‫جزوه آموزش مقدمات الکترونیک پایه‬

‫شهریور ‪,۲۵‬‬

‫یادمه زمانی که الکترونیک رو تازه شروع کرده بودم مدام در حال جست و جو بودم برای آشنایی بیشتر با قطعات و‬

‫ماژول هایی که توی این رشته مورد استفاده قرار میگیرن اما چیز جامع خوبی نتونستم پیدا کنم برای همین تصمیم‬

‫گرفتم که یک جزوهی جامع بنویسم که به همین موضوع بپردازم‪ .‬این جزوه برای تمام کسانی که تازه قصد دارن‬

‫این رشته رو یاد بگیرن مناسبه و میتونن ازش استفاده کنن‪ .‬در ادامه به معرفی پرکاربردترین قطعات و ماژولها‬

‫پرداخته میشه‪:‬‬

‫مقاومت‬

‫قطعهای است که در مقابل عبور جریان الکتریکی مقاومت میکند‪ .‬واحد آن اُهم )‪ (Ω‬است و معموال ً در مدار آن را‬

‫با حرف ‪ R‬نشان میدهند‪.‬‬

‫مقاومتها انواع مختلفی دارند‪ ،‬که میتوان آنها را به دو دسته کلی مقاومتهای ثابت و مقاومتهای متغییر‬

‫تقسیم کرد‪ .‬برای مقاومتهای اهمی‪ ،‬رابطه بین جریان عبوری از مقاومت و ولتاژ دو سر آن به صورت زیر‬

‫میباشد‪:‬‬

‫??=??‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫شکل باال به خوبی رابطهی میان سه کمیت اختالف پتانسیل و جریان و مقاومت را نشون میده یعنی مقاومت و‬

‫جریان رابطهی عکس و اختالف پتانسیل با جریان رابطهی مستقیم دارد‪.‬‬

‫در مدارات الکترونیکی مقاومت با نماد زیر نمایش داده میشه‪:‬‬

‫رنگ بندی مقاوتها‬

‫بر روی مقاومتهای کربنی عموما ً چهار نوار رنگی دیده میشه که اندازه مقاومت رو نشون میدن اما تشخیص‬

‫اندازه مقاومت از روی رنگها قاعده خاصی داره که در ادامه به اون میپردازم‪:‬‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫برای خواندن عدد مقاومت ابتدا باید جدول رنگبندی زیر رو خوب به خاطر بسپاریم‪:‬‬

‫نخستین نوار رنگی از سمت چپ به معنای یک عدد ویژه است‪ .‬مثال ً رنگ قهوهای یعنی (‪ )۱‬یا رنگ آبی یعنی (‪ )۶‬این‬

‫شماره را نوشته و شمارهای که نوار رنگی بعدی به ما نشان میدهد را نیز جلوی عدد نخست مینویسیم (این نوار‬

‫بیانکننده شماره رقم دوم مقاومت است)‪.‬‬

‫نوار رنگی سوم تعداد صفرهایی را که باید جلوی دو شماره قبلی گذاشته شود را مشخص میکنه‪.‬‬

‫مثال‪ :‬اگر نوارهای رنگی روی یک مقاومت از سمت چپ به ترتیب ‪:‬نارنجی –قرمز –آبی باشد‪ .‬مقدار مقاومت چقدر‬

‫است؟‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫جواب‪ :‬با توجه به جدول رنگهای یاد شده به ترتیب اعداد ‪ ۲ – ۳‬و ‪ ۶‬را نمایش میدهند پس‪:‬‬

‫مقدار مقاومت ‪ ۳۲۰۰۰۰۰۰‬اهم میباشد‪.‬‬

‫رنگ چهارم بیانکننده اندازه خطای یک مقاومت‬

‫است‪ .‬برای نمونه اگر این نوار به رنگ طالیی باشد‬

‫اندازه خطای مقاومت ‪ ۵‬درصد و اگر هیچ رنگی در‬

‫نوار چهارم نباشد یعنی بیرنگ باشد خطای‬

‫آن‪۲۰‬درصد و اگر نقرهای باشد مقدار خطای آن ‪۱۰‬‬

‫درصد خواهد بود‪ .‬به این درصد خطا ت ُلِرانس گفته میشود‪.‬‬

‫خازنها‬

‫وسیلهای الکتریکی است که میتواند بار الکتریکی و انرژی الکتریکی را در خود ذخیره کند‪ .‬انواع مختلفی از خازنها‬

‫وجود دارد اما همه آنها شامل حداقل دو هادی هستند که توسط یک عایق‪ ،‬از یکدیگر جدا شدهاند‪ .‬نام این‬

‫هادیها صفحات خازن است‪ .‬صفحات خازن میتوانند از جنس فلز یا الکترولیت باشند‪ .‬عایق دی الکتریک نیز‬

‫الیهای عایق است که بین صفحات خازن قرار میگیرد و ظرفیت خازن را افزایش میدهد‪ ،‬و جنس آن میتواند از‬

‫شیشه‪ ،‬آب‪ ،‬سرامیک‪ ،‬پالستیک‪ ،‬میکا‪ ،‬کاغذ و … باشد‪.‬‬

‫شارژ کردن خازن‬

‫وقتی که یک خازن بیبار را به دو سر یک باتری وصل کنیم؛ الکترونها در مدار جاری میشوند‪ .‬بدین ترتیب یکی از‬

‫صفحات بار مثبت و صفحه دیگر بار منفی پیدا میکند‪ .‬آن صفحهای که به قطب مثبت باتری وصل شده؛ بار مثبت‬

‫و صفحه دیگر بار منفی پیدا میکند‪ .‬خازن پس از ذخیره کردن مقدار معینی از بار الکتریکی پر میشود‪ .‬یعنی با‬

‫وجود اینکه کلید همچنان بستهاست‪ ،‬ولی جریانی از مدار عبور نمیکند و در واقع جریان به صفر میرسد‪ .‬یعنی به‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫محض اینکه یک خازن خالی بدون بار را در یک مدار به مولد متصل کردیم؛ پس از مدتی کوتاه عقربه گالوانومتر‬

‫دوباره روی صفر بر میگردد‪ .‬یعنی دیگر جریانی از مدار عبور نمیکند‪ .‬در این حالت میگوییم خازن پر شده است‪.‬‬

‫دشارژ یاتخلیه یک خازن‬

‫ابتدا خازنی را که پر است در‬

‫نظر میگیریم‪ .‬دو سر خازن‬

‫را توسط یک سیم به‬

‫همدیگر وصل میکنیم‪ .‬در‬

‫این حالت برای مدت‬

‫کوتاهی جریانی در مدار برقرار میشود و این جریان تا زمانی که بار روی صفحات خازن وجود دارد برقرار است‪ .‬پس‬

‫از مدت زمانی جریان صفر خواهد شد‪ .‬یعنی دیگر باری بر روی صفحات خازن وجود ندارد و خازن تخلیه شدهاست‬

‫‪.‬‬

‫دیود ها‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫قطعهای الکترونیکی است که دو سر دارد‪.‬‬

‫دیود‪ ،‬جریان الکتریکی را در یک جهت از‬

‫خود عبور میدهد (در این حالت‪،‬‬

‫مقاومت دیود ناچیز است) و در جهت‬

‫دیگر‪ ،‬در مقابل گذر جریان مقاومت‬

‫بسیار باالیی (در حالت ایده آل‪ ،‬بینهایت)‬

‫از خود نشان میدهد‪.‬‬

‫ترانزیستور‬

‫یکی از مهمترین قطعات الکترونیکی است که برای تقویت و یا قطع و وصل سیگنالهای الکترونیکی کاربرد دارد‪.‬‬

‫ترانزیستور یکی از ادوات حالت جامد است که از مواد نیمه رسانایی مانند سیلیسیم و ژرمانیم ساخته میشود‪ .‬یک‬

‫ترانزیستور در ساختار خود دارای پیوندهای نوع ‪ N‬و نوع ‪ P‬است‪.‬‬

‫در مدارهای آنالوگ‪ ،‬ترانزیستورها در تقویتکنندهها استفاده‬

‫میشوند (تقویت سیگنال هایی مانند صوت‪ ،‬امواج رادیویی‪،‬‬

‫…) و نیز منابع تغذیه تثبیت شده خطی و غیر خطی (منبع‬

‫تغذیه سوییچینگ)‪ .‬همچنین از ترانزیستورها در مدارهای‬

‫دیجیتال به عنوان یک سوئیچ (کلید) الکترونیکی استفاده‬

‫میشود‪ ،‬اگر چه به ندرت در آنها به صورت یک قطعه جدا‪،‬‬

‫بلکه به صورت به هم پیوسته در مدارهای مجتمع یکپارچه‬

‫بهکار میروند‪ .‬مدارهای دیجیتال شامل گیتهای منطقی‬

‫)‪ ،(logic gates‬حافظه با دسترسی تصادفی)‪، (RAM‬‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫ریزپردازندهها و پردازشگرهای سیگنال دیجیتال )‪ (DSPs‬هستند‪.‬‬

‫ترانزیستور میتواند به عنوان کلید نیز کار کند‪ .‬ترانزیستور سهپایه دارد‪ :‬بِیس( پایه)‪ ، Base‬کلکتور یا کالِکتِر‬

‫(جمعکننده )‪ Collector‬و اِمیتر( منتشرکننده‪Emitter).‬‬

‫شیؤه اتصال ترانزیستورها‬

‫اتصال بیس مشترک‬

‫در این اتصال پایه بیس بین هر دو بخش ورودی و خروجی مدار مشترک است‪ .‬جهتهای انتخابی برای جریان‬

‫شاخهها جهت قراردادی جریان در همان جهت حفرهها میشود‪ .‬یک مدار سادۀ ترانزیستوری که در آن یک‬

‫ترانزیستور ‪ npn‬به صورت اتصال بیس مشترک بسته شدهاست‪( .‬جزئیات بایاس نشان داده نشدهاند‪ ).‬در‬

‫الکترونیک برای ساخت تقویتکننده از روشهای مختلفی استفاده میشود که از جمله آنها استفاده از‬

‫ترانزیستور ‪ BJT‬است‪ ،‬که خود شامل شیوههای مختلفی برای اتصال ورودی و خروجی به سه سر ترانزیستور است‪.‬‬

‫یکی از این روشها‪ ،‬روش اتصال بیس مشترک است‪ .‬از این نوع اتصال عموما ً برای تقویت ولتاژ یا تقویتکننده‬

‫میانگیر جریان استفاده میشود‪.‬‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫اتصال امیتر مشترک‬

‫مدار امیتر مشترک بیشتر از سایر روشها در مدارهای الکترونیکی کاربرد دارد و مداری‬

‫است که در آن امیتر بین بیس و کلکتور مشترک است‪ .‬این مدار دارای امپدانس ورودی‬

‫کم‪ ،‬و امپدانس خروجی باالست‪ .‬در الکترونیک برای ساخت تقویت کننده از روشهای‬

‫مختلفی استفاده میشود که از جمله آنها استفاده از ترانزیستور ‪ BJT‬است‪ ،‬که خود‬

‫شامل شیوههای مختلفی برای اتصال ورودی و خروجی به سه سر ترانزیستور است‪.‬‬

‫یکی از این روشها‪ ،‬روش اتصال امیتر مشترک است‪.‬‬

‫اتصال کلکتور مشترک‬

‫اتصال کلکتور مشترک برای تطبیق امپدانس در مدار به کار میرود‪ ،‬زیرا برعکس حالت‬

‫قبلی دارای امپدانس ورودی زیاد و امپدانس خروجی پائین است‪ .‬اتصال کلکتور‬

‫مشترک غالبا ً به همراه مقاومتی بین امیتر و زمین به نام مقاومت بار بسته میشود‪ .‬در‬

‫الکترونیک برای ساخت تقویت کننده از روشهای مختلفی استفاده میشود که از‬

‫جمله آنها استفاده از ترانزیستور ‪ BJT‬است‪ ،‬که خود شامل شیوههای مختلفی برای اتصال ورودی و خروجی به‬

‫سه سر ترانزیستور است‪ .‬یکی از این روشها‪ ،‬روش اتصال کلکتور مشترک یا امیتر پیرو( به انگلیسی ‪: emitter‬‬

‫)‪follower‬است‪.‬‬

‫آیسیها‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫تراشه یا ریزتراشه‪ ،‬همچنین مدار یکپارچه یا مدار مجتمع یا آیسی( به انگلیسی )‪: IC‬به مجموعهای از مدارات‬

‫الکترونیکی اطالق میگردد که با استفاده از مواد نیمهرسانا (عموما ً سیلیسیم همراه با میزان کنترل شدهای‬

‫ناخالصی) در ابعادی کوچک (معموال ً کمتر از یک سانتی متر مربع) ساخته میشود‪ .‬اگر هزاران ترانزیستور در یک‬

‫ریز تراشه ساخته شود؛ به آن مدارات مجتمع خیلی فشرده( به انگلیسی )‪: Very-large-scale integration‬میگویند‪.‬‬

‫مدارات الکتریکی عموما ً شامل المان مداری‪ :‬مقاومت‪ ،‬خازن‪ ،‬سلف و ترانزیستور میباشد‪ .‬با توجه به اینکه فرایند‬

‫ساخت ترانزیستور در تکنولوژیهای مدارات مجتمع راحتتر از المانهای پسیو دیگر است‪ ،‬طراحان ترجیح میدهند‬

‫این المانهای پسیو را توسط ترانزیستورها پیادهسازی کنند و تا حد ممکن تمامی المانهای مدارات الکترونیکی را‬

‫به ترانزیستور تبدیل نمایند‪ ،‬سپس با تکنولوژیهای ساخت مدارات مجتمع آنها را پیادهسازی کنند‪ .‬هر تراشه‬

‫معموال ً حاوی تعداد بسیار زیادی ترانزیستور میباشد که با استفاده‬

‫از فناوری پیچیدهای در داخل الیهای از ماده نیمه هادی؛ مانند‬

‫سیلیکن همگون با پروسههای ساخت مدارات مجتمع ساخته‬

‫میشوند‪ .‬امروزه تراشهها در اکثر دستگاههای الکترونیکی و به ویژه‬

‫رایانهها در ابعادی گسترده بکار میروند‪ .‬وجود تراشهها مرهون‬

‫کشفیات بشر درباره نیمه رساناها و پیشرفتهای سریع پیرامون‬

‫آنها در میانههای سده بیستم میباشد‪ .‬مهمترین المان مداری که در تکنولوژیهای مدار مجتمع ساخته میشود‪،‬‬

‫ماسفت( به انگلیسی )‪: (MOSFET)Metal Oxide Semiconductor Field Effect Transistor‬میباشد‪ .‬شرکت اینتل به‬

‫عنوان مهمترین سازنده مدارات مجتمع در جهان شناخته شدهاست‪.‬‬

‫کاربرد آیسی ها‬

‫هر ریز تراشه‪ ،‬وظیفه یا وظایف خاصی را در مدار انجام میدهد‪ .‬عموما ً هر ریز تراشه چندین ورودی دارد که با‬

‫پردازش این ورودیها‪ ،‬مقادیر خروجی را تولید و در بخش خروجی خود قرار می دهند‪ .‬بعضی از ریز تراشهها با‬

‫سیگنالهای آنالوگ کار میکنند ( مانند ریز تراشهای باکد ‪ ،۷۴۱‬یک آمپلی فایر آنالوگ است)‪ .‬بعضیهای دیگر با‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

‫سیگنالهای دیجیتال کار میکنند – به عنوان ورودیهای منطقی یا برای دریافت داده دیجیتالی‪ ،‬مانند ریز تراشهای‬

‫که برای خواندن اطالعات موجود در یک ‪ CD‬استفاده میشود‪ .‬واحد پردازنده مرکزی رایانه ها( به انگلیسی ‪: Central‬‬

‫))‪Processing Unit (CPU‬یکی از مهمترین مدارات ساخته شده به صورت مجتمع است که میلیاردها ترانزیستور را‬

‫در سطح کوچکی از نیمه هادی جای داده است‪.‬‬

‫میکروکنترلر آردوینو‬

‫آردوینو ابزاری است برای تولید کامپیوترهایی که نسبت به کامپیوتر شخصی شما‪ ،‬مقدار بیشتری از دنیای فیزیکی‬

‫را احساس و کنترل میکنند‪ .‬این ابزار‪ ،‬یک پلت فرم محاسباتی فیزیکی ‪ open-source‬است که بر اساس یک برد‬

‫میکروکنترلر ساده تهیه شده‪ ،‬و نیز یک محیط توسعه برای نوشتن نرمافزار جهت کار با برد میباشد‪.‬‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫آردوینو می تواند جهت ایجاد اشیای تعاملی‪ ،‬گرفتن ورودی از تعداد زیادی سوئیچ و حسگر‪ ،‬و کنترل تنوعی از‬

‫المپها‪ ،‬موتورها‪ ،‬و سایر خروجیهای‬

‫فیزیکی به کار گرفته شود‪ .‬پروژههای‬

‫آردوینو میتوانند مستقل باشند‪ ،‬و یا با‬

‫نرمافزاری که روی کامپیوتر شما در‬

‫حال اجراست( مثل ‪، Flash‬‬

‫‪ ،MaxMSP) ،Processing‬ارتباط برقرار‬

‫کند‪ .‬شما میتوانید بردها را به طور‬

‫دستی مونتاژ کنید و یا به صورت از‬

‫پیش مونتاژ شده‪ ،‬خریداری کنید؛‬

‫محیط برنامه نویسی ‪ open-source‬را‬

‫میتوانید به صورت رایگان دانلود کنید‪.‬‬

‫زبان برنامه نویسی آردوینو‪ ،‬یک پیاده سازی از ‪( Wiring‬یک پلت فرم محاسباتی و فیزیکی مشابه) است‪ ،‬که بر‬

‫اساس محیط برنامه نویسی چندرسانه ای ‪ Processing‬کار می کند‪.‬‬

‫برد بورد‬

‫فیبر آزمایش یا بردبورد )‪ (Breadboard‬وسیلهای‬

‫است که در چیدمان اولیه و آزمایشی یک مدار‬

‫کمک میکند‪ .‬بیشتر افرادی که در زمینه پروژههای‬

‫الکترونیک کار میکنند ابتدا مدار خود را بر روی‬

‫بردبورد میبندند و پس از جواب گرفتن آنرا بر‬

‫روی مدارت چاپی یا فیبرهای سوراخدار مسی‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

‫پیاده میکنند‪ .‬الیههای داخلی بردبورد از نوارهای فلزی (معموال ً مسی) تشکیل شدهاست که در ردیفهای پنج تای‬

‫قرار دارد و در الیه زیرین بدون هیچ اتصالی با یکدیگر در پایین بورد قرار دارند و توسط شکافهای پالستیکی این‬

‫الیههای فلزی تا باالی بورد هدایت شدهاند و این امکان را میدهد تا قطعات الکترونیکی به یکدیگر وصل شوند‪.‬‬

‫برای استفاده از برد بورد کافیست پایههای قطعات را درون شکاف مورد نطر فرو برده شود‪ .‬هر سیم که وارد این‬

‫حفرهها میشود گره )‪ (Node‬نامیده میشود و هر گره را نقطه مدار )‪ (Point‬مینامند که باعث متصل شدن دو‬

‫قطعه به یکدیگر شده است‪.‬‬

‫ماژول چیست ؟‬

‫ماژول الکترونیکی یک برد تشکیل شده از قطعات الکترونیکی مختلف است‪ .‬به عبارتی ماژولها مجموعه قطعات‬

‫الکترونیکی فشرده برای کارهای حرفهای تولید شدهاند‪ .‬ماژول یا امبدد سیستمها قلمرو امروزی الکترونیک را‬

‫تشکیل میدهند‪ .‬بجای استفاده از یک سنسور یا تراشهای خاص و طراحی مدار برای آن‪ ،‬از یک ماژول با همان‬

‫ویژگیها استفاده میشود‪ .‬هم صرفه اقتصادی ماژول بیشتر است و هم قابلیت اطمینان بیشتری دارد‪ .‬معموال ً‬

‫ماژولها به صورت ‪ SMD‬طراحی میشوند‪ .‬ماژول ‪ Module‬یک کاربری واحد و یا کاربری چندگانه دارد‪.‬‬

‫ماژول بلوتوث‪hc-05‬‬

‫این ماژول برای ارتباط آردوینو با گوشی های هوشمند و یا کامپیوتر‬

‫از طریق پروتکل بلوتوث‪ ،‬طراحی شده است‪ .‬با استفاده از این‬

‫ماژول می توانید داده های سنسور را به تلفن های هوشمند‪،‬‬

‫منتقل کرد و یا از طریق یک گوشی هوشمند فرامین اجرایی را به‬

‫آردوینو ارسال کرد‪.‬‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬

 ‫ماژول گاز‪mq-2‬‬

‫این ماژول یکی از کاربردیترین ماژول هاست که برای تشخیص گازهای‬

‫حاصل از اشتعال مناسب است و یادگیری استفاده از اون امری مهم در‬

‫الکترونیک و رباتیک میباشد‪.‬‬

‫حق انتشار‪ :‬سیسوگ‬ ‫نویسنده‪ :‬محمد رضا اسکینی‬