‫فصل دهم‬

‫برقگیر ها و محاسبات آنان‬

‫استاد مربوطه ‪ :‬مهندس شهبازی‬

‫گردآورندگان ‪:‬‬
‫سمیرا محمدی ‪ -‬دنیا افر ‪ -‬مهسا زارعی‬
 ‫‪3‬‬

‫‪ -‬مقدمه‬
‫بر اساس استانداردهای بین المللی ‪ ,‬ایزوالسیون تجهیزات فشارقوی در کلیه ردیف های ولتاژ‬
‫نامی ( توزیع ‪ ,‬فوق توزیع و انتقال) با در نظر گرفتن اضافه ولتاژ های موجی ‪ ,‬برآورد و‬
‫پیش بینی میشود‪.‬اضافه ولتاژ های موجی به عنوان تهدیدکننده ی جدی ایزوالسیون داخلی‬
‫تجهیزات فشارقوی محسوب میشود‪ .‬لذا براساس مقررات و دستورالعمل های استانداردهای بین‬
‫المللی ‪ ,‬ایزوالسیون داخلی تجهیزات فشار قوی ‪ ,‬به منظور تحمل این نوع اضافه ولتاژ ها و با‬
‫احتمال صفر برای وقوع قوس برآورد میشود‪.‬برقگیرها به منظور حفاظت تجهیزا در مقابل‬
‫اضافه ولتاژهای گذرا و تخلیه اضافه ولتاژهای موجی ظاهر شده در هادی های خطوط و پست‬
‫های فشار قوی بکار میروند این وسایل بطور موازی با تجهیزات تحت حفاظت خود قرار‬
‫میگیرند‪.‬‬
 ‫ایزوالسیون داخلی و خارجی‬ ‫‪4‬‬

‫طبق تعریف استاندارد ‪ ,‬مواد عایقی موادی هستند که تحت تاثیر شدت میدان الکتریکی واقع بر‬
‫انها هیچگونه جریان تخلیه ای را برقرار نسازند ‪.‬اندازه ی فاصله ی عایقی و حداکثر ولتاژ‬
‫قابل تحمل ‪ ,‬به عنوان سطح ایزوالسیون دستگاه فشار قوی مرسوم میباشند ‪ .‬براین اساس سطح‬
‫ایزوالسیون هادی های تحت ولتاژ در پست ها به دو نوع سطح ایزوالسیون داخلی و خارجی‬
‫تقسیم میشود ‪ .‬ایزوالسیون خارجی در فضای باز مطرح میباشد که توسط هوا با ایجاد یک‬
‫فاصله ی هوایی تامین میشود ‪.‬ایزوالسیون داخلی برای تجهیزات فشار قوی در داخل محفظه ی‬
‫بسته مطرح میگردد که این محفظه ها توسط روغن ‪ ,‬کاغذ آغشته به روغن‪,‬هوای فشرده و‬
‫گاز‪ sf6‬و ‪ ...‬آب بندی میشوند‪.‬‬
 ‫‪5‬‬

‫آگاهی از نوع اضافه ولتاژ و علل بروز آن و همچنین عکس العمل ماده ی عایقی از نظر ارایه‬
‫ولتاژ دی الکتریک کافی در قبال آن در انجام پیش بینی های مورد نیاز (به منظور جلوگیری‬
‫از بروز قوس در ایزوالسیون داخلی و تقویت مناسب ایزوالسیون داخلی ) حایز اهمیت خواهد‬
‫بود لذا برای رسیدن به این منظور در بخش بعدی اضافه ولتاژ های ایجاد شده در پست های‬
‫فشار قوی را مورد بررسی قرار میدهیم ‪.‬‬
 ‫منابع اضافه ولتاژ در پست های فشار قوی‬ ‫‪6‬‬

‫اضافه ولتاژ های ظاهر شده در شبکه به دو دسته ی اضافه ولتاژ های موقت و اضافه‬
‫ولتاژ های موجی تقسیم می شوند ‪:‬‬

‫الف ) اضافه ولتاژ های موقت دراز مدت‬

‫‪ – 1‬اضافه ولتاژ های موقت‬
‫ب ) اضافه ولتاژ های موقت کوتاه مدت‬

‫‪ – 2‬اضافه ولتاژ های موجی ‪ :‬این نوع اضافه ولتاژ با فاصله ی زمانی بسیار کم بر‬
‫روی نیم پریود ولتاژ سینوسی ظاهر میشود که در شکل های زیر نشان داده میشود ‪.‬‬
‫اضافه ولتاژ های موقت ‪ :‬افزایش ولتاژهای با فرکانس ‪50‬هرتز شبکه به عنوان‬ ‫‪7‬‬
‫اضافه ولتاژ های موقت نامیده میشود ‪.‬این نوع اضافه ولتاژ ها به دو صورت‬
‫در شبکه ایجاد میشوند‪:‬‬
‫الف ) اضافه ولتاژ های موقت دراز مدت‪((:‬بیش از یک دقیقه)) ‪:‬این نوع اضافه‬
‫ولتاژ با افزایش محدد دامنه به میزان ‪ 5‬تا ‪ 10‬درصد ایجاد میشود ‪.‬این نوع‬
‫اضافه ولتاژها به علت تغییرات توان های اکتیو و راکتیو بار شبکه در ‪24‬‬
‫ساعت قابل مشاهده است ‪.‬‬
‫ب) اضافه ولتاژهای موقت کوتاه مدت ( کمتر از یک دقیقه ) ‪ :‬این نوع اضافه‬
‫ولتاژ موقت با افزایش دامنه به میزان ‪ 20‬تا ‪ 80‬درصد در کمتر از یک دقیقه‬
‫مشاهده میشود ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اضافه ولتاژ های موجی ‪ :‬این نوع اضافه ولتاژ با فاصله ی زمانی بسیار‬
‫کم بر روی نییم پریود ولتاژ سینوسی ظاهر میشود‪.‬در شبکه های قدرت اضافه‬
‫ولتاژ های موجی تحت تاثیر دو پدیده ی زیر ظاهر میشوند‪:‬‬
‫الف) پدیده ی تخلیه ی جوی ‪ :‬با ایجاد صاعقه ی آسمانی بین ابرها و هادی های‬
‫فاز شبکه اضافه ولتاژ هایی به نام اضافه ولتاژ صاعقه ایجاد میشود‪.‬‬
‫ب) پدیده ی بروز برگشت جرقه ‪ :‬هنگامی که در مسیر جریان بار شبکه پارگی‬
‫یا قطع هادی های فاز بگونه ای رخ دهد که فاصله ی هادی ها در محل قطع‬
‫ناچیز باشد آنگاه جریان بار از طریق قوس الکتریکی در نقطه ی پارگ هادی‬
‫ایجاد میشود‪.‬‬
8
9
10
 ‫‪11‬‬
‫در شبکه های قدرت ‪ ,‬اضافه ولتاژ های موجی تحت تاثیر دو پدیده زیر‬ ‫•‬
‫ظاهر میشوند ‪:‬‬
‫الف ) پدیده ی تخلیه ی جوی ‪ :‬با ایجاد صاعقه ی آسمانی بین ابرها و هادی های فاز‬
‫شبکه ‪ ,‬اضافه ولتاژ هایی به نام اضاف ولتاژ صاعقه ایجاد میشود مطابق شکل قبل‬
‫قسمت( ب)‬
‫ب ) پدیده ی بروز برگشت جرقه ( یا کلید زنی ) ‪ :‬هنگامی که در مسیر جریان بار شبکه‬
‫‪ ,‬پارگی یا قطع هادی های فاز به گونه ای رخ دهد که فاصله ی هادی ها در محل قطع‬
‫ناچیز باشد آنگاه جریان بار از طریق قوس الکتریکی در نقطه ی پارگی هادی ایجائ‬
‫میشود‪.‬‬
 ‫سطح عایقی تجهیزات در مقابل ولتاژ های موجی صاعقه ‪:‬‬ ‫‪12‬‬

‫تحمل هر نوع ایزوالسیون داخلی و خارجی تجهیزات فشار قوی در قبال ولتاژ های موجی (صاعقه‬
‫‪ ,‬کلیدزنی )با منحنی ولت – ثانیه ی آن مطابق با شکل زیر نشان داده میشود منحنی ولت‪ -‬ثانیه ‪,‬‬
‫میزان تحمل ایزوالسیون داخلی و خارجی را در قبال ولتاز های موجی نشان میدهد ‪.‬این منحنی‬
‫سطح ولتاژ عایقی به ‪ kv‬را برحسب زمان به میکروثانیه نشان میدهد‪.‬کاربرد این منحنی در برآورد‬
‫ولتاژ قابل تحمل و بروز قوس یا عدم بروز آن در قبال هر نوع ولتاژ موجی میباشد‪.‬‬
13
 ‫‪14‬‬
‫برقگیر ها و انواع آن ‪:‬‬ ‫•‬
‫برقگیرها باید قادر به حفاظت تجهیزات در مقابل تخریب در اثر موج ولتاژ صاعقه‬
‫باشند ‪ .‬از طرف دیگر نباید در اثر بروز اشکاالتی در شبکه ( از قبیل کلیدزنی یا‬
‫اتصال فاز به زمین و ‪ )...‬بی مورد عمل نموده یا صدمه ببیند ‪ .‬در هر حال انتخاب این‬
‫وسیله باید با درنظر گرفتن تمام شرایط صورت گیرد به گونه ای که صرفه جویی‬
‫اقتصادی نیز مد نظر قرار گیرد ‪.‬در این بخش به ساختمان انواع برقگیرهای بکارگرفته‬
‫در شبکه های برق و پست های فشار قوی اشاره میشود ‪.‬‬
‫‪ -1‬برقگیر با فاصله ی هوایی‬
‫‪ -2‬برقگیر سیلیکون کاربید‬
‫‪ -3‬برقگیر با اکسید فلزی روی‬
 ‫برقگیر با فاصله هوایی ‪:‬‬ ‫•‬
‫‪15‬‬
‫ابتدایی ترین روش حفاظت در مقابل صاعقه ‪ ,‬استفاده از فاصله هوایی میباشد که با نام‬
‫برقگیر های شاخکی معروف هستند که متناسب با ولتاژ ‪ ,‬در فاصله ی معینی بین هادی‬
‫و زمین قرار میگیرند در این نو ع برقگیر ها با وجود اضافه ولتاژ بین شاخک های آن‬
‫قوس الکتریکی برقرار میگردد ‪ .‬ایجاد قوس الکتریکی به منزله ی اتصال کوتاه بوده که‬
‫آن هم از ایجاد اضافه ولتاژ در شبکه جلوگیری میکند‪.‬شکل زیر دو شاخک این نوع‬
‫برقگیر ها به همراه حرکت قوس بین دو شاخک را نشان میدهد‪.‬‬
 ‫‪16‬‬

‫برقگیر سیلیکون کاربید ‪:‬‬

‫با افزایش قدرت انتقالی در شبکه های سراسری و افزایش سطح جریانهای اتصال کوتاه ‪ ,‬استفاده از برقگیر‬
‫های با فاصله هوایی باعث ایجاد صدماتی زیادی میشود‪ .‬برای رفع این مشکل میتوان از یک مقاومت سری‬
‫شده با شاخک های برقگیر استفاده نمود این مقاومت باعث کاهش جریان اتصال کوتاه میشود ‪.‬البته اگر‬
‫مقدار این مقاومت بزرگ باشد جریان عبوری ازز آن زیاد نبوده و باعث کاهش اضافه ولتاژ صاعقه نمیشود‬
‫هم چنین اگر این مقاومت کوچک باشد جریان اتصال کوتاه بزرگ میشود لذا استفاده از یک مقاومت‬
‫غیرخطی ضروری به نظر میرسد تا با افزایش جریان مقاومت آن نیز کم شود در شکل زیر مشخصه ی‬
‫یک برقگیر با وجود فاصله ی هوایی برای مقاومت خطی و غیر خطی نشان داده شده است‪.‬‬
17
 ‫همانگونه که در شکل قبل دیدید با استفاده از مقاومت غیر خطی ولتاژ خاموش شدن قوس ممکن است‬ ‫‪18‬‬
‫باالتر از ولتاژ نامی باشد ولی با مقاومت خطی این ولتاژ نسبتا کم خواهد بود‪.‬حداکثر ولتاژ اعمال شده به‬
‫تجهیزات با وجود عملکرد برقگیر بستگی به میزان جریان برقگیر دارد که به این ولتاژ ‪ ,‬ولتاژ باقی‬
‫مانده برقگیر میگویند که سطح حفاظت برقگیر را مشخص میکند ‪.‬لذا در این نوع برقگیر ها طراحی باید‬
‫به گونه ای صورت گیرد که ‪:‬‬
‫الف) ولتاژ باقی مانده برقگیر به حداقل خود کاهش یابد‪.‬‬
‫ب) ولتاژ عملکرد برقگیر تا حد ممکن به ولتاژ باقی مانده ی آن نزدیک باشد‪.‬‬
‫ج) ولتاژ خاموش شدن قوس باالتر از حداکثر ولتاژ شبکه در حالت کار عادی باشد‪.‬‬
 ‫‪19‬‬
‫در برقگیر های سیلیکون‪ -‬کاربید از مواد کاربید سیلیسیوم استفاده میشود این مواد دارای مقاومت‬
‫الکتریکی غیر خطی بوده و در جریان های مختلف مقاومت های متفاوتی از خود نشان میدهند به‬
‫سیلیکون‪ -‬کاربید با ولتاژ‪ 24‬کیلو ولت مقاومت کاربید سیلیسیوم از‬ ‫عنوان مثال در یک برقگیر‬
‫برقگیر ‪ ,‬حدود ‪ 50‬اهم و در جریان عبوری ‪ 500‬آمپر و حدود ‪ 2‬اهم در جریان عبوری ‪100‬‬
‫کیلو آمپر خواهد بود‪.‬در شکل زیر مشخصه ی ولتاژ –جریان یک مقاومت غیر خطی از جنس‬
‫کاربید سیلیسیوم به همراه مشخصه ی ایده آل یک برقگیر ( که به صورت خط چین مشخص شده )‬
‫ارایه گردیده است‪.‬‬
 ‫برای اینکه در حالت های عادی از عبور جریان در برقگیر جلوگیری شود وجود فاصله‬ ‫‪20‬‬

‫هوایی الزامی خواهد بود پس از اعمال ولتاژ ضربه (یا اضافه ولتاژ های به اندازه کافی بزرگ‬
‫)‪,‬فاصله ی هوایی هادی شده و بارهای الکتریکی را به زمین هدایت میکند البته با توجه به‬
‫آنکه خاموش شدن قوس در فاصله ی هوایی ‪ ,‬در جریان صفر صورت میگیرد لذل مطابق‬
‫شکل زیر جریان الکتریکی تا صفر شدن آن از برقگیر عبور میکند ‪.‬‬
 ‫همانگونه که ذکر شد در این نوع برقگیر ها از مواد کاربید سیلیسیوم استفاده میشود ‪.‬این ماده‬ ‫‪21‬‬

‫یک نوع نیمه هادی است که مقاومت آن در جریان کم ‪ ,‬زیاد و در جریان زیاد ‪ ,‬کم میباشد‬
‫‪.‬اصول عملکرد غیر خطی مقاومت در این مواد به این ترتیب است که در مدت زمان هدایت‬
‫موج ضربه انرزی زیاد آن باعث ایجاد حرارت شدیدی در مرزدانه های ماده ی مذکور میشود‬
‫که این امر موجب کاهش مقاومت آن میشود ‪ .‬این موضوع اجازه میدهد که موج ضربه با‬
‫عبور از حداقل مقاومت وارد زمین شود پس از گذر موج ضربه توده ی بلوک کاربید سیلیسیوم‬
‫‪ ,‬مرز های دانه ها را به سرعت خنک کرده و باعث افزایش سریع مقاومت بلوک میشود ‪.‬‬
 ‫‪22‬‬
‫این افزایش در مقاومت ‪ ,‬دامنه ی جریان متناوب شبکه را که متعاقب موج ضربه عبور‬

‫میکند به چند صد آمپر تقلیل میدهد‪ .‬فاصله ی هوایی نیز به گونه ای طراحی میشود که‬

‫در اولین گذر جریان از صفر جریان را قطع نماید‪.‬شکل زیر ساختمان یک قرص با‬

‫مواد کاربید سیلیسیوم را نشان میدهد‪.‬‬

 ‫‪23‬‬
‫در نوع مدرن تر برقگیرهای ‪ ,sic‬برای کاهش تلفات در برقگیر ( که منجر به افزایش عمر و‬
‫قابلیت اعتماد و تحمل بیشتر انرژی حرارتی میگردد) از روش های مغناطیسی برای خاموش‬
‫کردن جرقه در فاصله ی هوایی پس از گذر موج و در نتیجه ‪ ,‬قطع جریان متعاقب موج‬
‫استفاده میشود ‪.‬شکل زیر ساختمان یک نمونه از این نوع برقگیر ها را نشان میدهد‪.‬‬
‫در شکل زیر شکل موج ولتاژ و جریان این نوع برقگیرها نشان داده شده‬
‫‪24‬‬

‫است‪:‬‬
 ‫‪25‬برقگیر بااکسید فلزی روی‪:‬‬
‫در نوع مدرن برقگیر های غیر خطی ‪ ,‬با استفاده از اکسید فلزات از جمله اکسید روی‬
‫‪ ,‬یک نوع مقاومت غیر خطی ساخته می شود که مشخصه ی آن به مشخصه ی‬
‫برقگیر ایده آل نزدیک است‪.‬شکل زیر مشخصه ی این نوع مقاومت را با مشخصه ی‬
‫مقاومت از جنس کاربید سیلیسیم مقایسه میکند‪.‬‬
‫‪ 26‬همانگونه که مشاهده میشود ‪ ,‬جریان این مقاومت در ولتاژهای کم ‪ ,‬ناچیز است‪ .‬لذا این نوع برقگیر‬
‫احتیاج به فاصله هوایی ندارد‪ .‬جریان عبوری از این نوع برگیر در ولتاژ نامی در حد چند میلی‬
‫آمپر است که باعث ایجاد گرمای زیادی نمیشود‪ .‬در ولتاژ های باال نیز مقاومت اکسید فلز کم‬
‫میشودو لذا جریان بزرگی از آن عبور میکند‪.‬پس از آنکه اضافه ولتاژ از بین رفت ‪ ,‬مقاومت مجددا‬
‫بزرگ شده و جریان آن نیز کم می شود‪.‬به این دلیل ‪ ,‬جریان متعاقب در این نوع برقگیرها ناچیز‬
‫است و قبل از صفر شدن ولتاژ متناوب نیز جریان برقگیر ‪ ,‬بسیار کوچک است‪.‬شکل زیر جریان‬
‫متعاقب برقگیر با اکسید فلز روی را نشان می دهد‪.‬‬
 ‫‪27‬‬
‫ساختمان این نوع برقگیرهای بدون فاصله هوایی بسیار ساده است که از تعدادی اجزا استوانه ای‬
‫شکل تشکیل شده اند ‪.‬طول این اجزا استوانه ای ‪,‬افت ولتاژ بر روی این مقاومت را نشان میدهد و‬
‫قطر آن هم ‪ ,‬حداکثر جریان مجاز را مشخص میکند ‪ .‬دو سطح دایره ای شکل استوانه ‪ ,‬با نشاندن‬
‫الیه ای نازک از فلز روی ‪ ,‬کامال هادی میشود که امکان اتصال سری چند استوانه را فراهم می‬
‫سازد‪.‬این اجزا که اصطالحا قرص خوانده می شوند‪ ,‬در داخل یک لوله ی از جنس چینی قرار می‬
‫گیرند‪.‬قسمت خارجی این لوله‪ ,‬دارای شیارهایی است تا طول خزندگی در هوای آزاد ‪ ,‬زیاد شود ‪.‬‬
‫برقگیر با فاصله هوایی نیز داخل چنین لوله ای قرار دارد‪.‬شکل زیر ساختمان ماده ی قرص‬
‫برقگیر بدون فاصله ی هوایی را نشان می دهد‪.‬‬
 ‫‪28‬‬
‫در صورتی که ولتاژ به این قرص اعمال شود‪ ,‬شدت میدان الکتریکی در اکسید روی‬
‫‪,‬به دلیل قابلیت هدایت الکتریکی خوب آن ‪ ,‬کم است ‪ .‬ولی در مواد افزودنی ‪,‬شدت میدان‬
‫بسیار بزرگ می باشد‪ .‬در ولتاژ کم ‪ ,‬این الیه های عایقی تحمل زیادی دارند و در نتیجه‪,‬‬
‫جریان عبوری از آن کم است‪ .‬با افزایش ولتاژ‪ ,‬عایق بین دانه های اکسید روی می شکنند و‬
‫در نتیجه ‪ ,‬جریان افزایش می یابد‪ .‬این روند ‪ ,‬مشخصه ی غیر خطی این قرص را ایجاد‬
‫می کند‪.‬در اینجا به جای فاصله ی هوایی در برقگیر کاربید سیلیسیم ‪ ,‬الیه های نازک عایق‬
‫بین دانه های اکسید روی‪ ,‬نقش فاصله هوایی را برعهده دارند‪.‬لذا از مزایای این نوع برقگیر‬
‫ها ‪,‬عدم نیاز به فاصله هوایی می باشد که باعث میشود تا جریان متعاقب در این نوع برقگیر‬
‫ها وجود ‪.‬نداشته باشد‪ .‬یعنی جریان عبوری با کاهش اضافه ولتاژ موج ضربه ‪ ,‬کاهش می‬
‫یابد و با ولتاژ متناوب ادامه پیدا نمی کند‪.‬‬
 ‫‪29‬‬

‫از این رو در عملکرد این نوع برقگیر ها‪ ,‬کمتر از برقگیر های با فاصله هوایی ‪ ,‬گرما ایجاد‬
‫می شود‪.‬از دیگر مزایای این نوع برقگیرها ‪ ,‬سرعت عملکرد در پیشانی موج ضربه است‪.‬به‬
‫این معنی که تاخیر در تخلیه ی الکتریکی (که در فاصله هوایی وجود دارد) در این نوع برقگیر‬
‫ها کم است همچنین بخاطر کوچکتر بودن ابعاد فیزیکی برقگیر های اکسید روی ‪ ,‬حجم این نوع‬
‫برقگیر ها نیز کم بوده و بالطبع ‪ ,‬وزن آنها نیز کم میباشد‪.‬‬
‫اما از مشکالت این نوع برقگیرها ‪ ,‬وجود جریان در ولتاژ کار عادی است‪.‬این جریان در حد‬
‫میلی آمپر است‪ ,‬ولی بهرحال وجود دارد‪.‬مشکل دیگر آن است که با تکرار عملکرد ‪ ,‬الیه ی‬
‫عایق بین دانه های اکسید روی می سوزد که این موضوع ‪ ,‬امکان افزایش جریان در ولتاژ کار‬
‫را فراهم می سازد‪ .‬لذا نیاز به یک میلی آمپر متر است تا با سری شدن با برقگیر‪ ,‬این جریان به‬
‫طور مداوم اندازه گیری شود تا از اشکاالت در برقگیر با خبر شویم‪.‬مشکل دیگر‪ ,‬تغییر مقاومت‬
‫برقگیر بر اثر درجه حرارت آن است ‪.‬‬
‫در شکل زیر دو نوع برقگیر اکسید روی با سطح ولتاژ های ‪ 132 KV‬و ‪KV‬‬ ‫•‬ ‫‪30‬‬

‫‪ 400‬نشان داده شده است‪.‬‬

 ‫‪31‬‬

‫• مشخصات نصب برقگیر ها‬

‫این مشخصات را می توان از جنبه های مختلف زیر مورد بررسی قرار داد‪:‬‬
‫‪ –1‬محل نصب برقگیر ها‬
‫‪-2‬فاصله ی مجاز برقگیر ها‬
‫‪-3‬نحوه ی اتصال برقگیر به سیستم زمین‬
‫‪-4‬کنتور برقگیر‬
‫‪-5‬حلقه ی هماهنگ کننده‬
 ‫محل نصب برقگیرها‬ ‫‪32‬‬
‫چنانچه سیستم حفاظت از صاعقه ی خط‪ ,‬ضعیف باشد‪ ,‬ممکن است صاعقه به طور مستقیم و‬
‫یا در اثر پدیده ی قوس برگشتی ‪ ,‬به سیم های فازهای اصلی برخورد نماید‪ .‬دامنه شیب این‬
‫امواج در نزدیکی محل برخورد بسیار بزرگ بوده و خطرات جدی را برای تجهیزات پستی‬
‫در مجاورت آن ‪ ,‬این پدیده صورت گرفته است ‪ ,‬بوجود خواهد آورد‪ .‬در این حالت برای‬
‫ایجاد یک حفاظت مطمئن ‪ ,‬نصب برقگیر در ابتدای خطوط ضروری خواهد بود‪ .‬لذا نصب‬
‫برقگیر روی ورودی فیدر خط برای کاهش اضافه ولتاژ روی تجهیزات فیدر خط تا برقگیر‬
‫توصیه میشود ضمن آنکه نصب برقگیر روی فیدر خط ‪ ,‬جهت کاهش اضافه ولتاژ تجهیزات‬
‫سر خط ( قبل از بریکر) و در زمانی که کلید خط ( در اثر خطا یا مسائل تعمیراتی و بهره‬
‫برداری ) باز میباشد نیز استفاده میگردد‪ .‬همچنین بخاطر گران بودن تجهیزاتی از قبیل‬
‫ترانسفورماتور های قدرت ‪ ,‬در پست های فشار قوی و در دو طرف این ترانسفورماتور ها ‪,‬‬
‫نصب برقگیرها الزامی است ‪ .‬بعالوه نصب برقگیر در سایر نقاط و مشخصا در روی شین‬
‫ها و در صورت عدم امکان حصول هماهنگی عایقی به شکل کامل قابل توجیه است‪.‬‬
 ‫‪33‬‬
‫فاصله ی مجاز برقگیرها‬

‫ولتاژ های موجی صاعقه از طریق خطوط انتقال انرژی و هادی های فاز متصل به شین‬
‫های اصلی به پست وارد گردیده و در شین های آن منتشر میشوند‪.‬در مدت برقراری‬
‫شرایط تخلیه ی جوی در برقگیر‪ ,‬دامنه ی ولتاژ های تخلیه در محل برقگیر تا سطح‬
‫حفاظت آن ‪ ,‬کاهش یافته و سپس در دو طرف آن و با افزایش تدریجی فاصله ی برقگیر‬
‫تا تجهیزات‪ ,‬فزونی میابد‪.‬هر چه شیب موج ورودی ‪ ,‬تندتر و فاصله ی برقگیر تا‬
‫تجهیزات مورد حفاظت ‪ ,‬بیشتر باشد ولتاژ ظاهر شده در ترمینال های تجهییزات نیز‬
‫بزرگتر خواهد شد‪.‬‬
 ‫نحوه ی اتصال برقگیر به سیستم زمین‬ ‫‪34‬‬

‫برقگیر ها باید از کوتاه ترین راه ممکن به سیستم زمین پست متصل گردند و‬
‫سیستم زمین جداگانه ای برای آنها نیاز نخواهد بود ‪.‬بسته به جریان های اتصال‬
‫کوتاه ممکن ‪ ,‬سطح مقطع سیم اتصال‪ ,‬انتخاب می گردد‪.‬‬
 ‫کنتور برقگیر‬ ‫‪35‬‬

‫به منظور شمردن تعداد عملکرد برقگیرها در هر سال و یا در هر دوره ی زمانی ‪ ,‬از‬
‫وسیله ای بنام کنتور برقگیر استفاده میشود‪ .‬این نوع کنتور از نوع الکترومکانیکی بوده‬
‫و می بایست توانایی تحمل حداکثر جریان تخلیه ی برقگیر را داشته باشد‪ .‬این کنتورها‬
‫باید در مسیر سیم زمین برقگیر به نحوی نصب شوند که امپدانس این سیم تغییر چندانی‬
‫ننماید ‪.‬شکل زیر نحوی قرار گرفتن کنتور در مسیر برقگیر را نشان می دهد‪.‬‬
 ‫حلقه ی هماهنگ کننده‬ ‫‪36‬‬

‫این حلقه ها به منظور یکنواخت کردن میدان های الکتریکی در اطراف برقگیر و‬
‫جلوگیری از ایجاد کرونا بر روی آن نصب می شوند‪ .‬البته در سطح ولتاژ های باال‪,‬تعداد‬
‫این حلقه ها افزایش می یابد تا درصد یکنواختی میدان الکتریکی در اطراف عایق برقگیر‬
‫افزایش یابد‪.‬‬
 ‫طراحی مشخصات برقگیرها‬
‫‪37‬‬
‫با توجه به آنکه برقگیرها به منظور حفاظت ایزوالسیون داخلی در قبال ولتاژهای موجی‬
‫صاعقه و قطع و وصل به کار می روند‪,‬لذا ضروری است تا پارامتر های طراحی برقگیر ها‬
‫در راستای دست یابی به اهداف کاربرد آنها صورت گیرد‪.‬لذا مهمترین پارامترها در انتخاب‬
‫برقگیر ها را می توان بصورت زیر بیان نمود‪.‬‬
‫الف ) حداکثر ولتاژ کار دائم (‪(MCOV‬‬
‫ب ) ولتاژ نامی )‪(Ur‬‬
‫ج) جریان تخلیه نامی‬
‫د ) حداکثر جریان ضربه ی قابل تحمل‬
‫ه ) حداکثر جریان قابل تحمل با زمان دیود‬
‫و)قابلیت تحمل جذب انرژی )‪(w‬‬
‫ز)ظرفیت دریچه ی اطمینان برقگیر‬
‫ح)فاصله ی مجاز برقگیر‬
‫ط)افت ولتاژ در هادی های برقگیر‬
 ‫حداکثر ولتاژ کار دائم‬
‫از آنجا که در شبکه های برق معموال برقگیر ها بین فاز و زمین بسته می شوند‪.‬لذا ولتاژ کار‬ ‫‪38‬‬

‫‪ 1‬برابر حداکثر ولتاژ خط می باشد‪.‬همچنین برای این مقدار‬ ‫‪3‬‬

‫دائم برقگیر ( ‪ )UC‬به میزان‬

‫نیز یک ضریب اطمینانی در نظر گرفته می شود که حداقل مقدار این ضریب ‪ ,‬برابر‬
‫‪1.05‬می باشد ‪ ,‬لذا ‪:‬‬

‫‪UL‬‬
‫‪UC >1.05‬‬
‫‪3‬‬

‫مثال ) برای شبکه ی با ولتاژ ‪ 230 KV‬ولتاژ کار دائم برقگیر را بیابید‪.‬‬
‫با توجه به آنکه در سطح ولتاژ ‪ , 230KV‬حداکثر ولتاژ آن برابر‬
‫‪ 245 KV‬است و با در نظر گرفتن ضریب اطمینان ‪ , 1.05‬ولتاژ کار دائم برقگیر برابر‬
‫خواهد بود با ‪:‬‬
‫‪245‬‬
‫* ‪UC = MCOV > 1.05‬‬ ‫‪KV‬‬
‫‪3‬‬

‫‪UC = MCOV > 148.5 KV‬‬

 ‫‪39‬‬
‫معموال مقدار ‪ MCOV‬بر حسب کیلوولت موثر داده می شود‪ .‬سازندگان برقگیر ها‪ ,‬تولیدات‬
‫خود را به مدت ‪1000‬ساعت تحت ولتاژ‪ 1.05 UC‬قرار می دهند و تلفات برقگیر را در ابتدا و‬
‫انتهای مدت آزمایش اندازه گیری می کنند‪ .‬در صورتی که تلفات برقگیر ‪ ,‬تغییر نکرده باشد ‪,‬‬
‫برقگیر مورد تایید قرار می گیرد‪.‬‬
 ‫ولتاژ نامی برقگیر (‪)Ur‬‬
‫‪40‬‬

‫معموال ولتاژ نامی به صورت ولتاژ کارکرد دائم و پیوسته ی تجهیزات تعریف میشود‪ .‬ولی‬
‫برای برقگیر ها‪ ,‬بصورت اندازه ی معینی از قابلیت اضافه ولتاژ موقت بیان می شود ‪ .‬به‬
‫عبارت دیگر در برقگیر ها ‪ ,‬مقدار ولتاژ نامی به چند عامل زیر بستگی دارد‪:‬‬
‫الف ) اضافه ولتاژ موقتی ( ‪ : (Ur‬این اضافه ولتاژ در سه حالت ناشی از ‪ )1‬اتصال کوتاه‬
‫فاز به زمین ‪ )2 ,‬قطع بار و افزایش ولتاژ شبکه ‪,‬‬
‫و ‪ ) 3‬ایجاد هر دو حالت می باشد ‪.‬عموما هنگام انتخاب مشخصات برقگیر ‪ ,‬تنها اضافه‬
‫ولتاژ های موقت حاصل از اتصال فاز به زمین در نظر گرفته می شوند‪.‬‬
‫در صورتی که اتصال کوتاه تک فاز به زمین رخ دهد ‪ ,‬ولتاژ دو فاز سالم نیز افزایش می‬
‫یابد که مقدار آن برابر است با ‪:‬‬

‫‪UL‬‬
‫‪CT = CE‬‬
‫‪3‬‬
 ‫‪41‬‬

‫همچنین اگر بار یک خط ‪ ,‬قطع گردد‪ ,‬میزان اضافه ولتاژ موقتی برابر خواهد‬
‫بود با ‪:‬‬

‫‪UL‬‬
‫‪UT = CL‬‬
‫‪3‬‬

‫که ضریب اضافه ولتاژ در اثر قطع بار ( ‪ , ) CL‬در ارتباط با زمان عملکرد‬
‫رله ها می باشد ‪.‬حال اگر احتمال وقوع اتصال کوتاه و قطع بار به طور هم‬
‫زمان وجود داشته باشد ‪ ,‬آنگاه مقدار اضافه ولتاژموقتی از رابطه ی زیر‬
‫محاسبه می گردد‪:‬‬

‫‪UL‬‬
‫‪UT= CL . CE‬‬
‫‪3‬‬
 ‫‪42‬‬

‫ب ) ضریب قطع بار (‪ : )CL‬قطع ناگهانی خطوط انتقال با قطع لحظه ای بار آنها همراه‬
‫بوده که این مسئله ‪ ,‬اضافه ولتاژ های موقت با دامنه ی باال را ایجاد خواهد نمود‪.‬این ولتاژ‬
‫ها از طریق دستگاه های تنظیم ولتاژ اتوماتیک و کنترل جریان تحریک ژنراتور محدود می‬
‫گردند‪.‬اضافه ولتاژ های این گروه به ویژه هنگام قطع بار در انتهای یک خط طوالنی ‪,‬‬
‫اهمیت می یابد‪.‬در رده ی ولتاژی ‪ 230 KV‬و ‪ 400 KV‬این گونه اضافه ولتاژ ها در‬
‫مدارهای ژنراتور – ترانسفورماتور رخ می دهند ‪ .‬مقدار اضافه ولتاژ موقت حاصل از قطع‬
‫بار ‪ ,‬با پارامتر هایی نظیر ‪ ) 1 :‬میزان بار برداشته شده از خطوط ‪ ) 2 ,‬اینرسی ژنراتور‬
‫و توربین ‪ ) 3 ,‬مشخصات ترانسفورماتور ‪ )4 ,‬پاسخ سیستم های کنترلی توربین و ژنراتور‬
‫‪ ) 5 ,‬مشخصات خط و ‪ )6‬نوع رله های حفاظتی به کار رفته رابطه ی مستقیم دارد‪.‬‬
 ‫‪43‬‬

‫دامنه ی ولتاژ ناشی از تغییرات ناگهانی بار را می توان توسط یک ضریب به نام ضریب قطع بار ( ‪)CL‬‬

‫‪ ,‬بسته به شرایط موجود در سیستم برآورد نمود که طبق جدول زیر ارایه شده است‪.‬‬

‫ضریب اضافه ولتاژ در اثر قطع‬ ‫زمان پاک شدن یا رفع خط‬ ‫تغذیه ی خط‬
‫بار ) ‪)CL‬‬
‫‪1.05‬‬ ‫‪10 – 60 Sec‬‬ ‫پست ترانسفورماتوری با قدرت‬
‫اتصال کوتاه زیاد‬
‫‪1.20‬‬ ‫‪10 – 60 sec‬‬ ‫پست ترانسفورماتوری با قدرت‬
‫اتصال کوتاه کم‬
‫‪1.40‬‬ ‫‪3 sec‬‬ ‫ترانسفورماتور نیروگاه توربینی‬
‫‪1.50‬‬ ‫‪3 sec‬‬ ‫ترانسفورماتور نیروگاه آبی‬
 ‫‪44‬‬

‫ج ) ضریب اتصال زمین ( ‪ : ) CE‬نسبت ولتاژ ظاهر شده در فاز های سالم ‪ ,‬به ولتاژ نامی‬
‫آنها در اثر وقوع اتصال کوتاه تک فاز به زمین زا ضریب اتصال زمین می نامند‪ .‬مقدار این‬
‫ضریب ‪ ,‬متناسب با مقاومت و راکتانس مولفه های توالی صفر ‪ ,‬مثبت ومنفی سیستم‬
‫میباشدذکه معموال بین ‪ 1.2‬تا ‪ 1.7‬انتخاب میشود ‪ .‬در شبکه هایی که نقطه ی صفر آنها‬
‫بطور مستقیم زمین شده باشد ‪ ,‬مقدار ‪ CE‬معموال برابر ‪ 1.4‬اتخاب می شود و چنانچه نقطه‬
‫ی صفر آنها زمین نشده یا غیر مستقیم زمین شده باشد‪ ,‬معموال برابر ‪ 1.7‬انتخاب می شود ‪.‬‬
 ‫د ) زمان قطع شدن خطاهای اضافه ولتاژ‪:‬‬ ‫‪45‬‬
‫تاثیر این زمان در تعیین ضریب ‪ CL‬و مقدار ولتاژ ‪ UC‬بیان شده است‪.‬‬
‫‪---‬تعیین ولتاژ نامی برقگیر ‪:‬‬
‫ولتاژ نامی برقگیر ‪ ,‬بزرگتر یا مساوی با اضافه ولتاژ موقتی شبکه ‪ ,‬قابل تحمل‬
‫تعیین می شود ‪ .‬یعنی ‪:‬‬ ‫در مدت ‪10 sec‬‬
‫)‪UT ≥ UT ( 10 sec‬‬
‫که )‪ UT (10 sec‬اضافه ولتاژ موقتی شبکه ‪ ,‬قابل تحمل در مدت‬
‫‪ 10sec‬است‪ .‬در صورتی که مقدار اضافه ولتاژ موقتی را برای‬
‫زمان ‪ t‬ثانیه داشته باشیم آنگاه ‪:‬‬

‫‪𝑡 0.02‬‬
‫)‪UT ( 10 sec) = UT ( 10 sec‬‬ ‫) (‬
‫‪10‬‬
‫را به مدت ‪0.5‬‬ ‫‪45‬‬ ‫) اگر در یک شبکه ی ‪ , 20 kv‬اضافه ولتاژ موقتی ‪kv‬‬ ‫مثال‬ ‫‪46‬‬

‫ثانیه داشته باشیم ‪ ,‬آنگاه اضافه ولتاژ موقتی قابل تحمل در این زمان برابر است با ‪:‬‬
‫‪45‬‬
‫=‪UT‬‬ ‫‪= 26 KV‬‬
‫‪3‬‬

‫حال اضافه ولتاژ موقتی برای مدت‪ 10 sec‬به صورت زیر محاسبه می شود ‪:‬‬
‫‪0.5 0.02‬‬
‫(* ‪UT (10 sec) = 26‬‬ ‫)‬ ‫‪= 24.5 KV‬‬
‫‪10‬‬

‫به عبارت دیگر ولتاژ‪ 24.5 KV‬به مدت‪ , 10 sec‬همان تلفاتی را روی برقگیر ایجاد می‬
‫کند که ولتاژ‪ 26 kv‬به مدت ‪ 0.5‬ثانیه ایجاد خواهد کرد‪ .‬لذا در این شبکه که اضافه ولتاژ‬
‫موقتی ‪ 45 kv‬را به مدت ‪ 0.5‬ثانیه داشته باشد ‪ ,‬ولتاژ نامی برقگیر باید بزرگتر یا‬
‫مساوی‬
‫‪ 24.5 kv‬باشد‪.‬‬
 ‫جریان تخلیه ی نامی ( ‪: ) IN‬‬ ‫‪47‬‬
‫جریان تخلیه ی نامی ( ‪ ,( IN‬مقدار پیک جریان ضربه ای صاعقه با مشخصات ‪ 8/20µsec‬می‬
‫باشد که ‪ ,8µsec‬زمان پیک موج و ‪20µsec‬زمان نیم موج در پشت موج صاعقه ( زمان نزول به‬
‫نصف مقدار پیک موج در قسمت نزول موج ) می باشد‪.‬شکل زیر این منحنی جریان ضربه ای را‬
‫نشان می دهد‪.‬‬
 ‫‪48‬‬

‫حداکثر جریان ضربه ی قابل تحمل ( ‪) 4/10µsec‬‬

‫این مقدار ‪ ,‬بیانگر حداکثر جریان موج ضربه با زمان صعود ‪ 4 µsec‬و زمان نیم موج‬
‫‪ 10µ sec‬می باشد‪.‬لذا برقگیر باید در حالی که قرص های داخلی آن تا‪ 60ºc‬گرم شده‬
‫اند برای یک بار ‪ ,‬قادر به تحمل آن باشد و سپس به مدت ‪ ,10sec‬ولتاژ نامی و بعد از آن‬
‫به مدت نیم ساعت ‪ ,‬ولتاژ کار دائم ) ‪(UC‬را نیز تحمل نماید و در اثر حرارت تخریب نشود‬
‫‪ .‬بر اساس استاندارد ‪ ,IEC‬این جریان برای برقگیر های ‪ 5KA‬به میزان ‪ 65KA‬و برای‬
‫برقگیر های ‪ ,10KA‬به مقدار ‪100KA‬توصیه می شود‪.‬‬
 ‫حداکثر جریان قابل تحمل با زمان زیاد (‪) 2 msec‬‬
‫‪49‬‬
‫بارهای انباشته شده بر روی خط انتقال در هنگام وصل کلید ‪ ,‬باعث عبور جریان از برقگیر‬
‫نصب شده در انتهای یک خط باز میگردد که دامنه ی جریان ‪ ,‬متناسب با ولتاژ شارژ خط‬
‫بوده و زمان عبور این جریان نیز متناسب با طول خط می باشد‪.‬مقدار این جریان بر اساس‬
‫استاندارد ‪ ,IEC‬برای برقگیر ‪5KA‬برابر‪ 75 A‬با زمان تحمل ‪ ,1msec‬و برای‬
‫برقگیر‪ , 10ka‬برابر ‪ 125A‬با زمان تحمل ‪ 2 msec‬می باشد‪.‬‬
 ‫‪50‬‬
‫قابلیت تحمل جذب انرژی ( ‪) W‬‬
‫قابلیت جذب انرژی ‪ ,‬اصوال مختص فشارهای ناشی از وصل کلید در انتهای باز‬
‫خطوط انتقال طویل می باشد‪.‬لذا قبل از بیان قابلیت تحمل جذب انرژی برقگیرها ‪,‬‬
‫نحوه ی تعیین انرژی تلف شده در برقگیر ها ارائه می گردد‪.‬‬
‫مقدار انرژی تلفاتی در برقگیر از رابطه ی زیر محاسبه می شود‪:‬‬

‫‪W =⌡ U.I.dt‬‬
‫از آنجا که کالس تخلیه و قابلیت جذب انرژی ‪ ,‬پارامتر های نشان دهنده ی رفتار‬
‫برقگیر در مقابل موج ضربه ی کلیدزنی می باشند و این موج نیز طبق شکل زیر‬
‫دارای زمان طوالنی و به صورت موج شبه مربعی می باشد ‪ ,‬لذا نحوه ی تعیین مقدار‬
‫انرژی تلف شده در برقگیر به شکل زیر اصالح می شود‪:‬‬

‫‪W = U.I.t‬‬
 ‫‪51‬‬

‫نحوه ی محاسبه ی ‪ : t‬زمان عبور موج سوئیچینگ ( ‪ ( t‬از داخل برقگیر به مقدار‬
‫دو برابر زمان انتشار موج می باشد‪.‬‬
‫‪t = 2*T‬‬

‫که زمان انتشار موج )‪ (T‬در خطوط هوایی با توجه به سرعت انتشار موج از رابطه‬
‫ی زیر محاسبه می شود ‪:‬‬
‫)𝑚𝑘( 𝑙‬
‫= (‪T)µsec‬‬
‫‪0.3‬‬
‫البته با توجه به آنکه سرعت انتشار امواج در کابل ها تقریبا نصف سرعت نور‬
‫می باشد ‪ ,‬لذا زمان انتشار موج ‪ T‬برای کابل ها برابر است با‪:‬‬

‫𝑙‬
‫=‪T‬‬
‫‪0.15‬‬
‫نحوه ی محاسبه ی ‪ : I‬جریان موج کلیدزنی ( ‪)I‬عبوری از برقگیربصورت زیر تعیین‬ ‫‪52‬‬
‫نمود ‪:‬‬
‫‪U1 – U res‬‬
‫=‪I‬‬
‫𝑍‬
‫که در این رابطه ‪ U1 ,‬پیک ولتاژ شارژ خط در حالت کلید زنی و درشرایط عدم وجود‬
‫برقگیر می باشد‪.‬همچنین ‪ U res‬ولتاژ تخلیه یا ولتاژ باقیمانده روی برقگیر در حالت‬
‫عبور موج کلیدزنی و ‪ Z‬هم امپدانس موجی خط می باشد ‪ .‬مقادیر ‪ Z‬و‪ U1‬برای خطوط‬
‫مختلف را می توان بطور تقریبی از جدول زیر تعیین نمود‪.‬‬

‫‪525-765‬‬ ‫‪420-525‬‬ ‫‪300-420‬‬ ‫‪245-300‬‬ ‫>‪245‬‬ ‫)‪Um ( KV‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪325‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪450‬‬ ‫)‪Z ( Ω‬‬
‫‪2.2‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪U1 ( pu‬‬

‫الزم به ذکر است که مقدار ‪U1‬بر حسب‪ pu‬و نسبت به ‪ Um‬داده می شود که‬
‫‪1 pu = Um‬‬ ‫‪3‬‬
‫مقدار‪ 1pu‬به صورت زیر درنظر گرفته می شود ‪:‬‬
 ‫‪53‬‬

‫نحوه ی محاسبه ی ‪ :U‬در رابطه ی ‪ , W = U . I .t‬مقدار ‪ U‬همان ‪ Ures‬است که آن‬

‫هم ولتاژ تخلیه در حالت عبور موج جریان از برقگیر می باشد ‪ .‬مقدار ‪ Ures‬برای جریان های‬
‫مختلف ‪ ,‬متفاوت بوده و سازندگان برقگیر ها‪ ,‬مقادیر ‪ Ures‬را برای جریان های مختلف ارائه می‬
‫دهند‪.‬‬

‫نحوه ی محاسبه ی ظرفیت جذب انرژی ‪ :‬اکنون با تعیین انرژی تلف شده روی برقگیر ‪,‬‬
‫قادر هستیم تا قابلیت جذب انرژی ویژه ی برقگیر را به صورت رابطه ی زیر تعریف کنیم ‪:‬‬

‫= ‪w‬‬‫׳‬ ‫𝑊‬
‫‪Ur‬‬
 ‫‪54‬‬
‫مثال ) در یک خط‪ 230 kv‬به طول ‪ ,150km‬یک برقگیر با ولتاژ نامی ‪200kv‬نصب شده است ‪ .‬در‬
‫صورتی که در حالت کلیدزنی خط ‪ ,‬تا ‪ 4‬برابر پیک ولتاژ شبکه ‪ ,‬شارژ گردد ‪ ,‬مقدار تلفات انرژی پس از‬
‫هر بار کلیدزنی را محاسبه کنید ‪ .‬بر اساس اطالعات سازنده ی برقگیر ‪ ,‬ولتاژ باقیمانده در هنگام عبور‬
‫جریان کلیدزنی ‪ 1.4 ,‬برابر ولتاژ نامی برقگیر فرض می شود ‪.‬‬
‫‪U res = 1.4 * 200 = 280 kv‬‬

‫‪U1 – U res‬‬ ‫‪4 ∗ 230 ∗3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪− 280‬‬
‫=‪I‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.047 KV‬‬
‫𝑍‬ ‫‪450‬‬

‫𝑙‬ ‫‪150‬‬
‫* ‪t = 2 * T = 2 * 0.3 = 2‬‬ ‫‪= 1000 µsec‬‬
‫‪0.3‬‬

‫‪W = 280 * 1.047 * 1000 = 293160 j‬‬

‫‪293160‬‬
‫‪w ´ = 200000 = 1.47 KJ / K V rating‬‬

‫‪U1 – U res‬‬
‫‪w = U res .‬‬ ‫‪* 2T‬‬
‫𝑧‬

‫‪U res U1 – U res‬‬

‫= ´‪W‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪* 2T‬‬
‫‪Ur‬‬ ‫𝑧‬
 ‫کالس تخلیه ی خط‬
‫‪55‬‬
‫کالس تخلیه ی خط در برقگیر ها نشان دهنده ی قابلیت جذب انرژی ( یا به‬
‫عبارت بهتر نشان دهنده ی توانایی تحمل تنش های ناشی از انرژی جذب شده یا‬
‫تخلیه شده ) به وسیله ی برقگیر می باشد‪.‬قابلیت انرژی در برقگیر ها به پارامتر‬
‫های متعددی مانند زمان تخلیه انرژی ‪ ,‬دامنه ی جریان و تعداد دفعات تخلیه ‪,‬‬
‫بستگی دارد‪.‬‬
‫بر این اساس و مطابق با استاندارد ‪ , IEC‬برقگیر ها را به ‪ 5‬کالس تقسیم بندی‬
‫می کنند ‪.‬با داشتن قابلیت جذب انرژی ویژه برقگیر ها و با معلوم بودن نسبت‬

‫‪Ures‬‬
‫و بر اساس شکل صفحه ی بعد می توان تشخیص داد که برقگیر ‪,‬‬
‫‪Ur‬‬
‫چه کالس تخلیه ای نیاز است ‪.‬سپس اولین کالس تخلیه ی باالتر ار آن انتخاب‬
‫می شود ‪ .‬قابل توجه است که مقدار ‪ , U res‬ولتاژ باقیمانده ی برقگیر در مقابل‬
‫موج کلید زنی می باشد‪.‬‬
 ‫‪56‬‬

‫‪378‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪342‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪306‬‬ ‫ولتاژ نامی‬

‫‪983‬‬ ‫‪936‬‬ ‫‪889‬‬ ‫‪842‬‬ ‫‪796‬‬ ‫سطح حفاظتی برقگیر در مقابل موج صاعقه‬
‫‪831.6‬‬ ‫‪792‬‬ ‫‪752.4‬‬ ‫‪712.8‬‬ ‫‪673‬‬ ‫سطح حفاظتی برقگیر در مقابل موج‬
‫کلیدزنی‬
 ‫ظرفیت دریچه ی اطمینان برقگیر‬
‫‪57‬‬

‫جهت حفاظت تجهیزات برقگیر و پرسنل بهره بردار و گروه تعمیراتی در برابر انفجار‬
‫ناگهانی محفظه ی برقگیر ها باید بر طبق استاندارد‪ ,‬آنها به سیستم دریچه ی ( سوپاپ )‬
‫اطمینان مجهز باشند ‪ .‬ظرفیت این دریچه بر اساس جریان اتصال کوتاه متقارن در محل‬
‫نصب برقگیر تعیین می شود ‪.‬جریان اتصال کوتاه در محلی که قرار است برقگیر نصب‬
‫شود ‪ ,‬بسته به امپدانس سیستم در آن نقطه و نحوه ی زمین شدن آن میتواند مقدار زیاد یا‬
‫کمی باشد ‪ .‬در حالت کلی ‪ ,‬مقدار این جریان از رابطه ی زیر محاسبه می شود ‪:‬‬

‫‪SK‬‬
‫=‪I‬‬
‫‪UK .‬‬ ‫‪3‬‬

‫چنانچه مقدار ‪SK‬مشخص نباشد ‪ ,‬از قدرت قطع کلید استفاده می گردد ‪.‬بر اساس‬
‫استاندارد ‪ , IEC‬این جریان باید حداقل به مدت ‪ 0.2‬ثانیه استمرار داشته باشد‪.‬‬
 ‫‪58‬‬
‫فاصله ی مجاز برقگیر‬
‫فاصله ی برقگیر از وسیله ی تحت حفاظت با توجه به نقشه ی آرایش پست تعیین می‬
‫شود ‪ .‬با ازدیاد فاصله ی وسیله ی مورد نظر از برقگیر ‪ ,‬اثر حفاظتی برقگیر برای این‬
‫وسیله ‪ ,‬کاهش می یابد‪.‬‬
‫همانطور که گفته شد ‪ ,‬دامنه ی ولتاژ های تخلیه در محل برقگیر تا سطح حفاظت ‪,‬‬
‫کاهش یافته و سپس در دو طرف آن و با افزایش تدریجی فاصله از محل برقگیر فزونی‬
‫می یابد ‪ .‬این افزایش ولتاژ‬
‫( ‪ (UP‬با توجه به رابطه ی زیر محاسبه می گردد ‪:‬‬

‫‪2∗S∗X‬‬
‫‪UP = U res +‬‬
‫𝑉‬
 ‫‪59‬‬
‫افت ولتاژ در هادی های برقگیر‬
‫در محاسبه ی عملی و در صورت عدم محاسبه ی دقیق ‪ ,‬باید اندوکتانس‬
‫هادی برقگیر ‪LC‬برابر‪ 1.22 µh / m‬و شیب جریان تخلیه )‪ (i‬را ‪5‬‬
‫‪KA/µsec‬فرض نمود ‪ .‬با این مفروضات ‪ ,‬افت ولتاژ هر متر هادی‬
‫برقگیر )‪ (V‬در اثر عبور جریان تخلیه برابر است با ‪:‬‬
‫𝑖𝑑‬
‫‪V = LC .‬‬ ‫‪= 1.22 * 5 = 6.1 KV / m‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫این افت ولتاژ باید در تعیین سطح حفاظتی برقگیر در نظر گرفته شود‪.‬‬
 ‫‪60‬‬

‫روش قدم به قدم در طراحی مشخصات برقگیرها‬

‫‪ -‬مرحله اول ‪ :‬انتخاب ولتاژ کار دائم برقگیر ‪UC‬‬

‫‪ -‬مرحله ی دوم ‪ :‬تعیین قابلیت جذب انرژی ویژه ی برقگیر‬
‫‪-‬مرحله ی سوم ‪ :‬انتخاب ولتاژ نامی برقگیر‬
‫‪-‬مرحله ی چهارم ‪ :‬تعیین ظرفیت دریچه ی اطمینان برقگیر‬
‫‪-‬مرحله ی پنجم ‪ :‬تعیین فاصله ی مجاز برقگیر‬
‫‪-‬مرحله ی ششم ‪ :‬محاسبه ی افت ولتاژ برقگیر‬
 ‫‪61‬‬
‫مثال ) در یک پست ‪ ,‬برقگیر مناسب در سمت را با فرض مشخصات‬
‫زیر تعیین کنید ‪:‬‬
‫‪Un = 400 kv‬‬ ‫_ولتاژ نامی سیستم ‪:‬‬
‫‪CL = 1‬‬ ‫_ضریب قطع بار ‪:‬‬
‫‪CE = 1‬‬ ‫_ضریب اتصال زمین ‪:‬‬
‫‪TC = 1 sec‬‬ ‫_مدت زمان مجاز استمرار اتصال کوتاه ‪:‬‬
‫‪Ures = 826KV‬‬ ‫_ ولتاژ تخلیه ی برقگیر ( ولتاژ باقیمانده ) ‪:‬‬
‫‪Z = 350 Ω‬‬ ‫_ امپدانس موجی خط ‪:‬‬
‫‪U1 = 3 pu‬‬ ‫_ پیک ولتاژ شارژ خط در حالت کلید زنی ‪:‬‬
‫‪l =300 km‬‬ ‫_ طول بلندترین خط وارد شده به پست ‪:‬‬
 ) ‫حل‬
62
VL = 420 KV ‫حداکثر ولتاژ نامی‬

UC 1 UL
Uro = = * = 303 KV
0.8 0.8 3

Ur = 306 KV
Ures = 673 kv

Ures 673
= 306 = 2.2
Ur
W O´ = 1.9 KJ / KV

l ) km( 300
T)µsec( = = = 1000 µsec
0.3 0.3

Z = 350Ω

420 ∗ 2
U1 = 3 pu = 3 * = 1029 KV
3

1029 −673
W = 673 * * 2 * 1000 = 1369 KJ
350
 𝑊 1369 63
W´= = = 4.47 KJ/KV > W´O
Ur 306

: 3 ‫طراحی برای کالس‬

Ur = 306 KV → Ures = 0.96 * 673 = 646 KV

Ures 646
= = 2.1 → W´O = 3.98 KJ / KV
Ur 306

1029 −646
W = 646 * * 2 * 1000 = 1413 KJ
350

1413
W´ = = 4 .62 1 KJ/KV > ( W´O = 1.9 KJ/ KV )
306

‫در مقابل موج صاعقه‬ : Ures = 842* 0.93= 783 kv

‫در مقابل موج کلید زنی‬ : Ures =712.8 * 0.96= 684.2 kv
 ‫‪1029 −684.2‬‬
‫* ‪W = 684.2‬‬ ‫‪* 2 * 1000 = 1348.1 kj‬‬
‫‪350‬‬ ‫‪64‬‬
‫‪1348.1‬‬
‫= ´‪w‬‬ ‫)‪= 4.16 kj/kv> ( w´o = 3 .98 kj/kv‬‬
‫‪324‬‬

‫‪ : Ures=889*0.93=826.8 kv‬در مقابل موج صاعقه‬

‫‪ : Ures = 752.4 * 0.96 = 722.3 kv‬در مقابل موج کلیدزنی‬

‫طراحی برای کالس ‪: 4‬‬

‫‪Ures = 842 * 0.93 * 0.93 = 728.2 kv‬‬ ‫در مقابل موج صاعقه ‪:‬‬
‫‪Ures = 712.8 * 0.96 * 0.96 = 656.9 kv‬‬ ‫در مقابل موج کلید زنی ‪:‬‬

‫‪Ures 656.9‬‬
‫‪= 324 = 2.026 → W´O = 4.2 KJ / KV‬‬
‫‪Ur‬‬
‫‪1029 −656.9‬‬
‫* ‪W = 656.9‬‬ ‫‪* 2 * 1000= 1397.4 KJ‬‬
‫‪350‬‬

‫‪1397.4‬‬
‫= ´‪W‬‬ ‫) ‪= 4.31 KJ/KV> ( W´O = 4.2 KJ / KV‬‬
‫‪324‬‬
 65

U res = 889 * 0.93 * 0.93 = 768.9 kv : ‫در مقابل موج صاعقه‬

Ures = 752.4 * 0.96 * 0.96 = 693.4 kv : ‫در مقابل موج کلید زنی‬

1029−693.4
W = 693.4 * * 2 * 1000 = 1329.7 KJ
350

1329.7
W´= = 3.09 KJ/KV> ( W´O = 4.2 KJ/KV)
342

UL 420
UT= CL * CE * = 1 * 1.4 * = 340 KV
3 3
 ‫سواالت مروری‬
‫‪66‬‬
‫‪ -1‬مشخصات نصب برقگیر ها را از چه جنبه هایی می توان مورد بررسی قرار داد؟‬
‫جواب – محل نصب برقگیر ها و فاصله ی مجاز برقگیرها ‪ ,‬نحوه ی اتصال برقگیر به سیستم‬
‫زمین ‪ ,‬کنتور برقگیر و حلقه ی هماهنگ کننده‬
‫‪-2‬با تعریف ایزوالسیون داخلی و خارجی ‪ ,‬دلیل اینکه بروز هیچ گونه عیبی در ایزوالسیون‬
‫داخلی قابل قبول نمی باشد‪ ,‬چیست؟‬
‫جواب _ ‪ .‬ایزوالسیون خارجی در فضای باز مطرح میباشد که توسط هوا با ایجاد یک فاصله ی‬
‫هوایی تامین میشود ‪.‬ایزوالسیون داخلی برای تجهیزات فشار قوی در داخل محفظه ی بسته مطرح‬
‫میگردد ‪ .‬هرگونه قوس و اختالل در ایزوالسیون داخلی در داخل محفظه ی تجهیزات فشار قوی‬
‫باعث می شود تا دستگاه مورد نظر تا رفع مشکل مربوطه قابل استفاده ی مجدد نباشد ‪.‬به همین‬
‫علت هیچ گونه بروز قوسی در ایزوالسیون داخلی قابل قبول نمی باشد‪.‬‬
‫‪-3‬عامل اصلی بروز قوس در ایزوالسیون داخلی چیست ؟عامل اصلی بروز قوس در ایزوالسیون‬
‫داخلی اضافه ولتاژهای شبکه میباشد‪.‬افزایش ولتاژ تا بیش از مقدار نامی یا سطح قابل قبول‬
‫ایزوالسیون داخلی ‪ ,‬به عنوان اضافه ولتاژ محسوب میشود که قوس و اختالل را در ایزوالسیون‬
‫موجب میگردد‪.‬‬
 ‫‪67‬‬
‫‪-4‬انواع اضافه ولتاژ های موجود در شبکه های قدرت نام برده و علت بروز هر یک از این‬
‫اضافه ولتاژ ها را شرح دهید‪.‬‬
‫اضافه ولتاژ های موقت ‪ :‬افزایش ولتاژهای با فرکانس ‪50‬هرتز شبکه به عنوان اضافه ولتاژ‬
‫های موقت نامیده میشود ‪.‬این نوع اضافه ولتاژ ها به دو صورت در شبکه ایجاد میشوند‪:‬‬
‫الف ) اضافه ولتاژ های موقت دراز مدت‪((:‬بیش از یک دقیقه)) ‪:‬این نوع اضافه ولتاژ با‬
‫افزایش محدد دامنه به میزان ‪ 5‬تا ‪ 10‬درصد ایجاد میشود ‪.‬این نوع اضافه ولتاژها به علت‬
‫تغییرات توان های اکتیو و راکتیو بار شبکه در ‪ 24‬ساعت قابل مشاهده است ‪.‬‬
‫ب) اضافه ولتاژهای موقت کوتاه مدت ( کمتر از یک دقیقه ) ‪ :‬این نوع اضافه ولتاژ موقت با‬
‫افزایش دامنه به میزان ‪ 20‬تا ‪ 80‬درصد در کمتر از یک دقیقه مشاهده میشود ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اضافه ولتاژ های موجی ‪ :‬این نوع اضافه ولتاژ با فاصله ی زمانی بسیار کم بر روی نییم‬
‫پریود ولتاژ سینوسی ظاهر میشود‪.‬در شبکه های قدرت اضافه ولتاژ های موجی تحت تاثیر دو‬
‫پدیده ی زیر ظاهر میشوند‪:‬‬
‫الف) پدیده ی تخلیه ی جوی ‪ :‬با ایجاد صاعقه ی آسمانی بین ابرها و هادی های فاز شبکه‬
‫اضافه ولتاژ هایی به نام اضافه ولتاژ صاعقه ایجاد میشود‪.‬‬
‫ب) پدیده ی بروز برگشت جرقه ‪ :‬هنگامی که در مسیر جریان بار شبکه پارگی یا قطع هادی‬
‫های فاز بگونه ای رخ دهد که فاصله ی هادی ها در محل قطع ناچیز باشد آنگاه جریان بار از‬
‫طریق قوس الکتریکی در نقطه ی پارگ هادی ایجاد میشود‪.‬‬
 ‫‪ -5‬سطح حفاظت پست ( ‪ ) pl‬چگونه تعریف می شود ؟ چه عواملی در‬
‫‪68‬‬
‫تعیین این پارامتر موثر است؟ دامنه ی ولتاژ های موجی قابل قبول در‬
‫پست های فشار قوی ‪ ,‬به عنوان سطح حفاظت پست ( ‪ ) pl‬بیان میشود‬
‫که آن هم برابر است با ‪:‬‬
‫‪pl = ( 0.8 – 0.85)*BIL‬‬
‫‪ -6‬دلیل نصب حلقه های هماهنگ کننده بر روی برقگیر ها را توضیح‬
‫داده‪ ,‬بر اساس چه اصولی ‪ ,‬تعداد آنها مشخص می شود ؟این حلقه ها به‬
‫منظور یکنواخت کردن میدان های الکتریکی در اطراف برقگیر و‬
‫جلوگیری از ایجاد کرونا بر روی آن نصب میشوند‪ .‬البته در سطح ولتاژ‬
‫های باال تعداد این حلقه ها افزایش میابد تا درصد یکنواختی میدان‬
‫الکتریکی در اطراف عایق برقگیر افزایش یابد‪.‬‬
‫‪-7‬دو اشکال اساسی در برقگیر های با فاصله ی هوایی را توضیح دهید ‪.‬‬
‫اول آنکه پس از گذر موج سیار جرقه پاک نمیشود و تا پایان نیم سیکل و‬
‫با قطع ولتاژ ادامه پیدا کرده و خط انتقال را اتصال کوتاه نگه میدارد در‬
‫نتیجه پس از هربار جرقه شبکه بایدبی برق شده و مجددا برقدار گردد ‪,‬‬
‫ثانیا از انجاییکه همیشه در فاصله هوای جرقه با تاخیر صورت میگیرد‬
‫لذا اضافه ولتاژ در فاصله هوایی ظاهر میگردد‪.‬‬
‫‪ -8‬چرا برقگیر های با اکسید فلز روی ‪ ,‬نیازی به فاصله ی هوایی ندارد؟جریان عبوری‬ ‫‪69‬‬
‫از این نوع برقگیر در ولتاژ نامی در حد چند میلی آمپر است پس جریان این مقاومت در‬
‫ولتاژ های کم ناچیز است لذا این نوع برقگیر احتیاج به فاصله هوایی ندارد‪.‬‬
‫‪ -9‬ولتاژ باقیمانده ی برقگیر به چه معنایی خواهد بود؟‬
‫حداکثر ولتاژ اعمل شده به تجهیزات با وجود عملکرد برقگیر بستگی به میزان جریان‬
‫برقگیر دارد که به این ولتاژ ‪ ,‬ولتاژ باقیمانده برقگیر میگویند‪.‬‬
‫‪-10‬جریان متعاقب موج به چه جریانی گفته می شود ؟ عدم وجود این جریان در برقگیر‬
‫های سیلیکون – کاربید به چه معنایی خواهد بود؟پس از اعمال ولتاژ ضربه فاصله ی‬
‫هوایی ‪,‬هادی شده و بار های الکتریکی را به زمین هدایت میکند البته با توجه به آنکه‬
‫خاموش شدن قوس در فاصله ی هوایی در جریان صفر صورت میگیرد جریان‬
‫الکتریکی تا صفر شدن آن از برقگیر عبور میکند ‪.‬علیرغم آنکه این جریان کمتر از‬
‫جریان در طول ولتاژ ضربه است ولی بهرحال تداوم آن خطرناک بوده و باعث انفجار‬
‫برقگیر میشود‪ .‬برقگیر باید بتواند این جریان را که به جریان متعاقب موج مشهر است‬
‫تحمل کند‪.‬‬
‫‪-11‬تفاوت برقگیر های ‪ sic‬با خاموش کن مغناطیسی را با برقگیر های ‪ sic‬معمولی‬
‫بیان کنید‪.‬‬
‫برقگیر ‪ SIC‬با خاموش کن مغناطیسی سه برابر بیشتر از نوع معمولی ‪ ,‬قابلیت تحمل‬
‫انرژی را دارد‪.‬لذا تلفات جریان متعاقب موج به حداقل مقدار خود میرسد ‪.‬این نوع‬
‫برقگیر ها در شبکه های با ولتاژ زیاد بکار میروند‪.‬‬
 ‫‪ -12‬چرا در برقگیر های ‪ ZnO‬نیازی به استفاده از فاصله ی هوایی نیست ؟ معایب این نوع‬
‫برقگیر ها را نیز توضیح دهید‪ .‬جریان عبوری از این نوع برقگیر در ولتاژ نامی در حد چند میلی‬ ‫‪70‬‬
‫آمپر است پس جریان این مقاومت در ولتاژ های کم ناچیز است لذا این نوع برقگیر احتیاج به‬
‫فاصله هوایی ندارد‪.‬از مشکالت این نوع برقگیرها وجود جریان در ولتاژ کار عادی است ‪ .‬مشکل‬
‫دیگر آن است که با تکرار عملکرد الیه ی عایق بین دانه های اکسید روی میسوزد که این‬
‫موضوع امکان افزایش جریان در ولتاژ کار را فراهم میسازد لذا نیاز به یک میلی آمپر است تا با‬
‫سری شدن با برقگیر این جران بطور مداوم اندازه گیری شود تا از اشکاالت در برقگیر باخبر‬
‫شویم ‪ .‬مشکل دیگر‪ ,‬تغییر مقاومت برقگیر بر اثر درجه حرارت آن است ‪.‬این تغییر در جریان‬
‫های کم بیشتر محسوس میباشد‪.‬‬
‫‪ -13‬کاهش دامنه ی ولتاژ موجی توسط چه روش هایی قابل انجام است ؟‬
‫کاهش دامنه ی ولتاژ های موجی از طر یق تخلیه ی بارها از هادی های فاز به زمین و هم زمان‬
‫با تخلیه ی بارها از ابر به هادی فاز صورت میگیرد ‪.‬به عبارت دیگر در طول مدت برقراری‬
‫تخلیه از ابر هادی های فاز بصورت موقت زمین شده تا مانع از تجمع بارهای ناشی از ابر در‬
‫هادی های فاز گردد‪.‬‬
‫‪ -14‬ضریب اتصال زمین ( ‪ ( C E‬را تعریف نمایید‪ .‬همچنین در تعیین ولتاژ ‪ CL‬و مقدار ولتاژ‬
‫‪71‬‬
‫‪ UC‬چه پارامتر هایی تاثیر گذار خواهند بود ؟نسبت ولتاژ ظاهر شده در فاز های سالم به ولتاژ‬
‫نامی آنها در اثر وقوع اتصال کوتاه تکفاز به زمین را ضریب اتصال زمین مینامند‪ – 1.‬میزان‬
‫بار برداشته شده از خطوط ‪ -2‬اینرسی ژنراتور و توربین ‪ -3‬مشخصات ترانسفورماتور ‪– 4‬‬
‫پاسخ سیستم های کنترلی توربین وژنراتور ‪ -5‬مشخصات خط ‪ – 6‬نوع رله های حفاظتی بکار‬
‫رفته‬
‫‪-15‬جریان تخلیه ی نامی برقگیر را با رسم نمودار های مربوط به آن شرح دهید‪.‬‬
‫جریان تخلیه ی نامی ( ‪ ,( IN‬مقدار پیک جریان ضربه ای صاعقه با مشخصات ‪ 8/20µsec‬می‬
‫باشد که ‪ ,8µsec‬زمان پیک موج و ‪20µsec‬زمان نیم موج در پشت موج صاعقه ( زمان نزول‬
‫به نصف مقدار پیک موج در قسمت نزول موج ) می باشد‪.‬شکل زیر این منحنی جریان ضربه ای‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬
 ‫‪72‬‬
‫‪-16‬ولتاژ گذرای برگشتی به چه ولتاژی اطالق می شود ؟ دو تاثیر عمده‬
‫ی این ولتاژ را بیان کنید‪.‬‬
‫از لحظه ی قطع کامل جریان تا رسیدن آن به وضعیت ماندگار ولتاژ‬
‫ایجاد شده به ولتاژ گذرای برگشتی معروف است این ولتاژ برگشتی دو‬
‫تاثیر عمده دارد ‪.‬اول آنکه پیک این ولتاژ میتواند به چند برابر پیک ولتاژ‬
‫شبکه برسد که تجهیزات عایقی ممکن است تحمل آن را نداشته باشند و‬
‫منجر به پدیده ی برگشت جرقه شوند ‪ .‬دوم آنکه سرعت افزایش ولتاژ‬
‫برگشتی از مقدار اولیه تا اولین پیک گذرای آن نیز عامل مهمی در‬
‫برگشت جرقه است ‪.‬‬
‫‪-17‬قابلیت انرژی در برقگیرها به چه پارامترهایی بستگی دارد؟‬
‫قابلیت انرژی در برقگیر ها به پارامتر های متعددی مانند زمان تخلیه ی‬
‫انرژی ‪ ,‬دامنه ی جریان و تعداد دفعات تخلیه بستگی دارد‪.‬‬
 ‫‪73‬‬

‫‪ -18‬ارتفاع نصب برقگیرها از سطح دریا چه تاثیری در روند طراحی مشخصات آنها‬
‫دارد؟‬
‫‪ -19‬در محیط های با شرایط آب و هوایی غیر معمول (مانند رطوبت باال ‪ ,‬آلودگی زیاد‬
‫و ‪ , )...‬از چه تکنیک هایی برای جلوگیری از کاهش عمر برقگیر ها استفاده می شود؟‬
‫‪ -20‬ولتاژ باقیمانده به ازای موج صاعقه ‪ ,‬بیانگر چه ولتاژی می باشد ؟ همچنین این‬
‫ولتاژ به چه عواملی بستگی دارد؟‬
‫‪-21‬حداکثر مقاومت الکتریکی اتصال زمین برقگیر ها چه مقدار است ؟‬
‫‪ -22‬در نقاط کوهستانی و مرتفع در صورت استفاده از برقگیر‪ ,‬چه نوع برقگیری را‬
‫پیشنهاد می کنید؟ نحوه ی زمین کردن آن را توضیح دهید‪.‬‬
 ‫سواالت تستی فصل دهم‬ ‫‪74‬‬

‫‪ _ 1‬بخش عمده ای از مشخصات تجهیزات فشار قوی در پست ها به _____ هادی ها وسیم پیچ ها مربوط میشود ‪.‬‬
‫الف ) تخلیه ی الکتریکی‬
‫ب ) ایزوالسیون‬
‫ج ) فاصله‬
‫د ) هیچکدام‬
‫‪ – 2‬عامل اصلی بروز قوس و اختالل در ایزوالسیون داخلی کدام یک از موارد زیر میباشد ؟‬
‫الف ) اضافه ولتاژ های شبکه‬
‫ب ) افزایش مقاومت‬
‫ج ) تخلیه ی ناقص‬
‫د ) افزایش دما‬
‫‪ – 3‬کدام یک از موارد زیر مربوط به اضافه ولتاژ های موقت میباشد ؟‬
‫الف ) اضافه ولتاژ های بیش از یک دقیقه‬
‫ب) اضافه ولتاژ کوتاه مدت‬
‫ج ) پدیده ی تخلیه جوی‬
‫د ) الف و ب‬
 ‫‪75‬‬
‫‪ – 4‬ابتدایی ترین روش حفاظت در مقابل صاعقه استفاده از ‪ -------‬میباشد ‪.‬‬
‫الف ) ایزوالسیون داخلی‬
‫ب ) ایزوالسیون خارجی‬
‫ج ) فاصله ی هوایی‬
‫د ) الف و ب‬
‫‪ _ 5‬حداکثر ولتاژ اعمال شده به تجهزات با وجود عملکرد برقگیر بستگی به میزان ‪ -----‬برقگیر‬
‫دارد که به این ولتاژ ‪ ,‬ولتاژ باقی مانده برقگیر میگوییم‪.‬‬
‫الف ) جریان‬
‫ب ) مقاومت‬
‫ج ) قابلیت تحمل جذب انرژی‬
‫د ) هیچکدام‬
‫‪– 6‬برقگیر ‪ SIC‬با خاموش کن مغناطیسی چند برابر بیشتر از نوع معمولی قابلیت تحمل انرژی‬
‫را دارد ؟‬
‫الف ) ‪1.5‬‬
‫ب)‪3‬‬
‫ج)‪2‬‬
‫د ) ‪2.5‬‬
 ‫‪ _ 7‬کدامیک از موارد زیر از مشخصات نصب برقگیر ها میباشد ؟‬ ‫‪76‬‬
‫الف ) محل نصب برقگیر ها‬
‫ب ) فاصله ی مجاز برقگیر ها‬
‫ج ) حلقه ی هماهنگ کننده‬
‫د ) همه موارد‬
‫‪ _ 8‬اتصال کوتاه فاز به زمین ‪ ,‬قطع بار و افزایش ولتاژشبکه مربوط به کدامیک از موارد زیر‬
‫میباشد ؟‬
‫الف ) ضریب قطع بار ( ‪)CL‬‬
‫ب ) اضافه ولتاژ موقتی ( ‪)UT‬‬
‫ج ) ضریب اتصال زمین ( ‪)CE‬‬
‫د ) ولتاژ کار دایم ( ‪)UC‬‬
‫‪ -------- - 9‬به پارامتر های متعددی مانند زمان تخلیه ی انرژی ‪ ,‬دامنه ی جریان و تعداد‬
‫دفعات تخلیه بستگی دارد‪.‬‬
‫الف ) قابلیت انرژی در برقگیر ها‬
‫ب ) ظرفیت دریچه ی اطمینان برقگیر‬
‫ج ) حداکثر جریان قابل تحمل‬
‫د ) حداکثر ولتاژ قابل تحمل‬
‫‪ – 10‬مهمترین پارامتر ها در انتخاب برقگیر ها کدامیک از موارد زیر میباشد ‪.‬‬
‫الف ) حداکثر ولتاژ کار دایم‬
‫ب ) جریان تخلیه ی نامی‬
‫ج ) الف و ب‬
‫د ) هیچکدام‬
‫پاسخنامه سواالت تستی فصل دهم‬ ‫‪77‬‬
‫‪–1‬ب‬
‫‪ – 2‬الف‬
‫‪–3‬د‬
‫‪–4‬ج‬
‫‪ – 5‬الف‬
‫‪–6‬ب‬
‫‪–7‬د‬
‫‪–8‬ب‬
‫‪ – 9‬الف‬
‫‪ - 10‬ج‬
78