‫‪1‬‬

‫اساسات فزیکی تولید شعاع ایکس و ایجاد تصاویر رادیوگرافیک‬

‫امروزه کمتر کسی است که تصاویر ‪ X-ray‬را مشاهده نکرده باشد‪ .‬کاربرد این روش تصویربرداری به قدری زیاد است که طبق امار در سال ‪6791‬‬
‫در ایاالت متحده ‪ 166‬ملیون عکس ‪ X-ray‬گرفته شده است‪ .‬در این فصل اصول فزیکی و طریقه تولید شعاع ایکس را بررسی می کنیم‪.‬‬

‫چند تعریف‬
‫پدیده ترموایونیک (‪)Thermo-ionic Phenomenon‬‬
‫مطابق این اصل‪ ،‬اگر از یک سیم نازک جریان برقی زیادی عبور کند‪ ،‬بدلیل اینکه گرمای زیادی در سیم ایجاد میشود‪ ،‬سیم انبساط پیدا میکند‪.‬‬
‫این انبساط در ابعاد اتومی سبب مسافه گرفتن الک ترونها از سیم میشود؛ لذا الک ترونها به شکل غبار در اطراف سیم قرار می گیرند‪.‬‬

‫تصویر ‪ .2-6‬پدیده ترموایونیک‬

‫المپ شعاع ک تودی‪ :‬المپ ی است که هوای ان تا حد خال تخلیه شده است و اختالف پتانشیل (‪ )voltage‬چند هزار ولت در دو طرف الک ترود‬
‫های ان وارد میشود‪ .‬ک تود (‪ )Cathode‬یا قطب منفی از سیمی بسیار نازک از جنس تنگستن است که با مکانیسم ترموایونیک (‪)Thermo-ionic‬‬
‫تولید الک ترون میکند‪ .‬سپس شعاع الک ترونی (شعاع ک تودی) تحت اختالف پتانشیل باال به طرف قطب مثبت (‪ )Anode‬پرتاب میشود و با ان‬
‫برخورد میکند‪.‬‬

‫تصویر ‪ .2-2‬المپ شعاع ک تودی‬

‫‪2‬‬

‫پدیده فلوروسنس (‪ :)Fluorescence‬در طبیعت موادی وجود دارد که در اثر برخورد انرژی (بطور مثال شعاع ایکس و گاما که انواعی از انرژی‬
‫میباشند) از خود نور تولید میکنند‪ .‬چنانچه فاصله زمانی بین برخورد انرژی و تولید نور کمتر از ‪ 66-8‬ثانیه باشد‪ ،‬یعنی همزمان با برخورد انرژی نور‬
‫تولید شود‪ ،‬این پدیده فلوروسنس نام دارد‪ .‬در ادامه فصل به کاربرد خاصیت فلوروسنس در دستگاه فلوروسکوپ ی اشاره خواهد شد‪.‬‬

‫پدیده فاسفورسنس (‪ :)Phosphorescence‬همانند پدیده فلوروسنس است با این تفاوت که پس از برخورد انرژی‪ ،‬انرژی ذخیره شده و با تاخیر‬
‫(چند دقیقه الی چند ساعت) انرژی به نور تبدیل میشود‪ .‬ترکیبات سازنده صفحه ساعتهای شببین از جنس مواد فاسفورسنس میباشد‪ .‬در ادامه‬
‫فصل خواهیم دید از خاصیت فاسفورسنس در اکسری دیجیتل نوع ‪ CR‬استفاده میشود‪.‬‬

‫مودل اتومی نیلز بوهر‪ :‬مطابق این مودل اتومی‪ ،‬اتوم دارای هسته ی ی با چارچ برقی مثبت و سویه های ی از الک ترون است که بدور هسته چرخش‬
‫میکنند‪ .‬دو مسئله مهم در این مودل اتومی مطابق ذیل است‪:‬‬
‫با چرخش الک ترون در مدارات‪ ،‬الک ترون انرژی از دست نمیدهد و هیچگونه تابش انرژی (تابش الک ترومقناطیس) ندارد‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫از دست دادن و بدست اوردن انرژی توسط الک ترون ها فقط در صورتی است که الک ترون ها بین مدارات جابجا شوند (وقتی الک ترون به‬ ‫‪-2‬‬
‫سویه دورتر از هسته می رود‪ ،‬مثال از الیه ‪ M‬به ‪ N‬جابجا شود‪ً ،‬‬
‫حتما انرژی دریافت کرده است‪ ،‬و زمانی که الک ترون از الیه خارجیتر به سویه‬
‫داخلیتر میرود انرژی از دست میدهد)‪.‬‬

‫تاریخچه کشف شعاع ایکس‬

‫در سال ‪ 6871‬عالم جرمنی بنام ویلهلم رونتگن (‪ )Roentgen‬توانست شعاع ایکس را کشف کند‪ .‬او در حالی که در ازمایشگاه خود در حال کار بر‬
‫المپ شعاع ک تودی بود متوجه شد صفحه فلوروسنت نزدیک به المپ درخشندگی پیدا میکند‪ .‬سپس رونتگن نتیجه گرفت که باید انرژی به صفحه‬
‫فلوروسنت برخورد کرده باشد که تولید نور میکند و این انرژی ً‬
‫حتما از المپ ک تودی تابش شده است‪.‬‬
‫بدلیل اینکه خواص و ماهیت این شعاع برای او نامعلوم بود‪ ،‬وی نام این شعاع را‪ ،‬شعاع مجهول (‪ )X-ray‬نامید‪.‬‬

‫مکانیزم تولید شعاع ایکس‬

‫تیوب اکسری دستگاههای اکسری و سی تی اسکن‪ ،‬مشابه به المپ شعاع ک تودی کار میکنند؛ ولی هوای داخل تیوب تا حد زیادی تخلیه شده‬
‫است و اختالف پتانسیل بین ک تود و انود در حدود ‪ 626 -16‬هزار ولت برقرار میشود‪ .‬ک تود که یک سیم نازک از جنس تنگستن است در اثر‬
‫پدیده ترموایونیک تولید الک ترون میکند و این الک ترون ها تحت ولتاژ باال بطرف هدف (انود) پرتاب میشوند و توسط دو میکانیسم ذیل شعاع‬
‫ایکس تولید میکنند‪:‬‬
‫‪3‬‬

‫تصویر ‪ .2-3‬تصویر شماتیک از تیوب شعاع ایکس‬

‫الف) تولید شعاع ایکس بطریقه عمومی یا ِب ِریکی (‪ :)Bremsstrahlung‬میلیاردها الک ترون پر انرژی از قطب ک تود‪ ،‬میلیاردها اتوم از اتومهای تنود‬
‫را در تیوب اکسری بمبارد میکنند‪ .‬برای ساده نمودن مسئله‪ ،‬در شکل ‪ 2-4‬یکی از میلیاردها الک ترون پرتاب شده از فیالمنت ک تود و یک اتومهای‬
‫قطب انود نشان داده شده است‪ .‬الک ترون به احتمال ‪ %76‬بدون برخورد با هسته الک ترون های مدارات اتومهای انود‪ ،‬از نزدیکی هسته عبور‬
‫میکند (علت این است که قسمت اعظم فضای اتومخالی است و الک ترون از فضای خالی و از مجاورت هسته عبور میکند)‪ .‬به دلیل اینکه چارچ‬
‫الک ترون منفی است و چارچ هسته اتومهای انود مثبت میباشد‪ ،‬تحت تاثیر قوه جاذبی الک ترواستاتیکی (قوه جاذبی بین الک ترون منفی و هسته با‬
‫چارچ برقی مثبت) هسته‪ ،‬الک ترون را به سمت خود منحرف میکند‪ .‬این قوۀ جاذبی‪ ،‬یا سبب توقف کامل الک ترون و از دست رفتن تمام انرژی‬
‫الک ترون میشود و تمام انرژی الک ترون به شعاع ایکس تبدیل میشود؛ و یا اینکه سبب کاهش انرژی الک ترون شده و مقدار انرژی کاهش یافته به‬
‫شعاع ایکس تبدیل میشود‪ .‬به این میکانیسم تولید شعاع ایکس‪ ،‬طریقۀ توقفی‪ ،‬بریکی یا برمسترلونگ (‪ )Bremsstrahlung‬میگویند‪.‬‬

‫تصویر ‪ .2-4‬تولید شعاع ایکس بطریقۀ ِبریکی (‪)Bremsstrahlung‬‬

‫‪4‬‬

‫در تولید شعاع ایکس بطریقه عمومی یا بریکی‪ ،‬شعاع ایکس تولید شده از حداقل تا حداک ثر انرژی (که مرتبط با مقدار انرژی از دست رفته تحت‬
‫قوه جاذبه الک ترواستاتیکی است) را دارا می باشد‪ .‬در ماشین های ایکسری‪ ،‬جهت ممانعت از برخورد شعاع ایکس کم انرژی خارج شده‪ ،‬فلتری از‬
‫جنس المونیم در دیافراگم تیوب اکسری قرار داده میشود‪.‬‬

‫ب) تولید شعاع ایکس بطریقه اختصاصی (‪ :)Characteristic‬در تولید شعاع ایکس بطریقۀ توقفی‪ ،‬الک ترون پرتابی از ک تود‪ ،‬به الک ترون های‬
‫مداری اتوم های انود برخورد نمیکند؛ اما ‪ %66‬احتمال دارد که الک ترون پرانرژی پرتاب شده از قطب ک تود‪ ،‬به الک ترونهای مدارات اتومهای انود‬
‫برخورد نماید‪.‬در اینصورت نیز شعاع ایکس تولید میشود و بنام شعاع ایکس اختصاصی یاد میگردد‪ .‬بدلیل اینکه احتمال این نوع برخورد کم است‬
‫و انرژی شعاع ایکس اختصاصی کم میباشد و توسط ِ‬
‫خود دستگاه اکسری فلتر میگردد‪،‬در این چپتر بر این موضوع بحث نمیکنیم‪.‬‬

‫دیافراگم یا محدودکننده ساحه اشعه ایکس‬

‫دیافراگم در مقابل دریچه تیوب شعاع ایکس قرار داده میشود تا ساحه شعاع بطور دالخواه تعیین گردد‪ .‬بطور مثال جهت رادیوگرافی‬
‫انگشتان‪،‬ساحه شعاعی کوچک و برای رادیوگرافی قفسۀ صدری‪ ،‬ساحه بزرگ را می توان توسط دیافراگم تنظیم نمود‪.‬‬

‫خواص اشعۀ ایکس‬

‫‪ -6‬شعاع ایکس با سرعت نور‪ ،‬یعنی ‪ 300000 km/s‬حرکت میکند‪.‬‬
‫‪ -2‬مسیر شعاع ایکس بصورت خطی می باشد؛ اما مانند فوتون های نور قابلیت انکسار‪ ،‬پراگندهگی‪ ،‬انعکاس و جذب را دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬شعاع ایکس متشکل از بسته های انرژی (‪ )photon‬بوده که بدون چارچ برقی است‪.‬‬
‫‪ -4‬جذب شعاع ایکس در ماده (یا انساج حیه) به سه فک تور تراکم‪ ،‬نمبر اتومی و ضخامت وابسته است‪ .‬هر ماده یا نسجی که فک تور های‬
‫ذکر شده باالی ی داشته باشد‪ ،‬شعاع را بیشتر جذب میکند‪.‬‬
‫‪ ‬جسمی که شعاع را جذب میکند ‪ Radio-opaque‬می گویند مانند استخوان‪ .‬جسمی که شعاع از ان زیاد عبور میکند ‪Radio-lucence‬‬
‫می گویند مانند هوای موجود در شش ها‪.‬‬
‫‪ -1‬طول موج شعاع ایکس بین ‪ 6‬تا ‪ 6.6‬انگستروم است؛ ً‬
‫بناء با چشم دیده نمیشود‪.‬‬
‫‪ -1‬شعاع ایکس میتواند باالی انساج حیه تاثیرات بیولوژیکی ایجاد نماید (بطور مثال امکان جهش جنتیکی یا مرگ حجروی)؛ ً‬
‫بناء تحفظ‬
‫در برابر این اشعه ضروری می باشد‪.‬‬
‫‪5‬‬

‫رادیوگرافی (‪)Radiography‬‬

‫بهعلت اینکه تصویربرداری از بدن توسط شعاع برای اولین بار توسط روش ‪ X-ray‬انجام شد‪ ،‬اصطالح رادیوگرافی فقط به تصاویر ‪ X-ray‬اطالق‬
‫میشود‪ .‬رادیوگرافی بر این اصل استوار است که هرقدر شعاع بیشتر از بدن عبور کرده و بیشتر به فلم ‪ X-Ray‬برسد‪ ،‬تصویر تاریک تر (‪)Lucency‬‬
‫ایجاد میکند؛ و برعکس‪ ،‬هرقدر جذب شعاع ‪ X‬در عضویت بیشتر باشد‪ ،‬شعاع کمتر به فلم رسیده و روشنی(‪ )Opacity‬بیشتر در فلم ایجاد‬
‫میشود‪ .‬در رادیوگرافی‪ ،‬انساج دارای چهار تراکم اصلی هستند‪ :‬گازات (‪ )gas‬با بیشترین عبور شعاع ایکس و بیشترین سیاهی‪ ،‬شحم (‪ )fat‬با عبور‬
‫کمتر از گازات و تا حدود زیاد تیره‪ ،‬انساج رخوه (‪ )soft tissue‬با قابلیت جذب شعاع ‪ X‬به مقدار بیشتر از شحم و روشن تر از شحم‪ ،‬و ساختمان‬
‫های متکلس (‪ )calcified structures‬با قابلیت بیشترین جذب شعاع در بدن و رنگ روشن‪.‬‬
‫بطور مثال در یک تصویر رادیوگرافی از ریه (‪ )Chest x-ray‬شعاع ‪ X‬از هوای موجود در ریه عبور کرده و به فلم میرسد و فلم را سیاه میکند؛ در‬
‫حالیکه کلسیم بیشترین جذب شعاع ایکس را دارد و شعاع کمتر به فلم میرسد و سفید دیده میشود‪.‬‬

‫تصویر ‪ .2-1‬رادیوگرافی قفسه صدری‬

‫روش رادیوگرافی‪ ،‬روش منفی (‪ )Negative‬است‪ .‬مبنا در مثبت بودن و منفی بودن اینست که اگر سیگنل‪ ،‬در تصویر سفید دیده شد‪ ،‬روش‬ ‫‪‬‬
‫مثبت و اگر سیاه دیده شد‪ ،‬روش منفی است؛ ً‬
‫بناء نظر به اینکه سیگنل رادیوگرافی (یعنی شعاع ‪ )X‬وقتی به فلم میرسد ایجاد سیاهی‬
‫میکند‪ ،‬روش رادیوگرافی‪ ،‬روش منفی میباشد‪.‬‬

‫ساختمان عمومی فلمهای رادیوگرافیک انالوگ‬

‫هرچند امروزه رادیوگرافی دیجیتل جایگزین رادیوگرافی انالوگ گردیده است‪ ،‬ولی در کشور ما هنوز هم رادیوگرافی انالوگ بیشترین کاربرد را دارد؛‬
‫انالوگ رادیوگرافی ضروری میباشد‪.‬‬
‫بناء بحث در مورد پروسهی ایجاد تصاویر ِ‬ ‫ً‬
‫فلمهای رادیوگرافی انالوگ از چهار طبقه نازک تشکیل شده است‪ ،‬شامل‪:‬‬
‫‪6‬‬

‫‪ .6‬پایه فلم (‪( )Base‬یا جنس فلم) از پالستیک پولی ستر میباشد‪.‬‬
‫‪ .2‬یک نوع سرش (‪ )adhesive‬نازک‬
‫‪ .3‬مستحلب (‪ )emulsion‬که معموال از جنس بروماید نقره (‪ )AgBr‬و ج التین ساخته شده است و همین طبقه‪ ،‬قسمت حساس فلم به‬
‫شعاع ‪ X‬و نور میباشد‪.‬‬
‫‪ .4‬طبقه محافظتی (‪)protective coating‬‬

‫تصویر ‪ .2-1‬نمای مایکروسکوپ ی از ضخامت فلم رادیوگرافی انالوگ‬

‫فلمهای ‪ X-ray‬حساس به شعاع ایکس و همچنان حساس به نور میباشند؛ بناءً باید در اتاق تاریک در کسیتهای ضد نور‬ ‫‪‬‬

‫قرار داده شوند‪.‬‬

‫تکنالوژی اسکرین های تقویت کننده (‪)Image intensifier screen‬‬

‫اگر بخواهیم فقط توسط شعاع ایکس تصویر رادیوگرافی بر روی فیلم ایجاد کنیم‪ ،‬ضرورت به دوز شعاعی بسیار زیاد است که می تواند خطرناک‬
‫باشد‪ .‬در رادیوگرافی برای کاهش دادن دوز شعاعی به مریض‪ ،‬از صفحات تقویت کننده تصویر (فولی) استفاده میشود‪.‬‬

‫این اسکرین های تقویت کننده دارای الیه ای از مواد فلوروسنس هستند و وقتی اشعه به ان برخورد میکند‪ ،‬اشعه را نور مرئی تبدیل میکند‪ .‬فیلم‬
‫های رادیولوژی هم به اشعه ایکس و هم به نور حساس می باشند و با شعاع کم‪ ،‬نور زیادی تولید میشود و دوز مریض به مقدار قابل مالحظه ای‬
‫کاهش می یابد‪.‬‬
‫‪7‬‬

‫تصویر ‪ .2-9‬کسیت‪ ،‬فیلم ‪ .‬صفحات تقویت تصویر رادیوگرافی‬

‫اسکرین های تقویت تصویر درون کسیت رادیوگرافی و در دو طرف فیلم قرار می گیرند و اشعه ایکس را به نور تبدیل می نمایند و فیلم متاثر از نور‬
‫شده و سپس توسط محلول های کیمیاوی ظاهر میشود‪.‬‬

‫ظهور فیلم رادیوگرافی‬

‫وقتی رادیوگرافی از ارگانی انجام شد (قسمتی از شعاع به فیلم رسید و قسمتی توسط نسج جذب گردید) در قسمتی که شعاع به کسیت رادیوگرافی‬
‫رسیده تغییراتی در طبقۀ شبکۀ کریستالی ‪ AgBr‬مستحلب فیلم (‪ )emulsion‬ایجاد میشود و جابجای ی ایون ها اتفاق می افتد؛ یعنی ایون های‬
‫‪ Ag+‬و ‪ Br-‬تشکیل شده یا به اصطالح تصویری نهان بر روی این فیلم ایجاد میشود ‪ .‬سپس توسط محلول های کیمیاوی و در اتاق تاریک فیلم‬
‫شسته میشود و تصویر ظاهر می گردد‪.‬‬

‫محلول های کیمیاوی شامل محلول ‪ Developer‬که محولی قلوی است و الک ترون دهنده است‪ ،‬محلول ‪ Fixer‬که اسیدی است و اب شستشو می‬
‫باشد‪ .‬در ابتدا محلول قلوی به ‪( Ag+‬قسمتی از مستحلب که شعاع گرفته) الک ترون میدهد و انرا تبدیل به نقره فلزی ()‪ )Ag (s‬میکند‪ .‬پس از ان‬
‫محلول اسیدی همه مستحلب را پاک میکند و فقط نقره فلزی بر روی فیلم می ماند و اب شستشو فیلم را می شوید‪ .‬در این پروسه مستحلب در‬
‫قسمتی که شعاع گرفته باقی می ماند و برنگ سیاه (نقره فلزی )‪ )Ag(s‬دیده میشود و قسمت های ی از فیلم که شعاع دریافت نکرده است از فیلم‬
‫پاک میشود یعنی روشن دیده میشود و این تفاوت سیاهی و روشنی به معنای ایجاد تصویر است‪.‬‬

‫دیجیتل ایکسری‬

‫تنها تفاوت ایکسری ساده و دیجیتل‪ ،‬در طریقۀ تبدیل شعاع به تصویر (‪ )Filming‬است؛ یعنی ماشین تولید شعاع در هر دو یکی بوده‪ ،‬فقط‬
‫ساختمان کسیت "‪ " cassette‬و فیلم "‪ "Film‬متفاوت است‪.‬‬
‫‪8‬‬

‫دو نوع روش دیجیتل وجود دارد‪ :‬نوع اول ‪ CR‬که مخفف کلمات ‪ Computed Radiography‬است‪ .‬داخل کست سیستمهای ‪ CR‬بجای فیلم‪،‬‬
‫یک صفحۀ فاسفورسنت قرار دارد که وقتی شعاع از بدن عبور کرد و به کست رسید‪ ،‬شعاع در صفحۀ فاسفورسنت ذخیره می گردد‪ .‬سپس کسیت‬
‫فاسفورسنت داخل کسیت به خوانش گرفنه شده و انرژی‬
‫ِ‬ ‫در یک اسکنر دیجیتل کننده "‪ "Digitizer‬قرار داده میشود‪ ،‬و بصورت اتومات صفحه‬
‫ذخیره شده در صفحه به تصویر تبدیل میگردد و تصویر بر روی مانیتور مشاهده میشود‪.‬‬

‫نوع دوم از روش های دیجیتل‪ DR ،‬است که مخفف کلمات ‪ Direct Radiography‬میباشد‪ .‬در این روش از یک صفحۀ الک ترونیک از جنس‬
‫‪( amorphous Si‬امورف سلیکون) استفاده میشود‪ .‬وقتی شعاع از بدن عبور کرد‪ ،‬به این صفحۀ الک ترونیکی برخورد کرده و تغییرات الک ترونیک‬
‫در صفحه ایجاد میگردد‪ .‬این سیگنل برقی بالفاصله از این صفحه الک ترونیک به کمپیوتر ارسال شده و تصویر روی مانیتور ظاهر میشود‪.‬‬

‫برتری روشهای ایکسری دیجیتل (‪ CR‬و ‪ )DR‬نسبت به ایکسری ساده شامل کیفیت بهتر تصاویر‪ ،‬امکان بزرگنمای ی تصویر (‪ ،)zooming‬امکان‬
‫تغییرات در روشنای ی تصویر‪ ،‬امکان ذخیرهسازی تصویر بصورت دیجیتلی و انتقال تصویر به فلشدیسکها‪ ،‬سیدی و انترنت میباشد‪ .‬همچنان‬
‫میتوان تصاویر را از طریق شبکه به تمام بخشهای شفاخانه ارسال نمود‪ .‬امکان پرنت تصاویر روی فلمهای لیزری و همچنان کاغذی نیز امکانپذیر‬
‫میباشد‪.‬‬

‫فلووروسکوپ ی (‪)Fluoroscopy‬‬

‫میتوانیم تصویربرداری توسط شعاع ‪ X‬را بر روی فلم ‪ X-ray‬نشان دهیم‪ .‬این روش استاتیک (عکس ثابت) است؛ اما اگر بخواهیم بصورت ‪real-‬‬
‫‪ time‬و داینامیک (ویدیوی ی و زنده) با شعاع ‪ X‬تصویربرداری نماییم از دستگاه های فلوروسکوپ ی استفاده مینماییم‪.‬‬

‫اساس این دستگاه ها قسمی است که شعاع ایکس پس از برخورد به بدن‪ ،‬از ان عبور نموده و به یک صفحه فلوروسنت برخورد میکند‪ .‬صفحه‬
‫فلوروسنت‪ ،‬شعاع ‪ X‬را تبدیل به نور میکند‪ .‬تا زمانیکه اوپراتور پای خود را بر پایدل ‪ X-ray‬قرار میدهد‪ ،‬شعاع ‪ً X‬‬
‫دایما تولید شده و نور از صفحه‬
‫فلوروسنت ً‬
‫دایما تابش میکند‪ .‬این نور توسط پرزهی ی بنام ‪( PMT‬فوتومولتی پالیر تیوب) به مانیتور انتقال مییابد و تصویر بصورت زنده بر روی‬
‫مانیتور نمایش داده میشود‪.‬‬
‫‪9‬‬

‫تصویر ‪ .2-8‬ماشین فلوئوروسکوپ ی ‪C-arm‬‬

‫نک تهی ی که باید در مورد فلوروسکوپ ی دانست این است که بر خالف روش رادیوگرافی که شعاع عبوری از بدن مریض به رنگ سیاه بر تصویر ایجاد‬
‫میشود‪ ،‬در روش فلوروسکوپ ی شعاع عبور کرده از بدن به نور و روشنای ی تبدیل میشود؛یعنی در رادیوگرافی‪ ،‬ریه ها به رنگ سیاه و در فلوروسکوپ ی‬
‫ریهها به رنگ روش مشاهده میشود‪ .‬به عیارت دیگر‪ ،‬روش فلوروسکوپ ی یک روش تصویربرداری مثبت ولی رادیوگرافی روش منفی میباشد که قبال‬
‫به ان اشاره گردید‪.‬‬

‫از دستگاه های فلوروسکوپ ی در عملیات های اورتوپیدی جهت مشاهده ‪ live‬رادیولوژیک عملیات‪ ،‬و بررسی رادیولوژیک داینامیک جهاز بولی‪،‬‬
‫هضمی استفاده میشود‪ .‬اساس دستگاه های ‪( Conventional Angiography‬تصویربرداری عروق دموی) نیز بر مبنای دستگاه فلوروسکوپ ی‬
‫است‪ ،‬ولی این دستگاه ها دارای قابلیت های ی مانند ‪ Digital Subtraction Angiography( DSA‬تخنیک تفریق دیجیتلی انژیوگرافی جهت‬
‫حذف تصویر عظام از عروق دموی) تیوب قدرتمندتر ‪ ،X-ray‬و قابلیت ذخیره سازی ویدئو را نیز دارا میباشند‪.‬‬

‫استفاده از ‪ Contrast Media‬در رادیولوژي‬

‫در رادیوگرافیهای ساده و سایر روش های تصویربرداری‪ ،‬ممکن است بعضی ساختمانهای بدن مانند کلیهها‪ ،‬مثانه‪ ،‬معده‪ ،‬مری‪ ،‬امعا و عروق‬
‫دموی‪ ،‬تصویر واضح ایجاد نکنند‪ .‬علت این است که مقدار جذب شعاع توسط ساختمان های مجاور برابر بوده و تفاوت رنگ (‪ )Contrast‬بین‬
‫انها بسیار کم است؛ ً‬
‫بناء جهت به تصویر دراوردن ان ها از موادی که ایجاد تفاوت رنگ میکنند (‪ )contrast media.‬استفاده میشود؛ طوریکه‬
‫این مواد جاذب شعاع (‪ )Radio-opaque‬هستند و سبب سفید دیده شدن تصویر رادیوگرافی در ناحیهی ی که مواد ک ثیفه وجود دارد میشوند و‬
‫ایجاد ‪( Contrast‬تفاوت رنگی) میکنند‪ .‬البته تصویر ‪ Contrast Media‬در فلوروسکوپ ی و انجیوگرافی به رنگ سیاه دیده می شود؛ زیرا همانطور‬
‫‪10‬‬

‫که قبال اشاره شد‪ ،‬وقتی شعاع توسط این مواد جذب گردد‪ ،‬شعاع به صفحه فلوروسنس دستگاه فلوروسکوپ ی نمی رسد و تصویر انها‪ ،‬سیاه مشاهده‬
‫میشود‪ .‬گاهی از اصطالح مواد ک ثیفه نیز بجای ‪ Contrast Media‬استفاده میشود‪.‬‬

‫تصویر ‪ .2-7‬رادیوگرافی بلع باریوم سلفاید از جهاز هضمی‪ A .‬بررسی معده و ‪ B‬بررسی مری و وجود تضیق در ان‬

‫تصویر ‪ .2-66‬بررسی سیستم بولی توسط رادیوگرافی با مواد حاجب زرقی‬

‫‪ Contrast Media‬به دو نوع مثبت و منفی تقسیم میشود‪ .‬مواد ک ثیفه مثبت جاذب شعاع ‪ X‬بوده‪ ،‬درحالیکه مواد ک ثیفه منفی (یعنی گازات)‬
‫عبوردهنده شعاع ‪ X‬میباشد‪ Contrast Media .‬مثبت شامل پودر باریوم سلفاید (‪ )Ba2SO4‬به شکل سوسپانشن محلول در اب میباشد که بطریقه‬
‫فمی استفاده میشود و کاربرد ان بررسی جهاز هضمی در رادیوگرافی‪ ،‬فلوروسکوپ ی و ‪ CT scan‬است‪ .‬نوع زرقی ان شامل ترکیبات ‪( Ionic‬یوروگرافین‬
‫و ‪ )Iopamirol‬و ‪( non-Ionic‬مانند ‪ )Ultravist‬میباشد که در بررسی عروق دموی (‪ Conventional Angiography‬و ‪ )CT Angiography‬و‬
‫بررسی ک تالت که قادر به جذب این مواد باشند قابل استفاده است‪ .‬معموال مواد کانترست زرقی با دوز بلند استفاده میشود که ممکن است عوارضی‬
‫‪11‬‬

‫مانند خارش‪ ،‬سقوط فشار خون‪ ،‬برونکواسپازم را ایجاد کنند و در موارد نادر‪ ،‬خطر مرگ را نیز در پ ی داشته باشند‪ .‬برتری نوع ‪ non-Ionic‬اینست‬
‫که حساسیتهای ناشی از ان کمتر از انواع ‪ Ionic‬میباشد‪.‬‬

‫گاهی در بررسی جهاز هضمی‪ ،‬هم از مواد کانترست مثبت (باریوم سلفاید) و هم کانترست منفی (هوا) استفاده میشود‪ .‬به این تخنیک‪Double ،‬‬
‫‪ contrast‬گ فته میشود‪.‬‬