‫صاعقه يا رعد و برق‬

‫بر اثر برخورد ابرهاي داراي بارهاي غير هم نام‪ ،‬واكنشهاي الكتريكي شديدي به صورت‬
‫نور و صداي شديد بنام صاعقه يا رعد و برق توليد ميگردد كه با نور و صداي شديد‬
‫همراه است‪.‬‬

‫در اثر برخورد ذرات آب يک جبهه هواي گرم به ذرات يخ يک جبهه هواي سرد ‪،‬‬
‫الکتريسته ساکن بوجود مي آيد که نسبت به زمين داراي بارالکتريکي منفي بوده و در‬
‫صورتي که فاصله منبع جريان الکتريکي? نسبتاً‌نزديک به سطح زمين باشد ‪ ،‬صاعقه بروز‬
‫الً بيشترين تخليه الکتريکي صورت مي گيرد ‪.‬‬‫مي کند ‪ .‬در رعد و برقهاي شديد معمو ‌‬

‫رعد و برق قادر است صدماتي جدي وارد آورد‪ ،‬ميتواند به راحتي انسان و يا حيوان را‬
‫از پاي درآورد‪ ،‬زيرا از جريان الكتريكي بسيار بااليي برخوردار است كه مدت آن كم‬
‫بوده ولي قدرت آن زياد است‪.‬‬

‫براساس مطالعات و بررسيهاي به عمل آمده توسط متخصصين امر تعداد رعد و برق در‬
‫هر لحظه در سراسر دنيا بين ‪ ۱۵۰۰‬تا ‪ ۲۰۰۰‬بار ميباشد‪ .‬به عبارت ديگر حدود ‪۶۰۰۰‬‬
‫جرقه الكتريكي در هر دقيقه در دنيا زده ميشود‪ .‬شدت جريان الكتريكي در رعد و برق‬
‫ممكن است بين ‪ ۱۰۰۰۰‬تا ‪ ۴۰۰۰۰‬آمپر باشد (درحالي كه حداكثر شدت جريان قابل‬
‫تحمل معموالً ازچند صد آمپر تجاوز نميكند)‪.‬‬

‫تخليه بار الكتريكي که از يك ابر به ابر ديگر و يا به زمين بوجود مي آيد‪ ،‬ميتواند قلب‬
‫انسان را از كار بياندازد‪ ،‬ششها را پاره كند و یا سبب سوختگيهاي جدي در بدن شود‪.‬‬
‫هوايي كه نور برق از ميان آن ميگذرد به شدت گرم ميشود‪ .‬جريان الكتريكي شديد ميزان‬
‫حرارت هوا را در كانالي كه برق از آن عبور ميكند براي مدت يك ميلي‌ثانيه از ‪۳۰۰۰۰‬‬
‫درجه سانتيگراد باالتر ميبرد‪.‬‬

‫هوايي كه به طور ناگهاني اين ميزان گرم ميشود به سرعت منبسط شده و ضربهاي به‬
‫هواي اطراف ميزند و امواجي را با فشار بين ‪ ۱۰‬تا ‪ ۳۰‬اتمسفر بوجود ميآورد‪ .‬اغلب‬
‫فلزاتي كه به عنوان وسايل زينتي به كار ميروند مانند گردنبند و دست بند نيز ميتوان‬
‫هنگام رعد و برق خطرناك باشند‪.‬‬

‫در موقعي كه رعد و برق شديد رخ ميدهد بهترين كار براي حفظ سالمتي اين است كه هر‬
‫نوع وسيله فلزي كه در دست داريد را فوراً رها كنيد و از ريسك كردن بپرهيزيد‪.‬‬

‫رعد و برق چرا به صورت خط راست نیست ؟‬

‫رعد و صاعقه در اثر تخلیه در ابرها ایجاد می‌شود ‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫اگر این تخلیه بین دو ابر باشد آذرخش یا برق و اگر بین زمین باشد صاعقه نامیده‬
‫می‌شود ‪ .‬ابرها هنگام حرکت دارای بارهای الکتریکی? مثبت و منفی می‌شوند و به دنبال‬
‫مکانی می گردند که بار الکتریکی خود را تخلیه کنند در مسیر به ساختمان های بلند و یا‬
‫درختان بلند و یا جاهای نوک تیز که تجمع بار الکتریکی بیشتر است می رسند و تخلیه‬
‫بار را انجام می‌دهند تا به زمین برسند ‪.‬‬

‫از آنجا که ابرهای باردار در مسیر یکسان محل تخلیه بار را پیدا نمی‌کنند بنابراین تا وقتی‬
‫که همه بار الکتریکی خود را از دست نداده اند کامال به زمین نمی رسند و باال می روند ‪.‬‬
‫بنابراین به صورت شاخه ای دیده می‌شوند ‪.‬‬

‫از طرفی هنگامی که ابرها باال هستند ‪ .‬در اثر برخورد و تابش های فرابنفش (تغییرات‬
‫جوی) باردار می‌شوند و مقاومت هوا را که عایق است می شکنند و در نتیجه ها رسانا‬
‫می‌شود و سپس تخلیه الکتریکی صورت می گیرد که ممکن است این تخلیه بین دو ابر یا‬
‫ابر و زمین باشد ‪.‬‬

‫مقاومت هوا در قسمت های مختلف متفاوت است مثال در بعضی نقاط رطوبت هوا کمتر و‬
‫در بعضی نقاط دیگر بیشتر می باشد و یا عوامل دیگر که باعث تغییر این مقاومت‬
‫می‌شوند در نتیجه انتشار جریان الکتریکی? به صورت مستقیم نیست و کنگره ای می‌شود ‪.‬‬

‫آمارها می گوید بیشترین خسارت ناشی از ناآگاهی مردم است ‪.‬‬

‫براساس آمار درسال ‪۱۹۹۳‬از خسارتهای طبیعی ناشی از طوفان ‪ ،‬آتش سوزی ‪ ،‬دزدی‪ ‬‬
‫و غیره‪   ٪۳۴ ‬مربوط به صاعقه و اثرات ثانویه آن بوده است‪.‬‬

‫شاید ساده ترین دلیل این حوادث عدم آگاهی از روشهای صحیح حفاظت باشد‪ .‬مضافا ً به‬
‫اینکه همه به غلط تصور می کنند که داشتن یک صاعقه گیر نوع میله ای در خارج‬
‫ساختمان [که تنها از وقوع جرقه وتخرب فیزیکی ساختمان جلوگیری می کند] می‬
‫تواند ‪،‬کلیه تجهیزات برقی والکترونیکی داخل ساختمان رانیز حفاظت نماید‪.‬‬

‫در صورتیکه چنین نیست ‪ .‬و اما امروزه تکنولوژی به کمک آمده و تجهیزاتی طراحی‬
‫وابداع شده است که بتواند حفاظت مناسب را بوجود آورد‪.‬‬

‫صاعقه یکی ازاسرار آمیزترین پدیدههای خلقت است‪ ،‬که در عین زیبایی بسیار مخرب‬
‫ودرطول تاریخ زندگی انسان ‪ ،‬موجب ضرر وزیان مالی وجانی بسیاری شده است‪.‬‬
‫صاعقه از تخلیه الکترواستاتیکی میان ابر وزمین بوجود می آید‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫در ابرهایی از نوع کومولونیمبوس? (که گاه تا ‪ ۱۸ km‬ارتفاع وچندین کیلو متر عرض‬
‫دارند)طی مراحلی‪،‬ذرات آب دارای بار مثبت شده بطوریکه بارهای منفی درالیه های‬
‫زیرین وبارهای مثبت در بخشهای فوقانی ابر متمر کزمی شوند‪.‬‬

‫دراین حالت بارهای مثبت سطح زمین نیز‪،‬در زیر سایه ابر مجتمع می گردند‪.‬‬

‫با افزایش پتانسل الکتریکی? ابرنسبت به زمین یک جریان پیشرواز الکترونها با حرکتی‬
‫نردبانی شکل از ابر به سوی زمین(‪ )downward leader‬سرازیر شده و کانال اولیه‬
‫صاعقه راشکل می دهد‪.‬‬

‫هوای اطراف این کانال کامالٌ یونیزه است‪.‬‬

‫این پیکان که گاه طول شاخه های آن به ‪ ۵۰ m‬می رسد‪،‬بار زیادی را در نوک پیکان با‬
‫خود حمل کرده وموجب افزایش شدت میدان الکتریکی جو و شکست مقاومت عایقی هوا‬
‫می شود‪.‬‬

‫دراین حالت سرعت حرکت کانال نزدیک شونده به زمین بیش از‪۳۰۰ km/s‬می‬
‫باشد‪.‬دراین زمان با افزایش شدت میدان الکتریکی در سطح زمین‪،‬یک جریان الکتریکی?‬
‫باال رونده(‪)upward leader‬نیز از زمین به سوی ابر پیش می رود‪ .‬پس از اصابت این‬
‫دو پیکان به یکدیگر‪،‬کانال جریان بسته شده وضربه اصلی صاعقه (‪)return stroke‬‬
‫اتفاق می افتد‪،‬و بدین ترتیب جهت خنثی شدن بارهای ابر وزمین‪،‬جریان بسیار زیادی در‬
‫مدت کوتاهی در این کانال برقرار می شود‪.‬صاعقه در انواع مختلف اتفاق می افتد که‬
‫متداولترین آنها(‪ )۹۰%‬از نوع صاعقه منفی نزولی وخطرناکترین آنها نوع مثبت‬
‫صعودی می باشد‪.‬‬

‫صدمات صاعقه‬
‫اصوالٌ بشر تا قبل از تجربه شخصی حدوث سانحه‪ ،‬کمتر به دنبال علت وقوع آنها بوده‬
‫است اما خسارات زیاد ومکرر ناشی از اثرات اولیه (ضربه های مستقیم)و ثانویه‬
‫(میدانهای الکترومغناطیسی)صاعقه امروز به حدی رسیده است که توجه وراهکارهای‬
‫جدی را می طلبد‪.‬‬

‫شاید اولین دلیل بروز این حوادث‪،‬عدم آگاهی از روشهای صحیح حفاظت باشد‪،‬که داشتن‬
‫یک صاعقه گیردر خارج ساختمان(که تنها از وقوع جرقه وتخریب فیزیکی ساختمان‬
‫جلوی گیری می کند) می تواند کلیه تجهیزات برقی والکترونیکی? داخل ساختمان را نیز‬
‫حفاظت نماید ‪ ،‬در صورتی که چنین نیست‪.‬‬

‫طی ده سال گذشته استانداردهای جهانی به ما این امکان را داده اند که طراحیهای مناسبی‬
‫با رعایت‬

‫‪3‬‬
 ‫اصول وقوانین (‪ ElectroMagnetic Compatibilty (EMC‬انجام دهیم‪.‬‬

‫امروزه وسایل وتجهیزاتی که برای یک زندگی ساده تدارک دیده شده‪،‬پر از مدارهای‬
‫الکترونیکی? است‪.‬‬

‫وسایل خانگی‪،‬کامپییوتر‪،‬فاکس‪،‬بیسیم‪،‬تلویزیون? ‪،‬تلفن‪،‬شبکه های اطالعاتی جهانی ‪،‬همه‬

‫وهمه از مدارهای الکترونیکی ساخته شده اندکه گران بوده وتعمیراتشان نیز آسان نیست‬
‫وگاهی از خط خارج شدن آنها مصادف با خسارتهای غیر قابل جبرانی می باشد‪.‬‬

‫عواملی که می توانند شدیداً تجهیزات نامبرده باال یا بطور کلی هر وسیله دیگری را که‬
‫مدارهای الکترونیکی? در آنها بکار رفته باشد به خطر انداخته یاغیر قابل استفاده کنند‪،‬‬
‫عبارتند از ‪:‬‬

‫· اضافه ولتاژهای ناشی از تخلیه های الکترواستاتیک(‪)Electrostatic Discharge‬‬

‫· اضافه ولتاژهای ناشی از قطع و وصل مدارات جریان(‪Switching‬‬
‫‪)Electromagnetic Pulse‬‬
‫· اضافه ولتاژهای ناشی از ضربه های مستقیم صاعقه ومیدانهای الکترومغناطیسی?‬

‫آن(‪)Lightning- Electromagnetic ulse‬‬

‫صاعقه از سه طریق می تواند موجب بروز اضافه ولتاژ در سیستم های الکتریکی شود‪:‬‬

‫‪- ۱‬کوپالژ مقاومتی‪:‬‬

‫وقتی که صاعقه به ساختمانی ضربه می زندجریانی که به زمین تخلیه می شودپتانسیل‬

‫زمین رادر سیستم های برق ودیتا‪،‬تا چند صد کیلوولت افزایش می دهد‪.‬این امر موجب می‬
‫شود بخشی از جریان صاعقه ازطریق هادیهای ورودی –خروجی به ساختمانهای‬
‫دیگرمنتقل شود‪.‬‬

‫‪ -۲‬کوپالژسلفی‪:‬‬

‫عبورصاعقه ازیک هادی ویا کانال تخلیه‪ ،‬خود ایجاد یک میدان شدید مغناطیسی می‬
‫نماید‪ .‬وقتی که خطوط میدان‪،‬هادیهای را که تشکیل لوپ داده اند قطع کند‪،‬در آنها ولتاژی‬
‫معادل چند کیلوولت القاء می شود‪.‬‬

‫‪ -۳‬کوپالژ خازنی‪:‬‬

‫‪4‬‬
 ‫کانال صاعقه در نزدیکی نقطه تخلیه‪،‬یک میدان شدید الکتریکی ایجاد می کند‪।‬کابلها‬
‫وهادیها مانند خازن وهوانیز عایق دی الکتریک? آنهاست‪ .‬بدینصورت علیرغم عدم‬
‫برخورد صاعقه به ساختمان کابلها تحت یک ولتاژ باال قرار میگیرد‪.‬‬

‫اصول حفاظت از صاعقه‬

‫حفاظت یک ساختمان بطور کامل شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫‪-۱‬حفاظت جلد خارجی ساختمان از ضربه های مستقیم صاعقه‬
‫‪-۲‬حفاظت داخلی و تجهیزات نصب شده داخل ساختمان در مقابل آثار ثانویه صاعقه‬

‫‪-۱‬حفاظت جلد خارجی ساختمان‬

‫منظور از حفاظت خارجی ‪،‬حفظ بدنه و استراکچر ساختمان از آتش سوزی و انهدام در‬
‫اثر اصابت صاعقه است‪.‬‬

‫کلیه تجهیزات(مانند برقگیر) که جهت جذب وهدایت صاعقه از پشت بام تا سیستم زمین‬
‫نصب می شوند‪،‬طبق استاندارد‪ IEC -۶۱۰۲۴‬شناسایی می گردند‪.‬‬
‫‪-۲‬حفاظت تجهیزات نصب شده در داخل ساختمان‬
‫توسعه کاربرد سیستم های الکتریکی? در جهان ‪،‬موجب افزایش شدید آمار صدمات وارده‬
‫به این دستگاهها در اثرصاعقه و اضافه ولتاژهای ناشی از آن شده است‪।‬الزم به ذکر‬
‫است که تنها بخشی از اضافه ولتاژها دراثر صاعقه بوده وبخش عمده آنها ناشی از‬
‫عملیات سوئیچینگ وحوادث تغذیه می باشند‪.‬برای این بخش از حفاظت‪،‬کاهش اثر‬
‫میدانهای الکترومغناطیسی ناشی از صاعقه مد نظر قرار می گیرد‪.‬‬
‫پس از بر خورد صاعقه به زمین یا ساختمان‪،‬وسایل الکترونیکی? داخل ساختمانهایی که تا‬
‫شعاع ‪ ۱۵ km‬از محل برخوردودر محدوده میدان الکترومغناطیسی? ایجاد شده قرار‬
‫دارند‪،‬در معرض خطر خواهند بود‪(।‬شکل‪ )۴-‬حفاظت موثر این تجهیزات در مقابل‬
‫ولتاژهای القایی حاصله‪،‬وقتی امکان پذیر است که کلیه سیستم های حفاظت داخلی همراه‬
‫با حفاظت خارجی ساختمان تواما ٌ نصب شده باشند‪.‬حفاظت داخلی ازصاعقه عبارتست از‬
‫تهیه وسایلی که به کمک آنها بتوان اثرات اضافه ولتاژهای القایی حاصل از جریانهای‬
‫صاعقه رابرروی تجهیزات داخل ساختمان خنثی کرد‪.‬واز تئوری منطقه بندی(‪Zone‬‬
‫‪ )Concept‬جهت حفاظت داخلی ساختمان استفاده می شود‪ .‬ضمنا ٌ برای کسب اطالعات‬
‫دقیق تربه استاندارد ‪ IEC-۶۱۶۴۳‬که در این زمینه تدوین شده است مراجعه گردد‪.‬‬

‫يك سيستم صاعقه اساسا ً از سه قسمت اصلي تشكيل شده است كه از ‪:‬‬

‫‪ -۱‬آنتن برقگير ‪Air termination‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ -۲‬هادي ها ‪Conductor‬‬
‫‪ -۳‬الكترود يا سيستم اتصال به زمين ‪Earth termination‬‬

‫‪ ‬‬

‫آنتن هاي برقگير ‪ :‬عبارتند از جسم نوك دار با الكترود لوله اي در اندازه مشخص و يك‬
‫پايه كه داراي يك زمينه هدايت كنندگي مي باشد‪ .‬وظيفه آنتن برقگير اين است كه تخليه‬
‫الكتريكي صاعقه را كه احتمال دارد در ساختمان تحت حفاظت صورت گيرد ‪ ،‬به طرف‬
‫خود منحرف نموده و به طرف زمين بارهاي مربوطه را هدايت مي نمايد‪ .‬محل نصب‬
‫آنتن برقگير در بلندترين نقطه ساختمان مي باشد‪.‬‬
‫هادي ها ‪ :‬كه سبب ارتباط الكتريكي آنتن هاي برقگير به زمين و به يكديگر و نيز به‬
‫اجسام فلزي مجاور مي گردد‪ .‬وظيف هادي ها تخليه بارهاي صاعقه از آنتن برقگير به‬
‫زمين مي باشد‪ .‬هادي ها مي توانند بصورت تسمه اي يا كابلي شكل باشند‪.‬‬
‫سيستم اتصال به زمين ‪ :‬عبارت است از يك يا چند الكترود منفرد يا مرتبط كه بارهاي‬
‫الكتريكي را از آنتن توسط هادي هاي نزولي به زمين منتقل مي كنند‪.‬‬

‫رابط ها عبارتند از پيوند الكتريكي مابين دو يا بيشتر قسمت هاي سيستم حفاظتي‪.‬‬
‫اتصاالت ‪ :‬عبارتند از هادي هايي كه به منظور فراهم نمودن اتصال الكتريكي مابين‬
‫حفاظت صاعقه و قسمت هاي فلزي ديگر و مابين قسمت هاي مختلف اخير برقرار شده‬
‫است‪.‬‬
‫بست ها ‪ :‬كه جهت محكم نمودن هادي ها به ساختمان به كار مي روند‪ .‬اين بست ها براي‬
‫اندازه هاي مختلف تسمه بايد طراحي گردد‪.‬‬

‫‪ -۱‬سيستم حفاظت بر سوله ها ( يا بام هاي مسطح ) ‪ :‬در اين سيستم از روشي موسوم به‬
‫سيستم حفاظت فاراده استفاده مي نمايند‪ .‬آنتن برقگير بصورت لوله هاي كوتاهي است با‬
‫نوك تيز كه در چند متري يكديگر دور تا دور پشت بام يا در خط الراس سقف سوله قرار‬
‫دارند‪.‬‬
‫قطر و ضخامت آنتن برقگير در صورت استفاده از ميله بايد مطابق با جدولي كه ابعاد‬
‫اجزاء تشكيل دهنده سيستم حفاظت صاعقه را مي دهد اجرا شود‪.‬‬

‫‪ -۲‬بام هاي با شيب تند ‪ :‬حداكثر فاصله بين ميله هاي برقگير در خط الرآس بام هاي با‬
‫شيب تند ‪ ۶ ،‬تا ‪ ۸‬متري باشد‪.‬‬
‫تذكر ‪ :‬سقف ها با شيب ماليم آنهايي هستند كه عرض آنها چنانچه مساوي يا كمتر از ‪۴۰‬‬
‫فوت ( ‪ ۱۲‬متر ) باشد شيب آنها كمتر از يك هشتم ‪ ،‬چنانچه متجاوز از ‪ ۴۰‬فوت ( ‪۱۲‬‬
‫متر ) باشد ‪ ،‬شيب آنها كمتر از يك چهارم باشد‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ -۳‬سقف با شيب ماليم ‪ :‬چنانچه عرض آنها از ‪ ۱۵‬متر بيشتر باشد ‪ ،‬بايد عالوه بر آنكه‬
‫داراي آنتن هاي اضافي در خط الرآس و نقاط الزم ديگر باشند ‪ ،‬كه فاصله آنها از ‪ ۱۵‬متر‬
‫تجاوز نكند ‪ ،‬دور تا دور آنها نيز آنتن هايي به فواصل ‪ ۶‬تا ‪ ۸‬متر بايد نصب گردد‪.‬‬

‫فاصله آنتن هاي برقگير از انتهاي بام يا خط الرآس سوله يا تغيير مسير هر بام بايد در‬
‫حدود ‪ ۲‬فوت ( ‪ ۶۰‬سانتي متر ) باشد‪.‬‬

‫طول آنتن ها حداكثر ‪ ۱۵۰‬و حداقل ‪ ۳۰‬سانتي متر مي باشند‪.‬‬

‫آنتن هاي برقگير بايد در قسمت هاي اساسي و محكم و در بلندترين نقطه ساختمان نصب‬
‫گردند و سطح مقطع نقطه اتكا حداقل بايد با سطح مقطع يكي باشد و طوري بايد محكم‬
‫گردند كه احتمال واژگون شدن به وسيله باد را نداشته باشند‪ .‬آنتن هاي برقگير با ارتفاع‬
‫متجاوز از ‪ ۶۰‬سانتي متر ‪ ،‬بايد نگهداري آنها از نقطه اي باشد كه ارتفاع آن كمتر از‬
‫ارتفاع نصب آنتن نباشد‪.‬‬

‫هواكش ‪ ،‬دودكش ‪ ،‬مخازن آب و ساير برجستگي هاي ديگر پشت بام كه احتمال آسيب‬
‫ناشي از شوك دارند بايد به آنها اتصال الكتريكي ( به وسيله هادي هاي فرعي ‪ ،‬آنها را به‬
‫هادي اصلي متصل نمود ) ايجاد نمود و يا ممكن است به وسيله يك هادي خارجي به‬
‫يكديگر متصل و سپس به اسكلت ساختمان وصل شوند كه تعداد اين اتصاالت نبايد از‬
‫تعداد اتصال هاي زمين كمتر باشد‪.‬‬

‫هشدار هاي الزم‪:‬‬

‫اگر داخل ساختمان هستيد به نکات زير توجه کنيد‪:  ‬‬

‫‪ - ۱‬وسايل برقي مانند راديو و تلويزيون را از برق بکشيد و سيم آنتن را خارج کنيد ‪.‬‬

‫‪ - ۲‬از درب و پنجره و بخاري ديواري ‪ ،‬شوفاژ و ديگر هادي هاي الکتريسيته دور‬
‫شويد ‪.‬‬

‫‪ - ۳‬به منظر جلوگيري از خطر آتش سوزي ناشي از صاعقه نسبت به نصب برق گير در‬
‫ساختمانهاي بلند اقدام کنيد ‪.‬‬

‫اگر در خارج ساختمان هستيد ‪:‬‬

‫‪7‬‬
 ‫•در مکانهاي مرتفع قرار نگيريد ‪.‬‬

‫•از درختان ‪ ،‬تپه ها ‪ ،‬ديرکها ‪ ،‬طناب رختشويي ‪ ،‬سيم برق هوايي ‪ ،‬لوله هاي فلزي و آب‬
‫دور شويد ‪.‬‬

‫•به اشياء فلزي ( از قبيل دوچرخه ‪ ،‬نرده هاي آهني ‪ ،‬قالب ماهيگيري ‪ ،‬لوازم فلزي خانه‬
‫و واگنهاي راه آهن ) دست نزنيد ‪.‬‬

‫•اگر در فضاي باز گرفتار رعد و برق شديد ‪ ،‬زانو و پاهاي خود را نزديک يکديگر قرار‬
‫داده و سر خود را خم کنيد ‪.‬‬

‫•اگر در حال شناکردن هستيد يا روي قايق سواريد فوراً از آب بيرون بيائيد ‪.‬‬

‫اگر در بيرون از خانه هستيد ‪ ،‬زير درخت يا نقاط مرتفع پناه نگيريد بلکه در محلي باز به‬
‫حالت خميده باقي بمانيد ‪.‬‬

‫ايستادن زيردرخت يا روي تپه هنگام صاعقه بدترين کار مي باشد‬

‫•داخل اتوبوس و ترن مکانهاي امني هستند ‪ ،‬بنابراين مي توانيد هنگام صاعقه به داخل‬
‫ساختمان يا ايستگاه ترن زيرزميني يا درون اتومبيل برويد ‪.‬‬

‫•در صورتي که در اتومبيل هستيد ‪ ‌،‬در محل مطمئن توقف کنيد و موتور را خاموش کنيد‬
‫و آنتن ماشين را پائين بکشيد ‪.‬‬

‫در هنگام رعد و برق سريعا بر روي زمين نشسته ‪،‬دوال شويد‪.‬هرگز به طور مستقيم روي‬
‫زمين دراز نكشيد‪.‬‬
‫در هنگام رعدوبرق از تجمع به دور هم خودداري نماييد‪.‬‬
‫دستگاههاي الكتريكي خود را خاموش كنيد‪.‬‬

‫از درختان تك و بلند‪ ،‬تپه ها‪ ،‬تيركها‪ ،‬سيم برق هوايي‪ ،‬فنس ها‪ ،‬لوله هاي فلزي آب‪،‬‬
‫مناطق و علفزار هاي مرطوب و جويبار ها و مكان هاي پر آب و رودخانه ها دور شويد‬
‫و از آنها فاصله بگيريد‪ .‬ايستادن زير درخت روي تپه هنگام صاعقه خطرناكترين اقدام‬
‫است‪.‬‬

‫از لبه صخره ها و بلندي قله ها فاصله بگيريد و به ارتفاعات پايين دست فرود آييد‪.‬‬
‫به غار هاي عميق پناه ببريد‪ .‬غار هاي كم عمق مي تواند خطرناك باشد‪.‬‬
‫به اشياء فلزي از قبيل كلنگ‪ ،‬باتوم كوهنوردي ‪ ،‬لوازم فني سنگ نوردي‪ ،‬عينك با فريم‬
‫فلزي و هر وسيله فلزي ديگر دست نزنيد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫اگر در محوطه اي مسطح هستيد‪ ،‬در محلي باز و بدون درخت ‪ ،‬به حالت خميده دست را‬
‫روي زانوهاي خود قرار دهيد و باقي بمانيد و در نقاط مرتفع پناه نگيريد ‪.‬‬

‫اگر لباس هاي شما خيس است سعي كنيد آنها را هر چه زودتر خارج كرده و از خود دور‬
‫كنيد‪.‬‬

‫اگر هنگام رعد و برق‪ ،‬احساس كرديد كه موهاي سر يا دستهاي شما سيخ شده و يا از‬
‫سنگ ها و تورهاي فلزي اطراف خود صداي وزوز شنيدند و يا بوي اوزون به مشام رسيد‪،‬‬
‫فورا آن محل را ترك كنيد‪.‬‬

‫به مكانهاي زير برويد‪:‬‬

‫بين درختان كوتاه در بين درختان بلند ‪ ،‬مكانهاي خشك وبدون گياه‪.‬‬
‫طناب هاي را كه به همراه داريد بخصوص اگر خيس و مرطوب شده اند از خود دور‬
‫كنيد‪.‬‬
‫تنها در موارد اورژانس از تلفن همراه استفاده كنيد‪.‬‬
‫در هنگام رعد و برق سريعا بر روي زمين نشسته ‪ ،‬دوال شويد‪ .‬هرگز به طور مستقيم‬
‫روي زمين دراز نكشيد‪.‬‬
‫در هنگام رعدوبرق از تجمع به دور هم خودداري نماييد‪.‬‬
‫دستگاههاي الكتريكي خود را خاموش كنيد‪.‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫سوختگي هاي الکتريکي? ناشي از رعد وبرق ‪:‬‬

‫عبور جريان الكتريكي و صاعقه از بدن احتماالً باعث ايجاد جراحتهاي وخيم و حتي مرگ‬
‫آور مي شود ‪ .‬جريان برق ممکن است از صاعقه ( برق زدگي )‌باشد ‪.‬‬

‫وقتي جريان برق از نقطه اي وارد بدن مي شود از محل ديگر که در آن بدن با زمين‬
‫تماس دارد خارج مي شود ‪ .‬نقاط ورود و خروج جريان برق از بدن آسيب مي بيند و‬
‫آسيب اين نقاط به صورت حفره اي شبيه به محل ورود گلوله به چشم مي خورد ‪.‬‬

‫به غير از محل ورود و خروج جريان برق ‪‌،‬بافتهايي که در مسير اين دو نقطه قرار‬
‫دارند نيز تحت تأثير جريان برق و حرارت توليد شده تخريب مي شوند به طوري که‬
‫هرچه ولتاژالكتريكي که وارد بدن مي شود بيشتر باشد ‪ ،‬سوختگي ايجاد شده عميق تر و‬
‫جراحتهاي باقي مانده وخيم تر خواهند بود ‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫عالوه بر اين ‪ ‌،‬جريان الکتريکي ضمن عبور از بدن در اعصاب ( محيطي و مرکزي ) ‪،‬‬
‫ماهيچه ها و قلب تغييرات شيميايي قابل توجهي ايجاد مي کند و باعث اختالل در واکنش‬
‫هاي بدن شده و يا به طور کلي باعث توقف آنها مي شود ‪ ،‬در بسياري از موارد اگر چه‬
‫سوختگي خارجي ( محل ورود و خروج جريان برق ) به طور فريبنده اي کوچک است‬
‫اما اين مقدار کوچک نبايد پوششي بر آسيب هاي وخيم تر عمقي باشد و ما را به اشتباه‬
‫بياندازد ‪.‬‬

‫صاعقه يک منبع طبيعي توليد الکتريسيته ( جريان مستقيم با سرعت و ولتاژ فوق العاده‬
‫زياد ) است که به طور عادي براي رساندن خود به زمين از نزديکترين زائده بلندي که‬
‫در آن حوالي وجود دارد استفاده مي کند و اگر شخصي در تماس ‪ ،‬يا حتي نزديکي به يک‬
‫زائده طبيعي مانند درخت ‪ ،‬برج يا دکل باشد صدمه شديدي خواهد ديد ‪.‬‬

‫الکتريسيته توليد شده به وسيله برق آسمان عمرش فوق العاده کوتاه است اما مي تواند‬
‫موجب مرگ آني ( به علت ايست قلبي ‪ ،‬تنفسي ) يا حداقل سبب به آتش کشيدن لباس‬
‫شخص شود ( اما صدمات بافتهاي عمقي به نسبت سبکتر است ) ‪ .‬بنابراين در زمان رعد‬
‫و برق بايد به سرعت از محلهاي خطرناک دور شد ‪.‬‬

‫عوارض تهديد کننده جان مصدوم درصاعقه زدگي ‪:‬‬

‫با ورود جريان برق و صاعقه به بدن در اثر انقباضهاي الکتريکي? سفت ( کزازي شکل )‬
‫عضالت تنفسي يا آسيب مراکز تنفسي در مغز ( در بصل النخاع ) ايست تنفسي عارض‬
‫مي شود و پس از مدتي قلب نيز از حرکت مي ايستد ‪.‬‬

‫البته اگر جريان برق از خود قلب نيز عبور کرده باشد با ايجاد انقباضات کرمي شکل و‬
‫غيرمؤثر و اسپاسموديک در بطن ( فيبريالسيون بطني ) ايست قلبي اوليه خواهيم داشت ‪.‬‬

‫پس از ايست قلبي ‪ -‬تنفسي اگر در عرض ‪ ۴‬تا ‪ ۶‬دقيقه عمليات احياء شروع نشود مرگ‬
‫قطعي و حتمي خواهد بود ‪ .‬اما قبل از شروع عمليات احياء ابتدا بايد تماس مصدوم را با‬
‫جريان برق از بين ببريم ‪.‬‬

‫صدمات ناشي از برخورد مستقيم صاعقه با شخص‬

‫برخورد مستقيم صاعقه با شخص ‪ ،‬خطرناك ترين حالت ممكن است‪ .‬خطر وقتي بيشتر‬
‫مي شود كه صاعقه از نزديكي “قلب” يا از “سر” وارد بدن شود‪.‬‬
‫با اصابت صاعقه به شخص ‪ ،‬ممكن است صدمات زير در بدن وي ايجاد شود‪:‬‬

‫‪ - ۱‬ضربه مغزي ‪:‬‬

‫كمتر پيش مي آيد كه صاعقه باعث ضربه مغزي شود ‪ .‬معموال اين اتفاق زماني مي افتد‬
‫كه صاعقه به “سر” مصدوم برخورد كند و اين نوع برخورد ‪ ،‬به ندرت روي مي دهد اما‬
‫در چنين حالتي احتمال مرگ بسيار زياد است و احتماال مصدوم در همان ساعات اوليه‬
‫خواهد مرد‪ .‬البته در مواردي هم شدت عارضه كمتر بوده و به صدمات مغزي خفيف تري‬

‫‪10‬‬
 ‫ميانجامد ‪ ،‬هرچند اين صدمات نيز مي توانند بسيار جدي باشند و منجر به عواقبي چون‬
‫فلج دائم و … شوند‪.‬‬
‫‪ -۲‬ايست قلبي ‪:‬‬
‫اين اتفاقي است كه براي بيشتر صاعقه زده ها رخ مي دهد ‪ .‬صاعقه مي تواند با عبور‬
‫دادن جريان برق از قلب يا با وارد كردن ضربه و شوك قوي به آن ‪ ،‬باعث توقف تپش‬
‫قلب شود‪.‬‬
‫‪ -۳‬سوختگي ‪:‬‬
‫تقريبا در تمام برخورد هاي مستقيم ‪ ،‬درصدي از سوختگي ديده مي شود‪ .‬سوختگي ناشي‬
‫از برخورد مستقيم صاعقه مي تواند بسيار شديد و عميق باشد يا بسيار خفيف و سطحي ؛‬
‫و اين از عجايب صاعقه است ؛‬
‫گاه پيش مي آيد كه برخورد صاعقه ‪ ،‬شخص را به تكه اي گوشت سوخته و سياه رنگ‬
‫تبديل مي كند و او را در دم مي كشد اما درصد كمي از صاعقه زده ها دچار چنين‬
‫سرنوشتي مي شوند ‪ .‬در بيشتر موارد صاعقه از قسمتي از بدن وارد و از قسمتي ديگر‬
‫خارج مي شود و در طول مسير عبور خود تمام بافتها را از درون مي سوزاند ‪ ،‬در اين‬
‫ميان هرچه اعضاي سوخته شده مهمتر باشند خطر بيشتر است‪.‬‬
‫اما مواردي هم پيش مي آيد كه صاعقه به دليل سرعت زيادش تنها از سطح بدن عبور مي‬
‫كند و جز يك سوختگي سطحي ‪ ،‬اثر ديگري از خود بر جاي نمي گذارد !‬
‫‪ -۴‬خونريزي داخلي ‪:‬‬
‫عبور جريان قوي برق از بافتهاي دروني بدن ‪ ،‬علت اصلي خونريزي داخلي ناشي از‬
‫صاعقه است و مي توان گفت شمار زيادي از صاعقه زده ها دچار اين جراحت مي شوند‪.‬‬
‫‪ -۵‬شوك ‪:‬‬
‫تمامي كساني كه صاعقه با آنها برخورد كرده دچار برق گرفتگي مي شوند‪ .‬كمترين اثر‬
‫برق گرفتگي با چنين ولتاژي يك شوك شديد است كه در صورت معالجه نشدن منجر به‬
‫بي هوشي ‪ ،‬كما و حتي مرگ مي شود‪.‬‬
‫‪ -۶‬آسيب به دستگاه عصبي ‪:‬‬
‫از ديگر عوارض برق گرفتگي با ولتاژ باال ‪ ،‬صدمه ديدن دستگاه عصبي است‪.‬‬
‫اگر اين آسيب در نخاع باشد مي تواند منجر به فلج كامل يا فلج اندام تحتاني شود و اگر‬
‫اعصاب ساير نقاط بدن لطمه ببيند عوارض مختلفي منجمله بي حسي در اندامها را به‬
‫دنبال خواهد داشت‪.‬‬
‫‪ -۷‬مشكالت تنفسي ‪:‬‬
‫آسيب ديدن بصل النخاع كه كنترل دستگاه تنفسي را بر عهده دارد ‪ ،‬ضايعه اي است كه‬
‫باعث برهم خوردن نظم تنفس و حتي خفگي مي شود‪ .‬همچنين صدمه ديدن “ريه” مي‬
‫تواند باعث عفونت يا ساير مشكالت ريوي در آينده شود‪.‬‬
‫‪ -۸‬ضايعات در چشم و گوش ‪:‬‬
‫حرارت و ضربه ناشي از صاعقه مي تواند باعث پاره شدن پرده صماخ گوش و لطمه‬
‫خوردن مويرگها و مردمك چشم شود كه اثر آن كري و كوري موقت يا دائم خواهد بود ‪.‬‬

‫عالئم و نشانه هاي فرد آسيب ديده‬

‫‪11‬‬
‫بر اساس شدت صدمات وارده ‪ ،‬تابلوي باليني متفاوت بوده و ممکن است فقط به صورت‬
‫اختالل هوشياري گذرا و لحظه اي و احساس ضعف و بي حسي موقت باشد و اينکه‬
‫سوختگي شديد ‪ ،‬ايست قلبي ‪ -‬تنفسي و مرگ رخ مي دهد ‪ .‬ميزان مرگ ومير کلي آن‬
‫حدود ‪ ۲۰-۳۰‬درصد بوده و در ‪ ۷۰‬درصد قربانيان نجات يافته ‪ ،‬عوارض ماندگار‬
‫موجود خواهد آمد ‪.‬‬

‫•اختالل عصبي ممکن است بصورت کاهش سطح هوشياري ‪ ،‬فراموشي ‪ ،‬تشنج ‪ ،‬سوزن‬
‫سوزن يا گزگز شدن انتهاي دست و پا ‪‌،‬لکنت زبان ‪ ،‬خونريزيهاي مغزي و کما باشد ‪.‬‬

‫•اختالالت قلبي ‪ -‬عروقي بصورت نامنظم شدن ضربان قلب و افزايش فشار خون شديد‬
‫مي باشد ‪.‬‬

‫•شايعترين علت مرگ در اين افراد ايست تنفسي است ‪ .‬پوست از چند طريق ممکن است‬
‫دچار ضايعه شود ‪ .‬شايعترين آن ‪ ،‬سوختگي‪  ‬حاصل از انتقال سطحي جريان الکتريکي‬
‫است و همچنين سوختگي در نواحي مرطوب بدن ( زيربغل و کشاله ران ) ممکن است‬
‫اتفاق بيافتد ‪.‬‬

‫•بيش از ‪ ٪۵۰‬قربانيان صاعقه دچار پارگي پرده گوش شده و همچنين ممکن است اختالل‬
‫شنوايي در اثر جابجايي استخوانهاي گوش مياني بوجود آيد ‪.‬‬

‫چگونه کمک درمانی کنیم ؟‬

‫•کليه مصدومين بايد در هر شرايطي به بيمارستان انتقال يابند و دست کم به مدت ‪۲۴‬‬
‫ساعت تحت نظر قرار گيرند ‪ .‬تنفس و نبض مصدوم ارزيابي شود و در صورت عدم‬
‫وجود نبض و تنفس احياي قلبي ‪ -‬ريوي ( طبق دستورالعمل ) انجام گردد ‪ .‬در مصدومين‬
‫حتما ً بايد به فکر خونريزي داخلي بود ‪.‬‬

‫•آسيبهاي ناشي از سوختگي ( طبق دستور العمل )‌را درمان نماييد و همچنين بايد مراقب‬
‫آسيبهاي ستون فقرات و شکستگيها بوده و در صورت وجود آسيب طبق دستورالعمل‬
‫مربوطه اقدام نمائيد ‪.‬‬

‫عاليم و عوارض ‪:‬‬

‫عاليم برق گرفتگي مي تواند بسيار شديد و عميق و شامل سوختگي مختصر تا شديد‬
‫پوست و ساير بافت هاي بدن و احشاء‪ ،‬مورمور شدن بدن‪ ،‬نامنظمي يا ايست ضربان‬
‫قلب‪ ،‬ايست تنفس‪ ،‬کاهش سطح هوشياري‪ ،‬تشنج‪ ،‬نارسايي کليوي‪ ،‬شکستگي و دررفتگي‬
‫استخوان ها و مفاصل و … باشد‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫نكته ‪:‬‬

‫هنگام رعد و برق براي حفاظت در برابر برق گرفتگي و صاعقه زدگي به مکان هاي‬
‫سرپوشيده پناه ببريد و از ايستادن در مکان هاي باز‪ ،‬کنار درختان يا باجه تلفن و ماندن‬
‫داخل آب (دريا‪ ،‬استخر و …)خودداري کنيد‪.‬‬

‫اقدامات و كمك هاي اوليه‬

‫شعله اي در لباس مصدوم را خاموش کنيد‪ ،‬لباس هاي سوخته و نيمه سوخته را از بدن او‬
‫خارج نماييد و چنانچه ضربان قلب مصدوم متوقف شده باشد فوراً عمليات احياء را شروع‬
‫کنيد‪.‬‬

‫ناحيه سوخته بدن را با گاز استريل يا يک تکه پارچه تميز بپوشانيد و هرگونه شکستگي‬
‫اندام ها را آتل بندي کنيد‪ .‬توجه کنيد در فرد دچار برق گرفتگي احتمال آسيب مهره هاي‬
‫گردني و متعاقبا ً فلج اندام ها بسيار زياد است؛ پس در حمل و نقل مصدوم تالش کنيد هيچ‬
‫گونه حرکتي به سر و گردن وي داده نشود‪.‬‬

‫مصدومين فوق بايد پس از کمک هاي اوليه حتما ً به بيمارستان منتقل شوند چرا که برق‬
‫گرفتگي مي تواند عوارض تأخيري خطرناکي داشته باشد‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬

‫جريان برق با ولتاژ باالي کابل هاي صنعتي مي تواند تا چندين متر قوس الکتريکي? داشته‬
‫باشد‪ .‬بنابراين به قربانيان اين نوع برق گرفتگي نبايد نزديک شد مگر اين که به طور‬
‫رسمي اطالع داده شود که برق قطع شده است‪ .‬الزم به ذکر است عمليات نجات در فردي‬
‫که دچار صاعقه زدگي شده‪ ،‬مشابه حالت برق گرفتگي است‪.‬‬

‫پيشگيري‬

‫هنگام رعد و برق‪ ،‬براي حفاظت در برابر برق گرفتگي و صاعقه زدگي به مکان هاي‬
‫سرپوشيده پناه ببريد و از ايستادن در مکان هاي باز‪ ،‬کنار درختان يا باجه تلفن و ماندن‬
‫داخل آب (دريا‪ ،‬استخر و …) خودداري کنيد‪.‬‬

‫‪13‬‬