‫شیوه ساخت سلول های خورشیدی‬

‫سلول خورشیدی یکی از عباراتی است که بسیار آن را می شنویم و همیشه به عنوان یکی از راه حل های دنیای‬

‫آینده برای تامین انرژی روی آن تاکید می شود‪ .‬اما در قدم اول الزم نیست آن را چیز چندان پیچیده ای بدانیم‪.‬‬

‫حتما شما ماشین حساب های با سلول خورشیدی را دیده اید‪ .‬ابزارهایی که هیچ گاه به باتری و چیزهایی مانند‬

‫این نیازی پیدا نمی کنند و دکمه خاموش و روشن هم ندارند‪ .‬تا زمانی هم که نور کافی در محیط باشد‪ ،‬آنها‬

‫برای همیشه به کار خود ادامه می دهند‪ .‬شاید هم پنل های بزرگتر خورشیدی را دیده باشید‪ .‬مثال روی عالئم و‬

‫تابلوهای جاده ای و چراغ های سه رنگ راهنمایی سر چهارراه ها]‪[...‬‬

‫اگر چه این پنل های بزرگتر در دور اطراف ما همانند ماشین حساب های خورشیدی زیاد نیستند و عمومیت‬

‫ندارند‪ ،‬اما اگر بدانید کجا دنبال آنها بگردید‪ ،‬به راحتی می توانید یکی از آنها را ببینید‪ .‬در حقیقت ابزارهای فتو‬

‫ولتائیک که زمانی منحصرا در فضا و برای تامین نیروی سیستم های الکتریکی ماهواره ها مورد استفاده قرار می‬

‫گرفتند (از سال ‪ )۸۵۹۱‬روز به روز استفاده های معمولی و ساده تری پیدا می کنند‪ .‬تکنولوژی همیشه راه خود‬

‫را به ابزارهای بیشتری باز می کند‪ ،‬از عینک های افتابی گرفته تا ایستگاه های شارژ ماشین های الکتریکی‪.‬‬

‫و اکنون چند دهه است که انسان با امید به یک «انقالب خورشیدی» و ایده اینکه روزی ما خواهیم توانست تمام‬

‫انرژی الکتریسیته مان را از خورشید تهیه کنیم‪ ،‬زندگی می کند‪ .‬این یک وعده اغوا کننده است‪ ،‬زیرا در یک روز‬

‫روشن و آفتابی‪ ،‬امواج خورشید تقریبا ‪ ۸۱۱۱‬وات برمتر مربع انرژی را روی سطح زمین رها می کنند‪ .‬اگر روزی‬

‫بتوانیم تمام این انرژی را جمع آوری و مهار کنیم‪ ،‬نیروی الزم برای تمام خانه ها و ادارات ما به طور رایگان‬

‫تامین خواهد شد‪.‬‬

‫در این مقاله قصد داریم به توضیح چگونگی تبدیل انرژی خورشید به الکتریسیته توسط سلولهای خورشیدی‬

‫بپردازیم‪.‬‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

 ‫سلول های فتو ولتائیک‪ :‬تبدیل فتون ها به الکترون ها‬

‫سلول های خورشیدی که در ماشین حساب ها و ماهواره ها می بینید‪ ،‬با نام سلول های ‪ photovoltaic‬یا‬

‫«قدرت زای نوری» هم شناخته می شوند‪ .‬این نام از آنجا نشات گرفته که ‪ photo‬به معنی نور و ‪ voltaic‬به‬

‫معنی الکتریسیته است‪ ،‬این سلول ها قرار است که نور خورشید را مستقیما تبدیل به الکتریسیته کنند‪ .‬یک‬

‫ماژول از گروهی سلول های متصل الکتریکی تشکیل شده و در یک فریم قرار گرفته است که بیشتر به عنوان‬

‫یک پنل خورشیدی شناخته می شود ‪.‬این پنل ها در گروه های بزرگ آرایه های خورشیدی در کنار یکدیگر قرار‬

‫می گیرند و همگی همانند یک جسم واحد عمل می کنند‪.‬‬

‫سلول های فتو ولتائیک از مواد ویژه ای ساخته شده اند که آنها را ‪semiconductor‬یا نیمه رسانا می نامیم‪ .‬از‬

‫این مواد می توان به سیلیکون اشاره کرد که اکنون بسیار پرکاربرد است‪ .‬در اصل هنگامی که نور با سلول‬

‫برخورد می کند‪ ،‬مقدار مشخصی از آن توسط مواد نیمه رسانا جذب می شود‪ .‬این یعنی انرژی جذب شده از نور‬

‫به نیمه رسانا منتقل می شود‪ .‬انرژی به الکترون های سست ضربه می زند و اجازه می دهد که آنها آزاد شده و به‬

‫گردش در آیند‪.‬‬

‫سلول های فتو ولتائیک همچنین دارای یک میدان الکتریکی هستند که به عنوان یک اجبار برای الکترون های‬

‫آزاد شده توسط نور جذب شده عمل می کند و آنها را در جهت معینی به جریان می اندازد‪ .‬این گردش الکترون‬

‫ها یک جریان ایجاد می کند و با قرار دادن اتصال های فلزی در پایین و باالی سلول فتو ولتائیک می توانیم این‬

‫جریان را برای مصارف مختلف بیرون بکشیم‪ .‬این جریان‪ ،‬به همراه ولتاژ درون سلول ها (که در نتیجه میدان یا‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫میدان های الکتریکی درونی سلول ایجاد می شود) قدرت یا ولتاژ تولیدی توسط یک سلول خورشیدی را تعریف‬

‫می کنند‪.‬‬

‫این فرآیند اساسی است که در یک سلول خورشیدی اتفاق می افتد‪ ،‬اما واقعیت بسیار پیچیده تر و بیشتر از آن‬

‫است‪ .‬در ادامه به شکل دقیق تر و عمیق تر نگاهی به یک سلول فتو ولتائیک می اندازیم‪ :‬یک سلول سیلیکونی‬

‫تک‪-‬کریستال‪.‬‬

‫چگونه سیلیکون تبدیل به سلول خورشیدی می شود؟‬

‫سیلیکون برخی خصوصیات شیمیایی ویژه و منحصر به فرد دارد ‪.‬به ویژه اینکه در حالت کریستالی باشد‪ .‬یک‬

‫اتم سیلیکون ‪ ۸۱‬لکترون دارد که در سه پوسته مختلف مرتب شده اند‪ .‬دو الیه اول که دو و هشت الکترون دارند‬

‫کامال پر هستند‪ .‬الیه یا پوسته بیرونی تنها نیمی از ظرفیتش با چهار الکترون پر شده است‪ .‬اتم سیلیکون همواره‬

‫به دنبال راهی است تا الیه آخر خود را کامل کند‪ .‬و برای انجام این کار الکترون های خود را با چهار اتم کناری‬

‫اش به اشتراک می گذارد‪ .‬مانند اینکه هر اتم با اتم های کناری دست به دست هم داده و با چهار همسایه اش‬

‫متحد شوند‪ .‬این همان چیزی است که آن را ساختمان متبلور یا کریستالی می خوانند و این ترکیب است که در‬

‫این نوع از سلول فوتو ولتائیک اهمیت فراوانی پیدا می کند‪.‬‬

‫تنها مشکل این است که سیلیکون کریستالی خالص رسانای الکتریسیته ضعیفی است‪ ،‬زیرا بر خالف مواد‬

‫رسانایی همچون مس‪ ،‬هیچ یک از الکترون های آن برای انتقال الکتریسیته آزاد نیستند‪ .‬برای حل این مشکل‪،‬‬

‫سیلیکون مورد استفاده در سلول خورشیدی با برخی اتم های دیگر ترکیب شده و ناخالصی موجود کمی شیوه‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫کار اتم های سیلیکون را تغییر می دهد‪ .‬سیلیکون را با تعداد کمی اتم های فسفر تصور کنید‪ .‬شاید یک اتم به‬

‫ازای هر یک میلیون اتم سیلیکون‪ .‬فسفر در الیه بیرونی خود بر خالف ‪ ۱‬الکترون سیلیکون‪ ۹ ،‬الکترون دارد‪ .‬اما‬

‫هنوز با سیلیکون های همسایه اش باند شده و تشکیل اتحاد می دهد‪ .‬اما به شکلی منطقی‪ ،‬فسفرها هنوز یک‬

‫الکترون آزاد دارند که به هیچ جا متصل نیست‪ .‬و عضو هیچ اتحادی هم نیست‪ .‬اما در هسته فسفر پروتون مثبتی‬

‫قرار دارد که آن را در جای خود نگه می دارد‪.‬‬

‫هنگامی که انرژی به سیلیکون خالص اضافه می شود‪ ،‬برای مثال به شکل فوتون‪ ،‬باعث می شود که برخی‬

‫الکترون ها باندها و ارتباطات شان را شکسته و آزاد شوند‪ .‬و در پس هر یک از این موارد شکست‪ ،‬یک حفره باقی‬

‫می ماند‪ .‬این الکترون ها «حامالن آزاد» نامیده می شوند و سپس به صورت تصادفی درون شبکه متبلور و‬

‫کریستالی سرگردان خواهند بود و به دنبال حفره دیگری هستند تا درون آن افتاده و جریان الکتریکی را هدایت‬

‫کنند‪ .‬به هر صورت در سیلیکون خالص تعداد کمی از اینها وجود دارد که نمی توانند چندان مفید باشند‪.‬‬

‫اما سیلیکون ناخالص همراه با اتم های فسفر داستان متفاوتی دارد‪ .‬این ترکیب به انرژی بسیار کمتری نیاز دارد‬

‫تا یکی از الکترون های اضافی فسفر را از دست دهد‪ .‬زیرا آنها به جایی وصل نبوده و در اشتراک با دیگر اتم ها‬

‫نیستند‪ .‬در نتیجه بسیاری از این الکترون ها به سادگی می شکنند‪ .‬در نتیجه نسبت به سیلیکون خالص‪ ،‬تعداد‬

‫بسیار بیشتری حامل آزاد خواهیم داشت‪ .‬فرآیند اضافه کردن ناخالصی را تغلیظ می نامند و هنگامی که این کار‬

‫توسط فسفر انجام شود به سیلیکون تولید شده توسط این فرایند ‪ N-type‬می گویند که حرف ‪ n‬از کلمه‬

‫‪negative‬گرفته شده است‪ .‬زیرا این کار باعث از دست دادن الکترون می شود‪ .‬سیلیکون تغلیظ شده ‪N-type‬‬

‫رسانای بسیار بهتری نسبت به سیلیکون خالص است‪.‬‬

‫بخش دیگر سلول های خورشیدی معمول‪ ،‬سیلیکون تغلیظ شده با عنصر بور است ‪.‬بور در الیه بیرونی خود تنها‬

‫سه الکترون دارد‪ .‬در این حالت سیلیکون تولیدی را ‪ P-type‬می نامند که از کلمه ‪ Positive‬گرفته شده است‪.‬‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫زیرا این سیلیکون در الیه آخر خود جای خالی برای یک الکترون داشته و با جذب حامل ها بار مثبت پیدا می‬

‫کند‪.‬‬

‫حال بگذارید ببینیم هنگامی که این دو بخش در کنار هم قرار گرفته و به تعامل با هم می پردازند چه اتفاقی‬

‫می افتد‪.‬‬

‫آناتومی یک سلول خورشیدی‬

‫اکنون می دانیم که دو بخش سیلیکونی ما به صورت مجزا ماهیت و طبیعت الکتریکی دارند‪ .‬اما بخش جالب‬

‫ماجرا وقتی شروع می شود که آنها را در کنار هم قرار دهید‪ .‬زیرا بدون یک میدان الکتریکی‪ ،‬سلول کار نمی‬

‫کند‪ .‬و این میدان هنگامی شکل می گیرد که سیلیکون های ‪ P-type‬و ‪ N-type‬در ارتباط با هم باشند‪.‬‬

‫ناگهان‪ ،‬الکترون های آزاد تمام حفره های خالی را پر می کنند؟ خیر‪ .‬اگر چنین اتفاقی بیفتد‪ ،‬دیگر این دم و‬

‫دستگاه چندان مفید و بدرد بخور نخواهد بود‪ .‬البته درست در محل اتصال‪ ،‬آنها با هم ترکیب شده و یک سد می‬

‫سازند‪ .‬در نتیجه هر لحظه عبور الکترون ها از سمت ‪ N‬و رسیدن آنها به سمت ‪ P‬سخت تر و سخت تر می شود‪.‬‬

‫سرانجام موازنه برقرار می شود‪ .‬ما یک میدان الکتریکی مجزا در دو سو داریم‪.‬‬

‫این میدان الکتریکی همچون یک «دیود» عمل می کند و به الکترون ها اجازه می دهد (و آنها را مجبور می‬

‫کند) تا از سمت ‪ P‬به سمت ‪ N‬جریان پیدا کنند ‪.‬اما در خالف این جریان حرکتی نخواهیم داشت‪ .‬این درست‬

‫مانند یک تپه است که الکترون ها می توانند به راحتی از آن پایین بیایند (سمت‪ ) N‬اما امکان باالرفتن از آن را‬

‫ندارند (سمت‪.) P‬‬

‫هنگامی که نور به شکل فوتون به سلول خورشیدی برخورد می کند‪ ،‬انرژی آن جفت های الکترون‪-‬حفره را از‬

‫هم می شکند‪ .‬هر فوتون با انرژی کافی معموال می تواند یک الکترون را آزاد کند‪ .‬اگر این اتفاق به اندازه کافی‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫نزدیک به میدان الکتریکی باشد‪ ،‬یا اینکه الکترون و حفره آزاد شده سرگردان باشند‪ ،‬میدان الکتریکی موجود‬

‫الکترون آزاد شده را به سمت ‪ N‬و حفره را به سمت ‪ P‬می راند‪ .‬حال اگر یک مسیر جریان خروجی تهیه ببینیم‪،‬‬

‫الکترون ها از سمت ‪ P‬به واحد الکتریکی جریان می یابند و کاری را که ما می خواهیم انجام می دهند ‪.‬گردش‬

‫الکترون ها تولید جریان می کند و میدان الکتریکی سلول باعث تولید ولتاژ می گردد‪ .‬با جریان و ولتاژ‪ ،‬ما نیرو را‬

‫خواهیم داشت که محصول هر دو است‪.‬‬

‫البته هنوز برقی قطعات دیگر باقی مانده اند تا ما واقعا بتوانیم از سلول خورشیدی مان استفاده کنیم‪ .‬سیلیکون‬

‫ها مواد بسیار درخشانی هستند که می تواند قبل از اینکه فوتون ها کارشان را انجام دهد باعث بازتاب آنها شوند‪.‬‬

‫یک پوشش ضد انعکاس الزم است تا تلفات را به حداقل برساند‪ .‬مرحله آخر هم نصب چیزی است که از سلول‬

‫ها در برابر محیط محافظت کند‪ .‬این محافظ اغلب یک روپوش از طلق شیشه ای است‪ .‬ماژول های فوتو ولتائیک‬

‫معموال از اتصال چندین سلول مجزا به یکدیگر برای دستیابی به سطح قابل قبولی از کاربردپذیری و میزان‬

‫جریان و ولتاژ ساخته می شوند‪ .‬و با قرار دادن آنها در یک فریم محکم و قوی به همراه ترمینال های مثبت و‬

‫منفی داستان را کامل می کنند‪.‬‬

‫اکنون این سلول فوتو ولتائیک ما چه میزان انرژی خورشید را جذب می کند؟ متاسفانه شاید این میزان چندان‬

‫زیاد نباشد‪ .‬برای مثال در سال ‪ ۶۱۱۲‬اغلب پنل های خورشیدی تنها بازده ‪ ۸۶‬تا ‪ ۸۱‬درصدی داشتند‪ .‬آنچه که‬

‫امروزه به عنوان بهترین راندمان سلولهای خورشیدی مطرح می شود و رکوردی برای بازده است‪ ۱۱ ،‬تا ‪۱۱٫۷‬‬

‫درصد است‪.‬‬

‫اتالف انرژی در یک سلول خورشیدی‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫نور مرئی تنها بخشی از طیف الکترومغناطیس است‪ .‬تشعشع الکترومغناطیس تک رنگ نیست و از دامنه ای از‬

‫طول موج های مختلف تشکیل شده و در نتیجه سطوح انرژی متفاوتی دارد‪.‬‬

‫نور را هم می توان به طول موج های گوناگونی تجزیه کرد که ما آن را به شکل رنگین کمان می بینیم‪ .‬از‬

‫آنجایی که سلول ما توسط فوتون هایی با دامنه انرژی های متفاوت مورد اصابت قرار می گیرد‪ ،‬لذا برخی از آنها‬

‫انرژی الزم برای شکست پیوند الکترون‪-‬حفره را ندارند‪ .‬آنها به سادگی از درون سلول می گذرند‪ ،‬درست انگار که‬

‫از یک شیشه شفاف عبور کرده اند‪ .‬در حالی که برخی دیگر از فوتون ها انرژی بسیار زیادی دارند‪ .‬تنها میزان‬

‫مشخصی از انرژی‪ ،‬که با الکترون ولت اندازه گیری شده (و میزان الزم برای مواد درون سلول ما هم مشخص‬

‫است) می تواند بر الکترون های اتم های سیلیکون سلول خورشیدی ما اثر گذارد ‪.‬ما این را ‪band gap‬‬

‫‪energy‬می نامیم‪ .‬اگر فوتونی انرژی بیش از میزان الزم داشته باشد‪ ،‬پس انرژی اضافی هدر می رود‪ .‬مگر اینکه‬

‫فوتون انرژی دو برابر میزان مورد نیاز داشته و بتواند به طور همزمان دو الکترون را رها کند که این هم چندان‬

‫زیاد نیست که معنی دار محسوب شود‪ .‬به این صورت است که تقریبا ‪ ۷۱‬درصد انرژی تابشی دریافتی توسط‬

‫سلول ما در واقع تلف می شود و کارایی ندارد‪.‬‬

‫چرا نمی توانیم موادی را انتخاب کنیم که ‪ band gap‬پایینی داشته باشند و از فوتون های بیشتری بهره ببریم؟‬

‫متاسفانه ‪ band gap‬ما توسط قدرت یا ولتاژ میدان الکتریکی مان هم محدود شده است و اگر بسیار پایین‬

‫باشد‪ ،‬جریانی که توسط جذب فوتون های بیشتر تولید می شود‪ ،‬ولتاژ بسیار پایین تری تولید خواهد کرد‪ .‬و‬

‫شیوه کار فعلی بهینه ترین حالت ممکن برای تولید ولتاژ و جریان مناسب است‪.‬‬

‫ما همچنین تلفات دیگری هم در این میان داریم‪ .‬الکترون های ما توسط یک مدار بیرونی از یک سوی سلول به‬

‫سوی دیگر جریان پیدا می کنند‪ .‬ما می توانیم بخش پایینی را با فلز پوشانده و رسانایی مناسبی را تامین کنیم‪.‬‬

‫اما اگر بخش باالیی را کامل بپوشانیم‪ ،‬آنگاه فوتون ها نمی توانند از درون رسانای مات عبور کنند و ما تمامی‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫جریان را به کلی از دست می دهیم‪ .‬در برخی از سلول های خورشیدی در باال از رساناهای شفاف استفاده می‬

‫شو د‪ .‬اگر هم نقاط تماس مان را در دیواره های سلول قرار دهیم‪ .‬الکترون ها راه واقعا طوالنی را الزم است برای‬

‫رسیدن به نقاط تماس طی کنند‪ .‬به خاطر داشته باشید که سیلیکون یک نیمه رسانا است و همانند فلز از پس‬

‫عبور جریان بر نمی آید‪ .‬و مقاومت داخلی آن نسبتا باال است‪ .‬و مقاومت باال به معنی اتالف انرژی باال است‪ .‬برای‬

‫به حداقل رساندن این اتالف‪ ،‬سلول ها را توسط شبکه فلزی می پوشانند که فاصله سفر الکترون ها تا نقاط‬

‫تماس را به حداقل می رساند‪ .‬البته این مورد هم باعث بلوکه شدن برخی فوتون ها می شود که اگرچه خیلی کم‬

‫نیست‪ ،‬اما از مقاومت داخلی نیمه رساناها بسیار کمتر است‪.‬‬

‫اکنون می دانیم که یک سلول خورشیدی چگونه کار می کند‪ .‬اجازه دهید ببیینیم چگونه می توان انرژی یک‬

‫خانه را با این تکنولوژی تامین کرد‪.‬‬

‫تامین انرژی خانه با سلول خورشیدی‬

‫برای تامین انرژی خانه مان با انرژی خورشیدی به چه چیزی نیاز داریم؟ اگر چه کار به سادگی نصب چند ماژول‬

‫بر روی پشت بام خانه نیست‪ .‬و البته چندان هم متفاوت با آن نیست‪.‬‬

‫اول از همه‪ ،‬تمامی پشت بام ها جهت مناسب یا زاویه و شیب الزم برای استفاده کامل از نور خورشید را ندارند‪.‬‬

‫سیستم های فوتو ولتائیک ثابت که امکان رهگیری نور خورشید را ندارد‪ ،‬باید در جهت مناسبی نصب شوند که‬

‫بیشترین مدت روز و بیشترین مدت سال از نور مستقیم خورشید بهره مند شوند‪ .‬البته هنگام نصب این نکته هم‬

‫باید در نظر گرفته شود که شما می خواهید حداکثر برق را در صبح تولید کنید یا هنگام عصر آن را در اختیار‬

‫داشته باشید‪ .‬از خانه در زمستان بیشتر استفاده می شود یا تابستانه است‪ .‬و مطمئنا پنل ها نباید توسط سایه‬

‫درختان اطراف خانه یا خانه های همسایه ها پوشانده شوند‪.‬‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫اگر هم پشت بام شما در جهت مناسبی قرار ندارد‪ ،‬اکنون الزم است درباره اندازه سیستم انتخابی تان تصمیم‬

‫گیری کنید‪ .‬این موضوع وقتی پیچیده تر می شود که حقایق دیگری را هم در داستان دخالت دهیم‪ .‬مثال اینکه‬

‫تولید الکتریسیته بستگی به آب و هوا هم دارد که اصال نمی توان آن را پیش بینی کرد‪ .‬یا اینکه میزان مصرف‬

‫الکتریسیته شما کامال متغیر است‪.‬‬

‫خوشبختانه این موانع به سادگی قابل حل هستند‪ .‬اطالعات هواشناسی به ما امکان سنجش میزان تابش ماهیانه‬

‫خورشید را می دهند‪ .‬همچنین دیگر فاکتورهای مهم چون روزهای بارانی‪ ،‬ابری و میزان رطوبت را هم برای مان‬

‫پیش بینی می کنند‪ .‬شما باید سیستم را بر اساس بدترین ماه طراحی کنید‪ ،‬پس از آن در تمام سال انرژی کافی‬

‫و حتی اضافی در اختیار خواهید داشت‪ .‬با در اختیار داشتن این اطالعات و دانستن میانگین نیاز خانه تان‪ ،‬به‬

‫راحتی می توانید محاسبه کنید که به چه تعداد ماژول فوتو ولتائیک نیاز دارید‪ .‬همچنین باید در خصوص ولتاژ‬

‫سیستم هم از همان ابتدا تصمیم گیری کنید‪ .‬این چیزی است که با تعداد ماژولی که به صورت سری به یکدیگر‬

‫متصل می شوند کنترل می شود‪.‬‬

‫البته در این میان مشکالتی هم وجود دارند‪ .‬اول از همه‪ ،‬هنگامی که خورشید نمی تابد باید چه کنیم؟‬

‫حل مشکالت سیستم تامین نیروی خورشیدی‬

‫زندگی کردن بر اساس حدس و گمان های یک هواشناس احتماال چندان جذاب و خواستنی به نظر نمی رسد‪.‬‬

‫اما شما چند گزینه اصلی دیگر را پیش رو دارید تا هنگامی که خورشید با شما همراهی نمی کند‪ ،‬از تامین‬

‫انرژی الزم خانه تان اطمینان داشته باشید‪ .‬اگر می خواهید کامال ارتباط تان را با شبکه برق قطع کنید‪ ،‬اما به‬

‫پنل های خورشیدی هم به طور کامل اعتماد ندارید‪ ،‬پس باید یک جانشین هم برای آنها داشته باشید‪ .‬برای‬

‫مثال می توانید از یک ژنراتور کوچک (موتور برق خانگی) استفاده کنید تا هنگام کم شدن برق پنل های‬

‫خورشیدی به کمک تان بیاید‪ .‬دومین راه حل استفاده از سیستم ذخیره انرژی به شکل باتری است‪ .‬متاسفانه‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫باتری ها می توانند هزینه و دردسر نگهداری زیادی را به سیستم فوتو ولتائیک وارد کند‪ ،‬اما در حال حاضر آن را‬

‫می توان یک ضرورت دانست‪.‬‬

‫یک راه حل دیگر اتصال خانه به شبکه برق شهری است‪ .‬هنگامی که برق نیاز دارید‪ ،‬آن را می خرید و هنگامی‬

‫که برق اضافی تولید می کنید آن را می فروشید‪ .‬با چنین سیستمی شما در واقع از یک سیستم ذخیره بی انتها‬

‫بهره می برید که هزینه نگهداری چندانی هم ندارد‪ .‬البته این موضوع بستگی به قوانین و آیین نامه های دولتی و‬

‫موقعیت مکانی شما هم دارد‪.‬‬

‫در صورتی هم که تصمیم دارید از باتریها استفاده کنید‪ ،‬به خاطر داشته باشید که باتری به نگهداری و سرکشی‬

‫دائمی و همچنین جایگزینی دوره ای نیاز دارند‪ .‬پنل های خورشیدی معموال عمر ‪ ۰۱‬ساله دارند‪ ،‬اما عمر باتری‬

‫ها بسیار کمتر است‪ .‬از سویی هم به دلیل استفاده از الکترولیت های اسیدی باتری ها به تهویه خوب نیاز داشته‬

‫و باید از فلزات دور نگه داشته شوند‪.‬‬

‫پیشرفت های تکنولوژی سلول خورشیدی‬

‫تا به اینجای کار بیشتر درباره شیوه کارکرد یک سلول خورشیدی یا سیستم فوتو ولتائیک معمولی صحبت‬

‫کردیم‪ .‬اما مشکالت و نگرانی ها در زمینه هزینه تمام شده و به صرفه نبودن این سیستم باعث شده که همچنان‬

‫تحقیقات پایان ناپذیری در خصوص پیدا کردن راه های جدیدی برای مهار انرژی خورشید در جریان باشد تا به‬

‫آن‪ ،‬امکان رقابت با دیگر منابع انرژی متداول را بدهد‪.‬‬

‫برای مثال سیلیکون تک‪-‬کریستال تنها ماده مورد استفاده در سلول های فوتو ولتائیک نیست‪ .‬سیلیکون های‬

‫پلی کریستال هم محصول دیگری هستند که برای کاهش هزینه تولید‪ ،‬مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬البته سلول‬

‫های تولیدی به اندازه سیلیکون تک‪-‬کریستال بازده ندارند‪ .‬دومین نسل تکنولوژی سلول خورشیدی را با نام‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫سلول های خورشیدی فیلم‪-‬نازک می شناسیم‪ .‬در این سلول ها راندمان قربانی شده‪ ،‬اما محصول تولیدی ارزان‬

‫تر از کار در آمده و ساخت آن آسان تر شده است ‪.‬و در نتیجه به طور کلی بازده بهتر می شود‪ .‬این نسل جدید‬

‫از سلول های خورشیدی را می توان از مواد مختلفی تولید کرد‪ .‬از این مواد می توان به سیلیکون غیر متبلور‪،‬‬

‫ارسنیک گالیوم‪ ،‬ایندیوم مس و تلوریوم کادمیوم اشاره کرد‪.‬‬

‫یک استراتژی دیگر برای افزایش راندامان استفاده از دو یا چند الیه مختلف مواد با ‪ band gap‬های متفاوت‬

‫است‪ .‬به یاد دارید که بسته به ساختار‪ ،‬فوتون های با انرژی های مختلف را می توان جذب کرد‪ .‬لذا با قرار دادن‬

‫مواد با ‪ band gap‬باالتر بر روی سطح می توان فوتون های با انرژی باال را جذب کرد و فوتون های با انرژی‬

‫کمتر را توسط الیه های پایین تر و مواد با ‪ band gap‬کمتر جذب کرد‪ .‬این گونه کارایی و راندمان بسیار بهتر‬

‫خواهد بود‪ .‬به چنین سلول هایی‪ ،‬سلول چند تقاطعی می گویند‪ .‬این سلول ها می توانند بیش از یک میدان‬

‫الکتریکی داشته باشند‪.‬‬

‫تکنولوژی فوتو ولتائیک متمرکز یکی دیگر از میادین کاری برای توسعه شیوه دریافت انرژی خورشیدی است‪ .‬به‬

‫جای شیوه ساده جمع آوری و تبدیل هر میزان از نور خورشید که به زمین می تابد و تبدیل مستقیم آن به‬

‫الکتریسیته‪ ،‬در سیستم های فوتو ولتائیک متمرکز‪ ،‬از تجهیزات نوری اضافی همانند لنزها و آیینه ها استفاده می‬

‫شود تا میزان بیشتری از انرژی خورشید برای راندمان بیشتر بر روی سلول های خورشیدی متمرکز شود‪ .‬عالوه‬

‫بر اینکه تولید این سیستم ها گران تر از کار در می آید‪ ،‬آنها برخی مزیت ها هم نسبت به سیستم های مرسوم‬

‫دارند و همین باعث شده که تحقیقات همچنان بر روی آنها ادامه یابد‪.‬‬

‫همه این نسخه های مختلف تکنولوژی سلول های خورشیدی توسط شرکت های مختلفی حمایت شده و آنها‬

‫محصوالت مختلفی را بر این پایه تولید می کنند‪ .‬از هواپیماهای مجهز به پنل های خورشیدی تا ایستگاه های‬

‫فضایی مجهز به سلول خورشیدی و کاربردهای روزمره ای چون پرده ها‪ ،‬لباس ها و کیس های کامپیوتر مجهز‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫به سلول های فوتو ولتائیک‪ .‬و حتی محققان همچنان به دنبال کشفیاتی جدید تر همچون سلول های‬

‫خورشیدی اورگانیک هستند‪.‬‬

‫هزینه های انرژی خورشیدی‬

‫شاید تا اینجا شما هم ایده استفاده از انرژی خورشیدی را در سرتان پرورانده باشید‪ .‬درست است که نور خورشید‬

‫رایگان است‪ ،‬اما الکتریسیته تولیدی توسط سیستم های فوتو ولتائیک این گونه نیست‪ .‬فاکتورهای زیادی در‬

‫نصب سیستم های فوتو ولتائیک تاثیر دارند که مهم ترین آنها قیمت است‪.‬‬

‫اولین سوال این است که شما در کجا زندگی می کنید‪ .‬افرادی که در شهرها و مناطق آفتابی زندگی می کنند‪،‬‬

‫مزیت های بیشتری داشته و انرژی بیشتری هم نسبت به مناطق ابری تولید خواهند کرد‪ .‬البته قیمت تجهیزات‬

‫اگر چه در مناطق مختلف متفاوت است‪ ،‬اما در همه جا مهم ترین گزینه است‪.‬‬

‫اما بگذارید به قیمت بپردازیم‪ .‬با توجه به قیمت های سال ‪ ،۶۱۱۵‬هزینه راه اندازی پنل های خورشیدی خانگی‬

‫تقریبا ‪ ۱‬تا ‪ ۸۱‬دالر به ازای هر وات است ‪.‬سیستم های بزرگ تر‪ ،‬هزینه بر وات کمتری دارند‪ .‬اما این را هم باید‬

‫به خاطر داشت که تقریبا هیچ سیستم انرژی خورشیدی پوشش ‪ ۸۱۱‬درصدی را برای تان فراهم نمی آورد‪ .‬لذا‬

‫هنوز هم شما باید قبض برق را پرداخت کنید‪ ،‬اما میزان آن بسیار کمتر خواهد شد‪.‬‬

‫البته سیستم های خورشیدی هنوز راه درازی دارند تا بتوانند با شرکت های توزیع برق رقابت کنند‪ .‬اما به لطف‬

‫تحقیقات و بهبود تکنولوژی قیمت ها دائما کاهش می یابند‪ .‬و روزی خواهد آمد که سیستم های فوتو ولتائیک از‬

‫نظر قیمت در مناطق شهری به صرفه خواهند شد‪ .‬یکی از مشکالت کارخانه ها این است که حجم تولید باید‬

‫بسیار باال رود تا هزینه ها به صرفه شود‪ .‬و فعال چنین درخواستی برای فوتو ولتائیک وجود ندارد و قیمت هنوز‬

‫به سطح رقابتی نرسیده است‪ .‬اما جهان روز به روز بیشتر نگران مشکالت زیست محیطی پیش آمده توسط منابع‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬

‫انرژی معمول می شود و توجه بیشتری به انرژی های تجدید پذیر چون نور خورشید دارد‪ .‬و در اینده این‬

‫داستان جدی تر هم می شود‪.‬‬

‫داستان انرژی خورشیدی در ایران‬

‫تحقیقات روی انرژی های تجدید پذیر و به خصوص انرژی خورشید در ایران هم روز به روز جدی تر شده و‬

‫اکنون به مرحله ای رسیده است که تولید پنل های خورشیدی هم در ایران انجام می شود‪ .‬و جالب اینکه مراکز‬

‫مختلفی هم به این کار مشغول هستند‪.‬‬

‫طبق آیین نامه ها و قوانین فعلی هر کاربر خانگی در ایران اکنون می تواند از وام های خاص بانکی برای راه‬

‫اندازی نیروگاه خورشیدی خانگی استفاده کرده و به تولید انرژی مورد نیاز خود بپردازد‪ .‬و جالب تر اینکه وزارت‬

‫نیرو‪ ،‬برق مازاد تولیدی را هم با قیمت مناسبی از کاربران خانگی خریداری می کند‪ .‬اگر چه به عنوان یک درآمد‬

‫بر روی این کار نمی توان فکر کرد‪ ،‬اما شاید بتواند گوشه ای از هزینه ها را جبران کند‪.‬‬

‫واحد آموزش فناوری اطالعات دانشگاه شریف (الیتک)‬