Professional Documents
Culture Documents
ir
سال دهم
شماره سیو سوم
سردبیر مدیرمسئول
هیئت تحریریه
www.kahrobaonline.ir
3 درباره کهربا
0 یادداشت مدیرمسئول
آشنایی با مشاهیر
5 دکتر فرخ حجت کاشانی ،استاد گروه مهندسی برق دانشگاه علم و صنعت
مقاالت
بررسی میزان دقت و شیوع ارتباط بین کانال دندانی-تحتانی با دندان عقل پنهان در رادیوگراف
پانورکس و تعیین موقعیت ریشه دندان مولر سوم
6
علی ملکی – دانشجو کارشناسی مهندسی پزشکی
علیرضا محمودیفرد – کارشناسی ارشد مهندسی برق
بررسی تاثیر الکترومیوگرافی بدون درد در نوجوانان و شبیهسازی سیگنالای حاصل از ان به کمک
LabView
01
علی ملکی – دانشجو کارشناسی مهندسی پزشکی
علیرضا محمودیفرد – کارشناسی ارشد مهندسی برق
فیبر کریستال فوتونیک تشدید پالسمون سطحی (حسگر زیستی :رویکرد سنجش عملکردی)
مهران کریمیان ریزی – دانشجو کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی
01
مریم فریور – کارشناسی ارشد مهندسی برق الکترونیک
وحید رنجبر عین الدین – دانشجو کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی
بررسی تاثیر بیهوشی عمومی بر تغییرات فشار خون شریانی بیماران بالغ و شبیه سازی آن به کمک
Abaqus
15
علیرضا محمودیفرد -کارشناسی ارشد مهندسی برق
علی ملکی – دانشجو کارشناسی مهندسی پزشکی
آشنایی با جلیقه حیات ،کاربردها و چگونگی عملکرد آن
33 علی ملکی – دانشجو کارشناسی مهندسی پزشکی
علیرضا محمودیفرد – کارشناسی ارشد مهندسی برق
یک روش تجربی بهینه کردن تصویربرداری MRA
وحید رنجبر عین الدین – دانشجو کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی
03
مریم فریور – کارشناسی ارشد مهندسی برق الکترونیک
مهران کریمیان ریزی – دانشجو کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی
ثبت نوری و الکتریکی روشی جهت تشخیص زودهنگام حمالت صرع
وحید رنجبر عین الدین – دانشجو کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی
51
سیدپرویز موسوی– کارشناسی مهندسی برق
مهران کریمیان ریزی – دانشجو کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی
55 ارتباط با کهربا
درباره کهربا
3 www.kahrobaonline.ir
یادداشت مدیرمسئول
در دهمین پاییز از فعالیت نشریه کهربا و پس از انتشار سیو دو شماره از مجله مفتخریم
با انتشار سیوسومین شماره از این نشریه در خدمت عالقهمندان این مجله تخصصی
باشیم .تالش ما از روز نخست ،جمعآوری ،تهیه و ارائه مطالبی ساده و کاربردی،
درعینحال تخصصی ،به قشر فرهیخته دانشپژوه و کسانی که مشتاق به دانستن علوم
مهندسی برق و الکترونیک یا کامپیوتر هستند ،بوده است .امید است با هدایت و
راهنمایی شما هر شماره بهتر و پختهتر از شماره پیشین گردد .امید است که باهمت و
همیاری دوستان بتوانیم قدمی هرچند کوچک ،جهت جلب رضایت و باال بردن سطح
دانش شما برداریم؛ و روزبهروز شاهد پیشرفت و موفقیتهای شما عزیزان باشیم.
0 www.kahrobaonline.ir
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
آشنایی با مشاهیر
www.kahrobaonline.ir
5 6 www.kahrobaonline.ir
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
بررسی میزان دقت و شیوع ارتباط بین کانال دندانی -تحتانی با دندان عقل
پنهان در رادیوگرافیک پانورکس و تعیین موقعیت ریشه دندان مولر سوم
0
علی ملکی
1
علیرضا محمودیفرد
1دانشجوی کارشناسی پیوسته مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیضی کاشانA.Malekibme @gmail.com ،
2مدرس مدعو گروه مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیضی کاشانalireza10.m10@gmail.com ،
چکیده :رادیوگرافی یک ابزار پاراکلینیکی مهم جهت انتخاب روش جراحی مناسب در ناحیه فک و دهان و پرهیز از شکستگی ریشه
دندان است .این مطالعه بهمنظور بررسی دقت رادیوگرافی دنتال پانورامیک برای تعیین وضعیت دندانهای مولر سوم و مشخص
نمودن ارتباط بین کانال دندانی -تحتانی دندان عقل در مراجعین به بخش رادیولوژی واحد دندانپزشکی دانشگاه تهران در سال
0216انجام شده است.
مطالعه به روش تشخیصی و بر روی 01دندان مولر سوم انجام شد .وضعیت نهفتگی ،تعداد و چسبندگی ریشهها و انحنای ریشه قبل
از جراحی توسط دو مشاهدهگر روی کلیشه¬ها و پس از جراحی توسط جراح بررسی و با رادیوگرافی مقایسهگردید؛ محدوده قابلقبول
تشخیص انحنای ریشه ،اختالف در محدوده ±01درجه بین رادیوگرافی و جراحی در نظر گرفته شده و قدرت تشخیصی شاخصهای
رادیوگرافی به کمک آزمون نسبتها بررسی آماری شد.
یافتهها 022 :ریشه دندان بررسی گردید؛ مقدار انحنای موجود در ریشهها 033 ±30/1درجه بود که 00/3%در محدوده قابل قبولی
قرار داشتند .ارزش پیشبینی رادیوگرافی در تشخیص دادن میزان نهفتگی ،چسبندگی ریشهها و مشخص نمودن تک ریشه بودن
دندانها ،به ترتیب 92/2% ،91% ،011%بوده و بهمنظور تشخیص نهفتگی یک دندان ،جدا بودن ریشههای آن و چند ریشهای بودن
آن بهترتیب 06/6% ،10%و 10%بود .باالترین ارزش پیشبینی رادیوگرافیک مربوط به مشخص نمودن نهفتگی با 011%و پایینترین
آن برای تشخیص یک ریشهای بودن دندان با 92/2%بود؛ در کل میتوان گفت که با توجه به نتایج موجود در مطالعه ،رادیوگرافیک
دندان پانورکس دقت و تشخیص باالیی در نشان دادن موقعیت و ریخت-شناسی ریشه دندان مولر سوم دارد.
کلید واژهها :دندان مولر سوم ،رادیوگرافی دندان پانورکس ،کانال دندانی -تحتانی دندان عقل
www.kahrobaonline.ir
6
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
ناشی از آن هم بدون ایجاد رویهمافتادگی زیاد در ناحیه چسبیده یا جدا بودن ،خمیدگی ریشهها ،درجه تباعد و
پره مولرها حذف میگردد ( .)00جهت تعیین ارتباط کانال همچنین شکل ریشه مورد تحلیل قرار میگیرد (.)3-0
دندان تحتانی با عقل نهفته پایین میتوان از رادیوگرافی رادیوگرافی که بهمنظور ارزیابی وضعیت و آناتومی دندان
پانورکس استفاده نمود .به کمک این ابزار دندانپزشک می- مولر سوم به کار میرود رادیوگرافی پانورامیک نامدارد (.)3
تواند از خطای جراحی و بروز تروما در حین عمل بکاهد. مطالعات گوناگونی هم در زمینه بررسی دقت رادیوگرافی
امروزه از رادیوگرافی پانورامیک بهعلت داشتن روز اشعه پانورامیک و تجهیزات دیجیتال در مورد ریختشناسی
کمتر و پوشش وسیع ناحیهای بیشتر استفاده میشود .در دندان مولر سوم انجام گردیده است؛ هر چند که در اکثر
رادیوگرافی پانورامیک بهدلیل تابش اشعه ایکس بازاویه 0 مطالعات دقت سیستمهای دیجیتال همتراز رادیوگرافیهای
درجه منفی جهت حذف سایه استخوان پسسری ،تصاویر پانورامیک متداول یا حتی در مواردی بیش از آن گزارش
حاصل دچار بزرگنمایی شده که این موضوع سبب میشود گردیدهاست (6و .)9برای اولین بار Wenzelو همکارانش
فاصله کانال دندان تحتانی تا دندان عقل نهفته پایین به به مقایسه فیلم پانورامیک به کمک دستگاه Scanoraو
شکل تقریبی مشخص شده و این حالت نیز باعث ایجاد رادیوگرافی داخل دهانی در بررسی موقعیت مولر سوم
مشکالتی در تشخیص پزشک میشود. پرداختند ( Bell .)0و همکارنش هم در تحقیق خود دقت
اگر در رادیوگرافی بهدست آمده عالمتی مبنی بر ارتباط رادیوگرافی دندانی پانورکس را در مشخص نمودن ریخت-
کانال دندانی تحتانی و دندان عقل نهفته مندیبل دیده شود، شناسی ریشه دندانهای مولر سوم آن هم پیش از انجام
بهمنظور بررسیهای دقیقتر استفاده از توموگرافی معمولی عمل جراحی مورد ارزیابی قرار دادند ( .)1اگرچه مطالعات
یا کامپیوتری توصیه میگردد ،اما اگر این شواهد یافت Ferrus-Torressنشان داد که تصاویر پانورامیک
نشوند ،ممکن است به کانال دندانی تحتانی به مقدار بسیار دیجیتال بهمنظور نمایش مولر سوم نسبت به تصاویر
اندکی آسیب وارد شود ( .)01بهعلت نبود مطالعات کافی معمولی بسیار باکیفیتتر و بهترند ،اما در مطالعه
در زمینه کاربردهای دندانپزشکی پانورامیک در بررسی Benediktsdottirمقایسه سیستمهای جدید پانورامیک
موقعیت و ریختشناسی دندان مولر سوم و با توجه به نقش دیجیتال با پانورامیک معمولی نشاندهنده این موضوع -
مهم رادیوگرافی پیش از جراحی تصمیمگرفتیم تا مطالعه- هستند که این دو سیستم هم توانایی مشابهی با انواع
ای درباره دقت این رادیوگرافی در تعیین وضعیت نهفتگی سیستمهای معمولی دارند (.)9
و ریختشناسی ریشه دندان مولر سوم از نظر تعداد و ارتباط مطالعات نشان دادهاندکه اطالعات و یافتههای حاصل از
ریشهها نسبت به هم ،درجه تباعد و خمیدگی ریشهها و این تکنیک اگرچه برای جراحی دندان مولر سوم کافی
همچنین شکل ریشه روی مراجعین به بخش رادیولوژی است ،اما نمیتواند صد درصد طبق واقعیت باشد ( .) 01در
دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران انجام دهیم. نتیجه تفسیر صحیح رادیوگرافی پانورامیک قبل از جراحی
بسیار دارای اهمیت میباشد.
.1متریال و روشها امروزه نوع جدیدی از رادیوگرافی پانورامیک ،تحتعنوان
مطالعه از نوع تشخیصی بوده و به کمک مطالعات مشابه 01 دنتال پانورامیک عرضه گردیده است که از جهتهایی با
دندان عقل مربوط به 33بیمار و در مجموع 022ریشه رادیوگرافی پانورامیک متداول تفاوتهایی دارد؛ در این مدل
بررسی گردید .دندانها از هر دو فک و دارای تاج و ریشه از رادیوگرافی که دارای بزرگنمایی بیشتر نسبت به
سالم بودند؛ روش نمونهگیری بهشکل پیوسته و برای پانورامیک معمولی است ،کلیشهای مشابه با کلیشههای
بیمارانی که داوطلب خارج نمودن دندان عقل در بخش معمولی ایجاد میگردد که نمای بزرگتری از فکین ارائه داده
جراحی دانشکده و نیازمند تهیه عکس رادیوگرافی بودند، و با تمرکز بر روی نواحی دندانی و زایده آلوئوالر ،وضوح
تصویربرداری دنتال پانورکس با استفاده از دستگاه بیشتری از دندانها نسبت به نوع متداول میدهد؛ در این
) CRANEXTOME(Sordex, Tusulaانجام شد. تصاویر کندیلها حذف شده و در نتیجه ghost shadow
www.kahrobaonline.ir
9
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
پیشبینی مثبت و ارزش پیشبینی منفی این شاخصهای این دستگاه دارای تنظیمات پانورامیک نرمال(بزرگنمایی
رادیوگرافیک نسبت به روش استاندارد (مشاهده جراحی) )0.2و دنتال پانورامیک(بزرگنمایی )0.3بوده و قابلیت
معین شده و بهکمک نرم افزار آماری SPSSاستخراج شده تهیه تصاویر توموگرافی را هم داشت ( .)00رادیوگرافیها به
و بهکمک آزمون نسبتها مورد قضاوت آماری قرار گرفت. کمک متخصص رادیولوژیست فک و صورت و متناسب با
جثه و جنس بیمار و عوامل تابشی استاندارد تهیه و از فیلم
.3یافتهها رادیوگرافی ) RETINA(XOE, Retinaساخت کشور
از 01دندان مولر سوم فک باال و پایین مورد بررسی ،در امریکا در همه بیماران مورد استفاده قرار گرفت .کلیشهها
بررسی کلینیکی (مشاهده جراحی) 22دندان ( )%30نهفته در شرایط استاندارد در پردازشگر خودکار (Compact
و 39دندان ( )%31رویش پیدا کرده بودند؛ در همین ) 35, Protectساخت کشور آلمان ظاهر شده و دو
مطالعه 32دندان ( )%31تک ریشهای و 39دندان ()%90 مشاهدهگر (یک متخصص رادیولوژیست دهان و یک
بیش از یک ریشه داشتند که 30دندان دو ریشه و 1دندان متخصص جراحی دهان و فک) به شکلی جدا از هم همه
نیز دارای سه ریشه بودند .از تعداد دندانهایی که بیشتر از کلیشهها را در شرایط استاندارد و یکسان روی نگاتوسکوپ
یک ریشه دارند 01 ،دندان ( )%21دارای ریشههای بههم مشاهده و پرسشنامهای را مبنی بر تفسیر رادیولوژیک قبل
چسبیده و 21دندان ( )%60دارای ریشههای جدا از هم از جراحی تکمیل میکردند و سپس بیمار به بخش جراحی
بودند و مقدار انحنای ریشهها هم برابر 033 ±30/1درجه بازمیگشت .سواالت پرسشنامه شامل سن و جنس بیمار،
بود .در صورتی که در رادیوگرافی پانورامیک دندانهای فک شماره دندان ،موقعیت دندان ،وضعیت نهفتگی ،تعداد
باال با بیش از یک ریشه دیده شوند و نیز در فک پایین ریشهها وضعیت چسبندگی ریشهها و میزان انحنای ریشهها
دندان در رادیوگرافی رویش یافته مشاهده گردد ،به احتمال بود .برای تعیین زاویه انحنای یک ریشه یک تکه کاغذ
%011تشخیص ما قطعی است و کمترین ارزش پیشبینی تریسینگ به ابعاد 3×3سانتیمتر روی کلیشه رادیوگرافی
منفی شاخصها مربوط به تشخیص وضعیت چسبندگی در ناحیه دندان مورد نظر چسبانده شده و شکل حدود
ریشهها در دندانهای فک باال ( )N.P.V=93/9%است. خارجی دندان روی آن رسم گردید؛ سپس از نقطه میانی
حداکثر ارزش پیشبینی مثبت مربوط به تشخیص دادن انحنای ریشه دو خط یکی به سمت انتهای ریشه و دیگری
وضعیت نهفتگی است ( )P.P.V=011%که این مقدار در به سمت تاج رسم شده و زاویه بین دو خط بهوسیله نقاله
فکهای باال و پایین صادق بوده و در نتیجه اگر در با دقت یک درجه اندازهگیری و به روش اشنایدر ثبت
رادیوگرافی دندان به شکل نهفته دیده شود ،به احتمال گردید؛ بعد از انجام جراحی ،دندان خارج شده به دقت
%011تشخیص درست است .حداقل مقدار ارزش پیش- بررسی و در صورت سالم نبودن ریشهها ،از مطالعه حذف
بینی مثبت برای تعداد ریشهها بهویژه در فک پایین و به میشد؛ سطح دندانها با گاز آغشته به سرم فیزیولوژیک
مقدار 91%است؛ این نتایج نشان داده که تشخیص تعداد تمیز شده و دندان در محلول هیپوکلریت سدیم 3درصد
ریشهها در فک باال ،وضعیت نهفتگی و روییده شودن دندان به مدت 21دقیقه نگهداری میشد و پس از آن ،دندانها
در فک پایین هم دارای قدرت بیشتری است .توزیع دندان- دوباره با سرم فیزیولوژیک شستشو و پس از خشکشدن،
های مورد بررسی برحسب محدوده تشخیص قابل قبول و تعداد ریشهها ثبت شد .برای مشخص نمودن زاویه واقعی
غیر قابل قبول در انحنای ریشه به تفکیک عوامل آن در انحنای ریشه هم یک قطعه سیم 1/3نرم جراحی
جدول 0نشان داده شده است. ( )DENTARUMبا قابلیت انعطافپذیری روی هرکدام
از ریشهها بهشکل جداگانه چسبانده شده و بهشکل کامل با
انحنای ریشه مطابقت پیداکرد؛ سپس سیم روی کاغذ
منتقل و به موازات سیم ،خطی روی کاغذ رسم شده و زاویه
بین دوخط بهکمک نقاله اندازهگیری شد؛ پس از آن ارزش
www.kahrobaonline.ir
0
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
رادیوگرافی پانورکس در بررسی تعداد ریشهها 63/2%و در جدول )0توزیع دندانهای مورد بررسی بر حسب محدوده تشخیص
ارتباط با مقدار چسبندگی ریشهها 62/2%بوده است. قابل قبول و غیر قابل قبول مقدار انحنای ریشه به تفکیک عوامل
مربوطه
توانایی تصاویر رادیوگرافی در تفسیر تعداد و وضعیت ریشه-
محدود
های دندان در بررسیهای ما نسبت به تحقیق باال بیشتر
ه قابل-
میباشد؛ این اختالف بر توانایی بیشتر دنتال پانورامیک قبول
تاکید دارد که ناشی از بزرگنمایی بیشتر ،حذف انحنای
سوپرایمپوزیشنها در خلف و وضوح بیشتر در همین ناحیه ریشه
نتیجه آزمون
(011(10/%1
(15)01/%1
نمیباشد
میباشد؛ عالوه بر این ،در مطالعه ما قدرت رادیوگرافی
میباشد
محدود
O.R
دنتال پانورکس در تشخیص صحیح زاویه تاج نسبت به ه
ریشه بر اساس اختالف ده درجه ،حدودا 00/3%است که با غیرق
تعداد ریشه
بهکمک رادیوگرافی پریاپیکال انجام دادند ،میزان تفسیر ریشه
P1/13 (2)%03 (31)%26
3/3 بیش از
نادرست در مورد تعداد ریشهها را 1/3%و این مقدار را در < (33)%00 (23)%63
یک
مورد ریشهها نسبت به هم (چسبندگی ریشهها) 9/%0 ریشه
گزارش کردهاند ( .)03میزان دقت تفسیرهای رادیوگرافی
رویش-
نهفتگی
در این مطالعه ،نسبت به مطالعه ما کمی بیشتر است که (00)%33 (26)%63
3/3 P<1/0 یافته
میتواند بهدلیل تفاوت در نوع رادیوگرافی باشد؛ از سوی (03)%36 (01)%23
نهفته
دیگر میزان تفسیر نادرست رادیوگرافی در مورد انحنای ریشهها
ریشه حدودا 31%گزارش گردیده است که تقریبا مشایه با
چسبندگی
بههم
ریشهها
(3)%20 (03)%33
مطالعه کنونی میباشد .با توجه به اینکه در مطالعه فوق از P<1/3 چسبیده
(00)%61 (01)%30
ریشهها
رادیوگرافی داخل دهانی استفاده شده و همان میزان خطا جدا ازهم
در تفسیر انحنای ریشه تخمین زده شده است و با آگاهی
از اینکه رادیوگرافی داخل دهانی دارای وضوح و قدرت
تفکیک خیلی باالتری نسبت به رادیوگرافی پانورامیک
هستند؛ یکسان بودن نتایج دو مطالعه در تخمینزدن مقدار .0بحث
انحنای ریشه بر ارزش دنتال پانورامیک تاکید میکند. در این مطالعه از بیماران داوطلب جراحی دندان مولر سوم
در مطالعات Meshو همکاران وی ،توانایی انواع سیستم- رادیوگرافی دنتال پانورامیک تهیه و وضعیت ریشهها بررسی
های پانورامیک معمولی و دیجیتال فقط در تشخیص دادن شد؛ بر اساس یافتههای این مطالعه ،میزان درستی تفسیر
منحنی یا مستقیم بودن ریشه دندانها بررسی گردید؛ رادیوگرافی در بررسی تعداد ریشههای دندان 01%و در
درحالیکه در تحقیق حاضر میزان دقیق انحنای ریشهها بر رابطه با ارتباط ریشهها با هم (داشتن چسبندگی) 02/6%
حسب درجه محاسبه گردیده است. و در ارتباط با مقدار نهفتگی 11%بوده است .در مطالعهای
که توسط حقانیفر و همکارانش انجام گرفت ،میزان درستی
www.kahrobaonline.ir
1
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
01
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
inferior dental canal in relation to the lower Root Canals. Oral Surg Oral Med Oral
third molars. Dentomaxillofac Radiol 2005; Pathol Oral RadiolEndod.1971; 32:271-5.
34(3): 154-163. [14] Haghani Far S, Nosrati K, Mehryari M,
[22] Monaco G, Montevecchi M, Bonetti Bijani A. The Accuracy of Dental
GA, Gatto MR, Checchi L. Reliability of Panoramic Tomography in Determining the
panoramic radiography in evaluating the Root Morphology of Mandibular Third
topographic relationship between the Molars.Journal of Babol University of
mandibular canal and impacted third Medical Scienses.2006; 80(4):64- 69.
molars. J Am Dent Assoc 2004; 135(3): [15] Chen SK, Huang GF, Chong SJ. The
312-8. Relationship between Radiologic
[23] Dabbaghi A, Shokraneh A, Farhadi N. Interpretation and Root Tip Fracture during
The accuracy of single emulsion Tooth Extraction Performed by Junior
radiographic film in linear measurement of Clinicians. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
spiral tomography. Dent Res J (Isfahan) Oral RadiolEndod.2001; 92: 470-2.
2013; 10(2): 197-201. [16] Ivanauskaite D, Lindh C, Rangne K,
[24] Dabbaghi A, Rajaei E, Shokraneh A, Rohlin M. Comparison BetweenScanora
Tabesh H, Farhadi N. Evaluation of Panoramic Radiography and Bitewing
measurement accuracy of the mandible in Radiography in the Assessment of
linear and spiral tomograms. J Isfahan Dent Marginal Bone tissue. Stomatologija. Baltic
Sch 2012; 8(4): 347-55. Dent Maxillofac J .2006;8:9- 15.
[25] Sedaghatfar M, August MA, Dodson [17] Carmichael FA, McGowan DA.
TB. Panoramic radiographic findings as Incidence of nerve damage following third
predictors of inferior alveolar nerve molar removal: a west of Scotland oral
exposure following third molar extraction. surgery research group study. Br J Oral
J Oral Maxillofac Surg 2005; 63(1): 3-7 Maxillofac Surg 1992; 30(2): 78-82.
[18] Blaeser BF, August MA, Donoff RB,
Kaban LB, Dodson TB. Panoramic
radiographic risk factors for inferior
alveolar nerve injury after third molar
extraction. J Oral Maxillofac Surg 2003;
61(4): 417-21.
[19] Maegawa H, Sano K, Kitagawa Y,
Ogasawara T, Miyauchi K, Sekine J, et al.
Preoperative assessment of the relationship
between the mandibular third molar and the
mandibular canal by axial computed
tomography with coronal and sagittal
reconstraction. Oral Surg Oral Med Oral
Pathol Oral Radiol Endod 2003; 96(5): 639-
46.
[20] Silverstein LH, Melkonian RW,
Kurtzman D, Garnick JJ, Lefkove MD.
Linear tomography in conjunction with
pantomography in the assessment of dental
implant recipient sites. J Oral Implantol
1994; 20(2): 111-7.
[21] Mahasantpiya PM, Savage NW,
Monsour PA, Wilson RJ. Narrowing of the
www.kahrobaonline.ir
00
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
0
علی ملکی
1
علیرضا محمودیفرد
1دانشجوی کارشناسی پیوسته مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیضی کاشانA.Malekibme @gmail.com ،
2مدرس مدعو گروه مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیضی کاشانalireza10.m10@gmail.com ،
چکیده :امروزه به کمک تکنیکهای پیشرفته ژنتیک مولکولی ،فراصوت و MRIبسیاری از بیماریهای مربوط به اعصاب و عضالت
در نوجوانان به تشخیص میرسند؛ این متدها در مقایسه با الکترومیوگرافی هم حساستر بوده و هم درد کمتری دارند؛ با این وجود،
تکنیک EMGهنوز با توجه بهسهولت دسترسی و هم بهدلیل داشتن قدرت تمایز و تشخیص باال در انواع بیماریهای نخاع ،اعصاب
محیطی و عضالت در نوجوانان و اطفال هنوز جایگاه واالی خود را دارد؛ این روش تشخیصی در نوجوانان ،بهدلیل تحریک اعصاب
محیطی با جریانهای الکتریکی از یک سو و هم به دلیل الکترودهای سوزنی در مطالعه عضالت به هر حال ایجاد درد میکند؛ با این
وجود کلیه متخصصان این رشته به دنبال روشهایی هستند که با کمتر کردن درد حاصل از EMGمیزان کارایی آن را هر چه
بیشتر افزایش دهد .در مقاله حاضر تالش شده است تا پس از یک توضیح کلی در مورد مراحل انجام الکترومیوگرافی در نوجوانان و
کودکان ،به تکنیکها و روشهایی اشاره شود که به کمک آنها در هر مرحله میتوان درد حاصل از انجام روش الکترومیوگرافی را
به حداقل رساند؛ پس از بررسی روشهای انجام EMGدر نوجوانان ،در این مقاله به بررسی اجمالی نرمافزار Labviewپرداخته
شده و نحوه جمعآوری سیگنالهای مربوط به EMGو چگونگی اضافه کردن آنها به برنامه Labviewتوضیح داده شده است و
در نهایت نیز به بررسی نتایج حاصل از پردازش و تحلیل این سیگنالها به کمک این نرمافزار پرداخته شده است.
www.kahrobaonline.ir
03
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
میدهد ،باز هم توضیح مختصری در مورد انجام آزمایش ،دستگاه با توجه به اینکه تکنیک الکترومیوگرافی در نوجوانان و کودکان
و تجهیزاتی که در اتاق EMGاست ،بدهد؛ اگر نوجوان در سنین هم جز اعمالی است که ایجاد درد میکند ،شناخت روشهای
باالتری باشد ،این توضیحات برای خود نوجوان صورت میگیرد؛ کاهش درد در این تکنیک کمک بسیار زیادی به هرچه بهتر انجام
در مورد مصرف داروهای آرامبخش قبل از انجام آزمایش در این شدن آن میکند؛ رویکرد مرحلهای زیر که با مراحل انجام
مرحله ،اختالفنظر وجود دارد اما به هر حال تحت هیچ شرایطی الکترومیوگرافی مطابقت دارد ،پیشنهاد میشود.
Sedationشدید مگر در موارد ویژه توضیه نمیشود؛ در بعضی از
کشورها مانند انگلستان به هیچ وجه از داروهای آرامبخش استفاده قبل از انجام ( EMGمرحله درخواست آزمایش و تعیین
Sedationاستفاده میکنند؛ در کشور ما با توجه به شرایط معموال به این مرحله که شاید مهمترین مرحله هم باشد ،کمتر
فرهنگی -اجتماعی ،بهتر است در مورد هر بیمار بهطور جداگانه و توجه میشود؛ در این مرحله شناخت والدین از تکنیک و همین
با همکاری والدین تصمیمگیری کرد؛ در این مرحله از داروهای طور اگر فرد نوجوان بزرگتر باشد ،شناخت اجمالی خود او از این
مختلفی استفاده مینمایند اما در این بین شاید برای میداروالم روش و این که انجام آن چه تاثیری در سالمت او دارد ،بسیار حائز
جایگاه ویژهای وجود داشته باشد؛ باید گفت که این دارو اوال اهمیت است؛ توضیح در این مرحله باید با زبانی ساده ،همه فهم و
Sedationشدید ایجاد نمیکند در ضمن روانشناختی پس از در ضمن خالصه باشد تا والدین و خود نوجوان آن را بهخوبی درك
عمل را نیز کاهش میدهد؛ عوارض سوء نادر ولی جدی برای این کرده و فراموش نکنند؛ در این مرحله ذکر اهداف انجام مطالعه از
دارو مطرح شده است؛ مثال اینکه تاثیر بر روی عملکرد NMLA اهمیت فراوانی برخوردار است؛ اگرچه تهیه نرمافزارهای ساده
را به دلیل ایجاد اضطراب قبل از عمل و کمبود آن در بازارهای آموزشی مانند دفترچههای مصور با تصاویر کارتون یا کاریکاتورهای
داخلی توصیه نمیکنیم؛ نکته بسیار مهم در اتاق EMGاین است مناسب با سن نوجوان و یا دیگر بستههای آموزشی بسیار سودمند
که سوزن الکترومیوگرافی هیچ وقت نباید در معرض دید بیمار قرار است اما تماس رو در رو و چهره به چهره پزشک با والدین و خود
گیرد. بیمار جایگاه بسیار ویژه دیگری دارد.
در این مرحله بهتر است ابتدا به کمک تستهایی که درد کمتری اتاق انجام الکترومیوگرافی نباید از یک طرف بسیار خشک و بی-
را ایجاد میکنند ،شروع کرد؛ در این مرحله بهتر است با نوجوان روح بوده و از طرف دیگر مانند یک گالری پر از اسباب یا تابلوهای
ارتباط بیشتری را برقرار کنیم؛ مثال صحبت در مورد برنامههای کارتون یا نقاشی باشد؛ به والدین باید اجازه حضور در اتاق EMG
کارتون یا ورزشی مانند فوتبال در نوجوانان گاهی اوقات بسیار را داد؛ این کار تاثیر خوبی در روحیه نوجوان بچههای بزرگتر و
کارساز است؛ جلب توجه نوجوانان کمی بزرگتر به صفحه حتی در سنین بالغ دارد؛ این عمل در نهایت منجر به هرچه بهتر
اسیلوسکوپ و تشبیه امواج تشکیل شده به تپه یا کوه آتشفشان انجام شدن الکترومیوگرافی میشود؛ بعضی اوقات حضور
بسیار سودمند است؛ به این صورت انجام الکترومیوگرافی برای خود پدربزرگها و مادربزرگها تاثیر بیشتری از حضور والدین درجه
نوجوان هم بهصورت یک نوع سرگرمی و بازی در میآید؛ در زمان اول دارند؛ باید اذعان کرد که "بهترین محل برای انجام EMG
تحریک اعصاب حرکتی بهتر است توجه نوجوان را به حرکت و نوجوانان دامان والدین آنها است" .در این حالت نوجوان احساس
انقباض عضالت جلب کنیم و مثال از آنها بپرسیم که آیا حرکات امنیت بیشتری نموده و همکاری بیشتری نسبت به انجام آزمایش
ایجاد شده را در عضالت خود کامال احساس میکنند یا خیر و یا میکند؛ در این مرحله است که باید فردی که آزمایش را انجام
www.kahrobaonline.ir
02
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
نرمافزار Labviewیک زبان برنامهنویسی گرافیکی است که به در زمان انقباض عضالت به ما اطالع دهند؛ در این مرحله جلب
صورت گسترده برای کاربردهای مختلفی در صنایع ،تحصیالت، توجه والدین نوجوان به آن در زمان انقباض عضالنی بسیار مفید
آموزش و تحقیقات آزمایشگاهی بهعنوان یک مدل استاندارد برای است ".در این مرحله بهمنظور مطالعه وضعیت و کار عضالت قصد
جمعآوری و پردازش دادهها و همچنین وسیلهای جهت کنترل و
داریم سیم نازکی را که در روی آن میکروفون ظریفی نصب شده
شبیهسازی ابزارهای مجازی در آمده است؛ این برنامه یک نرمافزار
است ،داخل عضلهات قرار دهیم ".این کار زحمت و درد زیادی
قدرتمند و قابل انعطاف است که جهت تجزیه و تحلیل سیستمهای
اندازهگیری بهکار میرود .این نرمافزار از طبیعت ترتیبی و زنجیره- نداشته و تقریبا شبیه به نیش پشه است؛ در این قسمت بهتر است
ای موجود در زبانهای برنامهنویسی مجزا بوده و یک محیط بهجای استفاده از سوزن مونوپالر از سوزن Concentricکه تیزتر
گرافیکی را برای کاربر فراهم میآورد؛ در این راه از تمامی ابزارهای بوده و درد کمتری را نیز ایجاد میکند ،استفاده کرده و زود سوزن
الزم جهت جمعآوری ،پردازش و تحلیل دادهها و نمایش نتایج را با سرعت کافی در دست فرد فرو بریم؛ در این مرحله باید طوری
استفاده میشود .به کمک این زبان برنامهنویسی گرافیکی که با
سوزن را در دست خود پنهان کنیم که کودك متوجه آن نشود؛
نماد Gنشان داده میشود ،در برنامه نوشته شده از یک نمودار
وارد کردن چند ضربه قبل از وارد کردن سوزن با این که مانوری
بلوکی استفاده میشود و سپس این نمودار به کدهای ماشین
بسیار ساده میباشد ،کمک زیادی به کاهش درد میکند؛ البته
تبدیل میگردد .این نرمافزار تحولی اساسی و نوین در شیوههای
زبانهای برنامهنویسی ایجاد کرده است؛ برنامهنویسان بدون نوشتن ناگفته نماند که برخی از بیماران بهخصوص نوجوانان نزدیک به
هیچ کدی ،برنامههای قدرتمندی را تنها با ابزارهای گرافیکی بلوغ می خواهند سوزن را ببینند که البته در این حالت نباید
موجود در برنامه ایجاد میکنند].[01 ممانعتی بهعمل آید؛ استفاده از صداهای EMGبرای جلب توجه
نوجوان بسیار مفید و کمک کننده میباشد .در مطالعه
.3کاربردهای LabView
الکترومیوگرافیک نوجوانان توجه به این نکته ضروری است که در
برنامههای کاربردی برای این نرمافزار بیپایاناند؛ در گذشته
مطالعه باید به حداقل تعداد عضالت ممکن اکتفا شود؛ چرا که
ابزارهای متعددی برای بهدست آوردن دادهها وجود داشتند و
نوجوانان کم سن و سال معموال کم حوصله بوده و به همکاری خود
استفاده از همه آنها ضروری بود؛ زمان روشن و خاموش شدن
با پزشک پایان میدهند؛ در بسیاری از مواقع شاید تنها مطالعه
عضله و افزایش و کاهش فعالیت آن ،دو پارامتر اصلی بهدست آمده
Anterior Tibialisبرای انجام یک یک عضله نیز مانند
از سیگنال EMGاست؛ اطالعات بهدست آمده از یک سیگنال
الکترومیوگرافی کامل در نوجوانان کفایت کند؛ ناگفته نماند که
EMGنمیتوانند بگویند که عضله مورد بررسی چقدر قدرت دارد،
استفاده از فناوریهای جدید نیز در این زمینه بسیار مفید و کارآمد
یا یک عضله از عضله دیگر قویتر است؛ قدرت عضله یا تعیین
است .ماشینهای جدید EMGکه زمان مطالعه را کوتاهتر کرده و
قویتر بودن یک عضله نسبت به دیگری از مهمترین مواردی
فرصت بازبینی بیشتری را در مورد یافتهها و نتایج قبلی به فرد
هستند که محقق به خاطرشان سیگنال EMGثبت شده را تحلیل
پزشک میدهند از این قبیل امکانات است؛ استفاده از انواع
و بررسی میکند؛ نرمالسازی به یک سیگنال ،MVICمیانگین-
تکنیکهای خواب مصنوعی 0و طب سوزنی 3هم در انجام EMG
گیری از سیگنال یا استفاده از ماکزیمم نقطه همگی تالشهایی
مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است اما هنوز هم کاربرد و
هستند که محقق برای ایجاد امکان مقایسه بین عضالت یک فرد
استفاده زیادی در الکترومیوگرافی نوجوانان ندارد.
یا افراد مختلف انجام میدهد .در سیستمهای پیشرفته ثبت
سیگنال EMGامروزی ،عالوه بر امکان ثبت سیگنال زمانی ،امکان .1معرفی نرمافزار LabView
اعمال تحریک الکتریکی به بدن و همچنین ثبت پتانسیلهای
2 1
Acupuncture Hypnosis
www.kahrobaonline.ir
03
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
www.kahrobaonline.ir
03
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
تجزیه و تحلیل قرار داد؛ همچنین میتوان به کمک این ابزار آستانه یکی دیگر از ابزارك های مفیدی که در این کیت یافت می شود˛
حداکثر و حداقل فشار خون غیر تهاجمی که در رگهای فرد بیمار ابزارك Biosignal Generatorاست .در واقع به کمک این
جریان دارد را نیز مورد تحلیل قرار داد .شکل 3در واقع نحوه ابزارك می توان طیف مختلفی از سیگنال های زیستی را به شکل
چگونگی تحلیل یک نمونه سیگنال ثبت شده از فشار خون غیر مصنوعی ایجاد و تحلیل کرد .کلیه ی سیگنال هایی از قبیل:
تهاجمی را نشان میدهد؛ همانطور که در این شکل هم دیده ECG ˛sEMG ˛EEGو ....می توانند توسط این ابزارك در برنامه
میشود حداکثر آستانه فشار خون سیستولیک (با رنگ قهوهای) و تولید و پردازش شوند .شکل 2نشان دهندهی نحوه تولید و تحلیل
آستانه فشار خون دیاستولیک (با رنگ بنفش) نشان داده شده یک سیگنال SEMGمی باشد .از دیگر ابزار های مفید و کاربردی
است. که در این کیت از نرمافزار Labviewوجود دارد˛ ابزار ECG
feature extractorمی باشد .به کمک این ابزار می توان یک
سیگنال قلبی طبیعی را در برنامه اجرا کرده و سپس از طریق
اجرای برنامه DAQmxو درواقع با اتصال DAQ Cardبه
کامپیوتر می توان اطالعات سیگنال ثبت شده از قلب بیمار را به
برنامه وارد کرده و آن را با یک سیگنال ECGنرمال که از قبل در
این ابزار تعبیه شده مورد تجزیه و تحلیل قرار داد .شکل 3نشان
شکل -0تولید و اجرای نمونه سیگنال ECGبه کمک ابزارک ECG دهنده یک سیگنال ECGطبیعی است که به کمک این ابزار از
feature
نرمافزار Labviewاجرا گردیده است.
شکل -5مقایسه نمونه سیگنال ثبت شده از فشار خون غیر تهاجمی
بیمار با سیگنال ثبت شده نرمال به کمک ابزار NIBP
.5نتیجهگیری
در این مقاله روشهای انجام الکترومیوگرافی بدون درد نوجوانان شکل -3سیگنال sEMGتولید شده به کمک ابزار Generator
www.kahrobaonline.ir
06
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
09
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
0
مهران کریمیان ریزی
1
مریم فریور
3
وحید رنجبر عینالدین
چکیده :ما یک بیوسنسور ساده ،دو حلقه ،شبکه شش ضلعی فیبر کریستال فوتونیک ) (PCFبا استفاده از پدیده تشدید پالسمون
سطحی ) (SPRپیشنهاد میکنیم .یک الیه طالی پالسمونیک فعال و آنالیت (نمونه) در خارج از ساختار الیاف به جای داخل
سوراخهای هوا قرار میگیرند ،که منجر به فرآیند ساخت سادهتر و مستقیمتر میشود .حسگر پیشنهادی رفتار انکسار دوگانه ای را
نشان می دهد که حساسیت آن را افزایش می دهد .بررسی عددی خواص هدایت کننده و عملکرد حسگری با روش المان محدود
( )FEMانجام می شود .با استفاده از روشهای بازجویی طول موج و دامنه ،حسگر پیشنهادی میتواند حداکثر حساسیتها را به
ترتیب تا 𝑈𝐼𝑅 4000𝑛𝑚/و 320𝑅𝐼𝑈 −1ارائه دهد .وضوح سنسور 𝑈𝐼𝑅 2.5 × 10−5و 𝑈𝐼𝑅 3.125 × 10−5برای حالت های
بازجویی طول موج و دامنه است .طراحی حسگر پیشنهادی نتایج امیدوارکنندهای را نشان میدهد که میتواند در تشخیص آنالیتهای
بیولوژیکی و بیوشیمیایی استفاده شود.
کلید واژهها :فیبر کریستال فوتونیک ،رزونانس پالسمون سطحی ،سنسورهای فیبر نوری
www.kahrobaonline.ir
00
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
روی سطح خارجی الیه فلزی انجام داد .طال به عنوان ماده [ .]0با اصالح ساختار و ابعاد ، PCFمیتوان میدان فروپاشی را
پالسمونیک استفاده می شود زیرا از نظر شیمیایی در محیط آبی افزایش داد و ویژگی های مودال نور منتشر را دستکاری کرد .برای
پایدار است و شیفت پیک تشدید باالیی را نشان می دهد[.]03 افزایش حساسیت و درك پیک تشدید باریک ،انتشار نور تک حالت
حسگگگر پیشگگنهادی در این کار میتواند به راحتی با اسگگتفاده از مناسب تر است [.]1
روش رسگگم PCFاسگگتاندارد ]06[ Stack-and-Drawو روش اخیراً سنسور SPRمبتنی بر فیبر چند سوراخه توسط گائو و
ر سوب پا شی ساخته شود[ .]09عالوه بر این ،اثر الیه طال برای همکاران پیشنهاد شده است ،]01[ .جایی که تمام سوراخها با طال
تحریک پالسگگگمونیک برای عملکرد سگگگنجش و همچنین کاهش و دی اکسید تیتانیوم پوشیده شده بودند .برای تحقق تشخیص
ردپای حسگر بررسی و بهینهسازی میشود. چند آنالیت ،آکوا و همکاران .سنسور PCF-SPRسوراخ هوای
بیضوی با چهار شیار میکرو سیال را پیشنهاد کرد[.]00
.1ساختار سازه و مدلسازی نظری
عالوه بر این ،آنالیتهای با ضریب شکست باال ) (RIکه به طور
شکل )a(0سطح مقطع ساختار پیشفرم PCFپیشنهادی را بر
انتخابی طال پوشیده شده با هسته پر از آنالیت هستند توسط گین
اساس انباشتگی مویرگهای مختلف نشان میدهد [ .]06شکل
و همکاران ارائه شده است .]03[ .در چنین سنسورهای SPR
)b(0سطح مقطع سنسور پیشنهادی را نشان میدهد .ما یک
مبتنی بر PCFکه در آن الیه فلزی باید در داخل سوراخهای فیبر
PCFشبکه دو حلقهای شش ضلعی با یک سوراخ هوای مرکزی پوشش داده شود .یکی از چالشهای اصلی دستیابی به پوشش
کوچک را پیشنهاد می کنیم که تطبیق فاز بین حالت اصلی هدایت یکنواخت در داخل سوراخهای مویرگی قطر میکرومتر است .اشکال
شده با هسته و حالت پالریتونهای پالسمون سطحی ( )SPPرا اضافی این است که مایع باید به طور انتخابی به سوراخهای فیبر
تسهیل میکند .دو سوراخ در حلقه اول در کنار سوراخ مرکزی نفوذ کند ،که اجرای عملی آن را محدود میکند .برای حذف این
برای معرفی اثر دوشکستگی حذف شده است .دو سوراخ هوا در چالشها و محدودیتهای عملی ،اخیراً چندین سنسور SPR
حلقه دوم در یک ردیف با حفره هوای مرکزی کوچک شده¬اند تا مبتنی بر PCFگزارش شدهاند که در آن پوشش فلزی و الیههای
حسگر بر روی سطح بیرونی ساختار فیبر اعمال میشود .تان و
میدان فروپاشی را در دو طرف مقابل فیبر متمرکز کنند تا
همکاران [ ]02یک PCFشکل Dرا پیشنهاد کرد که یک سطح
پالسمون سطحی بتواند به طور موثر برانگیخته شود .ساختار PCF
بیرونی صاف برای فلز و الیههای حسگر را فراهم میکند ،با این
پیشنهادی را میتوان با معرفی میلهها و مویرگهای جامد با دیواره
حال ،این نیاز به تالش ریزبینانه برای حذف دقیق بخش از پیش
ضخیم تر ،همانطور که در شکل )a(0نشان داده شده است، تعیینشده PCFدارد .در مطالعات دیگر ،دش و همکاران [ ]0و
ساخت. اتوپری و همکاران ]03[ ،دو ساختار PCFنامنظم را پیشنهاد
کردند که در آن الیه حسگر SPRدر سطح بیرونی فیبر قرار می-
گیرد .با این حال ،ساخت چنین نامنظم سازههای PCFکه نیاز به
اندازههای مختلف سوراخها برای قرار دادن در موقعیتهای خاص
در هندسه الیاف دارند ،که حتی با سیستمهای حفاری پیشفرم
الیافی بسیار دقیق ،عمالً چالش برانگیز است.
در این مقاله ،یک بیوسنسور PCFساده بر اساس SPR
پیشنهاد شده است .از آنجایی که الیههای حسگر سنسور
پیشنهادی در خارج از PCFقرار دارند ،تشخیص آنالیت ناشناخته
را میتوان به سادگی با جاری کردن آن از طریق یا چکاندن آن بر
www.kahrobaonline.ir
01
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
حالت مولفه xنشان میدهد .در کار زیر ،حالت بنیادی مؤلفه y [ ]01تعریف میشود که به صورت زیر نوشته شده است:
در نظر گرفته شده است .مشخصات میدان الکتریکی سنسور 𝜔𝐷2 𝐿Δ𝜀 ⋅ Ω2
𝜀𝐴𝑢 = 𝜀∞ − − 2
پیشنهادی و ویژگی تطبیق فاز در شکل 3با آنالیت 𝑛𝑎 = ،RI 𝜔 𝐿𝜔(𝜔 + 𝑗𝛾𝐷 ) (𝜔 − Ω2𝐿 ) + 𝑗Γ
که در آن 𝑢𝐴𝜀 گذردهی طال𝜀∞ ،گذردهی در فرکانس باال و
1.36نشان داده شده است .شکل )b(3و ( )cحالت بنیادی هدایت
شده هسته ای را به ترتیب برای x-componentو y- مقدار آن 3.1692است .فرکانس زاویه ای را می توان به صورت
𝜆 𝜔 = 2𝜋𝑐/بیان کرد که در آن cسرعت نور است.
www.kahrobaonline.ir
31
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
www.kahrobaonline.ir
30
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
= 𝐜𝐝
(
)𝐦𝐧𝟎𝟒 = 𝐠 𝐭 و 𝚲𝟓 𝟎. 𝟏𝟓𝚲, 𝐝𝟏 = 𝟎. 𝟐𝟓𝚲, 𝐝 = 𝟎.
) t g = 40nmو ( dc = 0.15Λ, d1 = 0.25Λ, d = 0.5Λ
از شگگگکل ،3با افزایش آنالیت ،RIحسگگگاسگگگیت دامنه به تدریج
افزایش می یابد .برای تشگگخیص آنالیت با ،RI 1.36سگگنسگگور حساسیت دامنه با استفاده از [ ]00محاسبه میشود :
پیشگگنهادی حداکثر حسگگاسگگیت دامنه 320𝑅𝐼𝑈 −1را نشگگان 1 ) 𝑎𝑛 ∂𝛼(𝜆,
𝑆𝐴 (𝜆)[𝑅𝐼𝑈 −1 ] = −
میدهد که قابل مقای سه با .]01[ .Refعالوه بر این ،ح سا سیت 𝑎𝑛∂ ) 𝑎𝑛 𝛼(𝜆,
های دامنه 003 ،096و 240𝑅𝐼𝑈 −1برای آنالیت های با RIبه ح سا سیت بازجویی طول موج تو سط S𝜆 (𝜆) = Δ𝜆peak /Δna
ترتیب 0.23 ،0.22و 0.23به دست می آید .عالوه بر این ،وضوح [ ]00تعیین می شود .که در آن Δnaتغییر RIآنالیت و قله 𝜆Δ
−5
3.125 × 10است ،با فرض اینکه حداقل سنسور پی شنهادی پیک شگگیفت اسگگت .پیک های تشگگدید در طول موج های ،661
٪0شدت ار سال به طور دقیق ت شخیص داده شود .به طور کلی، 691و 611نانومتر برای آ نال یت RIبه ترت یب 0.26 ،0.23و
حساسیت سنسورهای SPRمبتنی بر PCFبه میدان های محو 0.29یافت می شگگگوند .حسگگگاسگگگ یت 0111 ،0111و 3111
شگگگده بسگگگتگی دارد .میدان های ناپایدار قوی تر منجر به تلفات 𝑈𝐼𝑅 𝑛𝑚⁄زمانی به دسگگگت می آید که آنالیت RIبه ترتیب از
انتقال بی شتر در فیبر می شود .با این حال ،تعامل با سطح فلز را 0.26-0.23 ،0.23-0.23و 0.29-0.26تغییر کند .تغییر آنال یت
افزایش می دهد و متعاقباً حساسیت سنسور را بهبود می بخشد. RIبر 𝑓𝑓𝑒𝑛 حالت ،core mode 𝑛𝑒𝑓𝑓 ،SPPعمق نفوذ م یدان
با توجه به تلفات زیاد در پیک رزونانس ،تنها چند میلی متر طول SPPو غیره به طور همز مان تأثیر می گذارد .اثر مت قاطع آن
سگگنجش برای دسگگتیابی به س گیگنال قابل مشگگاهده با سگگنسگگور ویژگی های ت حت تاثیر به تغییرات دلخواه در بزرگی تغییر طول
پیشگگگنهادی مورد نیاز اسگگگت .بنابراین کاهش مقدار آنالیت برای موج ک مک کرد .در ع مل ،یک فاکتور کالیبراسگگگیون برای هر
تشخیص .ضخامت الیه طال تاثیر قابل توجهی بر عملکرد سنجش محدوده از آنالیت RIمورد نیاز است .از روش بازجویی طول موج،
دارد .تغییر عملکرد سگگنجش با تغییر ضگگخامت الیه در شگگکل 3 حسگگگر پیشگگنهادی حسگگاسگگیت باالتری را در مقایسگگه با روش
نشان داده شده است .شکل )a(3تغییر رنگ قرمز طیف تلفات را بازجویی دامنه ن شان میدهد .ح سا سیت بازجویی دامنه در یک
با افزایش ضگگگخامت ال یه طال نشگگگان می دهد .در ضگگگخامت طول موج مشخص اندازهگیری میشود که این روش را در مقایسه
،t g = 40nmحداکثر تلفات 𝑚𝑐 40 𝑑𝐵⁄و 𝑚𝑐 42 𝑑𝐵⁄در با روش بازجویی طول موج سگگادهتر و مقرون به صگگرفهتر میکند
661نانومتر و 691نانومتر به دل یل RIآنال یت 0.23و 0.26به [ .]2با تغییر RIآنالیت ،ح سا سیت دامنه در شکل 3ن شان داده
ترتیب رخ میدهد .برای بررسگگگی طول موج ،حسگگگاسگگگیت های شده است.
0111 ،0111و 𝑛𝑚⁄𝑅𝐼𝑈 3111را در ضخامت طالی 31 ،31
و 61نانومتر نشگگان می دهد ،زمانی که آنالیت RI 1.35باشگگد.
همانطور که ضگگگخامت ال یه طال افزایش می یابد 𝑛𝑒𝑓𝑓 ،حالت
SPPمحدود شده در الیه Auبی شتر می شود ،که منجر به تغییر
رنگ قرمز طول موج مطابق فاز میشگگود .عمق تلفات به تدریج با
افزایش ضگگگخامت الیه طال کاهش مییابد .همان سگگگناریو برای
ح سا سیت دامنه نیز م شاهده می شود ،همانطور که در شکل 3
شکل :0حساسیت دامنه تابعی از طول موج است
www.kahrobaonline.ir
33
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
،معتقدیم که می توان آن را برای کاربردهای سنجش محیطی حساسیت، با افزایش ضخامت الیه طال،) نشان داده شده استb(
.بیولوژیکی و بیوشیمیایی محقق کرد این نشان دهنده نفوذ کمتر حالت.دامنه به تدریج کاهش مییابد
www.kahrobaonline.ir
32
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
33
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
بررسی تاثیر بیهوشی عمومی بر تغییرات فشار خون شریانی بیماران بالغ و
0
علیرضامحمودیفرد
0مدرس مدعو گروه مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیض کاشانی alireza10.m10@gmail.com،
3دانشجوی کارشناسی پیوسته مهندسی پزشکی ،انشگاه عالمه فیض کاشانیA.Malekibme@gmail.com ،
چکیده :هدف از این پژوهش تعیین تغییرات فشار خون شریانی در بیماران بالغی که با استفاده از بیهوشی عمومی در یکی از
بیمارستانهای آموزشی دانشگاه علوم پزشکی ایران تحت عمل جراحی قرار میگرفتند ،بود .این مقاله از نوع توصیفی -تحلیلی است
که در یکی از بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شده است .در این پژوهش فشار خون شریانی 31نفر از
بیماران بهوسیله فشارسنج جیوهای و گوشی پزشکی و مشاهده مستقیم در مراحل مورد نظر ثبت و ضبط گردیده است و دادههای
مورد نظر به کمک آزمون tزوج مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتهاند .نتایج حاصل ،نشاندهنده این موضوع بودهاند که میانگین
اختالفات فشار خون سیستولیک بیماران مورد پژوهش در مرحله قبل از القاء بیهوشی ،01حین بیهوشی 00/63و بال فاصله پس از
عمل و خارج نمودن لوله تراشه 00است؛ همچنین میانگین اختالفهای فشار خون دیاستولیک بیماران مورد نظر در این مراحل در
مقایسه با فشار خون آنها در بخش در مراحل فوق بهترتیب 0/09 ،3/09 ،2/33و 6/63است که آزمون آماری معنیدار بودن این
اختالفات را نمایش میدهد .نتایج بهدست آمده از تجزیه و تحلیل آماری دادههای کسب شده نشاندهنده وجود تغییرات فشار خون
بیماران در همه مراحل قبل و بعد از القاء بیهوشی ،حین عمل و بالفاصله پس از عمل جراحی و خارج نمودن لوله تراشه است؛
همچنین نتایج حاصل از شبیهسازی تغییر قطر و مقدار مقاومت دیواره شریانهای قلبی بیماران در زمان عبور داروی بیهوشی از
قلب به کمک ،Abaqusنشاندهنده تاثیرات ناشی از استفاده این گونه داروها در اعمال مختلف جراحی است.
کلید واژهها :بیهوشی عمومی ،فشار خون ،جراحی عمومی ،شبیهسازی شریان قلبی
عامل ،فشار خون است؛ تنظیم فشار خون به این منظور است که .0مقدمه
جریان کافی خون به بافتها ،بهخصوص به مغز و قلب حفظ از گذشته تا کنون انسان به اهمیت قلب به عنوان یک عضو
شود].[0 حیاتی پی برده است؛ عضوی که اگر اختالل و اشکال در نحوه
عوامل و شرایط مختلفی فشار خون را تحت تاثیر قرار میدهند کار و فعالیتاش بهوجود آید ،سبب به مخاطره افتادن حیات
که یکی از این موارد ممکن است درمانی باشد که فرد به هر انسان میشود؛ مغز نیز عضو دیگری است که همانند قلب از
دلیلی بخواهد تحت عمل جراحی و بیهوشی قرار گیرد .گردش اهمیت و حساسیت ویژهای برخوردار است؛ مغز و قلب دو بافتی
خون بیمار بیهوش کمتر از کسی است که بیدار بوده و قابلیت هستند که بهعلت نیازهای بسیار زیاد متابولیسمی
مقابله با استرس را دارد؛ بهخصوص در فردی که بیماریاش آسیبپذیرترین بستر عروقی را دارند و تامین سالمت آنها
وخیم است؛ در میان آنهایی که افت فشار متوسط شریانی بیش نیازمند جریان خون کافی در آنها میباشد؛ مقدار خون مورد
نیاز آنها بهوسیله عوامل متعددی تامین میگردد که مهمترین
www.kahrobaonline.ir
33
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
در حین بیهوشی در اعمال جراحی عمومی از اهمیت ویژهای از 31میلیمتر جیوه پایینتر از فشار اولیه دارند ،در صورتیکه
برخوردار است و بنا به دالیلی بسیار ،متخصص بیهوشی باید از این افت فشار بیش از 61دقیقه طول بکشد 0.3 ،درصد از آنها
دریچه پهناورتری نسبت به سایر پزشکان به اهمیت فشارخون مستعد پیدایش اختالالت کلیوی پس از عمل هستند].[3
بنگرد ،زیرا پزشکان معموال فشار خون را در افرادی اندازه می- در مورد خطر افت فشار خون بر اثر خونریزی نیز باید توجه
گیرند که فعالیت سیستم سمپاتیکی آنها طبیعی است ،هوشیار داشت که به محض این که بیمار به مرحله استفاده از کلیه
بوده و فعالیت عصبی -عضالنی طبیعی دارند و از هوای اتاق مکانیسمهای جبرانی میرسد ،با کاهش اندکی دیگر از حجم
تنفس میکنند ،اما متخصص بیهوشی بر بالین شخصی حضور خون وضعیت گردش خون به سرعت مختل شده و برونده قلبی،
دارد که بیهوش است و احتماال فعالیت سیستم سمپاتیک او فشار خون و پرفوزیون بافتی به شکل تهدید کنندهای کم می-
کاهش یافته و اغلب عضالتش فلج شده است و تنفس کمک شوند و منجر به شوك شده و در صورت ادامه پیدا کردن ،انقباض
شده یا کنترل شده او با بهکار بردن غلظتهای بیش از طبیعی شدید عروقی(که نوعی مکانیسم جبرانی به شمار میرود) به
اکسیژن انجام میگیرد؛ به همین منظور ،متخصص بیهوشی باید حفظ فشار شریانی کمک خواهد کرد؛ اما این موضوع وضعیت
در کلیه مراحل به میزان فشار خون توجه کرده و به موقع بیمار را پیچیدهتر کرده و پرفوزیون نسجی را بیشتر کاهش می-
اقدامات الزم را بهعمل آورد و درست تصمیمگیری کند؛ در این دهد؛ در نتیجه سیکل معیوبی شروع میشود که بهدلیل صدمات
راستا بررسی فشار خون در حین بیهوشی عمومی در اعمال وسیع سلولی شوك و ...قابل برگشت است] .[2ازدیاد فشار خون
جراحی ،اولین عمل بهشمار میرود؛ لذا پژوهشگر سعی میکند یکی از ریسکها و فاکتورهای مهم است؛ هیپرتانسیون سبب
که با انجام این تحقیق نوسانات فشار خون را مشخص کند تا افزایش چسبندگی پالکتی و آزاد شدن آمینهای وازواکتیو از
این مساله روشن شود که اینگونه بیماران ممکن است دچار آنها میگردد؛ در فشار خون باال بهعلت شکستگی آندوتلیوم،
اختالالتی در رابطه با فشار خون خود اعم از افت فشار خون یا نکروز فیبرینوئید ایجاد میشود و فیبرین خون به سمت سلول-
باال رفتن از حد طبیعی فشار خون خود گردند؛ بنابراین با توجه های طبقه مدیا رانده میشود و میکرو آنوریسمهای مختلف
به نکات مذکور ،این پژوهش به تعیین تغییرات فشار خون تشکیل میگردند که گاه پاره شده و این مساله در عروق مغز
شریانی بیماران از پذیرش آنان به اتاق عمل تا اتمام جراحی و بهخصوص گانگلیونهای کف جمجه شایع است].[3
بیهوشی پرداخته است. بهطور کلی باید دانست که حبس شدن انیدرید کربنیک،
کمبود اکسیژن ،درد و تزریق مایعات و خون به میزان زیاد سبب
.1روش کار باال رفتن فشار خون در موقع بیهوشی خواهد شد؛ از اینرو باید
این مطالعه از نوع توصیفی -تحلیلی مقایسهای است که در سال مراقبت خاصی بهعمل آورد که از بروز چنین مسائلی پیشگیری
0291در یکی از بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کند] .[3اصول حفاظتی دیگر در این راستا پیشگیری از افت
ایران انجام شده است؛ در این پژوهش تعداد 31نفر از بیماران فشار خون ناشی از افزایش مقدار دارو ،یعنی دو اصل تجویز
که دارای شرایط ذیل بودند ،انتخاب گردیدند: حداقل مقدار داروی بیهوشی سازگار با شرایط جراحی و القاء
-0کلیه بیماران میبایست بیش از 31سال سن میداشتهاند. تدریجی بیهوشی و یا تغییر آهسته یک مرحله بیهوشی به مرحله
-3کلیه بیماران باید تحت عمل جراحی عمومی(دستگاه بعدی است؛ لذا جراح باید بداند ایجاد حداقل عمق بیهوشی برای
گوارش -دستگاه ادراری) قرار میگرفتند. بیمار مطمئنترین کار است؛ گاهی بیمار غلظتی از داروی
-2اعمال جراحی پس از القاء بیهوشی عمومی در آنان انجام بیهوشی را که تدریجا بهدست آمده باشد تحمل میکند ،در
گرفته شود. صورتی که ممکن است همین غلظت را اگر سریعا ایجاد شده
باشد ،تحمل ننموده و دچار افت عمیق فشار خون شود]:[0
بنابراین از آنجا که مساله نگهداشتن فشار خون در حد طبیعی
www.kahrobaonline.ir
36
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
مدت عمل نیمی از واحد های مورد پژوهش( )33/%3از -3برنامه عمل این بیماران باید از قبل برنامهریزی شده باشد و
011دقیقه به باال بوده است و تنها 3/3%از آنان مدت عملشان به گفتهای عمل جراحی اورژانسی نداشته باشند و سپس به-
در فاصله زمانی بین 1تا 31دقیقه بوده است(نمودار .)2 وسیله فشارسنج جیوهای و گوشی پزشکی و مشاهده مستقیم،
فشار خون شریانی بیمار در مراحل ذکر شده ثبت و ضبط گردید
و سایر اطالعات مربوط به سن و ....از پرونده بیماران بهدست
آمد؛ دادههای مورد نظر به کمک آزمون tزوج مورد تجزیه و
تحلیل آماری قرار گرفتند.
.3نتایج
در پژوهشها توزیع فراوانی سن بیماران تحت پژوهش در گروه-
های سنی مختلف پراکندگی یکسانی دارد(نمودار .)0
از القاء بیهوشی 2/33است که آزمون آماری در واقع معنیدار برحسب سن
www.kahrobaonline.ir
39
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
6/63 00 میانگین همچنین میانگین اختالف فشار خون دیاستولیک بیماران در
اختالفات
بخش و پس از القاء بیهوشی 3/09است که آزمون آماری در
01/91 31/01 انحراف معیار
اختالفات
واقع معنیدار بودن را تایید میکند(جدول .)3
21 21 df
جدول -1مقایسه فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیماران
23/10 2/33 tزوج
مورد پژوهش در بخش و پس از القاء بیهوشی
p>1/110 p>1/110 نتیجه
فشار خون دیاستولیک فشار خون سیستولیک متغییر
3/09 01 میانگین
اختالفات
.0بحث
1/03 01/01 انحراف معیار
عوامل متعددی نظیر استرس و نگرانیهای بیمار در رابطه با اختالفات
اعمال مختلف جراحی و یا محیط ناآشنای اتاق عمل ،تاثیر 21 21 df
داروهای بیهوشی و یا سایر داروها ،موقعیت بیماران هنگام اعمال 3/19 2/01 tزوج
p>1/110 p>1/110 نتیجه
جراحی و یا اقداماتی که حین یا پس از اتمام اعمال مختلف
جراحی مانند ساکشن کردن و یا تحریکات حلق و حنجره هنگام
میانگین اختالف فشار خون سیستولیک بیماران در بخش و حین
بیرون آوردن لوله تراشه بهعمل آمدهاند همگی میتوانستهاند
بیهوشی 00/63است و آزمون آماری نشان داد که این نتیجه
نوسانات فشار خون سیستولیک و دیاستولیک را در بیماران ایجاد
نیز معنیدار میباشد؛ میانگین اختالف فشار خون دیاستولیک
کنند .در این مقاله اکثریت واحد مورد پژوهش (91-61 )%23 بیماران در بخش و حین بیهوشی 0/09میباشد که آزمون
سال داشتند؛ ضمن آنکه توزیع فراوانی سن بیماران مورد بحث آماری هم معنیدار بودن آن را نشان میدهد(جدول .)2
در گروههای سنی مختلف پراکندگی یکسان داشته است.
جدول -3مقایسه فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیماران
در پژوهشی که در سال 0111بنتون بهمنظور بررسی نوسانات
مورد پژوهش در بخش و در حین بیهوشی
فشار خون شریانی سیستولیک و دیاستولیک و ضربان قلب در
فشار خون دیاستولیک فشار خون سیستولیک متغییر
013انسان سالم انجام داد ،محقق شرکتکنندگان را به دو گروه 0/09 00/63 میانگین
تقسیم نمود؛ گروه اول شامل مردان و زنان بودند که از 33سال اختالفات
03/06 01/23 انحراف معیار
تا 33سال سن داشتند؛ گروه دوم را مردان و زنانی تشکیل اختالفات
میدادند که سن آنها بین 31تا 11سال بود؛ نتایج تحقیق 21 21 df
3/26 6/10 tزوج
نشان داد که بهطور طبیعی و روزانه چه در حالت بیداری و چه
p>1/110 p>1/110 نتیجه
در حالت خواب ،فشار خون سیستولیک و تعداد ضربان قلب در
دو گروه با هم تفاوتی نداشت؛ اما فشار خون سیستولیک در زمان میانگین اختالف فشار خون سیستولیک بیماران در بخش و
بیداری در گروه دوم بهطور متوسط 09میلیلیتر جیوه بیشتر از بالفاصله پس از عمل و خارج کردن لوله تراشه 00است و آزمون
گروه اول بود .در مقاله حاضر نیز میانگین اختالفهای فشار خون آماری هم نشان داد که این نتیجه نیز معنیدار است؛ همچنین
سیستولیک بیماران مورد پژوهش در بخش و قبل از القاء میانگین اختالف فشار خون دیاستولیک بیماران در بخش و
بالفاصله پس از عمل و خارج کردن لوله تراشه 6/63است که
بیهوشی(بیداری) 1/93و فشارخون دیاستولیک آنها 2/33را
آزمون آماری هم معنیدار بودن آن را تایید میکند(جدول .)3
نشان میدهد که آزمون آماری tزوج معنیدار بودن آن را نمایش
میدهد؛ بهطور کلی نتایج نشان داد که با توجه به سالم بودن جدول -0مقایسه فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیماران
کلیه شرکتکنندگان در پژوهش ،سن میتواند یکی از عوامل مورد مطالعه پس از عمل و خارج کردن لوله تراشه
فشار خون دیاستولیک فشار خون سیستولیک متغییر
تاثیرگذار در نوسانات فشار خون سیستولیک بهشمار آید].[6
www.kahrobaonline.ir
30
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
همبستگی مثبت بین سرعت پر شدن بطن و درصد برونده قلب استرسهای وارد به بیمار در حین بیهوشی مانند خونریزی در
وجود دارد؛ همچنین همخوانی قابل مالحظهای بین معیار طول عمل جراحی ،داروهای بیهوشی ،دستکاریهای جراح و
فعالیت دهلیز چپ و توده بطن چپ مشاهده و بررسی گردید؛ طوالنی شدن مدتزمان عمل و بیهوشی از عوامل مهم تغییرات
نتیجه کلی آزمون نشان داد که سن مهمترین عامل فردی در پر فشار خون بهحساب میآیند؛ در پژوهش انجام شده نیز مدت
شدن بطن چپ و در نهایت فشار خون در بیمارانی که سن باالتر عمل نیمی از بیماران ( )33/%3از 011دقیقه به باال بود و تنها
از 32سال داشتند ،بوده است].[9 ( )3/%3از آنان مدت عملشان در فاصله زمانی بین 1تا 31
دقیقه بوده است و در مقایسهای که بین فشار خون سیستولیک
و دیاستولیک بیماران مورد تحقیق در بخش و در حین بیهوشی
.5معرفی نرمافزار ABAQUS
انجام شده است میانگین اختالفات بهترتیب 00/63و 0/09را
نرمافزار ABAQUSیک نرمافزار اجزاء محدود قدرتمند است
نشان میدهد و آزمون معنیدار بودن آن را تایید میکند.
که در عین تواناییهای گسترده ،بهسادگی قابل یادگیری و
میانگین اختالف فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیماران
استفاده است؛ روش اجزا محدود یا روش المانهای محدود که
در مرحله بالفصله پس از عمل جراحی و خارج کردن لوله ی
بهاختصار )Finite element method)FEMنامیده میشود،
تراشه در مقایسه با فشارخون همین بیماران در بخش به ترتیب
روشی عددی برای حل تقریبی معادالت دیفرانسیل جزئی و نیز
00و 6/63است.
حل انتگرالهاست؛ اساس کار این روش یا حذف کامل معادالت
پژوهشی در سال 0111بهمنظور بررسی این نظریه که
دیفرانسیل یا سادهسازی آنها به معادالت دیفرانسیل معمولی،
بیماران در معرض خطر ،زمانی که تحت اعمال جراحی عمومی
که با روشهای عددی مثل اویلر حل میشوند ،میباشد؛ در حل
و تحت بیهوشی عمومی قرار میگیرند ،دارای پیش آگهی
معادالت دیفرانسیل جزئی مساله مهم این است که به معادله
پیدایش تغییرات فشار خون در ضمن عمل میشوند ،انجام شد؛
ساد ای که از نظر عددی پایدار است به این معنا که خطا در
نتایج پژوهش هم نشان داد که بیمارانی که دچار هیپوتانسیون
دادههای اولیه و در حین حل آنقدر نباشد که به نتایج نامفهوم
شدید شده بودند پس از جراحی عوارض قلبی و کلیوی در آنها
منتهی شود برسیم .روشهایی با مزایا و معایب مختلف برای این
بیشتر مشاهده گردید؛ نتیجه کلی آزمون نشاندهنده این بود
امر وجود دارد که روش اجزاء محدود یکی از بهترین آنهاست؛
که فشار خون باید در اینگونه بیماران که در معرض خطرند
این روش در حل معادالت دیفرانسیل جزئی روی دامنههای
هنگام اعمال مختلف جراحی بهطور منظم کنترل شود و در
پیچیده (مانند وسایل نقلیه و لولههای انتقال نفت) ،یا هنگامی
صورت مشاهده هرگونه کاهش سریعا درمان گردد].[3
که دامنه متغیر است ،یا وقتی که دقت باال در همه جای دامنه
همچنین پژوهشی در سال 0101توسط وایت و همکاران
الزامی نیست و یا اگر نتایج همبستگی و یکنواختی کافی را
بهمنظور بررسی ارتباط فشار خون با سن و ساختار قلبی با
ندارند ،بسیار مفید میباشد .نرمافزار ABAQUSقابلیت شبیه-
توانایی دیاستولیک بطن چپ انجام گردید؛ در این پژوهش 39
سازی مسائل پیچیده مهندسی را در زمینههای مختلف مهندسی
بیمار که 30نفر از آنها با فشارخون طبیعی و 36نفر دیگر
عمران ،مهندسی مکانیک و ...دارد؛ از آنجاییکه انجام آزمایشات
دارای فشار خون باال بودند ،مورد مطالعه قرار گرفتند؛ ابزار
عملی بسیار پرهزینه است ،استفاده از شبیهسازی اجزا محدود
گردآوری دادهها در این پژوهش مشاهده بود که به کمک کنترل
میتواند بهعنوان یک ابزار جایگزین بهکار برده شود].[9
33ساعته فشار خون و اکوکاردیوگرافی صورت گرفت؛ بخشی از
.6کاربردهای ABAQUS مطالعه این چنین بود :آنهایی که فشار خون کمتر از 021/01
سیستم قلب و عروق یکی از زمینههایی است که از دیرباز تاکنون و بیماران با فشار خون باال در حالت بیداری فشار خونی بیش از
توجه بسیاری از محققین به بررسی و شناخت رفتار آن معطوف 021/01داشتند .مطالعات انجام شده نشان داد که یک
بوده است و از آنجاییکه این سیستم بهصورت تعاملی از اعضای همبستگی منفی بین سرعت پر شدن بطن با سن و یک
www.kahrobaonline.ir
31
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
انجام تحلیل در حوزه دینامیک سیاالت محاسباتی از طریق تشکیلدهندهاش عمل میکند ،بررسی آن بهصورت سیستمی از
پنجره آغازین نرمافزار ،گزینه with CFD modelرا انتخاب اعضایش کارآمدتر واقع میشود؛ از اینرو است که در تاریخچه
میکنیم؛ فایل قطعه مورد نظر که دارای پسوند .igsاست را به تحقیق انجام شده در این موضوع میتوان ردپای ایده(دیدگاه
برنامه از طریق گزینه Fileو گزینه Import Partوارد سیستمی) را مشاهده کرد عمل پیچیدگی مکانیکی رفتار آن
میکنیم؛ پس از آن باید خواص قطعه وارد شده را تعیین کنیم؛ مانعی در این راه بوده و جهت غلبه بر این مانع دیدگاههایی که
آن را بهصورت مدارهای الکتریکی یا اجرای المپ شده در نظر
برای انجام این کار به ماژول Propertyبرنامه رفته و خواص
گرفتهاند ،وارد عمل شدهاند .ظهور روش عددی در علم مکانیک
مکانیکی مربوط به خون ( برای ویسکوزیته مقدار 3/3E-111و
ابزار دیگری را در این باب در اختیار محققین قرار داد؛ یکی از
برای چگالی هم همین مقدار) را وارد میکنیم؛ شکل 0نحوه
این روشها روش اجزای محدود است که در این شبیهسازی
تعریف این مقادیر را نشان میدهد.
مورد استفاده قرار میگیرد؛ با داشتن ابزاری که بتواند رفتار
سیستم گردش خون را مدل کند ،میتوان تاثیر بیماریها و یا
داروهای مختلف بر رفتار آن را مدلسازی کرده و از این راه دید
روشنی از تاثیرات آنها بر روی سیستم داشته و در نهایت راهکار
مناسبی در جهت درمان پیش گرفت].[0
www.kahrobaonline.ir
21
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
در شکل 9نیز مدل مش زده شده نهایی رگ نشان داده شده
است؛ در مرحله آخر نیز برای تحلیل خودکار رگ توسط برنامه
باید یک Jobکرده و در نهایت حل مساله انجام دهیم؛ با اتمام
فرایند ساخت یک Jobو ارسال مساله به این ماژول برای حل،
قادر خواهیم بود تا نتایج تحلیل عبور خون از درون یک شریان
قلبی را مشاهده کنیم. شکل -0نحوه تعریف سرعت سیال ورودی در سطح ورودی
www.kahrobaonline.ir
20
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
مراجع.5
مقدمهای بر، وندام ال دی، اکنهوف جیایی،[ دریپس آردی0]
، عصر جدید: تهران، ترجمه محمد شمسزاده امیری،بیهوشی
0260
[2] Charison ME, Mackenzie CR, Gold JP, et al,
Preoperative characteristics predicting
interaoperative hypotension and hypertension
among hypertensive and diabetics undergoing non
cardia surgery. Ann surg 1990 Jul; 13(2):66-81.
[3] Harrison RJ. Disorders of the cardiovascular
system .New York: McGraw – Hill, 1987.
، روزبهان: تهران، بیماری ایسکمیک قلب،[ قارونی منوچهر3]
.0260
: تهران، انتخاب روش بیهوشی،[ تشید محمداسماعیل3]
.0263 ،دانشگاه تهران
[6] Benton LA, Berry SJ, Yaters FE. Ulteradian
rhythmic models of blood pressure variation in
normal human daily life. Chronobiologia 1990 Apr
– June; 15(1): 95-116.
www.kahrobaonline.ir
23
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
0
علی ملکی
1
علیرضا محمودیفرد
1دانشجوی کارشناسی پیوسته مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیضی کاشانA.Malekibme @gmail.com ،
2مدرس مدعو گروه مهندسی پزشکی ،دانشگاه عالمه فیضی کاشانalireza10.m10@gmail.com ،
چکیده :بهخوبی ثابت شدهاست که ICD0یک وسیله نجات زندگی است که محافظت در برابر آریتمیها و دیسآریتمیها را
تضمین میکند؛ اما وضعیتهای ویژهای مانند یک آریتمی میوکارد قلبی جدید وجود دارند که در آنها پزشکان متخصص
دستورالعملهای استانداردی درمورد کاشت ICDرا توصیه نمیکنند ،در حالیکه بیمار هنوز میتواند در خطر نابودی قرار
داشته باشد؛ همچنین ممکن است یک نشانه موقت برای حفاظت وجود داشته باشد ،در حالیکه سیستم ICDرا آلوده میکند؛
دستگاه پوشیدنی جلیقه حیات ( ) Life vest defibrillatorوسیلهای است که در چنین شرایطی ،به عملیات نجات فرد بیمار
بسیار کمک میکند .در این مقاله کوتاه تالش شده است تا درباره جنبههای تاریخی ،توسعه جنبههای فنی و نیز دادههای
آزمایشی بالینی و سناریوی واقعی کاربرد این وسیله ،توضیحاتی مفید و جامع ارائه گردد.
کلید واژهها :آریتمی میوکارد قلبی ،مرگ ناگهانی ،جلیقه حیات ،ICD ،دیسآریتمی
www.kahrobaonline.ir
22
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
سایت اینترنتی امن که اطالعات بیمار را نگهداری میکند. فیبریالسگگگیونهای بطنی در محیط خانه اتفاق میافتد که
LifeVest WCDتغییرات الکتروکاردیوگرام را از طریق معموال مجهز به دفیبریالتور نیستند.
یک دسگگتگاه مبتنی بر ریزپردازنده قابل برنامهریزی و یک
کمربند الکترودی حاوی الکترودهای غیرچسگگگبنده که در .1انواع دستگاههای دفیبریالسیون
جلیقه ادغام شگگده اسگگت ،نظارت میکند .اگر یک آریتمی )0دفیبریالتور خارجی خودکار غیر قابل پوشگگگ یدن 2یک
تهدید کننده زندگی تشگگگخیص داده شگگگود ،الکترودهای دستگاه خودکار قابل حمل است که برای بازگرداندن ریتم
درمانی غیرچسگگگبنده یک ژل رسگگگانا را به پوسگگگت آزاد طبیعی قلب به بی ماران مبتال به ایسگگگت قلبی اسگگگتفاده
میکنند و به قلب شوك وارد میکنند؛ قبل از ضربه ،یک می شود .شوك الکتریکی خارجی از طریق پدهای الکترود
نور ارتعا شی لم سی و ب صری اعمال می شود؛ ه شدار نویز چ سبنده ر سانا که تو سط کاربر بر روی فرد بیهوش اعمال
صوتی دو مرحلهای و اخطار اطرافیان ارائه می شود؛ آالرم میشگگگود ،صگگگورت میگیرد .رایانههای داخلی ریتم فرد را
صوتی دو مرحلهای شامل یک آژیر با صدای کم و بهدنبال تجزیه و تحلیل میکنند و تعیین میکنند که آیا ریتم نیاز
آن یک آژیر با صدای بلند (تقریبا 011دسی بل) است که به شگگوكهای دفیبریالسگگیون دارد یا خیر؛ کاربر از طریق
برای بیدار کردن بیمار در حال خواب طراحی شده ا ست؛ این فرایند توسط صدا و بصری هدایت میشود.
اگر بیمار هوشیار باشد ،دستگاه ممکن است در هر نقطه از کاردیوورتر3 LifeVest )3یک دفیبریالتور پوشگگگ یدنی
این توالی خلع سگگالح شگگود؛ آالرم و مانیتور نوار قلب روی اسگگت که توسگگط شگگرکت Lifecore Incتوسگگعه یافته
کمربند دور کمر بیمار بسگگته میشگگوند؛ معموال 03تا 33 اسگگت LifeVest .ترکیبی از دو دسگگتگاه مختلف اسگگت؛
ثان یه طول میکشگگگد تا یک آریتمی تهدید کننده زندگی دسگگگتگاه مذکور بهعنوان یک کاردیوورتر ،از شگگگوكهای
ت شخیص داده شود و WCDطوری طراحی شده ا ست الکتریکی کم انرژی برای بازگردا ندن ق لب دارای تاکی
که ظرف 61ثان یه از شگگگروع آریتمی شگگگوك ای جاد کند. کاردی بطنی (ریتم غیرطبیعی سریع قلب) به ریتم طبیعی
LifeVest WCDمیتواند تا پنج شوك دفیبریال سیون ا ستفاده میکند .همین د ستگاه بهعنوان یک دفیبریالتور،
دو فازی را در طول یک ق سمت آریتمی ارائه دهد؛ پز شک از شوكهای پرانرژی به قلب در حالت فیبریالسیون بطنی
میتواند اندازه شگگگوكها را از 93تا 031ژول برنامهریزی (ریتم نامر تب ق لب) اسگگگت فاده میک ند تا آن را به ریتم
کند (توجه داشگگگته باشگگگید که اکثر پزشگگگکان تنظیمات طبیعی بازگرداند؛ با این حال ،توجه داشگگگته باشگگگ ید که
پیشفرض 031ژول را تغییر نمیدهند) و همچنین طول عملکرد دفیبریالتور دسگگتگاه اسگگت که بهدلیل مرگ و میر
تاخیر قبل از شروع پا سخ به فیبریال سیون بطنی یا رویداد مرتبط با فیبریالسگگگیون بسگگگیار مهم اسگگگت .سگگگیسگگگتم
تاکی کاردی؛ این دسگگتگاه همچنین تا 93دقیقه دادههای LifeVestشگگامل قطعات پوشگیدنی و غیرقابل پوشگیدن
ECGرا ضبط میکند که به پزشک امکان پخش هرگونه اسگگت؛ قطعات پوش گیدنی عبارتند از مانیتور ،بسگگته باتری،
رو یداد آریتمی را از طریق وبسگگگا یت ایمن و ن ظارت بر ماژول ز نگ هشگگگدار ،کمرب ند الکترود و جلی قه .قط عات
انطباق بیمار میدهد. غیرقابل پوشگگگیدن عبارتند از شگگگارژر باتری ،مودم ،کابل
LifeVest WCDیک گزی نه جذاب برای بی ماران مودم ،یک تسگگتر تشگگخیصگگی ،کابل کامپیوتر و یک وب
4WCD 3AED
www.kahrobaonline.ir
23
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
بحثهای کارگروه در مورد این موضگگوع ایجاد شگگد ،فقدان بزرگ سالی ا ست که در معرض خطر باالی SCAه ستند.
دادهها در مورد اسگگتفاده بالینی از سگگیسگگتمهای پد/کابل LifeVest WCDدارای چنگگدین مزی گت بگگالقوه برای
اطفال جدید تو سعهیافته بود که انرژی ار سال شده تو سط روشهای درمانی فعلی است:
AEDهای طراحی شگگده برای اسگگتفاده در بزرگسگگاالن را یک درمان غیرتهاجمی است.
کاهش مید هد؛ این امر بهویژه هن گام ب حث در مورد ممکن ا ست به بیماران اجازه دهد زودتر از زمان
خطرات و مزایای اسگتفاده از AEDدر نوزادان بسگیار کم ممکن از بیمار ستان مرخص شوند ( صرفهجویی
سن مشکل ساز بود؛ موضوعات مورد بحث شامل موارد زیر در هزینه).
بود: از آن جایی که سگگگیسگگگتم LifeVest WCD
(0دادههای تجربی در مطالعه اتکینسون 20که حساسیت همیشگگه اسگگتفاده میشگگود بهجز هنگام حمام
و ویژگی را بررسی میکرد ،شامل نوزادان میشد ،اما حجم کردن ،زمان از شروع یک رویداد تا دفیبریالسیون
نمو نه با کاهش سگگگن کاهش می یا بد و ب نابراین اعت ماد با دسگگتگاه باید کمتر از اتکا به خدمات اورژانس
کمتری به دادههای آن مطالعه که ح سا سیت/ویژگی را در ی گا وجود دف ی بر یالتورهگگای خودکگگار خگگارجی
جوانترین بیماران تحلیل میکرد ،وجود دارد. غیرقابل پوشگگگیدن باشگگگد و در نتیجه احنمال
)3نوزادان ب سیار کوچک ممکن ا ست دوزهایی را دریافت زندهماندن را افزایش میدهد.
کنند که ن شان داده شده ا ست در مطالعات حیوانی باعث
آسیب میوکارد می شود. .3بیان معیارهای تغییر توصیههای استفاده
)2بروز ریتمهای شگگوكآور بهعنوان یک علت بالینی عدم از AEDدر کودکان
پاسگگگخگویی در نوزادان کم سگگگن کمتر از کودکان بزرگتر ابتدا ،الزم اسگگت مشگگخص شگگود که آیا سگیسگگتم تجزیه و
است. تحل یل ریتم یک AEDخاص برای کود کان بیخطر و
AEDبهطور گ سترده در د سترس ا ست و ممکن ا ست موثر اسگگت یا خیر؛ این بدان معناسگگت که سگیسگگتم آنالیز
اولین وسیلهای باشد که برای دفیبریالسیون در محیطهای ریتم باید ارزیابی شود تا توانایی آن در تشخیص ایمن بین
پیشبیمار ستانی در د سترس ا ست .شواهد کنونی ن شان ریتمهای شوكپذیر و غیر شوكآور در کودکان م شخص
میدهد که AEDها میتوانند حساسیت و ویژگی مناسبی شود .تمام تالش باید انجام شود تا تایید شود که AED
برای آریتمیهگگای کودکگگان داشگگگتگگه بگگاشگگگنگگد و برای در صورت ات صال و ا ستفاده در کودکی که ریتم شوكآور
دفیبریالسیون کودکان 0تا 0سال بیخطر و موثر هستند؛ ندارد و ممکن ا ست تو سط یک شوك نامنا سب آ سیب
در حالت ایدهآل ،باید از پد/کابلهای مخصگگگوص کودکان، ببیند ،ایمنا ست؛ دوم ،الزم ا ست ن شان داده شود که هر
هر زمان که در د سترس با شد ،برای تحویل دوز به کودك AEDشگگگوك هایی ای جاد میک ند که بهطور موثر ق لب
اسگگگت فاده شگگگود .هر مدل AEDخاص با ید در برابر کودك را دفیبریل میکند و در عین حال از هرگونه آسیب
مجمو عهای از آریتمی های کود کان آز مایش شگگگود تا میوکارد جلوگیری میکند.
اثربخشگگگی آن در تشگگگخیص ریتمهای شگگگوكپذیر و غیر
شوكآور ثبت شود .کارگروه به شدت صنعت را ت شویق
.0محدودیتهای استفاده از AED
م طال عات یکی از م حدود یت های مهمی که در طول
www.kahrobaonline.ir
23
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
دارای وزن تقریبی 0311گرم و حداکثر خروجی انرژی میکند که به تو سعه برنامههای تشخی صی ریتم کودکان و
303ژول بود .از 21بیماری که گزارش شد ،شش نفر در برر سی دوزهای انرژی AEDمنا سب کودکان ادامه دهد؛
تنظیم انفارکتوس حاد میوکارد فیبریالسیون بطنی مشکل کارگروه تالش ها در این زمی نه را تحسگگگین میکند و به
داشگگگتند؛ در حالیکه 09نفر کسگگگر جهشگگگی بطن چپ محض اینکه داده های جد ید در دسگگگترس قرار میگیرند،
( )LVEFکمتر از 21%و 06نفر تگگاکی کگگاردی بطنی بررسی جامعی انجام خواهد داد.
ناپایدار ( )NSVTداشگگگتند؛ به بی ماران دو تا سگگگه روز
آموزش در بیمارستان برای استفاده از دستگاه و سازگاری .5تاریخچه جلیقه حیات
داده شد و همچنین سه ق سمت از چهار ق سمت VT / در سگگگال ،0110آنجلو آئوریکیو و هم کارانش داده های
VFنیز بهدر ستی شنا سایی و خاتمه یافت .دو نفر از این اولیهای در مورد استفاده از WCDدر 03نفر که از ایست
بیماران در نهایت یک نوع ICDدریافت کردند؛ قابلتوجه قلبی بهدل یل تاکی کاردی بطنی ( /)VTدفیبریالسگگگیون
اسگگگت که هیچ یک از بیماران تخلیه WCDنامناسگگگبی بطنی ( )VFجان سگگالم به در برده بودند ،منتشگگر کردند.
نداشگگتند ،با وجود اینکه هشگگدارهای واقعی در 03%رخ د ستگاه WCDدارای چهار الکترود ح سگر بوده و سه پد
داده بودند؛ همه NSVTsبه سرعت شنا سایی شدند ،اما دفیبریالسگگگیون یکپارچه در لباس خود داشگگگته که باید
بی ماران از تخل یه دسگگگت گاه دفیبریالتور خودداری کردند. توسگگط بیمار پوشگگیده شگگود .این مطالعه در آزمایشگگگاه
طبق توصگگگ یه های مجله مصگگگرفکننده FDAا یاالت الکتروفیزیولوژی تحت آرامبخشگگگی آگاهانه انجام شگگگد.
متحده ،در ماههای مارچ و اپریل سال ،3113این د ستگاه دسگگتگاه دفیبریالتور دارای حداکثر ظرفیت 303ژول ()J
با ید 33سگگگاعت در روز بهجز در طول حمام و یا دوش شوك تک فازی بود .اگرچه د ستگاه قادر به حس کردن و
ک شیدن پو شیده شود .کاربر باید دادهها را معموال هفتهای تخلیه خودکار بود ،شگگارژ دسگگتی و تخلیه در این مطالعه
یکبار با استفاده از مودم به بیمارستان نظارتی منتقلکند. برای ن شان دادن اثر یک شوك 321ژول برای پایان دادن
سازمان غذا و داروی امریکا اطالعات مربوط به 301بیمار به اپیزود VF / VTالقا شگگده مورد اسگگتفاده قرار گرفت.
را در سراسر ایاالتمتحده و اروپا در اختیار داشت .میانگین یک شگوك 321ژول در تمام 01موردی موفق بود که در
مصگگگرف روزانه 31سگگگاعت برای حدود سگگگه ماه بود ،در آن یک VFسگگگریع در طول مطالعه قابل القا بود؛ این
بی مارانی که یا منتظر پیو ند ق لب بود ند یا با ان فارکتوس آریتمی به درسگتی در 1مورد از 01مورد ،تشگخیص داده
قلبی اخیر یا جراحی بایپس عروق کرونر و افزایش خطر شگگگد؛ در حالی که در یک مورد بهدل یل قطع اشگگگت باه
مرگ ناگهانی قلبی؛ تنها بیماری پوسگگگتیای که برای این الکترودهای حسگگی در زمان القای آریتمی تشگگخیص داده
و سیله گزارش شده ا ست ،خارش پو ستی موقت ا ست؛ در نشگگگد؛ در حالی که گزارش اول یه یک ارز یابی حاد از تاثیر
حالیکه WCDاصگگگلی یک دسگگگتگاه تکفازی بود ،یک WCDدر محدوده یک آزمایشگگگاه الکتروفیزیولوژی بود،
دسگگگتگاه دو فازی برای اتمام حاد VFتوسگگگط Reekو گزارش ب عدی کارایی در این زمی نه را ارز یابی کرد .مدل
همکاران آزمایش شد .بنابراین یک حا شیه ایمنی منا سب WCDدر واقع مدل تسگگگت شگگگده یک جلیقه با نظارت
برای دیفیبریالسیون فراهم میکند ،اگرچه نویسندگان این ECGو الکترود های دفیبریالتور همراه با یک مانیتور و
مقاله برنامهریزی حداکثر خروجی انرژی را برای بی ماران یک سی ستم ه شدار ا ست .د ستگاه WCDمورد ا ستفاده
www.kahrobaonline.ir
26
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
بیمار داده میشود تا بیمار بتواند دکمه پاسخ بیمار را فشار سیار WCDتوصیه کردهاند .طبق وبسایت تولید کننده،
دهد تا از یک شگگوك جلوگیری کند؛ درسگگت قبل از وارد بیش از 011111بیمار تا جوالی 3102از WCDبا نرخ
کردن شگگگوك ،الکترودهای دی فیبریالسگگگیون ژل را آزاد موفقیت شگگگوك اول قلبی حدود 10%اسگگگتفاده کردهاند؛
میکنند تا امپدانس الکتریکی را کاهش دهند و دسگگگتگاه میزان بقای هر ماه از حادثه شگگگوك در این مطالعه %13
اعالم میک ند که ره گذران از بی مار دوری کن ند .اگر (آگاهانه در بدو ورود به بخش اورژانس یا در منزل) بود.
WCDیک ضد عفونی را تشخیص دهد ،اعالم میکند که
به آمبوالنس زنگ بزند تا تما شاگران بتوانند واکنش ن شان .6جنبه های کاربردی دستگاه
دهند .شکلهای 0و 3اجزای مختلف یک جلیقه حیات و اجزای یک سی ستم :WCDسی ستم WCDدارای
محل قرارگیری آن را در بدن نشان میدهند. سه دفیبریالسیون و چهار الکترود حسگر ECGاست که
در داخل لباسگگی قرار دارند که بیمار باید آنها را بپوشگگد.
الکترود های دفیبریالسگگگیون از نوع خودک فا هسگگگت ند و
الکترودهای ECGالکترودهای خازنی اکسگگگ ید تانتالیم
خشگگک غیرچسگگبنده هسگگتند .واحد دفیبریالتور بر روی
کمربند کمر حمل میشگگود ( شگگکلهای 0و . )3دو کانال
ECGرا میتوان با دو ج فت الکترود ECGاز جلو به
.5آزمایشات بالینی جلیقه حیات سگگر خط کمتر از حد بهینه باشگگد ،دسگگتگاه به حالت تک
داده های کارآز مایی تحقی قاتی دفیبریالتور پوشگگگ یدنی کا نال برمیگردد و ورودی های کا نال معیوب را ناد یده
( )WEARITو کارآزمایی Bridge to ICDدر بیماران میگیرد .یک سی ستم پاسخدهی بیمار ،امکان از بین بردن
در معرض خطر مرگ آریتمی ( )BIROADروی 301 تالش برای از بین بردن فیبریال سیون در یک بیمار آگاه را
بیمار در سگگگال 3113منتشگگگر شگگگد 003 .بیمار پس از فراهم میکند .سی ستم پا سخدهی بیمار زمانی که آریتمی
ان فارکتوس میو کارد یا پیو ند عروق کرونر ( )CABGدر ت شخیص داده می شود ،زنگ خطر را به صدا در میآورد.
معرض خطر باالی مرگ ناگ هانی ث بت نام کرد ند ،ا ما تا پس از آن یک سری هشدارهای سمعی با شدت فزاینده به
www.kahrobaonline.ir
29
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
طول کشگگگ ید ،در حالی که اکثر آن ها خود به خود خاتمه چ هار ماه ICDدر یا فت نکرد ند .م طال عات بهعنوان
مییافتند. مطالعاتی جداگانه طراحی شگگگدند ،اما بنا به درخواسگگگت
یک رجیسگگتری سگگراسگگری انتشگگار پس از بازار از ایاالت ،FDAنتایج باید با ا ستفاده از دادههای ادغام شده از هر
متحده ،داده های 2361بی مار را با اسگگگتفاده از WCD دو مطالعه ،گزارش مجدد می شد .هشت قسمت VT/VF
جمعآوری کرد؛ 00دوره استفاده از 0تا 0311روز متغیر در شش بیمار رخ داد ،شش قسمت ( )%93با اولین شوك
بود؛ میانگین استفاده روزانه از بیش از 11%زمان به ترتیب توسگگط WCDبا موفقیت درمان شگگدند؛ در بیش از 110
در 33%بیماران و بیش از 01%اسگگتفاده در 90%بیماران ماه ا ستفاده از بیمار ،شش شوك نامنا سب رخ داده ا ست
م شاهده شد 31 .بیمار 01ق سمت VT/VFدا شتند و (نرخ ماهانه .)1.69%شگگش مورد از 03مرگی که در این
شوك اول در 91مورد از 01ق سمت ( )%11موفقیتآمیز مدت رخ داده اسگگت ،مرگ ناگهانی بوده اسگگت؛ از این پنج
بود .این مربوط به نرخ رویداد 31شگگوك مناسگگب در هر مورد زمانی رخ داد که بیماران WCDرا نمی پوشگگیدند؛
011سگگال بیمار اسگگت .جالب توجه اسگگت ،در بیماری که در حالیکه یک مورد در حالی رخ داد که دستگاه به اشتباه
WCDنتوانسگگگت VTرا خاتمه دهد ،حتی شگگگوكهای پو شیده شده بود .اگرچه بهطور کلی این د ستگاه بهخوبی
خگگار جی متعگگدد از آمبوالنس و در بخش اورژانس ن یز تح مل میشگگگد 60 ،بی مار بهدل یل مشگگگکالت راحتی یا
نتوانسگگگت آریتمی را که در نها یت از نظر دارویی تبد یل واکنشهای نامطلوب استفاده از آن را متوقف کردند.
شده بود ،خاتمه دهد .هشت بیمار که با VT/VFبیهوش
بود ند ،در ن ها یت حتی پس از کاردیوورژن موفق یتآمیز .1دادههای دنیای واقعی در مورد ا ستفاده از
آریتمی تو سط WCDجان خود را از د ست دادند؛ بقای WCD
ک لی 2330( 11.3%از 2361ب یمگگار) بود؛ بقگگا برای دیلون و هم کارانش ن ُه تجز یه و تحل یل گذشگگگ تهنگر از
رویدادهای 93( %11 ،VT/VFاز )01بود؛ 230بیمار با تشخیص آریتمی ،شوكهای مناسب و نامناسب را در یک
اختالل عملکرد بطن چگگپ زودرس پس از انفگگارکتوس دوره یک سگگگا له ان جام داد ند؛ در مجموع 3013بی مار
("دوره پنجره") وجود دا شت که در آنها ICDبر ا ساس WCDرا بین 0ژانویه 3116و 20دسگگگامبر اسگگگتفاده
دسگتورالعملهای فعلی توصگیه نمیشگود؛ 03نفر از آنها کرد ند؛ 30%بهدن بال ان فارکتوس حاد میو کارد01% ،
یک رویداد آریتمی را با شگگگوك WCDمناسگگگب تجربه ان فارکتوس میو کارد قدیمی 30% ،کاردیومیو پاتی و 30%
کردند و هشگگت نفر زنده ماندند؛ قطع اسگگتفاده از WCD پس از حذف ICDاز آن اسگگتفاده کردند .دوره اسگگتفاده
در درجه اول بهدلیل مسائل راحتی (اندازه و وزن دستگاه) ترک ی بی از WCDبرای همگگه ب یمگگاران 013302روز
بود که در 03.3%از بیماران رخ داد. ( 2301بیمار -ماه) بود .متوسگگط دوره اسگگتفاده 26روز
(محدوده 2الی 263روز) و متو سط ا ستفاده روزانه 30.2
.۱استفاده از WCDدر کودکان ساعت (محدوده 30.2الی 32.1ساعت) بود .میزان شوك
اطالعات در مورد اسگگتفاده از WCDدر کودکان کمیاب م ناسگگگب 0.30در هر 011بی مار -ماه بود در حالی که
اسگگگت؛ Everittو همکارانش 02داده ی مربوط به چهار شوكهای نامناسب 1.11در هر 011بیمار -ماه بود؛ تنها
کودك زیر 00سال را گزارش کردند که در طی یک دوره %3.9از آریتمیهای تشخیص داده شده ،بیش از 33ثانیه
www.kahrobaonline.ir
20
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
منا سب یا نامنا سبی وجود ندا شت؛ 3%در صد مرگ و میر دو سگگال و نیم در مرکز خود از WCDاسگگتفاده کردند؛
در طول اسگگتفاده از WCDو 0%در پیگیری یک سگگاله هیچکدام از آنها شوك منا سبی ندا شتند ،اما دو مورد از
پس از اسگگگتفاده از WCDوجود داشگگگت که در مجموع آنها عدم انطباق در اسگگگتفاده داشگگگتند؛ این امر منجر به
02%در دوره مطالعه کمک کرد. عدم تشگگگخیص و درمان آریتمی تهد ید کننده زندگی در
یکی از آنها می شود؛ دو بیمار به کاهش اندازه برای بهبود
اندیکاسگگگیون اسگگگتفاده از WCDدر 001بیمار مبتال به کالینز و همکارانش از پای گاه داده سگگگازنده برای تجز یه و
آریتمی ارثی ع مد تا در ز مان انت ظار برای ن تایج آز مایش تحلیل گذشگگتهنگر اسگگتفاده در کودکان 00سگگاله یا کمتر
ژنتیک ( )%39و پس از توضگگیح یک ICDبرای عفونت / اسگتفاده کردند و آن را با دادههای مربوط به افراد بین 01
نقص ( )%21بود 03 .نفر ( )%33از بی ماران QTطوالنی تا 30سگگگال مقایسگگگه کردند؛ 03داده در گروه اول آنها
داشتند .بیماران دارای سندرم 22% ،سندرم بروگادا و 0% توانسگگتند 00بیمار را شگگناسگگایی کنند ،در حالیکه 012
دی سپالزی بطن را ست آریتموژنیک ( )ARVDدا شتند. بیمار در گروه دوم بودند؛ آنها هیچ تفاوتی بین گروهها در
شگگوكهای WCDبا موفقیت آریتمیها را در سگگه مورد م یانگین سگگگاعات اسگگگتفاده در روز یا تعداد کل روزهای
طی یک دوره ا ستفاده متو سط 31روزه ا صالح کردند و 9 اسگگگتفاده پ یدا نکردند؛ در گروه بی مار جوانتر ،یک درمان
شگگوك نامناسگگب وجود داشگگت؛ این قضگگیه مربوط به نرخ نامناسب و یک تعامل دستگاه وجود داشت و دستگاه منجر
رویداد 39شگگوك مناسگگب در هر 011سگگال بیمار و 62 به توقف درمان شگگگد؛ هیچ بیمار در گروه سگگگنی جوانتر
شوك نامنا سب در هر 011سال بیمار ا ست؛ شوكهای شگگگوك مناسگگگب دریافت نکرد ،در حالیکه دو بیمار پنج
نامناسگگب بهدلیل تشگگخیص نویز بهعنوان VT/VFبود.؛ ترخیص مناسگگگب و یک بیمار در گروه مسگگگنتر ترشگگگح
میزان انطباق پو شیدن %10 WCDبود؛ مرگ و میر در نامناسب داشت.
www.kahrobaonline.ir
21
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
www.kahrobaonline.ir
31
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
30
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
33
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
0
وحید رنجبر عینالدین
1
مریم فریور
3
مهران کریمیان ریزی
چکیده :در الگوریتم رشد ناحیه ( )RGAنتایج تقسیمبندی کامال وابسته به انتخاب نقطه آغاز میباشند ،چونکه یک نقطه آغاز
نامناسب منجر به تقسیمبندی ضعیفی میشود .اما ،اکثر مجموعه دادههای ( MRAآنژیوگرافی تشدید مغناطیسی) شامل ناحیه مورد
نیاز (رگها) در قسمتهای آغازین نمیباشند .یک الگوریتم رشد ناحیه بهبود یافته ( )ERGAبرای تقسیمبندی رگ خونی ارائه
میشود ERGA .به طور خودکار مقدار آستانه را براساس مقادیر شدت ماکزیمم تمام قسمتها محاسبه و یک قسمت آغازین مناسب
تصویر را انتخاب می کند که یک نقطه شروع مناسب دارد .ما تکنیک خودمان را در بیماران مختلف مجموعه دادههای MRAبا
تفکیکهای مختلف به کار بردیم و تصاویر تقسیمبندی شده بهبود یافتهای با کاهش نویز در مقایسه با RGAسنتی به دست
آوردهایم.
کلید واژهها :پردازش تصویر ،تقسیمبندی ،رشد ناحیه ،تصویربرداری پزشکی ،رگهاMRA ،
است ،که اغلب به صورت یک گام اولیه در اکثر کاربردهای پردازش .0مقدمه
تصویر استفاده میشود. در زمینه تصویربرداری پزشکی تقسیمبندی رگهای خونی یک
تحقیقات زیادی در این ناحیه انجام شده است ولی تکنیک رشد کار مهم برای تشخیص بیماریهای مختلف میباشد .رگهای
ناحیهای به دلیل سادگی ،مهار نویز ،خودکارسازی و تشخیص خونی تقسیم شده اطالعات مهمی را درباره ساختار و مکان رگها
درختی کل رگها توجه بیشتری را کسب کرده است .در الگوریتم فراهم میکنند که نقش حیاتی در بسیاری از کاربردهای پزشکی
رشد ناحیهای نتایج تقسیمبندی کامال وابسته به انتخاب نقطه آغاز مانند تشخیص ،برنامهریزی جراحی و برنامهریزی درمان تابشی ایفا
میباشند .یک نقطه آغاز نامناسب منجر به تقسیمبندی ضعیفی میکند.
میشود .اکثر مجموعه دادههای ( MRAآنژیوگرافی تشدید تقسیمبندی تصویر پزشکی به صورت یک کار مشکل ناشی از
شامل ناحیه مورد نیاز (رگها) در قسمتهای آغازین مغناطیسی)3 شکلهای متغیر اجسام و کیفیتهای مختلف تصاویر با ایجاد نویز
نمیباشند .ما در این زمینه مطالعاتی را انجام دادهایم و مقاالتی را در نظر گرفته میشود .اگرچه مجموعهای از تکنیکهای تقسیم-
در بهبود MRIمنتشر کردهایم ].[9 ،6 بندی ایجاد شدهاند ] [3 ،0هنوز یک تکنیک تقسیمبندی واحدی
مقاله به این صورت سازماندهی میشود :در بخش ،3ما خالصهای وجود ندارد که قابل استفاده برای تمام کاربردهای تصویربرداری
از بررسی مقاالت را ارائه میکنیم ،جزییات الگوریتم رشد ناحیه باشد .شایعترین روش تقسیمبندی ناحیهای براساس مقدار آستانه
5
Magnetic Resonance Angiography
www.kahrobaonline.ir
32
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
میشود .الگوریتم ارائه شده آنها فهرستهای اولویت سلسله- بهبود یافته )ERGA( 6پیشنهادی در بخش 2ارائه میشود ،در
مراتبی را براساس اولین ورودی اولین خروجی حفظ میکند جایی حالی که بخش 3نتایج اندازهگیری شده را نشان میدهد و نتیجه-
که اولویت به هر فهرست براساس مقدار درخشندگی اختصاص گیری در بخش 3داده میشود.
داده شد .برای درج نقاط جدید ،فهرستها به طور تصادفی به دست
.1کار مرتبط
میآیند .کیم و همکاران ] [00یک روش خودکار مبتنی بر اطلس
در ،MRAرگهای خونی یک محدوده وسیعی از مقادیر شدت را
را برای تقسیمبندی رشد ناحیهای رگهای مغز ارائه کردند .آنها
با توجه به میزان جریان خون نشان میدهند .این مشابه به تکنیک
مفهوم دو مقدار آستانه را پیاده کردهاند :یک مقدار باالتر و پایینتر
رشد ناحیهای است جایی که نرخ رشد نیز براساس محدوده مقادیر
به ترتیب برای پوشش تمام رگها در درخت .چندین نقطه آغاز به
شدت میباشد .بنابراین ،تکنیک رشد ناحیهای متداول در استخراج
کمک یک مقدار آستانه باالتر انتخاب میشوند.
کل درخت رگها شکست میخورد .به منظور حل مساله محدوده
کیم و پارك ] [03یک تکنیک مبتنی بر آستانهگذاری تطبیقی
شدت برای تقسیمبندی رگهای خونی ،یک محدوده از راهبردها
محلی را برای تقسیمبندی سرخرگ سبات با استفاده از قسمت-
براساس رشد ناحیهای توسط نویسندگان مختلف ارائه شده است.
های MRAارائه کردهاند .این تکنیک به طور خودکار مقدار آستانه
پائولینا و همکاران ] [0ایده آستانهگذاری جهانی و آستانهگذاری
را توسط در نظر گرفتن یک نقطه وسط از سطحهای خاکستری
محلی را پیاده کرده است .آستانهگذاری جهانی برای انتخاب نقاط
ماکزیمم و مینیمم از تنها قسمت اول محاسبه میکند .به عالوه،
شروع و آستانهگذاری محلی به صورت معیاری برای قرار دادن یک
استفاده از مقدار آستانه قسمت اول را فیلتر میکند .با در نظر
توقف برای رشد ناحیهای استفاده میشوند .مقادیر شدت متوسط
گرفتن ساختار خودکار سرخرگهای سبات چپ و راست ،قسمت
تصاویر محاسبه و برای فرمول چندجملهای درجه دوم استفاده
فیلتر شده به دو زیرناحیه تقسیم میشود .نقاط آغاز هر زیرناحیه
میشوند ،که یک مقدار آستانه جهانی را میدهد .نقاط آغاز بعد از
محاسبه میشوند و هشت همسایه متصل آنها به منظور به دست
استفاده از آستانهگذاری جهانی به دست میآیند .عبدل دایم و
آوردن ناحیه مورد نظر برچسب زده میشوند.
الساکا ] [0تکنیک رشد ناحیهای فازی را برای تقسیمبندی تصاویر
آلمیانی و برکانا ] [02یک الگوریتم رشد ناحیه اصالح شده را برای
مافوق صوت سرخرگ سبات توصیه کردند .تصاویر مافوق صورت
استخراج رگهای مغزی از تصاویر MRAارائه کردند .تقسیمبندی
معموال مشکالت نویز و کانتراست پایین دارند .برای غلبه بر این
تصویر ،گام پیشپردازش ،تصحیح گاما و عملیاتهای فضایی
مشکالت ،دو گام پردازش انجام میشوند .یکنواختسازی
اجزای تکنیکهای ارائه شده بودند .تکنیک پیشنهادی بهبود
هیستوگرام به منظور افزایش محدوده دینامیکی سطحهای
عملکرد را برحسب تضعیف نویز ،توسعه و تقسیمبندی رگ نشان
خاکستری تصویر استفاده میشود .برای حذف نویز ،یک فیلتر
میدهد.
میانی در تصویر یکنواخت شده هیستوگرام استفاده شد .دوکالدال
پیریادهارشینی و آنیتا ] [03از الگوریتم رشد ناحیهای استفاده
و همکاران ] [1یک تکنیک رشد ناحیهای مبتنی بر شاخه را برای
شده برای تشخیص آب سیاه در چشم استفاده کردند .تکنیک
تقسیمبندی رگهای خونی MRAارائه کردند .براساس این
تصویربرداری پیشپردازش و عملیاتهای مورفولوژی مانند انبساط
تکنیک ،تقسیمبندی به طور شاخه به شاخه انجام میشود .به طور
و انقباض ترکیب شدند و فیلتر میانی در تکنیک پیشنهادی
اولیه یک نقطه آغاز واحد به طور دستی انتخاب میشود و سپس
استفاده شد .این تکنیک بهبود عملکرد را برحسب کیفیت تصویر
شروع به جستجو برای یک شاخه میکند.
و لبههای مسیر در مقایسه با تکنیکهای آستانهگذاری نشان می-
تکنیک مبتنی بر رشد ناحیهای دیگر برای استخراج رگهای خونی
دهد.
کبد از تصاویر اشعه Xتوسط پاسات و همکاران ] [01استفاده
ون و همکاران ] [03الگوریتم تقسیمبندی مغزی رگی را برای به
دست آوردن رگ دقیق ارائه کردند .مدل ترکیب محدود ،تابع
6
Enhanced Region Growing Algorithm
www.kahrobaonline.ir
33
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
داده متفاوت است و به طور خودکار براساس مقادیر شدت ماکزیمم توزیع گاوسی و تابع توزیع ریلی استفاده شدند .این تکنیک
انتخاب میشود .گامها برای ERGAبه صورت زیر داده میشوند: پیشنهادی دو محدودیت دارد که عبارتند از )0( :تکرار الگوریتم
پیشنهادی به طور زنجیرهای برای به دست آوردن یک حالت پایدار
.330گامها برای الگوریتم انتخاب قسمت اجرا میشود و ( )3الگوریتم پیشنهادی روابط همسایگی بین
ووکسلها را در نظر نمی گیرد.
.0مقداردهی nبا تعداد کل قسمتها در یک مجموعه داده
در این مقاله ،ما چندین دستاورد را در الگوریتم رشد ناحیه ارائه
.3خواندن تمام قسمتهای MRAاز تصاویر زنجیرهای کردیم .نقش اصلی ما تعیین مقدار آستانه مناسب قسمت ،تعداد
نقاط شروع و قسمت آغازین میباشد .ما همچنین یک الگوریتم
.2یافتن مقدار شدت ماکزیمم هر قسمت و ذخیره در یک آرایه،
دوگذری را برای 0همسایه متصل مقیاس خاکستری ایجاد کردیم.
یعنی max_listدر ترتیب صعودی
ما تمام این مولفهها را در RGAبه کار بردیم و عملکرد را برحسب
.3یافتن مقدار شدت ماکزیمم از ،max_listیعنی 𝑚1 بهبود تصویر ارزیابی کردیم .الگوریت رشد ناحیهای که در سیستم
.3یافت مقدار شدت مینیمم از ،max_listیعنی 𝑚2 پیشنهادی ما استفاده میشود از ] [06استخراج شده است.
.6یافتن آستانه Tتوسط در نظر گرفتن اختالف مقادیر 𝑚1و .3الگوریتم رشد ناحیهای بهبودیافته ()ERGA
𝑚2
در الگوریتم رشد ناحیهای سنتی ،نتایج تقسیمبندی کامال وابسته
.9شروع حلقه از j=1تا n به انتخاب نقطه شروع میباشند .یک نقطه شروع مناسب منجر به
.iاگر ≤max_list (j) T تقسیمبندی با کیفیت میشود .اما ،در اکثر مجموعه دادههای
،MRAآغاز قسمتها شامل هیچ اطالعات مورد نیازی نمیباشد.
j .aامین قسمت به صورت یک قسمت آغازین برای رشد ناحیهای
به عنوان نتیجهای از این ،ما الگوریتم رشد ناحیهای را مستقیما در
انتخاب خواهد شد
قسمت اول به کار نبردهایم .به منظور شروع از ناحیه مورد نیاز ،ما
.bتخصیص مقدار jبه ( 𝐹1قسمت اول) یک مقدار آستانه خودکار را ایجاد کردهایم .برای محاسبه آستانه،
مقدار شدت ماکزیمم هر قسمت به دست آمده و در یک آرایه نشان
.cتوقف
داده شده به صورت max_listذخیره میشود .از این ،max_list
.0عبور دادن قسمتهای انتخاب شده به الگوریتم رشد ناحیهای، ما سپس مقادیر شدت ماکزیمم و مینیمم یعنی به ترتیب 𝑚1و
یعنی 𝐹1به .n 𝑚2را مییابیم .در نهایت ،اختالف بین 𝑚1و 𝑚2به دست می-
.1استفاده از RGAبرای تقسیمبندی رگها ].[06 آید رابطه (.)0
T = 𝑚1 − 𝑚2 )(0
.331هشت همسایه متصل مقیاس خاکستری برای الگوریتم
رشد ناحیهای شدت ماکزیمم هر قسمت با آستانه Tداده شده در « معادله (»)0
مقایسه میشود .قسمتها در یک زنجیره در ترتیب صعودی
الگوریتم رشد ناحیهای براساس ایده اتصال همسایه میباشد .ما از
بررسی می شوند .هر قسمت با یک مقدار شدت بیشتر یا برابر با
معیار 0همسایه متصل برای درش ناحیهای استفاده کردهایم.
مقدار آستانه به صورت یک قسمت اول 𝐹1انتخاب میشود.
الگوریتم استفاده شده برای برچسب زدن 0همسایه متصل
الگوریتم رشد ناحیهای سپس برای 𝐹1و تنها قسمتهای بعد از
الگوریتم دوگذری نامیده میشود ،که دو گذر را روی تصاویر ایجاد
آن استفاده میشود .در این راه قسمت آغازین 𝐹1برای هر مجموعه
میکند .یک گذر همارزی را ثبت میکند و برچسبهای موقتی را
اختصاص میدهد .در طول گذر دوم ،هر برجسب موقتی با برچسب
www.kahrobaonline.ir
33
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
.0راهاندازی آزمایش و نتایج اندازهگیری دسته همارزی خودش عوض میشود .به منظور استفاه از الگوریتم
دوگذری در تصاویر مقیاس خاکستری مقدار آستانه مورد نیاز می-
جزییات مجموعه دادههای استفاده شده در آزمایش در « جدول
باشد .ما دو مقدار آستانه ،یعنی باالتر و پایینتر را انتخاب کردهایم.
»0داده میشوند ،تصاویر بررسی شده ToFبا آرامسازی 𝑇1و 06
آستانه باالتر با مقدار معیار همگنی ،یعنی متوسط ناحیه قسمت
بیت میباشند .از« جدول ،»0مقدار به دست آمده از قسمت
تقسیم شده حاضر و ناحیه قسمت تقسیم نشده بعدی اختصاص
آغازین برای بهبود و مقدار شدت ماکزیمم قسمت آغازین برای
داده میشود .برای مقدار آستانه پایینتر ما یک مقدار ثابت 01را
بهبود استفاده خواهد شد .تقسیمبندی رگهای MRAسر برای
از مقدار آستانه باالتر کم کردیم .شبه کد گذر 0و گذر 3در زیر
مجموعه داده 0با استفاده از یک الگوریتم رشد ناحیهای بدون
فهرست میشود.
هیچ بهبودی در « شکل »0نشان داده میشود .مقدار شدت
ماکزیمم قسمت آغازین 236است ،که در مقایسه با مقدار شدت گذر:0
ماکزیمم کل مجموعه داده 100 ،بسیار پایین میباشد .قسمت اول اختصاص مقدار معیار همگنی محاسبه شده به
هیچ اطالعات مورد نیازی (رگ) را به صورت نشان داده شده در
مقدار آستانه باالتر𝑻𝟏 ،
«شکل »0-0نمیدهد .آستانه توسط در نظر گرفتن یک متوسط
یافتن مقدار آستانه پایینتر𝑻𝟐 = 𝑻𝟏 − 𝟏𝟎،
اختالف بین مقادیر شدت ماکزیمم و مینیمم ،یعنی T = 178
انتخاب میشود .بعد از استفاده از Tدر تصویر مقیاس خاکستری برای نقطه شروع (پیکسل حاضر) تا اننهای یک
قسمت اول ،یک تصویر دودویی ساخته میشود .این در « شکل تصویر
»0-3ارائه میشود.
.0اگر پیکسل حاضر بزرگتر یا برابر با 𝟐𝑻 و کوچکتر یا برابر با
نتیجه نویزی تقسیم شده تصویر قسمت اول به دنبال رشد ناحیهای 𝟏𝑻 باشد.
در « شکل »2-0توصیف میشود ،که شامل هیچ رگ مورد نیازی
.iاگر 0تا همسایهها (باال/چپ)مقادیر شدت کمتری با 𝟐𝑻
نمیباشد .تکنیک رشد ناحیهای کامال وابسته به انتخاب نقطه
داشته باشند.
شروع میباشد .یک نقطه شروع نامناسب منجر به تقسیمبندی
ضعیف ،به صورت نشان داده شده در « شکل »3-0میشود .در ) (aایجاد یک برچسب و برچسب زدن آن.
قسمت اول ،هیچ نقطه شروع مناسبی وجود ندارد .بنابراین این .iiدر غیراینصورت اگر 0تا از همسایهها (باال/چپ)
ناحیه براساس نویز (ناحیه ناخواسته) رشد میکند و منجر به برچسبهای یکسانی داشته باشند.
تقسیمبندی ضعیف میشود. ) (aتخصیص پیکسل با همان برچسب.
« شکل »0-0تصویر مقیاس خاکستری (قسمت )39را نشان می-
.iiiدر غیراینصورت اگر هر یک از 0همسایه (باال/چپ)
دهد که به ترتیب مقادیر شد ماکزیمم و مینیمم 633و 1می-
برچسب داشتند.
باشند .مقدار آستانه برای قسمت آغازین 233است « .شکل -3
»3تصویر دودویی آستانه قسمت آغازین میباشد .نتیجه تقسیم- ) (aتخصیص آن برچسب به پیکسل.
بندی قسمت آغازین انتخاب میشود و رگهای سر به طور صحیح .ivدر غیراینصورت اگر همسایهها برچسبهای مختلفی
استخراج میشوند (شکل 3-3را ببینید). دارند.
به صورتی که در قسمت اول « شکلهای 0-0و ،»0-3هیچ نقطه
) (aتخصیص پیکسل با بزرگترین برچسب
شروع مناسبی وجود ندارد ،بنابراین ناحیه براساس نویز رشد می-
) (bمشخص کردن کوچکترین پیکسل به صورت یک پیکسل
کند (ناحیه ناخواسته) که منجر به تقسیمبندی ضعیف میشود.
والدین پیکسل بزرگتر.
این یکی از دالیل اصلی است که به منظور یافتن نقطه شروع
گذر:1
4
3 4
3
7
Vessels
www.kahrobaonline.ir
39
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
مراجع.6
[1] M. Paulinas, D. Miniiniotas, O.M. Meilunas, A.
Usinskas, AnAlgorithm for segmentation of blood
vessels in images, Electron. Electr. Eng. 83 (2008)
25–28.
[2] S. Eiho, H. Sekiguchi, N. Sugimoto, T.
Hanakawa, S. Urayama, Branch-based region
growing method for blood vessel segmentation,
2005.
[3] P. Dokladal, C. Lohou, L. Perroton, G. Bertrand,
Liver blood vessels extraction by a 3-D topological
approach (1999) 95–105.
[4] N. Passat, C. Ronse, J. Baruthio, J. Armspach, C.
Maillot, C. Jahn, Region-growing segmentation of
brain vessels: an atlasbased automatic approach, J.
Magn. Reson. Imaging 21 (2005) 715–725.
[5] S. Ehio, H. Sekiguchi, N. Sugimoto, T.
Hanakawa, S. Urayama, Branch-based region
growing method for blood vessel segmentation, J.
Syst. Comp. Japan 36 (2005).
[6] Mubbashar Saddique, Jawad Haider Kazmi,
Kalim Qureshi, A hybrid approach of using
symmetry technique for brain tumor segmentation, J.
Comput. Math. Meth. Med. 2014 (2014) 1–13 مقایسه تصاویر به دست آمده بعد از استفاده از الگوریتم.3 شکل
(Article ID 712783).
[7] J.H. Kazmi, K. Qureshi, H. Rasheed, An .ERGA ) و باRGA( 0رشد ناحیه
implementation of SAN filter and edge sharpening
method for MRA images, Malay. J. Comp. Sci. 20 نتیجهگیری.5
(2007) 99–114.
[8] A.R. Abdel-Dayem, M.R. El-Sakka, Carotid
تقسیمبندی رگهای خونی یک زمینه تحقیقاتی فعال است که
artery ultrasound image segmentation using fuzzy
region growing, in: Proceedings of the Second ،نقش مهمی در بسیاری از کاربردهای پزشکی شامل تشخیص
International Conference on Image Analysis and
Recognition, 2005, pp. 869–878. - کیفیت تقسیم.برنامهریزی جراحی و درمان تابشی ایفا میکند
[9] P. Dokladal, C. Lohou, L. Perroton, G. Bertrand, بندی در مورد الگوریتم رشد ناحیهای کامال متکی بر انتخاب نقطه
Liver blood vessels extraction by a 3D topological
approach, in: Medical Image Computing and در مواردی که نقطه شروع انتخاب شده متعلق به.شروع میباشد
Computer-Assisted Intervention MICCAI’99, کل ناحیه به طور غیرصحیح رشد،)ناحیه مورد نظر نیست (رگها
Lecture Notes in Computer Science, vol. 1679, 1999,
pp. 98105. که مخصوصا برای تصاویر رگهای خونی،MRA .خواهد کرد
8
Region Growing Algorithm
www.kahrobaonline.ir
30
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
31
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
ثبت نوری و الکتریکی روشی جهت تشخیص زود هنگام حمالت صرع
0
وحید رنجبر عینالدین
1
سیدپرویز موسوی
3
مهران کریمیان ریزی
چکیده :این مقاله ،نتایج ابتدایی در مورد تشخیص حمله صرعی ارائه میدهد .ترکیب روشهای طیفسنجی عملکردی نزدیک به
مادون قرمز و الکتروآنسفالوگرام ،عملکرد بهتری نسبت به روش صرف EEGنشان میدهد .عالوهبراین ،بعضی نتایجی که پیشبینی
میکند میتوان حمله را تشخیص داد نیز ارائه شده است.
کلمات کلیدی :صرع ،تشنج ،تشخیص ،پیش بینی ،EEG ،fNIRS ،چند حالته
2
De-oxyhemoglobin 1
Oxyhemoglobin
www.kahrobaonline.ir
31
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
موج با طول موج نزدیک مادون قرمز (که در پژوهش ما آنها اجازه میدهد قبل از وقوع حمله ،اقدامات الزم را انجام
برابر با 611و 021نانومتردر نظر گرفته شده) از طریق یک دهند .این کار خطرات موجود را به حداقل میرساند.
فرستنده به پوست سر ارسال میشود و سپس نور بازتابی این مقاله به شرح زیر است :در بخش دوم ،شرح مختصری
پراکندهشده با استفاده از چند آشکارساز ،اندازهگیری از ثبت EEGو fNIRSارائه شده است.
میشود (همانطور که در شکل 3نشان داده شده است). بخش سوم روش پیشنهادی این مقاله را شرح میدهد:
براساس این واقعیت که هموگلوبین در خون ،بسته به سطح )0بررسی دادههای چند منظوره
اکسیژنه شدنش ،دارای طیف جذبی متفاوتی است ،روش )3تغییرات موجود در تعریف پنجره قبل از حمله
fNIRSمیتواند بهصورت نیمهکمّی یا کمّی ،پارامترهای نتایج حاصل از روش اعمال شده ،در بخش چهارم ارائه شده
مهم فیزیولوژیکی مانند سطح نسبی هموگلوبین اکسیژندار است .در نهایت ،نتیجهگیری و همچنین برخی
و هموگلوبین بدون اکسیژن را که به شدت با فعالیت مغز دستورالعملها در مورد پژوهشهای آینده ،در بخش پنجم
مرتبط است ،اندازهگیری کند [.]03 ذکر خواهد شد.
.1روش .030ثبت EEGو fNIRS
با استفاده از جعبه ابزار خاصی در نرمافزار متلب ،0دو EEGروشی است که در آن الکترودها بر روی قشر مغز
اولین است. شده پیادهسازی طبقهبندیکننده (داخل جمجمهای) یا بر روی پوست سر (خارج جمجمهای)
طبقهبندیکننده ،شبکه عصبی مصنوعی 3میباشد .برای قرار میگیرند تا فعالیت الکتریکی مغز اندازهگیری شود و
شبکه عصبی مصنوعی ،پارامترهای پیشفرض نرمافزار مورد در نتیجه از عملکرد آن ،اطالعاتی به دست آید .در هنگام
استفاده قرار گرفته است ( 0الیه پنهان با 01نورون0111 ، ثبت EEGخارج جمجمهای ،الکترودها در نقاط خاصی از
دوره ،آموزش با استفاده از روش پسانتشار گرادیان مزدوج سطح پوس سر قرار میگیرند که معموال توسط سیستم
مقیاسبندی شده و تابع خطای نرمال مربعات میانگین بینالمللی « 01-31شکل »0تعیین میشود [.]01
1
3
Support Vector Machine Matlab
2
Artificial Neural Network
www.kahrobaonline.ir
30
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
نمونه برداری شدهاند .به جهت استفاده از یک دادهای که به هر دو طبقهبندیکننده اعمال شده ،مربوط
طبقهبندیکننده و همچنین جلوگیری از مفقود شدن به یک مرد 31ساله مبتال به صرع مقاوم به درمان است.
اطالعات الکتریکی ،سیگنالهای fNIRSبرای هماهنگی با این داده از پژوهش قبلی EEG-fNIRSبدست آمده است.
فرکانس نمونهبرداری ، EEGدرونیابی میشود. داده شامل حدودا 03دقیقه ثبت از بیمار میباشد .به طور
با این حال ،با توجه به تعداد کانالهای ،fNIRSاین فرآیند همزمان ،سه مجموعه داده ثبت میشود 01 :کانال ،EEG
منجر به تولید دادههای زیادی شده که پردازش آن به زمان 022کانال HbOو 022کانال .HbRدر طول مدت این
طوالنی برای محاسبات نیاز دارد .به همین دلیل ،هر دو 03دقیقه ،چهار حمله ثبت شد ،اما به دلیل روشی که
مجموعه از سیگنالها بعدا با ضریب دو ،کاهش مییابند. بررسی کردیم ،مثل نیاز به یک پنجرهی طوالنی قبل از
الزم به ذکر است که حتی با وجود این مالحظات ،برای به حمله ،فقط بر یکی از این حملهها تمرکز کردیم [.]06 ،03
دست آوردن یک نتیجه بیش از 26ساعت زمان الزم است. در اولین مرحله از این پژوهش ،هفت مجموعه از
سیگنالهای EEGو fNIRSمحدوده دامنه متفاوتی طبقهبندیکنندهها پیادهسازی شد .به هر یک از این هفت
دارند .برای اینکه اختالف دامنه منجر به عملکرد ضعیف مجموعه ،دادههای مختلفی اعمال شده است « .جدول ،»0
طبقهبندی نشود ،تمام دادهها استاندارد شده و دارای ورودیهای مورد استفاده در هر مجموعه را خالصه میکند.
میانگین صفر و انحراف معیار واحد هستند. هر سطر از این جدول مربوط به یکی از ترکیبهای ممکن
سیگنالهای اصلی توسط متخصص تحلیل شده و به صورت برای دادههای موجود ( HbO ،EEGو )HbRاست.
دستی ،برچسب حمله 0یا غیرحمله 3میخورد .رویکرد ما
برای تشخیص زودهنگام حمالت صرعی ،آشکارسازی حالت جدول .0دادههای ورودی به مجموعه هفتتایی از
قبل از حمله 2است .به همین دلیل ،برچسب سوم ،مربوط طبقهبندیکنندهها
به حالت قبل از حمله ،به داده اضافه میشود .از آنجاییکه
هیچ قراردادی در مورد مدت زمان دوره قبل حمله وجود
ندارد ،ما به صورت دلخواه پنجره 3دقیقهای قبل از شروع
حمله (همانطور که در شکل 2نشان داده شده است) تعریف
کردیم.
3 1
Preictal Ictal
2
Interictal
www.kahrobaonline.ir
33
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
شکل .0فرآیند بررسی امکانپذیر بودن تقسیمبندی پنجره در بخش دوم این پژوهش ،براساس روش ارائه شده در
پیش حمله از شروع حمله .تنها یک کانال از EEGنمایش داده مرجع [ ،]00ما امکان تغییر مجدد پنجره را برای بهبود
شده است.
تشخیص زودهنگام مورد بررسی قرار دادیم .در این حالت،
همانطور که در « شکل »3نشان داده شده ،پنجره 3
.3نتایج دقیقهای قبل از حمله را از ابتدای حالت ،ictalچهار بار ،با
برای قسمت اول این پژوهش « ،جدول »3خالصهای از گامهای 3/3دقیقهای حرکت دادیم .دادههای بین دو حالت
0
مقادیر پیشبینی مثبت مربوط به هر طبقهبندیکننده حمله و قبل از حمله را حذف کردیم (همانطور که در شکل
برای حالت پیشاز حمله ،با توجه به داده های مختلف 3نشان داده شده است) .دراین بخش ،ما از هر دو
ورودی ارائه می دهد .مقادیر پیشبینی مثبت با استفاده از طبقهبندیکننده شبکه عصبی مصنوعی و ماشین بردار
« معادله ( »)0محاسبه شده است: پشتیبان استفاده کردیم ،اما در این مورد تنها دو ورودی
متفاوت شامل EEGو EEG + fNIRSمورد بررسی قرار
()0 گرفت.
تمام نتایج با استفاده از مدل ارزیابی متقاطع 01الیه حاصل
که در آن TP ،مخفف مثبت واقعی بوده و نشاندهنده تعداد
شدهاند ،که روشی است برای ارزیابی اینکه عملکرد
دفعاتی است که طبقه بندیکننده ،به درستی وضعیت
طبقهبندیکننده ،با دادههایی که قبال دریافت نکرده ،چقدر
نمونه را طبقهبندی میکند .در حالیکه FPمخفف مثبت
خوب خواهد بود .مدل ارزیابی kالیه ،شامل تقسیم تصادفی
کاذب بوده و تعداد دفعاتی را نشان میدهد که
تمام دادههای موجود به kزیر مجموعه با ابعاد برابر است.
طبقهبندیکننده به اشتباه یک نمونه از یک حالت را به
در هر یک از پروسههای ارزیابی متقاطع kالیه ،از k-1
عنوان یک حالت دیگر تشخیص می دهد .در این مورد،
مجموعه متفاوت استفاده میشود تا طبقهبندیکننده
PPVنشاندهنده احتمال شناسایی یک نمونه از وضعیت
آموزش داده شود و یکی از مجموعهها برای تست عملکرد
پیش از حمله است و بنابراین اگر مقدار آن برابر با ٪011
طبقهبندی کننده مورد استفاده قرار میگیرد.
به دست آید ،ایده آل خواهد بود.
1
Positive Prediction
www.kahrobaonline.ir
32
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
شکل .5نتایج بررسی حرکت پنجره پیش حمله ،از سمت شروع
نتایج بخش دوم پژوهش در « جدول »2نشان داده شده
حمله که ستونها نشاندهندهی فاصله زمانی صرف نظر شده بین
پایان پنجره 3دقیقه ای و شروع حالت حمله است.
عالوه براین ،به خوبی نتیجه میگیریم که افزودن همچنین در این جدول ،مقادیر پیشبینی مثبت برای
سیگنالهای fNIRSبه عنوان ویژگیهای طبقه بندی ،نه وضعیت پیشاز حمله هر دو طبقهبندیکننده شبکه عصبی
تنها عملکرد طبقهبندی را بهبود میبخشد ،بلکه همچنان مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان ،به ازای دو ورودی
که پنجره از شروع حمله دور میشود ،عملکرد آن متفاوت ( EEGو )EEG + fNIRSرا گزارش میدهیم.
تثبیتشده خواهد ماند.
جدول .3مقادیر پیشبینی مثبت برای شبکه عصبی مصنوعی و
.0نتیجهگیری و کارهای آینده ماشین بردار پشتیبان به ازای دو ورودی متفاوت ،با پنجره پیش
از حمله متحرک
اگر چه نتایج حاصل از مطالعه موردی قطعی نیست ،اما «
جدول »3نشان میدهد که افزودن ویژگیهای fNIRSبه
یک آشکارساز مبتنی بر ،EEGعملکرد آن را به طور قابل
توجهی بهبود می بخشد .عالوه براین براساس « جدول »2
و « شکل ،»3تایید کردیم که اطالعات موجود در fNIRS
میتواند به تشخیص خیلی سریعتر حمالت کمک کند.
با توجه به این نتایج امیدوارکننده ،پژوهشهای آتی ما در
مورد بهکارگیری این روش بر روی طبقهبندیکنندههای
دیگر و مجموعه دادههای بزرگتر خواهد بود .همچنین بر برای تجسم بهتر ،داده های « جدول ،»2در « شکل »3
استخراج ویژگیهای جدیدتر و بهتر از سیگنالهای fNIRS نمایش داده شدهاند .با توجه به این شکل بهتر میتوان
تمرکز خواهیم کرد و آنها را با ویژگیهای استخراج شده از مشاهده کرد که وقتی فقط با استفاده از سیگنال های
ثبت EEGترکیب میکنیم .یکی از محدودیتهای کار ما، EEGحمالت را تشخیص میدهیم ،با دور شدن پنجره
عدم استفاده از الگوریتم انتخاب ویژگی است که اگر چه با پیش حمله از شروع وضعیت حمله ،عملکرد بدتر میشود،
توجه به نتایج امیدوار کننده تنها بر اساس استخراج دامنه و فقط این به ازای 3/3دقیقه کمی بهتر میشود.
سیگنالها به عنوان ویژگی ممکن است مورد نیاز نباشد .در
www.kahrobaonline.ir
33
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
detection device for epilepsy patients”, Seizure, انتخاب پارامترهای بهینه،روش یادگیری ماشین ارائه شده
vol. 26, pp. 43–48, mar. 2015.
مانند نوع هستهی ماشین بردار پشتیبان و پارامترهای
[10] G. H. Klem, H. O. Lüders, H. H. Jasper,
and C. Elger, “The ten-twenty electrode system تعداد نورونها در الیه پنهان شبکه عصبی و،مرتبط با آن
of the International Federation. The در کار آتی بررسی خواهد،همچنین فرآیند انتخاب ویژگی
International Federation of Clinical
Neurophysiology,” Electroencephalogr. Clin. .شد
Neurophysiol. Suppl., vol. 52, pp. 3–6, 1999. “ مراجع.5
[11] “10-20 system (EEG),” Wikipedia, the free
encyclopedia [Online] Available: [1] G. Cascino and J. I. Sirven, Eds., Adult
https://en.wikipedia.org/wiki/1020_system_(E epilepsy. Chichester, West Sussex, UK: Wiley-
EG).[Accessed:29-Oct-2015]. Blackwell, 2011.
[12] M. Ferrari and V. Quaresima, “A brief [2] “About Epilepsy: The Basics,” Epilepsy
review on the history of human functional near- Foundation. [Online]. Available:
infrared spectroscopy (fNIRS) development http://www.epilepsy.com/learn/about epilepsy-
and fields of application,” NeuroImage, vol. 63, basics. [Accessed: 13-Oct-2015].
no. 2, pp. 921–935, Nov. 2012. [3] J. Christensen, M. Vestergaard, M. G.
[13] “Skull and brain sagittal” Wikimedia Pedersen, C. B. Pedersen, J. Olsen, and P.
Commons. [Online]. Available: Sidenius, “Incidence and prevalence of
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Skul epilepsy in Denmark,” Epilepsy Res., vol. 76,
l_and_brain_sagittal.svg. [Accessed: 21-Sep- no. 1, pp. 60–65, Aug. 2007.
2016]. [4] J. W. Sander, “The epidemiology of
[14] K. Peng, D. K. Nguyen, T. Tayah, P. epilepsy revisited,” Curr. Opin. Neurol., vol.
Vannasing, J. Tremblay, M. Sawan, M. 16, no. 2, pp. 165–170, Apr. 2003.
Lassonde, F. Lesage, and P. Pouliot, “fNIRS- [5] P. Camfield and C. Camfield, “Idiopathic
EEG study of focal interictal epileptiform generalized epilepsy with generalized tonic-
discharges,” Epilepsy Res., vol. 108, no. 3, pp. clonic seizures (IGE-GTC): A population-
491–505, Mar. 2014. based cohort with >20 year follow up for
[15] P. Pouliot, J. Tremblay, M. Robert, P. medical and social outcome,” Epilepsy Behav.,
Vannasing, F. Lepore, M. Lassonde, M. Sawan, vol. 18, no. 1, pp. 61–63, May 2010.
D. K. Nguyen, and F. Lesage, “Nonlinear [6] Ramgopal, Sriram, et al. "Seizure detection,
hemodynamic responses in human epilepsy: a seizure prediction, and closed-loop warning
multimodal analysis with fNIRS-EEG and systems in epilepsy." Epilepsy & Behavior 37
fMRI-EEG,” J. Neurosci. Methods, vol. 204, (2014): 291-307.
no. 2, pp. 326–340, Mar. 2012. [7] E. Guevara, K. Peng, D. K. Nguyen, F.
[16] D. K. Nguyen, J. Tremblay, P. Pouliot, P. Lesage, and P. Pouliot, “Epileptic seizure
Vannasing, O. Florea, L. Carmant, F. Lepore, detection in fNIRS signals using a supervised
M. Sawan, F. Lesage, and M. Lassonde, classifier,” presented at the fNIRS2014,
“Noninvasive continuous EEG-fNIRS Montréal, Canada, 2014.
recording of temporal lobe seizures,” Epilepsy [8] Binder, Devin K., and Sheryl R. Haut.
Res., vol. 99, no. 1–2, pp. 112–126, Mar. 2012. "Toward new paradigms of seizure detection."
[17] L. D. Iasemidis, “Seizure Prediction and its Epilepsy & Behavior 26.3 (2013): 247-252.
Applications,” Neurosurg. Clin. N. Am., vol. [9] J. Jeppesen, S. Beniczky, P. Johansen, P.
22, no. 4, pp. 489–506, Oct. 2011. Sidenius, y A. Fuglsang- Frederiksen,
“Exploring the capability of wireless near
infrared spectroscopy as a portable seizure
www.kahrobaonline.ir
33
0011 پاییز-33 شماره کهربا-فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر
www.kahrobaonline.ir
36
شماره -33پاییز 0011 فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
ارتباط با کهربا
اپلیکیشن این مجله را میتوانید از مارکت نرمافزارهای موبایل (گوگل پلی) به
آدرس زیر دریافت کنید.
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.kahroba.ww
wnoandishaan
www.kahrobaonline.ir
39
شماره -1۱پاییز ۱۱ فصلنامه تخصصی مهندسی برق و کامپیوتر -کهربا
30 www.kahrobaonline.ir