1

‫م‬
‫م ارت و حاسبات آن‬ ‫ت‬‫س‬‫ی‬‫س‬

‫پ‬ ‫ل‬
‫تهیه و میظنت ‪ :‬و ی ور فار‬
‫غ‬

‫هنرآموز ربق الکتروتکنیک‬

‫هنرستان فنی شهید پناهی سلماس‬
‫‪1396‬‬

‫‪2‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫ردیف‬
‫‪3‬‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫چکیده‬ ‫‪2‬‬
‫‪5‬‬ ‫فصل اول (مقدمه)‬ ‫‪3‬‬
‫‪9‬‬ ‫فصل دوم (کلیات ارت )‬ ‫‪4‬‬
‫‪22‬‬ ‫فصل سوم ( زمین کردن )‬ ‫‪5‬‬
‫‪38‬‬ ‫فصل چهارم (اجرای ارت)‬ ‫‪6‬‬
‫‪50‬‬ ‫فصل پنجم (سیم زمین‪)...‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪63‬‬ ‫فصل ششم (سیستم ارتی‪)...‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪75‬‬ ‫فصل هفتم ( آیین نامه‪)...‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪84‬‬ ‫فهرست منابع و ماخذ‬ ‫‪10‬‬

‫‪3‬‬
 ‫چکیده‬

‫سیستم ارت مناسب بایستی امپدانس الکتریکي بسیار پایین ‪ ،‬مقاومت مکانیکي بسیار باالو مقاومت باال‬
‫در برابر خوردگي داشته باشد‪ .‬انواع زمین کردن الکتریکی عبارت است از ‪ :‬زمین کردن به شکل مستقیم‬
‫‪ ،‬زمین کردن از طریق مقاومت‪ ،‬زمین کردن از طریق راکتانس‪ ،‬زمین کردن از طریق ترانسفورماتور‬
‫و زمین کردن ایزوله می باشد‪ .‬انواع زمین کردن حفاظتی شامل‪ :‬گراند تجهیزات‪ ،‬گراند صاعقه گیر‪،‬‬
‫گراندبارهای ساکن‪ ،‬گراند ایزوله‪ ،‬گراند منفرد یا مستقل و گراند شبکه ای سیگنال مرجع می باشد‪ .‬برای‬
‫اجرای ارت دو روش وجود دارد یکی روش عمقی بوده و دیگری روش سطحی می باشد که روش عمقی‬
‫از چاه برای اجرای ارت استفاده می شود و در روش سطحی‪،‬سیستم ارت در سطح زمین اجرا می گردد‪.‬‬
‫در صورتی می توان از روش سطحی استفاده نمود که فضای الزم به منظور حفاری وجود داشته باشد‪،‬‬
‫ارتفاع از سطح دریا پایین باشد و پستی و بلندی های محوطه کم باشد‪ .‬برای تست نمودن سیستم های‬
‫ارتینگ روش هایی نظیر‪ :‬روش افت ولتاژ ‪ ،‬روش ‪62‬درصد‪ ،‬روش تنزل پتانسیل و روش خط عرضی‬
‫وجود دارد که بهترین روش اندازه گیری همان روش افت ولتاژ می باشدو عمومی ترین روش اندازه‬
‫گیری روش خط اصلی است‪ .‬الکترودهای اتصال به زمین به دو دسته تقسیم می گردندکه شامل‬
‫الکترودهای مصنوعی و الکترودهای موجود یا طبیعی می باشند الکترودهای صفحه ای شامل ‪،‬‬
‫الکترودهای قائم و الکترودهای افقی می باشند‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ل اول‬ ‫فص‬

‫مقدهم‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ -1-1‬مقدمه ‪:‬‬
‫هدف از گردآوري این پروژه درک عمیق تر مفاهیم مربوط به سیستم هاي زمین و آشنایي با روش هاي‬
‫روزآمد و کارآمد این بخش از مهندسي برق است که گر چه در گذشته بي توجه با آن برخورد مي شده‬
‫ولي در وضعیت فعلي کشور و حجم عظیم پروژه هاي صنعتي و پیشرفت فن آوري‪ ،‬جایگاه خود را پیدا‬
‫کرده و مطمئنا در آینده هم بهتر از وضعیت فعلي خواهد بود‪ .‬در این پروژه سعي بر آن است تا با زبان‬
‫ساده و تصاویر شماتیک‪ ،‬مفهوم براي خواننده جا بیفتد‪.‬‬

‫‪ -2-1‬اصطالحات و تعاریف ‪[1] :‬‬

‫تعریف سیستم زمین‪:‬‬
‫سیستم زمین یا گراندینگ ‪ GROUNDING‬یا ارتینگ ‪ EARTHING‬عبارت است از اتصال‬
‫الکتریکي (با سیم) تجهیزاتي که‪:‬‬
‫‪ -‬با برق کار مي کنند و بدنه فلزي دارند‪.‬‬
‫‪ -‬حتي در بعضي موارد و در کاربردهاي خاص با برق کار نمي کنند و بدنه فلزي هم ندارند و عایق‬
‫هستند به درون زمین جهت ‪:‬‬
‫‪ .1‬تامین حفاظت جاني انسان ها‬
‫‪ .2‬عملکرد مناسب دستگاه ها‬
‫‪ .3‬کنترل نویز‬
‫بکار می رود‪.‬‬
‫بدنه هادی تجهیزات ‪:‬‬
‫بدنه یا اسکلت هادی مربوط به تجهیزات الکتریکی است که در دسترس بوده و می توان آن را لمس‬
‫کرد‪ .‬این قسمت از تجهیزات در وضعیت عادی برقدار نیست ولی ممکن است در اثر بروز نقصی در‬
‫دستگاه یا ایجاد اتصالی داخلی برقدار شود‪.‬‬
‫زمین شده ‪:‬‬
‫وصل شده به میله زمین (الکترود) یا وصل به سیستم هادی های گسترده که به جای زمین عمل می‬
‫کند‪.‬‬

‫الکترود زمین (‪:)Earth electrode‬‬

‫سازه های فلزی مدفون درخاک که می توانند مسیر جریان های سرگردان زمین را تسهیل یا گرادیان‬
‫پتانسیل زمین ناشی از این جریان ها را تغییر دهند الکترود زمین می گویند‪.‬‬
‫این الکترودها می توانند شامل موارد ذیل باشند‪:‬‬
‫‪ -1‬لوله آب فلزی مدفون‬
‫‪ -2‬شبکه های فلزی ساختمان که بطور موثر در زمین قرار گرفته است‬
‫‪ -3‬میلگردهای داخل بتن‬
‫‪ -4‬شبکه های مسی موسوم به رینگ زمین‬
‫الکترود رینگ ‪:‬‬
‫یک الکترود زمین که یک حلقه بسته در سطح یا زیر زمین به دور ساختمان تشکیل می شود‪.‬‬
‫الکترود زمین فونداسیون ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫الکترود زمینی جاسازی شده در فونداسیون بتنی ساختمان‪ .‬یکی از موثرترین الکترودهای زمین یک‬
‫رینگ یا شبکه فلزی است که به اسکلت ساختمان در فواصل مناسب متصل گردیده است‪.‬‬
‫جرم کلی زمین ‪:‬‬
‫مفهومی است که ویژگی های آن با عبارات زیر قابل توجیه است‬
‫‪ -‬جرم کلی زمین را می توان مشابه شینه ای با سطح مقطع بزرگ فرض کرد که مقاومت بین هر دو‬
‫نقطه آن عمال نزدیک به صفر است ‪.‬‬
‫‪ -‬اتصال به جرم کلی زمین تنها از راه نوعی الکترود زمین امکان پذیر است‪.‬‬
‫‪ -‬اتصال الکترود زمین به جرم کلی زمین همواره با مقاومتی همراه است که همان مقاومت اتصال زمین‬
‫یا مقاومت الکترود زمین است‪.‬‬
‫هم بندي‪)bonding(:‬‬
‫وصل الکتریکي هر ترکیبي از اجزاي هادي‪ ،‬بدنه ها‪ ،‬قسمت هاي فلزي در دسترس‪ ،‬اجزاي فلزي‬
‫ساختمان ها‪ ،‬انواع لوله کشي ها‪ ،‬پوشش هادي و غیره به یکدیگر به منظور از بین بردن اختالف پتانسیل‬
‫احتمالي بین آنها در حالت عادي یا در صورت بروز اتصالي‪.‬‬

‫زمین آرام‪ Quiet ground:‬یا ‪Clean earth‬‬

‫استاندارد ‪ IEEE 100‬زمین آرام را اینگونه تعریف می کند‪:‬‬
‫شبکه زمین ویژه که از بخش های قراردادی سیستم زمین قدرت ‪ Power system ground‬ایزوله‬
‫می باشد و نویز الکترو مغناطیسی و ولتاژهای ناخواسته موجود در لحظات خطا یا عادی زمین روی آن‬
‫اثر نمی کند و موجب اختالل در عملکرد مطلوب کامپیوتر نخواهد شد ‪.‬‬
‫معیار دقیقی جهت تعیین مقاومت زمین آرام در دست نمی باشد و زمینی که ولتاژهای ناخواسته ناشی‬
‫از جریان های داخل زمین را به کامپیوتر منتقل نکند خواه یک الکترود باشد خواه یک شبکه وسیع ایزوله‪،‬‬
‫زمین آرام می باشد‪.‬‬
‫زمین نویزی‪)noisy ground(:‬‬
‫برخالف زمین آرام‪ ،‬زمین نویزی یک شبکه زمین الکتریکی است که استعداد القاء یا تزریق ولتاژهای‬
‫ناخواسته و مزاحم را به سیستم کامپیوتر دارد‪.‬‬
‫تداخل ناشی از میدان الکترو مغناطیسی‪Electro Magnetic Interference (EMI ( :‬‬
‫به میدان های الکترو مغناطیسی راه یافته در زمین بخاطر وقوع صاعقه‪ ،‬اتصال کوتاه در زمین های‬
‫مجاور و نظائر آن که از سیگنال های با فرکانس پایین شهری تا فرکانسهای رادیوئی و سیگنال های با‬
‫سرعت باالی صاعقه را شامل می شود ‪ EMI‬گویند‪.‬‬
‫‪ -3-1‬تاثیر جریان الکتریکي بر بدن ‪[5 ] :‬‬
‫تاثیر جریان الکتریکي عبوري از بدن تابع فرکانس ‪ ،f‬میزان جریان ‪ i‬و مدت زمان ‪ t‬عبور این جریان‬
‫مي باشد‪.‬‬
‫جریان هاي تا ‪ 9‬میلي آمپر در فرکانس ‪ 50‬تا ‪ 60‬هرتز آسیب جدي در شخص ایجاد نمي کند ولي‬
‫چنانچه میزان آن از ‪ 9‬تا ‪ 25‬میلي آمپر افزایش یابد خطراتي مثل از کار افتادن ماهیچه هاي محل تماس‬
‫مشهود بوده است جریان هاي بیشتر از ‪ 25‬میلي آمپر باعث از کار افتادن تنفس و یا منجر به مرگ خواهد‬
‫شد‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫جدول زیر میزان خطرات و اثرات جریان برق بر بدن را براي جریان هاي ‪ AC‬با فرکانس ‪ 60‬هرتز‬
‫و ‪ DC‬نشان مي دهد‪.‬‬
‫‪Alternating Current‬‬ ‫‪Direct‬‬
‫‪Effects‬‬
‫)‪(AC) (60 Hz‬‬ ‫‪Current‬‬

‫‪0.5-1‬‬ ‫‪0-4‬‬ ‫‪Perception‬‬

‫‪1-3‬‬ ‫‪4-15‬‬ ‫)‪Siuprise (freactor current‬‬

‫‪Reflex action (let-go‬‬

‫‪3-21‬‬ ‫‪15-80‬‬
‫)‪current‬‬
‫‪21-40‬‬ ‫‪80-16‬‬ ‫‪Muscular inhibition‬‬
‫‪40-100‬‬ ‫‪160-300‬‬ ‫‪Respiratory block‬‬
‫‪Over 100‬‬ ‫‪Over 300‬‬ ‫‪Usually fatal‬‬
‫در این خصوص مي توان با استفاده از فرمول تجربي زیر رابطه شدت جریان انتقالي و زمان عبور‬
‫آن را محاسبه نمود این فرمول توسط ‪ DAISLER‬بیان شده و در مورد افراد با وزن ‪ 50‬کیلوگرم و‬
‫زمان کمتر از ‪ 3‬ثانیه صادق بوده است‪:‬‬
‫‪0.135 = ts ×Ib²‬‬
‫در این رابطه ‪ ts‬زمان انتقال جریان از بدن و ‪ Ib‬شدت جریان عبوري از بدن مي باشد‪.‬‬
‫به عنوان مثال طبق فرمول فوق به ازاي زمان ‪ 5‬ثانیه شخص مي تواند شدت جریان ‪ 164‬میلي آمپر را‬
‫تحمل کند‪ .‬از لحاظ ولتاژ نیز در استانداردهاي ایران ولتاژ متناوب ‪ 50‬ولت به باال را ولتاژ خطرناک مي‬
‫گوییم همچنین اثر جریان برق به وضعیت قرار گرفتن انسان و عضوي که به موضع اتصالی برخورد‬
‫مي کند نیز ارتباط دارد‪ .‬وضعیت برخورد انسان با موضع اتصالی ممکن است به دو صورت مستقیم و‬
‫غیر مستقیم باشد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ل دوم‬ ‫فص‬

‫کلیات ارت‬

‫‪9‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫به منظور ایمنی و حفاظت افراد و تجهیزات الکتریکی استفاده از سیستم ارت ضروری بوده و بایستی‬
‫آنرا در احداث ساختمان های مسکونی وصنعتی لحاظ نمود‪ ،‬هرچند که بسیاری از افراد درگذشته بدلیل‬
‫عدم آگاهی و هزینه کمتر ساخت بنای مسکونی از آن صرفنظر می نمودند ولی در حال حاضر اجرای‬
‫سیستم ارت دربرخی از مراکز جا افتاده است‪،‬امید است که در آینده اجرای آن همگانی و ضروری بشود‪.‬‬

‫‪ -1-2‬تاریخچه ارت ‪[5] :‬‬

‫بین سال هاي ‪ 1880‬تا ‪ 1924‬خطوط انتقال و توزیع برق بدون اینکه نقطه نوترال یا نول زمین شده‬
‫داشته باشند احداث مي شدند و هیچ نقطه اي از شبکه و تجهیزات ارت نمي شدند و اساسا مفهومي به نام‬
‫ارت وجود نداشت‪.‬‬
‫مشکالت برق گرفتگي و آتش سوزي در منازل و اماکن عمومي و صنعتي وجود داشت بدون اینکه‬
‫فیوزهاي حفاظتي نصب شده در شبکه عیوب را تشخیص بدهند ‪.‬‬
‫در سال ‪ 1924‬انجمن مهندسان برق (‪ )IEE‬اتصال بدنه فلزي وسائل برقي به زمین یا همان ارت‬
‫کردن را اجباري نمود هر چند اینکار ساده نبوده و مشکالت فراواني داشت‪ .‬در سال ‪ 1927‬کشور فرانسه‬
‫بحث ارت کردن نقطه نول ترانسفورماتورها را نیز تصویب نمودو در سال ‪ 1935‬استانداردهاي جامع‬
‫حفاظت اشخاص و تجهیزات ‪ ،‬تدوین و اجرائي شد و از آن سالها به بعد ارتینگ همگاني شد‪.‬‬

‫‪ -2-2‬لزوم استفاده از سیستم ارت و اهداف بکار گیری آن ‪[ 5] :‬‬

‫به منظور حفاظت افراد و دستگاهها ‪ ،‬اضافه ولتاژهاي تولید شده در بدنه كه باعث صدمه دیدن دستگاهها‬
‫و افراد ميشود‪ ،‬را باید در جایي خنثي نمائیم به همین منظور استفاده از سیستم ارت و حفاظت از تجهیزات‬
‫بسیار الزم و ضروري است بعالوه با افزایش استفاده از سیستمهاي دیجیتالي و حساس‪ ،‬لزوم بازنگري‬
‫در طراحي‪ ،‬نصب و نگهداري سیستمهاي حفاظتي گراندینگ وجود دارد‪.‬‬
‫اهداف بكارگیري سیستم ارتینگ یا گراندینگ عبارتند از ‪:‬‬
‫الف ـ حفاظت و ایمني جان انسان‬
‫ب ـ حفاظت و ایمني وسایل و تجهیزات الكتریكي و الكترونیكي‬
‫ج ـ فراهم آوردن شرایط ایدهال جهت كار‬
‫د ـ جلوگیري از ولتاژ تماسي‬
‫ه ـ حذف ولتاژ اضافي‬
‫و ـ جلوگیري از ولتاژهاي ناخواسته و صاعقه‬
‫ز ـ اطمینان از قابلیت كار الكتریكي‬

‫‪ - 3-2‬فلسفه ارت نمودن ‪[1] :‬‬

‫دریک مدار تکفاز ساده که نول عمداً به زمین متصل نشده صرفا ً وقوع اتصالي مستقیم فاز به نول مي‬
‫تواند فیوز را بسوزاند و جلوي خطرات بعدي را بگیرد در صورت اتصالي فاز به زمین و نول به زمین‬
‫(هر یک به تنهایي) فیوز نخواهد سوخت و عیب ممکن است روزها وجود داشته باشد که منجر به آسیب‬
‫به تجهیزات به خاطر تغییر در ولتاژ تغذیه آنها و یا آسیب به شبکه برق گردد در این حالت اگر دست‬
‫انسان به یک فاز یا نول برخورد نماید خطري نخواهد داشت و فقط اتصال همزمان به فاز و نول باعث‬
‫برق گرفتگي خواهد شد‪.‬‬
‫خالصه‪:‬‬

‫‪10‬‬
 ‫خطرات انساني‪ :‬کمتر‬
‫آسیب به تجهیزات و شبکه برق‪ :‬زیاد‬
‫همانطور که در تاریخچه نیز اشاره شد به خاطر حفظ پایداري شبکه برق و مسائل دیگر که در ادامه‬
‫خواهد آمد در سال ‪ 1935‬به بعد اتصال نول به زمین اجباري شد که در این حالت وضعیت به صورت‬
‫زیر قابل بیان است‪:‬‬
‫اتصال فاز به زمین مي تواند فیوز را سوزانده و مدار و تجهیزات را محافظت کند‪.‬‬
‫اتصال نول به زمین خطري براي شبکه و تجهیزات ندارد‪.‬‬
‫اتصال بدن انسان به یک فاز( تنها) بسیار خطرناک است‪.‬‬
‫این وضعیت دو حالت دارد‪:‬‬
‫‪ ‬اگر بدنه دستگاه به زمین که همان نول است وصل شده باشد (یعني همان سیستم زمین حفاظتي‬
‫)که در این حالت فیوز سریعا سوخته و از عبور طوالني جریان به بدن جلوگیري مي کند‪.‬‬
‫‪ ‬اگر بدنه دستگاه به زمین که همان نول است وصل نشده باشد یعني سیستم ارت نداشته باشیم که‬
‫در این حالت بعید است فیوز بسوزد لذا جریان برق تا زماني که شخص به خود آمده و خود را رها‬
‫کند و یا کسي به کمک او بیاید از بدن عبور خواهد کرد و این فاجعه است‪.‬‬

‫خالصه این حالت‪:‬‬

‫در صورت عدم نصب ارت مناسب‬
‫خطرات انساني‪ :‬بسیار زیاد‬
‫آسیب به تجهیزات و شبکه برق‪ :‬زیاد‬
‫در صورت نصب سیستم ارت مناسب‬
‫خطرات انساني‪ :‬کمتر‬
‫آسیب به تجهیزات و شبکه برق‪ :‬کمتر‬
‫به عبارتی در حالتی که سیستم ارت نصب شده باشد جریان خطا سه مسیر جهت عبور جریان خطا و‬
‫برگشت به منبع دارد و سهم کمي از جریان خطا ممکن است از بدن شخصي که با دست دستگاه را لمس‬
‫مي کند عبور کند خصوصا اگر مقاومت زمین نیز خیلي کم باشد ‪.‬‬

‫‪ -4-2‬ویژگي های مهم یک سیستم زمین ‪[5] :‬‬

‫الف) امپدانس الکتریکي بسیار پایین ‪Electrical Impedance Low‬‬
‫ب) مقاومت مکانیکي بسیار باال ‪Mechanical Resistance High‬‬
‫ج) مقاومت باال در برابر خوردگي ‪Resistance Corrosion High‬‬

‫‪ -5-2‬خطاهای متقارن و نامتقارن ‪[4] :‬‬

‫مطالعات خطا بخش مهمی از تجزیه و تحلیل سیستم های قدرت و شبکه های الکتریکی را تشکیل می‬
‫دهد مهمترین خطاها در شبکه شامل انواع اتصال کوتاه ها و قطع شدن ها در خطوط انتقال یا تجهیزات‬
‫سیستم می باشد‪ .‬خطاهای ایجاد شده منجر به خطرات جانی و مالی فراوان شده و در بسیاری از موارد‬
‫صدمات جبران ناپذیری را به همراه داشته است ‪ .‬خطا در یک شبکه ‪ ،‬سیستم قطعی برق ‪ ،‬کاهش ولتاژ‬
‫مصرف کنندگان و آسیب زدن به تجهیزات شبکه و افراد را در پی دارد بعبارتی هر عاملی که سبب بر‬
‫هم خوردن تعادل سیستم قدرت و شبکه الکتریکی گردد را خطا می نامند ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ -2-5-1‬عوامل پیدایش خطا در شبکه ‪:‬‬
‫‪ -1‬صاعقه ‪:‬‬
‫صاعقه یکی از اسرارآمیزترین پدیده های خلقت است که در عین زیبایی بسیار مخرب بوده‪ ،‬صاعقه‬
‫از تخلیه الکترواستاتیکی میان ابر و زمین بوجود می آید درصد باالیی از اتصالی های خطوط انتقال نیرو‬
‫از طریق برخورد صاعقه به خطوط انتقال ایجاد می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬سالم نبودن تجهیزات و لوازم سیستم‬
‫‪ -3‬شرایط جوی مانند باد ‪،‬یخبندان‪،‬باران و‪...‬‬
‫‪ -4‬برخورد وسایل نقلیه زمینی با دکل ها و برخورد وسایل نقلیه هوایی با هادی خطوط انتقال‬
‫‪ -5‬برخورد پرندگان با هادی های خطوط انتقال‬
‫‪ -6‬سقوط درختان بر روی هادی های خطوط انتقال‬
‫‪ -7‬عوامل تصادفی و اتفاقات غیر قابل پیش بینی‬

‫‪ -2-5-2‬تقسیم بندی خطاها ‪:‬‬

‫بطور کلی خطاها به دو دسته متقارن و نامتقارن تقسیم بندی می گردند‪ .‬خطای متقارن به خطایی گفته‬
‫می شود که در آن تقارن و تعادل شبکه بر هم نمی خورد اما در خطای نامتقارن تعادل شبکه بر هم می‬
‫خورد که در ذیل به معرفی هر یک از خطاهای فوق می پردازیم‪.‬‬

‫‪ -3-5-2‬طبقه بندی خطاها بر اساس میزان شدت اتصالی ‪:‬‬

‫الف‪ -‬اتصال کوتاه متقارن (سه فاز)‬
‫این اتصال کوتاه بر اثر اتصال و برخورد سه فاز به یکدیگر بوجود می آید‪،‬در این حالت جریان و‬
‫ولتاژ سه فاز با هم همزمان وصل می شوند پس تقارن شبکه برهم نمی خورد در نتیجه اتصال کوتاه‬
‫متقارن می نامیم‪.‬‬
‫ب‪ -‬اتصال کوتاه دو فاز ‪:‬‬
‫این نوع از اتصال کوتاه ‪ ،‬از نوع نامتقارن می باشد زیرا تعادل شبکه برهم می خورد و به دو نوع‬
‫اتصالی تقسیم می گردد‪:‬‬
‫‪ )1‬اتصال کوتاه دو فاز به یکدیگر )‪ :(LL‬در این حالت دو فاز فقط به یکدیگر وصل می شوند‪.‬‬
‫‪ )2‬اتصال دو فاز با هم و به زمین )‪ :(DLG‬در این حالت دو فاز همزمان به زمین متصل می گردند‪.‬‬
‫ج‪ -‬اتصال کوتاه تکفاز به زمین )‪:(SLG‬‬
‫این اتصالی از نوع نامتقارن بوده و ممکن است بر اثر برخورد صاعقه و ایجاد جرقه روی مقره ها‬
‫بوجود آید بطوریکه یکی از فازها از طریق بدنه دکل به زمین وصل شود‪.‬‬
‫د‪ -‬قطع هادی ها ‪:‬‬
‫از نوع نامتقارن می باشد که در این نوع از خطا یک یا دو فاز از خط انتقال قطع می گردد و جریان‬
‫آن به صفر می رسد‪.‬‬
‫‪ ‬بیشترین اتصال کوتاه ها از نوع تکفاز به زمین بوده و بیش از ‪ %75‬اتصال کوتاه های شبکه را‬
‫تشکیل می دهند و اتصال کوتاه دو فاز حدود ‪ %20‬اتصال کوتاه های شبکه را تشکیل می دهند‪،‬کمترین‬
‫اتصال کوتاه از نوع متقارن بوده و کمتر از ‪ %5‬اتصال کوتاه های شبکه از این نوع می باشند‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪ -4-5-2‬خطاهای موقتی و خطاهای ماندگار ‪:‬‬
‫بسیاری از خطاهای و اتصال کوتاه های یک شبکه موقتی بوده و به خودی خود رفع می شوند (مانند‬
‫برخورد لحظه ای دو سیم به یکدیگر در اثر وزش باد) و در مقابل برخی از خطاهای شبکه ماندگار و یا‬
‫دائمی می باشند(افتادن درخت بر روی یک خط انتقال) و برای رفع آنها باید عامل بوجود آورنده خطا را‬
‫از میان برداشت و یا سیستم را اصالح کرد‪.‬‬
‫نمونه هایی از خطاهای موقتی ایجاد شده در شبکه ‪:‬‬
‫‪ ‬یونیزه شدن هوای اطراف مقره و شکست عایقی هوا (صاعقه)‬
‫‪ ‬برخورد لحظه ای دو فاز به یکدیگر در اثر باد‬
‫‪ ‬برخورد پرندگان با هادی خطوط انتقال‬
‫نمونه هایی از خطاهای ماندگار ایجاد شده در شبکه ‪:‬‬
‫‪ ‬شکسته شدن نگهدارنده مقره ها در اثر وزن یخ‬
‫‪ ‬خسارت دائمی به دکل‬
‫‪ ‬نقض در برقگیر‬
‫‪ ‬افتادن درخت بر روی یک خط انتقال‬
‫در عمل در بعضی از نقاط سیستم قدرت از کلیدهای وصل مجدد(ریگلوزر) استفاده می شوداین کلیدها‬
‫پس از وقوع اتصال کوتاه یک یا دو بار و یا بیشتر وصل می شوند تا از برطرف شدن اتصال کوتاه‬
‫مطمئن شوند‪ .‬اگر پس از یک یا دو یا چند بار وصل مجدد هنوز اتصال کوتاه برقرار باشد کلید بطور‬
‫دائمی باز خواهد ماند و نشان می دهد که اتصال کوتاه از نوع ماندگار می باشد زمان کل این عمل ممکن‬
‫است یک ثانیه به طول بینجامد‪.‬‬

‫‪ -2-6‬محاسبات اتصال کوتاه ‪[4] :‬‬

‫محاسبات اتصال کوتاه شامل موارد زیر می باشد‪:‬‬

‫‪ -2-6-1‬مراحل محاسبات اتصال کوتاه سه فاز به هم یا اتصال کوتاه متقارن ‪:‬‬

‫برای تحلیل و محاسبات این نوع اتصال کوتاه بایستی ابتدا معادل مداری و دیاگرام امپدانسی را رسم‬
‫نموده سپس از رابطه زیر رابطه جریان اتصال کوتاه را محاسبه می نماییم ‪.‬‬
‫‪Vth‬‬
‫"‪I‬‬
‫‪‬‬
‫‪Z th‬‬
‫‪ = Vth‬ولتاژ بی باری نقطه اتصال کوتاه شده‬
‫‪ = Z th‬امپدانس دیده شده در محل اتصالی با حذف منابع ولتاژ سیستم‬
‫‪ ‬اگر امپدانس خطای ‪ Z f‬داشته باشیم رابطه جریان اتصالی بصورت زیر درمی آید‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫‪Vth‬‬
‫‪I" ‬‬
‫‪Z th  Z f‬‬
‫‪ ‬بمنظور سادگی در محاسبات کلیه پارامترها را برحسب پریونیت لحاظ می نماییم ‪ ،‬همچنین در‬
‫اتصال کوتاه متقارن فقط مولفه توالی مثبت داریم ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2‬محاسبات اتصال کوتاه تکفاز به زمین )‪:(SLG‬‬

‫خطای تکفاز به زمین متداول ترین نوع خطاها در سیستم قدرت می باشند که عموما در اثر صاعقه یا‬
‫اتصال هادی ها به دکل زمین شده پدید می آیند‪ .‬بمنظور تشریح نمودن محاسبات اتصال کوتاه فرض می‬
‫نماییم در فاز ‪ a‬یک اتصال کوتاه تکفاز به زمین با امپدانس خطای ‪ Zf‬رخ دهد ‪ ،‬حال داریم ‪:‬‬

‫‪Va  Z f .I a‬‬ ‫‪Ib  Ic  0‬‬

‫از روابط فوق نتیجه می گیریم که ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪I   I   I 0  Ia‬‬
‫‪3‬‬
‫از طرفی دیگر داریم ‪:‬‬
‫‪V 0  Z 0 I 0‬‬
‫‪V   Ea  Z  I ‬‬
‫‪V   Z  I ‬‬
‫‪Va  V   V   V 0‬‬
‫‪‬‬
‫‪ I a  3I‬در رابطه فوق جریان توالی مثبت‪ ،‬منفی‪ ،‬و صفر‬
‫‪‬‬
‫‪ I‬و‬ ‫که با جایگذاری ‪ I   I 0‬‬
‫عبارتند از‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Ea‬‬

‫‪I I I  ‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪Z  Z   Z 0  3Z f‬‬

‫‪14‬‬
‫‪ ‬با توجه به تساوی جریان های توالی مثبت‪ ،‬منفی‪ ،‬و صفر و رابطه فوق می توان به این نتیجه‬
‫رسید که در این نوع اتصال کوتاه شبکه های توالی مثبت‪ ،‬منفی‪ ،‬و صفر با یکدیگر سری می‬
‫شوند و مدار سری آنها بیانگر اتصال کوتاه ‪ SLG‬خواهد بود ‪.‬‬
‫است و بدون‬ ‫شرط جریان توالی صفر وجود سیم زمین است و بدون سیم زمین ‪Z n  ‬‬ ‫‪‬‬
‫امپدانس خطا ‪ Z f  0‬می باشد‪.‬‬

‫‪ -2-6-3‬محاسبات اتصال کوتاه دو فاز به یکدیگر ‪: L-L‬‬

‫اگر بین دو فاز ‪a‬و ‪ b‬اتصالی از طریق امپدانس خطای ‪ Zf‬رخ دهد محاسبات آن به شرح زیر می باشد‬
‫‪:‬‬
‫‪Ia  0‬‬
‫‪I b  I c‬‬
‫‪Vb  Vc  Z f I b‬‬
‫جریان های توالی بصورت زیر می باشد‬
‫‪I0  0‬‬
‫‪I ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪‬‬‫‪a  a 2 I b‬‬

‫‪I ‬‬
‫‪3‬‬
‫‪a  a I b‬‬
‫‪1 2‬‬
‫از معادالت فوق نتیجه می گیریم که در این نوع اتصالی جریان توالی صفر‬
‫برابر صفر است و همچنین جریان های توالی مثبت و منفی قرینه یکدیگرند ‪.‬‬
‫رابطه جریان اتصالی بصورت زیر می باشد ‪:‬‬ ‫با توجه به شرایط مرزی ‪Vb  Vc  Z f I b‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪‬‬

‫‪I  I  ‬‬
‫‪Z Z Zf‬‬
‫‪ ‬نتیجه می گیریم که شبکه توالی صفر در محاسبات اتصال کوتاه ‪ L-L‬هیچ نقشی ندارد‪ ،‬همچنین‬
‫امپدانس ‪ Z f‬در مدار توالی صفر بصورت ‪ 3Z f‬ظاهر می شود از آنجایی که مدار توالی صفر‬
‫در اتصال ‪ L-L‬رسم نمی شود بنابراین وجود یا عدم وجود سیم زمین تاثیری در اتصال کوتاه ‪L-‬‬
‫‪ L‬ندارد‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ -2-6-4‬محاسبات اتصال کوتاه دو فاز به زمین ‪: DLG‬‬
‫فرض نماییم که در فازهای ‪a‬و ‪b‬که از طریق امپدانس خطای ‪ Zf‬به زمین وصل شده اند اتصالی رخ‬
‫دهد حال شرایط مرزی بصورت زیر می باشد ‪:‬‬
‫‪Vb  Vc  Z f I b  I c ‬‬
‫‪Ia  0‬‬
‫است بنابراین بطور خالصه‬ ‫‪V  V ‬‬ ‫از آنجاییکه ‪ Vb  Vc‬می باشد می توان نتیجه گرفت که‬
‫روابط شرایط خطا برای اتصال کوتاه ‪ DLG‬بصورت زیر است ‪:‬‬
‫‪I0  I  I  0‬‬
‫‪V  V ‬‬
‫‪V 0  V   3Z f I 0‬‬
‫بنابراین جریان های اتصالی بصورت زیر می باشد ‪:‬‬
‫‪Ea‬‬
‫‪I ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Z   Z   Z 0  3Z f‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ 3Z f ‬‬
‫‪‬‬
‫‪I  I  0‬‬
‫‪Z‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ Z  3Z f  Z ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪I  I  0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ Z  3Z f  Z ‬‬

‫‪ ‬معادالت فوق نشان می دهند که شبکه های توالی مثبت و منفی با یکدیگر موازی اند و‬
‫امپدانس ‪ 3Zf‬با شبکه توالی صفر سری می گردد‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ -2-6-5‬مراحل محاسبات اتصال کوتاه نامتقارن ‪:‬‬
‫الف) رسم شبکه های توالی مثبت‪ ،‬منفی و صفر‬
‫ب) پریونیت کردن‬
‫ج) تعیین مدار معادل تونن سیستم در هر یک از شبکه های توالی مثبت‪ ،‬منفی و صفر‬
‫‪ ‬ولتاژ تونن ‪:‬‬
‫ولتاژ تونن در شبکه توالی مثبت برابر ‪ V f‬است ‪.‬‬
‫ولتاژ تونن در شبکه توالی منفی و صفر برابر صفر است ‪.‬‬
‫‪ ‬امپدانس تونن ‪:‬‬
‫امپدانس تونن دیده شده از دو سر نقطه اتصالی در شبکه توالی مثبت‪ ،‬منفی و صفر ‪.‬‬
‫د) اتصال سری‪ ،‬موازی شبکه های توالی به یکدیگر و محاسبه جریان های توالی از روابط‬
‫مربوط به مدار‪.‬‬
‫حال سیستم قدرت شکل زیر را درنظر گرفته و در وسط خط انتقال ‪ L23‬یک اتصال کوتاه سه فاز را‬
‫توسط نرم افزار ‪ Digsilent‬شبیه سازی نموده واطالعات فایل متنی خروجی را نمایش می دهیم‪.‬‬

‫اطالعات خطوط انتقال ‪:‬‬

‫طول خط‬ ‫نوع خط‬ ‫نام خط‬
‫‪80 KM‬‬ ‫‪OHL 110 KV‬‬ ‫‪L23‬‬
‫‪100 KM‬‬ ‫‪OHL 110 KV‬‬ ‫‪L26‬‬
‫‪100 KM‬‬ ‫‪OHL 110 KV‬‬ ‫‪L37‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪80 KM‬‬ ‫‪OHL 110 KV‬‬ ‫‪L67‬‬

‫کلیه ترانس ها ‪ 110/33KV‬و ‪ 80MVA‬می باشند‪.‬‬

‫مشخصات ژنراتور ها به شرح زیر است ‪:‬‬
‫ضریب توان‬ ‫توان اکتیو‪/‬‬ ‫نوع شین‬ ‫توان نامی‬ ‫ولتاژ نامی‬ ‫نام‬
‫ولتاژ‬

‫‪-‬‬ ‫‪|V|=1 pu‬‬ ‫‪SLACK‬‬ ‫‪150 MVA‬‬ ‫‪33 KV‬‬ ‫‪G1‬‬

‫‪0.95‬‬ ‫‪100 MW‬‬ ‫‪PQ‬‬ ‫‪150 MVA‬‬ ‫‪33 KV‬‬ ‫‪G2‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪|V|=1 pu‬‬ ‫‪PV‬‬ ‫‪150 MVA‬‬ ‫‪33 KV‬‬ ‫‪G3‬‬

‫مشخصات بار ها به شرح ذیل است ‪:‬‬

‫مشخصات بار‬ ‫نام بار‬
‫‪100MW‬و ‪COSθ=0.95‬‬ ‫‪Load‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 80MW‬و ‪COSθ=0.95‬‬ ‫‪Load‬‬
‫‪2‬‬
‫موتور القایی ‪ 3MVA‬که توان‬ ‫‪Load‬‬
‫اکتیو‬ ‫‪3‬‬
‫‪2.5MW‬را از شبکه دریافت می‬
‫کند‪.‬‬
‫‪60MW‬و ‪COSθ= 085‬‬ ‫‪Load‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ 80MW‬و ‪COSθ= 0.9‬‬ ‫‪Load‬‬
‫‪5‬‬

‫‪18‬‬
19
20
 ‫چکیده مطالب‪:‬‬
‫بطورکلی استفاده از سیستم ارت موجب افزایش ایمنی افراد و تجهیزات شده و اهداف بكارگیري سیستم‬
‫ارتینگ یا گراندینگ عبارتند از ‪:‬‬
‫الف‪ -‬حفاظت و ایمني جان انسان‬
‫ب‪ -‬حفاظت و ایمني وسایل و تجهیزات الكتریكي و الكترونیكي‬
‫ج‪ -‬فراهم آوردن شرایط ایدهال جهت كار‬
‫د ‪ -‬جلوگیري از ولتاژ تماسي‬
‫ه ‪ -‬حذف ولتاژ اضافي‬
‫و‪ -‬جلوگیري از ولتاژهاي ناخواسته و صاعقه‬
‫ز ـ اطمینان از قابلیت كار الكتریكي‬
‫سیستم ارت مناسب بایستی امپدانس الکتریکي بسیار پایین ‪ ،‬مقاومت مکانیکي بسیار باالو مقاومت باال‬
‫در برابر خوردگي داشته باشد‪.‬‬
‫در شبکه های الکتریکی خطا ها دو دسته اندکه شامل خطای متقارن وخطای نامتقارن بوده ‪،‬خطای‬
‫متقارن مانند اتصال سه فاز به یکدیگر و خطای نامتقارن مانند اتصال تکفاز به زمین‪،‬اتصال دو فاز به‬
‫یکدیگر‪،‬اتصال دوفاز به یکدیگر به زمین و قطع هادی می باشدکه بیشترین اتصال کوتاه ها از نوع تکفاز‬
‫به زمین بوده و بیش از ‪ %75‬اتصال کوتاه های شبکه را تشکیل می دهند و اتصال کوتاه دو فاز حدود‬
‫‪ % 20‬اتصال کوتاه های شبکه را تشکیل می دهند‪،‬کمترین اتصال کوتاه از نوع متقارن بوده و کمتر از‬
‫‪ %5‬اتصال کوتاه های شبکه از این نوع می باشند‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫ل سوم‬ ‫فص‬

‫ک‬ ‫می‬
‫ز ن ردن‬

‫‪22‬‬
 ‫مقدمه ‪:‬‬
‫در تمامی تاسیسات الکتریکی بخصوص تاسیسات فشار قوی زمین کردن یکی از مهمترین و اساسی‬
‫ترین اقدامی است که برای رفاه و سالمتی و اصوال ادامه زندگی اشخاصی که به نحوی با این تاسیسات‬
‫در تماس هستند می باشد‪،‬حال در این فصل به بررسی انواع زمین کردن می پردازیم‪.‬‬

‫‪ -1-3‬انواع زمین کردن ‪[2] :‬‬

‫زمین کردن به طور کلي به دو بخش تقسیم میشود‪:‬‬
‫‪ -۱‬زمین کردن الکتریکي یا زمین کردن نوترال یا نول کردن یا گراندینگ سیستم ‪System Ground‬‬
‫یعنی زمین کردن نقطه ای از دستگاه های الکتریکی و ادوات برقی که جزئی از مدار الکتریکی می‬
‫باشند مانند زمین کردن مرکز ستاره سیم پیچی ترانس‪ .‬به طور كلي منظور از زمین كردن الکتریکی‬
‫رسیدن به اهداف زیر است ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬كاهش تنش الكتریكي ناشي از اثرات كلیدزني و صاعقه‬
‫ب‪ :‬تامین و كنترل جریان اتصالي در حد قابل قبول‬
‫ج‪ :‬كاهش عدم تعادل ولتاژ‬
‫د‪ :‬محدود كردن ولتاژ نقطه نول‬
‫‪ -2‬زمین کردن حفاظتي یا ایمني ‪Safety Ground‬‬
‫عبارتست از زمین کردن کلیه قطعات فلزی تاسیسات الکتریکی‪ .‬از این نوع سیستم حفاظتي در ایجاد‬
‫ایمني براي افرادي که بنا به وظیفه شغلي در تماس با تجهیزات سیستم هاي الکتریکي و نیز براي افراد‬
‫جامعه که مصرف کننده نهایي انرژي برق میباشند‪،‬استفاده میشود‪ .‬هدف دیگر از این نوع سیستم زمین ‪،‬‬
‫محدود کردن خطر آتش سوزي از راه قطع سریع مدار معیوب به کمک وصل بدنه هاي فلزي به هادي‬
‫خنثي یا زمین است در برخي موارد تفکیک دو نوع اتصال زمین براي دو هدف باال ممکن نیست و به‬
‫همین دلیل ایجاد یک اتصال زمین براي هر دو منظور کافي است‪.‬ولي در بعضي شرایط تفکیک دو سیستم‬
‫زمین الزم و ضروري است‪.‬‬

‫‪ -2-3‬انواع زمین الکتریکي ‪[ 5 ]:‬‬

‫روشهاي مختلف زمین کردن نوترال عبارتند از ‪:‬‬
‫الف‪ -‬زمین کردن به شکل مستقیم ‪ground Solidly‬‬
‫ب‪ -‬زمین کردن از طریق مقاومت ‪ground Resistance‬‬
‫ج‪ -‬زمین کردن از طریق راکتانس ‪ground Reactance‬‬
‫د‪ -‬زمین کردن از طریق ترانسفورماتور ‪ground Transformer‬‬
‫ه‪ -‬زمین کردن ایزوله یا زمین کردن از طریق ارستر ‪Isolated ground or ungrounded‬‬
‫‪ ‬زمین کردن مقاومتی ‪[2] :‬‬
‫اتصال زمین در این روش از طریق یک مقاومت بین نقطه ستاره ترانس و زمین صورت می پذیرد‪،‬دلیل‬
‫این امر بصورت زیر می باشد ‪:‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ )1‬کاهش آتش سوزی و ذوب شدن تجهیزات ترانس ‪ ،‬کابل و ‪ ...‬در هنگام وقوع خطا‬
‫‪ )2‬کاهش شک الکتریکی خطرناک برای اشخاصی که در مسیر جریان برگشتی زمین قرار دارند‬
‫‪ )3‬کاهش خطر جرقه و قوس الکتریکی برای اشخاصی که تصادفا در محل حضور دارند‬
‫‪ )4‬رفع خطای فاز به زمین‬
‫‪ ‬زمین راکتانسی ‪[2] :‬‬
‫این نوع زمین جهت محدود کردن جریان کاربرد دارد و معموال جهت اتصال نقطه صفر ژنراتورها‬
‫استفاده می شود و علت اصلی این امر آن است که با اولین خطای جریانی ژنراتور از مدار خارج نگردد‬
‫و همچنین سیم پیچ هایش آسیب نبیند‪ .‬در این روش یک سلف بین خنثی سیستم و زمین قرار می گیرد و‬
‫نتیجتا جریان خطای فاز به زمین از این طریق به مقدار جریان خطای سه فاز محدود می گردد‪.‬‬
‫هر یک از این روشها ویژگي خاصي دارد که موضوع بحث این پروژه نمیباشد و اطالعات کامل را‬
‫در استاندارد ‪ IEEE Std C37.101-1993‬میتوان یافت‪.‬‬

‫‪ -3-3‬انواع زمین حفاظتي‪[5]:‬‬

‫سیستم زمین حفاظتي دراستانداردها و مدارک جدید از جهات گوناگون مورد طبقه بندي قرار گرفته که‬
‫کاملترین و جدیدترین آنرا میتوان به صورت زیر بیان نمود‪:‬‬
‫‪-1‬گراند تجهیزات ‪Equipment Ground‬‬
‫‪-2‬گراند صاعقه گیر ‪Lightning Ground‬‬
‫‪-3‬گراند بارهاي ساکن ‪Electrostatic Ground‬‬
‫‪-4‬گراند ایزوله ‪Isolated Ground‬‬
‫‪-5‬گراند منفرد یا مستقل ‪Transformer Ground‬‬
‫‪ -6‬گراند سیگنال مرجع ‪Reference Signal Ground‬‬

‫‪ -1-3-3‬گراند تجهیزات ‪[5 ]:‬‬

‫عبارت است از اتصال تمام قسمتهاي فلزي یک دستگاه که در حالت عادي جریاني از آنها عبور نمي‬
‫کند‪ .‬مثل اتصال بدنه لوازم برقي ‪،‬موتورها و غیره به زمین این نوع سیستم از معمول ترین و اصلي ترین‬
‫نوع گراند است‪.‬‬
‫به این ترتیب در حالت عادي سیم گراند نقشي ندارد و جریاني از آن عبور نمیکند ولي در حالتي که بنا‬
‫به دالیلي مثال به خاطر خراب شدن پوشش و عایق‪ ،‬سیم فاز به بدنه فلزي دستگاه برخورد کند (اتصالي‬
‫کند) این امر باعث قطع سریع فیوزي که این دستگاه از آن تغذیه مي کند خواهد شد و لذا پیش از وقوع‬
‫هر خطري دستگاه معیوب بي برق میشود و از کار مي افتد‪.‬‬
‫نكات قابل ذكر در این سیستم ‪:‬‬
‫‪ -1‬بهتر است سیم گراند روكش دار باشد و داخل لوله و یا كانالهاي فلزي و هادي عبور داده شود‪.‬‬
‫‪ -2‬سیم گراند بایستي درون كانال و یا لوله ( ترجیحا فلزي ) كشیده شود و از لوله مجزا استفاده نشود‪،‬‬
‫زیرا این لوله از سوار شدن نویز روي سیم هاي تغذیه تجهیزات الكترونیكي حساس جلوگیري میكند‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫‪ -2-3-3‬گراند صاعقه گیر‪[6 ]:‬‬
‫ایجاد یک مسیر ایمن و غیر مخرب براي عبور جریان ناشي از صاعقه که مستقیما روي ساختمان یا‬
‫تجهیزات فلزي در محوطه تخلیه میشود را از بام تا زمین گراند صاعقه گیر گویند‪ .‬در صورتي که صاعقه‬
‫به طور مستقیم به ساختمان یا تجهیزات فلزي روي بام یا کنار ساختمان برخورد کند و ساختمان سیستم‬
‫گراند برق گیر نداشته باشد و یا این سیستم درست طراحي و اجرا نشده باشد جریان صاعقه به جاي عبور‬
‫از مسیر امن گراند از طریق دیگر تجهیزات فلزي مثل مخزن آب ‪،‬آنتن ‪،‬دودکش ‪،‬ناوداني‪ ،‬راه پله فلزی‬
‫و غیره به زمین میرسد و این تخلیه جریان که در بعضي اوقات در حد کیلو آمپر است مي تواند خطرات‬
‫زیادي را براي افراد و تجهیزات داشته باشد‪.‬‬

‫‪-3-3-2-1‬اجزای گراند صاعقه گیر‪:‬‬

‫‪ -۱‬هادیهاي برقگیر (صاعقه گیر)‬
‫‪ -2‬هم بندي بام‬
‫‪ -3‬هادیهاي نزولي‬
‫‪ -4‬رینگ پائین‬
‫‪ -5‬سیستم زمین چاهي یا میله اي( ارتینگ)‬

‫‪ -2-2-3-3‬صاعقه چیست و چگونه رخ می دهد؟‬

‫وقتي بار الكتریكي انباشته شده در ابرها تخلیه شده و به صورت یك قوس الكتریكي به زمین برخورد‬
‫كند صاعقه اتفاق مي افتد‪ .‬هنگام طوفان بار الكتریكي زیادي در ابرها ذخیره مي شود و به اصطالح‬
‫ابرها باردار مي شوند بدین ترتیب ابر تبدیل به یك منبع انرژي بسیار عظیم مي شود كه بر فراز آسمان‬
‫در حركت است ‪ .‬این ذخیره انرژي آنقدر ادامه پیدا مي كند تا ابر از انرژي الكتریكي اشباع شده و در‬
‫اولین فرصت ممكن ‪ ،‬انرژي خود را تخلیه مي كند معموال بهترین محل براي این تخلیه زمین است زیرا‬
‫زمین آنقدر بزرگ است كه هرگز از الكتریسیته اشباع نمي شود بنابراین ابر ابتدا هواي اطراف خود را‬
‫با یونیزه كردن مستعد عبور جریان برق كرده ‪ ،‬سپس انرژي خود را از میان هواي یونیزه شده عبور داده‬
‫و در زمین تخلیه مي كند‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫اما مقدار انرژي تخلیه شده ‪ ،‬سرعت تخلیه و اثرات آن چقدر است ؟‬
‫صاعقه یكي از قدرتمندترین ‪ ،‬خطرناكترین و عجیب ترین پدیده هاي طبیعي است ‪ .‬پدیده اي با میلیاردها‬
‫وات انرژي و اثراتي متعدد و باورنكردني مانند تولید هزاران درجه حرارت ‪ ،‬تولید گازهاي مسموم ‪،‬‬
‫ایجاد امواج نیرومند و‪...‬‬
‫صاعقه چه مشخصاتي دارد ؟‬
‫صاعقه ویژگي هاي منحصر به فردي دارد كه آنها را در هیچ رخداد طبیعي دیگري نمي توان یافت ‪.‬‬
‫ویژگي هایي كه عمدتا از الكتریسیته خاص صاعقه نشات مي گیرند مهمترین این خصوصیات عبارتند از‬
‫‪ :‬ولتاژ صاعقه‪ ،‬جریان صاعقه ‪ ،‬قدرت صاعقه ‪ ،‬سرعت صاعقه و دفعات تكرار صاعقه‪.‬‬

‫‪ -3-2-3-3‬ولتاژ صاعقه‪:‬‬
‫ولتاژ صاعقه معموال بین ‪ 10‬تا ‪ 20‬میلیون ولت در نوسان است و بعضا تا ‪ 100000000‬ولت هم‬
‫افزایش پیدا مي كند‪ .‬بزرگي این رقم را وقتي بهتر درك مي كنید كه آن را با برق شهر ( ‪ 220‬ولت )‬
‫مقایسه كنید به عبارت دیگر ولتاژ صاعقه آنقدر زیاد است كه مي تواند بر مقاوت بسیار زیاد هوا در برابر‬
‫عبور جریان برق ‪ ،‬غلبه كرده و از آن بگذرد‪.‬‬

‫‪ -4-2-3-3‬جریان صاعقه ‪:‬‬

‫این جریان در حدود ‪ 10000‬آمپر شدت دارد اما این مقدار همیشگي نیست و گاه تا ‪ 200‬هــــزار‬
‫آمپر هم مي رسد‪.‬‬

‫‪ -5-2-3-3‬قدرت صاعقه ‪:‬‬

‫با توجه به مطالب مي توان نتیجه گرفت كه صاعقه به طور معمول حدود ‪ 100‬میلیارد وات انرژي‬
‫تـــــولید مي كنــد و مي تواند این مقدار را تا ‪ 16000‬میلیارد وات نیز باال ببرد نیرویي كه در هیچ‬
‫كجاي دیگر یافت نمي شود‪.‬‬

‫‪ -6-2-3-3‬سرعت صاعقه ‪:‬‬

‫صاعقه با تمام نیروي عظیمش تنها در یك لحظه خود را از ابرهاي آسماني به زمین مي رساند اما‬
‫زمان دقیق این لحظه چقدر است ؟ مشاهدات و محاسبات دقیق سازمان فضایي آمریكا ( ناسا ) نشان مي‬
‫دهد كه تخلیه الكتریكي ابرها معموال در مدت زماني كمتر از چند صدم تا چند هزارم ثانیه رخ مي دهند ‪.‬‬

‫‪ -7-2-3-3‬دفعات تكرار صاعقه در یك محدوده مشخص‪:‬‬

‫وقتي در منطقه اي صاعقه اي روي مي دهد ‪ ،‬این احتمال هست كه صاعقه چندین بار دیگر نیز به آن‬
‫حوالي برخورد كند اما نمي توان تعداد دقیق آن را تعیین كرد با این وجود مي توان گفت در مناطق كویري‬
‫و كوهستانهاي مرتفع ‪ ،‬احتمال برخورد پي در پي صاعقه بیش از دیگر مناطق است‪ .‬همچنین برخي از‬
‫نقاط كره زمین ‪ ،‬صاعقه خیز تر از جاهاي دیگر هستند ‪ ،‬امروزه ماهواره هاي هواشناسي با عكس‬
‫برداري هاي دقیق و مداوم از تمام كره زمین ‪ ،‬دفعات بروز صاعقه را در نواحي مختلف شمارش مي‬
‫كنند این شمارش نشان مي دهد كه مناطق قطبي با میانگین ‪ 3‬بار صاعقه در ساعت كمترین و رشته كوه‬
‫آلپ با ‪ 1000‬بار صاعقه در ساعت بیشترین آمار بروز صاعقه را دارد مناطق هیمالیایي هم از جمله‬

‫‪26‬‬
‫سرزمین هاي صاعقه خیز جهان محسوب مي شوند همچنین كوههاي البرز در ایران و كوههاي هندوكش‬
‫در افغانستان نیز از مناطق پر صاعقه جهان هستند‪ .‬از دیگر خصوصیات صاعقه زاینده بودن آن است‬
‫به این معني كه صاعقه مي تواند نور ‪ ،‬صدا ‪ ،‬حرارت و ‪ ...‬تولید كند و همه اینها تاثیرات چشم گیري بر‬
‫محیط اطراف خود دارند‪.‬‬
‫صاعقه به غیر از نور و صدا چه چیزهاي دیگري تولید مي كند ؟‬
‫صاعقه عالوه بر پیامدهاي مشهودي چون نور و صدا بسیاري تولیدات دیگر نیز دارد كه برخي از‬
‫آنها خطرناك و بعضي دیگر تنها پدیدههایي جالب توجه و عجیب اند از جمله تولیدات صاعقه مي توان‬
‫‪ ،‬حرارت‪ ،‬نور ‪ ،‬صدا ‪ ،‬موج ‪ ،‬گاز ‪ ،‬برق زمیني ( ولتاژ گام ) ‪ ،‬خالء و ‪ ...‬را نام برد‪.‬‬

‫‪ -8-2-3-3‬صاعقه چگونه و چه مقدار حرارت تولید مي كند ؟‬

‫عبور جریان برق از هر جسمي حرارت تولید مي كند ‪ ،‬حال هرچه مقدار جریان برق و مقاومت آن‬
‫جسم در برابر عبور جریان برق بیشتر باشدحرارت تولید شده هم بیشتر است ‪ .‬صاعقه نیز هنگام شكافتن‬
‫هوا و پس از آن هنگام برخورد با زمین حرارت تولید مي كند كه مقدار این گرما بسیار زیاد است‪.‬‬
‫صاعقه در زمان برخورد با زمین ‪ 200000‬درجه سانتي گراد گرما تولید مي كند این مقدار حرارت مي‬
‫تواند یك آجر نسوز را ذوب كندالبته این رقم همیشه یكسان نیست و با توجه به جنس خاك ‪ ،‬میزان رطوبت‬
‫آن و سایر عواملي كه مقاومت زمین را در برابر جریان برق ‪ ،‬كم یا زیاد مي كند متفاوت است ‪ .‬در نظر‬
‫داشته باشید كه زمین در برابر جریان عادي برق بسیار مقاوم و كامال عایق (نارسانا) است و تنها‬
‫جریانهاي فوق العاده زیادي مانند صاعقه مي توانند از زمین عبور كنند‪ .‬حرارت حاصل از صاعقه مي‬
‫تواند انساني را در یك لحظه به ذغال تبدیل كند یا مشتي از خاك را با ذوب كردن به سنگ تبدیل كند و یا‬
‫درخت تنومندي را به آتش بكشد‪.‬‬

‫‪ -9-2-3-3‬صاعقه چگونه و چه مقدار نور تولید مي كند ؟‬

‫همانطور كه گفته شد صاعقه یك قوس الكتریكي یا به عبارت دیگر یك جرقه بسیار بزرگ است و با‬
‫شكافتن ملكولهاي هوا نور تولید مي كند نوري كه صاعقه تولید مي كند از فاصله ‪ 100‬كیلومتري قابل‬
‫رؤیت است‪ .‬این نور مي تواند تا شعاع چند كیلومتري اطراف خود را روشن كرده و كساني را كه از‬
‫نزدیك آن را ببینند به طور موقت یا دائم نابیناكند‪.‬‬

‫‪ -10-2-3-3‬صداي صاعقه ‪:‬‬

‫صدا از پیامدهاي همیشگي صاعقه است این صدا بر اثرشكافته شدن هوا ایجاد مي شود و در حقیقت‬
‫صداي انفجار ناشي از برخورد صاعقه است ‪ .‬صداي صاعقه همیشه چند ثانیه پس از دیده شدن برق آن‬
‫به گوش مي رسد ‪ ،‬علت این مساله بیشر بودن سرعت نور به نسبت سرعت صوت است یعني هر چند‬
‫صدا و نور صاعقه همزمان تولید مي شوند اما ما اول نور صاعقه ( برق ) را مي بینیم ‪ ،‬بعد صداي آن‬
‫( رعد ) را مي شنویم‪.‬‬

‫‪ -11-2-3-3‬موج نا شي از صاعقه ‪:‬‬

‫همانطوركه گفته شد صاعقه را مي توان نوعي انفجار نیز محسوب كرد ‪ ،‬خصوصا وقتي به زمین‬
‫برخورد مي كند بنابراین صاعقه هم موج انفجار تولید مي كند ‪ ،‬موجي كه گاه مي تواند انساني را به هوا‬
‫پرتاب كند‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ -12-2-3-3‬تولید گازتوسط صاعقه ‪:‬‬
‫شاید یكي از عجیب ترین پیامدهاي صاعقه ‪ ،‬تولید گاز باشد و بیشتر تعجب مي كنید وقتي كه بدانید این‬
‫گاز ازون است همان گازي كه با قرار گرفتن در الیه هاي باالیي جو سدي در برابر تشعشعات زیانبار‬
‫كیهاني ایجاد مي كند‪ .‬ازون در حقیقت همان اكسیژن است ولي به جاي ‪ 2‬اتم ‪ ،‬داراي ‪ 3‬اتم اكسیژن است‬
‫مولكول اكسیژن به علت مشكالت پیوندي نمي تواند به راحتي به صورت ‪ 3‬اتمي در آید و به همین دلیل‬
‫مقدار گاز ازون در طبیعت بسیار محدود است اما صاعقه این كار را به زور و اجبار انجام مي دهد و اتم‬
‫هاي اكسیژن را سه به سه به هم پیوند مي زند وازون تولید میكند ازون بر خالف اكسیژن یك گاز سمي‬
‫است و تنفس آن مي تواند خطرناك باشد‪.‬‬

‫‪ -13-2-3-3‬برق زمیني (ولتاژ گام)‬

‫برق زمیني یا ولتاژ گام یكي دیگر از عواقب خطرناك صاعقه است ‪ ،‬برق زمیني جریاني است كه‬
‫پس از وقوع صاعقه براي لحظاتي در زمین باقي مي ماند تا جذب زمین شده یا تبدیل به گرما شود‪.‬‬
‫معموال قسمت عمده برق زمیني در اعماق فرو مي رود اما اگر سطح زمین مرطوب ‪ ،‬داراي بستر سنگي‬
‫یا پوشیده از خاك مناسب یا علفزار باشد ترجیح مي دهد كه روي سطح زمین و در جهات مختلف حركت‬
‫كند این پدیده را ولتاژ گام مي نامند زیرا با وارد كردن برق از راه گام هاي شخص ( پاهاي او ) باعث‬
‫برق گرفتگي او مي شود‪ .‬ولتاژ گام تا شعاع چندین متر در اطراف محل اصابت صاعقه پراكنده شده و‬
‫اشخاصي كه در مسیر حركت آن قرار گرفته باشند را دچار برق گرفتگي مي كند اینكه ولتاژ گام دقیقا‬
‫چقدر برد دارد قابل محاسبه نیست و به میزان رسانایي خاك آن محل بستگي دارد‪ .‬ولتاژ گام مختص‬
‫صاعقه نیست و در حوادث صنعت برق مانند افتادن كابل هاي فشار قوي برق بر روي زمین نیز ایجاد‬
‫مي شود البته به طور حتم ولتاژ گام ناشي از صاعقه بسیار قوي تر است‪.‬‬

‫‪ -14-2-3-3‬انواع صاعقه گیر‪:‬‬

‫صاعقه گیر چگونه عمل می کند و انواع آن کدامند ؟‬
‫میله هاي ساده فرانكلیني ‪ :‬اولین واحد جذب كه توسط فرانكلین بیشنهاد گردید‪ ،‬میله هاي ساده بودند كه‬
‫ضربه مستقیم صاعقه به اندازه طول میله ها‪ ،‬دور از ساختمان اتفاق می افتاد و شعاع حفاظتي این صاعقه‬
‫گیرهاي ساده در كالسهاي حفاظتي براساس تئوري زاویه محاسبه مي گردید‪.‬‬
‫قفس فارادی ‪ :‬با گسترش ابعاد ساختمانها و با توجه به محدودیت هاي میله ساده ‪ ،‬قفس فارادي جایگزین‬
‫میله هاي ساده فرانكلیني شد‪ ،‬امروزه نیز اكثر استانداردهاي جهاني استفاده از قفس فارادي را بهترین‬
‫روش میدانند‪ .‬در این روش سعي مي شود ساختمان را در قفسي از هادیهاي مسي یا فوالدي محصور‬
‫نمود‪.‬‬

‫‪ -‬صاعقه گیرهای یونیزه كننده هوا ‪ :‬طراحي و نصب این صاعقه گیر هاي براساس استاندارد ‪NFC‬‬
‫‪ 17-102‬انجام مي گیرد‪.‬‬
‫صاعقه گیر پس از نصب روي ساختمان‪ ،‬مي بایست بوسیله هادیهاي میاني ‪Down Conductor‬‬
‫از طریق سیم مسي بدون روكش به سیستم زمین متصل گردد‪.‬‬
‫مقاومت الكترود زمین صاعقه گیر مي بایست زیر ‪ 10‬اهم باشد و پس از اجرا به شبكه هم پتانسیل كل‬
‫سایت متصل شود‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫در اجراي الكترود زمین هر صاعقه گیر مي بایست از اقالمي چون صفحه هاي مسي‪ ،‬مواد كاهنده‬
‫مقاومت )‪ ، (LOM‬اتصاالت جوش انفجاري استفاده نمود ‪.‬‬
‫‪ -‬صاعقه گیر الکترونیکی ‪ :‬درست قبل از حدوث صاعقه بطور طبیعي محتوي الکتریکي اتمسفر بطور‬
‫ناگهاني افزایش مي یابد‪ .‬این تغییر وضعیت توسط واحد جرقه زن حس و کنترل مي شود صاعقه گیرهاي‬
‫الکترونیکي انرژي موجود در هواي پیش از طوفان را که حدود چندین هزار ولت بر هر متر است جذب‬
‫و در واحدهاي جرقه زن ذخیره مي نماید و در نهایت واحد جرقه زن با تخلیه بار الکتریکي خازنها بین‬
‫الکترودهاي فوقاني و الکترود مرکزي اش هواي اطراف را یونیزه مي نماید‪.‬‬
‫اصول عملکرد صاعقه گیر الکترونیکی‬
‫آزاد سازي کنترل شده یونها ‪ :‬واحد جرقه زن )‪ (TRIGGERING‬صاعقه گیرهاي الکترونیکی‬
‫شرایطي را ایجاد مي کند تا چشمه جوشاني از یون (کرونا) در اطراف میله نوک تیز فراهم شود‪ .‬دقت‬
‫عمل این واحد باید به گونه اي کنترل شده باشد که آزاد سازي یونها را درست چند میکرو ثانیه قبل از‬
‫حدوث و تخلیه صاعقه صورت دهد‪.‬‬
‫اثر کرونا و واحد جرقه زن ‪ :‬حضور حجم وسیع بارهاي الکتریکي در اطراف میله نوک تیز صاعقه‬
‫گیر پس از یونیزاسیون توسط واحد جرقه زن سبب مي شود تا پدیده طبیعي تجمع بارهاي الکترونیکي‬
‫اطراف میله تقویت و تشدید شود‪.‬‬

‫‪ -15-2-3-3‬حفاظت در برابر صاعقه ‪:‬‬

‫سیستم هم پتانسیل ‪:‬‬
‫وجود اختالف پتانسیل باال بین دو هادی الکتریکی نزدیک به هم باعث بوجود آمدن قوس الکتریکی می‬
‫شود که خطر و خسارت ناشی از آن کمتر از صاعقه نیست ‪ ،‬به همین دلیل در ایجاد یک سیستم حفاظتی‬
‫‪،‬هم پتانسیل سازی از ارکان کار بوده و بدین مفهوم است که در یک مکان حفاظت شده بایستی تمامی‬
‫هادی های الکتریکی از قبیل بدنه دستگاه ها‪ ،‬سازه های فلزی‪ ،‬لوله های آب و ‪ ...‬هم پتانسیل باشند زیرا‬
‫در غیر این صورت این اختالف پتانسیل باعث تخلیه شدن رعد و برق از مسیرهای نامناسب خواهد شد‬
‫که احتماال خسارت آن کمتر از اصابت مستقیم صاعقه نیست برای ایجاد سیستم هم پتانسیل بایستی تمامی‬
‫اجزاء هادی در ساختمان به گونه ای به سیستم زمین مشترک متصل گردند برای طراحی سیستم حفاظت‬
‫از سایت های ارتباطی در مقابل رعد وبرق مؤلفه های فراوانی وجود دارد که مواردی در ذیل آمده است‬
‫‪:‬‬
‫‪ -1‬موقعیت جغرافیای سایت ارتباطی ‪ :‬که به وسیله آن احتمال وقوع رعد و برق در آن ناحیه و‬
‫ضرورت نصب سیستم ارتینگ محاسبه می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬فاکتور تأثیر سطوح خارجی ساختمان ‪ :‬شکل و ارتفاع یک ساختمان با کاهش یا افزایش احتمال‬
‫اصابت صاعقه به آن ساختمان مستقیما ً در ارتباط است ‪.‬‬
‫‪ -3‬نوع ساختمان ‪:‬آجری یا بتونی بودن ساختمان و این که دارای اسکلت فلزی است یا نه ؟‬
‫‪ -4‬ارزش تجهیزات ارتباطی داخل ساختمان ‪ :‬بسته به قیمت تجهیزات می توان مقدار هزینه مطلوب‬
‫برای ایمنی آن را برآورد نمود ‪.‬‬
‫در حالت کلی برای حفاظت از یک سایت ارتباطی در نظر گرفتن دو نوع حفاظت خارجی و حفاظت‬
‫داخلی الزامی می باشد‬
‫حفاظت یك ساختمان بطوركامل شامل موارد زیر می شود‪:‬‬
‫‪ -1‬حفاظت جلد خارجی ساختمان از ضربه های مستقیم صاعقه‬
‫‪ -2‬حفاظت تجهیزات نصب شده داخل ساختمان در مقابل آثار ثانویه صاعقه‬

‫‪29‬‬
 ‫‪ -1‬حفاظت جلد خارجی ساختمان‪:‬‬
‫منظور از حفا ظت خارجی‪ ،‬حفظ بدنه و استراكچر ساختمان از آتش سوزی و انهدام در اثر اصابت‬
‫صاعقه است‪.‬‬

‫استانداردهای موجود در این بخش به شرح زیر می باشد‪:‬‬

‫حفاظت خارجی سایت ارتباطی را در مقابل اصابت مستقیم رعد و برق محافظت می نماید و از سه‬
‫قسمت ذیل تشکیل گردیده است ‪.‬‬
‫‪ -1‬برقگیر‬
‫‪ -2‬هادی میانی‬
‫‪ -3‬سیستم زمین‬
‫که هر کدام از موارد فوق دارای انواع محاسبات عدیده ای می باشد که به اختصار شرح داده می شود‬
‫‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫برقگیر ‪:‬‬
‫برقگیر وسیله ای است که در باالترین نقطه ساختمان نصب گشته و اولین نقطه اصابت رعد و برق‬
‫می باشد به دلیل این که رعد و برق از کوتاه ترین فاصله بین ابر و زمین تخلیه می گرددالبته از نوک‬
‫برقگیر نصب شده به زاویه ‪ 45‬درجه تا سطح افق را مخروط ایمنی می گویند و هر جسمی که در درون‬
‫مخروط ایمنی قرار گیرد دیگر در معرض اصابت مستقیم صاعقه نخواهد بود و به همین دلیل است که‬
‫دربعضی م وارد برای پوشش کل ساختمان از چندین برقگیر به صورت قفس فاراده استفاده می گردد و‬
‫حتی در استاندارد فرانسه برای حفاظت از کارخانجات پتروشیمی و نفت و ‪ ...‬پیشنهاد گردیده که در‬
‫اطراف ساختمان چهار دکل نصب و هر کدام از آن ها به وسیله سیم از سر به هم وصل شوند تا بدین‬
‫صورت مخروط ایمنی با ضریب اطمینان باال حاصل گردد‪ .‬در حالت کلی می توان برقگیرها را با‬
‫توپولوژی ساده نصب نمود ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫برقگیر بر دو نوع است ‪:‬‬
‫‪ -1‬برقگیر غیرفعال ( پسیو )‬
‫‪ -2‬برقگیر فعال ( اکتیو )‬
‫برقگیر غیرفعال شامل یک میله ساده نوک تیز است که دقیقا ً مخروط ایمنی از نوک آن به فاصله ‪45‬‬
‫درجه می باشد و در محاسبات عملی برای باال رفتن اطمینان این زاویه را ‪ 35‬درجه یا حتی پایین تر در‬
‫نظر می گیرند ‪ .‬برقگیر فعال با فناوری مختلف ( خازنی ‪ ،‬اتمی و ‪ ) ...‬هوای اطراف خویش را یونیزه‬
‫می نماید و بدینوسیله ایمنی بیشتری را ایجاد می نماید این نوع برقگیرها با توجه به توان ایمنی ایجادی‬
‫به کالس های ‪ 2 ، 1‬و ‪ 3‬تقسیم می گردند‪ .‬در برقگیرهای فعال معموالً سه مؤلفه کالس حفاظتی ‪ ،‬شعاع‬
‫حفاظت و ارتفاع برقگیر نسبت به سطح بایستی مورد توجه قرار گیرد‪ .‬از نظر قیمت نیز برقگیرهای‬
‫فعال گران تر هستند و می بایست در انتخاب برقگیر دقت نماییم تا مجهز به سیستم هادی میانی مناسب‬
‫باشد تا برقگیر درست عمل کرده و موجب خسارت نشود‪.‬‬

‫هادی میانی ‪:‬‬

‫ارتباط بین برقگیر و سیستم زمین توسط هادی میانی انجام می گیرد واگر ارتفاع ساختمان از ‪ 28‬متر‬
‫باالتر باشد بایستی برای اتصال برقگیر به سیستم زمین از هادی میانی استفاده نمود‪ .‬در موردسطح مقطع‬
‫هادی برای مصارف خانگی سیم مسی‪ 50‬و برای مصارف صنعتی سیم های ‪ 120 ، 90 ، 75‬و ‪...‬‬
‫بسته به مؤلفه محتویات ساختمان می توان استفاده نمود‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫یک نکته ضروری در مورد هادی میانی تخلیه جانبی است اگر هنگام نصب اتصاالت هادی میانی به‬
‫اندازه کافی دقت نگردد‪ ،‬امکان ایجاد اتصال کوتاه و تخلیه انرژی از مسیرهای نامناسب وجود داردکه‬
‫خطر این مسئله می تواند بیشتر از خطر اصابت صاعقه باشد‪ .‬برای نصب هادی میانی از بست های‬
‫مخصوصی استفاده می گردد که معموالً از جنس مس یا استیل هستند و همچنین منطبق بر استاندارد اروپا‬
‫فاصله هادی میانی از دیوار بایستی کمتر از یک دهم متر باشد‪.‬‬
‫سیستم زمین ‪:‬‬
‫یکی از مهم ترین قسمت های سیستم ارتینگ سیستم زمین می باشد‪.‬با اصابت رعد و برق به برقگیر‬
‫انرژی آن به برقگیر منتقل می گردد و سیستم هادی میانی وظیفه دارد بدون تخلیه از مسیرهای نادرست‬
‫از یک مسیر مناسب که در طراحی مدنظر بوده آن را به سیستم زمین منتقل گرداند و کار سیستم ارت به‬
‫تزریق انرژی رعد و برق به زمین منتهی می شود‪.‬‬
‫با توجه به توضیح باال معلوم می گردد که قسمت زمین سیستم ارت بایستی به نحوی تخلیه انرژی به‬
‫زمین را در اسرع وقت انجام نماید و می دانید زمین مبداء توان است و دارای مقاومت صفر ‪ ،‬ولی به‬
‫علت وجود الیه های پوسته زمین‪ ،‬در سطح زمین مقاومت آن دقیقا ً صفر نیست و ما با ایجاد سیستم زمین‬
‫مقاومت زمین را به صفر نزدیک می نماییم تا قابلیت جذب انرژی رعد و برق را داشته باشد‪ .‬پس مهمترین‬
‫مؤلفه یک سیستم زمین مقدار مقاومت آن است که هر چه پایین تر باشد بهتر است‪ .‬برای سیستم های‬
‫قدرت‪ ،‬مقاومت ارت زیر ده اهم قابل قبول می باشد ولی برای سیستم های حساس از قبیل سیستم های‬
‫مخابراتی معموالً مقاومت زیر سه اهم مدنظر است که در موارد خاص با توجه به پیشنهاد سازنده دستگاه‬
‫این مقدار تغییر می یابد‪.‬‬
‫سیستم زمین به انواع مختلفی از قبیل سیستم چاه‪ ،‬سیستم حلقه و سیستم میله ای ارت تقسیم بندی می‬
‫شود و با توجه به نوع خاکی که می خواهیم سیستم زمین ایجاد نماییم انتخاب می گردد‪ .‬مثالً در جاده های‬
‫سنگالخی‪ ،‬میله های ارت که به صورت شبکه ای در زمین فرو می روند برای ایجاد و گسترش سیستم‬
‫زمین بهترین گزینه است‪.‬‬
‫‪ -2‬حفاظت تجهیزات نصب شده در داخل ساختمان ‪:‬‬
‫منظور از حفاظت داخلی ‪ ،‬اجرای سیستم هم پتانسیل درداخل ساختمان و نصب ارسترهای حفاظت در‬
‫مقابل ولتاژ ناشی از صاعقه و سو ییچینگ بر روی کابلهای تغذیه ‪ ،‬دیتا‪ ،‬تلفن وتجهیزات حساس می باشد‪.‬‬
‫استانداردهاي موجود در این بخش به شرح زیر مي باشد‪:‬‬
‫‪IEC 61024‬‬
‫‪IEC 61312‬‬
‫‪VDE 0675 , VDE0185‬‬
‫حفاظت داخلی سایت ارتباطی را در مقابل عوامل مختلفی از قبیل نوسانات ولتاژ و القائات ناشی از‬
‫اصابت غیرمستقیم رعد و برق محافظت می نماید‪ .‬ارسترها تجهیزاتی هستند که کار حفاظت از سیستم‬
‫های مخابرات و الکترونیک‪ ،‬در برابر نوسانات ناشی از رعد و برق را بر عهده دارند البته نقش ضربه‬
‫گیرهای ولتاژ را نباید از قلم انداخت‪ .‬سیستم حفاظت خارجی مخصوصا ً در قسمت انتهای آن قدرت آنی‬
‫تخلیه انرژی زیاد ایجاد شده از اصابت مستقیم را ندارد و گفته می شود در لحظه اول تنها ‪ 50‬درصد‬
‫انرژی تخلیه می گردد و با توجه به هم پتانسیل بودن ساختمان امکان برگشت انرژی به داخل سایت و‬
‫مورد حمله قرار دادن آن موجود می باشد‪ ،‬با نصب ضربه گیرها این امکان از بین خواهد رفت‪.‬‬
‫ضربه گیرها در کالس های حفاظتی مختلف یک‪ ،‬دو‪ ،‬سه و به صورت یک پل‪ ،‬دو پل تا چهار پل‬
‫موجود است که در محاسبه نصب آن ها جریان گذرنده در محل نصب و مکان نصب مهم می باشد به‬
‫طور مثال اگر می خواهیم ضربه گیر را در ورودی اصلی برق ساختمان قرار دهیم بهتر است از ضربه‬

‫‪33‬‬
‫گیرهای کالس یک استفاده نمود‪ .‬ارسترهای مختلفی برای محافظت از خطوط تلفن‪ ،‬خطوط آنتن‪ ،‬شبکه‬
‫های رایانه ای و شبکه های رادیویی فرکانس باال موجود است که می توان بسته به پورت های ورودی‬
‫و خروجی و تعیین اهمیت حفاظت نسبت به تهیه آن ها در رنج ها و کالس های مختلف اقدام نمود‪.‬‬

‫‪-3-3-3‬گراند بارهاي ساکن و روشهای کنترل بارهای الکترواستاتیک‪[5 ]:‬‬

‫بارهای ساکن‪ ،‬ناشی از اضافه یا کمبود الکترون در اتم های اجسام می باشند و جسمی که به ازای هر‬
‫‪ 100000‬اتم خود‪ ،‬یک الکترون کم یا زیاد داشته باشد باردار قوی محسوب می باشد‪ .‬ولتاژی که بر اثر‬
‫بارهای ساکن ایجاد می شود با مقدار بار ذخیره شده در آن جسم (‪ )Q‬و ظرفیت جسم نسبت به محیط‬
‫اطراف خود ‪ C‬بوسیله رابطه ‪ V=Q/C‬ارتباط پیدا می کند‪.‬‬
‫اگر روند تولید بارهای ساکن در یک جسم بیشتر از نرخ نشت آن باشد ولتاژ جسم‪ ،‬رفته رفته افزایش‬
‫می یابد به حدی که باالخره سبب یک تخلیه ناگهانی انرژی (‪ )spark‬به بخشی از محیط اطراف میشود‬
‫که این تخلیه ناگهانی در پاره ای از موارد خطر آفرین خواهد بود‪ .‬افزایش ولتاژ قبل از تخلیه می تواند‬
‫به چندین هزار ولت برسد اما چون بارها ساکن بوده و جاری نیستند احتمال تبدیل فرآیند تخلیه بارها‬
‫(‪ )spark‬به فرآیند جرقه (‪ )Ignition‬در یک محیط معمولی خیلی کم است‪.‬‬
‫الکتریسیته ساکن در صنایع معموالً درموارد ذیل تولید می گردند‪:‬‬
‫‪ -1‬عبور مواد پودر شده از روی نقاله های بادی‬
‫‪ -2‬چرخش تسمه ها و کمربندهای انتقال قدرت غیر هادی‬
‫‪ -3‬جاری شدن هوا‪ ،‬گاز یا بخار مواد‪ ،‬از مجراها و دریچه ها‬
‫‪ -4‬حرکت هایی که سبب تغییر موقعیت سطوح تماس مواد غیر مشابه مایع یا جامد میگردد که حداقل‬
‫یکی از اینها هادی الکتریسیته خوبی نباشد‪.‬‬
‫‪ -5‬بدن انسان در محیط های خشک و کم رطوبت بر اثر تماس کفش با کف ساختمانها‪ ،‬بار ساکن تولیــد‬
‫می کند‪.‬‬
‫همچنین تولید بار در بدن انسان می تواند براثر کارکردن نزدیک عوامل تولید الکتریسیته ساکن مثل‬
‫موارد ‪ 1‬تا ‪ 4‬فوق و یا براثر نزدیک شدن به خودروهایی که دارای بار ساکن هستند بوجود آید‪.‬‬
‫جلوی تولید الکتریسیته ساکن را نمی توان گرفت اما می توان با تجهیزاتی آن را کم اثر یا بی اثر نمود‬
‫و یا با سرعتی بیشتر از سرعت تولید این بارها آنها را در مسیر سالمی تخلیه نمود تا ولتاژ به مرحله‬
‫تخلیه یا جرقه نرسد‪.‬‬
‫روشهای کنترل بارهای ساکن به شرح ذیل می باشند ‪:‬‬
‫‪ )a‬هم بندی و زمین کردن‬
‫(‪ b‬کنترل رطوبت‬
‫‪ )c‬یونیزاسیون‬
‫‪ )d‬اجرای کف های هادی‬
‫‪ )e‬تمهیدات مخصوص نصب و نگهداری‬
‫از ترکیب روشهای باال نیز در مواردی جهت کنترل موثرتر می توان استفاده نمود‪.‬‬

‫‪ )a‬هم بندی و زمین کردن‬

‫در این روش بخش های مختلف تجهیزات و ماشین آالت به هم متصل شده و تماما به زمین وصل می‬
‫شوند‪ .‬این روش می تواند پاره ای از مشکالت بارهای ساکن را حل نماید‪ .‬برای تجهیزات و ماشین آالت‬

‫‪34‬‬
‫متحرک از سیستم های جاروبک های ذغالی یا اتصاالت برنجی جهت اتصال زمین استفاده می شود‪.‬‬
‫روش هم بندی و اتصال زمین در فرآیندهایی که تجهیزات استفاده شده دارای قطعات غیر هادی بزرگی‬
‫هستند و امکان اتصال زمین آنها وجود ندارد مثل صنایع کاغذ سازی‪ ،‬الستیک و پارچه عملی نمی باشد‪.‬‬
‫در صنایع نفت و پاالیشگاهها که بارهای ساکن روی مایعات با هدایت کم جمع می شوند نیز این روش‬
‫قابل استفاده نمی باشد و باید از روشهای دیگر استفاده نمود‪ .‬هم بندي (‪ )bonding‬و اتصال به زمین‬
‫(‪ )grounding‬دو جسم که احتمال تجمع و تخلیه بارهاي ساکن بین آنها وجود دارد روش موثري جهت‬
‫از بین بردن اثرات سوء بارهاي ساكن است‪ .‬در این روش بخش های مختلف تجهیزات و ماشین آالت به‬
‫هم متصل شده و تماما به زمین وصل می شوند‪ .‬این روش می تواند پاره ای از مشکالت بارهای ساکن‬
‫راحل نماید این نوع گراند را گراند بارهاي ساکن میگویند‪.‬‬
‫‪ )b‬روش کنترل رطوبت‬
‫بعضی مواد عایق نظیر پارچه‪ ،‬چوب‪ ،‬کاغذ یا بتن خود دارای یک مقدار رطوبت در تعادل با محیط‬
‫می باشند و هر چه رطوبت ذاتی یا مصنوعی روی سطح این مواد بیشتر باشد هدایت آنها بیشتر شده و‬
‫احتمال جمع شدن بارهای ساکن روی آنها کمتر است در بعضی حالتها‪ ،‬مرطوب کردن موضعی تجهیزات‬
‫بوسیله تزریق بخار نتایج رضایت بخشی خواهد داد و رطوبت عمومی محیط را هم باال نخواهد برد‪.‬‬
‫‪ )c‬یونیزاسیون‬
‫در این روش هوای محیط پیرامون جسمی که احتمال جمع شدن بارهای ساکن روی آن می باشد را‬
‫یونیزه می کنند به این ترتیب هوای یونیزه شده بارهای ساکن تولیدی را جذب کرده و به هوای خنثی تبدیل‬
‫می شود یا می توان از طریق هوای یونیزه شده که یک مسیر هادی است بارهای ساکن انباشته شده روی‬
‫جسم را به زمین هدایت نمود‪ ،‬یونیزه کردن هوا می تواند بوسیله شانه های استاتیک یا خنثی سازهای‬
‫القایی یا خنثی سازهای الکتریکی انجام شود‪.‬‬
‫‪ )d‬کف های کاذب هادی‬
‫در نواحی قابل انفجار که تخلیه بارهای ساکن سبب تولید جرقه می شود از کف های هادی یا کف پوش‬
‫های هادی استفاده میکنند این کف پوش ها می توانند بارهای ساکن را که از طریق انسان یا تجهیزات‬
‫تولید می شود به زمین متصل نماید این کف های کاذب باید از موادی تشکیل شوند که امکان تخلیه بار‬
‫روی آنها وجود نداشته باشد مثل کف پوش های الستیکی ضد الکترواستاتیک‪ ،‬سربی یا دیگر ترکیبات‬
‫هادی‪.‬‬
‫‪ )e‬تمهیدات مخصوص نصب و نگهداری‬
‫افرادی که به سایت های دارای کف کاذب هادی وارد می شوند یا در آنجا کار می کنند باید کفش های‬
‫هادی بپوشند‪ .‬تجهیزات متحرک باید مستقیما ً یا از طریق چرخک هایی به کف هادی متصل شوند‪.‬اپراتورها‬
‫لباس هایی از جنس پشم و ابریشم که تولید کننده بارهای ساکن هستند نپوشند از کف های الستیکی هادی‬
‫موضعی برای جاهائیکه بطور کامل دارای کف هادی نمی باشد استفاده گردد‪.‬‬

‫‪ -3-3-4‬گراند ایزوله ‪[5]:‬‬

‫تاثیر نویزهاي ایجاد شده توسط منبع تغذیه بر روي بارهاي حساس را گاهي اوقات میتوان با ایجاد یک‬
‫زمین ایزوله براي آن بهبود بخشید اینکار با استفاده از پریز هاي زمین ایزوله انجام مي گردد‪ .‬در این‬
‫نوع سیستم ‪ ،‬سیم گراند تجهیزات خاصي مثل تجهیزات الكترونیكي حساس به نویز را بدون اینكه در مسیر‬
‫تغذیه تا دستگاه به بخش هاي فلزي و تابلو هاي فرعي و سوكت ها وصل کنیم به طور ایزوله براي آن‬
‫دستگاه مورد نظر مي كشیم و سیم زمین ایزوله تنها در فیدر تغذیه ورود به ارت متصل میشود به این‬
‫ترتیب تاثیر نویزهاي ایجاد شده توسط منبع تغذیه بر روي بارهاي حساس الكترونیكي را كاهش داده ایم‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫هادي مربوط به زمین ایزوله ممکن است از کلیه تابلوها عبور کرده و به زمین محلي متصل نشود تا در‬
‫انتها در ورودي سرویس زمین شود‪ .‬حالتي خاص از زمین هاي ایزوله براي تعدادي از تجهیزات‬
‫بیمارستاني بکار میرود‪.‬‬

‫‪-5-3-3‬گراند منفرد‪[5]:‬‬
‫یک سیستم منفرد داراي زمین مرجعي است که مستقل از دیگر سیستم ها میباشد مثال مرسوم در این‬
‫زمینه استفاده از یک ترانسفورماتور با نسبت تبدیل یک به یک و از نوع مثلث ستاره میباشد‪ .‬نقطه گره‬
‫ثانویه به زمین محلي جدیدي متصل میشود تا زمین مرجع جدیدي بسازد که از سیستم اصلي مستقل است‪.‬‬
‫سیستم هاي منفرد یک مرجع زمین محلي براي بارهاي حساس ایجاد میکننددر این حالت مقدار نویز در‬
‫دستگاههاي متصل به این سیستم زمین به طور قابل مالحظه اي کاهش مي یابد مزیت دیگر این روش‬
‫کاهش دامنه جریان نوترال در سیستم توزیع اصلي است‪.‬‬

‫‪-3-3-6‬گراند شبکه اي سیگنال مرجع‪[1]:‬‬

‫از مهم ترین سیستم هاي گراند می باشد که در دهه هاي اخیر از آن بعنوان كاهش نویز در سیستم هاي‬
‫كنترل و مخابرات و تله متري استفاده میشود‪ .‬با گسترش فن آوری تبادل اطالعات بین کامپیوترها از‬
‫طریق ماهواره یا سرورمحلی (اینترنت‪ ،‬اینترانت و ‪ )...‬که گاهی سرور کیلومتر ها از کامپیوترهای‬
‫فرعی دور بوده بحث نویز هم جدی شد به این ترتیب که کامپیوترهای دور از هم دارای تغذیه های جداگانه‬
‫و دور از هم هستند و در اینصورت امکان هم بندی (‪ )Bonding‬سیستم هایی که با هم در حال تبادل‬
‫داده هستند عمالً غیر ممکن بود‪ ،‬دراینصورت بر اثر عبور جریانهای سرگردان و اضافی در زمین‪ ،‬بین‬
‫کامپیوترهای در حال تبادل داده اختالف ولتاژ ایجاد مي شد‪ ،‬این اختالف ولتاژ گذرا ممکن است دارای‬
‫فرکانس شبکه برق (‪ 60‬هرتز‪ 50 ،‬هرتز) یا فرکانس های باالتر باشد بنابراین در صورتی که‬
‫کامپیوترهای اصلی و فرعی دور از هم به همراه سیستم زمین قدرت به شبکه زمین ساختمان خود وصل‬
‫شده باشند اختالف پتانسیل قابل توجهی درحد چند ولت بین دو کامپیوتر تولید می شود که می تواند روی‬
‫سیگنال های معمولی ارتباطی بین کامپیوترها اثر سوء داشته باشد‪.‬درصورتیکه سیستمهای سنتی یعنی‬
‫اتصال کامپیوترها از طریق پریز برق به ارت و سپس اتصال به نول استفاده شده باشد مسیر برگشت‬
‫نول‪ ،‬جریان غیر قابل کنترلی روی سیستم زمین جاری می کند در هر نقطه که نول به زمین متصل شده‬
‫و مسیرهای موازی وجود دارد جریان به نسبت عکس امپدانس ها طبق قانون اهم تقسیم می شود‪ .‬بر اثر‬
‫این جریان غیرقابل کنترل که روی سیستم زمین اعمال می شود و روی سیستم برق شهر هم تاثیر سوء‬
‫می گذارد اصطالحا ً شبکه برق با زمین نویزی (‪ )noisy‬یا کثیف (‪ )dirty‬خواهیم داشت در اینصورت‬
‫کامپیوترهایی که از این شبکه برق شهر با ارت نویزی برق می گیرند دچار اخالل خواهند شد‪.‬‬
‫توجه‪ :‬در این مبحث به طور کلی به همه تجهیزات حساس به جریانهای ناخواسته تجهیزات الکترونیکي‬
‫حساس گفته می شود‪ .‬تمامي اجزاء یک سیستم اتوماسیون صنعتی که شامل سیستم های زیر است نیز‬
‫تجهیزات الکترونیکی حساس گفته مي شود‪:‬‬
‫· ‪PLC‬‬
‫· ‪Industrial computers‬‬
‫· ‪Operator interface terminals‬‬
‫· ‪Display devices‬‬
‫· ‪Communication network‬‬

‫‪36‬‬
 ‫چکیده مطالب‪:‬‬
‫بطورکلی دو نوع زمین کردن داریم یکی زمین کردن الکتریکی و دیگری زمین کردن حفاظتی می‬
‫باشد‪.‬منظور از زمین کردن الکتریکی یعنی زمین کردن نقطه ای از دستگاه های الکتریکی مانند زمین‬
‫کردن مرکز ستاره سیم پیچی ترانس می باشد و زمین کردن حفاظتی یعنی زمین کردن کلیه قطعات فلزی‬
‫تاسیسات الکتریکی‪.‬‬
‫اهداف زمین کردن الکتریکی عبارتند از ‪ :‬کاهش تنش الکتریکی ناشی از اثرات کلیدزنی و صاعقه‪،‬‬
‫تامین و کنترل جریان اتصالی در حد قابل قبول‪ ،‬کاهش عدم تعادل ولتاژو محدود کردن ولتاژ نقطه نول‬
‫می باشدو انواع زمین کردن الکتریکی عبارت است از ‪ :‬زمین کردن به شکل مستقیم ‪ ،‬زمین کردن از‬
‫طریق مقاومت‪ ،‬زمین کردن از طریق راکتانس‪ ،‬زمین کردن از طریق ترانسفورماتور و زمین کردن‬
‫ایزوله می باشد‪.‬‬
‫انواع زمین کردن حفاظتی شامل‪ :‬گراند تجهیزات‪ ،‬گراند صاعقه گیر‪ ،‬گراندبارهای ساکن‪ ،‬گراند ایزوله‪،‬‬
‫گراند منفرد یا مستقل و گراند شبکه ای سیگنال مرجع می باشد که از بین این روش ها گراند تجهیزات‬
‫معمول ترین و اصلي ترین نوع گراند است و گراند شبکه ای سیگنال مرجع از مهمترین سیستم های گراند‬
‫می باشد و بیشتر به منظور کاهش نویز در سیستم های کنترل و مخابرات بکار می رود‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ل چهارم‬ ‫فص‬

‫ا‬ ‫ج‬
‫ا ر ی ارت‬

‫‪38‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫به منظور ایمنی افرادی که با تجهیزات برقی سروکار دارند تمهیداتی را در نظر می گیرند‪ ،‬از جمله‬
‫آن اجرای سیستم ارتینگ می باشد که این روش خود دارای انواع متفاوت با شرایط متفاوتی بوده که در‬
‫این فصل به آن می پردازیم‪.‬‬

‫‪ -1-4‬روشهاي اجراي ارت ‪[1]:‬‬

‫بطور كلي جهت اج راي ارت و سیستم حفاظتي دو روش كلي وجود دارد كه در ذیل ضمن بیان آنها ‪،‬‬
‫موارد استفاده و تجهیزات مورد نیاز هر روش و نحوه اجراي هر یك بیان ميگردد‪.‬‬
‫‪1‬ـ روش عمقی ‪:‬‬
‫در این روش كه یك روش معمول می باشد از چاه برای اجرای ارت استفاده می شود‪.‬‬

‫‪-2‬روش سطحی‪:‬‬
‫در این روش سیستم ارت در سطح زمین (برای مناطقی كه امكان حفاری عمیق در آنها وجود ندارد)‬
‫و یا در عمق حدود ‪ 80‬سانتیمتر اجرا می گردد‪.‬‬

‫‪ -2-4‬شرایط استفاده از روش سطحی ‪[5 ]:‬‬

‫در مكانهایي كه ‪:‬‬
‫‪ -‬فضاي الزم و امكان حفاري وجود داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ -‬ارتفاع از سطح دریا پائین باشد مانند شهرهاي شمالي و جنوبي كشور ‪.‬‬
‫‪ -‬پستي و بلندي محوطه كم باشد ‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫با توجه به مزایاي روش سطحي اجراي ارت به این روش ارجعیت دارد ‪.‬‬

‫‪ -3-4‬اجراي ارت به روش عمقي ‪[6] :‬‬

‫الف ـ انتخاب محل چاه ارت ‪:‬‬
‫چاه ارت را باید در جاهایي كه پایینترین سطح را داشته و احتمال دسترسي به رطوبت حتياالمكان در‬
‫عمق كمتري وجود داشته باشد و یا در نقاطي كه بیشتر در معرض رطوبت و آب قرار دارند مانند زمینهاي‬
‫چمن ‪ ،‬باغچهها و فضاهاي سبز حفر نمود‪.‬‬
‫ب‪ -‬عمق چاه ‪:‬‬
‫با توجه به مقاومت مخصوص زمین ‪ ،‬عمق چاه از حداقل ‪ 1.5‬متر تا ‪ 3.5‬متر و قطر آن حدودا ‪70‬‬
‫سانتیمتر مي تواند باشد‪ .‬در زمین هایي كه با توجه به نوع خاك داراي مقاومت مخصوص كمتري هستند‬
‫مانند خاكهاي كشاورزي و رسي عمق مورد نیاز براي حفاري كمتر بوده و در زمینهاي شني و سنگالخي‬
‫كه داراي مقاومت مخصوص باالتري هستند نیاز به حفر چاه با عمق بیشتر مي باشد‪ .‬براي اندازه گیري‬
‫مقاومت مخصوص خاك از دستگاههاي خاص استفاده مي گردد‪ .‬در صورتي كه تا عمق ‪ 1.5‬متر به‬
‫رطوبت نرسیدیم و احتمال بدهیم در عمق بیشتر از ‪ 2.5‬متر به رطوبت نخواهیم رسید نیازي نیست چاه‬
‫را بیشتر از ‪ 2.5‬متر حفر كنیم ‪.‬‬

‫جدول عمق چاه ارت در مناطق مختلف ‪[5]:‬‬

‫عمق‬ ‫بنتونیت‬
‫نوع خاک‬ ‫درصد ترکیبات‬ ‫توضیحات‬
‫چاه‬ ‫اکتیو‬

‫‪%65‬بنتونیت اکتیو جهت‬ ‫مناطق شهری با آب و هوای‬

‫‪ 1.5‬خاک رس‬ ‫معتدل و زمین معمولی مناطقی ساخت در دوغاب و ‪ %35‬در‬
‫‪ 50‬کیلوگرم‬
‫متر معمولی‬ ‫که از درصد باران متوسط یا مخلوط ( بنتونیت ‪ +‬خاک رس‬
‫نسبتا ً خوبی برخوردار هستند‪ + .‬آب و نمک ) استفاده می شود‬

‫‪%65‬بنتونیت اکتیو جهت‬

‫زمین های حومه شهر‪ -‬مناطقی‬
‫‪2‬‬ ‫ساخت در دوغاب و ‪ %35‬در‬
‫سنگالخ‬ ‫‪65‬کیلوگرم‬ ‫که ریزش بارانی کمتر از حد‬
‫متر‬ ‫مخلوط (بنتونیت ‪ +‬خاک رس ‪+‬‬
‫میانگین دارند‪.‬‬
‫آب و نمک ) استفاده می شود‬

‫‪40‬‬
 ‫‪%65‬بنتونیت اکتیو جهت‬
‫تخته‬ ‫‪3‬‬ ‫ساخت در دوغاب و ‪ %35‬در‬
‫‪80‬کیلوگرم‬ ‫مناطق کوهستانی و تخته سنگی‬
‫سنگ‬ ‫متر‬ ‫مخلوط ( بنتونیت ‪ +‬خاک رس‬
‫‪ +‬آب و نمک ) استفاده می شود‬
‫‪%65‬بنتونیت اکتیو جهت‬
‫مناطق‬ ‫مناطق گرم سیر و خشک ‪-‬‬
‫‪3.5‬‬ ‫ساخت در دوغاب و ‪ %35‬در‬
‫خشک و‬ ‫‪100‬کیلوگرم‬ ‫بارش بارانی خیلی کم دارند‪-‬‬
‫متر‬ ‫مخلوط ( بنتونیت ‪ +‬خاک رس‬
‫شوره زار‬ ‫مناطق کویری و شوره زار‪.‬‬
‫‪ +‬آب و نمک ) استفاده می شود‬

‫ج ـ مصالح مورد نیاز‪:‬‬

‫مصالح مورد نیاز و مشخصات آن براي اجراي چاه ارت (روش عمقي) و ‪ Rod‬كوبي در جدول زیر‬
‫آمده است‪:‬‬
‫توضیحات‬ ‫نوع جنس‬ ‫ردیف‬
‫میله برقگیر به طول ‪1/5‬متر و قطر آن ‪ 16‬میلیمتر و‬
‫میله برقگیر‬ ‫‪1‬‬
‫جنس آن مس خالص و نوك تیز باشد‬
‫جهت اتصال میله برقگیر به سیم ارت در نقاطي كه ارتفاع‬
‫بست میله برقگیر به سیم ارت‬ ‫‪2‬‬
‫دكل حدودا ‪ 20‬متر باشد‬
‫جهت استفاده در میله برقگیر‬ ‫یونولیت‬ ‫‪3‬‬
‫سیم نمره ‪ 50‬را به اندازه هاي الزم بریده و رشته رشته‬
‫بست سیم به دكل‬ ‫‪4‬‬
‫كرده جهت اتصال سیم ارت به دكل استفاده مي نمائیم‬
‫در اندازه ‪ 100*30*3‬میلیمتر عدد بكار گیري با یوبولیت‬
‫تسمه آلومینیومي یا مسي‬ ‫‪5‬‬
‫جهت بستن میله برق گیر در دكل هاي مهاري‬
‫‪ 7‬رشته‬ ‫سیم مسي نمره ‪50‬‬ ‫‪6‬‬
‫جهت اتصال سیم ارت به شینه داخل سایت و یا اتصال پاي‬
‫كابلشو نمره ‪50‬‬ ‫‪7‬‬
‫دكلهاي مهاري و خود ایستا به سیستم ارت‬
‫براي ایجاد پوشش عایق روي سیم مسي در محوطه و‬
‫لوله پلي اتیلن ‪ 10‬اتمسفر‬ ‫‪8‬‬
‫محل تردد‬
‫بست لوله پلي اتیلن همراه پیچ و رول‬
‫جهت اتصال لوله پلي اتیلن به دیوار‬ ‫‪9‬‬
‫پالك‬
‫جهت جوش دادن سیم به صفحه یا سیم به میله ‪ ROD‬یا‬
‫اتصال سیمها به یكدیگر در نقاطي كه دسترسي به جوش‬ ‫پودر انفجاري ‪cadweld‬‬ ‫‪10‬‬
‫نقره یا جوش برنج وجود ندارد‬

‫‪41‬‬
 ‫شینه مسي به ابعاد ‪250*30*3‬‬
‫براي نصب در داخل سایت و اتصال دستگاهها به آن‬ ‫‪11‬‬
‫میلیمتر‬
‫مورد استفاده در روش عمقي‬ ‫صفحه مسي ‪50*50*.5‬‬ ‫‪12‬‬
‫جهت اتصال شینه مسي به دیوار‬ ‫مقره همراه پیچ و رول پالك‬ ‫‪13‬‬
‫پیچ و مهره نمره ‪ 8‬با واشر فنري و‬
‫جهت استفاده شینه مسي –‪-‬شینه پاي دكل و …‬ ‫‪14‬‬
‫تخت‬
‫به منظور محكم كردن اتصال سیم روي صفحه مسي‬ ‫بست سیم به صفحه مسي‬ ‫‪15‬‬
‫جهت اتصال دو سیم نمره ‪ 50‬روي زمین‬ ‫بست دو سیم نمره ‪50‬‬ ‫‪16‬‬
‫پلیت مخصوص اتصال میله برقگیر به‬
‫براي دكل هاي خود ایستاي ‪ 60‬متري استفاده مي گردد‬ ‫‪17‬‬
‫دكل‬
‫براي وصل نمودن پاي دكل هاي خود ایستاي ‪60‬متري به‬ ‫شینه مسي مخصوص پاي دكل‬
‫‪18‬‬
‫سیستم ارت‬ ‫‪100*30*3‬‬
‫در روش سطحي استفاده مي گردد‬ ‫میله ‪ROD‬‬ ‫‪19‬‬
‫بست مربوط به سیم مسي و میله‬
‫براي اتصال سیم به میله برقگیر یا ‪ROD‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪ROD‬‬
‫براي بستن میله برقگیر به دكل هاي ‪ 100‬فوتي و دكل‬
‫كرپي ابروئي همراه پیچ و مهره‬ ‫‪21‬‬
‫هاي خود ایستاي لوله اي‬
‫براي روش عمقي و سطحي‬ ‫بنتونیت اكتیو‬ ‫‪22‬‬
‫جهت اتصال میله برقگیر به پلیت در دكلهاي خود ایستاي‬
‫بست میله برقگیر به پلیت‬ ‫‪23‬‬
‫‪ 60‬متري‬

‫* صفحه مسي به ابعاد ‪ 40*40*0.5‬سانتیمترمکعب براي مناطق شمالي كشور و ‪50*50*0.5‬‬

‫سانتیمترمکعب براي مناطق نیمه خشك مانند تهران و ‪ 70*70*0.5‬سانتیمترمکعب براي مناطق كویري‬
‫استفاده شده و محصول كارخانه مس شهید باهنرمی باشد و از صفحه مسي با ضخامت ‪ 3‬یا ‪ 4‬میلیمتر نیز‬
‫مي توان استفاده نمود‪.‬‬
‫د ‪ -‬اتصال سیم به صفحه مسي‬
‫اتصال سیم به صفحه مسي بسیار مهم مي باشد و هرگز و در هیچ شرایطي نباید این اتصال تنها با‬
‫استفاده از بست ‪ ،‬دوختن سیم به صفحه و یا … برقرار گرددبلكه حتما باید سیم به صفحه جوش داده شود‬
‫و براي استحكام بیشتر با استفاده از ‪ 2‬عدد بست سیم به صفحه ( ردیف ‪ 15‬جدول مصالح مورد نیاز )‬
‫بسته شده و محكم گردد‪.‬براي جوش دادن قطعات مسي به یكدیگر از جوش برنج یا نقره استفاده شود و در‬
‫صورت عدم دسترسي به این نوع جوش از جوش (‪ )Cadweld‬استفاده گردد ‪.‬‬
‫ه ‪ -‬حفر چاه ارت‬
‫با توجه به شرایط جغرافیایي منطقه‪ ،‬چاهي با عمق مناسب و در مكان مناسب حفر گردد‪ .‬در صورتي‬
‫كه مسیر دو سیم مشترك باشد بهتر است مسیر دو سیم ایزوله گردند‪ .‬همینطور مسیر سیمها باید كوتاهترین‬
‫مسیر بوده و سیم میله برقگیر و ارت حتي االمكان مستقیم و بدون پیچ و خم باشد و نبایستي خمهاي تند‬
‫داشته باشد‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫و ‪ -‬پر نمودن چاه ارت‬
‫‪ -1‬ابتدا حدود ‪ 20‬لیتر محلول آب و نمك تهیه و كف چاه میریزیم بطوریكه تمام كف چاه را در برگیرد‬
‫بعد از ‪ 24‬ساعت مراحل زیر را انجام مي دهیم ‪.‬‬
‫‪ -2‬به ارتفاع ‪ 20‬سانتیمتر از ته چاه را با خاك رس و یا خاك نرم پر مینمائیم‪.‬‬
‫‪ -3‬به مقدار الزم بنتونیت را با آب مخلوط كرده و بصورت دوغاب در میاوریم و مخلوط حاصل را‬
‫به ارتفاع ‪ 20‬سانتیمتر از كف چاه میریزیم هر چه مخلوط حاصل غلیظ تر باشد كیفیت كار بهتر‬
‫خواهد بود‪.‬‬
‫‪ -4‬صفحه مسي را به دو سیم مسي نمره ‪ 50‬جوش میدهیم این سیمها یكي به میله برقگیر روي دكل و‬
‫دیگري به شینه داخل ساختمان خواهد رفت بنابراین طول سیمها را متناسب با طول مسیر انتخاب‬
‫مي نمائیم‪.‬‬
‫‪ -5‬صفحه مسي را بطور عمودي در مركز چاه قرار مي دهیم‪.‬‬
‫‪ -6‬اطراف صفحه مسي را با دوغاب تهیه شده تا باالي صفحه پر مي نمائیم‪.‬‬
‫‪ -7‬لوله پلیكاي سوراخ شده را بطور مورب در مركز چاه و در باالي صفحه مسي قرار مي دهیم و‬
‫داخل لوله پلیكا را شن میریزیم تا ‪ 50‬سانتیمتر از انتهاي لوله پر شود این لوله براي تامین رطوبت‬
‫ته چاه مي باشد و در فصول گرم سال تزریق آب از این لوله بیشتر انجام گردد‪ .‬الزم بذكر است‬
‫در مواردي كه چاه ارت در باغچه حفر شده باشد و یا ته چاه به رطوبت رسیده باشد و یا كال در‬
‫جاهایي كه رطوبت ته چاه از باالي چاه یا از پایین چاه تامین گردد نیازي به قراردادن لوله نمي‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -8‬بعد از قراردادن لوله پلیكا به ارتفاع ‪ 20‬سانتیمتر از باالي صفحه مسي را با دوغاب آماده شده پر‬
‫مینمائیم‪.‬‬
‫‪ -9‬الباقي چاه را هم تا ‪ 10‬سانتیمتر بر سر چاه مانده ‪ ،‬با خاك معمولي همراه با ماسه یا خاك الک شده‬
‫كشاورزي پر مي نمائیم و ‪ 10‬سانتیمتر از چاه را براي جلوگیری از نفوذ آب باران و آبهاي سطحي‬
‫به داخل چاه با شن و سنگریزه پر مي نمائیم ‪ .‬روی چاه مخصوصا در مواقعي كه از لوله پولیكا‬
‫استفاده نمي گردد نباید آسفالت شده و یا با سیمان پر گردد‪.‬‬
‫‪ -10‬داخل شیار هاي حفاري شده را با خاك الک شده كشاورزي یا خاك نرم معمولي و یا خاك معمولي‬
‫مخلوط با بنتونیت پر نمائید‪.‬‬

‫‪ -4-4‬اجراي ارت به روش سطحي ‪[5]:‬‬

‫هفت روش براي اجراي زمین سطحي وجود دارد كه عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ROD -1‬‬
‫‪RING -۲‬‬
‫‪-۳‬پنجه اي (شعاعي)‬
‫‪-۴‬مختلط‬
‫‪ -5‬حلزوني‬
‫‪ -۶‬الكتروشیمیایي‬
‫‪ -7‬شبكه اي‬

‫‪ -1-4-4‬اجراي ارت به روش ‪ ROD‬كوبي ‪:‬‬

‫مصالح مورد نیاز‪:‬‬

‫‪43‬‬
‫مصالح مورد نیاز همانند روش عمقي مي باشد با این تفاوت كه به جاي صفحه مسي از میله هاي مغز‬
‫فوالدي ‪ 1‬متري و با روكش مس استفاده مي نمائیم‪.‬‬
‫روش اجرا‪:‬‬
‫كانالي به عمق ‪ 80‬سانتیمتر و عرض ‪ 45‬سانتیمتر و طول ‪ X‬حفر مي نمائیم‪.‬‬
‫طول كانال را به دو روش میتوان تعیین نمود‪.‬‬
‫الف‪ -‬اندازه گیري مقاومت مخصوص خاك و انجام محاسبات الزم‬
‫ب‪ -‬به روش تجربي كه در ادامه شرح داده مي شود‪.‬‬
‫‪ -‬پس از آماده شدن كانال دو میله در زمین میكوبیم به گونه اي كه حدود ‪ 15‬سانتیمتر از میله ها بیرون‬
‫بمانند سپس دومیله را با كابل مسي یا كابل برق به هم وصل نموده و با دستگاه ارت سنج مقاومت زمین‬
‫ایجاد شده را اندازه میگیریم ‪ ،‬چنانچه مقاومت نشان داده شده با دستگاه باالي ‪ 4‬اهم بود میله دیگري به‬
‫زمین میكوبیم و با اتصال سه میله به هم مقاومت زمین ایجاد شده را اندازه گیري مي نمائیم ‪ .‬اینكار را تا‬
‫زماني كه مقاومت اندازه گیري شده به زیر ‪ 4‬اهم برسد ادامه مي دهیم بعد از آنكه به تعداد كافي میله‬
‫كوبیده شد سیمي را كه به شینه مسي نصب شده به تك تك میله ها جوش داده ‪.‬‬
‫‪ -‬براي پر نمودن كانال ابتدا با بنتونیت روي سیم مسي را پوشانده (در زمینهایي كه رطوبت كافي‬
‫ندارند) و سپس با خاك الک شده كشاورزي یا خاك نرم كانال را پر مي نمائیم‪.‬‬
‫‪ -‬مقاومت زمین اج را شده را اندازه گیري نموده و ثبت مینمائیم ( بعد ازپر كردن كانال مقاومت زمین‬
‫اندازه گیري شده كاهش خواهد داشت و باید كمتر از ‪ 3‬اهم باشد)‬
‫نكته ‪ :‬در مناطق سردسیر عمق كانال حفاري شده و بطور كلي مسیر عبور كابل مسي خیلي مهم مي‬
‫باشد و نباید در معرض یخبندان قرار گیرد ‪.‬‬

‫‪ -5-4‬اجراي ارت در ارتفاعات‪[5] :‬‬

‫ارتفاعات كشور را با توجه به نوع زمین و خاك میتوان به دودسته تقسیم كرد‪.‬‬
‫ارتفاعات خاكي كه امكان حفاري و كوبیدن میله مغز فوالدي در آنها وجود دارد‪.‬‬
‫ارتفاعات سنگالخي و صخره اي كه امكان حفاري عمیق در آنها وجود ندارد ولي میتوان شیار ایجاد‬
‫كرد‪.‬‬
‫حالت اول‪ :‬به یكي از روش هاي حفر چاه یا كوبیدن ‪ ROD‬میتوان سیستم ارت را اجرا نمود‪.‬‬
‫حالت دوم‪ :‬شیارهایي بصورت ستاره و پنجه اي ایجاد نموده و تسمه مسي را در داخل شیار ها خوابانده‬
‫و براي كاهش مقاومت روي تسمه را با مخلوط خاك و بنتونیت مي پوشانیم‪.‬‬
‫نكته ‪ :‬كلیه اتصاالت در زیر خاك باید به یكدیگر جوش داده شود‪.‬‬

‫‪ -6-4‬نكات عمومي و مهم در خصوص سیستمهاي ارت ‪[6] :‬‬

‫‪ -1‬كلیه اتصاالت با مفتول برنج یا نقره جوشكاري گردد‪.‬سطح جوش باید ‪ 6cm‬باشد و جهت اتصاالت‬
‫و جوشكاري رعایت گردد (در مواردي ‪ cadweld‬توصیه میشود)‪.‬‬
‫‪ -2‬ازهر پایه دكلهاي خودایستا هم فونداسیون دكل توسط سیم مسي و بست مخصوص به سیستم ارت‬
‫و هم پاي دكل به سیستم ارت جوشكاري گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬سیم میله برقگیر از پایه اي كه آنتنهاي كمتري نصب مي شود و با كابلها حداكثر فاصله را داشته‬
‫باشد‪ ،‬بدون خمش در مسیر و مستقیما به رینگ داخل كانال و از كوتاهترین مسیر توسط جوش‬
‫متصل گردد‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫‪ -4‬میله برقگیر روي دكل در باالترین نقطه دكل (با رعایت مخروط حفاظتي با زاویه ‪ 45‬درجه )‬
‫بطوریكه تجهیزات راكامال پوشش دهد قرارگیرد و جنس آن تمام مس با آلیاژ استاندارد به قطر‬
‫‪ 16mm‬و طول آن بستگي به ارتفاع نصب انتنهاي روي دكل دارد‪.‬‬
‫‪ -5‬زاویه قوس سیم مسي حداقل ‪ 60‬درجه رعایت گردد‪.‬‬
‫‪ -6‬به هیچ عنوان در روي دكل جوشكاري صورت نگیرد‪.‬‬
‫‪ -7‬اتصال از شبكه گراند سیستم اجرا شده به تانكر سوخت دیزل ژنراتور‪ ،‬تانكر آب هوایي ‪ ،‬اسكلت‬
‫فلزي ساختمان و در و پنجره هاي اتاق دستگاه صورت گیرد‪.‬‬
‫‪ -8‬اگر سیستمي از قبل اجرا شده باشد‪ ،‬سیستم قدیم به جدید در عمق خاك متصل گردند‪.‬‬
‫‪ -9‬سیم ارت در روي زمین باید با روكش‪ ،‬و سیم داخل كانالها باید بدون روكش و مستقیم كشیده شود‪.‬‬
‫‪ -10‬پركردن كانال باید با خاك الک شده كشاورزي یا خاك نرم انجام گردد‪.‬‬
‫‪ -11‬ارتفاع نصب شینه مسي ‪ 50cm‬از كف تمام شده باشد‪.‬‬
‫‪ -12‬شینه داخل اتاق حدالمقدور به چیدمان دستگاهها نزدیك باشد‪.‬‬
‫‪ -13‬ازهر دستگاهي جداگانه سیم ارتي به شینه متصل گردد ( قطر و طول شینه گراند بستگي به تعداد‬
‫انشعابات آن دارد)‬
‫‪ -14‬در دكلهاي مهاري پر ظرفیت ‪ ،‬مهارهاي دكل بایستي توسط بست مخصوص به گراند اتصال یابد‪.‬‬
‫‪ -15‬جهت استفاده ترانس برق شهر در ایستگاههاي مخابرات بایستي گراند جداگانه اجرا گردد‪.‬‬
‫‪ -16‬در سایتهاي کامپیوتری جهت اجراي سیستم زمین حتي المقدور بایستي از یك زمین با سطح‬
‫یكنواخت ( بدون شیب ) استفاده نمود‪.‬‬
‫‪ -17‬در ایستگاهها بین نول و گراند نبایستي اختالف ولتاژ وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -18‬در دكلهاي پر ظرفیت كه ابعاد قسمت باالي دكل بیشتر از ‪ 2m‬ميباشد نیاز به نصب یك عدد‬
‫برقگیر اضافي در سمت مقابل برقگیر اول ميباشد‪.‬‬
‫‪ -19‬در سیمكشي داخل محوطه سایت هاي کامپیوتری براي چراغهاي روشنایي و سایر موارد باید از‬
‫كابل زمیني استفاده گردد و در ایستگاههاي باالي كوه و نقاط دور از شهر نباید از چراغهاي‬
‫روشنایي خیاباني استفاده شود‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫‪ -20‬استاندارد قابل قبول آزمایش و تحویل اتصال زمین براي سایتهاي كوچك زیر ‪ 10‬اهم و براي‬
‫سایت هاي بزرگ و مهم و زیر ‪ 3‬اهم ميباشد‪.‬‬

‫‪-7-4‬كار با شبكه واتصال زمین موقت ‪[5]:‬‬

‫در صنعت برق از نقطه نظر ایمني مي توان كارها را در بخش‬
‫هاي تولید ‪ ،‬انتقال و توزیع به دو دسته زیر تقسیم نمود ‪:‬‬
‫‪ -1‬كار با شبكه هاي برقدار‬
‫‪ -2‬كار با شبكه هاي بي برق‬
‫الف ‪ -‬از آنجا كه كار با تاسیسات برقدار به ندرت انجام مي پذیرد و از طرفي پرسنل ‪ ،‬مجاز این رشته‬
‫شغلي از تخصص باالیي برخوردار بوده و به خطرات واقف مي باشند با استفاده از لوازم عایق استاندارد‬
‫ضمن رعایت فواصل مجاز از بروز برق گرفتگي جلوگیري نموده و حادثه از این بابت در مقایسه با‬
‫كارهاي دستة دوم بسیار ناچیز مي باشد‪.‬‬
‫ب – گروههاي نوسازي ‪ ،‬تعمیرات ‪ ،‬نگهداري و بهره برداري بیشترین پرسنل اجرایي صنعت برق‬
‫را تشكیل مي دهند ‪ ،‬آمار حوادث نشان مي دهد ‪ ،‬شركت برقي وجود ندارد كه ساالنه براي فرد یا افرادي‬
‫از مشاغل كارهاي فوق حادثه اي نداشته باشد‪.‬‬
‫در مقام توازن همان گونه كه بیشترین حوادث تاسیسات و ایجاد خاموشي هاي ناخواسته از نقطه نظر‬
‫اتصالیها‪:‬‬
‫‪ -‬فاز به زمین‬
‫‪ -‬فاز به فاز‬
‫‪ -‬دوفاز به زمین‬
‫‪ -‬سه فاز به هم‬
‫مربوط به فاز به زمین مي باشد ‪ ،‬حادثه برق گرفتگي كه در حقیقت یكنوع اتصالي مي باشد و زماني‬
‫اتفاق مي افتد كه فرد مجري بین فاز و زمین قرار گرفته‪ .‬براي از بین بردن اینگونه حوادث براي افراد‬
‫اجرایي كه س رمایه هاي ارزشمند شركت ها محسوب مي گردند و كنترل ضایعات از این بابت ‪ ،‬زماني‬
‫به حد قابل قبول و نتیجه مطلوب خواهیم رسید كه كاربرد ارت موقت را سر لوحه ایمني دركار براي‬
‫اینگونه شغل ها قبل از شروع به عملیات اجرایي قرار دهیم ‪ .‬با استفاده صحیح از اتصال زمین موقت‬
‫مي توان حادثه را كامالً از بین برد و زماني به این مهم دست خواهیم یافت كه قطع كلید را به تنهایي‬
‫عامل بي برقي ندانسته و بپذیریم شبكه بي برق به شبكه اي اطالق مي گردد كه پس از قطع مدار تست و‬
‫تخلیه شده و طرفین محل كار در معرض دید فرد مجري ارت موقت شده باشد ‪ ،‬در غیر اینصورت ‪:‬‬
‫‪ -1‬اشتباه قطع مدار توسط مجري یا همكاران مي تواند باعث برق گرفتگي گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬اشتباه وصل مدار تاكنون عامل حادثه برق گرفتگي بوده است ‪ ،‬مسلما ً افرادي كه مي خواهند روي‬
‫شبكه كار كنند حتما ً آن را بي برق مي كنند و بعضا آزمایش هم مي نمایند ولي گاهي در اثر بي‬
‫دقتي یا سوء تفاهم در امر قطع و وصل كلیدها ممكن است سیستم برقدار گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬هنگام بي برق شدن شبكه و خاموشي مشتركین ‪،‬راه اندازي ژنراتورهاي اضطراري مي تواند عامل‬
‫برقدار شدن مدار و بروز برق گرفتگي براي گروه تعمیرات گردد‪.‬‬
‫‪ -4‬ولتاژ القایي از فازهاي مجاور نكته اي است كه دائم باید به آن توجه داشت حتي در مدارهایي كه‬
‫بي برق گردیده اند امكان تغذیه الكترومغناطیسي و الكترواستاتیكي از فازهاي مجاور برقدار وجود‬
‫دارد ‪ ،‬این ممكن است در یك سیستم یا از سیستمي كه به تأسیسات مجاور نصب شده است باشد ‪،‬‬
‫نكته مهم آن است كه این ولتاژ القایي باید از طریق زمین كردن تخلیه شود تا از امكان هر گونه‬

‫‪46‬‬
‫خطري از قبیل صدمه الكتریكي یا ناراحتي به هنگام كار یا عكس العمل هاي بدن شخصي كه كار‬
‫مي كند جلوگیري به عمل آید‪.‬‬
‫‪ -5‬بروز اتصال كوتاه و اتصالي هاي شبكه اثرقابل مالحظه اي در اینگونه ولتاژهاي القایي به شبكه‬
‫هاي بي برق مجاور دارد ‪ ،‬اگر چه جریانات اتصالي هاي شبكه ممكن است در زمان هاي كوتاهي‬
‫بوجود آید ولي مقادیر آنها به حدي است كه قادر است به صورت لحظه اي فرد مجري را از بین‬
‫ببرد‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -6‬ممكن است قسمتي از شبكه كه بي برق شده و گروه اجرایي مشغول كار است ظاهرا بي خطر دیده‬
‫ش ود ولي ولتاژ گذرا ناشي ازرعدو برق یا طوفان احتمالي ‪ ،‬در صورت عدم استفاده از اتصال‬
‫زمین موقت قطعا ً حادثه آفرین خواهد بود‪ ( .‬حتي شبكة تازه احداث شده كه هنوز هیچ ارتباطي به‬
‫مصرف كننده اي ندارد و در ظاهر امن است مي تواند به دالیل مختلف از جمله صاعقه برقدار‬
‫شود‪).‬‬

‫‪ -8-4‬دستگاه اتصال زمین موقت برای خطوط فشار ضعیف ‪ ،‬متوسط‪[5 ]:‬‬
‫دستگاه ارت موقت وسیله ای است حفاظتی که به اصطالح برای قفل کردن یا بستن خطوط بي برق‬
‫شده و ارتباط آن به زمین بکار میرود ‪.‬هدف از این کار این است که در مواقع برق دار شدن ناگهانی‬
‫شبکه که ممکن است در اثر عوامل مختلف پیش آید ‪ ،‬جریان برق به سمت زمین هدایت شده و افرادیکه‬
‫روی شبکه کار میکنند از خطر برق گرفتگی مصون بمانند‪.‬‬

‫‪ -9-4‬عواملی که ممکن است خط در حال تعمیر ناگهانی برق دار شود ‪[5 ]:‬‬
‫‪ -‬رعد و برق که بصورت بروز چندین میلیون ولت برق را وارد شبکه در حال تعمیر مینماید‪.‬‬
‫‪ -‬مانور های اشتباهی توسط گروههای عملیات و اتفاقات‪.‬‬
‫‪ -‬القاء برق از شبکه های رو گذر شبکه ‪.‬‬
‫‪ -‬پاره شدن اتفاقی سیمهای عبوری از باالی شبکه تحت تعمیر ‪.‬‬
‫‪ -‬روشن نمودن موتور ژنراتور توسط مشترکین ‪ ،‬کارخانجات یا بیمارستانها و غیره که ممکن است‬
‫بطور اشتباه کلید برگشت برق شبکه را قطع ننمایند ‪.‬‬
‫در صورتیکه شبکه تحت تعمیر از دو نقطه ورودی و خروجی شبکه بوسیله دستگاه اتصال زمین موقت‬
‫ارت شود کلیه عوامل باال در صورت بروز ‪ ،‬خنثی خواهد شد و خطر برق گرفتگی افراد مشغول به کار‬
‫ر ا تهدید نخواهد کرد ‪ .‬برای کلیه اکیپها اعم از فشار ضعیف ‪ ،‬متوسط و قوی کاربرد اجباری داشته و‬
‫استفاده از آن امری اجتناب ناپذیر و ضروری است‪ .‬رعایت موارد زیر در استفاده دستگاه اتصال زمین‬
‫موقت الزامی است ‪:‬‬
‫بایستی دقت نمود که دستگاه اتصال زمین موقت حتما بعد از آزمایش خط مورد نظر مورد استفاده قرار‬
‫گیرد‪ .‬قبل از بستن گیره ها به فاز ‪ ،‬انتهای سیم های رابط به زمین متصل گردد محل نصب دستگاه در‬
‫جلو دید مجری بوده و خط از دو طرف زمین شود تا پایان کار دستگاه در محل کار نصب شده باقی بماند‬
‫و مراقبت و نگهداری از دستگاه و همچنین نظارت بر جمع آوری و تمیز کاری آن بعهده سرگروه میباشد‪.‬‬
‫‪ -10-4‬دستورالعمل استفاده از دستگاه ارت موقت ‪[ 5]:‬‬
‫گروههای اجرایی یا تعمیراتی موظفند پس از آزمایش خطوط و کسب اطمینان از بی برق بودن مدار‬
‫آن را بشرح زیر ارت موقت نمایند ‪.‬میله ارت را یک فاصله قبل از محل کار و در مرطوبترین نقطه‬
‫ممکن از زمین مجاور پایه کوبیده شده و سپس کلمپ اتصال زمین به آن متصل میشود ‪،‬کارگر پس از باال‬
‫رفتن از پایه و استقرار در زیر شبکه به کمک طناب دستگاه را به باال میکشد و پس از بازرسی ازگیره‬

‫‪47‬‬
‫ها و تعیین فاصله ‪ ،‬توسط پرچ عایق ‪ ،‬گیره قرمز رنگ را به خط وسطی و سپس فازهای دیگر متصل‬
‫مینماید برای جمع آوری دستگاه ابتدا گیره های کناری توسط پرچ عایق از خط جدا و سپس با کنترل‬
‫نمودن وزن کابل ‪ ،‬گیره وسطی از خط آزاد شده و در پایان کلمپ از میله زمین جدا گردد ‪.‬‬
‫‪ ‬نكته ضروري ‪:‬‬
‫تعداد دستگاه ارت مورد استفاده باید متناسب با تعداد خطوط ورودي به محل كار باشد ‪ ،‬متاسفانه مشاهده‬
‫مي گردد كه گروه اجرایي بر روي سكشني كه داراي چهار خط ورودي است از دو دستگاه ارت استفاده‬
‫مي نماید كه كامال غیر ایمن بوده و در این شرایط باید حتما از چهار دستگاه ارت استفاده گردد‪.‬‬
‫‪ ‬توجه ‪:‬‬
‫به هیچ عنوان نباید كارگر پس از بي برقي گیره هاي اتصال زمین را با دست به خط وصل نماید‪.‬‬

‫چکیده مطالب ‪:‬‬

‫برای اجرای ارت دو روش وجود دارد یکی روش عمقی بوده و دیگری روش سطحی می باشد که‬
‫روش عمقی از چاه برای اجرای ارت استفاده می شود و در روش سطحی‪،‬سیستم ارت در سطح زمین‬
‫اجرا می گردد‪.‬‬
‫در صورتی می توان از روش سطحی استفاده نمود که ‪ :‬فضای الزم به منظور حفاری وجود داشته‬
‫باشد‪ ،‬ارتفاع از سطح دریا پایین باشد و پستی و بلندی های محوطه کم باشد‪.‬‬
‫برای اجرای ارت به روش عمقی بایستی یکسری شرایط را لحاظ نمود که عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬انتخاب محل چاه ارت‬
‫‪ -‬عمق چاه‬
‫‪ -‬مصالح مورد نیاز‬
‫‪ -‬اتصال سیم به صفحه مسی‬
‫‪ -‬حفر چاه ارت‬
‫‪ -‬پر نمودن چاه ارت‬
‫هفت روش براي اجراي زمین سطحي وجود دارد كه عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ROD -1‬‬
‫‪RING -۲‬‬

‫‪48‬‬
 ‫‪-۳‬پنجه اي (شعاعي)‬
‫‪-۴‬مختلط‬
‫‪ -5‬حلزوني‬
‫‪ -۶‬الكتروشیمیایي‬
‫‪ -7‬شبكه اي‬
‫در خصوص سیستم های ارت یکسری نکاتی را باید توجه نمود که عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ - 1‬کلیه اتصاالت با جوش برنج و نقره باشند در غیر اینصورت از جوش ‪ Cadweld‬استفاده گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬زاویه قوس سیم مسی ‪ 60‬درجه رعایت گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬سیم ارت در روی زمین باید با روکش و سیم داخل کانالها بدون روکش و مستقیم کشیده شود‪.‬‬
‫‪ -4‬پرنمودن کانال بایستی با خاک الک شده کشاورزی یا خاک نرم انجام گردد‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫فصل پن مج‬

‫ی‬ ‫ه‬ ‫ت‬

‫ج‬
‫م ز ن زات‬‫می‬ ‫سی‬

‫‪50‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫سیم زمین تجهیزات الكتریكي در واقع همان سیم سوم است ‪،‬این سیم به موازات سیم هاي فاز و نول در‬
‫مدارهاي الكتریكي مورد استفاده قرار مي گیرد ‪ ،‬هدف از به كارگیري سیم زمین بر طرف نمودن مشكل‬
‫نشت جریان الكتریكي است‪.‬در صورت نادیده گرفتن سیم زمین تجهیزات حوادث ناگواری پیش می آیدکه‬
‫منجر به خسارت مالی و حتی خسارت جانی می شود‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫‪ -1-5‬اجرای سیستم ارتینگ در مراکز مسکونی‪[1] :‬‬
‫در ابتدا گودالی حفر می کنیم با عمق حداقل یک و نیم متر و یا بیشتر البته عمق این گودال بهتر است‬
‫از دو متر کمتر نباشد و رطوبت کافی در کف آن وجود داشته باشد بعبارت دیگر عمق چاه ارت را تا‬
‫حدی افزایش می دهیم که در کف آن به رطوبت کافی برسیم اما عمق آن از دو متر کمتر نباشد‪ .‬مقدار‬
‫رطوبت باید به حدی باشد که دست براحتی نمناک شود و اگر دو تا سه روز چاه را به حال خود رها کنیم‬
‫همچنان رطوبت خود را حفظ کرده باشد و خشک نشده باشد‪ ،‬اگر خشک شده بود باید باز هم مقداری عمق‬
‫را افزایش دهیم سپس کف چاه را با مقداری خاک ذغال و نمک نمناک پر می کنیم و الیه ای خاک بر‬
‫روی آن می ریزیم‪ ،‬بعد از آن الکترود را داخل چاه می گذاریم بطوریکه با خاک ذغال و نمک مرطوب‬
‫شده تماس نداشته باشد‪،‬آنگاه چاه را پر می کنیم‪ ،‬البته بهتر است اطراف الکترود را نیز خاک ذغال و‬
‫نمک بریزیم تا مقاومت چاه ارت به حداقل مقدار ممکن برسد به شرطی که الکترود با این مواد تماس پیدا‬
‫نکند و فقط با خاک تماس داشته باشد زیرا تماس الکترود با نمک باعث خوردگی و از بین رفتن آن در‬
‫طول زمان می شود و ممکن است که چاه ارت حتی شش ماه هم دوام نیاورد و بر اثر پوسیدگی الکترود‬
‫سیستم ارتینگ معیوب شود و شرایط خطر سازی را فراهم آورد‪ .‬البته به جای نمک و پودر ذغال از مواد‬
‫شیمیایی نظیر سولفات منگنز و سولفات مس نیز استفاده می شود اما بهترین آنها همان نمک و پودر ذغال‬
‫است زیرا این مواد شیمیایی به مرور زمان و بر اثر باران و تخلیه طبیعی در خاک از بین می رود‪ .‬نکته‬
‫ی بسیار مهم دیگر اینکه زاویه ای که الکترود در زمین قرار می گیرد نباید از ‪ 60‬درجه تجاوز کند و‬

‫‪52‬‬
‫باید حتما الکترود بصورت عمودی در خاک قرار گیرد و فرقی نمی کند که الکترود میله ای باشد یا صفحه‬
‫ای یا نعلی یا تسمه ای و یا غیره ‪...‬‬
‫البته در الکترود های نعلی یا الکترودهایی که شبیه چرخ گاری ساخته می شوند اگر به مرکز آنها میله‬
‫وصل باشد بایستی میله بطور عمود در زمین قرار گیرد و نعل یا چرخ متصل شده به آن بصورت افقی‬
‫در ته چاه خوابانیده شود‪ ،‬اما اگر فقط از یک نعل فلزی بزرگ استفاده می کنید بایستی آنرا بطور عمودی‬
‫و در عمق مناسب در زمین قرار دهید و در نهایت الکترود را بگونه ای در زمین قرار دهید که با سطح‬
‫زمین حداقل ‪ 50‬سانتی متر فاصله داشته باشد و اگر چاه ارت برای تخلیه ی جریانهایی با ولتاژ بزرگ‬
‫منظور شده است بایستی حداقل یک متر با سطح زمین فاصله داشته باشد تا ولتاژ گام ایجاد نشود‪.‬‬
‫یادتان باشد شما فقط زمانی مجاز خواهید بود که میله را در زمین بکوبید(فرو کنید) و یا با زاویه بیشتر‬
‫از ‪ 60‬درجه و بدون مواد شیمیایی در زمین قرار دهید که منطقه کوهستانی باشد و به خاطر وجود صخره‬
‫های قطور رعایت استانداردها مقدور نباشد که البته آن هم تابع تمهیداتی است‪.‬‬
‫همانطور که متوجه شدید یکی از راههای کاهش مقاومت زمین استفاده از مواد شیمیایی و پودر ذغال‬
‫و نمک می باشد راه دیگر استفاده از چاههای ارت بیشتر و متصل کردن آنها به یکدیگر است بطوریکه‬
‫فاصله ی هر کدام از این چاهها از دو و نیم برابر طول الکترود کمتر نباشد این عمل دو مزیت دارد ‪:‬‬
‫یکی اینکه مقاومت زمین را بشدت کاهش می دهد و دوم اینکه قدرت چاه ارت را افزایش می دهد و‬
‫سیستم ارتینگ قادر خواهد بود جریان های باالتری را بدون صدمه دیدن و ایجاد خطر به زمین تخلیه کند‪.‬‬
‫زیرا اگر سیستم ارت ینگ معیوب باشد و الکترود به سطح زمین بسیار نزدیک باشد و یا مقاومت زمین‬
‫زیاد باشد سبب ایجاد ولتاژهای گام خواهد شد ضمن اینکه عمل حفاظت و زمین کردن را نیز بخوبی نمی‬
‫تواند انجام دهد‪.‬‬
‫با توجه به توضیحات فوق اگر ما جریان باالیی را برای تخلیه به زمین تحت نظر داشته باشیم باید‬
‫سیستم ارتینگ قوی و کارآمدی را برای اینکار انتخاب کنیم بطوریکه بتواند این جریان باال را که تحت‬
‫ولتاژ باالیی نیز می باشد‪ ،‬به زمین تخلیه کند‪.‬‬
‫نقاطی که معموال در شبکه ها و تاسیسات صنعتی و مسکونی بایستی به ارت متصل شوند به شرح زیر‬
‫می باشد‪:‬‬
‫‪ -1‬یکی از دو سیم ثانویه ترانسفورماتور تکفاز دو سیمه‬
‫‪ -2‬سیم نول یک سیستم سه فازه چهار سیمه فشار ضعیف‬
‫‪ -3‬مرکز ستاره ترانسفورماتور سه فاز‬
‫‪-4‬ترمینال زمین برقگیرها‬
‫‪ -5‬بدنه یا محفظه ی کلیه ی دستگاههای برقی و ترانسفورماتورهای هوایی و زمینی‬
‫‪ -6‬تاورها و دکلهای فلزی و هر میله ی فلزی با ارتفاع بیش از ‪ 30‬متر‬
‫‪ -7‬بدنه ی سوله ها و اسکلت فلزی ساختمان ها بخصوص اگر در دسترس باشند‬
‫‪ -8‬یک سیم ثانویه هر کدام از ترانسفورماتورهای جریان و ولتاژ‬
‫‪ -9‬سیم نول کلیه مشترکین در محل ورود برق به مکان آنها ( در محل کنتور )‬
‫‪ -10‬بدنه ی فلزی کلیه ی وسایل برقی که در داخل حمام‪ ،‬دستشویی و یا آشپزخانه استفاده می شوند‬
‫در هنگام راه اندازی سیستم ارتینگ مقاومت آن از ‪ 10‬اهم و در صورت امکان از ‪ 5‬اهم تجاوز نکند‬
‫البته در جاهای حساس مانند نیروگاه و پست های انتقال و فوق توزیع این مقاومت حتی به‪ 2‬اهم هم می‬
‫رسد‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫در نها یت چاه ارت باید در مکانی منظور شود که خاکش همواره مرطوب باشد و در صورت امکان‬
‫آب های سطحی را به توسط کانالها و گودالهایی بر روی مکانی که چاه ارت در آنجا قرار دارد هدایت‬
‫می کنند تا همیشه خاک آن ناحیه مرطوب باشد‪.‬‬

‫‪ -2-5‬جدول مقاومت ویژه انواع معمول زمین ‪[ 5]:‬‬

‫مقاومت ویژه‬ ‫نوع زمین‬

‫‪50-5‬‬ ‫باغچه‬
‫‪100-10‬‬ ‫زمین معمولی‬
‫‪200-100‬‬ ‫ماسه نرم و مرطوب‬
‫‪500-250‬‬ ‫زمین سنگالخی‬
‫‪1000-500‬‬ ‫زمین صخره ای‬

‫الکترود چاه ارت را قبل از اتصال به تابلو اصلی یا قبل از اتصال به دستگاه مورد نظر‪ ،‬ابتدا به پیچ‬
‫بزرگ دستگاه مگر وصل می کنند و هر کدام از پیچ ها ی (ترمینال ها) کوچکتر بوسیله ی سیم مناسب‬
‫با فاصله مثال ده متر از چاه ارت و مخالف جهت هم با میخ به زمین کوبیده می شوند و اطراف محل‬
‫کوبیده شدن میخ آب نمک می ریزند‪ .‬منظور از مخالف جهت هم اینست که مثال یک میخ در فاصله ی ‪5‬‬
‫الی ‪ 10‬متری و در جهت شمال چاه ارت بوسیله ی سیم مثال دو و نیم میلیمتر مربعی وصل می کنند و‬
‫ترمینال دیگر را در سمت جنوبی چاه ارت با همان مشخصات فاصله ای با میخ به زمین وصل می کنند‬
‫و در پایان برای تماس الکتریکی بهتر میخ با زمین اطراف آنرا مقداری آب یا آب نمک می ریزند و چند‬
‫دقیقه می گذارند تا خاک آن خوب خیس بخورد سپس محرک دستگاه مگر را که ممکن است بصورت‬
‫هندلی(چرخشی) و یا بوسیله ی یک کلید عمل کننده می باشد فعال کرده تا ولتاژ باالیی به زمین منتقل‬
‫گردد و مقدار مقاومت زمین بر روی صفحه ی مدرج یا دیجیتالی آن نمایش داده شود معموال تست چاه‬
‫ارت بهتر است هر دو ماه یکبار انجام شود و در مکان هایی که چاه ارت اهمیت باالیی دارد این زمان‬
‫کمتر نیز می باشد‪.‬‬

‫‪ -3-5‬نصب شینه و میله برقگیردر واحد های مسکونی‪[ 5]:‬‬

‫شینه داخل ساختمان باید توسط مقره هایي از دیوار ساختمان ایزوله گردد قطر و طول شینه بستگي به‬
‫تعداد انشعابات داخل ساختمان دارد ‪(.‬تمامي تجهیزات داخل ساختمان بایستي بطور جداگانه و موازي به‬
‫این شینه متصل گردد‪ ).‬در حالتیكه دكل روي ساختمان قرار داشته باشد سیم میله برقگیر نبایستي از داخل‬
‫ساختمان برده شود بلكه باید خارج از ساختمان سیم كشیده شود و همینطور مسیر عبوري سیم ارت به‬
‫داخل ساختمان تا شینه ورودي ساختمان باید عایق دار باشد‪.‬‬
‫در پاي دكل توسط بست ‪ ،‬سیم میله برقگیر به یكي از پایه هاي دكل خیلي محكم متصل می شود و تا‬
‫باالي دكل به میله برقگیر متصل می گردد‪ .‬الزم بذكر است مسیر میله برقگیر از كابلهایي كه به آنتنها‬
‫مي روند باید جدا باشد‪.‬‬

‫‪ -4-5‬استفاده از بنتونیت در احداث اتصال زمین ‪[ 6]:‬‬

‫‪54‬‬
 ‫در هدایت الكتریكي و انتقال جریان به درون زمین دو عامل اساسي نقش دارند ‪:‬‬
‫الف) اندازه و شكل الكترودهایي كه در منطقه استفاده مي شود ( اعم از میله اي یا صفحه اي )‬
‫ب) مقاومت خاك منطقه كه خود بستگي به عوامل زیر دارد ‪:‬‬
‫‪ -‬نوع خاك‬
‫‪ -‬تركیب شیمیایي نمك هاي حل شده در آب هاي درون خاك‬
‫‪ -‬درصد رطوبت خاك‬
‫‪ -‬دماي خاك به طوري كه خاك هاي یخ زده داراي مقاومت باالیي هستند‬
‫‪ -‬اندازه دانه ها و توزیع دانه در خاك‬
‫‪ -‬تراكم خاك و فشار وارد بر آن‬
‫الزم به ذكر است كه به جز موارد فوق پارامترهاي دیگري نیز در مسئله قابلیت هدایت الكتریكي زمین‬
‫نقش دارند مانند عمق نصب الكترودها ‪ ،‬خواص شیمیایي خاك مانند ‪ ، pH‬تغییرات عمق الیه بندي و‬
‫ها‪.‬‬ ‫دانه‬ ‫توزیع‬
‫با توجه به نتایج تحقیقات و تجربیات در سیستم هاي توزیع برق در خصوص روش هاي بهینه سازي‬
‫اتصال زمین‪ ،‬افزودن نمك به خاك ها از ساده ترین و رایج ترین روش ها بوده و اگر چه در كوتاه مدت‬
‫مشكل مقاومت زمین را رفع مي كند ولي به دلیل خاصیت خورندگي بسیار باالي نمك ‪ ،‬پس از مدت‬
‫كوتاهي الكترودها و اتصاالت مربوطه به طور كامل از بین رفته و بایستي با صرف هزینه هاي اضافي‬
‫مكرر اقدام به تعویض الكترودها نمود از طرفي بر اثر بارندگي هاي سالیانه پس از مدتي این نمك ها نیز‬
‫شسته شده و به الیه هاي زیرین منتقل گشته و مقاومت زمین مجدداً افزایش مي یابد‪ .‬در نتیجه حداكثر‬
‫كارایي با مخلوطهاي نمكي بین ‪ 5‬تا ‪ 7‬سال است‪.‬‬
‫با توجه به مقاومت باال‪ ،‬زمینهایي كه خاك و بستر آن سنگي ‪ ،‬سنگالخي و سخت بوده ‪ ،‬از لحاظ هدایت‬
‫الكتریكي از نظر موارد اشاره شده در مقاومت خاك ‪ ،‬داراي مشكالت بسیاري جهت احداث اتصال زمین‬
‫مي باشند ‪ ،‬باعث شده تا استفاده از مواد كاهش دهنده مقاومت زمین ‪ ،‬متداول شده و این مواد داراي تنوع‬
‫زیادي باشند‪ .‬از جملة این مواد ‪ ، Ground Enhanced Material (GEM ):‬ماركونیت ‪ ،‬بنتونیت‬
‫سدیم ‪ ،‬پلیمرهاي جاذب رطوبت و ‪ Ultra Fill‬را مي توان نام برد‪.‬به لحاظ فراواني و قیمت مناسب خاك‬
‫طبیعي بنتونیت سدیم (‪ ، ) Sodium Bentonite‬استفاده از این ماده جهت ایجاد اتصال زمین به عنوان‬
‫یك روش مؤثر و نوین متداول تر شده است‪ .‬بنتونیت سدیم داراي اندازه ذرات بسیار ریز ( كمتر از ‪0.02‬‬
‫میكرون ) كه داراي سطح تماس بسیار باال ( ‪ 800‬متر مربع به گرم ) هستند بوده و قابلیت جذب آب تا‬
‫‪ 5‬برابر وزن اولیه خود و افزایش حجم تا ‪ 13‬برابر حجم خشك اولیه را دارد همچنین این ماده وقتي به‬
‫‪ 6‬برابر حجم اولیة خود مي رسد بصورت غلیظ در آمده و نه تنها شكل خود را نگه مي دارد بلكه در‬
‫صورت تماس با هر سطحي به آن مي چسبد و در نتیجه مي تواند هم مشكل تراكم خاك و هم چسبندگي و‬
‫كند‪.‬‬ ‫حل‬ ‫را‬ ‫الزم‬ ‫اتصال‬
‫خاك ب نتونیت زماني كه هیدراته مي شود بصورت شیمیایي مي تواند آب را داخل خود نگه داشته و به‬
‫عنوان یك عامل خشك كننده ‪ ،‬آب و رطوبت اطراف را با خاصیت مكشي خود جذب كند‪ .‬در اثر تماس‬
‫بنتونیت با نور خورشید سطح بیروني آن خشك شده و از خروج رطوبت از قسمت هاي داخلي آن جلوگیري‬
‫مي كند‪ .‬این ماده رسي نیاز به مواد افزودني ندارد ( صرفا ً بنتونیت نوع سدیم اینگونه است ) و فاقد‬
‫خاصیت خورندگي بوده و خواص آن براي سالیان متمادي ثابت مي ماند‪.‬‬
‫مقاومت بنتونیت سدیم در ‪ %300‬رطوبت ( وزن آب به وزن بنتونیت ) حدود ‪ 2‬اهم بوده كه به دلیل‬
‫تشكیل الكتر ولیت ناشي از افزودن آب است آبي كه به صورت شیمیایي در بنتونیت نگهداري مي شود‬

‫‪55‬‬
‫اجازه مي دهد تا پتاس آهك (‪ ، ) Ca O‬اكسید منیزیم (‪ ) Mg O‬و دیگر نمك هاي معدني موجود در آن‬
‫یونیزه شده و با ‪ pH‬حدود ‪ 8/5‬تا ‪ 10/5‬تشكیل یك الكترولیت قوي را بدهد‪.‬‬
‫شوك الكتریكي ‪ Electric shock‬هنگامي رخ مي دهد كه دو عامل زیر به طور همزمان رخ دهد ‪:‬‬
‫‪ -1‬ابتدا فرد باید با یك سیستم حامل جریان یا یك قطعه فلزي مرتبط با سیم حامل جریان تماس داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬فرد باید با زمین در ارتباط باشد‪.‬‬
‫به طور كلي هر مدار الكتریكي سه سیم دارد سیم فاز یا سیم حامل جریان با عایق مشكي رنگ ‪ ،‬كه‬
‫قابل تشخیص است البته براي سیم فاز مي توان از رنگ مشكي یا هر رنگ دیگري به جز سفید‪ ،‬سبز یا‬
‫خاكستري استفاده كرد‪ .‬عالوه بر سیم فاز ‪ ،‬یك سیم نول و یك سیم زمین نیز در مدارهاي الكتریكي وجود‬
‫دارد سیم نول معموالً با عایقي به رنگ سفید یا خاكستري قابل شناسایي است‪ .‬سیم زمین نیز به صورت‬
‫سیم مسي بدون روكش یا سیم با عایق سبز رنگ اجرا مي شود‪ .‬سیم فاز در واقع خطرناك ترین سیم در‬
‫مدار الكتریكي ساختمان به شمار مي رود چون حامل بار الكتریكي بوده و به محض تماس با اجزاي‬
‫رسانا بار الكتریكي خود را به آن ها منتقل مي كند اما جریان الكتریكي تا زماني كه مسیر برگشت به منبع‬
‫نداشته باشد‪ ،‬برقرار نمي شود‪ .‬سیم نول در واقع همان سیمي است كه براي ایجاد این مدار یا مسیر بسته‬
‫در نظر گرفته مي شود به عبارت دیگر با قرار دادن كلید یك وسیله الكتریكي در وضعیت روشن مسیر‬
‫ارتباطي بین سیم فاز و سیم نول برقرار مي شود و به این ترتیب با كامل شدن مدارجریان الكتریكي برقرار‬
‫شده و آن وسیله روشن مي شود‪ .‬سیم فاز بالفاصله مسیر را حس نموده و انرژي الكتریكي را آزاد مي‬
‫كند در صورتي كه هیچ عاملي موجب جلوگیري از عبور جریان در مدار نشود‪ ،‬بخش عمده انرژي بدون‬
‫استفاده خواهد ماند مي توان گفت كه یك المپ یا هر وسیله الكتریكي دیگري كه بین سیم فاز و نول قرار‬
‫مي گیرد تقریبا ً تمام انرژي موجود درآن مدار را مصرف مي كند و به طور مجازي هیچ انرژي دیگري‬
‫براي بازگشت از طریق سیم نول به منبع باقي نمي ماند دلیل آن این است كه تماس دست با سیم فاز موجب‬
‫ایجاد شوك الكتریكي مي شود‪ .‬در هنگام ایجاد شوك الكتریكي‪ ،‬بدن همانند سیم نول عمل كرده و مدار‬
‫الكتریكي را كامل مي كند علت این مسأله آن است كه زمین به خودي خود مسیر بسیار مناسبي براي عبور‬
‫جریان و كامل كردن مدار الكتریكي به شمار مي رود در واقع در چنین مواردي سیستم الكتریكي از زمین‬
‫به عنوان یك مسیر جایگزین استفاده مي كند‪ .‬بهترین روش براي مقابله با شوك الكتریكي این است كه‬
‫اطمینان حاصل كنید كه بدن شما با زمین در ارتباط نیست به خاطر داشته باشید كه جریان الكتریكي تنها‬
‫در صورتي از بدن شما عبور خواهد كرد كه بدن شما همانند مسیر عبور جریان به زمین عمل كند بنابراین‬
‫هیچ گاه روي زمین خیس و یا بر روي نردباني كه روي زمین خیس قرار گرفته است با مدارها و تجهیزات‬
‫الكتریكي كار نكنید استفاده از ابزارهاي برقي و سایر تجهیزات الكتریكي در محدوده سیستم هاي لوله كشي‬
‫نیز مي تواند بسیار خطرناك باشد زیرا سیستم هاي لوله كشي در واقع به عنوان رابط بین بدن شما با زمین‬
‫عمل مي كنند كه نتیجه آن ایجاد شوك الكتریكي است‪ .‬در استاندارد ‪ ، NEC‬سه مشخصه براي ا فزایش‬
‫ضریب ایمني تجهیزات و مدارهاي الكتریكي مطرح شده است‪:‬‬
‫‪ -1‬اتصال تجهیزات به زمین‬
‫‪ -2‬مجهز كردن سیستم به رله عیب اتصال زمین‬
‫‪ -3‬استفاده از درپوش هاي قطبي ‪Polarized plugs‬‬
‫‪ -5-5‬استانداردها و مقررات سیستم زمین ‪[3] :‬‬
‫با توجه به ارتباط نقطه خنثی سیستم و زمین و اتصاالت در ساختار توزیع برق سیستم های زمین به‬
‫انواع زیر تقسیم می گردد‪:‬‬

‫‪56‬‬
‫‪ :TN‬در این مدل در مبدا تحویل نیرو نقطه خنثی و زمین با یکدیگر متصل می گردد این مدل خود به‬
‫سه زیر مجموعه ‪TNS-C،TNC،TNS‬تقسیم می گردد‪.‬‬
‫اتصال‪TNS‬شبکه چهار سیمه می باشد که در آن سیم خنثی نقش سیم حفاظتی زمین را نیز دارا است‪.‬‬
‫اتصال ‪TNC‬شبکه پنج سیمه می باشد که در آن از محل مبدا نیرو سیم خنثی و سیم حفاظتی از یکدیگر‬
‫مجزا می گردد‪ .‬اتصال ‪ TNS-C‬ترکیبی از دو مدل ‪TNS‬و‪TNC‬می باشد یعنی تا قسمتی از سیستم‬
‫توزیع داخلی چهار سیم و دارای اتصال ‪TNS‬و در نقطه ای از تابلوها و ایستگاه ها سیستم خنثی و‬
‫حفاظتی مجزا گردیده و سیستم ‪TNC‬را ایجاد می کند و لذا به مجموعه ترکیبی آنها ‪TNS-C‬اطالق می‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ :TT‬در این مدل زمین سیستم داخلی از زمین سیستم نیرو مجزا است بدین معنا که تجهیزات داخلی‬
‫مصرف کنندگان از طریق زمینی جدای از ایستگاه اصلی نیرو ‪ ،‬زمین می گردد در این سیستم حتما باید‬
‫از وسایل حفاظتی جریان باقی مانده جهت ایمنی استفاده کرد‪.‬‬
‫‪ :IT‬در این مدل نول و خنثی تجهیزات مصزف کننده ‪ ،‬زمین داخلی مصرف کنندگان است و زمین سیستم‬
‫نیرو از طریق امپدانسی با یکی از فازها مرتبط است‪ ،‬باز هم زمین مصرف کننده و زمین سیستم نیرو‬
‫مجزا است و از نول سیستم نیرو استفاده نمی گردد این مورد جهت کاهش قطعی سیستم در نقاط حساس‬
‫استفاده می گردد زیرا الزم است که با اولین خطا سیستم نیرو رسانی از مدار خارج نگردد‪.‬‬
‫مفهوم حروف اختصاري به كار رفته درمورد سیستمهاي توزیع نیرو به ترتیب زیر ميباشد‪:‬‬
‫حروف اول (سمت چپ) تعیین كننده نوع رابطه سیستم توزیع نیرو با زمین ميباشد‪:‬‬
‫‪ - T‬یك نقطه از سیستم مستقیما ً به زمین وصل شده است‪.‬‬
‫‪ - I‬همه قسمتهاي برقدار نسبت به زمین عایق بوده و یا یك نقطه از سیستم از طریق امپدانسي به زمین‬
‫وصل شده است‪.‬‬
‫حروف دوم (سمت راست) تعیین كننده نوع رابطه بدنههاي هادي تاسیسات الكتریكي بازمین ميباشد‪.‬‬
‫‪ - t‬بدنههاي هادي ازنظر الكتریكي بطور مستقیم از اتصال زمین هر نقطه اي از سیستم نیرو به زمین وصل‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪ -n‬بدنههاي هادي از نظر الكتریكي بطور مستقیم به نقطه زمین شده سیستم نیرو وصل شده است (در‬
‫سیستمهاي جریان متناوب و نقطه زمین شده معموالً نقطه خنثي ميباشد)‪.‬‬
‫‪ -6-5‬سیم زمین تجهیزات ‪[3]:‬‬
‫سیم زمین تجهیزات الكتریكي در واقع همان سیم سوم است ‪.‬سیم زمین ممكن است به صورت بدون‬
‫روكش و یا با روكش سبز رنگ در نظر گرفته شود این سیم به موازات سیم هاي فاز و نول در مدارهاي‬
‫الكتریكي مورد استفاده قرار مي گیرد وجود سیم زمین را مي توان از روي نوع دوشاخه ها و پریزهاي‬
‫به كار رفته در مدار نیز تشخیص داد سیم زمین تجهیزات الكتریكي در واقع همان شاخه سوم دوشاخه‬
‫برق است كه در سوراخ میاني پریز فرو مي رود‪.‬‬
‫هدف از به كارگیري سیم زمین بر طرف نمودن مشكل نشت جریان الكتریكي است‪ .‬سیم فاز معموالً‬
‫توسط مواد عایق پوشیده مي شود و به وسیله جعبه تقسیم ‪ Electrical box‬دیواري یا بدنه موتور یا‬
‫سرپیچ تأسیسات روشنایي پوشیده مي شود به مرور زمان با فرسوده شدن تجهیزات و عایق ها ‪ ،‬احتمال‬
‫نشت جریان افزایش مي یابد‪ .‬در مواردي كه ارتعاشات یا حركت هاي دیگر موجب ساییده شدن عایق سیم‬
‫یا قطع شدن سیم زمین تجهیزات مي شود ‪ ،‬احتمال بروز عیب اتصال زمین در تجهیزات الكتریكي افزایش‬
‫مي یابد یخچال ها و ماشین هاي لباسشویي قدیمي كه لرزش بسیار زیادي دارند یكي از عوامل متداول‬
‫بروز این مشكل به شمار مي روند‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫المپ هاي قدیمي و پر استفاده كه عایق سیم برق آن ها به مرور زمان خشك مي شد نیز در همین گروه‬
‫بودند در هنگام بروز چنین مشكلي ‪ ،‬احتمال قرار گرفتن سیم فاز در معرض تماس دست افراد یا برق دار‬
‫شدن تمام قسمت هاي فلزي وسیله مربوطه بسیار زیاد است كه نتیجه آن ایجاد شوك الكتریكي خواهد بود‪.‬‬
‫در صورت بروز عیب اتصال زمین ‪ ،‬ممكن است بدنه فلزي وسیله الكتریكي با مدار برق مرتبط شود به‬
‫این ترتیب در صورت تماس دست افراد با بدنه فلزي و یا در زمین مرطوب ‪ ،‬شوك الكتریكي شدیدي به‬
‫فرد منتقل خواهد شد در این وضعیت اگر دست افراد در هنگام تماس مرطوب باشد ‪ ،‬شوك الكتریكي‬
‫حاصله بسیار شدید و كشنده خواهد بود در نتیجه سازندگان تجهیزات الكتریكي توصیه مي كنند كه بدنه‬
‫فلزي تجهیزات الكتریكي از طریق اتصال به سیستم ارت به زمین متصل شود به همین منظور نیز تولید‬
‫كنندگان تجهیزات یاد شده از پریزهاي سه شاخه استفاده مي كنند به این ترتیب دو رشته از سیم ها به‬
‫وسیله برقي و یك رشته به بدنه فلزي متصل مي شود كه اتصال وسیله برقي به زمین را تأمین مي كند‪.‬‬
‫سیم زمین در كنار سیم فاز و سیم نول اجرا مي شود و به اجزاي فلزي مانند جعبه هاي تقسیم ‪ ،‬خروجي‬
‫ها و ابزارها و تجهیزات برقي كه قابلیت انتقال جریان الكتریكي در هنگام نشت جریان را دارند متصل‬
‫مي شود كاري كه سیم زمین تجهیزات انجام مي دهد آن است كه جریان نشتي ایجاد شده را تخلیه نموده و‬
‫درست همانند سیم نول ‪ ،‬مسیر برگشت به تابلو برق اصلي را تأمین مي كند در عمل ‪ ،‬در صورت عبور‬
‫جریان نشتي از طریق سیم زمین ‪ ،‬فیوز یا قطع كننده تعبیه شده در مدار فعال شده و جریان را قطع مي‬
‫كند قطع شدن جریان در این مرحله در واقع نشانه وجود یك عیب اساسي در مدار است كه باید در اولین‬
‫شود‪.‬‬ ‫طرف‬ ‫بر‬ ‫فرصت‬
‫براي استفاده از پریزهاي سه شاخه كه قابلیت اتصال سیم زمین را هم دارند و نیز به منظور تأمین مسیر‬
‫زمین ایمن بر مبناي استاندارد ‪ ، NEC‬باید از پریزهاي برق متصل به زمین استفاده شود همچنین سیم‬
‫كشي مدار با در نظر گرفتن مسیر زمین به صورت مجزا از سیم نول انجام پذیرد‪ .‬در استانداردهاي‬
‫الكتریكي تصریح شده است كه تمامي مدارهاي ‪ 120‬ولت باید مجهز به سیم اتصال به زمین باشند رعایت‬
‫این نكته مانع از ایجاد شوك الكتریكي به واسطه تماس دست افراد با اجزاي رسانا مانند كلیدها ‪ ،‬جعبه‬
‫هاي تقسیم و درپوش هاي فلزي مي شود‪.‬‬

‫‪ -7-5‬نادیده گرفتن سیم زمین تجهیزات ‪[5] :‬‬

‫در خانه هاي قدیمي با پریزهاي دو شاخه اغلب با مشكل چكونگي اتصال سه شاخه تجهیزات الكتریكي‬
‫به پریز مواجه مي شویم از طرفي خارج كردن شاخه سوم و كنار گذاشتن مسیر اتصال زمین موجب‬
‫كاهش ایمني تجهیزات و افزایش احتمال ایجاد شوك الكتریكي مي شود‪.‬‬
‫تعویض پریزهاي دوشاخه قدیمي با پریزهاي جدید سه شاخه متصل به زمین كه قابلیت كار با تمامي‬
‫انواع دوشاخه ها را دارند به عنوان یكي از راه حل هاي مناسب براي بر طرف نمودن این مشكل مطرح‬
‫است البته در سیستم هاي قدیمي دو سیمي كه سیم زمین وجود ندارد حتي تعویض پریزهاي قدیمي با‬
‫پریزهاي جدید نیز عمالً تأثیري در افزایش ایمني سیستم ندارد چرا كه در این سیستم ها اساسا ً سیم زمین‬
‫در نظر گرفته نمي شود بنابراین در صورت تعویض پریزهاي قدیمي با پریزهاي جدید حتما ً باید سیم‬
‫اتصال به زمین نیز براي آن ها در نظر گرفته شود زیرا در غیر این صورت ممكن است این تصور در‬
‫ذهن ایجاد شود كه سیستم مجهز به سیم اتصال زمین است در حالي كه در عمل چنین نیست و این مسأله‬
‫شود‪.‬‬ ‫مي‬ ‫سیستم‬ ‫ایمني‬ ‫ضریب‬ ‫كاهش‬ ‫موجب‬
‫یكي دیگر از روش هاي مواجهه با این مشكل ‪ ،‬استفاده از مبدل هاي سه شاخه به دوشاخه است بر مبناي‬
‫استاندارد ‪ NEC‬نیز استفاده از این روش به شرط آن كه پیچ مربوط به صفحه روكش به زبانه زمین‬

‫‪58‬‬
‫تجهیزات متصل شود مجاز است این روش نیز در نهایت مي تواند موجب اشتباه افتادن كاربران و كاهش‬
‫ایمني آن ها شود‪.‬‬
‫در مجموع باید گفت كه به هیچ عنوان نباید شكل ظاهري سیستم طوري تغییر كند كه افراد به اشتباه‬
‫تصور كنند مدار مجهز به سیم زمین نیز هست و باید در اسرع وقت نسبت به اصالح سیستم اقدام نمود‪.‬‬
‫‪ -5-8‬اجرای نادرست سیستم ارتینگ و ایجاد برقگرفتگی‪[8]:‬‬

‫‪59‬‬
‫پس از بررسی و معاینه محل حادثه‪ ،‬مشخص می گردد که یک فاز از سه فاز الکتروپمپ اتصال بدنه‬
‫کرده و دستگاه با همین شرایط کار می کرده است و به دلیل اینکه جریان نشتی بیشتر از جریان نامی‬
‫فیوز حفاظتی نبوده است ‪ ،‬لذا فیوز این جریان خطا را ندیده و تحریک نشده و عمل نکرده است‪.‬‬
‫همانطور که در تصویر باال می بینید سیم هایی که به بدنه الکتروموتور ‪ ،‬سرشلنگی و بدنه در فلزی‬
‫متصل هستند‬
‫فردی که اینکار را انجام داده تصور کرده با اتصال سر سیم رابط به بدنه در فلزی که به زمین ارتباط‬
‫دارد‪ ،‬بدنه الکتروموتور را به اصطالح اتصال به زمین نموده و شرایط ایمن شده است‪ .‬اما این تصور‬
‫کامالً نادرست بوده و همانطور که بیان گردید این سیستم نه تنها موجب قطع فیوز حفاظتی نشده بلکه این‬
‫عمل می توانست پیامدهای دیگری نیزداشته باشد‪.‬‬
‫باید متذکر شد که هر شی فلزی که قسمتی از آن داخل زمین و خاک است را نمی توان بعنوان الکترود‬
‫زمین در نظر گرفت پس استفاده از لوله های آب بعنوان الکترود زمین اقدام نادرستی است که باید افراد‬
‫به آن توجه داشته باشند‪ .‬در این بررسی مشخص شد که در فلزی کامالً برق دار است ‪ ،‬که اگر در این‬
‫بین عابر یا کودک کنجکاوی در فلزی را لمس می کرد حتما ً دچار برق گرفتگی می شد‪ .‬به دلیل همین‬
‫تصور نادرست بارها شاهد بودیم در یک منزل به دلیل ارتباط سیم رابط بدنه وسیله برقی با لوله آب و‬
‫برقدار شدن ناخواسته آن موجب برق دار شدن کلیه لوله های فلزی آب یک منطقه شده که حتی منجر به‬
‫بروز جادثه نیز شده است‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫‪ -5-9‬شرایط یک اتصال زمین خوب ‪[8]:‬‬
‫‪ -1‬پایین بودن مقاومت اتصال زمین در حد استاندارد‬
‫‪ -2‬مقاوم در برابر فساد تدریجی و عوامل مخرب زمین (اثر مواد شیمیایی خاک بر روی هادی زمین‬
‫یا خوردگی شیمیایی)‬
‫‪ -3‬قابلیت تحمل جریان های زیاد و تکراری‬
‫‪ -4‬دوام و طول عمر بیشتر‬
‫‪ -5‬جلوگیری از خوردگی الکتروشیمیایی (تشکیل پیل به وسیله فلزات ناهمگون در زمین)‬
‫‪ -6‬مقاوم در برابر نیروهای مکانیکی که ممکن است سبب پارگی هادی زمین شوند‪.‬‬
‫‪ ‬نکته مهم در ارتباط با اتصال زمین‬
‫نکته ای که در خصوص اتصال زمین ضروری است این است که براي تأسیسات و تجهیزات برقی‬
‫نميتوان از لوله هاي آبرساني عمومي‪ ،‬لولههاي گاز‪ ،‬نفت‪ ،‬هواي فشرده و فاضالب به عنوان تنها وسیله‬
‫اتصال به زمین استفاده كرد‪.‬‬
‫چکیده مطالب‪:‬‬
‫با توجه به ارتباط نقطه خنثی سیستم و زمین و اتصاالت در ساختار توزیع برق سیستم های زمین به‬
‫انواع زیر تقسیم می گردد‪:‬‬
‫‪ :TN‬در این مدل در مبدا تحویل نیرو نقطه خنثی و زمین با یکدیگر متصل می گردد این مدل خود به‬
‫سه زیر مجموعه ‪TNS-C،TNC،TNS‬تقسیم می گردد‪.‬‬
‫‪ :TT‬در این مدل زمین سیستم داخلی از زمین سیستم نیرو مجزا است در این سیستم حتما باید از وسایل‬
‫حفاظتی جریان باقی مانده جهت ایمنی استفاده کرد‪.‬‬
‫‪ :IT‬در این مدل زمین سیستم نیرو از طریق امپدانسی با یکی از فازها مرتبط است‪ ،‬و زمین مصرف‬
‫کننده و زمین سیستم نیرو مجزا است و از نول سیستم نیرو استفاده نمی گردد ‪.‬‬
‫سیم زمین تجهیزات ‪ :‬هدف از به كارگیري سیم زمین بر طرف نمودن مشكل نشت جریان الكتریكي‬
‫است‪.‬در صورت نادیده گرفتن سیم زمین تجهیزات حوادث ناگواری پیش می آیدکه منجر به خسارت مالی‬
‫و حتی خسارت جانی می شود‪.‬‬

‫‪61‬‬
62
 ‫شش‬
‫ل م‬ ‫فص‬

‫تی‬ ‫ت‬‫س‬
‫ت م ار نگ‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫تس‬

‫‪63‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫بمنظوراجرای صحیح ارت بایستی بر روی سیستم مورد استفاده شده آزمایشاتی انجام گردد و میزان‬
‫مقاومت چاه ارت اندازه گیری شود که این آزمایشات دارای روش های متفاوتی بوده است ‪،‬همچنین بایستی‬
‫تاثیر مقاومت مخصوص خاک والکترود اتصال زمین بر سیستم ارت مورد بررسی قرار گیرد حال در‬
‫این فصل به توضیح هر یک از موارد فوق پرداخته می شود‪.‬‬

‫‪ -1-6‬روشهای تست سیستم ارتینگ ‪[7]:‬‬

‫اولین نکته این است که اندازه گیری مقاومت شبکه زمین اعم از یک چاه یا میله ارت تا یک شبکه ارت‬
‫بزرگتر را نبایستی ساده انگاشت و بیشتر روی روشهای مرسوم قدیمی و اکثرا توام با اشتباه پافشاری‬
‫نمود‪ .‬از بین روشهای اندازه گیری مقاومت شبکه زمین بهترین روش اندازه گیری همان روش افت ولتاژ‬
‫یا‪ potential of fall‬است که در شکل زیر نشان داده شده است‪:‬‬

‫‪ ‬روش افت ولتاژ‬

‫اصول کار این است که یک جریان با فرکانس حول و حوش ‪ 100‬هرتز به شکل مربعی از طریق‬
‫دستگاه و الکترود به زمین وارد می شود واین جریان از زمین عبور کرده و از طریق صفحه ارت به‬
‫دستگاه بر می گردد و این جریان در زمین افتی ایجاد می کند که افت ولتاژ نسبت به چاه ارت است و این‬
‫افت توسط الکترود دیگری اندازه گیری می شود میزان این افت تقسیم بر جریان ارسالی بر حسب ‪Ω‬‬
‫است که دستگاه نشان می دهد و همان مقاومت چاه ارت است‪.‬‬

‫‪ ‬روش ‪۶۲٪‬‬
‫اساس این روش دقیقا مانندروش فوق است با این تفاوت که فاصله الکترود ولتاژ تا سیستم ارت اندازه‬
‫گیری شده باید ‪ 62‬درصد فاصله الکترود الکترود جریان تا سیستم ارت باشد‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫این روش مورد تایید و توصیه اکثر استانداردها از جمله ‪ IEEE‬می باشد و اخیرا در تمامی پروژه ها‬
‫از این روش جهت اندازه گیری مقاومت شبکه های ارت استفاده می شود این روش برای سیستم های با‬
‫تعداد چاه بیشتر با افزایش فاصله الکترود جریان تا سیستم ارت حتی تا چند صد متر قابل انجام است‪.‬‬
‫بطور کلی در صورتیکه بتوان به قسمت تخت منحني برسیم عدد بدست آمده درست است‪ .‬توجه شود که‬
‫میزان کوبیدن الکترود های تست چندان به صحت و دقت آزمایش کمک نمی کند و بر عکس بایستی میله‬
‫ها را بیش از ‪ 20cm‬درون خاک نکوبیم ولي در عوض ریختن آب پای الکترودها دقت آزمایش را باال‬
‫می برد و عدد واقعی تری را اندازه گیري مي كنیم‪ .‬این روش براي شبکه هاي زمین گسترده شامل چندین‬
‫میله یا چاه ارت که در فواصل مختلف نصب شده و به هم متصل شده اند و همچنین شبکه توري زمین‬
‫پست ها نیز قابل انجام است به شرطي که بتوان به قسمت تخت منحني رسید که الزمه این کار سیم کشي‬
‫در طول هاي زیاد است‪.‬‬
‫‪ ‬روش تنزل پتانسیل‬

‫‪65‬‬
‫این روش تکنیک اصلی در اندازه گیری مقاومت زمین است این روش اگرچه تنها در الکترودهای‬
‫زمین منفرد و کوچک عملی است لکن بدلیل محدودیت ابعاد سطح در دسترس برای اجرای آزمایش‬
‫اجرایی تر می باشد‪ .‬الکترود جریانی در فاصله چندمتری متری الکترود زمین قرار می گیرد و الکترود‬
‫ولتاژی بین الکترود زمین و الکترود جریانی قرار می گیردتمامی الکترودها باید در یک مسیر مستقیم‬
‫قرار گیر ند و سیمها نباید در کنار یکدیگر واقع شوند تا اثر القا مغناطیسی آنها در کمترین مقدار بوده و‬
‫مقدار مقاومت قرائت می گردد سپس الکترود ولتازی یکبار جلوتر و بار دیگر عقب تر قرار می گیرد و‬
‫دو بار اندازه گیری تکرار می شود ‪.‬در صورتیکه نتایج بهم نزدیک باشد‪ ،‬میانگین ارقام جواب با دقت‬
‫باال خواهد بود‪.‬‬
‫‪ ‬روش خط عرضی‬
‫عمومی ترین روش اندازه گیری مقاومت مخصوص بوده که چهار الکترود زمین در مسیر مستقیم در‬
‫زمین قرار می گیرند و مقاومت بدست می آید با تکرار این آزمایش در مسیرهای مختلف نواحی با مقاومت‬
‫پایین تر شناخته می شود‪.‬‬

‫‪ -6-2‬روش های تست چاه ارت ‪[2] :‬‬

‫الف) توسط دستگاه ارت سنج‬
‫در این حالت براي تست چاه ارت دو عدد سوند كه جزء لوازم جانبي دستگاه ارت سنج مي باشد را در‬
‫فاصله هاي مساوي بین و در یك راستا از چاه در زمین قرار دهید الزم به ذكر است جهت تست دقیق ‪،‬‬
‫این فاصله ها حتما ً برابر باشند سپس سه عدد پراپ دستگاه را بترتیب به سیم ارت چاه و سوند اول ودوم‬
‫وصل نموده و بعد از آن چاه ارت را تست نمایید ‪.‬‬
‫ب) توسط یك عدد ترانسفورماتور ایزوله ‪ ،‬یك عدد آمپرمتر‬
‫در این حالت نیز مانند حالت قبل سوند ها را در زمین قراردهید سپس آمپر متر را با ثانویه ترانس‬
‫سري نمایید و یك سر آزاد ترانس را به سیم ارت چاه وصل نموده ویك سر آمپر متر را به سوند آخر‬
‫وصل نمایید یك سر ولتمتر را به سیم ارت چاه و سر دیگرآن را به سوند اول وصل نمایید سپس اولیه‬
‫ترنس ایزوله را به برق ‪ 220‬ولت وصل نموده و مقدار ولت قرائت شده را بر مقدار عدد آمپر متر تقسیم‬
‫نمایید مقدار بدست آمده مقاومت تقریبي چاه ارت شما مي باشد‪.‬‬

‫‪ -3-6‬اندازه گیری مقاومت الکترود زمین و مقاومت مخصوص خاک ‪[3]:‬‬

‫الزم است توجه شود که نقش جرم کلی زمین دراین مورد نیز منحصر به فرد است از دو نوع اندازه‬
‫گیری گفته شده ‪ ،‬اندازه گیری مقاومت ویژه خاک قبل از شروع احداث الکترود با هدف تصمیم گیری در‬
‫باره مشخصات آن انجام می شود و اندازه گیری مقاومت الکترود که پس از پایان احداث الکترود انجام‬
‫می شود بسیار مهم بوده و اگر بدون ایراد و اشتباه انجام شود همان چیزی است که ایمنی افراد‪ ،‬سالمت‬
‫دستگاهها و صحت کار آنها بستگی به مقدار آن خواهد داشت در واقع اندازه گیری مقاومت زمین امتحانی‬
‫است که بعد از مدتها فکر و اندازه گیری های اولیه و تصمیم گیریهای مبتنی بر داده های محلی و تجربه‬
‫شخصی و تجربه دیگران پس داده می شود‪.‬‬

‫‪ -1-3-6‬تاثیر آماده سازی محل احداث الکترود زمین ‪:‬‬

‫در بعضی موارد برای کم کردن مقاومت اتصال به زمین ممکن است الزم باشد اقدام به آماده سازی و‬
‫یا حتی تعویض خاک شود آماده سازی خاک با استفاده از مواد شیمیایی انجام می شود در این صورت‬
‫الزم است ترتیبی اتخاذ شود که در نتیجه کم شدن و شسته شدن امالح در طول زمان آماده سازی پیوسته‬

‫‪66‬‬
‫در حال تجدید و یا تکمیل باشد تا از کارآیی اتصال زمین کاسته نشود از طرف دیگر در انتخاب روش‬
‫آماده سازی برای هر موقعیت الزم است محیط زیست و اثری را که مواد شیمیایی در آن باقی خواهند‬
‫آورد‪.‬‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫گذارد‬
‫برای ایجاد یک اتصال زمین با عمری طوالنی‪ ،‬شاید الزم باشد زمینی را که بالفاصله در اطراف الکترود‬
‫قرار دارد با خاک یا ماده ای که مقاومت ویژه آن کم است تعویض نمود‪ .‬بهترین نمونه های این نوع آماده‬
‫سازی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬بتونیت‬
‫‪ -‬بتن‬
‫‪ -‬بتن خاص با سیمان هادی که در آن از گرانولهای کربن یا خاکه ذغال به جای ماسه استفاده می شود‬
‫این نوع آماده سازی مخصوصا درزمینهای سنگی و زمینهایی که الیه سنگی در نزدیکی سطح آن قرار‬
‫دارد بسیار موثر می باشد‪.‬‬
‫‪ -‬روش سنتی با استفاده از مخلوطی از نمک و ذغال‪.‬‬
‫استفاده از خاکستر کک به علت خاصیت خوردگی شدید آن برای آماده سازی توصیه نمی شود‪.‬‬

‫‪ -2-3-6‬اثر شکل الکترود بر مقاومت اتصال زمین ‪:‬‬

‫نظر به اینکه بیشترین افت ولتاژ در یک سیستم الکترود زمین در حجم خاکی اتفاق می افتد که در‬
‫فاصله حدود یک متری از سطح الکترود قرار دارد (تراکم جریان دراین ناحیه بیشترین مقدار را دارد)‬
‫لذا برای بدست آوردن حداقل مقاومت نسبت به زمین الزم خواهد بود تراکم جریان در حجم ناحیه ای که‬
‫در مجاورت الکترود قرار دارد تا حدی که ممکن است کم باشد و سیستم به نحوی طرح شود که تراکم‬
‫جریان با دور شدن از الکترود به سرعت کم شود برای رسیدن به این هدف الزم خواهد بود یکی از ابعاد‬
‫حجم الکترود نسبت به دوبعد دیگر آن بزرگترین مقدار را داشته باشد مثالً استفاده از یک میله یا سیم یا‬
‫تسمه نسبت به یک صفحه با همان سطوح جانبی ارجحیت دارد‪ .‬توجه شود که مقاومت یک الکترود با‬
‫عکس مساحت جانبی آن نسبت مستقیم ندارد‪.‬‬

‫‪ -3-3-6‬بررسی خصوصیات الکترودهای متداول و مقاومت آنها ‪:‬‬

‫الکترودهای اتصال به زمین را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد‪:‬‬
‫‪-‬الکترودهای مصنوعی‬
‫‪-‬الکترودهای موجود یا طبیعی‬
‫‪ ‬الکترودهای موجود‬
‫الکترودهای موجود آنهایی ه ستند که با هدفی دیگر درزمین ن صب شده اند و ممکن ا ست در صورت‬
‫وجود شرایط الزم برای ایجاد اتصال به زمین از آنها به عنوان الکترود استفاده کرد‪.‬‬
‫الکترودهای موجود شناخته شده به قرار زیر می باشند‪:‬‬
‫‪ -‬غالفهای هادی کابلها‬
‫‪ -‬اجزای فلزی سازه ها‬
‫‪ -‬سپرهای فلزی و میلگردهای شمعهای بتنی‬
‫‪ -‬لوله کشی آب‬
‫‪ -‬لوله کشی های فلزی دیگر‬
‫‪ -‬هر گونه تاسیییسییات زیرزمینی فلزی که در تماس با زمین بوده ومانعی برای اسییتفاده از آن به عنوان‬
‫الکترود زمین وجود نداشته باشد‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫‪ ‬الکترودهای مصنوعی‬
‫الکترودهای مصیینوعی آنهایی هسییتند که فقط با هدف ایجاد اتصییال به زمین برای تاسیییسییات الکتریکی‬
‫نصب می شوند‪.‬‬
‫الکترودهای مصنوعی را از نظر نحوه استقرار آنها در زمین می توان به سه گروه تقسیم نمود‪:‬‬
‫‪ -‬الکترودهای صفحه ای‬
‫‪ -‬الکترودهای قائم‬
‫‪ -‬الکترودهای افقی‬
‫الکترودهای صفحه ای کم عمق‬
‫درمناطقی از دنیا که بطور کلی جوی نمناک دارند استفاده از الکترودهای صفحه ای عمیق مرسوم‬
‫نیست زیرا علت اصلی دفن صفحه الکترود در عمق بیشتر دستیابی به نم بیشتر و مقاومت ویژه کمتر‬
‫زمین است‪ .‬دراین گونه مناطق الکترودها معموال از مس با ضخامت حداقل دو میلیمتر یا آهن گالوانیزه‬
‫گری با ضخامت حداقل سه میلیمتر می باشد‪ .‬اتصال هادی زمین به صفحه زمین باید دست کم در دو نقطه‬
‫مجزا انجام و برای هادی زمین و صفحه الکترود از دو جنس مختلف‪ ،‬محل اتصالها با ماده ای قیر مانند‬
‫اندود شود تا این نقاط از عوارض الکترولیتی در امان بماند‪ .‬در مواردی که امکان خوردگی سریع هادی‬
‫زمین وجود داشته یا هادی زمین با مقطع کم انتخاب شده باشد‪ ،‬توصیه می شود هادی زمین از نوع عایق‬
‫دار باشد تا ا ز خوردگی سریع آن دراثر عوارض الکترولیتی پیشگیری شود البته در این صورت سهم‬
‫هادی لخت در کم کردن مقاومت زمین از دست خواهد رفت‪ .‬اگر یک الکترود صفحه ای مقاومت الزم‬
‫را ارائه نداد‪ ،‬میتوان از چند صفحه به صورت موازی استفاده کرد‬
‫الکترودهای صفحه ای عمیق‬
‫علت دفن الکترود در عمق زیاد( بیش از حدود ‪ 3‬متر) رسیدن به الیه های نمناک زمین با مقاومت‬
‫ویژه کمتر است‪ .‬بدیهی است که دفن الکترود درعمق زیاد عالوه بر تحمیل مخارج اضافی اولیه‪ ،‬این‬
‫اشکال را در بر دارد که برای کم کردن مقاومت از راه دفن بیش از یک صفحه الزم خواهد بودو فاصله‬
‫ا ین صفحات نسبت به هم خیلی باشد (بیش از دو متر) از طرف دیگر قسمت قائم الکترود باید به حساب‬
‫آورده شود که در کم کردن مقاومت آن نقش عمده دارد و در واقع عکس مقاومت کل تقریبا برابر مجموع‬
‫عکس دو مقاومت صفحه ای و قائم (سیم اتصال) خواهد بود‪.‬‬
‫الکترودهای قائم‬
‫الکتروده ای قائم از متداول ترین نوع الکترودها می باشند مخصوصا در مواردی که فضای افقی کافی‬
‫در دسترسی نباشد یا برای کم کردن مقاومت زمین‪ ،‬الکترودهای قائم و افقی با هم بکار روند‪.‬‬

‫‪ -4-6‬ساختمان و جنس الکترودهای قائم که با روش کوبیدن نصب می شوند ‪[3]:‬‬

‫جنس الکترودهای قائم با توجه به نحوه نصب آنها و امکانات دیگر به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪ -‬الکترودهای میله ای از مس سخت‬
‫‪ -‬الکترودهای میله ای با هسته فوالد و روکش مس عجین شده با هسته فوالدی (مشابه ‪)Copperweld‬‬
‫‪ -‬الکترودهای میله ای از فوالد ضد زنگ‬
‫‪ -‬الکترودهای میله ای از فوالد گالوانیزه گر(لوله آب)‬
‫‪ -‬الکترودهای لوله ای از چدن‬
‫قطر الکترودهای کوبیده شده حدود ‪ 15 ، 9، 5‬و یا ‪ 16‬میلیمتر است‪.‬‬
‫طول الکترودهای استاندارد ممکن است‪1.5 ،1‬تا ‪ 2‬متر باشد‪ .‬اغلب الکترودها از نوع قابل امتداد‬
‫میباشند به این معنا که با استفاده از وسیله ای قطعات استاندارد را می توان طوالنی تر کرده و در زمین‬

‫‪68‬‬
‫کوبید با توجه به قابلیت امتداد آنها‪ ،‬الکترودها را می توان تا عمق دلخواه کوبید البته به شرطی که نوع‬
‫زمین مناسب بوده و وسیله کوبیدن الزم برای اجرای کار در دست باشد‪.‬‬

‫‪-1-4-6‬کوبیدن الکترودها در زمین‪:‬‬

‫‪ -1‬وارد آوردن ضربه های شدید به تعداد کم که در عمل به صورت زیر انجام می شود‪:‬‬
‫‪ -‬کوبیدن با پتک معمولی‬
‫‪ -‬کوبیدن با پتک لوله ای‬
‫‪ -2‬وارد آوردن ضربه های خفیف به تعداد زیاد که در عمل به صورت زیر انجام می شود‪:‬‬
‫پتک معمولی احتیاج به معرفی ندارد کوبیدن با پتک معمولی خسته کننده تر و ناراحت کننده تر از همه‬
‫انواع دیگر است‪ .‬پتک لوله ای در واقع لوله ای است که طول آن متناسب با طول قسمتی از الکترود که‬
‫خارج از زمین است تنظیم می گردد در انتهای باالیی یا در وسط لوله وزنه ای نصب می شود که همراه‬
‫با وزن لوله‪ ،‬وزنه پتک را تشکیل می دهد کارگری لوله را که به طور کامالً آزاد روی الکترود می‬
‫لغزد‪ ،‬بلند کرده و سپس آن را رها میکند جرم لوله و وزنه در هنگام سقوط آنها‪ ،‬روی میله الکترود ضربه‬
‫وارد کرده و آن را در زمین فرو می برد‪.‬‬
‫‪ -‬کوبیدن با پتک برقی یا بنزینی‬
‫پتک برقی یا بنزینی وسیله ای است که در آن یک وزنه کوچک خارج از مرکز با سرعت دوران می‬
‫یابد توان چرخش بوسیله موتور برقی یا بنزینی تامین می شود نیروی جنبشی جرم دورانی خارج از مرکز‬
‫ضربه های کوچکی را به تعداد زیاد به میله وارد می کند که آن را در زمین فرو می برد‬

‫‪ -2-4-6‬ساختمان و جنس الکترودهایی که با روش دفن نصب می شوند ‪:‬‬

‫‪ -‬الکترودهای لوله ای از فوالد گالوانیزه گرم (لوله آب)‬
‫‪ -‬الکترودهای لوله ای از مس سخت (لوله مسی)‬
‫‪ -‬الکترودهای لوله ای از چدن‬
‫در مواردی که وسایل مناسب برای کوبیدن الکترود در دست نباشد یا جنس الکترود با توجه به سختی‬
‫زمین انجام این کار را غیرممکن یا مشکل سازد و یا الزم باشد برای کم کردن مقاومت الکترود در‬
‫اطراف آن اقدام به آماده سازی زمین شود‪ ،‬از الکترودهای دفن شده به صورت قائم استفاده می شود‪ .‬جز‬
‫در موارد الکترودهای صفحه ای سنتی‪ ،‬در سایر موارد عمق دفن این الکترودها معموالً از ‪ 3‬متر بیشتر‬
‫نیست‪ .‬حفر چاه برا ی دفن الکترود یا با روش سنتی و یا با روش استفاده از مته حفر زمین در عمقهای‬
‫کم انجام می شود‪ .‬در این روش نصب‪ ،‬با توجه به حجمی که خواه ناخواه در اطراف الکترود خالی می‬
‫ماند بهتر است که نوعی آماده سازی به عمل آید مگر آنکه نوع خاک به قدری خوب باشد که احتیاج به‬
‫این کار نباشد‪.‬‬

‫‪ -5-6‬آماده سازی خاک اطراف الکترودها با روش سنتی ‪[5]:‬‬

‫روشی که در ایران برای عمل آوردن خاک بکار می رود‪ ،‬استفاده از مخلوط نمک‪ ،‬ذغال چوب یا کک‬
‫و خاک رس است‪ .‬مخلوطی که به این ترتیب تهیه می شود دور الکترود ریخته شده و متراکم می گردد‪.‬‬
‫روش دیگری که از آن استفاده می شود ریختن و متراکم کردن الیه های نمک و ذغال به تناوب می‬
‫باشد در بعضی موارد برای الکترودهای صفحه ای پس از ریختن مخلوط نمک‪ ،‬ذغال ‪ ،‬خاک رس‪ ،‬تا‬
‫ارتفاعی که بوسیله مهندس مجری در محل انتخاب می شود الیه های نمک و ذغال به ترتیبی که گفته شد‬
‫پر و متراکم می شود نباید فراموش کرد که در اثر مرور زمان و حل شدن نمک‪ ،‬از حجم مواد پراکنده‬

‫‪69‬‬
‫کم شده و در صورتی که این حجم از دست رفته با خاک جایگزین نشود و به صورت خلل خالی باقی‬
‫بمانند مقاومت الکترود بیش از حد زیاد خواهد شد لذا استفاده از نمک به مقداری بیش از حد معقول حتی‬
‫اگر به محدودیتهای زیست محیطی هم توجه نشود صحیح نخواهد بود‪ .‬الزم است توجه شود که یک‬
‫الکترود زمین‪ ،‬مخصوصا ٌ اگر نصب آن با آماده سازی همراه باشد دایمی نبوده و بایستی در دوره های‬
‫معین که بستگی به شرایط محلی دارد ترمیم شود‪ .‬در نواحی با هوای خشک آماده سازی با طریقی که‬
‫گفته شد احتیاج به آبیاری خواهد داشت که از عمر مفید الکترود خواهد کاست‪.‬‬

‫‪ -6-6‬آماده سازی الکترودها با بتنونیت‪[5 ]:‬‬

‫به عقیده بسیاری بتونیت بهترین ماده برای آماده سازی خاک است با توجه به وجود منابع غنی بتونیت‬
‫داخلی آماده سازی خاک اطراف الکترود با این ماده در آینده ممکن است باز هم بیشتر شود نظر به اینکه‬
‫ماده میکروسکوپیک (جاذب رطوبت) می باشد‪ ،‬رطوبت اطراف را به خود جذب خواهد کرد ولی درنواحی‬
‫بسیار خشک احتیاج به آبیاری متناوب خواهد داشت‪.‬‬

‫‪ -7-6‬آماده سازی الکترودها با استفاده از بتن‪[5 ]:‬‬

‫در صورت وجود شرایط بهترین و ساده ترین روش برای آماده سازی خاک اطراف الکترود پس از‬
‫حفر چاه و قرار دادن الکترود در وسط آن‪ ،‬ریختن و پر کردن بتن در اطراف آن است بدیهی است که‬
‫حجم و قیمت بتن بکار رفته در این روش مهمترین عامل می باشد‪.‬‬

‫‪ -8-6‬ساختمان و جنس الکترودهای افقی و عمق دفن آنها (الکترودهای دفن شده در کانال)‪[3]:‬‬
‫‪ -‬الکترودهای تسمه ای از مس‬
‫‪ -‬الکترودهای تسمه ای از آهن گالوانیزه گرم‬
‫‪ -‬الکترودهای سیم مسی‬
‫حداقل سطح مقطع تسمه مسی نباید از ‪ 50‬میلیمتر مربع و ضخامت آن هم از ‪ 2‬میلیمتر کمتر باشد‬
‫همچنین حداقل سطح مقطع تسمه فوالدی گالوانیزه گرم نباید از ‪ 100‬میلیمتر مربع و ضخامت آن هم از‬
‫‪ 3‬میلیمتر کمتر باشد ‪ .‬عمق دفن الکترود بر مقاومت آن بی تاثیر نیست ولی این تاثیر بسیار بارز نمی‬
‫باشد بنابراین درتعیین عمق دفن الکترود مسایل مربوط به خاکبرداری در درجه اول قرار دارند‪ ،‬در عمل‬
‫کمتر اتفاق می افتد که عمق دفن الکترود افقی از دو متر بیشتر باشد واغلب این مقدار بین ‪ 0.5‬تا ‪0.8‬‬
‫متر انتخاب می شود‪ .‬هنگامی که الزم باشد سطحی هم پتانسیل دراطراف الکترود برقرار شود عمق دفن‬
‫الکترود باید کم باشد ولی نه به حدی که در اثر فعالیتهای عادی بر روی زمین به آن آسیب وارد شود در‬
‫این موارد عمق دفن معموالً ‪ 0.5‬متر انتخاب می شود‪ .‬از دیدگاه نظری آماده سازی الکترودهای افقی‬
‫فرقی با نوع قائم آنها ندارد اما حفظ آماده سازی این الکترودها مخصوصا ً هنگامی که در مسیر رفت و‬
‫آمد عموم باشند مشکل است و در صورت لزوم در این مورد باید تنها به استفاده از خاک رس به جای‬
‫خاک حفاری شده اکتفا نمود‪.‬‬

‫‪ -9-6‬واکنش فلز الکترود و هادی اتصال به زمین با انواع خاک(خوردگی شیمیایی)‪[5]:‬‬

‫‪70‬‬
‫جنس الکترود و هادی اتصال به زمین آن باید از نوعی انتخاب شود که تا حد امکان نوع خاک کمتر‬
‫سبب خوردگی الکترودها شود‪ ،‬بررسی این موضوع از نظر طول عمر الکترودها اهمیت دارد‪ .‬از طرفی‬
‫مقررات ایمنی حکم می کند که برای از بین بردن اختالف پتانسیل بین اجزای فلزی مختلف کلیه تاسیسات‬
‫فلزی با یکدیگر و با الکترود زمین همبندی شوند حال اگر خاک‪ ،‬امالح و نم موجود در آن را در نظر‬
‫بگیریم درواقع با نوعی الکترولیت سر و کار داریم که فلزات مختلفی در آن فرو رفته اند که با همدیگر‬
‫همبندی شده اند و این چیزی نیست جز یک پیل عظیم که الکترودهای آن به همدیگر اتصال کوتاه (همبندی)‬
‫شده اند‪ .‬پس بطور خالصه الکترود یا الکترودهای در تماس با زمین را باید از دو جنبه مورد مطالعه‬
‫قرار داد که هر دوی این جنبه ها جز در مورد طرحهای مخصوص نادیده گرفته می شوند‪:‬‬
‫‪ -1‬از نظر اثر مواد شیمیایی و دیگر عوامل موجود در خاک بر روی فلز الکترود و هادی اتصال زمین‬
‫‪ -2‬از نظر خوردگی دراثر جریانهای گالوانیک که در نتیجه همبندی الکترود زمین با فلزات دیگر که با‬
‫سیستم الکتریکی مربوط نبوده ولی در نزدیکی محل استقرار الکترود مستقر می باشند بوجود می آیند این‬
‫در واقع همان مسئله ای است که مربوط به حفاظت کاتدی می شود‪.‬‬

‫‪ -10-6‬تأثیر نوع خاک در خوردگی الکترود ‪[6]:‬‬

‫عوامل زیر در خوردگی الکترود بوسیله خاک دخالت دارند‪:‬‬
‫‪ -1‬خواص شیمیایی خاک مخصوصا ً از نظر اسیدی بودن و محتوای نمکهای آن‬
‫‪ -2‬وجود باکتریهای غیر هوازی در خاک‬
‫‪ -3‬هوا خورش نسبی خاک (‪)differential aeration‬‬
‫درجه بندی کلی انواع خاکها از نظر شدت اثر آنها بر روی فلزات بترتیب زیر می باشد‪:‬‬
‫‪ -‬خاکهای شنی‬
‫‪ -‬خاکهای ماسه ای‬
‫‪ -‬خاکهای رسوبی‬
‫‪ -‬خاکهای رسی‬
‫‪ -‬خاکهای برگ و خاکهای دارای مواد آلی‬
‫‪ -‬خاکهای دستی مخلوط محتوی خاکه ذغال و خاکستر‬
‫معموالً شدت اثر شیمیایی خاکهایی که دارای مقاومت مخصوص الکتریکی باالترند بر روی فلزات‬
‫الکترود کمتر است و بر عکس‪ .‬محل استقرار الکترودها باید به نحوی انتخاب شود که بدور از مسیر‬
‫احتمالی آبرفت های آلوده به کودهای زمینهای کشاورزی باشد و خاکهای الیه روبی زمین را نباید در پس‬
‫ریزی ( ‪ ) backfill‬اطراف الکترودها مورد استفاده قرار داد‪ .‬با اندازه گیری مقاومت مخصوص الکتریک‬
‫خاک در شرایط هوا خورده و اندازه گیری پتانسیل اکسایشی – کاهشی ( ‪ )redox potential‬آن‪ ،‬می‬
‫توان اطالعات دقیقتری را بدست آورد اولی نشانگر خوردگی در اثر هواخورش و دومی نشانگر خوردگی‬
‫در اثر وجود باکتریهای غیرهوازی است‪ .‬در‬
‫عمل مس بهترین ماده ای است که در ساخت الکترود و هادی زمین در تماس با خاک از آن استفاده می‬
‫شود در مواردی که جریان اتصال کوتاه مورد انتظار خیلی باال نباشد بجای مس خالص می توان از فوالد‬
‫پوشیده شده با غالف مس مانند میله های کاپرولد که مقاومت مکانیکی آنها نیز بیشتر است در مقاطع‬
‫کوچکتر استفاده کرد‪ .‬در هر حال اثر منفی نمکهای حل شده در زمین‪ ،‬وجود اسیدهای آلی در خاک و‬
‫خاکهایی با ساختار اسیدی باید در تخمین عمر الکترود منظور شوند‪ .‬از فوالد یا میلگردهای بتن که در‬
‫برابر خوردگی خاک بوسیله بتن حفاظت می شوند به شرطی که مداومت الکتریکی آنها برقرار باشد می‬

‫‪71‬‬
‫توان بعنوان نوعی الکترود زمین استفاده کرد که تا بحال این روش ایجاد اتصال به زمین کمتر مورد توجه‬
‫بوده است‪.‬‬
‫مزیت استفاده از فوالد داخل بتن بعنوان الکترود زمین عالوه بر مسایل بارزی مانند مخارج اضافی‬
‫ناچیز برای آماده نمودن اتصاالت میلگردها به سیستم الکتریکی‪ ،‬این است که پتانسیل الکتریکی سیستم‬
‫فوالد‪ /‬بتن و مس برابر بوده و لذا امکان وصل مستقیم سیستم الکترودهای فوالد‪ /‬بتن و مس یا جنس‬
‫دیگری که دارای پوشش مس باشد (مانند فوالد پوشیده شده با مس) وجود دارد در صورتی که انجام این‬
‫کار‪ ،‬همبندی فوالد گالوانیزه با فوالد‪ /‬بتن یا مس به علت الکترود نگاتیو بودن شدید فوالد گالوانیزه امکان‬
‫ندارد‪.‬‬
‫خوردگی الکترودها در اثر همبندی با فلزات دیگر (خوردگی الکتروشیمیایی با کاتدی) همبندی اجزای‬
‫فلزی مختلف مدفون در خاک یا برای دستیابی به مقاومتی کوچکتر برای یک سیستــم الکترود زمین‬
‫انجـــام می شود یا اینکه هدف از آن حصول ایمنی از راه هم ولتاژ کردن اجزای ساختمانی مختلف است‪.‬‬
‫شمار فلزات دفن شده در زمین که با همدیگر همبندی می شوند ممکن است بسیار زیاد باشد‪ ،‬در زیر‬
‫بعضی از آنها نام برده می شوند‪:‬‬
‫‪ -‬زره کابلها‬
‫‪ -‬فوالد ‪ /‬بتن پی ها‬
‫‪ -‬لوله های سرویس مانند آب ‪ ،‬گاز ‪ ،‬فاضالب و نظایر آن‬
‫‪ -‬تسمه ‪ ،‬ورق و سیمهای مسی‬
‫‪ -‬تسمه ها و میله های فوالدی‬
‫‪ -‬تسمه ها و میله های فوالدی ضد رنگ‬
‫‪ -‬تسمه ها و میله های فوالدی با پوشش مسی‬
‫‪ -‬تسمه ها و میله های فوالد گالوانیزه‬
‫‪ -‬تسمه ها و سیمهای مسی قلع اندود‬
‫‪ -‬هرگونه اجسام فلزی دیگر‬
‫سرعت تحلیل الکترودها در درجه اول به جنس الکترودها و تا حدودی به سطح نسبی آنها بستگی دارد‪.‬‬
‫نظر به اینکه فلزات یگانه که در محدوده الکترود زمین و فلزات همبندی شده با آن موجودند در خوردگی‬
‫خود آنها و فلزات الکترودها بی تاثیر نمی باشند‪ .‬انتخاب جنس الکترودها باید با مطالعه انجام شود تا‬
‫سازگاری آنها نسبت به هم مراعات شود یا روشهای دیگری برای رفع خوردگی بکار گرفته شوند‪.‬‬

‫‪ -11-6‬پیش بینی مقاومت کل یک سیستم اتصال زمین بتن ‪ /‬فوالد ‪[5]:‬‬

‫معیار اصلی کارآیی یک سیستم اتصال زمین پس از آماده شدن آن برای بهره برداری به کمک اندازه‬
‫گیری بدست می آید ولی قبل از آن و در مراحل مختلف پیشرفت کار برای پیش بینی مقاومت یک سیستم‬
‫کامل‪ ،‬الزم است اندازه گیریهای متعدد انجام شود در شروع کار و در طول عمر تاسیسات نیز به تناوب‬
‫با اندازه گیری های دوره ای بهره برداران باید نسبت به کارآیی سیستم مطمئن شوند‪ .‬یادآوری می گردد‬
‫که قسمت عمده مقاومت زمین بعلت وجود بتنی است که بالفاصله در اطراف فلزات (میلگرد) پی قرار‬
‫دارد و بستگی شدیدی به رطوبتی دارد که در بتن موجود می باشد (بتن جاذب رطوبت است) به مرورزمان‬
‫رطوبت بتن به حالت تعادل در می آید و با توجه به فصل به مقدار آن افزوده می شود که تمام این عوامل‬
‫باید در محاسبات و پیش بینی های مربوطه به حساب آورده شوند‪.‬‬

‫‪ -12-6‬انتخاب و نصب هادی زمین‪[3]:‬‬

‫‪72‬‬
‫هادی زمین آن قسمت از سیستم زمین است که الکترود زمین را به ترمینال اصلی زمین وصل می کند‪.‬‬
‫محل اتصال هادی زمین به الکترود معموالً در زیرزمین و محل ترمینال اصلی بیشتر در داخل ساختمان‬
‫و در دسترس قرار دارد‪ .‬از آلومینیوم لخت یا آلومینیوم دارای پوشش مس نباید در تماس با زمین چه‬
‫بعنوان الکترود و چه بعنوان هادی زمین استفاده کرد درمحیط های مرطوب نیز نباید از این مواد بعنوان‬
‫نمود‪.‬‬ ‫استفاده‬ ‫زمین‬ ‫هادی‬
‫در انتخاب نوع و سطح مقطع هادی زمین توجه به توانایی عبور حداکثر شدتهای جریان اتصال کوتاه به‬
‫زمین در طول زمانهایی که پیش بینی می شوند در درجه اول اهمیت دارد و همراه با آن باید تکیه گاههایی‬
‫با استقامت مناسب برای مقاومت در برابر بزرگترین جریانهای احتمالی اتصالی به زمین و نشتی انتخاب‬
‫شوند بطور خالصه سیستم هادی زمین باید ار هر دو نظر مکانیکی و خوردگی دارای استقامت الزم‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪ -13-6‬دمای باال در اثر جریانهای نشتی ‪[3]:‬‬

‫برای مواردی که جریان نشتی به طور دایمی وجود دارد الزم است اطمینان حاصل شود که از نظر‬
‫دمای مجاز عایق بندی و یا تکیه گاهها شرایط قابل قبول وجود دارند و برای هادیهای لخت که در دسترس‬
‫می باشند دما از ‪ 70‬درجه سلسیوس تجاوز نخواهد کرد‪ .‬الزم است توجه شود که هنگام انتخاب هادی‬
‫برای عبور جریان اتصال کوتاه‪ ،‬دمای اولیه هادی که ممکن است دراثر جریانهای نشتی بیش از مقادیر‬
‫معمولی باشد بحساب آورده شود‪.‬‬

‫‪ -14-6‬استحکام هادی اتصال زمین ‪[3]:‬‬

‫عالوه بر نیروهای مکانیکی که ممکن است موجب پارگی هادی اتصال زمین شوند‪ ،‬خوردگی شیمیایی‬
‫(اثر مواد شیمیایی خاک بر روی فلز هادی اتصال زمین) و خوردگی الکتروشیمیایی(تشکیل پیل بوسیله‬
‫فلزات ناهمگون در زمین) خطراتی است که هادی اتصال زمین با آنها روبرو می باشد‪ .‬در مورد خوردگی‬
‫الکتروشیمیایی ‪ ،‬دو فلزی که بیش از همه بهم اتصال داده می شوند مس و فوالد است مس ساده نسبت به‬
‫فوالد ساده تشکیل قطب مثبت می دهد که سبب خوردگی سریع خواهد شد‪.‬‬

‫‪ -15-6‬اتصاالت و بستها ‪[ 3]:‬‬

‫بستهای بکار رفته برای اتصال الکترود به هادی زمین باید با هر دوی آنها سازگار باشد تا از خوردگی‬
‫گالوانیک تا جایی که ممکن است جلوگیری شود‪ .‬بستها باید از نظر مکانیکی محکم باشند و جنس آنها از‬
‫نوع مقاوم در برابر خوردگی باشد در مورد بستهای پیچی‪ ،‬پیچها باید در برابر گشتاوری حداقل به مقدار‬
‫‪ 20‬نیوتن متر استقامت کنند‪ .‬اتصال هادی زمین به الکترود یا هر سازه زمین شده دیگر که از آن برای‬
‫زمین کردن استفاده می شود بهتر است به کمک لحیم کاری یا با استفاده از بستهای بزرگ غیرآهنی انجام‬
‫شود‪ .‬در مواردی که از غالف فلزی و زره فلزی کابل استفاده می شود‪ ،‬غالف و زره باید با لحیم کاری‬
‫به یکدیگر همبندی شده و اتصال اصلی هادی حفاظتی به کابل با لحیم کاری به زره انجام شود‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫چکیده مطالب ‪:‬‬
‫برای تست نمودن سیستم های ارتینگ روش هایی نظیر‪ :‬روش افت ولتاژ ‪ ،‬روش ‪62‬درصد‪ ،‬روش‬
‫تنزل پتانسیل و روش خط عرضی وجود دارد که بهترین روش اندازه گیری همان روش افت ولتاژ می‬
‫باشدو عمومی ترین روش اندازه گیری روش خط اصلی است‪.‬‬
‫الکترودهای اتصال به زمین به دو دسته تقسیم می گردندکه شامل الکترودهای مصنوعی و الکترودهای‬
‫موجود یا طبیعی می باشند‪ .‬الکترود مصنوعی به الکترودی گفته می شود که فقط با هدف ایجاد اتصال به‬
‫زمین نصب می شوندو شامل الکترودهای صفحه ای‪ ،‬الکترودهای قائم و الکترودهای افقی می‬
‫باشند‪.‬الکترودهای طبیعی الکترودهایی هستند که با هدف دیگر در زمین نصب شده اند مانند سازه های‬
‫فلزی و هرگونه تاسیسات زیر زمینی که در تماس با زمین بوده است‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫فصل هف مت‬
‫آنييانهم ايمنی اتسیسات الکتريكي با اتصال هب زمین‬

‫‪75‬‬
 ‫‪[ 1]:‬‬ ‫‪-1-7‬كلیات‬
‫‪ -1‬هدف ایجاد محیط ایمن از نظر برقگرفتگي باتوجه بهمقررات ودستورالعملهاي این آییننامه‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬دامنهكاربرد این آییننامه براي اجرا در كلیه كارگاهها مشمول قانون كار كه ولتاژ نامي موثر‬
‫سیستمهاي برقي آنها حداكثر ‪1000‬ولت جریان متناوب ميباشد تدوین گردیدهاست‪.‬‬
‫‪ -3‬حداكثر مقاومت اتصال زمین مجاز براي هر سیستم حفاظتي (دو اهم) برمبناي ولتاژ فاز ‪ 380‬ولت‬
‫تعیین گردیده و همین مقدار براي مدارهاي با ولتاژ فاز حداكثر ‪ 1000‬ولت قابل قبول است چنانچه‬
‫در موارد و تحت شرایط خاصي كه ایجاد اتصال زمین موثر با مقاومت كل سیستم (دو اهم) امكان‬
‫پذیر نباشد باید مجوز الزم در این مورد از وزارت كار اخذ گردد‪.‬‬
‫‪ -4‬رعایت كلیه مقررات این آییننامه الزامي بوده و عدم اجراي موارد پیشبيني شده يا انجام نيمهكاره‬
‫آنها سبب بياثر شدن بقيه و درنتيجه كلسيستم ايمنيمربوطه خواهدگرديد‪.‬‬

‫‪[1]:‬‬ ‫‪ -2-7‬تعاریف‬
‫واژههاي به كار رفته در این آییننامه به شرح زیر تعریف ميگردد‪:‬‬
‫‪ -1‬تجهیزات الكتریكي ‪ :‬مصالح و تجهیزاتي كه براي تولید‪ ،‬تبدیل و یا مصرف انرژي الكتریكي به كار‬
‫ميروند از قبیل مولدها‪ ،‬موتورهاي برق‪ ،‬ترانسفورماتورها‪ ،‬دستگاههاي برقي‪ ،‬دستگاههاي اندازه گیري‪،‬‬
‫وسایل حفاظتي و مصالح الكتریكي‪.‬‬
‫‪ -2‬تاسیسات الكتریكي‪ :‬هرنوع تركیبي از وسایل و مصالح بهم پیوسته الكتریكي در محل یا فضاي‬
‫معین‪.‬‬
‫‪ -3‬مدار الكتریكي‪ :‬تركیبي از وسایل و واسطهها كه جریان الكتریكي ميتواند از آنها عبور نماید‪.‬‬
‫‪ -4‬قسمت برقدار‪ :‬هر سیم یا هادي كه در شرایط عادي تحت ولتاژ الكتریكي باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬بدنه هادي‪ :‬قسمتي كه به سادگي در دسترس بوده و در حالت عادي برقدار نميباشد ولي ممكن‬
‫است در اثر بروز نقصي در دستگاه برقدار شود‪.‬‬
‫‪ -6‬قسمتهاي بیگانه‪ :‬قسمت هادي كه جزیي از تاسیسات الكتریكي را تشكیل نداده باشد (نظیر اسكلت‬
‫فلزي ساختمانها‪ ،‬لولههاي فلزي‪ ،‬گاز‪ ،‬آب و حرارت مركزي و غیره)‪.‬‬
‫‪ -7‬هادي حفاظتي‪ :‬هاديهایيكه از آن در اقدامات حفاظتي در برابر برقگرفتگي هنگام بروز اتصالي‬
‫استفاده شده و بدنههاي هادي را به قسمتهاي زیر وصل مينماید ‪:‬‬

‫‪ -‬بدنههاي هادي دیگر‬

‫‪ -‬قسمتهاي هادي بیگانه‬
‫‪ -‬الكترود زمین‬
‫‪ -‬هادي زمین شده یا قسمت برقدار زمین شده‬
‫‪ - 8‬هادي خنثي‪ :‬هادياي كه به نقطه خنثي وصل بوده و به منظور انتقال انرژي الكتریكي از آن استفاده‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ -9‬الكترود زمین‪ :‬یك یا چند قطعه هادي كه به منظور برقراري ارتباط الكتریكي سیستم یا جرم كلي‬
‫زمین‪ ،‬در خاك مدفون شده باشد‪.‬‬
‫‪ -10‬الكترودهاي زمین مستقل از نظر الكتریكي‪ :‬الكترودهایي هستند كه فواصل آنها از یكدیگر به قدري‬
‫است كه در صورت عبور حداكثر جریان ممكن از آنها ولتاژ الكترودهاي دیگر به مقدار قابل مالحظه اي‬

‫‪76‬‬
 ‫تحت تاثیر قرار نگیرند‪.‬‬
‫‪ -11‬مقادیر اسمي (جریان‪،‬توان‪ ،‬سطح مقطع‪:)....‬‬
‫الف‪ -‬در مورد ابعاد و دیگر مشخصات مكانیكي‪ ،‬مقدار اسمي مشخص كننده كمیت معیني در حدود‬
‫تعیین شده ميباشد‪.‬‬
‫ب‪ -‬درمورد كمیتهایي نظیر توان جریان ولتاژ و غیرهكه مقدار واقعي آنها بستگي به عوامل دیگري‬
‫مانند تغییرات در مصرف افت ولتاژ و غیره دارد‪ ،‬مقدار اسمي كمیتي است كه در اثر آن دما و تنشهاي‬
‫مكانیكي یا الكترومغناطیسي در دستگاه مولد موتور یا وسایل مصرف كننده ديگر در شرايط متعارفي‬
‫محيط كار از مقادير مجاز مربوطه تجاوز نخواهد نمود‪.‬‬
‫‪ -12‬جریان اتصال كوتاه‪ :‬اضافه جریاني است كه در اثر متصل شدن دو نقطه با پتانسیلهاي مختلف‬
‫در موقع كار عادي از طریق امپدانسي بسیار كوچك بوجود آمده باشد‪.‬‬
‫‪ -13‬جریان اتصالي‪ :‬جریاني است كه در اثر خرابي عایق یا اتصالي بوجود آید‪.‬‬
‫‪ -14‬جریان اتصالي به زمین‪ :‬جریان اتصالي است كه به زمین جاري ميشود‪.‬‬
‫‪ -15‬جریان احتمالي اتصال كوتاه‪ :‬جریاني است كه احتمال بروز آن در اثر اتصال كوتاه در یك نقطه‬
‫یا روي ترمینالهاي سیستم یا تاسیسات مورد نظر وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -16‬جریان برق گرفتگي‪ :‬جریاني كه ازنظر پاتوفیزیولوژي خطرناك است‪ .‬جریاني است كه از بدن‬
‫انسان و حیوانات عبور نموده و مقدار آن (با در نظر گرفتن هارمونیكها و زمان تاثیر) به قدري باشد كه‬
‫آسیب بوجود آورد‪.‬‬
‫‪ -17‬تجهیزات یا وسایل حفاظتي‪ :‬تجهیزات و وسائلي است كه هدف اولیه آنها قطع جریان مدار در‬
‫صورت بروز اضافه جریان یا اتصال كوتاه یا اختالل در سیستم ایمني آن ميباشد (مانند انواع‬
‫فیوزها‪،‬كلیدهاي خودكار‪ ،‬كلیدهاي جریان تفاضلي و غیره)‪.‬‬
‫‪ -18‬ولتاژ تماس‪ :‬ولتاژي كه بین قطعاتي كه درآن دردسترس باشند بوجود آید‪.‬‬
‫‪ -19‬قطعاتي كه در آن واحد در دسترس ميباشند‪ :‬هاديها با بدنههاي هادي كه در آن واحد توسط یك‬
‫شخص قابل لمس باشد‪ ،‬قسمتهاي برقدار‪،‬بدنههاي هادي‪ ،‬بیگانه‪ ،‬هاديهاي حفاظتي و الكترودهاي زمین‬
‫قطعاتي هستند كه در آن واحد ممكن است در دسترس باشد‪.‬‬
‫‪ – 20‬دسترس‪ :‬منطقه ایست كه حدود آن از محل فعالیت عادي افراد قابل لمس باشد‪.‬‬
‫‪ -21‬مقاومت سیستم اتصال زمین‪ :‬مقاومت معادلي است از مقاومت الكترود زمین و مقاومت هاديهاي‬
‫اتصال زمین نسبت به جرم كلي زمین‪.‬‬

‫‪[3]:‬‬‫‪ -3-7‬سیستمهاي توزیع نیروي برق‬

‫ماده ‪ :1‬از انواع سیستمهاي گفته شده استفاده از سیستم اتصال زمین (سیستم نوع‪ ) TN‬در كارگاهها‬
‫الزامي ميباشد مگر آنكه نحوه كارگاه و استفاده از سیستمهاي (سیستم نوع ‪ TT‬یا ‪ )IT‬ضروري نماید و‬
‫یا در موارد مخصوصي كه ممكن است الزم باشد از روشهاي ایمني دیگر مانند هم پتانسیل كردن یا عایق‬
‫نمودن یا روشهاي دیگري استفاده گردد‪ ،‬دراین صورت استفاده از این روشها به موافقت مرجع صالحیت‬
‫داري ميباشد كه توسط وزارت كار و امور اجتماعي تعیین ميگردد‪.‬‬
‫ماده‪ :2‬جهتاجراي صحيح مقررات ايمني درمورد سيستم ‪ TN‬شرایط زیر باید رعایت شوند‪:‬‬
‫الف ‪ -‬بدنههاي هادي دستگاهها نباید به صورت انفرادي به زمین وصل شوند‪.‬‬
‫ب ‪ -‬هادي خنثي باید در محل پست ترانسفورماتور یا در محل تحویل نیروي برق و در محلهاي مناسب‬
‫دیگري در داخل محوطه كارگاههاي بزرگ به طور موثر و مطمئن به زمین وصل شده باشد به نحوي كه‬
‫ولتاژ هادي خنثي نسبت به زمین در صورت بروز اتصال به زمین به مدت طوالني از مقدار مجاز ‪50‬‬

‫‪77‬‬
 ‫ولت تجاوز ننماید بنابر این الزم است كه مقدار كل مقاومت اتصال زمین از دو اهم تجاوز نكند‪.‬‬
‫ج ‪ -‬در شبكههاي هوایي با سطح مقطع هادي فاز تا ‪ 50‬میلیمتر مربع و در شبكههاي كابل با سطح‬
‫مقطع هادي فاز تا ‪ 16‬میلیمترمربع و سطح مقطع هادي خنثي باید معادل سطح مقطع هادي فاز باشد و‬
‫براي سطح مقطع هادي باالتر ميتوان سطح مقطع هادي خنثي را حدود نصف سطح مقطع هادي فاز‬
‫انتخاب نمود ‪.‬‬
‫د‪ -‬چنانچه سطح مقطع هاديهاي فاز ( ‪ ) L1 , L2 , L3‬كمتر از ‪ 10‬میلیمتر مربع باشد‪ ،‬هاديهاي‬
‫خنثي (‪ )N‬و حفاظتي (‪ )PE‬بایداز همدیگر مجزابوده و فقط در یك نقطه (نقطهمبدأ) بهيكديگر وصل شده‬
‫باشند‪ .‬در مورد سطح مقطع هاديهاي فاز برابر ‪ 10‬ميليمتر مربع و بيشتر ميتوان از يك هادي مشترك‬
‫به عنوان هادي خنثي و حفاظتي استفاده نمود‪ .‬از محل جداشدن هاديهاي خنثي و حفاظتي نبايد آنها را در‬
‫نقطه ديگر مجدداً به هم وصل نمود‪.‬‬
‫هـ‪ -‬نصب هادي حفاظتي و هادي خنثي باید عینا ً با دقتي كه براي نصب هاديهاي فاز به كار ميرود‬
‫و یا همان عایق بندي فازها و همراه باآنها انجام شود و ضمنا ً در شبكههاي جدیداالحداث در صورتي كه‬
‫توزیع نیرو توسط كابل انجام شود‪ ،‬هادي حفاظتي نیز باید به صورت یكي از رشتههاي داخلي كابل‬
‫پیشبیني گردد‪.‬‬
‫چنانچه سیم كشي مدارها در داخل لوله انجام گیرد‪،‬هادي حفاظتي نیز باید به صورت سیم روپوش دار‬
‫از داخل همان لوله عبور نماید‪.‬‬
‫و‪ -‬وسایل حفاظتي (مانند فیوزها‪ ،‬كلیدهاي خودكار و كلیدهاي مینیاتوري و غیره) باید به نحوي انتخاب‬
‫شوند كه در اثر بروز اتصال كوتاه بین هادي فاز و هادي خنثي (در بدترین شرایط ممكن یعني در دورترین‬
‫نقطه شبكه مصرف كننده) و یا اتصال هادي فاز به هادي حفاظتي‪ ،‬قطع مدار هر چه سریعتر مطابق جدول‬
‫شماره زیر انجام پذیرد‪.‬‬

‫حداكثر ولتاژ تماس دست (موثر)‬ ‫حداكثر زمان قطع به‬

‫ثانیه‬
‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪90‬‬ ‫‪0/5‬‬
‫‪110‬‬ ‫‪0/2‬‬
‫‪150‬‬ ‫‪0/1‬‬
‫‪220‬‬ ‫‪0/05‬‬
‫‪280‬‬ ‫‪0/08‬‬

‫جریان اتصال‬ ‫حداقل‬

‫كوتاه الزم براي قطع سریع وسیله حفاظتي یا معلوم بودن نوع وسیله و جریان اسمي آن و ضریب انتخابي‬
‫( ‪ ) k‬كه تابعي از نوع شبكه (هوایي یا زیرزمیني) و محل نصب وسیله حفاظتي ميباشد‪ ،‬تعیین ميگردد‬
‫به عبارت دیگر باید‪ ia  kin :‬كه در آن ‪ ia‬حداقل جریان اتصال كوتاه الزم براي قطع سریع مدار‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫ضریب ‪ K‬در سیستم توزیع نیرو (شبكه هوایي یا كابلي تا كنتور و دو سیستم توزیع اختصاصي پستهاي‬
‫داخل كارگاه در محل تابلوي توزيع اصلي فشار ضعيف) باید برابر ‪ 2/5‬انتخاب گردد‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫‪K= 3/5‬‬ ‫‪ -‬فیوز زود ذوب (همه اندازه ها)‬

‫‪K= 3/5‬‬ ‫‪ -‬فیوز دیر ذوب (برابر یا كمتراز ‪50‬‬

‫آمپر)‬
‫=‪K‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ -‬فیوزدیر ذوب (برابر یا بیشتر از ‪63‬‬
‫آمپر)‬
‫‪K= 3/5‬‬ ‫‪ -‬كلید خودكار مینیاتوري‬

‫‪1/25‬‬ ‫‪ -‬كلیدهاي خودكار‬

‫=‪K‬‬

‫ضریب ‪ k‬در سیستمهاي مصرف كننده (بعد از كنتور و در سیستم توزیع اختصاصي درمحل تابلوهاي‬
‫توزیع فرعي) باید به شرح زیر انتخاب گردد‪ :‬توضیح آنكه درمورد كلیدهاي خودكار‪ IN ،‬جریان تنظیمي‬
‫رله اتصال كوتاه كلید ميباشد‪.‬‬
‫ماده ‪ :3‬اتصال زمین مشترك یا مجزاي فشار متوسط و ضعیف باید باتوجه به شرایط زیر انتخاب شود‪:‬‬
‫الف‪ -‬استفاده از یك اتصال زمین به عنوان اتصال زمین سیستم فشار متوسط (‪ ،20 ،11‬و ‪ 33‬كیلوولت)‬
‫و اتصال زمین حفاظتي فشار ضعیف در پست ترانسفورماتور فقط زماني امكان پذیر ميباشد كه خط یا‬
‫خطوط فشار متوسط ورودي به پست از نوع زیر زمیني (كابلي) باشد چنانچه خط یا خطوط فشار متوسط‬
‫ورودي به پست از یك خط یا خطوط هوایي منشعب شده باشد در صورتي استفاده از یك اتصال زمین‬
‫براي فشار متوسط و ضعیف امكان پذیر خواهد بود كه طول خط یا خطوط كابلي بین خط هوایي و پست‬
‫سه كیلومتر یا بیشتر باشد‪.‬‬
‫ب‪ -‬درصورتي كه خط یا خطوط فشار متوسط هوایي بوده یا خطوط ورودي و خروجي به پست‬
‫ترانسفورماتور كابلي ولي منشعب از خط هوایي و طول آنها نیز كمتر از سه كیلومتر باشد‪ ،‬اتصال زمین‬
‫حفاظتي (فشار ضعیف) و اتصال زمین سیستم (فشار متوسط) باید مجزا بوده و خارج از حوزه مقاومت‬
‫زمین یكدیگر قرارگرفته باشد به عبارت دیگر حداقل فاصله دو اتصال زمین از یكدیگر باید بیست متر یا‬
‫بیشتر باشد‪.‬‬
‫‪ -4-7‬الكترود اتصال زمین ‪[3]:‬‬
‫ماده ‪ :4‬براي ایجاد اتصال زمین ميتوان یكي از انواع الكترودهایي اتصال زمین زیر را انتخاب نمود‪:‬‬
‫الف‪ -‬الكترود اتصال زمین قائم(كوبیده شده)‪:‬‬
‫‪ -‬میله فوالدي اتصال زمین با روكش مسي حدود ‪ 3‬میلیمتر و با قطر میله حداقل ‪ 16‬میلیمتر به انضمام‬
‫كلمپ انشعاب و ارتباط و سرچكش خوار در داخل زمین به عمق مناسب كوبیده ميشود‪.‬‬
‫‪ -‬میله فوالدي گالوانیزه به قطر حداقل ‪ 16‬میلیمتر و لوله فوالدي گالوانیزه استاندارد به قطر حداقل ‪1‬‬
‫اینچ و یا نبشي گالوانیزه نمره ‪ 65‬و یا سپري گالوانیزه نمره ‪ 6‬در داخل زمین به عمق مناسب (حداقل ‪3‬‬
‫متر) قرار داده ميشود‪.‬‬
‫ب‪ -‬صفحه و هادي (داخل چاه) با مشخصات زیر‪:‬‬
‫‪ -1‬ابعاد صفحه مسي باید حداقل ‪ 1*0.5‬متر و ضخامت آن حداقل ‪ 2‬میلیمتر باشد‪ .‬هادي مسي اتصال‬
‫زمین مرتبط با صفحه مسي باید حداقل داراي سطح مقطع ‪ 50‬میلیمتر مربع بوده و توسط لحیم‬
‫سخت (جوش اكسیژن) به صفحه مسي متصل شود این هادي نباید از نوع افشان باشد در صورت‬
‫استفاده از هادي چند مفتوله‪ ،‬قطر هر مفتول آن نباید از حدود ‪ 1/8‬میلیمتر كمتر باشد‪.‬‬

‫‪79‬‬
‫‪ -2‬ابعاد صفحه فوالد گالوانیزه باید حداقل ‪ 1*0.5‬متر و ضخامت آن ‪ 3‬میلیمتر باشد‪ .‬هادي اتصال‬
‫زمین جهت ارتباط با صفحه گالوانیزه باید حداقل داراي سطح مقطع ‪ 100‬میلیمتر مربع در مورد‬
‫تسمه و ‪ 95‬میلیمتر مربع در مورد هادي چند مفتوله باشد و با لحیم سخت (جوش اكسیژن) به‬
‫صفحه متصل شود این هادي باید از جنس فوالد گالوانیزه بوده و نباید از نوع افشان باشد‪.‬‬
‫تبصره ‪ - 1‬صفحه باید بهصورت عمودي در داخل زمین قرار گیرد‪.‬‬
‫تبصره ‪ - 2‬حداقل فاصله لبه فوقاني صفحه الكترود از سطح زمین نباید از ‪ 1‬متر كمتر باشد‪.‬‬
‫تبصره ‪ - 3‬صفحه باید در عمقي كه رطوبت زمین به صورت دائم وجود دارد نصب گردد‬
‫تبصره ‪ -4‬اطراف صفحه الكترود باید با مخلوطي از نمك و خاكه ذغال چوب و خاك نرم الک شده به‬
‫ترتیب پر شود‪ ،‬سپس خاك الک شده در داخل چاه ریخته شده و پی در پی آب به آن اضافه و با دقت‬
‫كوبیده گردد تا خاك داخل چاه به طور كامل متراكم و از نشت بعدي آن جلوگیري بعمل آید‪.‬‬
‫تبصره ‪ - 5‬به جاي استفاده از صفحه مسي ميتوان هادي مسي مربوط به اتصال زمین را به قطر‬
‫‪ 0/8‬متر و به تعداد ‪ 5‬حلقه در ته چاه چمبره نمود‪.‬‬
‫ج ‪ -‬الكترودهاي اتصال زمین افقي به شرح زیر‪:‬‬
‫‪ -1‬این الكترودها در عمق ‪ 0/5‬الي ‪ 1‬متر از سطح زمین دفن شده و طول آنها در حاليكه فقط از‬
‫یك الكترود بهصورت شعاعي استفاده شود تا حدود ‪ 100‬متر انتخاب ميگردد‪ ،‬این الكترودها را‬
‫ميتوان بهصورت چند شعاع در فواصل زاویه اي حداقل ‪ 60‬درجه از یكدیگر نیز نصب نمود‬
‫بعد از خواباندن الكترود‪،‬خاك الک شده همراه با آب روي آن ریخته و كوبیده ميگردد‪.‬‬
‫‪ -2‬تسمه مسي باحداقل سطح مقطع‪50‬میلیمتر مربع و حداقلضخامت آن‪ 2‬میلیمتر ميباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬سیم مسي با حداقل سطح مقطع ‪ 35‬میلیمتر مربع بوده و نباید از سیم افشان براي این منظور‬
‫استفاده نمود‪.‬‬
‫‪ -4‬تسمه فوالد گالوانیزه با حداقل سطح مقطع ‪ 100‬میلیمتر مربع و حداقل ضخامت ‪ 3/5‬میلیمتر‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫‪[ 3]:‬‬
‫‪ -5-7‬هادي اتصال زمین‬
‫ماده ‪ : 5‬جنس و سطح مقطع هادي اتصال زمین (اتصال بین الكترود زمین و نقطه خنثي تاسیسات) به‬
‫قرار زیر ميباشد‪:‬‬
‫الف ‪ -‬هادي فوالدي با روكش مسي با سطح مقطع حداقل ‪ 100‬میلیمتر مربع فوالد‪.‬‬
‫ب ‪ -‬سیم مسي چند مفتوله با سطح مقطع حداقل ‪ 50‬میلیمتر مربع (ازنوع افشان نباشد)‬
‫ج ‪ -‬تسمه فوالد گالوانیزه به ابعاد حداقل ‪ 30*35‬میلیمتر‪.‬‬
‫د ‪ -‬تسمه مسي با سطح مقطع حداقل ‪ 50‬میلیمتر مربع و حداقل ضخامت ‪ 2‬میلیمتر ميباشد‪.‬‬
‫تبصره ‪ -1‬كلیه اتصاالت مربوط به اتصال زمین‪،‬در انتهاي الكترود اتصال زمین باید با لحیم سخت‬
‫(جوش اكسیژن) انجام گیرد و در انتهاي دیگر آن (محل اتصال به نقطه خنثي تابلو) اتصال باید با پیچ و‬
‫مهرههایي از جنس خود هادي و یا از جنس برنز انجام شود‪ .‬اتصاالت باید در مقابل خوردگي و زنگ‬
‫زدگي كامالً مقاوم و مصون بوده و قطر پیچ و مهرهها نباید از ‪ 10‬میلیمتركمتر باشد‪.‬‬
‫تبصره ‪ -2‬هادي اتصال زمین در صورتي كه از نظر مكانیكي حفاظت نشده باشد باید قابل رویت بوده‬
‫و در برابر عوامل مكانیكي احتمالي و مواد شیمیایي محافظت گردد براي محافظت این هادي نباید از‬
‫لولههاي فلزي استفاده نمود و حتي المقدور سعي شود هادي در طولهاي زیاد در مقابل اجسام حجیم فلزي‬
‫قرار نگیرد‪.‬‬
‫تبصره ‪ -3‬در مسیر هادي اتصال زمین در نقطه اي مناسب الزم است یك محل اتصال پیچي كه در‬

‫‪80‬‬
‫مواقع انجام اندازهگیري مقاومت زمین باز خواهد شد پیشبیني گردد این نقطه ممكن است همان نقطه وصل‬
‫هادي اتصال زمین به نقطه خنثي تاسیسات باشد‪.‬‬
‫‪ -6-7‬ابعاد هاديهاي حفاظتي و خنثي ‪[3]:‬‬
‫ماده ‪ :6‬جهت ارتباط بدنههاي لوازم و تجهیزات به نقطه خنثي باید حداقل از هادي مسیییییییي طبق جدول‬
‫حداقل سطح مقطع هادی حفاظتی استفاده شود‪.‬‬
‫جدول حداقل سطح مقطع هادي حفاظتي‬
‫هادي مسي لخت‬ ‫هادي حفاظتي عایق دار‬
‫هادي فاز‬
‫هادي عایقدار كابل ‪ 4‬رشتهاي هادي با حفاظت هادي بدون‬
‫حفاظتمكانیكي‬ ‫مكانیكي‬
‫‪4‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪185‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪240‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪400‬‬

‫تبصره ‪ - 1‬هادي مسي لخت (مربوط به جدول سطح مقطع هادي حفاظتي) نباید در طول مسیر خود‬
‫تا محل اتصال با هادي خنثي با زمین تماس الكتریكي داشته باشد مقصود از زمینكلیه هاديهاي بیگانه‬
‫اجزاء ساختمان (كف‪ ،‬دیوار و سقف) و غیره ميباشد‪.‬‬
‫تبصره ‪ - 2‬استفاده از هادي آلومینیومي به عنوان هادي حفاظتي ممنوع ميباشد‪.‬‬
‫ماده ‪ :7‬هادي خنثي‪ :‬سطح مقطعهاي خنثي درمقایسه با هادي فاز باید مطابق جدول حداقل سطح مقطع‬
‫هادي خنثي زیر باشد‪:‬‬
‫جدول حداقل سطح مقطع هادي خنثي‬
‫سطح مقطع هاديها (میلیمتر مربع)‬
‫هادي خنثي‬
‫هادي فاز‬

‫‪81‬‬
 ‫سیم لخت در شبكههاي هوایي در سیم كشيهاي‬ ‫سیم عایق دار در داخل لوله و كابلها‬
‫روكار در داخل و خارج ساختمانها‬
‫‪-‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪1/5‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪2/5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪95‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪185‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪240‬‬
‫‪150‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪185‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪400‬‬

‫‪[ 1]:‬‬
‫‪ -7-7‬هم پتانسیل كردن‬
‫ماده ‪ :8‬درهر كارگاه یا محیط كار(كه ممكن است قسمتي از یك ساختمان را اشغال كرده باشد) یك هادي‬
‫هم بندي باید كلیه قسمتهاي هادي بیگانه و هاديهاي حفاظتي را از نظر الكتریكي به شرح زیر به یكدیگر‬
‫وصل نماید‪.‬‬
‫‪ -‬هادي حفاظتي اصلي‬
‫‪ -‬هادي اتصال زمین‬
‫‪ -‬لولههاي اصلي آب‬
‫‪ -‬لولههاي اصلي گاز‬
‫‪ -‬لولههاي اصلي حرارت مركزي‬
‫‪ -‬لولههاي اصلي فاضالب‬
‫‪ -‬قسمتهاي فلزي ساختمان (ستونها‪ ،‬خرپاهاي اصلي‪ ،‬در و پنجرهها در صورتي كه از طریق اجزاي‬
‫فلزي ساختماني به اسكلت فلزي وصل نشده باشد‪).‬‬
‫‪ -‬میزهاي فلزي كه به صورت ثابت نصب شده باشند‪.‬‬
‫‪ -‬میزهاي فلزي متحرك (با هادي قابل انعطاف و گیره مخصوص اتصال زمین موقت)‪.‬‬

‫‪82‬‬
‫ماده ‪ :9‬سطح مقطع هادي هم بندي براي هم پتانسیل كردن باید با مقررات مربوط به هادي حفاظتي‬
‫(جدول حداقل سطح مقطع هادي حفاظتي) مطابقت داشته و مخصوصا ً هدایت الكتریكي آن باید با نظیر‬
‫هادي حفاظتي اصلي تاسیسات برابر بوده و سطح مقطع آن در مواردي كه حفاظت مكانیكي نداشته باشد‬
‫از ‪ 6‬میلیمتر مربع كمتر نباشد لذا انتخاب سطح مقطع این هادي مقدار بیش از ‪ 25‬میلیمتر مربع در‬
‫مواردي كه جنس آن از مس بوده و یا با هدایت الكتریكي معادل وقتي كه جنس آن از مس نباشد ضروري‬
‫نخواهد بود‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫فهرست منابع و مآخذ‪:‬‬

‫]‪ [1‬کتاب مشییخصییات فنی عمومی و اجرایی تاسیییسییات برقی سییاختمان ‪ ،‬جلد اول ‪ ،‬نشییریه‬
‫شماره ‪ ، 110-1‬معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور‬
‫]‪ [2‬پروژه تحقیقاتی بهینه سازی سیستم حفاظت و اتصال زمین در شبکه های فشار متوسط‬
‫برق ‪ ،‬کارفرما‪:‬سییازمان مدیریت و برنامه ریزی کشییور ‪ ،‬دسییتگاه اجرایی‪ :‬شییرکت برق‬
‫منطقه ای مازندران ‪ ،‬مجری پروژه دکتر جواد روحی‬
‫]‪ [3‬کتاب مقررات ملی ساختمان مبحث سیزدهم ‪ :‬طرح و اجرای تاسیسات برقی ساختمان ‪،‬‬
‫تهیه کننده ‪:‬دفتر تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان ‪1383 ،‬‬
‫]‪ [4‬کتاب بررسییییی سیییییسییییتم های قدرت مولف ‪ :‬اسییییتیونسییییون مترجم ‪ :‬دکتر محمد فرخی ‪،‬‬
‫انتشارات شهر آب چاپ اول‬
‫]‪ [5‬جمع آوری و انتشار وبالگ ولی پورغفار ‪valipurghaffar.blog.ir‬‬

‫‪84‬‬