وســاحه برقی یابت‪ ،σ،‬میباشــدکه مربوطه به ســاحه برقی تولید کننده‬
‫جریان نمی باشـــد برای موادی که این قانون تطبیق می شـــود و این رابطه خطی رابین ‪ E‬و ‪ J‬طور عمل‬
‫ن شان میدهند بنام مواد اهمیت یاد می شوند‪ ،‬تجارت ن شان میدهد که تمام مواد دارای این خا صیت نمی‬
‫باشند‪.‬‬

‫برای موادی که قانون اوم باالی آنها تطبیق نمی شــود‪ .‬بنام مواد غیر اهمیت یاد میشــوند‪ .‬قانون اوم‬
‫قانون اســاســی طبیعت نیســت بلکه یک رابطه تجربوی اســت که برای یک تعداد مواد معین قابل تطبیق‬
‫میباشد‪.‬‬

‫یک شــکل قانون اوم که در عمل زیاد تطبیق می شــود میتوانیم با درنظر داشــت یک پارچه ســیم‬
‫مستقیمی که دارای مقطع عرضی ‪ A‬و طول ‪ L‬باشد مطابق شکل ذیل حاصل نمایم‪.‬‬

‫شکل ‪ 2‬یک هادی منظم با طول ‪ L‬و مساحت مقطع‪A‬‬

‫یک هادی منظم با طول‪ L‬و مساحت مقطع ‪ A‬تطبیق یک تفاوت پوتنشیل ‪ Vb-Va‬در انجام‬
‫های هادی یک ساحه برقی ‪ E‬را در هادی بوجود میآورد‪ ،‬و این ساحه جریان ‪ I‬را تولید میکند‬

‫تطبیق تفاوت پوتن شیل ‪ Vb-Va‬را در انجام های سی ستم ساحه برقی و جریان را تولید مینماید اگر‬
‫ساحه برقی در سیستم منظم فرض شود‪ .‬پس تفاوت پوتنشیل ‪ V= Vb-Va‬با ساحه برقی طور ذیل رابطه‬
‫دارد‪:‬‬

‫‪V = E. I‬‬

‫بنابر آن‪ ،‬میتوانیم مقدار کثافت‪ ،‬جریان را در سیستم طور ذیل بنوسیم‪:‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‪V‬‬
‫‪J = E. σ = σ.‬‬
‫‪I‬‬
‫‪I‬‬
‫چون ‪ J = A‬است‪ ،‬لذا میتوانیم تفاوت پوتنشیل را طور ذیل بنوسیم‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪.J = ( )I‬‬
‫‪σ‬‬ ‫‪σA‬‬
‫‪1‬‬
‫بنام مقاومت ‪ R‬هادی یاد می شود ‪.‬‬ ‫کمیت‬
‫𝐴‪σ‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪V‬‬
‫=𝑅‬ ‫‪= ( ) … … .12‬‬
‫‪σA‬‬ ‫‪I‬‬
‫از نتیجه فوق نیز دیده می شود که مقاومت در سیستم ‪ SI‬ولت بر امپیر میباشد‪.‬‬

‫معکوس هدایت مخصــوصــه یک ماده را بنام مقاومت مخصــوصــه یاد مینمایند و توســط حرف ‪ρ‬‬
‫نمایش داده میشود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫=𝜌‬ ‫‪… … … .13‬‬
‫‪σ‬‬
‫با استفاده از این تعریف و معادله ‪ 12‬میتوانیم مقاومت )‪ (Resistivity‬را طور ذیل افاده نمایم‪:‬‬

‫𝑙‬
‫‪R = 𝜌 … … … .14‬‬
‫‪A‬‬
‫در معادله فوق ‪ R‬مقاومت هادی‪ L ،‬طول هادی و ‪ A‬مســاحت مقطع را نشــان میدهد ‪ ρ .‬مقاومت‬
‫مخصوصه است که به نوع فلز و درجه حرارت فرق میکند‪.‬‬

‫مقاومت مخصوصه فلز عبارت از مقاومت یک سانتی متر فلز مذکور به مقطع یک سانتی متر مربع‬
‫میباشد‪ .‬واحد مقاومت مخصوصه در سیستم )‪ Ω.m (M.K.S‬اوم متر و در سیستم )‪Ω.cm (C.G.S‬‬
‫اوم سانتی متر است‪.‬‬

‫به اساس رابطه فوق ‪:‬‬

‫مقاومت برقی به طول آن نسبت مستقیم دارد‪.‬‬

‫مقاومت هادی به مساحت سطح مقطع آن نسبت معکوس دارد‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫مقاومت مخصوصه برقی یک هادی با مقاومت مخصوصه آن نسبت مستقیم دارد‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪V‬‬
‫واحد مقاومت مخصـــوصـــه نظر به واحدات ســـاحه برقی𝑚 = ‪ E‬و کثافت جریان ‪ J = 𝑚2‬تعین می‬
‫شود‪:‬‬

‫𝑉‬
‫𝐸‬ ‫𝑚‬ ‫𝑚‪𝑣.‬‬
‫=𝜌‬ ‫=‬ ‫𝐴‬ ‫=‬ ‫𝑚 ‪= Ω.‬‬
‫‪J‬‬ ‫𝐴‬
‫‪𝑚2‬‬

‫یک هادی بســیار خوب دارای مقاومت مخصــوصــه صــفر باشــد برعکس یک جســم عایق خوب‬
‫آنست که عبور جریان از آن صفر است و مقاومت مخصوصه آن ∞ → ‪ ρ‬میباشد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫و همچنان هدایت مخصوصه معکوس مقاومت مخصوصه میباشد𝜌 = ‪ σ‬مواد اهمیک مانند مس‬
‫‪،‬باالی یک رنج وســیع ولتیج تطبیق شــده دارای رابطه خطی جریان‪ -‬ولیتج میباشــد‪( .‬شــکل – ‪ )8‬میل‬
‫منحنی ‪ I‬به تابع ‪ V‬در ناحیه خطی قیمت ‪ R‬را میدهد‪ .‬مواد غیر اهمیک دارای رابطه غیر خطی جریان‪-‬‬
‫ولتیج میباشـد‪ .‬یک آله نیمه هادی معمولی که دارای مشـخصـه غیر خطی ‪ I‬به تابع ‪ V‬میباشـد عبارت از‬
‫دایود اســت‪ .‬مقاومت مویر این آله (معکوســا متناســب به میل منخنی ‪ I‬به تابع ‪ V‬آن) برای جریان ها در‬
‫یک جهت (مثبت‪ )V‬کوچک و برای جهان جهت معکوس (منفی‪ )V‬بزرگ میباشـــد‪ .‬در حقیقت آله‬
‫های معا صر الکترونیکی‪،‬مانند ترانزی ستورها‪ ،‬دارای رابطه غیر خطی جریان به تابع ولتیج میبا شد‪ .‬فعالیت‬
‫آن تابع طریقه ای مخصوصی است که در آن قانون اوم نقض میگردد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬قطر یک سیم فلزی ‪ 1mm‬و طول آن ‪ 2m‬و مقاومت آن ‪ 50Ω‬میباشد‪ ،‬مقاومت مخصوصه ماده‬
‫آن چقدر است؟‬

‫حل‪-:‬‬

‫‪d=1mm‬‬
‫𝐿‬ ‫𝐴𝑅‬ ‫𝐿𝜌‬ ‫𝐴‬
‫‪L=2m‬‬ ‫>= 𝐴 𝜌 = 𝑅‬ ‫=‬ ‫𝐿 𝑅 = 𝜌 >=‬
‫𝐿‬ ‫𝐿‬

‫‪R=50Ω‬‬

‫?=𝜌‬
‫𝑟‪𝑑 2‬‬ ‫𝑚𝑚‪𝑑 1‬‬
‫=‬ ‫= = 𝑟 >=‬ ‫𝑚 ‪= 0,5𝑚𝑚 = 0,5. 10−3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫>= ) ‪𝑠 = 𝜋𝑟 2 = 𝜋(0,5. 10−3 𝑚)2 = 𝜋(0,25. 10−6 𝑚2‬‬

‫‪11‬‬
‫‪𝑆 = 7,85. 10−7 𝑚2‬‬

‫‪𝑅𝑆 50Ω. 7,85. 10−7 𝑚2‬‬

‫=𝜌‬ ‫=‬ ‫𝑚‪= 196,25. 10−7 Ω‬‬
‫𝐿‬ ‫𝑚‪2‬‬
‫𝑚‪𝜌 = 1,97. 10−5 Ω‬‬

‫مثال ‪ :‬از سیمی بامقطع ‪ 6mm2‬جریان ‪ 18A‬میگذرد‪ ،‬کثافت جریان را محاسبه کنید؟‬

‫حل‪ :‬درصـــورتیکه از مقطع عرض بی نهایت کوچک هادی مقدار چارج ‪ dq‬عبور نماید‪ ،‬کثافت‬
‫جریان مساویست است به ‪:‬‬

‫𝑞𝑑‬
‫=𝐽‬
‫𝑡𝑑 ‪𝑑𝑠.‬‬
‫پس کثافت جریان از مقطع کل هادی از مساوات ذیل بدست میآید‪:‬‬

‫𝑞‬ ‫𝐼 𝑡 ‪𝐼.‬‬ ‫𝐴‪18‬‬

‫=𝐽‬ ‫=‬ ‫= =‬ ‫‪2‬‬
‫‪= 3 𝐴⁄𝑚𝑚2‬‬
‫𝑚𝑚‪𝑠. 𝑡 𝑠. 𝑡 𝑠 6‬‬

‫نگرش میکروسکوپی قانون اوم ‪:‬‬

‫حرکت الکترون های هادی در میدان برقی‪ E‬ناشـــی از برخورد های نامنظم و حرکت ناشـــی از‬
‫میدان ‪ E‬اســت‪ .‬هر گاه همه الکترونهای آزاد را در نظر بگیریم حرکت اتفاقی آنها بطور متوســطه صــفر‬
‫ا ست و سهمی در تندی سوقی(دریفت) ندارند‪ .‬بنابرین تندی سوقی فقط نا شی از ایر میدان الکتریکی‬
‫روی الکترونها ا ست‪ .‬در رابطه به فلزات اگر یابت کنیم که 𝜌 یابت و م ستقل از شدت میدان الکتریکی‬
‫اعمال شده است‪ .‬فلزات از قانون اوم پیروی میکند‪.‬‬

‫مثال‪ -:‬مقاومت یک داش ‪ 120V‬و ‪ 12Ω‬است‪ .‬جریانیکه از داش میگذرد چقدر است؟‬

‫حل ‪:‬‬

‫‪V=120V‬‬
‫𝑉‬ ‫𝑅𝐼‬ ‫𝑉‬ ‫𝑉‪120‬‬
‫‪R=12Ω‬‬ ‫=‬ ‫= 𝑅 = 𝐼 >=‬ ‫𝑝𝑚𝐴‪= 10‬‬
‫𝑅‬ ‫𝑅‬ ‫‪12Ω‬‬

‫?=‪I‬‬
‫‪12‬‬
 ‫مقاومت مخصوصه هادی های مختلف ‪:‬‬

‫مقاومت مخصـــوصـــه یک هادی مربوط به تعداد فکتور های اســـت که یکی آن درجه حرارت‬
‫میباشد‪ .‬مقاومت مخصوصه فلزات نسبت به تزاید درجه حرارت زیاد میشود‪.‬‬

‫مقاومت مخصوصه یک هادی نسبت به درجه حرارت در یک ‪ Range‬محدود درجه حرارت‬

‫تقریبا به شکل خطی مطابق افاده ذیل ت یر میکند‪.‬‬

‫(فروتن‪ ، 1380 ،‬صص ‪)110 – 102‬‬

‫‪𝜌 = 𝜌0 (1 + 𝛼(𝑇 − 𝑇0 ) … . . .15‬‬

‫در اینجا ‪ ρ‬مقاومت مخ صو صه در درجه حرارت ‪(T‬به درجه ℃)‪ 𝜌0 ،‬مقاومت مخ صو صه درجه‬
‫حرارت ‪(TO‬معموال ‪ 20OC‬در نظر گرفته میشــود) و ‪ α‬بنام ضــریب حرارتی مقاومت مخصــوصــه یاد‬
‫میشود از معادله ‪ 15‬دیده میشود که ضریب حرارتی مقاومت مخصوصه را میتوانیم طور ذیل بنوسیم‪:‬‬

‫)𝑇∆𝛼 ‪𝜌 = 𝜌0 (1 + 𝛼(𝑇 − 𝑇0 ) = 𝜌0 (1 + 𝛼(∆𝑇 ) = 𝜌0 (1 +‬‬

‫‪𝜌−𝜌0‬‬
‫= 𝛼 >= 𝑇∆𝛼 ‪𝜌 = 𝜌0 + 𝜌0 𝛼∆𝑇 => 𝜌 − 𝜌0 = 𝜌0‬‬ ‫𝑇∆ ‪𝜌0‬‬

‫𝜌∆‬ ‫𝜌∆ ‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝜌∆‬

‫𝜌=‬ ‫‪=> ∝= 𝜌 · ∆𝑇 … … … … 16‬‬
‫𝑇∆‪𝜌0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫𝑇∆‬ ‫‪0‬‬

‫در اینجا ‪ ∆𝜌 = 𝜌 − 𝜌0‬ت یر مقاومت مخ صو صه در انتروال درجه حرارت ‪∆𝑇 = 𝑇 − 𝑇0‬‬

‫میباشـــد‪.‬یک هادی ایدیال دارای مقاومت مخصـــوصـــه صـــفربوده و یک عایق ایدیال دارای مقاومت‬
‫مخصوصه بی نهایت میباشد‪ .‬چون مقاومت یک هادی مطابق به معادله ‪ 7‬متناسب به مقاومت مخصوصه‬
‫هادی است لذا ت یر مقاومت رابه تابع درجه حرارت میتوانیم طور ذیل بنوسیم‪:‬‬

‫‪𝑅 = 𝑅0 (1 + 𝛼(𝑇 − 𝑇0 ) … .17‬‬

‫چنانچه قبال ذکر گردیده اکثر موارد اهمیک دارای مقاومت مخصــوصــه ای میباشــد که نســبت به‬
‫درجه حرارت طور خطی تزاید مینماید مانند اینکه در شــکل ‪ 9‬نشــان داده شــده اســت‪ .‬در حقیقت در‬
‫درجه های حرارت پایین همیشه یک ناحیه غیر خطی در منحنی دیده می شود و مقاومت مخصوصه در‬
‫ی ک قیمت نزدیک به صـــفر مطلقه دارای یک قیمت معین میباشـــد‪ .‬در نزدیک صـــفر موجودیت این‬
‫مقاومت مخصــوصــه به علت تصــادم های الکترون با ناخالص و عیب در فلز میباشــد‪ .‬برعکس مقاومت‬

‫‪13‬‬
‫مخصــوصــه در درجه حرارت بلند (ناحیه خطی) به اســاس تصــادم الکترون ها به اتوم های فلز بوجود‬
‫میآید‪.‬‬

‫مقا ومت مخصــوصــه نیمه هادی ها مانند ســلیکان وجرمینوم دارای قیمت متوســط میباشــد مقاومت‬
‫مخ صو صه نیمه هادی ها به صورت عموم باتزاید درجه حرارت کاهش میآبد (که ظریب حرارتی منفی‬
‫مقاومت مخصوصه مطابقت میکند)‪.‬‬

‫این علت تزاید کثافت حاملین چارج در درجه های حرارت بلند میباشـــد چون حاملین چارج در‬
‫یک نیمه هادی عموما مربوط به اتوم های ناخالص‪ ،‬لذا مقاومت مخصــوصــه نظر به نوع و غلظت چنین‬
‫ناخالص ت یر مینماید‪.‬‬

‫مواد زیادی وجود دارند که تحت درجه حرارت به نام درجه حرارت بحرانی یاد می شود مقاومت‬
‫آن کامال ســقوط میکند‪ .‬این مواد بنام فوق هدایت یاد می شــوند‪ .‬این مواد بدون مقاومت بوده و جریان‬
‫های حلقه های فوق هادیت بدون تطبیق ولتیج برای سـال ها باقی میماند هادیت مخصـوصـه بار نخسـت‬
‫توســـط یک فزیکدان جرمنی بنام ‪ )1926-1835( Kammerlinghonner‬در ســـال ‪ 1911‬در‬
‫سیماب مشاهده شد‪ .‬مقاومت سیماب به تابع درجه حرارت نزدیک به صفر مطلقه درشکل‪ 11‬رسم شده‬
‫است‬

‫شکل ‪ 3‬مقاومت به تابع درجه حرارت‬

‫برای سیماب گراف درجه حرارت بحرانی ‪ Tc‬فلز نورمال را نشان میدهد‪.‬‬

‫در درجه حرارت بحرانی مقاومت به صفر سقوط میکند‪ ،‬که برای سیماب ‪ 4.2K‬میباشد‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫از منحنی دیده میشـــود که درجه حرارت بحرانی بســـیار نزدیک به ‪ 4.2k‬اســـت‪ ،‬تا این اواخر‬
‫بلندترین درجه حرارت بحرانی که شــناحته شــده اســت در حدود ‪ 23k‬میباشــد‪ .‬طریقه بســیار معمول‬
‫نگهداشــت فوق هادیت در تحت درجه حرارت بحرانی حفاظت آن در بین هلیوم مایع اســت که دارای‬
‫درجه حرارت ‪ 4,2k‬در فشار اتموسفیر یک میباشد‪ .‬باوجود اینکه‪ ،‬هلیوم مایع هم قیمت و هم استفاده‬
‫از آن یک اندازه مشــکل اســت‪ ،‬چنانچه نســبت تبخیری که در آن صــورت میگرد باید بطور متواتر پر‬
‫گردد‪ .‬بنابرین کاربرد های عملی فوق هادیت مخ صو صه برای جریان بلند به خاطر تولید مقناطیس های‬
‫فو ق هادیت محدود میگردد چنانچه از آنها در تصویر برداری ریزونانس مقناطیسی و تعجیل دهنده های‬
‫ذره استفاده می شود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یک ترمامتر مقاومتی از پالتینوم ســـاخته شـــده اســـت که دارای مقاومت ‪ 50Ω‬در درجه‬
‫حرارت ‪ 20Oc‬میباشـــد‪ .‬هرگاه ترمامتر داخل اندیوم ذوب شـــده گردد‪ ،‬مقاومت آن به ‪ 76,8Ω‬تزاید‬
‫مینماید‪.‬به اســاس این معلومات ‪ ،‬نقطه ذوبان اندیوم را دریافت نماید‪ .‬قابل ذکر اســت که برای پالتینیوم‬
‫‪ 𝛼 = 3,99. 10−3 (𝑐 𝑜 )−1‬است!‬

‫حل‪ :‬با استفاده از معادله ‪ 15‬وحل آن برای ‪ ،Δt‬حاصل مینمایم که‪:‬‬

‫‪𝑅−𝑅0‬‬
‫= 𝑇∆ >= ) ‪𝑅 = 𝑅0 (1 + 𝛼(𝑇 − 𝑇0‬‬ ‫>=‬
‫‪𝛼𝑅0‬‬

‫‪76,8Ω−50Ω‬‬
‫‪∆𝑇 = 3,99.10−3(𝑐 𝑜)−1 (50Ω) = 137𝐶 0‬‬

‫چون ‪ ∆𝑇 = 𝑇 − 𝑇0‬و ‪ 𝑇0 = 20𝐶 0‬است ‪ ،‬پیدا میکنیم که‪:‬‬

‫‪∆𝑇 = 𝑇 − 𝑇0 => 𝑇 = ∆𝑇 + 𝑇0 = 137 + 20 = 157‬‬

‫‪𝑇 = 157𝐶 0‬‬

‫(هالیدی‪،2001‬ص ص ‪)131 – 125‬‬

‫مقاومت متحول (روستات)‪:‬‬

‫معموال در تجارب البراتواری برای تنظیم وکنترول جریان از یک مقاومت مت یر استفاده میکند که‬
‫این وسیله روستات نام دارد‪ .‬ویا مقاومت که کم یا زیاد شده ب تواند بنام روستات یاد میشود و بوسیله آن‬
‫در دروره جریان کم وزیاد شـــده میتواند نوع هادی آن از پیچاندن ســـیم مقاومت باالی تیوب روکش‬

‫‪15‬‬
‫شده ساخته شده ا ست طوریکه دریک انجام آن بو سیله دکمه ل ذنده و انجام دیگرآن به دوره و صل‬

‫ارایه میگردد‪.‬‬ ‫میگردد‪ .‬روستات توسط سمبول‬

‫شکل ‪ 4‬روستات را نشان میدهد‬

‫که بروی یک ا ستوانه عایق پیچ داده شده ا ست ت شکیل یافته و دکمه ل ذنده آن بروی یک میکله‬
‫برنجی می ل ذد و با سیم پیچی تماس دارد جریان برق از یک سر سیم پیچ داخل شده و جای که دکمه‬
‫باسیم پیچ تماس دارد به میله برنجی وارد شده و پس از گذاشتن از میله دوباره در دوره داخل می شود‪.‬‬
‫مقاومت که در جریان قرار میگیرد ارتباط به دکمه ل دنده روی میله دارد‪.‬زمانی روســتات قیمت اعظمی‬
‫دارد که دکمه ل ذنده در ق سمت آخری طرف را ست رو ستات قرار گیرد دراین حالت تمام طول سیم‬
‫روستات در مسیر جریان دوره داخل میگردد‪ .‬برای استفاده از روستات اول آنرا بابیشترین مقدار مقاومت‬
‫درمدار قرار میدهند‪ .‬پس با دکمه ل ذنده مقاومت مناسب را برای جریان مورد نظر تنظیم میکنند‪.‬‬

‫قوه محرکه برقی)‪:(Electromotive Force‬‬

‫هر آله که در یک ســـرکت انرژی پوتنشـــیل چارج متحرک را زیاد مینماید عبارت از منبع قوه‬
‫محرکه برقی یا ‪ emf‬میبا شد که تو سط ‪ ɛ‬ن شان داده می شود‪ .‬یا انرژی یک واحد چارج که تو سط منبع‬
‫جریان برق تهیه میگردد عبارت از قوه محرکه برقی ‪ emf‬میباشد‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫در مدار برقی باید وســیله یی باشــد که چارج را (روبه باال) یعنی از پوتنشــیل کم به پوتنشــیل زیاد‬
‫براند و مخالف قوه الکترو ستاتیکی عمل کند که چارج را از پوتن شیل باال به پوتن شیل کم میراند‪ .‬عاملی‬
‫که چارج برقی را از پوتنشیل که به پوتنشیل زیاد(باال) میبرد قوه محرکه برقی نامیده میشود‪.‬‬

‫یک منبع انرژی (بطری یا جنراتور) انرژی کیمیاوی‪،‬میخانیکی‪ ،‬حرارتی یا اشـــکال دیگر انرژی را‬
‫به انرژی برقی تبدیل مینماید و به مداری که به آن متصــل هســتند انتقال میدهند‪ .‬مصــرف کننده که آنرا‬
‫‪ Load‬یا بار میگوی ند( مان ندال مپ‪ ،‬وســـا یل حرارتی ‪ ،‬یاموتور برقی) انرژی برقی رابه نور ‪،‬حرارت‪،‬‬
‫کارمیخانیکی تبدیل مینماید‪ .‬منبع قوه محرکه برقی ‪ emf‬انرژی پوتنشــیل چارجها دورانی درســرکت را‬
‫زیاد میکند‪ .‬یک منبع قوه محرکه برقی را میتوان بحیث یک پمپ کننده چارج تصـــور کرد که ذریعه‬
‫قوه ای چارجها را در داخل منبع در جهت مخالف ساحه الکترو ستاتیکی به حرکت درمی آورد‪Emf .‬‬
‫یک منبع کاراجرا شده باالی یک واحد چارج را توضیح مینماید‪:‬‬
‫𝑤‬
‫=𝜀‬ ‫𝑞‬
‫‪… .18‬‬
‫دراین رابطه 𝜀 قوه محرکه برقی میباشد‪.‬‬
‫𝑤𝑑‬
‫=𝜀‬ ‫𝑞 ‪=> ∮ 𝑑𝑤 = ∮ 𝜀. 𝑑𝑞 = ∮ 𝑑𝑤 = 𝜀 ∮ 𝑑𝑞 => 𝑤 = 𝜀.‬‬
‫𝑞𝑑‬
‫واحد قوه محرکه برقی در سیستم ‪ SI‬عبارت از ‪ VOlt‬میباشد‪.‬‬
‫ســـرکت را در نظر میگریم که در شـــکل ‪ 14‬نشـــان داده شـــده طوریکه درآن یک بطری بایک‬
‫مقاومت وصــل گردیده اســت‪.‬فرض مینماییم وایر ها(ســیمها) اتصــالی بدون مقاومت باشــند‪ .‬انجام‬
‫(ترمینل) مثبت باطری نسبت به ترمینل منفی باطری دارای پوتنشیل بلند تر میباشد اگر از مقاومت داخلی‬
‫بطری صــرف نظر نمایم‪ ،‬تفاوت پوتنشــیل در انجام های بطری(ولتیج انجام ها) مســاوی به قوه محرکه‬
‫برقی‪ emf‬بطری خواهد بود‪.‬‬

‫شکل ‪ 5‬یک سرکت مسلسل متشکل از یک مقاومت‬

‫‪17‬‬
‫چون هر باطری حقیقی یک اندازه مقاومت داخلی ‪ r‬را داشــته میباشــد‪ ،‬از ولتیج انجام های بطری‬
‫مساوی به ‪ emf‬نمیباشد‪ .‬سرکتی که در شکل ‪ 1‬نشان داده شده است توسط سرکت دیاگرام شکل ‪a2‬‬
‫توضــیح شــده میتواند‪ .‬داخل مســتطیل نقطه چنین اســت ‪ emf‬رانشــان میدهد که با مقاومت داخلی طور‬
‫مســلســل وصــل شــده اســت‪ .‬حاال فرض مینمایم که در شــکل ‪ a2‬یک چارج مثبت از ‪ a‬به ‪ b‬حرکت‬
‫مینماید‪ .‬وقتیکه چارج از ترمینل منفی به ترمینل مثبت بطری عبور مینماید‪ ،‬پوتنشـــیل آن به اندازه ‪ ɛ‬زیاد‬
‫میشود‪ .‬وقتیکه از بین مقاومت ‪ r‬حرکت نماید‪ ،‬پوتنشیل آن به اندازه ‪ Ir‬کم میشود‪ ،‬در اینجا ‪ I‬جریان را‬
‫در سرکت نشان میدهد‪ .‬بنابراین ولتیج انجام های بطری ‪ V=Vb-Va‬عبارت است از ‪:‬‬

‫‪𝑉 = 𝜀 − 𝐼𝑟 … … … .19‬‬

‫افاده فوق ن شان میدهد که ‪ ɛ‬معادل به ولتیج سرکت باز ا ست‪ ،‬یعنی معادل به ولیتج انجام ها در صورتی‬
‫میباشد که جریان صفر باشد‪ (.‬شکل ‪ )a , b‬نمایش گرافیکی ت یرات پوتنشیل را در وقتی نشان میدهد‬
‫که باالی سرکت مطابق عقربه ساعت حرکت نمایم‪ .‬از معادله شکل (‪ )a‬دیده می شود که ولتیج انجام‬
‫ها ‪ V‬نیز باید مســاوی به تفاوت پوتنشــیل انجام های مقاومت خارجی ‪ R‬باشــد‪ ،‬که عموما بنام مقاومت‬
‫لود(مصرف کننده) یاد میشود‪ ،‬یعنی ‪ V=IR‬میباشد از ترتیب این معادله با معادله ‪ 2‬حا صل میداریم که‬
‫‪:‬‬

‫‪𝑉 = 𝜀 − 𝐼𝑟 , V = IR … … .20‬‬

‫‪𝐼𝑅 = 𝜀 − 𝐼𝑟 => 𝜀 = 𝐼 (𝑅 − 𝑟) … … 21‬‬

‫از معادله فوق برای جریان حاصل میداریم که‪:‬‬

‫𝜀‬
‫=𝐼‬ ‫‪… . .22‬‬
‫𝑟‪𝑅+‬‬
‫این معادله نشــان میدهد که در این ســرکت ســاده جریان تابع مقاومت خارجی و مقاومت داخلی‬
‫بطری میباشــد‪ .‬قابل یادآوریســت که اگر مقاومت مصــرف کننده ‪ R‬نســبت به مقاومت داخلی ‪ r‬بســیار‬
‫بزرگ باشد میتوانیم در این تحلیل از ‪ r‬صرف نظر نماییم‪.‬‬

‫در بســیاری ســرکت ها از مقاومت داخلی صــرف نظر مینماییم‪ .‬اگر اطراف معادله ‪ 4‬را ضــرب ‪I‬‬
‫نماییم افاده ذیل حاصل میشود‪.‬‬

‫‪I ∙ ε = (IR + Ir)I => 𝐼𝜀 = I 2 R + I 2 r … … 23‬‬

‫‪18‬‬
‫این افاده بیان مینماید که‪ ،‬طاقت مجموعی را که ‪ emf‬تهیه مینماید)‪ (Iɛ‬به طاقت ضـــایع شـــده به‬
‫شــکل حرارت ژولی در مقاومت لود(مصــرف کننده) )‪ (I2R‬جمع طاقت ضــایع شــده در مقاومت در‬
‫مقاومت داخلی )‪ (I2r‬تبدیل می شود‪ .‬بازهم اگر ‪ r<<R‬با شد‪ ،‬ق سمت زیاد طاقت که تو سط بطری تهیه‬
‫میشود به مقاومت مصرف کننده انتقال میگردد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یک بطری دارای ‪ 12V، emf‬و مقاومت داخلی ‪ 0,05Ω‬میباشـــد‪.‬مقاومت خارجی ‪3Ω‬‬
‫جریان در سرکت و ولتیج انجام های بطری را دریافت نمایید؟‬

‫حل‪ -:‬با استفاده از معادله ‪ 4‬و ‪ 2‬حاصل مینماییم که‪:‬‬

‫𝜀‬ ‫𝑉‪12‬‬ ‫𝑉‪12‬‬

‫𝑝𝑚𝐴‪𝐼 = 𝑅+𝑟 = (3+0,05)Ω = 3,05Ω = 3,9‬‬

‫با استفاده از این نتیجه میتوانیم سقوط ولتیج را در انجام های مقاومت لور ‪ R‬محاسبه کنیم‪:‬‬

‫𝑉‪𝑉 = 𝐼𝑅 = 3,9𝐴. 3Ω = 11,8‬‬

‫(عمری ‪ - ( 1388‬ص ص ‪)198 – 182 ،‬‬

‫بسته کاری مقاومت یا هادی های برقی ‪:‬‬

‫انرژی برقی از منبع توســط هادی ها به مصــرف کننده ها انتقال داده میشــود‪ .‬برای این دوره های‬
‫برقی گوناگون ترتیب میدهند که شـــامل منابع انرژی ‪،‬آله های مصـــرف کننده ‪ ،‬ســـیم ها‪ ،‬مقاومت ها‪،‬‬
‫سویچ ها‪ ،‬فیوز ها ‪،‬خازن ها ‪ ،‬موتورها ‪ ....‬وغیره میباشد‪.‬‬

‫بسته کاری مقاومت ها مقاومت معادل ‪:‬‬

‫همی شه میتوان یک مقاومت را به عوض چند مقاومت در مدار قرار داد که این مقاومت را مقاومت‬
‫معادل گویند‪.‬‬

‫الف‪ :‬بسته کاری متوالی مسلسل‪:‬‬

‫اگر دو مقاومت یا بیشــتر از آن بایکدیگر طوری باشــند که هر جفت آن تنها یک نقطه مشــترک‬
‫داشته باشند‪ ،‬گفته میشود که آنها به صورت مسلسل وصل گردیده اند‪.‬‬

‫ویا چندین مقاومت ب ست سرهم طور م سل سل ب سته شده اند‪ ،‬اگر بدو سر ابتدا و انتها آن مجموعه آن‬
‫ولتاژ ‪ V‬عمل کند داریم که ‪:‬‬

‫‪19‬‬
 ‫‪ -1‬شدت جریان در تمام قسمت های مدار یکسان است‪I=I1=I2=I3….1‬‬
‫‪ -2‬تفاوت پوتنشــیل بین دوســر ابتدا و انتها مدار برابر مجموعه تفاوت پوتنشــیل های دوســر مقاومت ها‬
‫است‪V=V1+V2+V3+…+Vn .‬‬
‫‪ -3‬نســـ بت ول تاژ کل بر جریان نظر به قانون ا وم مقاومتی ر انشـــان م یدهد که مقاومت م عادل نام‬
‫𝑉‬
‫=𝑅‬ ‫یا‬ ‫دارد‪𝑉 = 𝐼𝑅:‬‬
‫𝐼‬

‫چون در شکل ‪ 4‬سقوط پتان شیل از ‪ a‬تا به ‪ b‬م ساوی ‪ IR1‬و سقوط پتان شیل از ‪ b‬تا ‪ c‬م ساوی به‬
‫‪ IR2‬است و ‪ c‬تا ‪ d‬را به ‪ IR3‬پس سقوط از ‪ a‬تا ‪ d‬مساوی است به ‪:‬‬

‫مثال مدار (دوره) که متشکل از سه مقاومت است داریم‬

‫‪V = V1 + V2 + V3 + ⋯ + V𝑛 … … .24‬‬

‫ونظر به قانون اوم‬

‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑉3‬‬

‫= ‪𝑅1‬‬ ‫= ‪، 𝑅2‬‬ ‫= ‪𝑅3‬‬
‫𝐼‬ ‫𝐼‬ ‫𝐼‬

‫‪𝑉1 = 𝐼𝑅1 ،‬‬ ‫‪𝑉2 = 𝐼𝑅2‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪𝑉3 = 𝐼𝑅3‬‬

‫این قیمت ها را در رابطه ‪ 7‬وضع نموده بدست میآید‪.‬‬

‫) ‪𝐼𝑅 = 𝐼𝑅1 + 𝐼𝑅2 + 𝐼𝑅3 => 𝐼(𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3‬‬

‫‪𝑅𝑒𝑞 = (𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3 ) … … 25‬‬

‫نتیجه در بســته کاری مســلســل مقاومت معادل مســاوی به مجموع تمام مقاومت ها اســت مقاومت‬
‫م عادل ‪ Req‬به ترک یب مســـلســـل ) ‪ (𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3‬می باشـــد در حالیکه در صـــورت تعویض‬
‫) ‪ (𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3‬به ‪ Req‬جریان در ســـرکت بدون ت یر باقی میماند‪ .‬بنابرین مقاومت های که‬
‫بصورت مسلسل وصل گردیده اند نسبت به هر مقاومت بصورت جدا گانه همیشه بزرگتر میباشد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫شکل ‪ 6‬بسته کاری مقاومت های مسلسل‬

‫ب‪ :‬بسته کاری موازی(انشعابی)‪:‬‬

‫حال دو مقاومت را در نظر میگیریم که ب صورت موازی و صل گردیده با شند چنانچه در شکل ‪5‬‬
‫نشـان داده شـده اسـت‪ .‬اگر یک سـر چند مقاومت را به یک نقطه و سـر دیگر آنرا به نقطه دیگر وصـل‬
‫کنیم وبین آنها در نقطه ولتاژ‪ V‬را برقرار کنیم داریم ‪:‬‬

‫‪ -1‬ولتاژ دوسر همه مقاومت ها یکی است 𝑛‪V = V1 = V2 = V3 = V‬‬

‫‪ -2‬شدت جریان کل در دوره مساوی است به مجموعه شدت جریان های است که از هر مقاومت ها‬
‫میگذرد ‪I=I1+I2+I3‬‬

‫نسبت ولتاژ کل مدار بر جریان کل مدار مقاومتی را نشان میدهد که مقاومت معادل نام دارد‪.‬‬

‫𝑉‬
‫=𝑅‬ ‫یا‬ ‫𝑅𝐼 = 𝑉‬
‫𝐼‬

‫زمانیکه جریان ‪ I‬به نقطه ‪( a‬نقطه ات صال) میر سد به دو ق سمت تق سیم می شود ق سمت ‪ I1‬آن از بین‬
‫‪ R1‬و قسمت ‪ I2‬آن از ‪ R2‬عبور مینماید‪.‬‬

‫شکل ‪ 7‬اتصال موازی دو مقاومت ‪،R2 ،R1‬‬

‫‪21‬‬
 ‫تفاوت پوتانشیل انجام های هر مقاومت مشابه میباشد و مقاومت معادل این‬
‫‪𝑅1 ·𝑅2‬‬
‫حاصل میشود‪.‬‬ ‫ترکیب توسط‬
‫‪𝑅1+𝑅2‬‬

‫اگر ‪ R1‬نسـبت به ‪ R2‬بزرگ باشـد‪ I1 ،‬نسـبت به ‪ I2‬کوچک خواهد بود یعنی میل دارد مسـیری را‬
‫انتخاب کند که دارای مقاومت کمتر باشـــد‪.‬چون چارج ضـــایع نمی گردد بنابر این جریان ‪ I‬که داخل‬
‫نقطه گره می شود باید م ساوی به جریان مجموعی ‪ I1+I2‬با شد که این نقطه را ترک میکند‪I=I1+I2 :‬‬
‫چون ســقوط پوتنشــیل در انجام های هر مقاومت باید یکســان باشــد لذا با اســتفاده از قانون اوم حاصــل‬
‫میشود که ‪:‬‬

‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪V‬‬

‫= ‪I = I1 + I2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫= ) ‪= V( +‬‬
‫‪R1 R 2‬‬ ‫‪R1 R 2‬‬ ‫‪R eq‬‬

‫از اینجا نتیجه می شود که مقاومت معادل دو مقاومت ب صورت موازی و صل گردیده با شند عبارت‬
‫است از‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫‪+ … … 26‬‬
‫‪R eq R1 R 2‬‬

‫رابطه فوق را میتوان چنین بنوسیم‪:‬‬

‫‪R1 .R2‬‬
‫= ‪R eq‬‬
‫‪R1 +R2‬‬

‫از توسـعه این تحلیل برای ســه مقاومت ویا بیشــتر از آن که طور موازی وصــل گردیده باشــد افاده‬
‫عمومی ذیل حاصل میشود‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ ⋯+‬‬ ‫‪… . .26‬‬
‫‪R eq R1 R 2 R 3‬‬ ‫‪Rn‬‬

‫از این افاده دیده میشـــود که مقاومت معادل دو یا بیشـــتر مقاومت ها که بصـــورت موازی وصـــل‬
‫گردیده با شد همی شه ن سبت به کوچکترین مقاومت شامل در همان گروپ کوچکتر میبا شد‪ ،‬سرکت‬
‫های یک تعمیر همیشه طوری بسته میشوند که المپ های آن طور موازی وصل گردیده باشند‪ .‬در این‬
‫طریقه هر آله طور مستقل کار میکند لذا اگر یکی از آنها خاموش گردد دیگر آنها روشن باقی میماند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬چهار مقاومت مطابق شکل ‪ 6‬وصل گردیده است‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪ a‬مقاومت معادل بین ‪ a‬و ‪ c‬را دریابید؟‬

‫میتوانیم سرکت را مطابق مراحل شکل ‪ 6‬ت یر دهیم‪ .‬مقاومت های ‪ 8Ω‬و ‪ 4Ω‬بصورت مسلسل اند‬
‫لذا مقاومت معادل بین ‪ a‬عبارت از ‪ 12Ω‬میباشــد مقاومت های ‪ 6Ω‬و ‪ 3Ω‬بصــورت موازی وصــل اند‬
‫لذا از معادله ‪ 11‬حاصـــل مینمایم که معادل از ‪ b‬الی‪ 2Ω c‬میباشـــد‪ .‬بنابر آن مقاومت معادل از ‪ a‬الی ‪c‬‬
‫عبارت از ‪ 14Ω‬اســت‪ b.‬اگرتفاوت پوتنشــیل بین ‪ a‬و ‪ 42v c‬نگه داشــته شــود جریان در هر مقاومت‬
‫چند خواهد بود؟‬

‫جریان‪ I‬در مقاومت های ‪ 8Ω‬و ‪ 4Ω‬مساوی میباشد زیرا آنها به صورت مسلسل وصل گردیده اند‬
‫با استفاده از قانون اوم و نتیجه حاصل از‪ a‬دریافت مینمایم که ‪:‬‬

‫‪V‬‬ ‫‪42v‬‬
‫‪I = Rae = 14Ω = 3A‬‬
‫‪eq‬‬

‫زمانیکه این جریان داخل نقطه اتصال ‪ b‬میگردد به دو حصه تقسیم میشود یک قسمت آن از طریق‬
‫مقاومت ‪ 6Ω‬جریان مینماید که ذریعه ‪ I1‬نشـــان داده شـــده اســـت چون تفاوت پوتنشـــیل در انجام این‬
‫مقاومت ها )‪ (Vbe‬مســـاوی میباشـــد (مقاومت ها بصـــورت موازی وصـــل اند) لذا دیده می شـــود که‬
‫‪ 6I1=3I2‬یا ‪ I2=2I1‬است‪.‬‬

‫با اســـتفاده از این نتیجه و در نظر داشـــت حقیقت ‪ I1+I2=3A‬حاصـــل مینمایم که ‪ I1=1A‬و‬
‫‪ I2=2A‬میباشد این مسله را به طریقه دیگر نیز حل کرده میتوانیم چنانچه با در نظر داشت رابطه مقاومت‬
‫ها و حقیقتی که عین ولتیج در هر دمقاومت تطبیق گردیده است جریانیکه از مقاومت ‪ 3Ω‬عبور مینماید‬
‫دو برابر جریانی خواهد بود که از مقاومت ‪ 6Ω‬میگذرد‪.‬‬

‫با آالخره قابل یاد آوری است که‬

‫‪𝑉ab = 12I = 36V , 𝑉bc = 6I1 = 3I2 = 6V‬‬

‫بنابرآن‬

‫‪𝑉a𝑐 = 𝑉ab + 𝑉bc = 42V‬‬

‫(فروتن‪ -1380-‬صص ‪)36 – 33 -‬‬

‫‪23‬‬
 ‫قوانین کرشوف‪:‬‬
‫چنانچه قبال دیدیم که ســرکت های ســاده را میتوانیم با اســتفاده از قانون اوم و قاعده هایکه برای‬
‫ترکیب م سل سل و موازی مقاومت ها موجود ا ست تحلیل نمایم‪ .‬اکثر تبدیل یک سرکت به یک حلقه‬
‫ممکن نیست‪ .‬یک طرزالعمل بسیار ساده که برای تحلیل سرکت های خیلی پیچیده بکار برده میشود دو‬
‫قانون ساده است که بنام قوانین کرشوف یاد میشوند‪.‬‬

‫‪ -1‬مجموعه جریان هایکه داخل نقطه انشعاب میشوند مساوی به جریان های است که نقطه انشعاب را‬
‫ترک میکند‪( .‬نقطه انشعاب عبارت از نقطه ای در سرکت است که در آن جریان ها تقسیم میشوند)‪.‬‬
‫‪ -2‬در یک حلقه ای سرکت بسته مجموعه تفاوت های پوتنشیل انجام های عناصر شامل حلقه مساوی‬
‫به صفر میباشند‪.‬‬
‫قانون اول قانون تحفظ چارج را بیان میکند‪ .‬یعنی جریان که در یک ســـرکت داخل یک نقطه می‬
‫شـــود باید همان نقطه را ترک نماید زیرا چارج نمی تواند دریک نقطه بوجود بیاید اگر ما این قانون را‬
‫برای نقطه انشعاب که بکار بریم حاصل مینمایم ‪:‬‬
‫‪I1=I2+I3‬‬

‫جریان آب را در شــاخه های یک پایپ بدون لیکیچ (زیم) نشــان میدهد‪ .‬مشــابهت میخانیکی این‬
‫حالت را ارایه مینماید‪ .‬اندازه جریان که داخل پایپ می شــود مســاوی به اندازه مجموعی جریانی اســت‬
‫که از دو شاخه آن خارج میگردد‪.‬‬

‫شکل ‪ 8‬دیاگرام ساختاری که قانون اول کرشوف را بیان میکند‪.‬‬

‫تحفظ چارج مستلزم آنست که جریان که وارد نقطه انشعاب میشود باید همان نقطه‬
‫انشعاب را ترک نماید‪ .‬بنابرین در این حالت جریان دخولی مساوی به جریان خروجی‬
‫است‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫قانون دوم از قانون تحفظ انرژی پیروی مینماید‪ ،‬یعنی چارجی که در یک حلقه بسته سرکت‬
‫حرکت مینماید (شروع و انجام آن عین نقطه میباشد) باید مقدار انرژی را حاصل نماید که از دست‬
‫‪،‬در انجام های یک مقاومت یا استحصال ‪-IR‬میدهد ‪ .‬کاهش انرژی آن به شکل سقوط پتانشیل ‪،‬‬
‫میباشد‪ .‬در تطبیق عملی حالت اخیر‪ ،‬وقتیکه بطری چارج میشود انرژی ‪emf‬جریان معکوس در منبع‬
‫برقی در یک بطری به انرژی کیمیاوی تبدیل میگردد‪ ،‬به عین ترتیب برای فعالیت یک موتور انرژی‬
‫برقی به انرژی میخانیکی تبدیل میشود‪.‬‬

‫به خاطر کمک در تطبیق قانون دوم باید نقاط ذیل در نظر گرفته شـــود‪ .‬این نقاط در شـــکل ذیل‬
‫خالصه شده است‪.‬‬

‫‪ .1‬اگر در یک سرکت مقاومت طوری پیموده شود که جهت حرکت مطابق جهت جریان باشد‪،‬‬
‫ت یر پوتنشیل در انجام های مقاومت عبارت از ‪ –IR‬میباشد‪.‬‬
‫‪ .2‬اگر در یک سرکت مقاومت طوری پیموده شود که جهت حرکت مخالف جریان با شد‪ .‬ت یر‬
‫پوتنشیل در انجام های مقاومت‪ +IR‬میباشد‪.‬‬
‫‪ .3‬اگر منبع قوه محرکه ‪ emf‬در جهت ‪{ emf‬باالی ترمینل ها از منفی(‪ )-‬به مثبت (‪ })+‬طوری‬
‫پیموده شـــود که جهت حرکت مطابق به جهت ‪ emf‬باشـــد ت یر پوتنشـــیل انجام های آن ‪+ɛ‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ .4‬اگر ‪ emf‬در جهت مخالف ‪{ emf‬باالی ترمینل ها از مثبت (‪ )+‬به منفی (‪ })-‬طوری پیموده‬
‫شــود که جهت حرکت مخالف جهت ‪ emf‬باشــد ت یر پوتنشــیل انجام های آن عبارت از ‪-ɛ‬‬
‫میباشد‪.‬‬

‫هرگاه شما با سرکتی سروکار داشته باشید که دارای چندین حلقه باشد‪ ،‬نخست باید سمبول ها و‬
‫جهت های جریان ها را در شاخه های مختلف سرکت نشانی نمایید‪.‬‬

‫اگر شما جهت جریان را در ست انتخاب ننمایید‪ ،‬نتیجه نهایی جواب منفی خواهد بود‪ .‬مگر مقدار‬
‫درست میباشد‪ .‬محدویت های باالی تعداد نقاط انشعاب وحلقه های که قوانین کرشوف را باالی آن ها‬
‫تطبیق مینمایید وجود دارد‪ .‬قانون نقطه انشــعاب را میتوانید به اندازه مورد ضــرورت بکار برید به شــرط‬
‫اینکه هر مرتبه که شما یک معادله را مینو سید‪،‬باید یک جریان را در آن شامل نماید که در معادله قبلی‬
‫وجود نداشته باشد‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫ب صورت عموم‪،‬قانون نقطه ان شعاب باید باالی یک کمتر از تعداد نقاط ان شعاب در سرکت تطبیق‬
‫گردد‪ .‬قانون حلقه را میتوانید به اندازه مورد ضرورت بکاربرد به شرط اینکه یک عنصر جدید(مقاومت‬
‫یا بطری) در سرکت یا یک جریان جدید در هر معادله ای نو ظاهر گردد‪ .‬بصورت عموم‪ ،‬به همان تعداد‬
‫معادالتی مستقلی نیاز دارید که اقال مساوی به تعداد مجهوالتی باشد که در یک سرکت معین باید حل‬
‫شود‪.‬‬

‫برای شـــبکه های پیچیده ای با حلقه ها و نقاط انشـــعاب زیاد مطابق به تعداد مجهول ها ‪ ،‬معادالت‬
‫مستقل خطی بوجود میآید‪.‬‬

‫مثال های ذیل استفاده قوانین کرشوف را در تحلیل سرکت ها تشریح مینماید‪.‬‬

‫در همه حاالت در نظر گرفته می شـــود که ســـرکت ها دارای حالت یابت اند‪ .‬یعنی جریان ها در‬
‫شاخه های مختلف یابت میباشد‪ .‬اگر یک خازن بحیث یک عنصر شامل یک شاخه باشد‪ ،‬باخازن مانند‬
‫یک ســرکت باز عمل میکند‪ ،‬یعنی تحت شــرایط حالت یابت ‪،‬جریان در شــاخه که دارای خازن اســت‬
‫صفر خواهد بود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬ســـرکت یک حلقه ای را در نظر میگریم که دارای دو مقاومت خارجی و دوســـیت ‪emf‬‬
‫باشد‪.‬مقاومت داخلی بطری ها قابل صرف نظر است‪.‬‬

‫‪– A‬جریان را در سرکت دریافت نماید؟‬

‫در این ســـرکت یک حلقه ای نقطه انشـــعاب وجود ندارد‪ ،‬لذا جریان در تمام عناصـــر عین چیز‬
‫میبا شد‪.‬فرض مینمایم که جهت جریان مطابق به جهت عقربه ساعت بوده چنانچه در شکل ‪ 9‬ن شان داده‬
‫شده ا ست‪ .‬سرکت را مطابق به جهت دوران عقربه ساعت می پیماییم و از نقطه ‪ a‬شروع میکنیم دیده‬
‫می شود که ‪ a→b‬یک تزاید پوتن شیل ‪ +1ɛ‬را ن شان میدهد‪ ،‬از ‪ b→c‬یک کاهش پوتن شیل ‪ –IR1‬را‬
‫نشــان میدهد‪ C→d .‬یک کاهش پوتنشــیل ‪ -2ɛ‬را نشــان میدهد و ‪ d→a‬یک کاهش ‪ –IR2‬را نشــان‬
‫میدهد‪ .‬با استفاده از قانون دوم کرشوف حاصل مینمایم که‪:‬‬

‫𝑛‬

‫‪∑ ∆𝑉𝑖 = 0‬‬

‫‪𝑖=1‬‬

‫‪𝜀1 − 𝐼𝑅1 − 𝜀2 − 𝐼𝑅2 = 0‬‬

‫از حل معادله فوق داده شده و بااستفاده از قیمت های داده شده در شکل ‪ 10‬حاصل مینمایم که ‪:‬‬

‫‪26‬‬
 ‫‪𝜀1 − 𝜀2 − 𝐼𝑅1 − 𝐼𝑅2 = 0 , 𝜀1 − 𝜀2 − 𝐼(𝑅1 +𝑅2 ) = 0‬‬
‫‪𝜀1− 𝜀2‬‬ ‫𝜀‬ ‫𝜀‬ ‫𝑉‪6V−12‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝐴 ‪= 𝐼 => 𝐼 = 𝑅 1−+𝑅2 = 8Ω+10Ω = − 3‬‬
‫‪𝑅1 +𝑅2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫عالمت منفی برای ‪ I‬نشــان میدهد که جریان مخالف جهت جریان فرض شــده اســت‪ ،‬یا مخالف‬
‫جهت دوران عقربه ساعت است‪.‬‬

‫‪ -b‬طاقت باخته شده را در هر مقاومت دریافت نماید؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪P1 = I 2 R1 = (− A)2 8Ω = A2 . 8Ω = w‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬
‫= ‪P2 = I 2 R 2 = (− A)2 10Ω = A2 . 10Ω‬‬ ‫‪w‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫بنابرین طاقت مجموعی باخته شده عبارت از ‪ p1+p2=2w‬میباشد‪ ،‬قابل یادآوری است که بطری‬
‫‪ 12v‬طاقت ‪ Iɛ2=4w‬را تهیه مینماید‪ .‬ن صف این طاقت برای مقاومت های خارجی تهیه می شود‪ .‬ن صف‬
‫دیگر آن برای بطری ‪ 6v‬داده میشـــود که توســـط بطری ‪ 12v‬چارج میگردد‪ .‬اگر مقاومت های داخلی‬
‫بطری ها را در نظر بگیریم‪ ،‬یک اندازه طاقت بشــکل حرارت در بطری ها ضــایع خواهد شــد‪ .‬طوریکه‬
‫کمتر از طاقتی خواهد بود که به بطری ‪ 6v‬داده می شود‪.‬‬

‫شکل ‪ 9‬یک سرکت که شامل شاخه های مختلف اند‬

‫‪27‬‬
‫حل‪ :‬جهت های جریان ها را مطابق به جهت های انتخاب میکنم که در شــکل ‪ 9‬نشــان داده شــده‬
‫است‪ .‬از تطبیق قانون اول کرشوف در نقطه انشعاب ‪ c‬حاصل مینمایم که‬

‫‪I1 + I2 = I3 … .1‬‬
‫در اینجا ســرکت دارای ســه حلقه ‪ befcb، abcda‬و ‪( aefda‬خارجی) میباشــد‪ .‬بخاطر دریافت‬
‫جریان های مجهول تنها ضرورت به معادالت دو حلقه را داریم ‪ .‬معادالت حلقه سوم کدام معلومات را‬
‫بدسـت نمیدهد‪ .‬با اسـتفاده از قانون دوم کرشـوف برای حلقه های ‪ befcb، abcda‬وپیمودن این حلقه‬
‫ها مطابق به جهت عقربه ساعت‪ .‬افاده های ذیل را حاصل مینمایم‪:‬‬

‫‪ ∶ 10v − 6Ω𝐼1 − 2Ω13 = 0 … … .27‬برای حلقه𝑎𝑑𝑐𝑏𝑎‬

‫‪ ∶ −14v − 10v + 6Ω11 − 4Ω𝐼2 = 0 … … .28‬برای حلقه𝑏𝑐𝑓𝑒𝑏‬

‫معادله حلقه سوم برای ‪ aefda‬عبارت است از ‪:‬‬

‫‪−14v = 213 + 4𝐼2‬‬

‫که فقط مجموعه معادالت ‪ 2‬و ‪ 3‬میبا شد‪ .‬افاده های ‪ 2‬و ‪ 3‬دو معادله خطی م ستقل را ن شان میدهد‬
‫که دارای ســه مجهول میباشــد‪ .‬مســله را طوری ذیل حل میکنیم‪ :‬معادله ‪ 1‬را در معادله ‪ 2‬وضــع نموده و‬
‫دریافت میکنیم که ‪:‬‬

‫‪10 − 6𝐼1 − 2(I1 + I2 ) = 0 , 10 − 6𝐼1 − 2I1 + 2I2 = 0‬‬

‫‪10 − 8𝐼1 − 2I2 = 0‬‬
‫معادله ‪ 2‬و ‪ 3‬را حل میکنیم ‪:‬‬

‫‪10v − 6𝐼1 − 213 = 0 … … … 27‬‬

‫‪−24v + 611 − 4𝐼2 = 0 … … 28‬‬
‫‪10 − 6𝐼1 − 2(I1 + I2 ) = 0‬‬
‫‪10 − 6𝐼1 − 2I1 + 2I2 = 0‬‬
‫‪10 − 8𝐼1 − 2I2 = 0‬‬
‫‪−8𝐼1 − 2I2 = −10 … … .4‬‬ ‫‪𝑥4‬‬
‫‪6I1 − 4I2 = 24 … … 5‬‬ ‫‪𝑥2‬‬
‫‪10v − 6Ω𝐼1 − 2Ω13 = 0‬‬

‫‪28‬‬
‫‪−32𝐼1 − 8I2 = −40‬‬

‫‪12𝐼1 − 8I2 = −48‬‬

‫‪−44𝐼1 −88‬‬
‫=‬ ‫𝑝𝑚𝐴‪=> 𝐼1 = 2‬‬
‫‪−44‬‬ ‫‪−44‬‬
‫با وضع قیمت ‪ I1‬در معادله ‪ 5‬قیمت ‪ I2‬بدست میآید‪:‬‬

‫‪6(2𝐴𝑚𝑝) − 412 = 24‬‬

‫‪12𝐴𝑚𝑝 − 412 = 24‬‬

‫𝑝𝑚𝐴‪−412 = 24 − 12‬‬
‫𝑝𝑚𝐴‪−412 12‬‬
‫=‬ ‫𝑝𝑚𝐴‪=> 12 = −3‬‬
‫‪−4‬‬ ‫‪−4‬‬
‫قیمت ‪: I3‬‬

‫‪I3 = I1 + I2 = 2 + (−3) = 2 − 3 = −1‬‬

‫𝑝𝑚𝐴‪I3 => −1‬‬

‫علت اینکه قیمت ‪ I2‬و ‪ I3‬هردو منفی نشان داده می شود اینست که برای این جریان ها جهت غلط‬
‫را انتخاب نموده ایم‪ .‬با وجود اینکه قیمت های عددی شان صحت دارند‪ ( .‬علم خیل‪ -‬میرع شقی ‪-1378‬‬
‫ص ص ‪)211 – 205 -‬‬

‫اندازه گیری مقاومت‪:‬‬

‫طریقه ولت امپیر‪:‬‬

‫از قانون اوم‪ ،v=IR،‬به ساده گی دیده می شود که میتوانیم مقاومت یک هادی را اندازه گیری‬
‫هم زمان جریان از هادی وتفاوت پوتن شیل انجام های آن حا صل نمایم ‪.‬آله که جریان تو سط آن اندازه‬
‫می شود امپیر (‪) ammeter‬یاد می گردد‪،‬وآله که تفاوت پوتنشیل انجام های دوترمینل را اندازه مینماید‬
‫بنام ولت متر (‪)voltmeter‬یا د مینماید ‪.‬یک اممتر طوری ســاخته می شــود که باید با جریانی که اندازه‬
‫می گردد طور مسلسل گذاشته شود وقتکه از یک امتربرای اندازه گیری جریان های مستقیم استفاده می‬
‫شود ‪،‬نخست باید اطمینان حا ص ل کردکه امترطوری وصل گردیده است که جریان داخل ترمینل مثبت‬
‫آن شده و از ترمینل منفی خارج میگردد‪.‬‬

‫بصورت ایدیال‪،‬یک امپی ر بایددارای مقاومت صفر باشد تا جریانی که اندازه می شود ت یرننماید ‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫چون هر امپیر دارای یک اندازه مقاومت میبا شد‪،‬لذاموجودیت آن در سرکت اندازه جریان را از‬
‫حالت که امپیر در آن موجود نبوده طورجزیی کاهش میدهد‪.‬تفاوت پوتنشـــیل انجام های مقاومت را‬
‫میتوان توســط ولت متر اندازه کرد که با مقاومت به طور موازی مطابق وصــل گردیده باشــد بازهم الزم‬
‫است قطبیت آله مشاهده شود ترمینل مثبت ولت مترباید به انجام با پوتنشیل بلند مقاومت و‪،‬ترمینل منفی‬
‫آن به انجام با پوتنشـــیل پاین مقاومت وصـــل گردد یک ولت مترایدیال باید دارای مقامت بی نهایت‬
‫بزرگ باشد تا جریان از آن عبورکرده نتواند‪.‬‬

‫درعمل مقاومت یک ولت متربه مقایســه مقاومتها که اندازه می شــود باید بزرگ باشــد طریقه‬
‫امتر‪-‬ولت متربرای ا ندازه گیری دقیق مقاومت سفارش نمیشود زیرا بسیاری مترها نمیتواند بیشتراز رقم را‬
‫دقیق بخوانند‪ .‬اگر از این میتود ا ستفاده می شود باید مقاومت داخلی ولت متر ن سبت به مقاومت ‪ R‬باید‬
‫خیلی بزگترومقاومت داخلی امتر باید خیلی کوچکتر نظر به ‪ R‬باشد‬

‫(یانک هیود‪-1386-‬ص ص‪(228-227-‬‬

‫پل ویستون (‪:)The wheatston Bridge‬‬

‫یک مقاومت مجهول را میتوان بصــورت دقیق با اســتفاده از ســرکت که بنام پل ویســتون یاد می‬
‫گردد که در شکل (‪) 2-19‬نشان داده شده است اندازه کرد‪.‬این سرکت تشکل از مقاومت مجهول 𝑥𝑅‬
‫و سه مقاومت معلوم ‪𝑅1 (،𝑅3 ،𝑅2،𝑅1‬مقاومت مت ییر میبا شد) یک آله ح ساس دریافت جریان که بنام‬
‫گلوانومتریاد می شود ویک منبع ‪ efm‬میباشد ‪.‬پرنسیپ کار این آله کامال ساده است‪ .‬به مقاومت معلوم‬
‫‪ 𝑅1‬تا زمانی ت یرداده می شود که گلوانومتر صفر خوانده شود ‪.‬یعنی درآن از ‪ a‬بطرف ‪ b‬جریان وجود‬
‫نداشته باشد‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫شکل ‪ 10‬سرکت دیاگرام برای پل ویستون‪.‬‬

‫این سرکت اکثرابرای اندازه گیری مقاومت مجهول 𝑥𝑅 توسط مقاومت های‬
‫معلوم ‪،𝑅3 ،𝑅2 ،𝑅1 ،‬بکاربرده میشود وقتکه پل در توازن باشد در گلوانومترجریان‬
‫نمی باشد ‪.‬‬

‫تحت شرط گفته میشود که پل درتوازن قراردارد زیرا وقتیکه پل درتوازن قرار داشته باشد باید‬
‫پوتنشیل نقطه ‪a‬مساوی به پوتنشیل نقطه ‪ b‬باشد ‪.‬‬

‫بنابرآن تفاوت پوتنشیل انجام های آن ‪،𝑅1‬باید مساوی به تفاوت پوتنشیل انجام های 𝑥𝑅‪،‬باشد‬
‫همچنان تفاوت پوتنشیل انجام های ‪ ،𝑅2‬باید مساوی به تفاوت پوتنشیل انجام های ‪،𝑅3‬باشد ازاین مطا‬
‫لعات دیده می شود که ‪:‬‬

‫𝑋𝑅 ‪𝑇1 𝑅1 = 𝑇2‬‬ ‫)‪(37‬‬

‫‪𝑇1 𝑅2 = 𝑇2 𝑅3‬‬ ‫)‪(38‬‬

‫از تقسیم کردن (‪)1‬باالی(‪ )2‬جریان ها حزف شده واز حل آن برای 𝑋𝑅 پیدا میکنم که ‪:‬‬

‫𝑋𝑅 ‪𝐼1 𝑅1 𝐼2‬‬ ‫‪𝑅𝑋 𝑅2 𝑅1 𝑅3‬‬ ‫‪𝑅1 𝑅3‬‬

‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫= 𝑋𝑅 =‬ ‫)‪(39‬‬
‫‪𝐼1 𝑅2 𝐼2 𝑅3‬‬ ‫‪𝑅2‬‬ ‫‪𝑅2‬‬ ‫‪𝑅2‬‬
‫چون ‪ 𝑅3 ،𝑅2 ،𝑅1‬کمیات معلوم اند لذا 𝑋𝑅 را محاســبه کرده میتوانیم ‪.‬یک تعداد آله های مشــابه‬
‫دیگر نیز وجود دارند مانند پل ظرفیت (برای اندازه کردن ظرفیت مجهول بکار برده می شـــود )‪.‬برای‬

‫‪31‬‬
‫اندازه گیری مقاومت های خیلی بلند (باالتراز‪) 105 Ω‬میتود پل وســـیتون بنابر دالیل تخنیکی مشـــکل‬
‫میگردد‪.‬درحال حا ضر درنتیجه پی شرفت تکنالوژی آله های حالت جامد وجود دارند مانند ‪Field -‬‬
‫‪ effect trasisto‬آله های مدرن الکترونیکی که توانایی اندازه گیری مقاومت های به اندازه ‪1012Ω‬‬
‫رادارند‪.‬‬

‫( هالیدی زرنیک ‪ 2001‬ص ص‪)88-85-‬‬

‫پوتانسیومتر (‪:)poteniom ter‬‬

‫پوتان سیومتر عبارت از سرکتی ا ست که برای اندازه گیری ‪ )ℇ𝑥 (emf‬مجهول با مقای سه با منبع‬
‫‪ emf‬معلوم بکار برده میشود ‪ .‬ترکیبات اصلی یک پوتانسیومتر را نشان میدهد ‪.‬‬

‫نقطه ‪ d‬اتصـــال ل ذنده را نشـــان میدهد که برای ت یر مقاومت بین نقاط ‪ a‬و‪( d‬وبنابرآن برای‬
‫ت یرتفاوت پوتنشــیل ) بکاربرده میشــود ‪.‬اجزای دیگر این ســرکت گلوانومتر ‪،‬منبع طاقت باقوه محرکه‬
‫برقی 𝑜‪ ℰ‬بطری معیاری معلوم ‪،‬وقوه محرکه مجهول ‪،ℰ𝑥 ،‬میباشد ‪.‬‬

‫درجهت های که جریان ها درشکل فوق نشان داده شده است ‪،‬با استفاده از قانون اول کرشوف‬
‫جریان از بین مقاومت‪ 𝐼 − 𝐼𝑋 𝑅𝑋 ،‬میباشـــد‪ ،‬در این جا ‪ I‬عبارت از جریان درشـــاخه پاین تر میباشـــد‬
‫(ازبطری قوه محرکه ‪ )ℰ0‬و 𝑋𝐼 جریان شـــاخه باالئی اســـت ‪.‬باصـــرف نظر نمودن مقاومت داخلی منبع‬
‫مجهول‪،‬قانون دوم کرشوف راباالی حلقه ‪ abcd‬تطبیق کرده میتوانیم که‪:‬‬

‫‪−𝜀𝑥 + (𝐼 − 𝐼𝑋 )𝑅𝑥 = 0‬‬

‫درینجا 𝑥𝑅 عبارت ازمقاومت بین نقاط ‪ a‬و‪ b‬ا ست‪ .‬نقطه ات صال ل زنده ‪ d‬طوری عیار میگردد‬
‫که گلوانومتر صفر خوانده شود(سرکت در توازن قرارگیرد) تحت این شرط جریان در گلوانومتر و منبع‬
‫مجهول صفر بوده (‪ )𝐼𝑥 = 0‬و تفاوت پوتنشیل بین ‪ a‬و ‪ d‬مساوی ‪ emf‬مجهول 𝑥𝜀 میشود یعنی‪:‬‬

‫𝑥𝑅𝐼 = 𝑥𝜀‬
‫بعدا ‪ emf‬مجهول را توســط یک ‪ emf‬معلوم وضــع کرده وطرزالعمل فوق را تکرار مینمایم یعنی‬
‫نقاط اتصال ل ذنده ‪ d‬تازمانی ت یر میدهیم تا حالت توازن حاصل گردد یعنی‪:‬‬

‫𝑆𝑅 𝑆𝐼 = 𝑥𝜀‬
‫در اینجا فرض شده است که ‪ I‬یابت باقی میماند‪.‬ازترکیب این افاده بامعادله قبلی‬

‫‪32‬‬
‫( 𝑥𝜀 𝑥𝑅‪( =I‬‬

‫حامل میشود که ؛‬

‫𝑥𝑅‬
‫= 𝑥𝜀‬ ‫𝜀∙‬ ‫)‪(40‬‬
‫𝑆 𝑆𝑅‬
‫این رابطه ن شان مید هد که ‪ emf‬مجهول را میتوان از ‪ emf‬معلوم و ن سبت دو مقاومت تعین کرد‪ .‬اگر‬
‫مقاومت یک ســیم با مقاومت مخصــوص 𝜌 باشــد ‪ ،‬مقامت انرا میتوانیم با اســتفاده از تماس ل زنده که‬
‫𝑥𝐿‬ ‫𝐿‬
‫= 𝑥𝑅 و معادله (‪)40‬‬ ‫برای ت یرطول ســـرکت اســـت را ت یر میدهیم‪ .‬باتعویض 𝑆𝐴 ‪ 𝑅𝑠 = 𝜌.‬و‬
‫𝐴‬
‫شکل ذیل را اختیار مینماید‪:‬‬

‫𝑥𝐿‬
‫= 𝑥‪ℰ‬‬ ‫‪∙ℰ‬‬ ‫) ‪( 41‬‬
‫𝑆 𝑆𝐿‬
‫به اساس این معادله میتوانیم ‪ emf‬مجهول را از اندازه کردن طول های دوسیم و مقدار ‪ emf‬معلوم‬
‫حاصل نمایم‪.‬‬

‫کاربرد مقاومت ها‪:‬‬

‫کاربردهای یک مقاومت در مدرن الکتریکی یا الکترونیکی بسیار گوناگون است‪ .‬در هر مدار الکتریکی‬
‫از یک طراحی خاص برای مقاومت استفاده میشود‪ .‬اما کاربرد عمومی مقاومتها در محدود کردن‬
‫جریان است‪.‬‬

‫مقاومت میتواند برای کنترل ولتاژ در قطعات نیمه هادی مثل ترانزیستورهای دوقطبی به کار برده شود‪.‬‬
‫همچنین از مقاومت میتوان برای تنظیم یا محدود کردن پاسخ فرکانسی در مدار یک فیلتر استفاده کرد‪.‬‬

‫معموال از مقاومتها در بخش هایی از مدار استفاده می شود که در آن بخش ها قطعات )‪ (active‬مثل‬
‫‪ (IC‬ها )‪ ،‬میکروکنترلرها و آپ اَمپ ها وجود دارند و بیشتر کاربرد آن در محدود کردن جریان‪ ،‬تقسیم‬
‫ولتاژ و) ‪ (Pull-up‬کردن خطوط ورودی و خروجی و ساختن شرایط کاری مناسب برای تراشه ها و‬
‫ترانزیستور ها است ‪ .‬هرگاه مقاومت با خازن ترکیب شود می تواند تولید موج و تاخیر به وجود آورد‪.‬‬

‫یکی از ساده ترین کاربرد های مقاومت استفاده از آن برای روشن کردن )‪ (LED‬های نورانی است که‬
‫انجام این کار فقط از عهده عنصرهای دارای مقاومت الکتریکی باال بر می آید ‪ .‬واحد اندازه گیری‬
‫مقاومت الکتریکی اهم)‪ (ohm‬است که آن را با عالمت )‪ (Ω‬نشان می دهند‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫البته برای مقاومت های با مقدار اهمی زیاد معموال از واحدهای بزرگتری مانند کیلو اهم ) ‪ ( kΩ‬و مگا‬
‫اهم ) ‪ ( MΩ‬استفاده می کنند ‪.‬‬

‫شاخص های مهمی که هنگام درخواست استعالم باید به آنها توجه کرد‬

‫موارد معمول استفاده از مقاومت های الکتریکی در دنیای واقعی‪:‬‬

‫این قطعات الکترونیکی اجزای بسیار متدوالی در ساخت تجهیزات الکترونیکی هستند اغلب اوقات‪،‬‬
‫مقاومت هایی الکتریکی را می بینید که برای کنترل جریان‪ ،‬تولید گرما‪ ،‬تقسیم ولتاژ و کنترل نو سانات‬
‫ولتاژ در ارتباط با خازن‪ ،‬جذب نیروی در فرستنده های ‪ RF‬و سایر برنامه ها استفاده می شوند‪.‬‬

‫به طور خالصه می توان گفت که تجهیزات الکترونیکی بدون مقاومت الکتریکی را در جهان پیدا‬
‫نخواهید کرد‪ .‬اگر چه مقاومت های الکتریکی می توانند باعث هدر رفت برق شوند اما مزایا و کاربرد‬
‫های زیادی در زنده گی روزمره ما دارد‪ .‬این قطعات الکترونیکی یکی از اجزای اصلی یک المپ‬
‫است‪ .‬هنگامی که الکتریسیته از رشته المپ عبور میکند‪ ،‬به دلیل اندازه کوچکتر بسیار گرم می شود‪.‬‬
‫اگر چه این مکانیزم مقدار زیادی برق را هدر می دهد‪ .‬اما ما مجبور هستیم از آن برای به دست آوردن‬
‫نور استفاده کنیم‪ .‬نوری که امروزه استفاده میشود بسیار کار آمدتر از المپ های رشته ای قدیمی است‬
‫استفاده از مقاومت های الکتریکی مت یر نیز برای ما مفید است تلویزیون‪ ،‬رادیو ها‪ ،‬بلند گوهای بزرگ‬
‫و غیره بر اساس کار کرد مفید این قطعات الکتریکی کار می کنند‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫نتیجه گیری‬

‫ق سمیکه از محتوای این پایان نامه و کتب معتبر علمی که در تدوین این پایان نامه به حیث مأخذبه‬
‫عمل آمده نتیجه می گریم که تمام پدیده های موجود در طبیعت از تأییر پذیری و تأییر گذاری به‬
‫دور مانده نمی تواند که به شکل مستقیم و غیرمستقیم باهم مرتبط اند‪ .‬هر قدر این پیوند نزدیک باشد‬
‫به همان تنا سب تأییرات متقابل آنها مؤیر ترمی باشد‪ ،‬برق یکی از پدیده های مهم در طبیعت می باشد‬
‫که در پیشرفت زندگی انسانها رول اساسی را بازی می کند‪ .‬انتقال انرژی برق از منبع توسط هادی ها به‬
‫مصــرف کننده ها انتقال داده می شــود‪ ،‬برای این کار دوره های گوناگون ترتیب می دهند که ش ـمامل‬
‫منابع انرژی‪ ،‬آله های مصرف کننده ‪ ،‬سیم ها ‪ ،‬مقاومت ها ‪ ،‬سویچ ها‪ ،‬فیوزها‪ ،‬خازن ها ‪ .....‬وغیره می‬
‫باشد‪ .‬حرکت چارجها در هادی مشابه به حرکت یک شخص در ازدحام می باشد‪ ،‬زیرا گفته می توانیم‬
‫که هادی دارای مقاومت برقی اســت (جلوگیری از حرکت چارجها در بین هادی عبارت از مقاومت‬
‫برقی می باشد) و کاربرد آن در تمام و سایل برقی ا ستفاده می شود‪ .‬یک هادی بسیار خوب آنست‬
‫که دارای مقاومت مخصوصه صفر باشد برعکس یک جسم عایق خوب آنست که عبور جریان از آن‬
‫صفر با شد و مقاومت مخ صو صه آن تقرب به الیتناهی مینماید‪ .‬مقاومت مخ صو صه فلزات با ازدیاد‬
‫درجه حرارت زیاد می شود‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫مأخـــــذ‬

‫‪ -1‬علم خیل‪ ،‬کریم اهلل (بهار‪ .)1392‬برق و مقناطیس‪ .‬پوهنتون کابل انتشارات سعید‪.‬‬
‫(ص ص ‪)176-173‬‬
‫‪ -2‬دیوید هالیدی – جرل‪ -‬واکر – رابرت رزنیک‪ ،‬مترجمین ؛ علیشــاهی ‪،‬فرشــید نور‪ ،‬ندوش ‪،‬محمد‬
‫نایبی ‪،‬الهه نحوضرد(‪2008‬م) ‪.‬مبانی فزیک (جلد دوم) الکتریسیته و مقناطیس‪ .‬ویرایش هشتم‪ .‬انتشارات‬
‫آذرباد‪( .‬صص ‪)110 – 102‬‬
‫‪ -3‬دیوید هالیدی‪ ،‬رابرت رزنیک ‪ ،‬جرل واکر‪ ،‬مترجمین؛ نسرتی‪ ،‬محمد جلیلیان‪ ،‬عابدینی (‪)2001‬‬
‫مبانی فزیک (جلد دوم) الکتریسیته و مقناطیس‪ .‬ویرایش ششم ؛ انتشارات صفار‪ ( .‬صص ‪) 88 – 85‬‬
‫‪ -4‬عمری ‪ ،‬محمــد عثمــان ‪ ،‬مرکز علمی و تحقیقــاتی دیپــارتمنــت مضــــامین عمومی انجنیری‬
‫(الکتروتخنیک عمومی)‪ .‬مؤسسه انتشارات خاور‪ .‬سال انتشار‪ 1388‬هـ ش‪( .‬صص ‪) 198 – 182‬‬
‫‪ -5‬فروتن‪ ،‬فضل اهلل ‪ 1380‬هــــ ش‪ .‬فزیک دانشگاهی ‪ ،‬جلد سوم‪ .‬الکتریسیته و مقناطیس ‪ .‬ویرایش‬
‫هشتم‪ .‬نشر علوم دانشگاهی تهران ‪ ( .‬صص ‪) 36 – 33‬‬
‫‪ -6‬میرعشقی‪ ،‬سیدعلی (‪ ) 1378‬مبانی الکترونیک ‪،‬جلداول ‪ ،‬ویرایش دوم‪ ،‬دانشگاه صنعتی شریف ‪.‬‬
‫‪ -7‬یانگ‪ ،‬هیود‪ ،‬فریدمن ‪ ،‬راجری ‪ ،‬لویس فورد‪ ،‬ای (‪) 1386‬هــــ ش‪ .‬الکتریسیته ومقناطیس ‪ ،‬مترجم‬
‫فروتن ‪ ،‬داکتر فضل اهلل جلد سوم ‪ ،‬ویرایش یازدهم ‪ ،‬نشرعلوم دانشگاه تهران‪ ( .‬صص ‪) 228 – 227‬‬

‫‪36‬‬