‫به نام خدا‬

‫‪ ‬عنوان آزمایش‪:‬‬
‫تعیین نیروی محرکه و مقاومت درونی مولد ها‬

‫‪ ‬نویسنده‪ :‬پیمان حسین زاده سلطان احمدی‬

‫رشته‪ :‬مهندسی برق‬
‫استاد‪:‬‬
‫نام اعضا‪ :‬مهدی اسدی ‪ -‬پیمان حسین زاده سلطان احمدی ‪ -‬محمد علی حاج سلطانی‬
‫ساعت ‪۱۶‬‬ ‫تاریخ آزمایش ‪۱۲/۹۵/ ۳:‬‬
‫تاریخ تحویل ‪۱/۹۶/ ۲۹:‬‬

‫‪ ‬وسایل مورد استفاده در آزمایش‪:‬‬

‫‪ )۱‬باتری ‪۱.۵‬ولتی بزرگ ‪ ۴‬عدد‬
‫‪ )۲‬مقاومت ‪۲‬عدد(‪۲۳۰‬و‪۲۷۸‬اهم(‬
‫‪ )۳‬سیم های رابط‬
‫‪ )۴‬آمپرمتر‬

‫‪ ‬هدف آزمایش‪:‬‬
‫محاسبه ی نیروی محرکه مولد و مقاومت درونی باتری به صورت جدا گانه و بهم بسته شده‬

‫‪1‬‬
 ‫تئوری آزمایش‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫در حالت کلی مولد ه ا (و بط ور اخص باتریه ا) منب ع ن یروی محرک ه الک تریکی هس تند ک ه م ابین دو‬
‫قطبش ان اختالف پتانس یل الک تریکی وج ود دارد و این اختالف پتانس یل الک تریکی وج ود دارد ‪ .‬این‬
‫اختالف پتانسیل الکتریکی را در هر دو نقطه که به آن وصل می شوند ایجاد می نمایند‪.‬مول د ه ا دارای‬
‫مشخصاتی هستند که عمده ترین آنها نیروی محرکه و مقاومت داخلی آن هاست‪.‬‬
‫بنا به تعریف نیروی محرکه یک مولد عبارست از مق دار ان رژی ای ک ه در مول د ص رف می ش ود ت ا‬
‫واحد بارالکتریکی یک دور مدار را طی نماید‪.‬به عبارت دیگر ‪ ∂ q‬در م دت ‪ ∂ t‬از م دار ش امل مول د‬
‫بگذرد و در این مدت انرژی الکتریکی ‪ ∂ W‬توسط منبع تولید ش ده و ب رای این ک ار ب ه مص رف برس د‬
‫‪∂W‬‬
‫نسبت ‪ ∂ d‬را با ‪ ԑ‬نمایش داده و به آن نیروی محرکه مولد گویند ‪.‬‬
‫‪∂W‬‬
‫=‪ε‬‬
‫‪∂q‬‬
‫ژول‬
‫واحد نیروی محرکه الکتریکی کولن و یا به بیان دیگر همان ولت می باشد‪.‬‬
‫در باتری ها و مولد های شیمیایی انرژی الزم برای ایجاد اختالف پتانسیل در دو سر ب اتری از طری ق‬
‫واکنش های شیمیای داخل باتری بوجود می آید و در سایرمولد ها از طریق مکانیکی ( در مولد جریان‬
‫متناوب) و یا از طریق مصرف انرژی حرارتی (در ترموکوپل ها)مهیا می شود‪.‬‬
‫مقاومت داخلی مولد‪:‬در کلیه مدارهای الکتریکی شامل المان مقاومت وقتی جریانی از این الم ان عب ور‬
‫می کند یک افت ولتاژ به صورت ‪ V=IR‬در دو سر مقاومت بوج ود می آی د‪.‬ح ال اگ ر م ا ی ک م دار‬
‫ساده و بدون مقاومت خارجی در نظر بگیریم و از مقاومت سیم ها نیز صرف نظر ش ود(م دار انص ال‬
‫کوتاه مولد)علی االصول نباید افت ولتاژی درمدار مشاهده شود‪.‬در صورتی که در این م ورد ن یز ی ک‬
‫افت ولتاژ جزيی به چشم می خورد‪.‬این افت ولتاژ کوچک صرفا ب ه علت عب ور جری ان از داخ ل مول د‬
‫ایجاد می شود‪.‬مفهوم مق اومت داخلی مول د ب رای توجی ه این افت ولت اژ کوچ ک ص رفا ب ه علت عب ور‬
‫جریان از داخل مولد ایجاد می شود‪.‬مفهوم مق اومت داخلی مول د ب رای توجی ه این افت ولت اژ ان دک(در‬
‫مدار اتصال کوتاه)ابداع گردیده است ‪.‬بدین معنی که اگر برای خود مول د ی ک مق اومت درونی (‪ )2‬در‬
‫نظر بگیریم همواره ولتاژ دو سرمدار به اندازه ‪ rI‬از مقدار ‪ ԑ‬کمتر خواهد بود یعنی ‪:‬‬
‫‪V =ԑ−rI‬‬
‫این مقدار ولتاژی است که وقتی یک ولت متر مستقیما به دو سر وصل شود نشان خواهد داد‪ .‬در ح الت‬
‫ایده آل که مقاومت داخلی مولد صفر در نظر گرفته می شود می ت وان همین مق دار را ب ه ح ای ن یروی‬
‫محرکه مولد در نظر گرفت‪)V =ԑ( .‬‬

‫‪ ‬شرح آزمایش‪:‬‬
‫الف) اندازه گ‪//‬یری ن‪//‬یروی محرک‪//‬ه و مق‪//‬اومت داخلی مولد‪ :‬م داری متش کل از ب اتری‪ ،‬مق اومت و‬
‫میلی آمپر متر تشکیل می دهیم‪ .‬در این جا ‪ ԑ l‬نیروی محرکه باتری اول می باشد‪ .‬این مدار را ی ک ب ار‬
‫برای مقاومت ‪ R1=230 Ω‬و بار دیگر برای ‪ R2=278 Ω‬تشکیل داده و ب رای ه ر ک دام مق دار ‪ I‬را از‬
‫میلی آمپر متر خوانده ‪ .‬در روابطزیر قرار داده و نهایتا از حل دو معادله دو مجه ولی ‪ ԑ‬و ‪ r‬را ب رای‬
‫باتری اول بدست آورید‪:‬‬
‫مشابه همین عملیات را برای ‪ 3‬باتری بعدی نیز انجام داده و ‪ ԑ‬و ‪ r‬را برای ه ر ک دام بدس ت آورده و‬
‫در جدول زیرثبت کنید‪.‬‬
‫‪∑ rn =r‬‬ ‫‪∑ ԑn ԑ‬‬
‫میانگین مقاومت درونی باتری‬ ‫میانگین نیروی محرکه باتری ها‬ ‫=‬
‫‪n‬‬ ‫‪∑n‬‬
‫ها‬

‫‪2‬‬
 ‫) ‪ε 1=I 1 ( R1 +r‬‬
‫) ‪ε 1=I 2 (R 2+r‬‬
‫در تغییر مقاومت استفاده شده‪ ،‬چون باتری عوض نشده اس ت‪ ،‬ل ذا ن یروی محرک ه ث ابت می باش د‪ .‬پس‬
‫برای هر آزمایش به راحتی ب ا تش کیل دس تگاه دو معادل ه ی دو مجه ولی می ت وانیم مق اومت درونی و‬
‫همچنین نیروی محرکه مولد را محاسبه کنیم‪ .‬سپس جدولی تنظیم می کنیم‪.‬‬

‫‪R1=230 Ω, I 1=5.82mA =0.00582 A‬‬ ‫باتری ‪:۱‬‬

‫‪R2=278 Ω, I 2=4.89 m Α=0.00489 A‬‬
‫‪ε 1=0.00582 ( 230+ r ) yields r=22.38 Ω‬‬
‫→‬
‫‪ε 1=0.00489 ( 278+r ) ε 1=1.4638 V‬‬

‫‪R1=230 Ω, I 1=5.84 mA=0.00584 A‬‬ ‫باتری ‪:۲‬‬

‫‪R2=278 Ω, I 2=4.90 m Α=0.00490 A‬‬
‫‪ε 1=0.00584 ( 230+r ) yields r =22.36 Ω‬‬
‫→‬
‫‪ε 1=0.00490 ( 278+r ) ε 1=1.4621 V‬‬

‫‪R1=230 Ω, I 1=5.87 mA=0.00587‬‬ ‫باتری ‪:۳‬‬

‫‪R2=278 Ω, I 2=4.91 m Α=0.00491 A‬‬
‫‪ε 1=0.00587 ( 230+r ) yields r =22.34 Ω‬‬
‫→‬
‫‪ε 1=0.00491 ( 278+ r ) ε 1=1.4712 V‬‬

‫‪R1=230 Ω, I 1=5.86 mA=0.00586 A‬‬ ‫باتری ‪:۴‬‬

‫‪R2=278 Ω, I 2=4.90 m Α=0.00490 A‬‬
‫‪ε 1=0.00586 ( 230+r ) yields r =22.35 Ω‬‬
‫→‬
‫‪ε 1=0.00490 ( 278+r ) ε 1=1.4637 V‬‬
‫)‪R1=230 (Ω‬‬ ‫)‪R2=278 (Ω‬‬
‫)‪r ( Ω‬‬ ‫) ‪ε 1(V‬‬
‫)‪I 1( m Α‬‬ ‫)‪I 2( m Α‬‬

‫باتری‪1‬‬ ‫‪4.86‬‬ ‫‪5.82‬‬ ‫‪22.38‬‬ ‫‪1.4638‬‬

‫باتری‪2‬‬ ‫‪4.90‬‬ ‫‪5.84‬‬ ‫‪22.36‬‬ ‫‪1.4621‬‬

‫باتری‪3‬‬ ‫‪4.91‬‬ ‫‪5.87‬‬ ‫‪22.34‬‬ ‫‪1.4712‬‬

‫باتری‪4‬‬ ‫‪4.90‬‬ ‫‪5.86‬‬ ‫‪22.35‬‬ ‫‪1.4637‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ب‪ )1‬چهار باتری سری‪ :‬چهار باتری را که در آزمایش قسمت الف ‪ ԑ‬و ‪ r‬آن ها را حساب کرده ایم ب ه‬
‫صورت سری بهم می بندیم و شدت جریان گذرنده از مقاومت را یکبار برای ‪ R1‬و ب ار دیگ ر ب رای ‪R2‬‬
‫‪pԑ‬‬
‫بدست می آوریم‪ .‬این جریان های عملی با شدت جریان هایی ک ه از طری ق فرم ول ‪ I = R + p r‬بدس ت‬
‫می آیند نیز برابر است‪.‬‬
‫نکته‪ :‬برای بدست آوردن نیروی محرکه بیشتر ب اتری ه ا را ب ه ص ورت س ری بهم می بن دیم‪ .‬ن یروی‬
‫محرکه باتری معادل برابر مجموع نیروی محرکه باتری ها خواهد ب ود در این ح الت اگ ر چ ه ن یروی‬
‫محرکه بیشتری ایجاد می شود ولی ظرفیت آمپر ساعت افزایش نمی یابد به عبارت دیگر قابلیت جریان‬
‫دهی باتری ها افزایش نمی یابد در ضمن مقاومت داخلی ب اتری ه ا ب ا هم جم ع خواه د ش د و مق اومت‬
‫زیادتری را درمقابل عبور جریان از خود نشان خواهد داد‪.‬‬
‫‪R1=230 Ω, I 1=22.96 mA=0.02296 A‬‬
‫‪R2=278 Ω, I 2=19.34 m Α=0.01934 A‬‬
‫‪ε 1=0.00586 ( 230+r ) yields r =26.44 Ω‬‬
‫→‬
‫‪ε 1=0.00490 ( 278+r ) ε 1=5.88 V‬‬

‫ب‪ )2‬چهار باتری موازی‪ :‬باطری های فوق را این ب ار مط ابق ش کل روب رو بهم وص ل کنی د و ش دت‬
‫جریانها را یکبار با قراردادن ‪ R1‬و بار دیگر با قراردادن‪ R2‬بدس ت می آوریم و اگ ر ب ا مق ادیر بدس ت‬
‫‪ԑ‬‬
‫=‪I‬‬
‫) مقایسه کنیم‪ ،‬مقادیر یکسان بدست می آیند‪.‬‬ ‫‪R+‬‬
‫آمده از فرمول جریان در حالت موازی ( ‪r‬‬
‫‪q‬‬
‫نکته ‪ :1‬در موازی کردن باطری ها باید نیروی محرکه پیام ها (تقریبا ) با هم مساوی باشد‪.‬‬
‫نکته ‪ :2‬در حالت موازی هر چقدر هم تعداد پیام ها زیاد باشد نیروی محرکه کل هم ان ن یروی محرک ه‬
‫متوسط یکی از پیلها خواهد بود‪.‬‬
‫نکته ‪ :3‬قابلیت جریان دهی باطری ها در حالت موازی افزایش می یابد ‪.‬‬
‫نکته ‪ :4‬مقاومت درونی معادل پیلها چون به صورت موازی با هم ترکیب شده کمتر از مقاومت درونی‬
‫تک تک پیلها خواهد بود‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪R1=230 Ω, I 1=5.89 mA=0.00589 A‬‬
‫‪R2=278 Ω, I 2=4.94 m Α=0.00494 A‬‬
‫‪ε 1=0.00589 ( 230+r ) yields r=19.6 Ω‬‬
‫→‬
‫‪ε 1=0.00494 ( 278+r ) ε 1=1.470V‬‬

‫)‪R1=230 (Ω‬‬ ‫)‪R2=278 (Ω‬‬

‫چهار باتری‬ ‫)‪r ( Ω‬‬ ‫) ‪ε 1(V‬‬
‫)‪I 1(m Α‬‬ ‫)‪I 2(m Α‬‬

‫موازی‬ ‫‪4.94‬‬ ‫‪5.89‬‬ ‫‪19.6‬‬ ‫‪1.470‬‬

‫سری‬ ‫‪19.34‬‬ ‫‪22.96‬‬ ‫‪26.44‬‬ ‫‪5.88‬‬

‫نهایتا جدولی را با داده های فوق تنظیم می کنیم‪.‬‬

‫خطا گیری‪:‬‬
‫خطای آزمایش‬ ‫‪‬‬

‫خطا گیری‪:‬‬
‫) ‪dε dI d (R+r‬‬
‫‪ε =I ( R+r ) ln ln ε=ln I +ln( R+ r )derive = +‬‬
‫→‬ ‫→‬ ‫‪ε‬‬ ‫‪I‬‬ ‫) ‪( R+r‬‬
‫‪dε dI‬‬
‫= ‪d ( R+r )=0‬‬
‫→‬ ‫‪ε‬‬ ‫‪I‬‬

‫‪I =0.0048925 A‬‬ ‫الف)‬

‫‪dε‬‬ ‫‪0.00001‬‬
‫=‬ ‫‪=0.00204 % 0.204 %‬‬
‫‪ε 0.0048925‬‬ ‫→‬

‫ب‪)1‬‬
‫‪dε 0.00001‬‬
‫=‬ ‫‪=0.00202 % 0.202 %‬‬
‫‪ε 0.00494‬‬ ‫→‬

‫ب‪)2‬‬
‫‪dε 0.00001‬‬
‫=‬ ‫‪=0.000517 % 0.0517 %‬‬
‫‪ε 0.01934‬‬ ‫→‬

‫سواالت آزمایش‬ ‫‪‬‬

‫‪-۱‬مقدار ‪ r‬در یک مولد به چه عواملی بستگی دارد ؟‬

‫‪Ɛ‬‬
‫با توجه به رابطه ی‪Ɛ=(R+r ) I  r = I - R‬هرچه مقادیر ‪ I‬و ‪ R‬بیشتر باشند ‪ r‬کمتر است یعنی ‪r‬‬
‫با ‪ R‬و ‪ I‬رابطه معکوس دارد ‪.‬‬
‫‪pqε‬‬
‫‪ -2‬فرمول‪ qR+ pr =I‬را اثبات کنید ‪.‬‬
‫اگر ‪ n‬پبل مشابه را در ‪ q‬رشته ‪ p‬تایی ب ه هم ببن دیم مق اومت دروني مع ادل را در ه ر رش ته ب ا‪, r 2 ,‬‬
‫'‬ ‫'‬
‫… ‪ r 1 r n ,‬و نيروي محركه و مق اومت درونی پی ل ‪ i‬ام را ب ه ت رتیب ب ا ‪ ε i‬و ‪ r i‬نش ان دهيم خ واهيم‬
‫ت‪:‬‬ ‫داش‬

‫‪5‬‬
‫چون رشته ها با هم به صورت موازي بسته شده اند پس ‪ ε‬در تمامی شاخه ها با هم براب ر اس ت ام ا‬
‫از طرفی چون پیل ها در هر رشته با هم به صورت سري بسته شده اند پس ‪ ε‬معادل هر شاخه برابر با‬
‫مجموع ׳‪ ε‬پیل های موجود در آن شاخه است‪:‬‬

‫‪|ε 1 =ε 2=. . .=ε r =.. .=ε q‬‬

‫‪p‬‬ ‫'‬
‫¿ ‪⟩|ε '1=ε '2 =.. .=ε 'n ⇒ ε=∑ ε 'i =p ε '  ¿⇒ ε r =p ε‬‬
‫‪i=1‬‬
‫¿‬
‫چون پیل ها در هر رشته با هم به صورت سري بسته شده اند پس ‪ r‬معادل هر ش اخه براب ر ب ا مجم وع‬
‫' ‪ r‬پیل های موجود در آن شاخه است اما از طرفی چون رشته ها با هم به صورت موازي بسته شده ان د‬
‫پس معکوس ‪ r‬معادل تمامی شاخه ها برابر با مجموع معکوس ' ‪ r‬پیل های موجود در آن شاخه است ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪| = + +. ..+‬‬
‫‪rT r1 r2‬‬ ‫‪rq‬‬
‫'‪p r‬‬
‫‪p‬‬ ‫= ‪ ¿ ⇒ rT‬‬ ‫¿‬
‫‪⟩|r 1 =r 2 =r n ⇒r =∑ r i =p r‬‬ ‫‪q‬‬
‫'‬ ‫'‬ ‫'‬ ‫'‬ ‫'‬

‫‪i=1‬‬
‫¿‬
‫در نتيجه با توجه به قانون اختالف پتانسيل ‪ ،‬در مدار تك حلقه اي و با توجه به رواب ط قس مت ه ای ‪ I‬و‬
‫‪ II‬خواهیم داشت ‪:‬‬
‫'‬ ‫'‬
‫‪pr‬‬ ‫'‬ ‫'‬ ‫' ⃗ ‪pr‬‬ ‫'‬
‫‪IR+ I‬‬ ‫‪−p ε =0→ p ε =I ( R+‬‬ ‫) ‪) ¿ q n ε =I ( qR+ p r‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬
‫'‬
‫‪nε‬‬
‫=‪⇒I‬‬ ‫'‬
‫‪qR+ p r‬‬
‫حال اگر باطری ها یکسان نباشند می توان برای همه آنها یک ' ‪ ε‬و ' ‪ r‬واحد (میانگین) در نظر گ رفت‬
‫یعنی‪:‬‬
‫'‬ ‫'‬ ‫̄‪n ε‬‬
‫= ‪ε = ε̄ ∧r = r̄ ⇒ I‬‬
‫̄‪qR+ p r‬‬

‫‪ -3‬ب اطري ی ک اتومبيل ‪ 12‬ولت و ‪ 40‬آم پر و ب اطري ديگ ر ‪ 12‬ولت و ‪ 60‬آم پر مي باش د این دو‬
‫باطری چه فرقي در بهم بندي داخلي با هم دارند ؟‬
‫‪Ɛ‬‬
‫با توجه به رابطه ی‪ Ɛ=( R+r ) I −R I =  r‬چون شدت جریان باتری اول از شدت جریان باتری‬
‫دوم کمتر است در نتیجه مقاومت درونی باتری اول از مقاومت درونی باتری دوم بیشتر است ‪.‬‬

‫‪6‬‬