‫تصویر یادداشت های آزمایشگاه‪:‬‬

‫چک لیست‪:‬‬
 ‫بسمه تعالی‬

‫آزمایش ‪6‬‬

‫اندازه گیری مقاومت ها با استفاده از پل وتستون و پل تار‬

‫تاریخ انجام آزمایش‪ 1 :‬آبان ‪1396‬‬

‫تاریخ ارائه گزارش‪ 8 :‬آبان ‪1396‬‬

‫گروه ‪ 3‬کالس دوشنبه ‪ 17‬تا ‪19‬‬

‫محمد فرزان ‪95542202‬‬

‫دانیال رمضانی ‪95411495‬‬

‫استاد‪:‬‬

‫مسعود یوسفی‬
 ‫اهداف آزمایش‬

‫ساده ترین راه اندازه گیری مقاومت الکتریکی یک رسانا‪ ،‬استفاده مستقیم از قانون اهم است؛ به این صورت که به‬
‫مقاومت مورد نظر یک ولتاژ معین اعمال میشود و با اندازه گیری جریان گذرنده از درون آن‪ ،‬مقاومت بدست میآید‪.‬‬

‫راه ساده ای که ذکر شد‪ ،‬علیرغم کاربرد گسترده در اندازه گیری های معمولی‪ ،‬برای اندازه گیری مقاومت های‬
‫بسیار کم و یا اندازه گیری های بسیار دقیق‪ ،‬مناسب نیست؛ لذا گاهی الزم است از مدارهای پیچیده تری استفاده‬
‫شود‪ .‬در این ازمایش‪ ،‬متد اندازه گیری مقاومت با مدار های پل وتستون و پل تار معرفی و آزمایش میشوند‪.‬‬

‫تئوری آزمایش‬

‫کلیه روشهای اندازه گیری مقاومت که در اینجا مورد بررسی قرار میگیرند‪ ،‬اصوال مبتنی بر اعمال ولتاژ به یک مدار‬
‫و اندازه گیری جریان در یک شاخه از مدار هستند‪.‬‬

‫‪ ‬روش آمپرسنج‪-‬ولت سنج‬

‫این روش بدیهی ترین روش برای اندازه گیری یک‬

‫مقاومت مجهول میباشد‪ .‬مقاومت به یک منبع ولتاژ‬
‫متصل شده و جریان و ولتاژ دو سر آن اندازه گیری‬
‫میشود (شکل ‪.)1‬‬

‫شکل ‪ -1‬مدار آمپرسنج‪-‬ولت سنج‬

‫𝐼‪𝑅 = (𝑉Voltmeter + 𝑉Ammeter )/‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫در این روش گاهی مقاومت مجهول بسیار بزرگتر از مقاومت آمپرسنج است و لذا از مقاومت آمپرسنج‬
‫صرف نظر میشود‪:‬‬
‫‪𝑉Voltmeter‬‬
‫=𝑅‬ ‫(‪)2‬‬
‫𝐼‬
‫این روش بسیار ساده است ولی گاهی مقاومت آمپرسنج و یا محدودیت ولتاژ موجب میشود خطای‬
‫محاسبه چشمگیر باشد‪ .‬معموال از این روش برای اندازه گیری مقاومت های متوسط (‪ 1Ω‬تا‬
‫‪ )0.1MΩ‬استفاده میشود‪.‬‬
‫آلترناتیو‪ :‬پیکربندی دیگری نیز برای این مدار وجود دارد که در آن آمپرسنج قبل از ولت سنج بسته‬
‫میشود‪ .‬اگر مقاومت کم باشد و بتوان مقاومت ولت سنج را در برابر مقاومت مجهول بی نهایت در‬
‫نظر گرفت‪ ،‬پیکربندی مذکور دقت بهتری خواهد داشت‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ‬روش پل وتستون‬
‫مدار شکل ‪ 2‬را در نظر بگیرید‪ .‬میتوان نشان داد در این‬
‫مدار‪ ،‬جریان شاخه میانی صفر است اگر و فقط اگر‪:‬‬
‫‪𝑅1 𝑅4‬‬
‫=‬ ‫(‪)3‬‬
‫‪𝑅2 𝑅3‬‬
‫که شرط باال به مقاومت آمپرسنج یا گالوانومتر بستگی‬
‫ندارد‪.‬‬
‫شکل ‪ -2‬مدار پل وتسون‬

‫روند اندازه گیری بدین صورت است که یکی از مقاومت های مدار مجهول است و [حداقل] یکی از‬
‫مقاومت های مدار متغیر است‪ .‬مقاومت [های] متغیر تغییر داده میشود تا جریان گذرنده از آمپرسنج‬
‫صفر شود (اصطالحا شبکه باالنس میشود)‪ .‬در این لحظه میتوان مقاومت مجهول را به کمک معادله‬
‫بدست آورد‪.‬‬

‫‪ ‬روش پل تار‬
‫روش پل تار دارای تفاوت بنیادی با روش پل‬
‫وتستون نیست؛ تفاوت اینست که در روش پل‬
‫تار عمال سه مقاومت متغیر داریم‪ .‬شکل ‪3‬‬
‫شکل ‪ -3‬مدار پل تار‬ ‫پیکربندی روش پل تار را نشان میدهد‪.‬‬
‫اگر سیم یکنواخت باشد‪ ،‬میتوان با استفاده از رابطه مقاومت و مقاومت ویژه‪ ،‬رابطه (‪ )3‬را بازنویسی کرد‪:‬‬

‫‪𝜌𝑆1‬‬
‫‪𝑅1‬‬ ‫‪𝑆1 𝑅4‬‬
‫= = 𝐴 =‬ ‫(‪)4‬‬
‫‪𝑅2 𝜌𝑆2 𝑆2 𝑅3‬‬
‫𝐴‬
‫که در اینجا ‪ S‬طول قطعه سیم جدا شده توسط کنتاکت است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Wheatstone Bridge‬‬
 ‫‪ ‬روش های دیگر‬

‫روشهای مختلف دیگری نیز برای اندازه گیری مقاومت وجود دارند که هرکدام برای کاربردی خاص‬
‫طراحی شده اند و در اینجا بررسی نمیشوند‪ .‬بعضی از این روشها عبارتند از‪ :‬روش پل کلوین‪ ،2‬روش اهم‬
‫متر‪ ،3‬روش تخلیه خازن‪ ،4‬روش انحراف مستقیم‪ 5‬و‪...‬‬

‫توصیف آزمایش‬

‫لیست ادوات آزمایش‪:‬‬

‫‪ ‬منبع تغذیه ‪DC‬‬

‫‪ ‬مقاومت متغیر رئوستایی‬
‫‪ ‬مقاومت متغیر رومیزی‬
‫‪ ‬مقاومت های ثابت‬
‫‪ ‬سیم و خط کش با کنتاکت لغزان‬
‫‪ ‬آمپرسنج یا گالوانومتر‬
‫‪ ‬سیم و برد‬

‫در آزمایش الف‪ ،‬مقاومت مجهول و مقاومت متغیر بصورت سری یک نیمه پل وتستون را تشکیل میدهند و دو‬
‫مقاومت ثابت در نیمه دیگر قرار دارند‪ .‬ولتاژ به مدار اعمال میشود و مقاومت رئوستا آنقدر تغییر داده میشود تا پل‬
‫با دقت مورد نظر به تعادل برسد‪ .‬در این لحظه با سنجش مقاومت رئوستا و با توجه به اینکه دو مقاومت ثابت دیگر‬
‫شناخته شده هستند‪ ،‬با استفاده از رابطه ؟ اندازه مقاومت مجهول قابل محاسبه است‪.‬‬

‫در این آزمایش مقاومت های ثابت ‪ R1‬و ‪ R2‬به ترتیب ‪ 220Ω‬و ‪ 470Ω‬هستند و مقاومت های مجهول مورد‬
‫آزمایش ‪ 150Ω ،100Ω ،47Ω‬و ‪ 1kΩ‬میباشند‪ .‬تعادل پل به صورت ‪ 𝐼Ammeter = 0.00 mA‬در نظر گرفته‬
‫شد‪.‬‬

‫در آزمایش ب‪ ،‬مقاومت های ‪ R1‬و ‪ R2‬نیز با لغزش کنتاکت تغییر میکنند و مدار دو درجه آزادی دارد‪ :‬یکی تغییر‬
‫مقاومت متغیر رومیزی (‪ )R3‬و دیگری تغییر ‪ R1‬و ‪ R2‬که به یکدیگر وابسته اند (جمع ‪ R1‬و ‪ R2‬ثابت و برابر با‬

‫‪2‬‬
‫‪Kelvin Bridge‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Ohm meter method‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Lose of charge method‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Direct deflection method‬‬
‫مقاومت کل سیم است)‪ .‬این آزمایش خود دو قسمت است که در قسمت اول‪ ،‬تنظیم دقیق با لغزش کنتاکت انجام‬
‫میشود و در روش دوم لغزنده روی مرکز قرار میگیرد و تنظیم دقیق با تغییر مقاومت رومیزی حاصل میشود‪.‬‬

‫روش انجام آزمایش‬

‫در آزمایش الف‪ ،‬ابتدا رئو ستا و مقاومت مجهول اول ب صورت سری به دو پایانه منبع تغذیه و صل می شوند‪ .‬سپس‬
‫مقاومت های ثابت نیز به صورت سری با یکدیگر و موازی با مدار فعلی به پایانه های منبع تغذیه متصل میشوند‪.‬‬
‫محل اتصال دو مقاومت ثابت توسط آمپرسنج به محل اتصال رئوستا‪-‬مقاومت جمهول متصل شده و مدار روشن‬
‫میشود‪ .‬مقاومت رئوستا آنقدر تغییر داده میشود تا جریان گذرنده از آمپرسنج به صفر برسد‪ .‬در این لحظه رئوستا‬
‫به ارامی از مدار خارج شدده و مقاومت آن اندازه گیری میشود و میتوان مقاومت مجهول را بدین طریق محاسبه‬
‫نمود‪.‬‬

‫در آزمایش ب‪ ،‬مقاومت های ثابت با سیم و لغزنده جایگزین شده و بجای رئو ستا مقاومت رومیزی به مدار و صل‬
‫می شود‪ .‬در ق سمت اول‪ ،‬مقاومت رومیزی را ب صورت تخمینی تنظیم کرده و با جابجا کردن کنتاکت‪ ،‬تعادل را به‬
‫وجود میآوریم و در قسمممت دوم ابتدا کنتاکت را در وسممط قرار داده و سممپس مقاومت رو میزی را طوری تنظیم‬
‫میکنیم که جریان پل به صمممفر برسمممد‪ .‬در هر دو حالت وقتی مدار به تعادل رسمممید‪ ،‬میتوان مقاومت مجهول را‬
‫بدست آورد‪.‬‬

‫جدول ‪ – 1‬داده های آزمایش الف‬

‫داده ها‬

‫)‪𝑅1 (Ω‬‬ ‫)‪𝑅2 (Ω‬‬ ‫)‪𝑅var (Ω‬‬ ‫]‪𝑅𝑋 (Ω)[mea'd‬‬ ‫]‪𝑅𝑋 (Ω)[rated‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪220‬‬ ‫‪470‬‬ ‫‪21.8‬‬ ‫‪46.57‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪6.86%‬‬
‫‪220‬‬ ‫‪470‬‬ ‫‪46.3‬‬ ‫‪98.91‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1.09%‬‬
‫‪220‬‬ ‫‪470‬‬ ‫‪69.5‬‬ ‫‪148.47‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪1.02%‬‬
‫‪220‬‬ ‫‪470‬‬ ‫‪468‬‬ ‫‪999.81‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0.02%‬‬
‫جدول ‪ - 2‬آزمایش ب‪ ،‬مقاومت مجهول ‪ 10‬اهم (‪:)𝑅𝑋 = 10Ω‬‬

‫)‪𝑅 (Ω‬‬ ‫)‪𝑆1 (cm‬‬ ‫)‪𝑆2 (cm‬‬ ‫)‪𝑅𝑋 (Ω‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪76.5‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪9.77‬‬ ‫‪2.30%‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪66.3‬‬ ‫‪33.7‬‬ ‫‪9.83‬‬ ‫‪1.70%‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪49.6‬‬ ‫‪50.4‬‬ ‫‪9.84‬‬ ‫‪1.60%‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪39.5‬‬ ‫‪60.5‬‬ ‫‪9.79‬‬ ‫‪2.10%‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪32.8‬‬ ‫‪67.2‬‬ ‫‪9.76‬‬ ‫‪2.40%‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪24.4‬‬ ‫‪75.6‬‬ ‫‪9.68‬‬ ‫‪3.20%‬‬
 ‫جدول ‪ - 3‬آزمایش ب‪ ،‬مقاومت مجهول ‪ 100‬اهم (‪:)𝑅𝑋 = 100Ω‬‬

‫)‪𝑅 (Ω‬‬ ‫)‪𝑆1 (cm‬‬ ‫)‪𝑆2 (cm‬‬ ‫)‪𝑅𝑋 (Ω‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪100.43‬‬ ‫‪0.43%‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪66.3‬‬ ‫‪33.7‬‬ ‫‪98.36‬‬ ‫‪1.64%‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪49.4‬‬ ‫‪50.6‬‬ ‫‪97.62‬‬ ‫‪2.38%‬‬
‫‪150‬‬ ‫‪39.3‬‬ ‫‪60.7‬‬ ‫‪97.11‬‬ ‫‪2.89%‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪24.3‬‬ ‫‪75.7‬‬ ‫‪96.30‬‬ ‫‪3.70%‬‬

‫جدول ‪ - 4‬آزمایش ب‪ ،‬مقاومت مجهول ‪ 10‬اهم (‪:)𝑅𝑋 = 10Ω‬‬

‫)‪𝑅𝑋 (Ω‬‬ ‫)‪𝑅 (Ω‬‬

‫‪10.0‬‬ ‫‪10.0‬‬
‫‪100.1‬‬ ‫‪100.1‬‬

‫تحلیل داده ها‬

‫در آزمایش اول با افزایش مقاومت مورد اندازه گیری خطا کاهش یافت بطوریکه از خطای باالی ‪ %6‬در مقاومت‬
‫‪ 50Ω‬به ‪ %0.02‬در مقاومت ‪ 1000Ω‬رسید (شکل ‪.)4‬‬

‫‪1000‬‬

‫‪150‬‬
‫)‪R (Ohms‬‬

‫‪100‬‬

‫‪50‬‬

‫‪0.00%‬‬ ‫‪1.00%‬‬ ‫‪2.00%‬‬ ‫‪3.00%‬‬ ‫‪4.00%‬‬ ‫‪5.00%‬‬ ‫‪6.00%‬‬ ‫‪7.00%‬‬ ‫‪8.00%‬‬

‫‪Error‬‬

‫شکل ‪ – 4‬خطای آزمایش الف برای مقاومت ها مختلف‬

‫در آزمایش ب‪ ،‬قسمت اول‪ ،‬با نزدیک شدن لغزنده به مرکز‪ ،‬دقت اندازه گیری بیشتر شد (شکل ‪ )5‬اما در قسمت‬
‫دوم این آزمایش‪ ،‬برخالف فرضیه اولیه‪ ،‬کمترین خطا وقتی رخ داد که ‪ S1‬حدود ‪ 3‬برابر ‪ S2‬بود (شکل ‪ .)6‬در‬
‫روش دوم این آزمایش‪ ،‬خطا کمتر از ‪ 1‬در ‪ 1000‬بود‪.‬‬

‫‪3.50%‬‬

‫‪3.00%‬‬

‫‪2.50%‬‬

‫‪2.00%‬‬
‫‪Error‬‬

‫‪1.50%‬‬

‫‪1.00%‬‬

‫‪0.50%‬‬

‫‪0.00%‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪S1‬‬

‫شکل ‪ – 5‬خطای آزمایش ب به ازای طول سیم جدا شده توسط کنتاکت برای مقاومت ‪ 10‬اهم‬

‫‪4.00%‬‬

‫‪3.50%‬‬

‫‪3.00%‬‬

‫‪2.50%‬‬
‫‪Error‬‬

‫‪2.00%‬‬

‫‪1.50%‬‬

‫‪1.00%‬‬

‫‪0.50%‬‬

‫‪0.00%‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪S1‬‬

‫شکل ‪ – 6‬خطای آزمایش ب به ازای طول سیم جدا شده توسط کنتاکت برای مقاومت ‪ 100‬اهم‬
 ‫تشریح نتایج‬

‫همانطور که مالحظه شد‪ ،‬روش وتستون برای اندازه گیری مقاومت های باالتر به خوبی عمل میکند اما هرچه‬
‫مقاومت کمتر میشود خطا باال میرود‪.‬‬

‫در آزمایش روش پل تار‪ ،‬در آزمایش با مقاومت ‪ 10‬اهم‪ ،‬با نزدیک شدن ‪ S1‬به ‪ S2‬خطا به حداقل رسید و این‬
‫نشان میدهد پل وتستون در حالتیکه ‪ R1‬به ‪ R2‬نزدیک باشد بهترین دقت را دارد‪ .‬با این حال‪ ،‬قسمت دوم این‬
‫آزمایش که با مقاومت ‪ 100‬اهم انجام میشود نتیجه گیری قبلی را نقض میکند‪ .‬ممکن است این روند پیش بینی‬
‫نشده به این دلیل باشد که اصوال روش پل تار برای مقاومت های پایین طراحی شده است‪.‬‬

‫جمع بندی‬

‫این آزمایش ن شان داد مدار های پل نیز برای اندازه گیری مقاومت بی خطا نی ستند اما میتوان با ا ستفاده از مدار‬
‫مناسب و انتخاب صحیح کامپوننت ها‪ ،‬به دقتی مطلوب دست یافت‪.‬‬

‫سواالت‬

‫آزمایش ‪1‬‬

‫‪ o‬آیا اندازه گیری مقاومت ‪ 1kΩ‬با مقاومت متغیر ‪ 220Ω‬امکان پذیر است؟ در مورد این پدیده توضیحات‬
‫کامل دهید‪.‬‬
‫خیر‪ ،‬زیرا برای صفر شدن جریان پل باید معادله (‪ )3‬ارضا شود که با توجه به اینکه ‪ R1‬و ‪ R2‬به ترتیب‬
‫‪ 220‬و ‪ 470‬اهم ه ستند‪ ،‬مقدار مقاومت رئو ستا باید چیزی حدود ‪ 500‬اهم با شد که به کلی خارج از‬
‫بازه رئوستا ‪ 220‬اهم است‪.‬‬
‫‪ o‬خطای روش اندازه گیری فوق را برای هر چهار مقاومت محاسبه نموده و با اعداد پیش بینی شده توسط‬
‫سازندگان مقایسه کنید‪.‬‬
‫بجز مقاومت ‪ 50‬اهم که حدود ‪ 6‬در صد خطا دا شت‪ ،‬بقیه خطاها زیر ‪ 5‬در صد و باالی ‪ 1‬در صد بودند‬
‫(در صد خطاها بطور کامل در جدول ‪ 1‬آمده ا ست)‪ .‬البته باید با آزمایش بی شتر معین کرد که خطاها تا‬
‫چه حد ناشی از خطای سیستماتیک آزمایش است‪.‬‬
‫‪ o‬این روش برای اندازه گیری مقاومت های کوچک مناسب تر است یا مقاومت های بزرگ؟‬
‫همان طور که دیدیم با افزایش مقاومت مجهول‪ ،‬دقت افزایش یافت لذا این روش برای مقاومت های‬
‫نسبتا بزرگ مناسب تر است‪.‬‬
‫‪ o‬چرا پل وتسون برای اندازه گیری مقاومت های کوچک از مولتی متر مناسب تر است؟‬
‫زیرا در پل وتسمممون میتوان با قرار دادن یک مقاومت بزرگ در برابر یک مقاومت کوچک‪ ،‬از ضمممرب آنها‬
‫عددی متوسط ایجاد کرد که در آزمایشگاه قابل تولید با دقت کافی باشد‪.‬‬
‫‪ o‬ا ستفاده از ولت متر و یا آمپر متر را بعنوان معیار هم پتان سیل شدن دو طرف شبکه پی شنهاد میکنید؟‬
‫چرا؟‬

‫هردو قابل استفاده اند ولی آمپرسنج در این حالت حساسیت بیشتری دارد لذا استفاده از آمپرسنج بهتر‬
‫به نظر میرسد‪.‬‬

‫‪ o‬چرا مقاومت متغیر را از مدار خارج نموده و سپس مقاومت آنرا اندازه گیری میکنید؟‬
‫زیرا بطور کلی مقاومت ها در مدار با کامپوننت های دیگری موازی هسمممتند و این یعنی پاسمممن آنها به‬
‫مولتی متر دیگر دچار اخالل میشود‪.‬‬

‫آزمایش ‪2‬‬

‫‪ o‬با توجه به آزمایشات و محاسبات‪ ،‬روش تار جواب دقیقتری میدهد یا روش وتستون؟‬
‫روش تار دقت بهتری دارد (خطا بین ‪ 2‬درصد تا ‪ 1‬درصد) درحالیکه روش وتستون خطای تا ‪ 6‬درصد را‬
‫نیز بروز داد‪.‬‬
‫‪ o‬عوامل موثر در افزایش دقت پل تار چیست؟‬
‫در مقاومت کم هرچه کنتاکت به و سط نزدیکتر با شد دقت باالتر میرود‪ .‬با افزایش دقت مقاومت متغیر و‬
‫افزایش دامنه ولتاژ منبع‪ ،‬میتوان اندازه گیری های دقیقتری انجام داد‪( .‬هشممدار‪ :‬ولتاژ باالی منبع ممکن‬
‫است به داغ شدن سیم منجر شود)‪.‬‬
‫‪ o‬خطای اندازه گیری جدول ‪ 2‬و ‪ 3‬و ‪ 4‬را مقایسه نمایید‪.‬‬
‫خطای اندازه گیری جدول ‪ 2‬و ‪ 3‬عموما بین ‪ 2‬تا ‪ 1‬درصد بوده در حالیکه خطای اندازه گیری جدول ‪4‬‬
‫کمتر از ‪ 1‬در هزار است‪.‬‬