‫مبانی برق‬

‫سيستم هاي قدرت‬

‫دکتر محمود جورابيان گروه برق‬

 ‫مشخصات عمومي سيستم هاي قدرت‬
‫در اواخر قرن نوزدهم به داليل زير استفاده از جريان متناوب سه فاز مورد توجه قرار‬
‫گرفت ‪:‬‬
‫در جريان متناوب ‪ ،‬مي توان سطوح ولتاژ را به راحتي تبديل كرد‬

‫ژنراتورهاي متناوب بسيار ساده تر از ژنراتورهاي جريان مستقيم مي باشند‬

‫موتورهاي متناوب بسيار ساده تر و ارزان تر از موتورهاي جريان مستقيم مي باشند‬

 ‫فركانس سيستم‬

‫در ابتدا فركانس هاي مختلفي از جمله ‪ 25،50،125،133‬هرتز‬ ‫‪‬‬

‫مورد استفاده قرار گرفت‬

‫در آمريكاي شمالي فركاتس ‪ 60‬هرتز مورد استفاده قرار‬ ‫‪‬‬

‫مي گيرد‬ ‫‪‬‬

‫در كشورهاي ديگر معموال از فركانس ‪ 50‬هرتز استفاده‬ ‫‪‬‬

‫مي شود‬ ‫‪‬‬

 ‫سطوح ولتاژ‬
‫‪ HV : 115,125,161,230 KV‬‬

‫‪ EHV: 345,500,765 KV‬‬

‫از ‪ UHV: 800 KV‬‬ ‫ب ا التر‬

‫خطوط انتقا لف شارقوی‪ HVDC‬‬
‫خطوط طويل حدود ‪ km 500‬هوايی‪ km 50‬زمينی‬
‫اتصال دو سيستم جريان متناوب به دليل مسايل پايداری سيیتم‬

‫به علت فرکانس سيستم های متفاوت‬

 ‫خطوط انتقا لف شارقوی‪HVDC‬‬
‫اگر چه در تاريخ توان الكتريكي‪ ،‬سيستم ‪ ac‬به خاطر راحتي و بازدهي حاصل از امكان تغيير سطح ولتاژ ‪ ac‬با‬ ‫‪‬‬
‫استفاده از ترانسفوماتور‪ ،‬با ‪ dc‬جايگزين شد اما انتقال فشارقوي به صورت ‪ dc‬نيز مزايايي به همراه دارد‪.‬‬
‫هيچگونه تلفات راكتانسي (‪ )Reactance losses‬در خطوط انتقال ‪dc‬‬ ‫‪‬‬
‫وجود ندارد ‪.‬‬
‫هنگام استفاده از ‪ dc‬هيچ نيازي به سنكرون بودن مصرف كننده‌ها‬ ‫‪‬‬
‫نيست‪.‬‬
‫چون تجهيزات الزم براي تبديل ولتاژ ‪ ac‬توليد شده به ‪ dc‬در مبدء و‬ ‫‪‬‬
‫مسافتهاي‬
‫‌‬ ‫تبديل عكس آن در مقصد گران هستند‪ ،‬معموالً انتقال ‪ dc‬در‬
‫طوالني انتقال توان (‪ 200‬مايل يا بيشتر)‬
‫براي اتصال داخلي دو سيستم با استفاده از خطوط بسيار كوتاه‪ ،‬بدون‬ ‫‪‬‬
‫آنكه نيازي به سنكرون كردن فازها باشد و همچنين هنگامي كه تلفات‬
‫كابلهاي توان زيرابي‪ ،‬كاربرد دارد‪.‬‬‫‪ ac‬بسيار زياد باشد‪ ،‬به طور مثال ‌‬
‫آلمانيها انتقال فشار قوي ‪ dc‬را شروع كردند‪.‬‬
‫‌‬ ‫براي اولين بار‪،‬‬
 ‫خطوط انتقا لف شارقوی‪HVDC‬‬
‫آنها در جنگ جهاني دوم ‪ 50‬مگاوات توان ‪ dc‬را از نيروگاه الب برلين با ولتاژ‬ ‫‪‬‬
‫‪ 400‬كيلوولت (مثبت و منفي ‪ 200‬كيلوولت) انتقال دادند‬

‫در سال ‪ 1954‬سوئدي‌ها اولين خط ‪ dc‬تجاري‪ ،‬با ولتاژ ‪ 100‬كيلوولت و توان‬ ‫‪‬‬
‫‪ 20‬مگاوات را با كابل زير دريايي از سرزمين اصلي سوئد به جزيره گوتلند در‬
‫فاصله ‪ 60‬مايلي آن احداث كردند‪.‬‬

‫نصب اولين خط ‪ dc‬اياالت متحده كه اتصال اقيانوس آرام نام داشت در سال‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1970‬تمام و به صورت يك خط انتقال هوايي ‪ 1440‬مگاواتي با طول ‪ 825‬مايل‬
‫از سيلو ايالت اورگان به سيلمار ايالت كاليفرنيا نزديك لوس‌آنجلس بود‬
‫ستفشارقوي با استقبال بيشتري روبرو ‪ dc‬انتقال‬ ‫‪‬‬
‫اعتمادزيرا در اين روش‪ ،‬تجهيزات مبدل‪ ،‬پربازده‬
‫تجاريتر‪ ،‬قابل اعتماد‌‬
‫ميتر و تجاري‌‬
‫‌تر مي‌‬
‫‪.‬شوند‬
 ‫مالحظات ‪ DC‬يا ‪AC‬‬
‫سيستم‌هاي انتقال ‪ DC‬پر هزينه اند زيرا داراي مبدل‌هايي]‪ [Converter‬در محل‬ ‫‪‬‬
‫انشعاب گيري از خطوط]‪ [Line Tap‬هستند‬
‫خطوط ‪ DC‬داراي تلفات كمتري نسبت به خطوط ‪ ac‬هستند زيرا اثر پوستي در‬ ‫‪‬‬
‫آن‌ها ناچيز است و اجازه مي‌دهد كل سطح مقطع‌هادي‪ ،‬جريان را حمل كند و‬
‫راكتانس خط نيز براي بارهاي حالت ماندگار صفر است‪ .‬راكتانس خط بعد از‬
‫شارژ شدن خط تقريبا ً ناپديد مي‌شود‪.‬‬
‫كنترلرهاي با عملكرد سريع بكار رفته در مبدل‌هاي ‪ dc‬به ‪ ac‬و ‪ ac‬به ‪ dc‬نسبت‬ ‫‪‬‬
‫به تغييرات بار‪ ،‬به سرعت واكنش مي‌دهند بنابراين يك خط ‪ dc‬پايداري يك سيستم‬
‫قدرت را بهبود مي‌بخشد‪.‬‬
‫خطوط ‪ DC‬همچنين به حريم عبور كمتري نسبت به ‪ ac‬به ازاي يك ولتاژ مشابه‬ ‫‪‬‬
‫نياز دارند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫خطوط ‪ dc‬براي انتقال در مسيرهاي طوالني‪ ،‬براي كمتر كردن تلفات خط و‬
‫همچنين به عنوان خطوط رابط بين سيستم‌هايي كه با هم سنكرون نيستند بكار‬
‫مي‌رود‪.‬‬
 ‫)‪High Voltage DC Transmission (HVDC‬‬
‫اولين خط تجاري در سوئد در سال ‪ 1954‬نصب شد‪ .‬استفاده از‬ ‫‪‬‬
‫خطوط انتقال ‪ HVDC‬از آن زمان به بعد دائما ً در حال رشد است‬
‫امروزه در حدود ‪ 40‬خط ‪ HVDC‬در سر تا سر جهان وجود دارد‬ ‫‪‬‬
‫مسافتهاي طوالني و يا به‬
‫‌‬ ‫كه يا به عنوان خطوط پر ظرفيت در‬
‫ميكنند‪.‬‬
‫سيستمها سرويس دهي ‌‬
‫‌‬ ‫رابطهاي غير سنكرون بين‬
‫عنوان ‌‬
‫خط ‪ kV500‬با طول ‪ km1700‬تا سقف ‪ MW1120‬را از‬ ‫‪‬‬
‫ژنراتورهاي برقابي در ناحيه ‪ Inga‬به ناحيه ‪ Shaba‬كه محل‬
‫ميكند‪ .‬اين پروژه در سال ‪ 1976‬كامل شد‬ ‫استخراج معدن است حمل ‌‬
‫امروزه در حدود ‪ 40‬خط ‪ HVDC‬در سر تا سر جهان وجود دارد‬ ‫‪‬‬
‫مسافتهاي طوالني و يا به‬
‫‌‬ ‫كه يا به عنوان خطوط پر ظرفيت در‬
‫ميكنند‪.‬‬
‫سيستمها سرويس دهي ‌‬
‫‌‬ ‫رابطهاي غير سنكرون بين‬
‫عنوان ‌‬
 ‫ولتاژهاي‌ استاندارد‬
‫‪1‬ـ ژنراتورها‪ ،‬از ‪ 11‬كيلوولت تا ‪ 24‬كيلوولت‬ ‫‪‬‬

‫‪2‬ـ انتقال فوق فشارقوي (‪ 345 ،)E H V‬كيلوولت‪ 500 ،‬كيلوولت و‬ ‫‪‬‬
‫‪ 765‬كيلوولت براي ‪ ac‬و حدود ‪ 500‬كيلوولت (‪ ± 250‬كيلوولت)‬
‫‪ 800‬كيلوولت(‪ ± 400‬كيلوولت) و ‪ 1000‬كيلوولت (‪± 500‬‬
‫كيلوولت) براي ‪dc‬‬
‫كيلوولت‬
‫‌‬ ‫كيلوولت و ‪230‬‬
‫‌‬ ‫‪ -3‬انتقال‌ ‪138‬‬ ‫‪‬‬

‫كيلوولت‬
‫‌‬ ‫كيلوولت و ‪69‬‬
‫‌‬ ‫‪ -4‬فوق توزيع ‪5/34‬‬ ‫‪‬‬

‫ولت و ‪4‬‬
‫كيلوولت (‪‌ 2300‬‬
‫‌‬ ‫كيلوولت و ‪5/34‬‬
‫‌‬ ‫‪ -5‬توزيع‌ ‪5/12‬‬ ‫‪‬‬
‫كيلوولت هنوز هم‌ در شهرهاي‌ كوچك‌ رايج‌ هستند)‬
‫‌‬
 ‫ساختار سيستم هاي قدرت‬

‫سيستم هاي قدرت از نظر اندازه و اجزاي ساختاري با يكديگر متفاوت هستند ‪ .‬با‬
‫وجود اين داراي شباهت هاي زير مي باشند ‪:‬‬

‫همگي در سيستم هاي سه فاز و در ولتاژ تقريبا ثابت بهره برداري مي شوند ‪.‬‬

‫از ژنراتور سنكرون براي توليد برق استفاده مي كنند ‪.‬‬

‫همگي توان را از مسافت هاي طوالني به مصرف كننده هايي كه در مناطق وسيعي‬
‫گسترده شده اند انتقال مي دهند ‪.‬‬
 ‫اجزاي سيستم هاي قدرت‬
‫شبكه توزيع‬ ‫خطوط انتقال‬ ‫بخش توليد‬
‫ساختار تاریخی و‌ آينده‌ی صنعت برق‬

‫سازمان تاریخی (کنونی) صنعت برق‬

‫صنعت برق تجدید ساختار شده‬
‫‪‬در يك تقسيم بندي ديگر سيستم انتقال به قسمت هاي زير‬
‫تقسيم مي شود‬

‫سيستم انتقال‬
‫سيستم انتقال ثانويه‬
‫سيستم توزيع‬
‫سيستم قدرت الكتريكي‬
 ‫توليد‬
‫‪ ‬سوخت‌ فسيلي‌ و سيكل بخار‬

‫سيستم توليد ساده شده‬

‫نمودار اجزا اصلي نيروگاه سوخت فسيلي‬

 ‫قدرت‌ برق‌آبي‬
‫‪ ‬تقريبا ً همه‌ منابع‌ اصلي‌ قدرـت‌ آبي‌ در اياالت‌ متحده‌ در ‌‬
‫حال‬
‫استفاده‌ هستند اما هنوز درـ جهان بيشتر توان پتانسيلي آب‬
‫دست نخورده باقي مانده است‪.‬‬
‫‪ ‬بيشتر فعاليت‌هاي برق‌آبي رـوي شعبات مرتفع و بزرگ به‬
‫منظور تامين مقادير زيادي از توان انجام شده است‪.‬‬
‫‪ ‬چنين‌ واحدهايي در كشورهاي‌ توسعه‌ يافته‌ مي‌توانند برـاي‌‬
‫صرـفه جويي درـ سوخت‌ فسيلي‌ مفيد باشند‪.‬‬
 ‫انرژي‌ هسته‌اي‬
‫‌‬
‫انگلستان‬ ‫سال ‪ 1956‬در پادشاهي‌‬ ‫اي تجاري در ‌‬ ‫نيروگاه هسته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اولين‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫وارد مدار شد‪.‬‬
‫جهان را تهيه‌‬
‫‌‬ ‫اي ‪ %5/7‬برق‬ ‫هاي هسته‌ ‌‬
‫سال ‪ 1978‬نيروگاه‌ ‌‬ ‫در ‌‬ ‫‪‬‬
‫ميكردند‪.‬‬‫‌‬
‫وجدل‪،‬‬
‫‌‬ ‫اي برآورده گردد اما بحث‌‬ ‫هسته ‌‬
‫‌‬ ‫است با گداخت‬‫اين وعده‌ ممكن‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪‬‬
‫براي توليد‬
‫‌‬ ‫شكست هسته‌اي]‪‌[Nuclear fission‬‬ ‫‌‬ ‫پذيرش فرآيند‬
‫الكتريسيته‌ در بعضي‌ از كشورها را محدود كرده‌ است‌‪.‬‬
‫گرم‬
‫جهت ‌‬‫‌‬ ‫شده‬
‫كنترل ‌‬
‫‌‬ ‫اي‬
‫شكست هسته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫اي از‬
‫قدرت هسته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫هاي‬
‫نيروگاه ‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫اي يك‌ روش‌‬ ‫شكست هسته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫براي توليد بخار استفاده‌ مي‌كنند‪.‬‬
‫‌‬ ‫كردن آب‌‬
‫‌‬
‫آب است‌‪.‬‬
‫گرم كردن‌ ‌‬
‫ساده براي ‌‬
 ‫ديگر منابع‌ انرژي‬
‫تقريبا ً تمام‌ منابع‌ انرژي مانند باد‪ ،‬آب‪ ‌،‬شيميايي‪ ،‬حرارتي‪ ‌،‬هسته‌اي‌ يا خورشيدي‌‬ ‫‪‬‬
‫مي‌توانند براي توليد انرژي به كار روند‪.‬‬
‫واكنشهاي‌‬
‫‌‬ ‫در حال حاضر از توليد شيميايي مستقيم‌الكتريسيته‌ به وسيله‬ ‫‪‬‬
‫استفاده مي‌شود‪ .‬تعداد زيادي‌ از‬‫‌‬ ‫الكتروشيميايي‪ ‌،‬در باتري‌هاي‌ قدرت‌ شيميايي‌‬
‫متصل‬
‫‌‬ ‫باطري‌هاي‌ كوچك‌تر براي‌ توليد قدرت‌ ‪ dc‬تا ‪ 100‬مگاولت‌ به‌ هم‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬
‫توربين‌هاي‌ بادي‌ تا باالي‌ ‪ 5/2‬مگاوات‌ سال‌هاي‌ متمادي‌ است كه در حال‌ كار‬ ‫‪‬‬
‫هستند‪.‬‬
‫توسط هسته‌‬
‫‌‬ ‫شده‬
‫آمده از بخار گرم‌ ‌‬ ‫انرژي‌ حرارتي‌ زمين‌ به‌ انرژي‌ بدست‌ ‌‬ ‫‪‬‬
‫بروني‌ زمين‌ در نقاطي‌ كه‌ به‌ حد كافي‌ براي خروج بخار به‌ سطح‌ زمين‌ نزديك‌‬
‫اشاره مي‌كند‪.‬‬
‫‌‬ ‫هستند‬
‫برق ‪dc‬‬ ‫تبديل مستقيم‌ به‌ ِ‬
‫‌‬ ‫طريق توليد مي‌شود‪ :‬يا با‬
‫‌‬ ‫انرژي‌ خورشيدي به‌ دو‬ ‫‪‬‬
‫نيمههادي‌‪ ،‬كه‌ مي‌توانند در حدود چند كيلووات‌ برق‬ ‫توسط سلولهاي‌ خورشيدي ‌‬ ‫‌‬
‫آيينه براي‌ منعكس‌ كردن‌ اشعه‌ خورشيد به‌ جمع‌‬ ‫استفاده از ‌‬
‫‌‬ ‫توليد كنند و يا با‬
‫كنندههاي‌ حرارتي‌‪ ،‬كه‌ يك‌ مايع‌ مخصوص را براي‌ به‌ حركت‌ در آوردن‌ يك‌‬ ‫‌‬
‫الكتريسيته گرم‌ مي‌كند‪.‬‬
‫‌‬ ‫توربين‌ براي‌ توليد باالي‌ ‪ 100‬مگاوات‌‬
 ‫‌‬
‫انتقال‬
‫‪ ‬مقادير عظيم‌ قدرـت‌ الكترـيكي‌ بايد از مكان‌هايي‌ كه‌ توليد‬
‫مي‌شود به‌ محل‌هايي‌ كه‌ براي‌ مصرفـ‌ توزيع‌ مي‌شود‪ ،‬انتقال‌‬
‫يابد‪.‬‬
‫‪ ‬همانند ديگر قسمت‌هاي‌ سيستم‌ الكتريكي‌ اين‌ عمل‌ نيزـ بايد تا‬
‫امكان دارـد با بازده‌ باال انجام‌ گيرد‪.‬‬
‫‌‬ ‫آنجا كه‌‬
‫‪ ‬براي‌ مثال‌‪ ،‬اگر يك‌ خط‌ در حال‌ انتقال‌ ‪ 1000‬مگاوات‌ با‬
‫بازده‌ ‪ %95‬باشد و يك‌ سرمايه‌گذاري‌ اضافي‌ بازده‌ آن‌ رـا تا‬
‫‪ %96‬بهبود بخشد‪ ،‬اين سرمايه‌گذاري‌ اضافي‌ بايد به‌ طور‬
‫جدي‌ مورـد توجه‌ قرـار گيرد‪.‬‬
‫قدرت فايت‬
‫‌‬ ‫انتقال در پروژة‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫خط‬
 ‫توزيع‬
‫خط (در مقايسه با‬
‫توانهاي‌ پايين‌تر روي هر ‌‬
‫فوصل كمتر و ‌‬‫‌‬ ‫‪‬‬
‫انتقـال) اجازه‌ مي‌دهد‬

‫‌‬
‫بازده‬ ‫تا در بخش توزيع تاكيد اصلي طراحي‌ به جاي حداكثر‬ ‫‪‬‬

‫ايمني و پيوستگي‌ سرويس دهي‬

‫‌‬ ‫قابليت دسترسي‌‪،‬‬
‫‌‬ ‫‪ ‬بر روي‌‬
‫باشد‪.‬‬
‫ايمني را كامالً ‌‬
‫نشان‬ ‫‌‬ ‫سيستم توزيع‌ مسكوني‌ آمريكا توجه‌ به‌‬
‫‌‬ ‫‪‬‬
‫مي‌دهد‪.‬‬
 ‫شبكه توزيع مسكوني ‪ 120/240‬ولتي در آمريكا‬

‫پتانسيل‬
‫‌‬ ‫اين سيستم‪ ‌،‬سه‌ سيمه ‪ 120/240‬ولت‌ بوده و داراي يك‌ سيم‌ خنثي‌ با‬ ‫‪‬‬
‫پتانسيل خنثي‌‬
‫‌‬ ‫زمين‌ و دو سيم‌ گرم ديگر با ‪ 120‬ولت‌ باال و ‪ 120‬ولت‌ پايين‌تر از‬
‫مي‌باشد‪ .‬در اين‌ شبكه‌ بارهاي‌ ‪ 120‬ولتي‌ از طريق يكي از دو سيم گرم و سيم‌‬
‫متصل مي‌شود‪.‬‬
‫‌‬ ‫زمين‌ تغذيه‌ مي‌شوند و بارهاي‌ ‪ 240‬ولتي‌ بين دو سيم گرم‬
‫سيستم توزيع و فوق توزيع شعاعي‬
‫سيستم توزيع و فوق توزيع حلقوي‬
‫طرح تركيبي‬
‫طرح شبكه اي براي بارهاي پرتراكم‬
‫خط توزيع هوايي‬
 ‫وظايف سيستم قدرت‬
‫•انرژي را ازـ يكي از صورت هاي طبيعي موجود به صورت انرـژي‬
‫الكتريكي درآورـد ‪.‬‬
‫•سيستم بايد تقاضاي بار حقيقي و راكتيو ‪ ،‬مرتبا در حال تغيير را‬
‫تامين نمايد ‪.‬‬
‫• سيستم بايد انرژي را با كمترين هزينه و حداقل تاثير زيست –‬
‫محيطي تامين نمايد ‪.‬‬
‫•كيفيت توان عرضه شده با توجه به عوامل ( تثبيت فركانس ‪ ،‬تثبيت ولتاژ ‪،‬‬
‫قابلت اطمينان ) بايد داراي حداقل استانداردهاي الزم باشد ‪.‬‬