‫مـقـاالت‬

‫تجربیات تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ در‬

‫عیب‌یابیترانسفورماتورها‬
‫مهندس اسالم سرخوش‬
‫شرکت ترانسفورماتور قدرت‬
‫اسپادانا‬

‫مقدمه‬
‫خرابي ترانســفورماتورهاي قدرت‪ ،‬باعث کاهش قابليت اطمينان شبکه‪ ،‬اختالل در‬
‫برق‌رساني و همچنين تحميل هزينه‌هاي زياد تعميرات و نیز حمل و نقل خواهدشد‪.‬‬
‫به همين دليل‪ ،‬پایش وضعیت ترانسفورماتورها در تمام دوران عمر این تجهیز اهمیت‬
‫زیادی دارد‪. .‬‬
‫با این‌کار روند تغییرات و یا فرســایش ترانسفورماتورها از حیث الکتریکی‪ ،‬عایقی‪،‬‬
‫حرارتی‪ ،‬شــیمیایی و مکانیکی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا از بی‌برقی ناخواســته‬
‫و غافلگیرانــه آنها جلوگیری گردد‪ .‬انواع تســت‌هایی که بــا هدف پایش وضعیت‬
‫ترانسفورماتور انجام می‌شوند را می‌توان بصورت زیر دسته بندی نمود‪:‬‬
‫‪ -1‬تست‌های کارخانه‌ای (هنگام تحویل‌گیری ترانسفورماتور)‬
‫‪ -2‬تست‌های پیش‌راه‌اندازی (قبل از برق‌داری تجهیز در محل سایت)‬
‫‪ -3‬تست‌های دوره‌ای (در بازه‌های زمانی از قبل برنامه‌ریزی شده)‬
‫‪ -4‬تست‌های بر حسب ضرورت (اتفاقات و شرایط غیرقابل پیش‌بینی)‬
‫شکل یک‪ :‬تجمع گاز در رله بوخهلتز‬ ‫تست‌های بر حسب ضرورت‪ ،‬آزمونهایی هســتند که در اثر آالرم یا تریپ ناگهانی‬
‫تجهیزات حفاظتی‪ ،‬سروصدای غیرعادی ترانسفورماتور‪ ،‬نامتعادلی جریان‌ها یا ولتاژها‪،‬‬
‫رشد گاز شدید در ترانسفورماتور و غیره تجویز می‌شوند‪.‬‬
‫خنک‌کنندگیترانسفورماتوردارد‪.‬درساختارترانسفورماتور‪،‬سیم‌پیچ‌هایتنظیم‌ولتاژ‬ ‫کارشناسان واحدهای بهره‌برداری و تعمیرات شرکتها و پلنت‌های صنعتی‪ ،‬در غالب‬
‫نیز وجود دارند که در این بخش‪ ،‬ســرهای مختلفی از سیم‌پیچ بیرون آمده و وارد‬ ‫موارد با تست‌های ردیف‌های ‪ 3‬و ‪ 4‬درگیر هستند‪.‬‬
‫تپ‌چنجر می‌شوند‪ .‬همچنین سیم‌پیچ ها در ناحیه‌ی ســرفاز‪ ،‬به هادی عبوری از‬ ‫برای انجام آزمونهای ترانسفورماتورها‪ ،‬روش‌هاي مختلف سنتی و مدرن وجود دارند‬
‫بوشینگ متصل می‌گردند‪.‬‬ ‫که بر حسب تشخیص می‌توان نسبت به انجام آنها اقدام نمود‪ .‬برخی از مهم‌ترین این‬
‫لذا در ساختار سیم‌پیچ ها‪ ،‬احتمال شکستگی‌ها‪ ،‬قطعی‌ها و اتصاالت نامناسب جوش و‬ ‫روشها در جدول یک ارائه شده‌اند‪.‬‬
‫پيچ‌ها (لوز کانکشن)‪ ،‬خوردگی یا ضعف در اتصال کنتاکت‌های تپ‌چنجر و‪ ...‬اجتناب‬ ‫هر کدام از آزمونهای اشــاره شــده در جدول یک‪ ،‬در تشــخیص یک یا چند عیب‬
‫ناپذیر می‌باشــد‪ .‬از اینرو با انجام تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ‪ ،‬از صحت مدار عبور‬ ‫ترانسفورماتور کاربرد دارند و حساسیت و قدرت تشخیص آنها نیز متفاوت است‪.‬‬
‫جریان اطمینان حاصل می‌گردد‪ .‬اتصاالت نامناسب و لوزکانکشن‌ها می‌توانند با باال‬ ‫در این مقاله‪ ،‬تمرکز بحث بر روی آزمون مقاومت اهمی ســیم‌پیچ ترانسفورماتور و‬
‫بردن مقاومت موضعی در نقطه‌ی موردنظر‪ ،‬حرارت باالیی تولید نمایند‪.‬‬ ‫ارائه‌ی چند نمونه تجربیات میدانی است‪.‬‬
‫مقاومت اهمی ســیم‌پیچ در هر سه فاز مشابه هستند‪ .‬در اندازه‌گیری‌های میدانی‪،‬‬
‫مقایسه‌ی مقدار مقاومت سه فاز‪ ،‬خود به عنوان مالک قابل قبول بودن نتایج تست‬ ‫تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ‬
‫می‌باشد‪.‬‬ ‫ســیم‌پیچ های ترانســفورماتورهای توزیع و قدرت‪ ،‬بر اســاس مشــخصات فنی‬
‫اختالف مقاومت بین سه فاز سیم‌پیچ تا ‪ 5‬درصد قابل قبول بوده و برای بیش از ‪5‬‬ ‫درخواست‌شده برای ترانسفورماتور طراحی و تولید می‌شوند‪ .‬پس از طراحی سیم‌پیچ‪،‬‬
‫درصد و کمتر از ‪10‬درصد انجام تست‌های تکمیلی پیشنهاد می‌گردد و برای اختالف‬ ‫مقدار مقاومت اهمی آن کامال مشخص بوده و لذا تلفات اهمی ترانسفورماتور قابل‬
‫باالی ‪10‬درصد‪ ،‬بازدید داخلی از ترانسفورماتور ضروری است‪.‬‬ ‫محاسبه می‌باشــد‪ .‬مقدار تلفات اهمی سیم‌پیچ‪ ،‬نقش مهمی در طراحی سیستم‬

‫‪25‬‬ ‫تابستان ‪1399‬‬ ‫|‬ ‫ترانسفورماتور‬

 ‫مـقـاالت‬

‫جدول یک‪ :‬انواع آزمون‌های ترانسفورماتور‬

‫قابلیت و هدف از انجام آزمون‬ ‫نام تست‬
‫تشخيص شکستگي‌ها‪ ،‬قطعی‌ها و اتصاالت نامناسب جوش و پيچ‌ها‪ ،‬وضعیت کنتاکت‌های تپ‌چنجر‬ ‫اندازه‌گيری مقاومت اهمی سيم‌پيچ‬

‫ارزیابی وضعیت عایق و آلودگی‌های آن‬ ‫اندازه‌گيری مقاومت عايقی‬

‫تشخيص اتصال کوتاه در سيم‌پيچ و يا از دست رفتن دورها‬ ‫اندازه‌گيری نسبت تبديل‬

‫ارزیابی وضعيت و تلفات سيستم عايقی و آلودگی‌های عایق‬ ‫تست تانژانت دلتا و ظرفیت خازنی‬

‫جابجايی‌ها و دفورمه‌گی‌های فیزیکی در هسته و سیم‌پیچ‌ها‬ ‫تست آناليز پاسخ فرکانسی(‪)FRA‬‬

‫تشخيص وضعيت خشکی کاغذ و اندازه‌گیری درصد رطوبت آن‬ ‫تست پاسخ فرکانسی عايق(‪)FDS‬‬

‫تشخيص نقاط دارای ضعف عايقی‬ ‫اندازه‌گيری تخليه جزئی(‪)PD‬‬

‫تشخيص اتصالی حلقه و عيوب مدار مغناطيسی‬ ‫اندازه‌گيری بی‌باری ولتاژ پايين‬

‫تشخيص اتصالی حلقه و عيوب مدار مغناطيسی‬ ‫اندازه‌گيری تقسيم شار‬

‫تشخيص و ردیابی انواع خطاهای الکتريکی و حرارتی از طریق پایش و آنالیز گازهای محلول در روغن‬ ‫گازکروماتوگرافی‬

‫ارزيابی وضعیت کیفی روغن بخصوص از حیث آلودگی‌های فیزیکی و شیمیایی‬ ‫کنترل کیفی روغن‬

‫ارزيابی وضعيت پیری و نرخ تخریب عايق کاغذ‬ ‫اندازه‌گیری فورفورال‬

‫ارزيابی وضعيت استقامت مکانیکی و نرخ تخریب عايق کاغذ‬ ‫درجهپلیمریزاسیون‬

‫جدول سه‪ :‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ فشارضعیف بعد از تعویض‬ ‫جدول دو‪ :‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ فشارضعیف‬

‫‪ )1‬ترانسفورماتور ‪1250KVA , 20/ 0.42 kV‬‬
‫این ترانسفورماتور که در سال ‪ 2003‬توسط شرکت ‪ ABB‬ساخته شده‪ ،‬بدون هرگونه‬
‫سابقه قبلی و بطور ناگهانی با اعالم آالرم رله بوخهلتز مواجه گردید‪ .‬حجم قابل توجه‬
‫گاز جمع شده در بوخهلتز در شکل یک نشان داده شده است‪.‬‬
‫با توجه به قابل اشتعال بودن گاز جمع شده‪ ،‬انجام تست‌های تکمیلی الکتریکی در‬
‫دستور کار قرار گرفت‪ .‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ در سمت فشارضعیف در‬
‫جدول دو نشان داده شده است‪.‬‬
‫با توجه به مقدار باالی اختالف مقاومت در فازها‪ ،‬نسبت به بازگشایی ترانسفورماتور‬
‫اقــدام گردید‪ .‬در بازدید داخلی آثار نقطه داغ بر روی شــینه‌های خروجی ســمت‬
‫فشــارضعیف مشهود بود‪ .‬علت اصلی این مشــکل‪ ،‬اتصال نامناسب شینه مسی به‬
‫فویل آلومینیومی سیم‌پیچ می‌باشد که در آن از پرچ غیراصولی و نامناسب استفاده‬
‫شده‌است (شکل دو)‪.‬‬
‫با توجه به نامناسب بودن اتصال (استفاده از پرچ نامناسب بجای پیچ کردن) در هر‬
‫سه فاز‪ ،‬نسبت به تعویض هر سه سیم‌پیچ فشارضعیف اقدام شد و سیم‌پیچ جدید‬
‫با سیم مسی طراحی‪ ،‬ساخته و جایگزین شد‪ .‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ‬
‫پس از تعویض بوبین‌های فشــار ضعیف‪ ،‬در جدول سه نشان داده شده است‪ .‬شکل‬
‫سه بوبین مسی فشارضعیف ساخته شده و اکتیوپارت متناظر جدید را نشان می‌دهد‪.‬‬
‫در انجام تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ‪ ،‬نقش دما بر روی نتایج تست‪ ،‬به جهت انجام‬
‫مقایسه با مقادیر تست‌های قبل بسیار مهم است‪ .‬بنابراین توصیه می‌گردد این تست‬
‫زمانی انجام گردد که ترانس با محیط هم دما شده باشد‪ .‬همچنین به علت اندوکتانس‬
‫باالی هسته‪ ،‬برای بدست آوردن اهم سیم‌پیچ باید ابتدا هسته به اشباع برود‪ .‬لذا نیاز به‬
‫تزریق جریان در رنج چند آمپر می‌باشد‪ .‬البته دقت گردد که جریان تست از ‪10‬درصد‬
‫جریان نامی سیم‌پیچ تجاوز ننماید‪ ،‬چرا که در آن صورت به علت گرم شدن سیم‌پیچ‪،‬‬
‫اندازه‌گیری مقاومت با خطا همراه می‌باشد‪.‬‬
‫تجریبات میدانی‬
‫در ادامه چند نمونه تجربیات میدانی انجام تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ ارائه می‌گردد‬
‫که منجر بــه خطایابی‪ ،‬اقدام اصالحی و نهایتا بازگرداندن ترانســفورماتور به مدار‬
‫گردیده است‪.‬‬
‫شکل دو‪ :‬نمایی از پرچ غیراصولی و نقاط داغ روی شینه خروجی‬
‫سمتفشارضعیف‬

‫‪ )2‬ترانسفورماتور ‪2400KVA , 6.6/ 1.7/1.7kV‬‬

‫ترانســفورماتور در یک بازه زمانی چند روزه‪ ،‬شش بار با اعالم آالرم بوخهلتز مواجه‬
‫شد‪ .‬اما در واکنشی نادرست از طرف بهره‌بردار‪ ،‬هر بار پس از هواگیری‪ ،‬مجددا برق‌دار‬
‫گردید‪ .‬نتایج تست گاز کروماتوگرافی به صورت جدول چهار می‌باشد‪ .‬با توجه به نتایج‬

‫تابستان ‪1399‬‬ ‫|‬ ‫ترانسفورماتور‬ ‫‪26‬‬

 ‫مـقـاالت‬

‫جدول شش‪ :‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ‬

‫فشارضعیف ترانس ‪1000KVA‬‬

‫تست گازکروماتوگرافی و حجم بسیار باالی اتیلن‪ ،‬اتان و متان‪ ،‬وجود یک نقطه داغ‬
‫شــدید در داخل ترانسفورماتور محرز بود‪ .‬لذا تصمیم به انجام تست مقاومت اهمی‬
‫سیم‌پیچ گرفته شد تا وضعیت اتصاالت مسیر عبور جریان بررسی گردد‪.‬‬
‫نتایج تست مقاومت در جدول پنج نشان داده شده که حاکی از باال بودن بیش از حد‬
‫مجاز مقاومت در همه تپ‌های فاز ‪ B‬فشارقوی است‪.‬‬
‫ترانسفورماتور در محل سایت بازگشایی گردید و نسبت به بازدید داخلی اقدام شد‪.‬‬
‫شکل سه‪ :‬نمایی از بوبین مسی جدید و اکتیوپارت مونتاژ شده‬
‫در بازدید داخلی وجود لوزکانکشــن در محل تپ‌چنجر و سوختگی کنتاکت‌های‬
‫تپ‌چنجر مشاهده گردید (شکل چهار)‪.‬‬
‫در ادامه با توجه به نبود تپ‌چنجر یدکی و نیز اصرار کارفرما جهت سرعت بخشیدن‬ ‫جدول چهار‪ :‬نتایج تست گازکروماتوگرافی‬
‫به برق‌داری مجدد ترانسفورماتور‪ ،‬در تصمیم‌گیری نهایی مقرر گردید با توجه به اینکه‬
‫این ترانسفورماتور همواره در یک تپ عملکرد دارد‪ ،‬نسبت به حذف تپ‌چنجر و یکسره‬
‫کردن اتصال در تپ بهره‌برداری اقدام گردد‪ .‬بنابراین اتصاالت با استفاده از موف در‬
‫تپ دو فیکس گردید و مجددا تست مقاومت اهمی انجام گردید که نتیجه کامال قابل‬
‫قبول بود‪( .‬شکل پنج)‬
‫جدول پنج‪ :‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ ترانس ‪2400KVA‬‬
‫‪ )3‬ترانسفورماتور ‪1000KVA , 20/ 0.4kV‬‬
‫ترانسفورماتور مذکور در حال برق‌رسانی نرمال بود که ناگهان با آالرم رله بوخهلتز و‬
‫تجمع گاز روبرو شد‪ .‬پس از آنکه مشخص گردید گازها قابل اشتعال هستند‪ ،‬نسبت‬
‫به انجام تست‌های الکتریکی علی‌الخصوص مقاومت اهمی سیم‌پیچ اقدام گردید‪ .‬نتایج‬
‫مقاومت اهمی سمت فشارضعیف مطابق جدول شش بود که حاکی از انحراف قابل‬
‫توجه در فاز وسط است‪.‬‬
‫بنابراین نسبت به بازگشایی و بازدید داخلی اقدام گردید‪ .‬همانطور که در شکل شش‬
‫مشاهده می‌شود‪ ،‬شل بودن محل اتصال فاز ‪ 2V‬عامل تولید گاز بود که با آچارکشی‬
‫محل اتصال مشکل رفع گردید‪.‬‬
‫‪2500KVA, 33/0.425kV‬‬
‫‪ )4‬ترانسفورماتور‬
‫نتایج تست دوره‌ای روی ترانسفورماتور مطابق جدول هفت بود‪.‬‬
‫با توجه به نتایج گازکروماتوگرافی و محرز بودن وجود خطا در ترانسفورماتور‪ ،‬نسبت به‬
‫انجام تست مقاومت اهمی اقدام گردید‪.‬نتایج تست مقاومت در سمت فشارقوی مطابق‬ ‫شکل چهار‪ :‬آثار لوز کانکشن و داغ شدگی در ناحیه کنتاکت‌های‬
‫تپ‌چنجر‬
‫شکل هفت می باشد‪ .‬همانطور که نتایج نشــان می‌دهد در دو حالت اندازه‌گیری‪،‬‬
‫مقادیر مقاومت بصورت قابل توجهی افزایش یافته است‪ .‬به علت مثلث بودن اتصال‬
‫فشارقوی‪ ،‬فاز ‪ 1V‬در دو اندازه‌گیری ‪ 1U-1V‬و ‪ 1V-1W‬مشترک می‌باشد‪ .‬لذا وقوع‬
‫مشکل در ‪ 1V‬محتمل است‪ .‬نتایج بازدید داخلی‪ ،‬ذوب شدگی در ناحیه سرفاز ‪ 1V‬را‬
‫تایید می‌نماید (شکل هشت)‪.‬‬

‫جدول هفت‪ :‬نتایج تست گازکروماتوگرافی دوره‌ای‬

‫‪27‬‬ ‫تابستان ‪1399‬‬ ‫|‬ ‫ترانسفورماتور‬

 ‫مـقـاالت‬

‫شکل پنج‪ :‬نمایی از فیکس کردن اتصاالت در تپ دو بوسیله‬

‫موف و نتایج مقاومت اهمی سه فاز پس از آن‬

‫شکل هفت‪ :‬مقادیر مقاومت اندازه‌گیری شده و گراف مقایسه‌ای‬

‫سه فاز‬

‫شکل شش‪ :‬نمایی از شل شدگی در محل اتصال فاز‬

‫‪ 2V‬و رفع آن با آچارکشی‬

‫‪ )5‬ترانسفورماتور‪20MVA, 6320kV‬‬
‫این ترانسفورماتور که دارای تپ‌چنجر تحت بار است‪ ،‬تحت تست‌های دوره‌ای سالیانه‬
‫قرار گرفت که نتایج تســت مقاومت اهمی سیم‌پیچ در تپ‌های ‪19‬گانه در جدول‬
‫هشت نشان داده شده است‪.‬‬
‫با توجه به نتایج‪ ،‬مشاهده گردید که نتایج مقاومت اهمی سیم‌پیچ در فاز ‪ 1U‬در دو‬
‫جهت حرکت تپ‌چنجر‪ ،‬نسبت به هم غیرطبیعی و متفاوت می‌باشند (شکل نه)‪.‬‬
‫با توجه به نتیجــه‌ی فوق و نیز نزدیک بودن موعد اورهــال دوره‌ای تپ‌چنجر (بر‬
‫حســب زمان) و احتمال تاثیرپذیری نتایج مقاومت اهمی از وضعیت کنتاکت‌های‬
‫دایورترسوئیچ‪ ،‬تصمیم به سرویس پیش از موعد تپ‌چنجر گرفته‌شد‪ .‬پس از سرویس‬
‫کامل دایورترسوییچ‪ ،‬مجددا اندازه‌گیری‌ها تکرار ولی در نتایج بدست آمده تغییری‬
‫حاصل نشد‪ .‬بنابراین در گام بعدی نسبت به تخلیه‌ی روغن ترانسفورماتور و بازدید‬
‫داخلی از ناحیه‌ی تپ سلکتور و کنتاکت‌های آن اقدام گردید (از طریق دریچه بازدید)‪.‬‬ ‫شکل هشت‪ :‬آثار ذوب شدگی در ناحیه سرفاز ‪1V‬‬
‫در بازدید داخلی‪ ،‬آثار داغ شــدگی و کربونیزه شــدن بر روی کنتاکت‌های ثابت و‬
‫متحرک ناحیه‌ی تپ سلکتور کامال قابل رویت بوده‌اند (شکل ده)‪.‬‬
‫پس از آن نسبت به تمیزکاری سطح کنتاکت‌های متحرک و ثابت اقدام شد و مجددا‬
‫تســت مقاومت اهمی تکرار گردید‪ .‬نتایج مطابق شکل یازده بدست آمد که عددها‬
‫نسبت به حالت قبل تغییرات کاهشی داشته‌اند (شکل یازده‪-‬سمت چپ)‪ .‬اما چیزی‬
‫که در این نتایج غیر عادی به نظر می‌‌رسید‪ ،‬مقادیر باالتر مقاومت‌های دو فاز از تپ‬
‫‪ 11‬تا ‪ 19‬نسبت به یک فاز دیگر بود (شکل یازده‪-‬سمت راست)‪ .‬این مساله احتمال‬
‫وجود مشکل در ناحیه ‪ change over‬را تقویت می‌نمود‪ .‬با بازدید دقیق‌تر مشخص‬
‫گردید که کنتاکت‌های ‪ change over‬دارای لوز کانکشــن بودند که البته پس از‬
‫اقدام اصالحی مقادیر مقاومت به محدوده نرمال برگشت‪ .‬در واقع در این تپ‌چنجر‬
‫دو عیب همزمان داغ‌شــدگی کنتاکت‌های تپ سلکتور و شل شدن کنتاکت‌های‬
‫‪ change over‬بصورت توامان حادث شده‌اند‪.‬‬

‫تابستان ‪1399‬‬ ‫|‬ ‫ترانسفورماتور‬ ‫‪28‬‬

 ‫مـقـاالت‬

‫نتیجه گیری‬
‫در این مقاله به یکی از تست‌های پرکاربرد در عیب‌یابی ترانسفورماتورها که همان‬
‫اندازه‌گیری مقاومت اهمی ســیم‌پیچ می‌باشــد پرداخته شــده است و چند مورد‬
‫از تجربیات میدانی ارائه شــده تا خوانندگان محترم تصویر بهتری از این تســت و‬
‫قابلیت‌های آن در ارزیابی وضعیت ترانسفورماتور بدست آورند‪.‬‬

‫جدول هشت‪ :‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ که در دو جهت‬ ‫شکل نه‪ :‬نمودار مقاومت اهمی سیم‌پیچ بصورت رفت و‬
‫حرکت تپ از ‪ 1‬به ‪ 19‬و نیز ‪ 19‬به ‪ 1‬اندازه‌گیری شده‌است‪.‬‬ ‫برگشت در فاز ‪1U‬‬

‫شکل ده‪ :‬آثار داغ شدگی و‬

‫کربونیزه شدن درناحیه‬
‫تپ سلکتور‬

‫شکل یازده‪ :‬نتایج تست مقاومت اهمی سیم‌پیچ پس از تمیزکاری کنتاکت‌ها‬

‫‪29‬‬ ‫تابستان ‪1399‬‬ ‫|‬ ‫ترانسفورماتور‬