‫به نام خدا‬

‫عنوان آزمایش‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫اندازه‌گیری ضریب القا متقابل دو سیم‌پیچ‬

‫نویسنده‪ :‬پیمان حسین زاده سلطان احمدی‬ ‫‪‬‬

‫رشته‪ :‬مهندسی برق‬
‫استاد ‪ :‬رضایی‬
‫نام اعضا‪ :‬مهدی اسدی ‪ -‬پیمان حسین زاده سلطان احمدی ‪ -‬محمد علی حاج سلطانی‬
‫تاریخ آزمایش ‪ ۱/۹۵/ ۱۵:‬ساعت ‪۱۶‬‬
‫تاریخ تحویل ‪۱/۹۵/ ۲۹:‬‬

‫وسایل مورد استفاده در آزمایش‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ )۱‬منبع ولتاژ مستقیم قابل تنظیم (‪ ۲۵-۰‬ولت)‬
‫‪ )۲‬بوبین‌های ‪ ۱۲۰۰‬و ‪ ۶۰۰‬دور‬
‫‪ )۳‬سیم های رابط‬
‫‪ )۴‬هسته ورقه و ورقه‌ای ‪ I‬و ‪ U‬شکل‬
‫‪ )۵‬آمپرمتر و ولتمتر‬

‫هدف آزمایش‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫اندازه‌گیری ضریب القا متقابل دو سیم‌پیچ‬

‫تئوری آزمایش‪:‬‬

‫یک هانری ضریب خود القاء سیم‌لوله‌ای است که هرگاه جریانی‪ L‬که از آن عبور می‌کند با آهنگ ی‪LL‬ک آم‪LL‬پر‬
‫بر ساعت تغییر کند‪ ،‬نیروی محرکه ای برابر یک ولت در آن القا شود‪.‬‬
‫اندازه این ضریب بستگی به شکل ظاهری سیم‌پیچ و جنس هسته آن دارد و ب‪LL‬ا پیچی‪LL‬دن س‪LL‬یم‌پیچ ح‪LL‬ول هس‪LL‬ته‬
‫فرومغناطیسی (مثل آهن)‪ ،‬شار عبوری‪ L‬و در نتیجه ضریب خود القايی سیم پیچ به نحو چشم گ‪LL‬یری (نس‪LL‬بت‬
‫به سیم‌پیچ با هسته هوا) افزایش می‌یابد؛ جوزف هانری دانش‪LL‬مند و فیزیک‪LL‬دان سرش‪LL‬ناس آمریک‪LL‬ایی در ق‪LL‬رن‬
‫نوزدهم بود‪ ،‬یکای خود القایی به افتخار وی هانری نام گزاری شد ‪.‬‬
‫شرح آزمایش‪:‬‬
‫الف) هر یک از دو بوبین ‪300‬و‪ 1200‬دور را در مداری‬
‫مطابق شکل روبرو با ولتاژ ‪V‬مستقیم بستیم و با اندازه‌گیری‬
‫‪V‬‬
‫مق‪L‬ادیر ‪ V‬و ‪ I‬و رابط‪L‬ه ‪ R= I‬مق‪L‬دار مق‪L‬اومت اهمی ه‪L‬ر‬
‫‪mA‬‬
‫بوبین ه‪L‬ا را بدس‪L‬ت آوردیم‪ .‬این رون‪L‬د را ی‪L‬ک ب‪L‬ار‬ ‫یک از‬
‫باهسته و بار دیگر بدون هسته انج‪LL‬ام دادیم‪ .‬مق‪LL‬ادیر بدس‪LL‬ت‬
‫آمده به شرح زیر است‪:‬‬
‫سیم پیچ ‪ 300‬دور‬ ‫سیم پیچ ‪1200‬‬
‫دور‬
‫بیهسته‬ ‫باهسته‬ ‫بیهسته‬ ‫باهسته‬
‫) ‪V (V‬‬ ‫‪0.212‬‬ ‫‪0.227‬‬ ‫‪0.945‬‬ ‫‪0.943‬‬
‫) ‪I (mA‬‬ ‫‪279.8‬‬ ‫‪282.3‬‬ ‫‪81.9‬‬ ‫‪81.7‬‬
‫)‪R(Ω‬‬ ‫‪0.757‬‬ ‫‪0.804‬‬ ‫‪11.54‬‬ ‫‪11.43‬‬

‫مالحظه می‌کنیم که مقادیر ‪ R‬در حالت بی‌هسته و باهسته برابرند‪L.‬‬

‫‪:‬محاسبه خطا‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪dR dV dI 0.001 0.1‬‬
‫=‪R‬‬ ‫= → ‪→ ln R=ln → ln R=ln V −ln I‬‬ ‫= ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0.005‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪I 0.212 279.8‬‬

‫‪0.005 ×100=0.5 % → dR=R × 0.005=0.757× 0.005=0.003‬‬

‫‪0.754≤ R≤ 0.760‬‬

‫مشابه مدار قبلی را این بار با ولتاژ متناوب بستیم‪ L‬و روند قبل را تک‪LL‬رار ک‪LL‬رده و مق‪LL‬ادیر ‪ V‬و ‪ I‬را در ه‪LL‬ر‬
‫‪V‬‬
‫ی‪L‬ک از حالت‌ه‪L‬ا ان‪L‬دازهگ‪L‬یری ک‪L‬ردیم‪ L‬و ب‪L‬ا اس‪L‬تفاده از رابط‪L‬ه ‪ Z= I‬مق‪L‬دار مق‪L‬اومت ظ‪L‬اهری ه‪L‬ر ی‪L‬ک از‬

‫‪1‬‬
‫بوبین‌ها را بدست آوردیم‪ .‬این روند را یک بار باهسته و بار دیگر ب‪LL‬دون هس‪LL‬ته انج‪LL‬ام دادیم‪ .‬مق‪LL‬ادیر بدس‪LL‬ت‬
‫آمده به شرح زیر است‪:‬‬
‫سیم پیچ ‪ 300‬دور‬ ‫سیم پیچ ‪ 1200‬دور‬
‫بیهسته‬ ‫باهسته‬ ‫بیهسته‬ ‫باهسته‬
‫) ‪V (V‬‬ ‫‪0.225‬‬ ‫‪0.920‬‬ ‫‪2.033‬‬ ‫‪2.383‬‬
‫) ‪I (mA‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪152‬‬ ‫‪125.3‬‬ ‫‪24.9‬‬
‫)‪Z(Ω‬‬ ‫‪1.102‬‬ ‫‪6.05‬‬ ‫‪16.22‬‬ ‫‪95.70‬‬

‫‪:‬محاسبه خطا‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪dZ dV dI 0.001 0.1‬‬
‫=‪Z‬‬ ‫→ ‪→ ln Z=ln → ln Z=ln V −ln I‬‬ ‫=‬ ‫= ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0.001‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪I 2.033 125.3‬‬

‫‪0.001 ×100=0.1 % → dZ=Z ×0.001=16.22× 0.001=0.01622‬‬

‫‪16.20 ≤ Z ≤ 16.24‬‬

‫√ =‪ L‬و مقادیر بدست آمده برای ‪ R‬و ‪ Z‬مقدار ‪ L‬را برای ه‪L‬ر ی‪L‬ک از ب‪L‬وبینه‪L‬ا‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Z −R‬‬
‫با استفاده از رابطه‬
‫‪ω‬‬

‫بدست آوردیم‪ .‬مقادیر بدست آمده به شرح زیر است‪:‬‬

‫سیم پیچ ‪ 300‬دور‬ ‫سیم پیچ ‪ 1200‬دور‬
‫بیهسته‬ ‫باهسته‬ ‫بیهسته‬ ‫باهسته‬
‫)‪R(Ω‬‬ ‫‪0.757‬‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪11.54‬‬ ‫‪11.43‬‬
‫)‪Z(Ω‬‬ ‫‪1.102‬‬ ‫‪6.05‬‬ ‫‪16.22‬‬ ‫‪95.70‬‬
‫) ‪L(mH‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪302‬‬

‫محاسبه خطا‪:‬‬

‫=‪L‬‬
‫) ‪√ Z 2−R 2 → ln L= 1 ln ( Z 2−R2 ) −ln ω → dL = d ( Z 2−R 2‬‬
‫‪ω‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪L‬‬ ‫) ‪2 ( Z −R‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪dL ZdZ+ RdR 1.102× 0.001+ 0.757 ×0.003‬‬

‫→‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=0.002‬‬
‫) ‪L 2 ( Z2 −R 2‬‬ ‫) ‪2 ( 1.1022 −0.7572‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪dL‬‬
‫→ ‪→ 0.002× 100=0.2 %‬‬ ‫‪=0.005→ dL=0.005× L=0.005 × 0.0025=0.0000125 → 0.0024875≤ L≤ 0.0025125‬‬
‫‪L‬‬
‫ب) در این قسمت آزمایش دو بوبین را بصورت‪ L‬سری در مدار قبل با جریان متن‪LL‬اوب بس‪LL‬تیم‪ .‬در این ح‪LL‬الت‬
‫‪V‬‬
‫با اندازهگیری ‪ V‬و ‪ I‬و با استفاده از رابطه ‪ Z= I‬مقدار مقاومت ظاهری‪ L‬را حساب نم‪L‬ودیم‪ L.‬ب‪L‬ا اس‪L‬تفاده از‬

‫رابط‪LL‬ه و مق‪LL‬ادیر بدس‪LL‬ت آم‪LL‬ده ب‪LL‬رای ‪( R‬در این ح‪LL‬الت ‪ R=R 1+ R 2‬اس‪LL‬ت) و ‪ Z‬مق‪LL‬دار ‪ L‬را از رابط‪LL‬ه‬

‫‪ L= √ Z −R‬برای هر یک از بوبینها بدست آوردیم‪ L.‬سپس جای دو سیم متصل ب‪L‬ه دو س‪L‬ر یکی از ب‪L‬وبینه‪L‬ا‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ω‬‬
‫را عوض کردیم و این بار با اندازهگیری ‪ V‬و ‪ I‬مق‪L‬دار ' ‪ Z‬را محاس‪L‬به نم‪L‬ودیم‪ L‬و ب‪L‬ا داش‪L‬تن مق‪L‬ادیر ' ‪ Z‬و ‪R‬‬
‫مقدار ' ‪ L‬را بدست آوردیم‪ L.‬مقادیر بدست آمده به شرح زیر است‪:‬‬
‫پس از تعویض دو سر سیم پیچها قبل از تعویض دو سر سیم پیچها‬
‫)‪R(Ω‬‬ ‫)‪Z(Ω‬‬ ‫) ‪L( H‬‬ ‫)‪R(Ω‬‬ ‫)‪Z '( Ω‬‬ ‫) ‪L ' (H‬‬ ‫|'‪|L−L‬‬
‫=‪M‬‬ ‫) ‪(H‬‬
‫‪4‬‬
‫بدون هسته‬ ‫‪12.41‬‬ ‫‪17.97‬‬ ‫‪0.042‬‬ ‫‪12.41‬‬ ‫‪17.22‬‬ ‫‪0.038‬‬ ‫‪0.001‬‬
‫هسته ‪ I‬شکل‬ ‫‪12.42‬‬ ‫‪113.40‬‬ ‫‪0.358‬‬ ‫‪12.42‬‬ ‫‪68.25‬‬ ‫‪0.213‬‬ ‫‪0.036‬‬

‫ج) در این قسمت آزمایش بوبین ها را در دو سر هسته ‪ U‬شکل قرار دادیم و باالی هسته را باز گذاش‪LL‬تیم‪ L‬و‬
‫مداری را مطابق‪ L‬مدار مذکور در دستورکار بستیم‪ .‬با اندازهگیری مقادیر ‪ V1‬و ‪ V2‬و ب‪L‬ا اس‪L‬تفاده از رابط‪L‬ه‬
‫‪V2 R‬‬
‫= ‪ M‬مقدار ‪ M‬را محاسبه نمودیم‪ .‬بار دیگ‪L‬ر این رون‪L‬د را تک‪L‬رار ک‪L‬ردیم ب‪L‬ا این تف‪L‬اوت ک‪L‬ه این ب‪L‬ار‬ ‫×‬
‫‪V1 ω‬‬

‫باالی هسته ‪ U‬شکل را بوسیله هسته ‪ I‬شکل بستیم‪ .‬مقادیر بدست آمده به شرح زیر است‪:‬‬

‫) ‪V 1 (V‬‬ ‫) ‪V 2 (V‬‬ ‫) ‪M (H‬‬

‫باز‬ ‫‪1.133‬‬ ‫‪0.19‬‬ ‫‪0.030‬‬
‫بسته‬ ‫‪0.230‬‬ ‫‪0.501‬‬ ‫‪0.386‬‬

‫محاسبه خطا‪:‬‬

‫‪V2 R‬‬ ‫‪dM d V 2 d V 1‬‬

‫=‪M‬‬ ‫→ ‪× → ln M =ln V 2−ln V 1 +ln R−ln ω‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪V1 ω‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪V2‬‬ ‫‪V1‬‬

‫‪.001‬‬ ‫‪dM‬‬
‫→ ‪=0.006 → 0.006× 100=0.6 %‬‬ ‫‪=0.006 → dM =M ×0.006=0.386 ×0.006=0.002 →0.384 ≤ M ≤0.388‬‬
‫‪.230‬‬ ‫‪M‬‬

‫‪3‬‬
 ‫سواالت‪:‬‬

‫‪ .1‬تاثیر گذاشتن هسته آهنی در داخل سیمپیچ بر روی افزایش یا کاهش مقدار ‪ M‬چیست و علت آن را بیان‬
‫کنید‪.‬‬

‫پاسخ‪ :‬هسته آهنی از بخش های مغناطیسی‪ L‬تشکیل شده است که مانند آهنربای کوچکی‪ L‬عمل می کنند‪.‬قبل از‬
‫ایجاد جری‪LL‬ان جهت ه‪LL‬ای مختلفی دارن‪LL‬د ب‪LL‬ه ط‪LL‬وری ک‪LL‬ه در ک‪LL‬ل می‪LL‬دان مغناطیس‪L‬ی‪ L‬قاب‪LL‬ل ت‪LL‬وجهی‪ L‬ندارن‪L‬د‪ L‬ام‪LL‬ا‬
‫برقراری جریان در سیم پیچ میدان مغناطیسی سیم پیچ به آهنربا نفوذ کرده و حوضه های مغناطیس‪LL‬ی را ب‪LL‬ا‬
‫خود‪ ،‬همراستا‪ L‬می کند و در نتیجه ‪ M‬افزایش خواهد یافت‪.‬‬

‫‪ .2‬رابطه ‪ M =K √ L1 L2‬را اثبات کنید‪.‬‬

‫پاسخ‪ :‬شار مغناطیسی‪ L‬سیم پیچ ‪ 1‬از هر یک از حلقههای سیم پیچ ‪ 2‬میگذرد‪ .‬میدان س‪LL‬یم پیچ ‪ 1‬در درون آن‬
‫‪μ0 N 1 I 1‬‬
‫=‪ B‬است‪ .‬شار گذرنده از حلقههای سیم پیچ دوم برابر است با‪:‬‬ ‫یکنواخت و برابر‬
‫‪l‬‬

‫‪μ 0 N 1 I1‬‬ ‫‪μ N N AI‬‬ ‫‪ɸ‬‬ ‫‪μ N N A‬‬

‫=‪ɸ21=BA‬‬ ‫‪( N 2 A ) = 0 1 2 1 → M = 21 = 0 1 2‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪I1‬‬ ‫‪l‬‬

‫خود القا پیچه ‪ 1‬عبارت است از‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪μ N ( π R ) μ0 N 1 A‬‬
‫‪L1=μ0 π n R l= 0 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬

‫به همین ترتیب برای پیچه ‪ 2‬داریم‪:‬‬

‫‪μ0 N 22 A‬‬
‫=‪L2‬‬
‫‪l‬‬

‫بنابراین برای ‪ M‬داریم‪:‬‬

‫√‬ ‫√‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪μ N N A‬‬ ‫‪μ N N A‬‬ ‫‪μ N A μ N A‬‬
‫‪M = 0 1 2 = ( 0 1 2 ) = 0 1 × 0 2 = √ L1 L2‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬

‫در حالت عمومی تر القا متقابل با ‪ M =K √ L1 L2‬داده میشود ک‪L‬ه در آن ‪ 0 ≤ K ≤ 1‬اس‪L‬ت‪ K .‬ض‪L‬ریب جفت ‪-‬‬
‫شدگی نام دارد‪.‬‬

‫‪4‬‬
 V 2 R
.‫ را اثبات کنید‬M = V × ω ‫ رابطه‬.3
1

dI
I =I max sinωt =¿ =I M ωcosωt
dt

V 1=R I m (1)

dI
V 2=L =L I m ω(2)
dt

V2 L Im ω
∗R ∗R
V1 R Im V 2 R )2(,)1(
¿> = =L=M =¿ M =M = ×
ω ω V1 ω