·. ΖΑΚΛΑΚΑΝ ·.

ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ βιβ 10 ΧΙ .

.
_

•ΚΕΔΡΟΣ

Scanned by CamScanner
 ;
/

"

Ό Ζάκ Λακάν αποτέλεσε ενα σημαντικό σταθμό στήν πορεία τής ψυχανά­
λυσης. Τό 1932, παρουσιάζοντας τή διατριοή του στήν ψυχιατρική μέ θέμα
τήν παράνοια στίς σχέσεις της μέ τήν προσωπικότητα τού αρρώστου, όδη­
γήθηκε στήν ψυχανάλυση, από τίς γραμμές τής όποίας πάλεψε, επί πενήντα
όλόκληρα χρόνια, γιά τήν αποκάθαρσή της από τίς διαστρεολώσεις καί τίς
παρανοήσεις, πλουτίζοντάς την παράλληλα μέ τή δική του επιστημονική
συνεισφορά, προϊόν τής αναλυτικής του εμπειρίας.
Ή πρώτη οασική του εμφάνιση γίνεται τό 1936, στό συνέδριο τής Διεθνούς
Έταιρίας τής Ψυχανάλυσης, στό Μάριενμπαντ, δπου πρωτοπαρουσίασε
τήν περίφημη θέση του γιά τό «στάδιο τού καθρέφτη», πού ηδη περιείχε ενα
μεγάλο μέρος από τήν κ~τoπινή διδασκαλία του. Στά ακόλουθα χρόνια,
σάν ψυχίατρος, ιατροδικαστής καί ψυχαναλυτής συνέχισε τά δημοσιεύματά
του πάνω στό ιδιο θέμα. Ή διατριοή του τού 1932, πού τόν εΙχε όδηγήσει
στήν ψυχανάλυση, τόν συνέδεσε παράλληλα καί μέ τήν όμάδα τών σουρρεα-
λιστών. _
Ό Ζάκ Λακάν ϊδρυσε τό 1953 τήν Ψυχαναλυτική Έταιρία τού Παρισιού,
. μέ
σκοπό τήν επιστροφή στόν Φρόυντ , καί σέ αντίδραση στή νόθευση τής
Ψυχανάλυσης πού γινόταν από τήν εισαγωγή της στήν 'Αμερική, Ή Γαλλι­
κή Έταιρία τής Ψυχανάλυσης, τής όποίας ό Λακάν ύπήρξε ό πρώτος πρόε­
δρος, πραγματοποίησε τό ίδρυτικό της συνέδριο στή Ρώμη τό καλοκαίρι
τού 1953 γύρω από ενα κείμενο τού Λακάν πού εγινε πασίγνωστο μέ τόν
τίτλο «ή Εισήγηση τής Ρώμης», καί μέ τό φανέρωμα ένός δεύτερου σταθμού
στή σκέψη τού Λακάν, δπου .ή ψυχανάλυση καί ό στρουκτουραλισμός συ­
ναντιούνται, ενώ τά αναλυτικά γεγονότα έρμηνεύονται σάν εκδηλώσεις τής
γλώσσας .
.Τό 1964 ή Γαλλική Έταιρία διαλύθηκε καί ίδρύθηκε από τόν Λακάν καί
τούς μαθητές τoυ~ μέ τή διεύθυνσή του, ή Φροϋδική Σχολή τού Παρισιού.
Στά τελευταία χρόνια, ή διδασκαλία τού Λακάν δέν επαψε νά ύπογραμμίζει 'j,.
δλο καί 'περισσότερο τίς συνθήκες πού πρέπει νά ~ραγματoπoιηθoύν από ,~//
τήν ψυχαναλυτική σκέψη, ωστε νά μπορέσει ή ψυχανάλυση νά πάρει τή . ~
J !

θέση πού τής άρμόζει σάν επιστήμη, μέ τήν πλήρη εννοια τής λέξης. ·ι ,
Ι ~I
Ό ,Ζt;κ Λακ?ν πέ~ανε τόν Σεπτέμοριο τού 1981 σέ ήλικία 80 ετών. Τό εργο ,
που αφησε ειν~ι μεγάλο καί σημαντικό καί τό χαρακτηρίζει ενα ϋφος λογο­ .. ;~
τ~χνικό καί προσωπικό, πού. μαζί α~οτελούΥ'>tή μοναδικότητα τού Λακάν.

Scanned by CamScanner
 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
. ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ
.

..
,

Scanned by CamScanner
 ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
ΤΟΥ ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ
ΒΙΒΛΙΟ ΧΙ

Scanned by CamScanner
 ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
Le Seminaire
de Jacques Lacan

ΤΟΥ ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ι: Les ecrits techniques de Freud ΧΗ: Problemes cruciaux pour la
(έκδ. 1975) Psychanalyse
11: Le moi dans la theorie de ΧΙΙΙ: LΌbjeι de la Psychanalyse
Freud et dans la tcchnique XIV: La logique du fantasme
de la Psychanalyse (έχδ. XV: L'acte psychanalytique
XVI: Ο'υη autre iΊ l'Autre
1978)
111: Les psychoses XVII: L'envers de la Psychanalyse ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ
lV: La rclation dΌbjet ΧΥlΙΙ: D'un iJiscours qui ne serait pas
ν: Les formations de I'inconscient du semblant ΖΑΚ-ΑΛΑΙΝ ΜΙΛΛΕΡ
νι: Le desir et son intcrpretation ΧΙΧ: ... ou pire
νΗ: L'ethique de la Psychanalyse ΧΧ: Encore (έκδ . 1975)
νlΗ: Le transfcrt ΧΧΙ: Les non-dupes errent
ΙΧ:
Χ:
L'identificatiot:l
L'angoisse
ΧΧΠ: R.S.1.
ΧΧΠΙ: Le sinthome
ΒΙΒΛΙΟ ΧΙ
Χι: Les quatre concepts fondamen- XXIV: L' jnsu que sait de I'une-bevue
taux de la Psychanalyse s'aίle iΊ mourre
(έκδ. 1973).
ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ

Δίνουμε σήμεραστόν 'Έλληνα άναγνώστη τό Βιβλίο 11 άπό τό Σεμινάριο τού

ΘΕΜΕΛΙΑΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Ζάχ Λακάν, πού τό είχαμε προαναγγείλει στίς «προσεχείς μας εκδόσεις» γιά
πρώτη φορά πρίν πέντε χρόνια . Ή πραγματοποίηση τής έκδοσης αυτής όφείλεται ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛ ΥΣΗΣ
άποχλειστικά στό ζήλο , στήν έπιμονή καί στήν άξιέπαινή προσπάθεια πού κατέ-
'Οαλε ή μεταφράστρια τού εργου 'Ανδρομάχη Σκαρπαλέζου γ ιά νά ξεπεράσFι τίς
δυσκολίες πού όρθώνονταν σέ κάθε βήμα της στό νά ά,-τσδώσει σωστά στά έλληνι­
1964
κά τόσο τήν ψυχαναλυτική όρολογία, τήν κατά τό πλείστον άδόκιμη άκόμα ση]
γλώσσα μας. δσο καί τό έντελώς προσωπικό «λακανικό » ύφος. 'Εμείς πιστεύουμε
δτι ή προσπάθειά της αυτή ε(χε ευτυχή κατάληξη . Οί άναγνώστες εχουν τόν τε­
λευταίο λόγο.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
'Α...ό την πιό πάνω παράθεση τών τίτλων τού Σεμιναρίου, φαίνεται δτι Εχουν
προγραμματιστεί 24 σιβλία γιά τήν όλοκλήρωσή του. 'Από αυτά Εχουν εκδοθεί ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΣΚΑΡΠΑΛΕΖΟΥ
στά γαλλικά ώς τώρα μόνο τέσσερα: τά βιβλία Ι, Π, ΧΙ καί ΧΧ , μέ πρώτο τό
6ι6λίο ΧΙ, μέ τό όποίο καΙ εμείς άρχίζουμε . ΤΕΛΙΚΗ ΑΝΆΓΝΩΣΗ
'Αρχική μας σκέψη καί φιλοδοξία ήτανε νά δώσουμε στά έλληνικά όλόκληρο τό ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ
Σεμινάριο τού Λακάν, άκολουθώντας καί εμείς τή σειρά τής κυκλοφορίας τών
τίτλων στά γαλλικά. Νά σημειωθεί δτι τό κάθε βιβλίο άποτελεί άνεξάρτητη ένότη­
τα. άναφερόμενη σέ ίδιαίτερη γιά τό καθένα θεματολογία. Τό πείραμα δμως τής
μE""tάφραση; τού παρόντος σισλίου. δέν μάς έ."τρέ...ει νά ύποσχεθούμε δη θά έπι­
μείνουμε στήν πραγματοποίηση τή ς πρωταρχικής φιλοδοξίας μας . Άλλωστε, τό
γε-ym'ός δτι καί στή Γα_λλία την ίδια. ά,-τό τό 1973 ώς σήμερα. δηλαδή σέ δέκα
χρό",α . κυκλoq;όρησαν μόνο 4 οιολία ά.-τό τά 24, δείχνει πόσο δύσκολο ε1ναι έκ­
δοτικά τό Εγχείρημα αυτό . Σ' εμάς εδώ οί δ υσκολίες πολλαπλασιάtονται άπό τήν
έ)J.ε. ιψη μιά; συστηματικής ψυχαναλυτική; φιλολογίας στά έλληνικCl. πού Βά διευ­
κόλυνε τό έργο τού μεταιtραστή . Δέν π.αρα'"(\'ωρίζουμε έ.,-τίση r τό γεγονός δτι 11
έκδοση uτά iίj.ηνικά τοί' Λακάν. όταν δέν Εχουν έκδοθεί άλλ~ βασικά εργα γιά
την ψυχανάλυση . είναι :τράξη πρωθύστερη καί γι' αυτό δ υ σ:τρόσιτη , θυ μίζοντας
τό δρομέα :τού φτάνει στο τέρμα χωρίς νά Εχει ξεκινήσει κανονικά ιL-τό τήν άφε­
τηρία καί δέν εχει τρέξΕι όλόκληρη τή διαδρομιj. Παρ' δλα αυτά , ή μετάφραση
τών ήδη αδοθέντων aτά γαJλικά 6ι6λίω\' Εχει άρχίσει, χωρίς όμω ς νά [LΠOΡOύμε
ΚΕΔΡΟΣ
νά :τροσδιορίσουμε καί τήν ήμερομηνία τής κυΥ.λοφορίας τους.

'Ο--<τώδριο; 1982 Λ.Ρ .

Scanned by CamScanner
 Μετάφραση. 'Ανδρομάχη Σκαρπαλtζο"
Τελική άνάΥνωση, Γιώργος Χειμωνάς
Μακέτα tξωφύλλo", Νίνα Ν . Σταματίο", μέ ιίάση τό έξώφυλλο τής γαλλικής fx-
δοσης
'επιμέλεια, •Αλκης Σταύρο"

ΦωτOOtοιχειοθεσία, Φωτοκύπαρο ΕΠΕ, Ύμηπού 219, Τηλ. 7516333

'Εκτύπωση ·Οφσετ. 'Αθανασόπο"λος-Παπαδάμης-Ζαχαρόπουλος, 'Ακαδημίας
87 Τηλ. 361~213 . Όκτώ6ριος 1982
rιι'ι λογαQιuσ μιi τιο" TXIxiocιιI" Κ έI\Qι)ς. Λ.Ι:" Ι', Γεν"υδίου 3, ΆΟιίνα 106 78,
τηλ. 2 ΙO-3S.02.()()7 - 210-3~ .09.712

Στόν Δρα Jαcques Lαcan

καί στόν Πατέρα μου '
Α.Σ.

Τίτλο ς τού πρωτότυπου:

Le Stmίnaίre de Jacques Lacan. Τexte ttablί par Jacques-Alain MiIIer. Livre ΧΙ
«Les quatre concepts fondamentaux de Ia Psychanalyse. 1964». Editions du
SeuiI, Paris 1973.
Cι CΟΡΥrίι:hΙ bv EdiIions du .'ituil. 1973
Cι Copyrig~t Υιά rήν lκlJo07j aτά έλληνικά,

Scanned by CamScanner
 Γ

Ευχαριστώ τόν Γιώργο Χειμωνά καί τόν Νάνο

Βαλαωρίτη γιά τή συμπαράστασή τους σέ κάποιες
φάσεις τής μετάφρασης.
Α.Σ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

σελ .
Α' Ό αφορισμός ..... ... .. ...... .................. .......... ............... . 13
ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

Β' Τό φροϋδικό ασυνείδητο καί τό δικό μας ......... ...... .. .... . 31

Γ' Γιά τό ύποκείμενο τής βεβαιότητας ................... ........... . 45
Δ' Γιά τό δίκτυο τών σημαινόντων ..... ..... .. ...... .. ..... .. ..... .. . 61
Ε' Τύχη καί αύτόματον .... ..... ... ..... .... ... ..... ..... ............... . 75
ΓΙΑ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΑΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΙΚΡΟ α

ΣΤ' Ή σχίση τού ματιού καί τού βλέμματος .. ....... ... ............ . 93
Ζ' Ή αναμόρφωση ..... .... ... .... ..... ...... .............. .... .......... . . 107
Η' Ή γραμμή καί τό φώς ............ ........ ...... ...... ........... ..... . 121
Θ' Τί εΙναι πίνακας ..... ........ .. ...... ................ .... ... .... ... ... .. 139
Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ

Ι' Ή παρουσία τού αναλυτή .. ...................... .... .. ... .. ... ... . 159
ΙΑ' Άνάλυση καί ή αλήθεια ή τό κλείσιμο τού ασυνείδητου .. . 175
Ή απόδοση τών φιλοσοφικών, έπιστημονικών, ψυχανα­
ΙΒ' Ή σεξουαλικότητα μέσα στίς παρελάσεις τού σημαίνον-
λυτικών όρων, ή αναλυτική -ποιητική σύντ~ξη καί.,τό λο­
τος .. .... .... .......... ...... ...... ...... ...... ... ..... ... .... ... ....... ... . 191
γοτεχνικό ϋφ~ς τού Δρα, J .. ~acan π~ρoυσιασαν , ?πως ~ ΙΓ ' Άποσυναρμολόγηση τής παρόρμησης ...... .. .. .. ... ... ........ . 207
αναγνώστης ειναι δυνατον να καταλαδ ει, δυσκολιες που
ΙΔ ' :Η μ~ρι~ή π~ρόρμη~ ,καί τό κύκλωμά της .................. ;.. 223
απαίτησαν εργασία καί πε ιθαρχία έπίπονη καί μακρό-
ΙΕ ' Απο την αγαπη στη λ ιμπιντο .... .. .. ............................. . 239
χρονη . Πιστεύω ότι έπέτυχα . _ ,
Παρά πάντα ταύτα ζητώ από εκείνον πού 6ρει η νομισει ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
κάτι πού θά προσφέρει στό κείμενο όποιαδήποτε δελτίω­
ση νά μπεί στόν κόπο γραπτώς καί δημοσίως νά τό ύπο­ ΙΣΤ' Τό ύποκείμενο καί δ αλλος: Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ...... . ....... . ...... . 259
δείξει . ΙΖ' Τό ύποκείμενο καί δ αλλος: Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ ... ...... . . . . . \ ......... .. 275
Τά ψυχαναλυτικά πρωταρχικά κείμενα οντας ακόμη σχε­ ΙΗ' Γιά τό ύποκείμενο πού ύποτίθεται δτι ξέρει, γιά τήν πρώτη
δόν άγνωστα aτή χώρα μας, οί προτάσεις καί οί ύποδεί­ ~υά~α' ,καί γιά τ? καλ,ό ...... ; ..... ....... .................... .. .... .. 293
ξεις θά αφορούν καί θά προσφέρουν τήν ύπηρεσία τους ΙΘ ' Απο την έρμηνεια στη μεταβιβαση ................. .. .. .. ...... . 311
όχι μόνον στήν συγκεκριμένη αύτή μετάφραση, αλλά σέ
δλόκληρο τό χώρο τής ψυχανάλυσης καί τής κατανόησή ς ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
της μέσω τής γλώσσας μας. . Κ' Σέ σένα περισσότερο από σένα ...... .. .............. ...... .. ...... . 333
ΕΠΙΛ ΟΓΟΣ . .. . .... ... ....... . . ... . . ..... . ..... . ....... . ......... ... . .. ... . 353
Α.Σ.

Scanned by CamScanner
 ΑΙ

Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ

Τί μέ έξουσιοδοτεί;
Τ6 καθαρ6 κωμικ6 στοιχείο.
Τί εΙναι πράξη;
'Ανάμεσα σέ θρησκεία καί έπιστήμη.
Ό ύστερικ6ς καί ή έπιθυμία τού Φρ6υντ.

Κυρίες, Κύριοι,
Στή σειρά τών διαλέξεων πού μού ανέθεσε τό εκτο τμήμα τής
Πρακτικής Σχολής 'Ανωτάτων Σπουδών*, θά σάς μιλήσω γιά τά
θεμέλια τής ψυχανάλυσης.
Θά ηθελα μόνο σήμερα νά σάς δείξω τό νόημα πού σκοπεύω
νά δώσω σ' αυτόν τόν τίτλο, καί τόν τρόπο μέ τόν όποίο ελπίζω
νά ανταποκριθώ.
'Ωστόσο, πρίν απ ' ολα πρέπει νά σάς παρουσιαστώ - παρ' ολο
πού οι, περισσότεροι εδώ, αλλά όχι ολοι , μέ γνωρίζουν - αφού οι,
περιστάσεις μού επιοάλλουν νά θέσω ενα ερώτημα προκαταρκτι­
κό γιά τήν πραγμάτευση αυτού τού θέματος - τί μέ έξουσιοδοτεί;
Μέ εξουσιοδοτεί νά μιλήσω εδώ, ενώπιόν σας , γι' αυτό τό θέ­
μα, ή φήμη τού γεγονότος οτι επί δέκα όλόκληρα χρόνια εκανα
αυτό πού ονομάζουμε σεμινάριο πού απευθυνόταν σέ ψυχαναλυ­
τές. 'Όπως όρισμένοι ξέρουν, παραιτήθηκα απ ' αυτό τό λειτούρ­
γημα - στό όποίο είχα αληθινά αφιερώσει τή ζωή μου - εξαιτίας
γεγονότων πού συνέοησαν στό εσωτερικό αυτού πού ονομάζεται
ψυχαναλυτική έταιρία, τής έταιρίας αυτής πού ακριοώς μού . τό
είχε αναθέσει. .
Θά μπορούσε οέοαια κανείς νά ύποστηρίξει οτι ή άρμοδιότητά
μου ώστόσο δέν μπήκε σέ αμφισοήτηση, εφόσον εξασκώ αλλού τό
ίδιο αυτό λειτούργημα. Κρατάω δμως τό ερώτημα προσωρινά
ανοιχτό . Κι αν σήμερα ορίσκομαι σέ θέση νά μπορώ, ας πούμε
μόνο, νά δώσω συνέχεια σ' αυτή μου τή διδασκαλία, μού επιοάλ-

* Ecole Pratique des Hautes Etudes .

. .
~",,--

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
14
λφάση, "
εται, πριν ν
ανοι'ξω αύτό πού παρουσιάζεται έτσι σάν μιά νέα
"ό'λ ' ,
ν' αρχίσω μέ τίς εύχαρι~ιες που_ <ι;~ ω ~oν κ;ριο [:r-
nand Braudel, Πρόεδρο τού τμημ~τoς τ~~ ~ωτατ;ν ~oυ ων:
ό όποίος μέ έφερε έδώ, μπρo~α σας. , :ιυριος ra~ el: τo~
έτυχε κάποιο έμπόδιο, μού έξε~ρα~ε τ~ ~υπη, του, Π,ου ?εν θ~
μπορεί νά ε{ναι παρών τή στιγμη που του αποτιω αυτην την τιμη
_ σ' αύτόν καθώς έπίσης καί σ' αύτό πού θά όνομάσω εύγένεια,
μέ τήν δπ~ία θέλησε νά έπαν~ξΡθώσε,ι Τδήδμειoνλε~τική, θέ,σηόδπ~υ
ορισκόμουνα, καί νά ύπoστ~ρι, ει μι~ υ Ι ασκα, ι~ γι~ την πoι~
δέν ήξερε τίποτε άλλο πα~α ~oνo το υφος κ_αι τ~ φημη, της., Τ,Ο
έκανε άπλούστατα, γιά να μην καταδικαστω στη σιωπη. Ευγε­
νεια, ~ίναι ακριοώς ή λέξη ,δταν φιλo~εν;ίς κά,:oιo~ πού ορίσκε­
ται σέ μιά θέση σάν τή δικ~ μου,- στη θ;~ του ~ρoσψυγα. ,
Τή φιλοξενία αύτή μού την π~oσφερε αμεσως μo~ι~ υπoκινηθη~
χε άπό τήν έπαγρύπνηση τού φιλου μου CΙaude LeVI-Strauss, για
τόν όποίο χαίρομαι πού πρόθυμα θέλησε νά μού χαρίσει σήμερα
τήν παρουσία του, κα~ πού ξέρει ~όσo ~oύ είν~ι π?λύτιμη ~ύτή ~
μαρτυρία τού ένδιαφεροντος που παρεχει σε μια δουλεια, στη
δική μου, - σ' αύτό πού έπεξεργάζομαι σέ αντιστοιχία μέ τή δική
του.
Θά προσθέσω τίς εύχαριστίες μου σέ δλους δσους, μέ τήν εύ-
καιρία αύτή, μού φανέρωσαν τή συμπάθειά τους, γιά νά καταλή­
ξω στήν εύαρέσκεια μέ τήν όποία ό κύριος Robert Fiacelίere,
διευθυντής στήν Ecole Normale Superieure, δέχτηκε νά διαθέσει
στήν Ecole des Hautes Etudes αύτή τήν αίθουσα χωρίς τήν όποία
δέν ξέρω πώς θά μπορούσα νά σάς ύποδεχτώ, έτσι πολυάριθμοι
πού ήρθατε, καί πού γι' αύτό σάς εύχαριστώ μέ όλη μου τήν καρ­
διά.
υΟλα αύτά αφορούν τή 6άση, μέ τήν τοπική καί μάλιστα τή
στρατιωτική σημασία αύτής τής λέξης, τή Οάση τής διδασκαλίας
μου. Καί τώρα, στό θέμα μας - τά θεμέλια τής ψυχανάλυσης.
Άπό τήν αρχή του, τό σεμινάριό μου συμμετείχε, θά μπορούσα
νά πώ, σέ ό,τι αφορά τά θεμέλια τής ψυχανάλυσης. Άποτελούσε
ενα στοιχείο τους, αφού συνέοαλε στή συγκεκριμένη της θεμελίω-
Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ 15
ση _ αφού άποτελούσε μέρος αύτής τής ίδιας τής πράξης - αφού
ανήκε στό έσωτερικό της - αφού κατευθυνόταν πρός αύτό πού
εΙναι ενα στοιχείο αύτής τής πράξης, δηλαδή τή διαμόρφωση ψυ­
χαναλυτών.
Πρίν άπό λίγο καιρό καί ίσως προσωρινά, μά καί γιατί δέν
ύπήρχε τίποτα καλύτερο μέσα στήν αμηχανία πού ορισκόμουνα,
μπόρεσα είρωνικά νά όρίσω ενα κριτήριο γιά τό τί ε{ναι ή ψυχα­
νάλυση, δηλαδή ή χορηγούμενη άπό εναν ψυχαναλυτή θεραπεία.
'ο Henry ΕΥ, πού ορίσκεται σήμερα έδώ, θά θυμηθεί τό άρθρο
στό όποίο αναφέρομαι, μιά καί δημοσιεύτηκε σ' εναν τόμο τής
έγκυκλοπαίδειας πού διευθύνει. Καί ή παρουσία του μού κάνει
ακόμα πιό ευκολη τήν αναφορά στήν πραγματική λύσσα μέ τήν
όποία έπιχειρήθηκε ν' άποσυρθεί τό άρθρο αύτό άπό τήν έν λόγω
έγκυκλοπαίδεια, σέ σημείο πού κι αύτός ό ίδιος, πού ολοι ξέρουν
τή συμπάθεια πού μού έχει, στάθηκε, τελικά, ανίκανος νά σταμα­
τήσει αύτή τήν έπιχείρηση μιάς διευθύνουσας έπιτροπής πού τήν
αποτελούσαν ακρ~oώς ψυχαναλυτές. Τό άρθρο αύτό θά περιλη­
φθεί στήν έκδοση πού προσπαθώ νά κάνω ένός αριθμού κειμέ­
νων μου, καί έτσι θά μπορέσετε νά κρίνετε αν έχασε τήν έπικαι­
ρότητά του. Δέν τό πιστεύω. Δέν τό πιστεύω, αφού όλα τά θέμα­
τα πού έκεί μέσα έξετάζω ε{ναι αύτά τά ίδια πού ανακινώ ένώ­
πιόν σας καί πού ένεστωποιούνται άπό τό γεγονός ότι ορίσκομαι
έδώ, μέ τήν ίδιαίτερη στάση μου, γιά νά θέτω κατευθείαν πάντα
τό ίδιο έρώτημα : Τί εΙναι ή ψυχανάλυση ;
Σίγουρα στό έρώτημα αύτό ύπάρχουν παραπάνω από ενας
έπαμφοτερισμοί καί αύτό τό έρώτημα άποτελεί πάντα - σύμφωνα
μέ τή λέξη πού τό χαρακτηρίζω μέσα σ' αύτό τό αρθρο - ενα
έρώτημα-νυχτερίδα. Νά τό έξετάσω στό φώς, αύτός ήταν τότε ό
σκοπός μου, καί σ' αύτόν όφείλω νά ξαναγυρίσω, απ' όποια θέση
κι ,άν π~έπει νά σάς τό παρουσιάσω πάλι σήμερα.
~ θεση απ' δπου προσεγγίζω πάλι αύτό τό πρόολημα εΙναι
πραγματι μιά θέση πού άλλαξε, πού δέν ε{ναι πιά άπόλυτα στό
έσωτερικό, καί πού δέν ξέρουμε αν ε{ναι απ' έξω.
Ή ύ~ενθύμιση αύτή δέν ε{ναι ανεκδοτολογική. Θά διαπιστώ­
σε~ε, νομίζω, πώς δέν έχω τήν πρόθεση νά καταφύγω ουτε στό
α~εκδoτo: ουτε σέ κανενός είδους πολεμική έπειδή ύπογραμμίζω
το γεγονος, γιατί πρόκειται γιά γεγον6ς, ότι ή διδασκαλία μου,
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ιΙΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlO
16
άναγνωρισμέ\ιη σάν διδασκαλ(α, ύφίσταται, άπό fνα όργανο πού
όνομάζεται 'Ξκτελεστική Έπιτροmί ένός διεθνούς όργανισμού
πού ό,'ομάζεται Διεθν7ίς Ψυχαιι αλυΤΙΚ 7ί Έταιρ{α, μιά λογοκρι­
σία , πού δέν ~Ιναι διόλου συνηθισμένη, άφού πρόκειται, ούτε
λίγο ούτε πολύ , γιά καθαρό άποκλεισμό αύτής τής διδασκαλίας_
πού πρι,-τει νά θεωρηθεί σάν άνύπαρκτη, ώς πρός δλα δσα προσ­
κομίζει σχετικά μέ την άνάδειξη ένός ίκανού ψυχαναλυτή, - καΙ
πού άνάγει τόν ά;τοκλεισμό αύτόν σέ δρο γιά τόν διεθνή προσε­
ταιρισμό τής ψυχαναλυτικtϊς έταιρίας ατήν όποία ανήκω .
Μά κι αύτό πάλι δέν αρκεΙ Διατυπώθηκε δτι ό προσεταιρι­
σμός αύτός δέν θά γίνει άποδεκτός παρά μόνον άν δοθούν έγγυή­
σεις ώστε ή διδασκαλία μου νά μή μπορέσει, γιά πάντα, νά δρα­
στηριοποιηθεί γιά νά διαμορφώσει αναλυτές μέσα απ' αύτήν τήν
έταιρία.
Πρόκειται λOLι-τόν γιά κάτι πού εΙναι απολύτως συγκρίσιμο μ'
αύτό πού σέ άλλους χώρους όνομάζεται ό εσχατος αφορισμό ς 1 .
Καί νά σκεφτεί κανείς πώς ό άφορισμός αύτός, στούς χώρους
δπου ό δρος αύτός χρησιμοποιείται, δέν έκστομίζεται ποτέ δίχως
τη δυνατότητα ι,-τιστροφής .
Μ' αύτή τη μορφή δέν ύπάρχει παρά μονάχα σέ μιά θρησκευτι­
κή κοινότητα αποκαλούμενη μέ τόν ένδεικτικό , συ μοολικό , δρο
συναγωγή, πού αντικείμενό της ύπήρξε ακριοώς ό Σπινόζα. Στίς
27 'Ιουλίου ]656 - ίδιότυπα δισεκατοντάχρονα αφού συμπίπτουν
μέ την έπέtειo τού Φρόυντ - ό Σπινόζα αποτέλεσε πρώτα τό αντι­
κείμενο τού κερέμ, άφορισμού πού αντιστοιχεί ακριοώς στόν
έσχατο άφορισμό, ύστερα περίμενε λίγο γιά νά γίνει άντικείμενο
τού σάμματα, πού άντιστοιχεί στήν προσθήκη τού δρου τού αδύ­
νατου μιάς έπιστροφής.
Μή νομίσετε, ούτε κι έδG), δτι :τι,.1όκειται γιά ενα παιχνίδι μετα­
φορικό, πού θά ήταν παιδιάστικο νά ανακινώ σέ σχέση μέ ' τό
πεδίο, τό τόσο μακρύ, θεέ μου, καί τόσο σοοαρό, πού εχουμε νά
καλύψουμε. Πιστεύω - καί θά τό δείτε - δτι, σχι μόνο από τίς
απηχήσεις πού ύπενθυμίζει, ωλά καί όπό τή δομή πού ένέχει, τό
γr:yονός αύτό εΙσάγει κάτι πού 6ρίσκεται στή 6ασική αρχή τής
ι . Βλ. ~fQιοδικό «Ornίcar?~ , ~L'cxcommunίcaIίon ~ , Supplc!Incnt :nι nurncro R
d .OrnIC<lr1_, buIIc:lin ptriodique du ChanIp frcudίcn . (Σιι)/ . Μετ.)
1/ Ο ΛΦΟΙ'ΙΣΜΟΣ 17
άναριίnησής μας δσον άφορά τήν ψυχαναλυτική πράξη.
Δέν λέω - αν καί δέν θά ήταν αδύνατο - ότι ή ψυχαναλυτική
κοινότητα εΙναι Έκκλησία. Πάντως, άναμφισοήτητα , προκύπτει
τό ζήτημα νά ξέρουμε τί μέσα της μι-τορεί κάλλιστq έδ6) νά απηχεί
μιά θρησκευτική πρακτική. Έξάλλου , δέν θά τόνιζα κάν αύτό τό
γεγονός, παρ' δλο πού μέσα του εχει τόσα στοιχεία σκανδάλου,
άν - κι αύτό ίσχύει γιά Όλα δσα θά πώ σήμερα - δέν ήταν 6έ6αιο ,
δτι τή χρησιμοποίησή του θά τήν ξαναορείτε ατή συνέχεια.
Αύτό δέν σημαίνει δτι εΙμαι, μέσα σέ τέτοιες συΥ/.υρίες, ένα
ύποκείμενο αδιάφορο. Ούτε και νά πιστέψετε δτι γιά μένα - ούτε
άλλωστε , ύποθέτω, καί γιά τόν φιλόσοφο, πού δέν δίστασα μόλις
πρίν νά χρησιμοποιήσω σάν άναφορά καί μάλιστα σάν προηγού­
μενο - αύτά αποτελούν ύλικό γιά κάποια κωμωδία , μέ την εννοια
τής αφορμής γιά γέλια . Ώστόσο, θέλω έπίσης νά σάς πώ παρεν­
θετικά, δτι κάτι από μιά πλατειά κωμική διάσταση δέν μού διέ­
φυγε. Ή διάσταση αύτή δέν ανήκει aτήν καταγραφή τών όσων
συμοαίνουν στό έπίπεδο τής διατύπωσης πού όνόμασα αφορι­
σμό. ~Eγκειται μάλλον ατή θέση μου έπί δύο χρόνια, νά ξέρω ότι
ημουν - καί μάλιστα από έκείνους άκριοώς πού ά>ς πρός έμένα
ηταν στή θέση συναδέλφων , η καί μάλιστα μαθητών - αντικείμε­
νο διαπραγμάτευσης.
Γιατί τό ζήτημα ηταν κατά πόσο οί συμοιοασμοί πού γίνονταν
ώς πρός τήν άρμοδιότητα τής διδασκαλίας μου μπορούσαν νά
συγκριθούν μ' έκείνο πού έπρόκειτο νά αποκτήσουν από την άλ­
λη πλευρά, δηλαδή τή διεθvtι καταξίωση τής έταιρίας. Δέν θέλω
νά. χάσω τήν εύκαιρία νά τονίσω - καί θά τό ξαναοοούιιε - δτι
έ~ώ ακριβώς πρόκειται, στήν κυριολεξία, γιά κάτι πo~ ~oρεί νά
το ζήσει κανείς, δταν τό καταλαοαίνει , μέσα από τη διάσταση
τού κωμικού.
Πιστεύω δτι μόνο ενας ψυχαναλυΏ'lς μπορεί πλη' οωc νά τό συλ­
λάΟει. . ~ - .
~ Βε?αί,ως δέν αποτελεί σπάνια κατάσταση γιά ha ανθρώπινο
ον να, ειναι διαπραγματεύσιμο σέ πείσμα τής φλυαρίας γιά την
?νθρω~ιvt] αξιοπρέπεια καί μάλιστα γιά τά Δικαι(ίιματα τού
Aνθρ~ι)πoυ. Ό καθένας , σέ κάθε στιγμΙ1 καί σέ δλα τά έ."tίπεδα,
ε{ναι διαπραγματεύσιμος , αφου αύτό πού μάς παρέχει κάθε κά­
πως σο6αΡ'1 κατανόηση τής κοινωνικής δομ1']ς είναΙ'l αΥταλλαγή .
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
18
'Η ανταλλαγή γιά τήν όποία πρόκειται είναι ή ανταλλαγή ατό­
μων, δηλαδή κοινωνικών φορέων, πού εΙναι έξάλλου αυτό πού
όνομάζουμε ύποκέίμενα, μέ όσα ίερά δικαιώματα - λένε - έχουν
ώς πρός τήν αυτονομία. ,ΥΟλοι ξέρουμε πώς ή πολιτική συνίστα­
ται στή .διαπραγμάτευση, καί; -τούτη τή φορά, χονδρικά, σέ πακέ­
τα, τών ίδιων τών ύποκειμένων, πού λέγονται πολίτες, κατά έκα­
τοντάδες χιλιάδες. Ή κατάσταση δέν εΙχελοιπόν, ώς πρός τo~τo,
τίποτα τό έξαιρετικό, μέ τή διαφορά όμως ότι τό νά είσαι δια­
πραγματεύqιμος έκ μέρους αυτών πού αποκάλεσα πρίν από λίγο
-συναδέλφους, ή καί: μαθητές, 3;tαίρνει μερι~ές φορές, θωρώντας
το από τά έξω, ενα αλλο· Ονομα.
Αν δμως ή αλήθεια τού ύποκειμένου, ακόμα κι όταν ορίσκεται
W
σέ θέση δασκάλου, δέν εΙναι μέσα στόν έαυτό του, αλλά, όπως ή
ανάλυση τό αποδείχνει, μέσα σ' ενα αντικείμενο, από τή φύση
του καλυμμένο - τό νά τό κάνουμε νά αναδυθεί, αυτό τό αντικεί­
μενο, άποτελεί καθαρά τό γνήσιο κωμικό στοιχείο.
Πρόκειται γιά μιά διάσταση πού θεωρώ σκόπιμο νά τονίσω ,
. καί άπό έδώ όπου μπορώ νά καταθέσω γι' αυτήν, γιατί, τελικά,
τό νά καταθέσει κάποιος από τά έξω, θά ήταν ίσως, σέ μιά τέτοια
περίπτωση, αντικείμενο άπρεπης συγκράτησης καί ψεύτικης σε­
μνοτυφίας. 'Από μέσα, μπορώ νά σάς πώ ότι ή διάσταση αύτή
εΙναι απολύτως θεμιτή, ότι μπορεί νά οιωθεί, από αναλυτική
άπΟψη, καί μάλιστα, άπό τή στιγμή πού τήν αντιλαμοανόμαστε,
μ' ενα τρόπο πού τήν ξεπερνά - δηλαδή μέσα άπό τό πρίσμα τού
χιούμορ, πού δέν εΙναι εδώ παρά . ή αναγνώριση τού κωμικού
στοιχείου.
Ή παρατήρηση αυτή δέν δρίσκεται έξω από τό πεδίο αυτού
πού προσκομίζω γιά ό,τι αφορά τά θεμέλια τής ψυχανάλυσης,
γιατί θεμέλιο εχει περισσότερες άπό μία εννοιες, καί δέν θά
χρειαστεί διόλου νά έπικαλεστώ τήν Καδ6άλα2 , γιά νά ύπενθυμί­
σω πώς σ' αυτήν δηλώνει εναν άπό τούς τρόπους τής θεϊκής φα­
νέρωσης, πού, στό έπίπεδο αυτό, εΙναι ταυτισμένος σαφώς μέ τό
pudendum. Θά ήταν δέδαια έξωφρενικό, μέσα σέ μιά αναλυτική
όμιλία, νά σταματήσουμε στό pudendum. Τότε τά θεμέλια θά
επαιρναν έδώ, χωρίς αμφιδολία, τή μορφή τών άποκάτω, αν αύ-
2 Κα66άλα: Έ6ραίκή μυστικιστική διδασκαλία (Σημ. Μετ. )
11 Ο ΑΦΟPlΣΜΟΣ 19
τά τά αποκάτω δέν ήταν κιόλας κάπως στόν αέρα.
'Ορισμένοι, απ' έξω, μπορεί νά ξαφνιαστούν πού σ' αυτό τό
παζάρεμα, καί μ' εναν πολύ έπίμονο τρόπο, συμμετείχαν όρισμέ­
νοι από τούς δικούς μου αναλυόμενους, πού μάλιστα εξακολου­
θούν ακόμα νά βρίσκονται σέ ανάλυση. Καί ν' αναρωτηθούν -
πώς ενα τέτοιο πράγμα είναι δυνατόν, έκτός καί αν ύπά'ρχει στό
επίπεδο τών σχέσεων μεταξύ τών αναλυομένων μου καί μένα τόν
ίδιο, κάποια ασυμφωνία πού θέτει σέ αμφισοήτηση τήν ίδια τήν
αξία τής ανάλυσης. wE λοιπόν, ξεκινώντας ακριβώς άπ' αυτό πού
μπορεί νά εΙναι έδώ αφορμή σκανδάλου, θά μπορέσουμε νά δώ­
σουμε μέ τρόπο σαφέστερο αυτό πού όνομάζεται διδακτική ψυ­
χανάλυση - αυτή τήν πράξη, ή αυτή τή φάση τής πράξης, πού
αφέθηκε, απ' δλα δσα δημοσιεύονται, τελείως στή σκιά - καί νά
φωτίσουμε κάπως τούς σκοπούς της, τά δριά της, τά άποτελέ­
σματά της.
Δέν πρόκειται πιά εδώ γιά pudendum. Τό ζήτημα εΙναι νά
γνωρίζουμε τί από τήν ψυχανάλυση μπορούμε, όφείλουμε, νά πε­
ριμένουμε, καί τί μέσα της πρέπει νά αναγνωριστεί σάν φρένο,
καί μάλιστα σάν αποτυχία.
Γι' αυτό πίστεψα πώς όφειλα νά μήν απαλύνω τίποτα, αλλά νά
θέσω εδώ ενα γεγονός, σάν αντικείμενο, τού δποίου ελπίζω πώς
θά δείτε καθαρότερα τό περίγραμμα καί ταυτόχρονα τόν δυνατό
χειρισμό , νά τό τοποθετήσω στήν ίδια τήν είσοδο όσων πρόκειται
νά πώ , τή στιγμή πού, μπροστά σας, ερωτώ - τί εΙναι τά θεμέλια,
μέ τήν - ευρεία έννοια τού όρου, τής ψυχανάλυσης; Πράγμα πού
σημαίνει - τί τήν θεμελιώνει σάν πράξη; -
2
Τί εΙναι πράξη; Μού φαίνεται ύποπτο νά μπορεί νά θεωρείται
δ δρος αυτός ακατάλληλος γιά τήν ψυχανάλυση. ΕΙναι δ όρος δ
πιό ευρύς ποl, μπορεί νά δηλώνει μιά μελετημένη από τόν αν­
θρωπο δράση, όποια κι αν εΙναι, πού τόν βάζει σέ θέση ν' αντι­
μετωπίζει τό πραγματικό μέσω τού συμδολΙΚΟύ. Τό δτι σ' αυτό
συναντά λίγο πολύ καί τό φανταστικό δέν εχει έδώ παρά δευτε­
ρεύουσα σημασία.
'Ο δρισμός αυτός τής πράξης άπλώνεται λοιπόν πολύ μακριά.
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ιlAΚAιV Ι ΣεMΙιVAPΙO ιι
. ." ε σάν τόν ΔιογέΥη , ν' ({\'αζητούμε,
Δέ\' :tO<ΎAEιtat \. αρχισουμ , ,. . ά δ
• ~ ά\'θ ω.. .tO. άλλά
,; t11"
ψυχαναλυση μας μεσ~ στ, ια­
οχι uro<ILa Ρ , - ,~ r Θα παρουμε
ψοοα τόσο δια<rορο;τοιημένα πεδια ηις πρα~η~. " , _
μω".i.ον ιιαtί ιια, η1ν ψυχανάλυΟ1ί μας, κι αμεσως ~υτη θ~ μα~
όδηyήσε~ :τρ6ς ~ημεία ηϊς πράξης αρκετά έντοπισμενα, και που
ΙL-τοοοί,ν \'ά κατονομαστούν. " ,
. Κ;"ί δίχως κάν νά είσάγω ~~έ κάπoιo~ετα~~τικo ,τρoπ~ ~o~ς
δύο όρους ανάμεσα στούς όποιους σκoπευ~ να ;ι"..ρα~ησω>τo ~ρω­
tljua _ καί καθόλου είρωνικά -=-- δηλώνω ε~αρ~~ς oτ~ , αν εΙμαι
tδ& , ~-τρoστά σ' ενα άκροατήριο τόσο πλατυ, σ ενα ~ετ?ιo περι-
6άlJ.OV, καί μέ μιά τέτοια συμπαράσταση, ,εΙναι γ~α ; ,ανα~ω­
τηθώ αν ή ψυχανάλυση εΖναι επιστήμη, και γιά να το εξετασω
αυτό μαζί σας. . " ,λ
Τή\' ωJ.η αναφορά, τή θρησκευτι~η, την_ ανεφερα μο, ις ~ρι;
ά..-τό λίγο , διευκρινίζοντας καθαρά π~ς μ~λω γιά θ,ρησκεια με τη
σύγχοονη έννοια τού δρου - οχι για μια θρησκεια άποστεγνω­
μέ\'1')-" μεθοδολογημένη, άποδιωγμένη στά βάθη μιάς π~ωτόγ~νης
σκέψης, ωJ.ά γιά τή θρησκεία ετσι πού τή 6λέπου μ"ε να άσκειται,
άκόμα ζωντανή, δλοζώντανη. Ή ψυχανάλυση, ειτε εΙναι άξια
είτε όχι νά έrfραφεί σ' εναν απ' αυτoύ~ τούς δ~ό Πί;ακε ς , μπορεί
άκόμη καί νά μάς φωτίσει πάνω σ' αυτό που όφειλουμε νά εν . .
νοούμε μέ Ι-τιστήμη, καί μάλιστα μέ θρησκεία. . τουλάχιστον, ενα διάδρομο επικοινωνίας ανάμεσα στήν ψυχανά­
Θά ήθελα άμέσως ν' άποφύγω μιά παρεξήγηση . Θά μού πούν -
έτσι κι ωJ.ιώς, ή ψυχανάλυση εΙναι ερευνα. Έ λοιπόν, επιτρέψτε
μου νά δηλώσω, καί μάλιστα πρός τήν κατεύθυνση τών δημοσίων
άρχών Υιά τίς όποίες δ δρος αυτός τής ερευνας, εδώ καί λίγο
καιρό, φαίνεται νά χρησιμεύει σάν δοκιμασία γιά πολλά πράγ­
ματα, - ό δρος ερευνα μού προκαλεί δυσπιστία. Έγώ, ποτέ δέν
θεώρησα τόν εαυτό μου ερευνητή. 'Όπως εΙπε κάποτε δ Πικάσσο
πρός μεγάλο σκάνδαλο αύτών πού τόν περιστοίχιζαν - 'Εγώ δέν
ψάχνω, (Jρίσκω.
'Υπάρχουν άλλωστε, μέσα στό πεδίο τής όνομαζόμενης επι­
στημονικής έρευνας, δύο περιοχές, πού μπορούμε τέλεια νά τίς
διακρίνουμε, αυτή Όπου κανείς άναζητά, καί εκείνη δπου ορί­
σκει.
Πράγμα περίεργο, αυτό άνταποκρίνεται σ' ι:να σύνορο αρκετά
καλά καθορισμένο ιίις: πρός τ6 τΙ μπσ(!εί νά χαρακτηριστεί ώς
Ο ΑΦΟPlΣΜΟΣ 21
επιστήμη. ' Επομένως , υπάρχει αναμφίσολα κά..-τοια σνγγέ\'εια
'
ανάμεσα σηΙν ερευνα πού ψάχνει καί στόν θρησκευτικό πίνακα .
'Εδώ ταιριάζει αυτό πού λέγεται συ\'ήθως - Δέν θά μ' εψαχνες
αν δtν μ' εΙχες κιόλας Ορεί. Τό κιόλας ορεί ε{ναι πάηοτε άι-τό
πίσω , άJJ.ά επισαρυμένο μέ κάτι πού α\'1Ίκει στήν τάξη τής λήθης.
Δέν ανοίγεται ετσι μιά ερευνα αύτάρεσκη καί άόριστη;
•Αν ή έρευνα, στήν περίι-ττωση αύτή, μάς ενδιαφέρει, ε{ναι
χάρη σ' εκείνο ~oύ , ά..-τ~ τή δια~άχη α~τή ε-[καθίστ~ται στ~ επί . .
πεδο αύτού που όνομαζεται σημερα επιστημες του ανθρωπου.
Πράγματι, εδώ ολέπουμε σάν νά ξε..-τηδά, κάτω από τά σήματα
δποιου ορίσκει, εκείνο πού θά όνομάσω έρμηνευτική διε-ι!δίκηση,
πού είναι ακριοώς αύτή πού ψάχνει - πού ψάχνει Τ1] σημασία τήν
' πάντοτε καινούργια καί ποτέ εξαντλημένη, ω.J..ά πού άπειλείται
νά κοπεί σάν χορτάρι απ' αυτόν πού Ορίσκει.
'Η έρμηνευτική αύτή, λοιπόν, εμάς τούς αναλυτές μάς ενδια­
φέρει, γιατί δ δρόμος ανάπτυξης τής σημασίας πού εχει σάν
στόχο της συγχέεται, σέ πολλά μυαλά, μ' αύτό πού ή ψυχανά­
λυση όνομάζει έρμηνεία. Καί παρ' σλο πού τήν ερμηνεία αύτή
διόλου δέν πρέπει νά τήν άντιλαμ6ανόμαστε μέ τήν ίδια Ε\ογοια
δπως τήν προαναφερόμενη έρμηγευτική, ή ερμηνευτική εύκολα
60λεύεται από τή σύγχυση . 'Απ' αύτήν τήν άποψη ολέπουμε,
λυση καί στό\' θρησκευτικό πίνακα. Θά τόν ξανασρούμε αργό­
τερα δταν έρθει ή στιγμή.
"Αρα, γιά νά δώσουμε τό δικαίωμα στήν ψυχανάλυση νά όνο­
μάζεται επιστήμη, θά απαιτήσουμε κάτι περισσότερο.
Έκείνο πού καθορίζει Ιδιαίτερα μιά\' επιστήμη, εΙναι στι Εχει
ενα αντικείμενο. Μπορούμε νά ύποστηρίξουμε πώς μιά Ι"tιστήμη
προσδιορίζεται από ενα αντικείμενο καθορισμένο, τουλάχιστον,
από ενα δρισμένο επίπεδο χειρισμού, αναπαραγώγιμου, πού
όνομάζουμε πείραμα. 'Οφείλουμε σμως νά είμαστε πολύ συνετοί,
γιατί τό αντικείμενο αυτό αλλάζει, καί, παράδοξα, κατά τή δι­
άρκεια τής εξέλιξης μιάς επιστι1μης. Δέν μπορούμε μέ κανένα
τρόπο νά πούμε πώς τό αντικείμενο τής σύγχρονης φυσικής εΙναι
τό ίδιο τώρα δπως τή στιγμή τής γέννησ1ις της, πού, σάς τό λέ~
αμέσως, η)ν τοποθετώ στόν 170ν αΙώνα. Καί μήπως τ~ α~τικει­
μενο τής σύγχρο\'ης χημείας ε{ναι τό ίδιο δπως η'] στιγμη της γέν . .
Scanned by CamScanner

22 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlO 1Ι
νησής της πού t11V χρονολογώ στόν Λαοουαζιέ;
νΙσως αυτές οΙ παραnΙΡ1iσεις νά μάς ιΊναγκάζουν σέ μιά τα­
XTιX11 , τουλάχιστον, ύποχώρηmι, καί ξεκινώντας πάλι ιΊπό τήν
πράξη ν' ιΊναρωπιθούμε, ξέροντας πώς ~ πράξη δριοθετεί ενα
πεδίο, ιΊκριοώς αν στό έπίπεδο αυτού τού πεδίου προσδιορίζεται
δ είτισniμονας ηϊς σύγχρονης επιστ11μης, πού δέν εΙναι καθόλου
ένας πού ξέρει πολλά γιά δλα.
Δέν δέχομαι niv ~-taCnlml τού Duhem, ~ κάθε επιστήμη ν'
ιΊναφέρεται σ' Ε\'α σύσnlμα μονιστικό, πού λέγεται σύστημα τού
Κόσμου - ιΊναφορά τελικά πάντοτε λίγο η πολύ ίδεαλιστική,
εφόσον πρόκειται γιά ιΊναφορά στήν ιΊνάγκη ταύτισης. Προχωρώ
μάλιστα καί λέω δτι μπορούμε νά κάνουμε καί χωρίς τόν ύπερ­
οατικό προσδιορισμό πού εξυπονοείται μέσα στήν τοποθέτηση
τού θετικιστή, δ δποίος ιΊναφέρεται πάντα σέ μιά τελική ένότητα
δλων τών πεδίων.
Ή ιΊφαίρεση αυτή γίνεται εύκολότερα καί γιατί, τελικά, αυτό
εΙναι ιΊμφισοητήσιμο, καί μπορεί ιΊκόμα καί νά θεωρηθεί σάν λά­
θος. Δέν εΙναι διόλου ιΊπαραίτητο τό δέντρο τής επιστήμης νά
εχει μονάχα έναν κορμό. Δέν πιστεύω δτι εχει πολλούς. νΕχει
[σως, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τού πρώτου κεφαλαίου τής Γένε­
σης, δύο διαφορετικούς - όχι πώς ιΊποδίδω εξαιρετική σημασία
σ' αύτόν τόν μύθο μέ τόν λίγο ij πολύ εκδηλο σκοταδισμό του,
ωJ,ά γιατί νά μήν περιμένουμε ιΊπό τήν ψυχανάλυση νά μάς φω­
τίσει πάνω σ' αυτό;
νΑ ν περιοριστούμε ατήν έννοια πείραμα, πού τό εννοούμε σάν
τό πεδίο μιάς πράξης, ολέπουμε καλά δτι δέν ιΊρκεί γιά νά όρίσει
μιάν tπιστήμη. Πράγματι, ό όρισμός αύτός θά μπορούσε θαυμά­
σια νά εφαρμοστεί, λογουχάρη, στή μυστικιστική εμπειρία. 'Απ'
αύτή μάλιστα τήν πόρτα τού δίνεται πάλι μιά επιστημονική ύπό­
ληψη, καί φτάνουμε σχεδόν στή σκέψη δτι μπορούμε νά εχουμε
μιάν επιστημονική κατανόηση αυτής τής εμπειρίας. Βλέπουμε νά
ύπάρχει έδώ κάτι τό διφορούμενο - τό νά ύποοάλλει κανείς ενα
πείραμα σέ έπιστημονικό ελε:ιχο δίνει λαοή στό νά εννοηθεί δτι ~
εμπειρία εχει άπό μόνη της μιάν έπιστημονική Ισχύ. 'Όμως, εΙνα~
προφανές δτι δέν μπορούμε νά συμπεριλάοουμε τή μυστικιστικη
έμπειρία μέσα στήν έπιστήμη.
•Ακόμα μιά παρατήρηση. Τόν όρισμό αυτόν τής επιστήμης,
=
Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ
23
πού ξεκινά ιΊπό τό πεδίο, πού καθορίζεται όπό μιά πράξη θά
μπορούσαμε, μήπως, νά τόν εφαρμόσουμε στήν άλχημεία ώστε νά
τής δώσουμε τό δικαίωμα νά εΙναι επιστήμη; Ξαναδιάοαζα τε­
λευταία ενα μικρό οιολίο πού ούτε κάν εχει συμπε!1ιληφθεί στά
'Άπαντα τού Ντιντερό, μά πού φαίνεται σίγουρα ότι εΙναι δικό
του . ν Αν καί ~ χημεία γεννιέται μέ τόν Λαοουαζιέ, δ Ντιντερό
δέν μιλάει γιά χημεία, ιΊλλά, ιΊπ' τή μιάν ακρη ώς τήν άλλη σ'
αυτό τό μικρό του σύγγραμμα, γιά ιΊλχημεία, καί μέ όλη τή λε­
πτότητα τού πνεύματος πού ξέρουμε πώς τόν χαρακτηρίζει. ΤΙ
εΙναι εκείνο πού μάς κάνει νά λέμε ιΊμέσως, παρά τόν σπινθηρο­
οόλο χαρακτήρα πού εχουν οΙ Ιστορίες μέ τίς δποίες μάς μεταφ·έ­
ρει στούς παλιούς καιρούς, δτι ή ιΊλχημεία δέν εΙναι, παρ' όλα
αυτά, μιά επιστήμη; Γιά , μένα, κάτι εδώ εΙναι ιΊποφασιστικό, τό
δτι ή άγνότητα τής ψυχής τού παρασκευαστή ήταν, αύτή κα­
θαυτή καί μέ τρόπο κατηγoρημtιτικό, ενα στοιχείο ουσιαστικό σ'
αυτή τήν ύπόθεση.
Ή παρατήρηση αυτή δέν εΙναι επουσιώδης, τό νιώθετε, άφού
μπορεί νά ιΊνακινήάει κανείς κάτι ιΊνάλογο δσον ιΊφορά τήν πα­
ρουσία τού ιΊναλυτή μέσα στό ιΊναλυτικό Μέγα νΕργο, καί νά
ύποστηρίξει δτι εΙναι ίσως αυτό πού ψάχνει ~ διδακτική μας ψυ_
χανάλυση, καί δτι, ίσως, εγώ δ ίδιος μοιάζω σάν νά λέω τόν ' τε­
λευταίο καιρό μέσα στή διδασκαλία μου τό ίδιο πράγμα, δταν
σκοπεύω κατευθείαν, καί μέ τρόπο δηλωμένο,.άνοίγοντας όλα
μου τά πανιά, πρός αυτό τό κεντρικό σημείο πού θέ1:ω σέ συζή­
τηση, δηλαδή - ποιά εΙναι ή έπιθυμία τού άναλυτή;
3
Τί θά πρέπει νά 'ναι ή επιθυμία τού ιΊναλυτή ώστε νά ένεργεϊ:
μέ τρόπο σωστό; Μπορεί, μήπως, νά ιΊφήσει κανείς αύτή τήν
ερώτηση έξω ιΊπό τά δρια τού πεδίου μας, δπως γίνεται πράγματι
στίς επιστήμες - στίς σύγχρονες έπιστήμες τίς πιό θετικές - όπου
κανείς δέν ιΊναρωτιέται τί εΙναι, παραδεΙγμα-.;ος χάρη, ή επιθυ­
μία τού φυσικού;
Χρειάζεται πράγματι νά δημιουργηθούν κρίσεις γιά νά μάς
ρωτήσει δλους μας δ Oppenheimei3 τΙ εΙναι ή btιθυμία πού ορί­
σκεται στό δάθος τής σύγχρονης φυσικής. Κανείς αλλωστε δέν
Scanned by CamScanner

24 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο
δίνει σημασία σ' αύτό. Πιστεύουν 6τι πρόκειται ~γιά ~να περιστα­
τικό πολιτικό. Ή έπιθυμία αύτή εΙναι άραγε της ίδιας τάξης μ'
έκείνην πού άπαιτείται άπό τόν μύστη τtϊς αλχημεί~ς;
Ή έπιθυμία τού αναλυτή, πάντως, δέν μπορει κ~θόλoυ νά
αφεθεί εξω άπό τό έρώτημά μας, γιατί, τό πρό6λημ,α τη~ διαμόψ
φωσης τού άναλυτή τήν έ.ιϊι6άλλει. Και 1) διδακτικη άναλυση δεν
μπορεί νά χρησιμέψει σέ τίποτε άλλο, από τό, νά τόν ό~ηγή~ει, στό
σημείο αύτό πού όρίζω στ11ν άλγε6ρα μου σαν έπιθυμια του ανα-
λυτή. " "
' Εδώ, θ' αναγκαστώ πάλι v' αφησω ~ρός τ~, παρ~ν τό ερ~τημ~
ανοιχτό . 'Εναπόκειται σέ σάς νά νιωσετε οτι σας δδηγω, με
προσεγγίσεις, σ' · ενα ερώτημα σάν καί τούτο - Υ εΙναι ή ;γεωργία
έ.ιϊιστημη; Αλλοι θ ' ά.ϊαντούσαν ναί καί άλλοι οχι. Τό παράδει~
W
γμα αύτό τό δίνω μόνο γιά νά ?άς ύπo~άλω, ,δτι ~άνετε όπ~σ:?ή~
ποτε τή διάκριση α\'άμεσα στη γεωργια που όριζεται απο ενα
αντικείμενο, καί στ1) γεωργία πού δρίζεται, στήν κυριολεξία, από
ένα πεδίο - ανάμεσα δηλαδή στή γεωργία καί στήν αγρονομία.
Αύτό μού έ.ιϊιτρέπει νά κάνω νά ξεπρο6άλει μιά 6έ6αιη διάσταση
_ είμαστε ακόμα στό άλφα~oήτα, δέν γίνεται δμως διαφορετικά­
τη διάσταση τής καταχώρησης σέ τύπους.
•Αρκεί αύτό άραγε γιά νά όρίσουμε τίς προϋποθέσεις μιάς επι­
στήμης; Δέν τό πιστεύω καθόλου. Μιά ψεύτικη επιστήμη μπορεί,
σπως καί μιά αληθινή, νά μπεί σέ τύπους. Τό ερώτημα δέν εΙναι
λοιπόν άπλό, σταν ή ψυχανάλυση, σάν ύποτιθέμενη επιστήμη,
έμφανίζεται μέ χαρακτηριστικά πού μπορούμε νά πούμε προβλη­
ματικά.
Τί αφορούν οί τύποι μέσα στήν ψυχανάλυση; Τί ύποκινεί καί
ρυθμίζει τό γλίστρημα αύτό τού αντικειμένου; 'Υπάρχουν μήπως
ψυχαναλυτικές έννοιες σχηματισμένες μιά γιά πάντα; Ή σχεδόν
θρησκευτική διατήρηση τ<ί)ν δρων πού πρόfεινε δ Φρόυντ γιά νά
δομήσει την αναλυτική έμπειρCα, σέ τΙ αναφέρεται; Πρόκειται
αραγε Υιά t~a έ-/.πληκτικό γιγονός τής ΙστορΙας τών επιστημών -
δηλαδή ό Φρόυντ νά εΙναι δ πρώτος, καΙ νά εχει μεΙνει δ μόνος,
J (.Β λ. 23): Oppenhcimer R.J.: 'Aμεeικανός φυσικι·ις. Τό 1943 άντιτάχτηκε
01'.1..
οτην ί'.α~ΟΧΙ1Jη ύδΡΟΥονικης 06μ6ας. Τό 1953 άφοίι υπ έστη άνάκριση άπό τήν
έΠΙΤQOπη Mac Arthy άπο;ιλε!στηκε άπό κάθε άτομικό μυl1τικό. (Σημ. Μετ.).
ι~
Ι
11
Ο ΛΦΟΡΙΣΜΟΣ
25
μέσα σ' αυτήν τήν ύπστιθέμενη έπιστήμη, πού νά Εχει εισαγάγει
θεμελιακές εννοιες; Xω~(ς αυτόν Τ,όν κορμ?, αυτό τό κατάρτι,
αυτόν τόν πάσσαλο, που νά προσδεσουμε την πρακτική μας; Κι
άκόμα, μπορούμε άραγε νά πούμε δτι αυτό γιά τό όποίο πρόκει­
ται, εΙναι ακριοώς εννοιες; ΕΙναι έννοιες σέ διαμόρφωση; Ε{ναι
εννοιες πού έξελίσσονται, πού κινούνται, πού χρειάζονται άνα­
θεώρηση;
Πιστεύω δτι πρόκειται γιά ενα ερώτημα δπου μ.ίτορούμε νά
θεωρήσουμε δεδομένο δτι Εχει ήδη γίνει ενα προχώρημα , σ' ενα
δρόμο πού δέν μπορεί νά εΙναι παρά δρόμος δουλειάς, κατάκτη­
σης, καί πού εχει γιά στόχο νά λύσει τό ερώτημα αν ή ψυχανά­
λυση εΙναι έπιστήμη. Γιατί, στ' αλήθεια, ή διατήρηση τών φροϋ­
δικών εννοιών στό 'κέντρο κάθε θεωρητικής συζήτησης μέσα σ'
αυτή τήν κουραστική , ανιαρή, αποκρουστική άλυσίδα πού όνο­
μάζεται ψυχαναλυτική φιλολογία - καί πού κανείς εξω άπό τούς
ψυχαναλυτές δέν διαοάζει - δέν ε~πoδίζει νά παραμένουμε πολύ
πιό πίσω από αυτές , καί οί περισσότερες νά Εχουν ψευτίσει , νο­
θευτεί, καταστραφεί, καί εκείνες πού είναι ύπεροολικά δύσκολες
νά εχουν άπλά καί ξάστερα θαφτεί - σπως, παραδείγματος χάρη ,
κάθε επεξεργασία γύρω άπό τήν αποστέρηση εΙναι, σέ σύγκριση
μέ τίς φροϋδικές έννοιες απ' δπου πηγάζει , καθαρά όπισθοδρο­
μική καί προ-εννοιολογική.
, Επίσης, εξω από σπάνιες περιπτώσεις πού ορίσκονται στό
περιοάλλον μου, κανείς πιά δέν ασχολείται μέ τήν τριττή δομή
τού οιδιπόδειου συμπλέγματος, ούτε καί μέ τό σύμπλεγμα τού
ευνουχ ισμού.
Γιά νά εξασφαλιστεί μιά θεωρητική ύπόσταση στήν ψυχανά~
λυση δέν αρκεί διόλου ενας συγγραφέας τύπου Fenichel νά ανα­
γάγει δλο τό συσσωρευμένο από τήν εμπειρία ύλικό aτό επίπεδο
τής κοινοτυπίας, κάνοντας μιάν απαρίθμηση μεγάλου συλλέκτ~.
, Ασφαλώς, μιά δρισμένη ποσότητα γεΥονότων Εχουν συλλεχτει,
δΙΎ εΙναι μάταιο νά τά βλέπουμε σωρευμένα σέ μερι~ά κεφάλα~α .
- μπορεί κανείς μάλιστα καί νά νομίζει δη σ' ενα δλοκλΤ),Ρο πεδ~o
τό πάν εχει εξηγηθεί εκ τών προτέρων. 'Η ανάλυση ομως δεν
εΙναι νά ξαναορίσκουμε μέσα σέ μιά περίπτωση τό διαφ?ρικ~
χαρακτηριστικό τής θεωρίας, καΙ νά πιστεύουμε δτι έξηγουμε ~
. , e. • ' ε είνο γιά τό δποιο
αυτό γιατί η κόρη σας εΙναι οουυη - γιατι κ
Scanned by CamScanner
 27
26 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
Ο ΑΦΟPlΣΜΟΣ

πρόκειται, ατήν ψυχανάλυmι, εΙναι νά ηίν κάνουμε νά μιλήσει ,Ι βρέθηκα αναγκασμένος νά παραιτηθώ από τό σεμι­
σύμπτωση,
καΙ τό όποτέλεσμα αυτό προκύπτει άπό ihrav τύπο έπέμβασηΙς
πού δέν ~ει καμιά oχtml μέ tliv άναφορά στό διαφορικό χαρα­ νάριό ~oυ. , Ι- α νά πώ πάνω στά 'Ονόματα-τού-Πατρός δέν
κτηριστικό.
Ι 'Εκεινα που ε Χ ά ' ά θ'
τό- ο τίποτε αλλο, πράγματι, παρ το ν
,
εσουν σε
ι εΙχαν γιά σ, Χ αγωγή δηλαδή χάρη σέ ποιό προνόμιο ή επι­
Ή άνάλυmι συνίσταται άκριδώς στό νά τήν κάνουμε νά μιλή­
σει κι ετσι θά μπορούσε κανείς νά πεί ότι, τελ.ικά, συνοψίζεται Ι συζήτησ~ τφην ,καττ μπόρε~ε νά oρ~ί μέσα στό πεδίο τής εμπειρίας
θ ία του ρουν ,,' w

στή" αρση τής βω6ότητας, πράγμα πού, γιά κάποιο διάστημα,
Cι.ιίoκάλεσαν άνάλυmι τών άντιστάσεων.
Τό σύμ.ιίτωμα εΙναι καταρχήν ή οωοότητα μέσα στό ύποτιθέ­
μενο δμιλούν ύποκείμενο. Αν μιλήσει, φυσικά εχει γιατρευτεί
W
όπό τήν 6ω6ότητά του. ~Oμως αυτό δέν μάς λέει διόλου γιατί
αρχι.σε νά' μιλάει. Αυτό μάς δείχνει μονάχα ihra διαφορικό χαρα­
κτηριστικό πού, aτήν περ(πτωση τής οουοής κόρης, δπως θά
επρε.ιίε νά περιμένουμε, εΙναι τό χαρακτηριστικό τού ύστερικοϋ.
Τό διαφορικό λOL.ιίόν χαρακτηριστικό τής ύστερίας εΙναι ακρι­
βώς αύτό - μιλώνταςδύστερικός συγκροτεί τήν επιθυμία του. Κι
ετσι δέν μάς ξαφνιάζει τό γεγονός δτι άπ
Ι
αυτήν τήν πόρτα δ
Φρόυντ μ.,-τήκε μέσα σ' αυτό, πού, στήν πραγμάτικότητα, ήταν οί
σχέσεις τής επιθυμίας μέ τή γλώσσα, καί ανακάλυψε τούς μηχα-
νισμούς τού ασυνείδητου.
Τό ότι ή σχέση αύτή τής επιθυμίας μέ τή γλώσσα αυτή καθαυτή
δέν τού έμεινε σκοτεινή, εΙναι οέοαια ihra χαρακτηριστικό τής
Ιδιοφυίας του, δέν σημαίνει δμως δτι τό θέμα διασαφηνίστηκε
πλήρως - καί μάλιστα, καί κυρίως όχι, από τή χοντροκομμένη
εννοια τής μεταΟίΟασης.
Τό ότι, γιά νά γιατρευτεί ihrας ύστερικός απ' δλα του τά συμ­
πτώ.ματα, δ καλύτερος τρόπος εΙναι νά ίκανοποιήσουμε τήν επι­
θυμία του σάν ύστερικού - πού εΙναι γι' αυτόν νά θέτει στά ολέμ­
ματά μας τήν επιθυμία του σάν επιθυμία ανικανοποίητη
τελάως έξω όπό τό πεδίο τό εΙδικό ερώτημα τού γιατί δέν μπορεί
νά ύποστηρίζει τήν επιθυμία του παρά μόνο σάν επιθυμία ανικα­
νοποίητη. Ή ύστερία έτσι μάς οάζει, θά ελεγα, πάνω στό χνάρι
κάποιου προπατορικού άμαρτήματος τής ανάλυσης. Κάποιο θά
πρέπει νά ύπάρχει καί σ' αύτή. Τό αληθινό δέν εΙναι [σως παρά
μόνο ενα πράγμα, ή επιθυμία τού [διου τού' Φρόυντ, τό γεγονός
δηλαδή ότι κάτι, μέσα στόν Φρόυντ, δέν {~ναλύθηκε ποτέ.
Έδώ άκριβώς ορισκόμουνα τή στιγμή πού. από μιά Ιδιότυπη
υ~, άζει ασυνείδητο, την κυρια εισοδο.
που ονομ δ 'σ' αύτη' τη' ν καταγωγή εΙναι απολύτως ούσια-
Ή ανα ρομη , ά 'δ .
, αν θέλουμε νά στήσουμε την ψυχανάλυση ~ πο ια :'1 ς .
στικη 'α' 'ναι ενας τέτοιος τρόπος αναρωτησης του πε- .
'Όπως και ν, "ά '
, - ε' μπειρίας θά καθοδηγηθεί, στην bτoμενη συν ντηση
διου της , λ '"
ακόλουθη αναφορά - ποιά εννοιο ογικη υποσταση
:1...
μας, μΠΟ την
' ,
, ,,, , , ,
όδφει'λ υμε νά δώσουμε σέ τέσσερις άπο τους ορους που εισηγαγε
ο , " 'δ
Φρόυντ σάν θεμελιακές, εννοιες, ,συ,γκεκρι~ενα το ασυνει ητο,
τήν έπανάληψη, τή μετα~ιoασ~ κ~ι ~ην ~αρo~μησ,η. .'
Νά εξετάσουμε τόν τροπο με ;0; ΟΠ,ΟΙΟ, ,στην ~oτε, διδασ~αλια
μου, τοποθέτησα τίς εννοιες αυτ~ς σ~ ~χεση, με μΙ,α γ~ικoτερ~
λειτουργία πού τίς περικλείνει και που επιτρεπει ~α δειξου,με ~
λειτουργική τους αξία μέσα σ' αυτό ~ό πε~ίo, ένν~ω, δηλαδ~, τη:,
• ενυπάρχουσα καί οασική λειτουργια του σημαινοντος σαν τε­
τοιου - νά τί εΙναι αύτό πού θά μάς κάνει νά κάνουμε, στήν
προσεχή συνάντηση, τό bτόμενo Οήμα.
'Υποσχέθηκα εφέτος στόν εαυτό μου νά διακόπτω τήν · δμιλία
. μου στίς δύο παρά είκοσι, ωστε δσοι θά εΙναι σέ θέση νά μείνουν
εδώ, χωρίς νά χρειάζεται αμέσως νά ψάξουν αλλού ν' όρπαχτοϋν
από μιάν άλλη απασχόληση, νά Εχουν τήν άνεση νά μοϋ θέτουν
- αφήνει τά ερωτήματα πού θά τούς Εχουν εμπνεύσει κάθε φορά τά δσα θά
αναπτύσσω στήν δμιλία μου.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Μ. ΤΟΡΤ: Δέν θά μπορούσε κανείς νά σάς κατηγορήσει γιά ψυ­
χολΟΥισμό, δταν άνάγετε τήν ψυχανάλυση στήν έπιθυμία τού
Φρόυντ καί στήν έπιθυμία τού ύστερικού;

Scanned by CamScanner
28
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΧΕΜΙΝΑΡΙο ΙΙ

Ή άναφορά OTIl" ~ϊιθυμία τού Φρόυντ δέν εΙναι ψυχολογι '

άναφορά. ' Η (1\'αφορά στψ' ~ϊιOυμία τού ύστερικού δέν εΙν
κη

ψυχολΟΥΙΚll άναφορά. αι
~~θεσα τ~ έξής. έ~ώτημα - δ τρ~πoς λειΤ,oυ~γίας ηiς •Αγριας
Σκεψης, που δ LeVI-Str..1USS τοποθετησε στη οαση τού καταστα_
τικού τιiς κοινωνίας , εΙναι ενα άσυνείδητο, άλλά άρκεί γιά νά
στεγάσει τό άσυνείδητο αυτό καθαυτό; Κι αν ναί, καλύπτει ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
αραγε, τό φροϋδικό άσυνείδητο; ,
Τό\' δρόμο τοϊ, καθαρά φροϋδικού άσυνείδητου, οί ύστερικοί
τόν εμαθαν στόν Φρόυ"τ. Έδώ εξέτασα τήν ~ϊιθυμία τού ύστε­
ρικού δείχνοντας δμως φυσικά ταυτόχρονα δτι δ Φρόυντ δέν
παρέμεινε σ' αυτό τό σημείο .
~Oσo γιά τή\' επιθυμία τού Φρόυντ, τήν τοποθέτησα σ' ενα πιό
ύψηί.ό έ:τίπεδο. ΕΙ-τα δτι τό φροϋδικό πεδίο τής ψυχαναλυτικής
πρακτικής παρέμενε στήν εξάρτηση κάποιας προπατορικής επι­
θυμίας, πού πάντοτε παίζει ενα ρόλο διφορούμενο άλλά κυ­
ρίαρχο ώς πρός τή μετάδοση τής ψυχανάλυσης. Τό πρόολημα τής
εrιθυμίας αυτής δέν εΙναι ψυχολογικό, δπως δέν είναι ψυχολο­
"(ικό ούτε τό πρόολημα - πού παραμένει άκόμα άλυτο - τής επι­
θυμίας τού Σωχράτη. Ύπάρχει μιά δλόκληρη θεματική γύρω άπό
την ύπόσταση τού ύποκειμένου, σταν δ Σωκράτης διατυΠQJνει τό
Οτι δέν ξέρει τίποτα, παρά μόνο δ,τι άφορά τήν επιθυμία. Ή
έ:τιθυμία δέν μ.-ταίνει άπό τόν Σωκράτη σέ θέση άρχέγονης ύπο­
κειμενικότητας, ωJ,ά τοποθετείται σάν άντικείμενο. "Ε λοιπόν,
Ίιά την επιθυμία σάν άντικείμεvo πρόκειται καί στόν Φρόυντ.

15 'Ιανουαρίου 1964

Scanned by CamScanner
 Β'

ΤΟ φροΥΔΙΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ

'Άγρια σκέψη.
Δέν ύπάρχει αΙτία παρά γιά Ο, τι δέν πάει καλά.
Χάσμα, πρόσκομμα, εϋρημα, άπώλεια.
Ή άσυνέχεια.
Σινιορέλλι.

Γιά ν' άρχίσω στήν ωρα μας, θά ξεκινήσω τή σημερινή μου

όμιλία μέ τήν άνάγνωση ένός ποιήματος πού, στήν πραγματικό­
τητα, δέν εχει καμιά σχέση μ' αυτό πού θά σάς πώ - άλλά εχει
μιά σχέση μ' αυτό πού εΙπα πέρσι, στό σεμινάριό μου, σχετικά μέ
τό μυστηριώδες άντικείμενο, τό άντικείμενο τό πιό κρυφό - τής
σκοπικής παρόρμησης.
Πρόκειται γι' αυτό τό σύντομο ποίημα πού στή σελίδα 73 τού
οίολίου το.υ Τρελός γιά τήν "Έλσα, ό "Αραγκόν τιτλοφορεί Άντί­
φωνο.

Μάταια ή είκόνα σου ερχεται νά μέ συναντήσει

Καί δέν μού μπαίνει έκεί οπου εΙμ' αυτός πού μοναχά τή
δείχνει
"Εσύ γυρνώντας πρός έμέ δέν θά μπορούσες νά 6ρεις
Στόν τοίχο τής ματιάς μου παρά τόν όνειρεμένο ίσκιο σου

ΕΙμαι αυτόςό δυστυχής πού μοιάζει μέ τούς καθρέφτες

Πού μπορούν νά αντανακλούν μά δέν μπορούν νά δούν
Σάν κι αυτούς τό μάτι μου εΙν' άδειο καί σάν κι αυτούς
τ / .
ειναι κατοικημενο

Άπό τήν απουσία σου πού τό κάνει τυφλό.·

"Αφιερώνω τό ποίημα αυτό στή νοσταλγία πού μπορεί νά

εχουν δρισμένοι γιά εκείνο τό σταματημένο σεμινάριο, γιά εκείνα
πού άνέπτυσσα σ' αυτό γύρω άπ6 τήν άγωνία καί άπό τή λει­
τουργία τού άντικειμένου πού ονόμασα μικρό α.
Θά συλλάοουν, νομίζω, αυτοί - ζητώ συγνώμη γίά τήν τqση

>
Scanned by CamScanner
32 ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlΟ ΙΙ
ύπαινικτικότητά μου - θά συλλά60υν τή γεύση τού γεγονότος οτ
δ 'A~αγκόν : μέ~α σ' α~τ~ τ~ (ι~ιoθαύμασ:o εργo~ οπου ύπερη~
φανευοιιαι να βρισκω την ηχω των προτιμησεων της γενιάς μας
αυτής πού μέ (ιναγκάζει νά (ινατρέχω στούς συνομήλικούς μo~
συντρόφους γιά νά μπορώ (ικόμα νά επΙΚ9ινωνήσω μ' αυτό τ6
ποίημα - δη δ ' Αραγκόν βάζει σάν συνέχεια τού ποιήματος αυτή
η;ν αίνιγμαΤΙΚ1; φράση - 'Έτσι εΙπε κάποτε ό ''Αν - Νατζί, καθώς
τόν εΙχαν προσκαλέσει γιά μιά περιτομή.
Στό σημείο αυτό, tκείνοι πού άκουσαν τό περσινό σεμινάριό
μου θά ξαναβρΟύν τΨ' (ιντιστοιχία τών διαφόρων μορφων τού
(ιντικειμένου α μέ niv κεντρική καί συμβολική λειτουργία τού
μείον-φί [(-φ)] - πού ύπενθυμίζω εδώ μέ τήν Ιδιόρρυθμη, καί
βέβαια όχι τυχαία, (ιναφορά τήν δποία δ ' Αραγκόν αναθέτει
στήν ίστορική ίιπόμνηση, άν μπορω νά πώ, τής εκπομπής από τόν
πρωταγωνιση; του, τόν τρελό ποιητή, αυτού τού αντίφωνου.
Ύπάρχουν εδώ μερικοί, τ6 ξέρω, πού μυούνται στή διδασκα­
λία μου. Μυούνται σ' αυτή μέσα (ιπό γραφτά πού είναι κιόλας
παλιά. Θά ήθελα νά ξέρουν πώς μιά από τίς (ιπαραίτητες συντε­
ταγμένες γιά νά εκτιμήσουν τό νόημα αυτής τής πρώτης διδασκα­
λίας πρέπει νά βρεθεί μέσα στό γεγονός δτι δέν μπορούν, από κεί
πού εΙναι, νά φανταστούν σέ ποιό βαθμό περιφρ()νησης, η άπλως
παραγνώρισης, σχετικά μέ τό όργανό τους, μπορούν νά φτάσουν
αυτοί πού (ισκούν τό επάγγελμα. "Ας ξέρουν δτι, επί αρκετά
χρόνια, εοαζα δλα μου τά δυνατά Υιά νά αποκαταστήσω στά μά­
~ια τους αυτό τό όργανο, τό λόγο - γιά νά τού ξαναδώσω τήν
άξιοπρέπειά του, καί γιά νά τόν κάνω νά μήν είναι πάντα γι'
αυτούς αυτές οί εκ τών προτέρων φθαρμένες λέξεις, πού τούς
άνάγκαζαν νά στρέφουν τά βλέμματά τους (ιλλού, γιά νά ορούν
ε-/.εί τόν έγγυητή.
Κι ετσι μπόρεσα νά θεωρηθω, τουλάχιστον Υιά ενα διάστημα,
σάν βασανιζόμενος δέν ξέρω κι εγώ άπ6 ποιά φιλοσοφία τής
γλώσσας, καί μάλιστα χαϊντεγγεριανή, ένω δέν επρόκειτο π~ρά
γιά μιά προπαιδευτική άναφορά. Καί δέν πρόκειται νά μιλησω
ΤΟ φροΙΔΙΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ 1'.0 ΔΙΚΟ ΜΑΙ . 33
περισσότερο σάν φιλόσοφος bτειbή : μιλάω .σ' αυτούς έδω τούς
τόπους. . .
ΚαΙ θά (ιποδοκιμάσω καΙ κάτι άλλο, πού πράγματι εχω μεγα­
λύτερη άνεση εδώ, νά τό όνομάσω: τήν άρνηση τής εvνoιας. Γι'
α'ύτό, 8πως τό aνήγγειλ<;t στό τέλος τού πρ~τoυ μαθήματος, θά
προσπαθήσω σήμερα νά σάς εΙσαγάγω στίς μείζονες φροϋδικές
εννοιες'- τίς δποίες (ιπομόνωσα σέ τέσσερες, καί πού tκπληρώ­
νουν (ικριδως αυτή τή λειτουργία.
Αυτές οί λίγες λέξεις στόν μαυροπίνακα κάτω <:ΙΠό τόν τίτλο
φροϋδικές εννοιες, εΙναι, οί δύο πρώτες - τό (ισυνείδητο κα'ί ή
επανάληψη .. Ή μεταδίοαση - θά τήν tξετάσω, έλπίζω, τήν έπό­
'μενη φορά - θά μάς εΙσαγάγεJ. κατευθείαν στούς αλγόριθμους
πού εκρινα δτι όφειλα ",ά προωθήσω μέσα ατήν πρακτική καί
ει.δικά μέ σκοπό τήν εξάσκηση τής (ιναλυτικής τεχνικής σάν τέ­
τοιας. 'Όσο γιά τήν παρόρμηση, εΙναι (ικόμα τόσο δυσπρόσιτη -
γιά νά πούμε τήν αλήθεια, τόσο λίγο πλησιασμένη - πού δέν πι­
στεύω, εφέτος, νά μπορέσω νά κάνω τίποτα περισσότερο από τ6
νά φτάσω σ' αυτή μόνο (ιφού θά εχουμε μιλήσει γιά τή μεταοί­
Οαση .
Θά δούμε λοιπόν μονάχα τήν ουσία τής (ινάλυσης - καί εΙδικά
α~τό πού εχει, μέσα της, τό οαθύτατα προοληματικό, καί ταυτό­
χρονα καθοδηγητικό, τή λειτουργία τής διδακτικής (ινάλυσης. Κι
(ιφού θά εχουμε πρώτα τελειώσει αύτή τήν εκθεση θά μπορέ­
σουμε rσως, κατά τό τέλος τής χρονιάς - χωρίς εμείς οί ίδιοι νά.
μειώσουμε τήν ασταθή καί μάλιστα δύσοατη πλευρά τής προσέγ­
γισης αυτής τής εννοιας - νά φτάσουμε ατήν παρόρμηση. Σέ
αντίθεση ·μέ εκείνους πού αποτολμάνε νά εξερευνήσουν αυτόν τό
. χώρο στό όνομα (ιτελων καί εύθραυστων αναφορών.
Τά δύο μικρά οέλη πού ολέπετε σημειωμένα στόν πίνακα μετά
από τό άσυνείδητο καί τήν έπανάληψη εχουν σάν στόχο τό ερω­
τηματικό πού ακολουθεί, καί πού δείχνει 8τι ή δική μας σύλληψη
τής εννοιας προϋποθέτει δτι ή Εννοια καθορίζεται πάντοτε από
μιά προσέγγιση πού δέν εΙναι άσχετη μ' εκείνο πού μάς έπι6άλ~
λει, σάν μορφή, δ (ιπειροστικός λογισμός. νΑν ή εννοια πλάθεται
πράγματι από μιά προσέγγιση τής πραγματικότητας καί εΙναι
φτιαγμένη γιά νά τή συλλαμοάνει, εκπληρώνει τήν πραγμάτωσή
της μόνο μ' ενα πήδημα, μ' ενα πέρασμα στό δ~ιo. 'Ως έκ τούτου,
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο /1
34
ΤΟ ΦΡ οι.'ηκο
LJ
ΛΙΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΙ 35

καλούμαστε νά πούμε κατά τί μπορεί νά όλοκληρωθεί - ύ:ιτό Τό σπουδαίο, γιά μ~ς, εΙναι ο:ι ~λέπoυ~ε εδώ τ~ ~ίπεδo ~πoυ
μορqif), θά Ό.εγα, πεπερασμένης ποσότητας - ή tννoιo~oγική επε­ ί άπό κάθε δι,αμορφωση του υποκειμενου, ένος υποκειμενου
-πρ ν ι θ - , " , ,
ξεργασία πού όνομάζεται τό άσυνείδητο. Τό Τδιο Ισχυει καί γιά ι κέφτεται, που τοπ ο ετειται μεσα στη σκε~ - αυτο με-
που σ ι Ιέ" ό ι , , Ι ι
Φbm~~. • ά
τρ ει,
εΙναι μετρημενο, και μ σα σ αυτ το μετρημενο, αυτο π~υ
ι' Κ" , " ,
"Οσο γιά τούς δύο άλλους γραμμένους στόν πίνακα ορους, τό 'ει είναι, κιολας, μεσα. αι μονο κατοπιν το υποκειμενο
μετρα , ,ι" ε - ι ά - ,
ύΠOκείμΕVO καί τό πραγματικό, σέ σχέση μ' αύτούς άκρι6ώς θά , ει νά άναγνωρισει τον εαυτο του κει, να ναγνωριστει σαν
όδηγηθούμε νά δώσουμε μορφή στό ερώτημα πού θέσαμε τήν τε­ πρεπ
, ό "Ας θ υμη θ ουμε
πού μετράει. - το'ά φελ"ες προσκομμα οπου
"
αυτ , - δ ιανοητικου-,επιπε'δ ου γιαι, αλ '
λευταία φορά - ή ψυχανάλυση, κάτω fuτ~ τίς παράδοξες, τίς μο­ ντάφτει δ μετρητης του να κατ α-

ναδικές, τίς (ι..-τορητικές δψει~ της, μπo~εΙ',άνά,μεσά r ας , νά θεω­ σκΟ '''Ε

ρηθεί ότι συνιστά μιάν bιστημη, μιάν ελπιδα επιστημης;
Παίρνω πρώτα την Εννοια τού άσυνείδητου.
2 πρώτο εγώ, δηλαδή εμένα πού μετράω.
'Η πλειονότητα αύτής τής συνέλευσης ξέρει κιόλας μερικά
πράγματα γι' αύτό πού ύποστήριξα, - ότι τό ασυνείδητο εΙναι .
δομημένο όπως μιά γλώσσα - πού άναφέρεται σ' ενα πεδίο τό
όποίο σήμερα μάς εΙναι πολύ περισσότερο προσιτό παρά στόν
καιρό τού Φρόυντ. Θά τό φωτίσω μέ κάτι πού εχει ύλοποιηθεί σ'
ενα επίπεδο άσφαλώς επιστημονικό, μέ τό πεδίο αύτό πού εξ­
ερευνά, δομεί, επεξεργάζεται ό C1aude Levi-StI'auss, καί πού τού
έδωσε τόν τίτλο 'Άγρια Σκέψη.
Πρίν (ι..-τό κάθε εμπειρία, πρίν άπό κάθε ύποκειμενικό συμπέ­
ρασμα, πρίν άκόμα εγγραφούν έδώ οί συλλογικές εμπειρίες πού
δέν άναφέρονται παρά στίς κοινωνικές άνάγκες, κάτι όργανώνει
αύτό τό πεδίο, εγγράφει τίς άρχικές του γραμμές δύναμης. Πρό­
κειται γιό τη λειτουργία, πού δ C1aude Leνί-SΙΓauss μάς δείχνει
ότι συνιστά τήν άλήθεια τής τοτεμικής λειτουργίας, καί πού
περιορίζει την έμφάνειά της - τήν πρωτογενή δηλαδή λειτουργία
ταξινόμησης.
ΠρΙν άκόμα εγκαθιδρυθούν σχέσεις καθαρά άνθρώπινες, ηδη
δρισμένοι συσχετισμοί εΙναι καθορισμένοι. Βγαίνουν μέσα άπό
όλα όσα ή φύση μπορεί νά προσφέρει ώς ύπό6αθρα, ύπό6αθρα
πού διατάσσονται μέσα σέ θέματα άντίθεση~. Ή φύση προμη­
θεύει, γιά νά πούμε τή λέξη, σημαίνοντα, κι ά~τά τά σημαίνοντα
όργανώνουν μέ εγκαινιαστικό τρόπο τίς άνθρώπινες σχέσεις, δί­
νουν τίς δομές τους, καΙ τΙς πλάθουν.
6ει τό παιδί πού λεει - . χω ~ρεις - άδ λ ι ς 'Π
ε Cfου , :ον αυ o~ τό ν
-λ
'Ερνέστο καί έμένα. Μά είναι τοσο φυσικο - πρωτα μετριουνται
οί τρείς άδελφοί, δ Παύλος, δ Έρνέστος καί έγώ, κι επειτα
ύπάρχω εγώ στό επίπεδο όπου λέμε πώς πρέπει νά συλλογιστώ τό
Στίς μέρες μας, στόν ίστορικό χρόνο πού 6ρισκόμαστε τής δια­
μόρφωσης μιάς επιστήμης, πού μπορούμε νά την όνομάσουμε
επιστήμη τού άνθρώπου, μά πού πρέπει νά τή διαχωρίσουμε άπό
κάθε ψυχοκοινωνιολογία, έννοώ τή γλωσσολογία, τής όποίας τό
μοντέλο ε{ναι τό συνδυαστικό παιχνίδι πού ενεργεί μέσα στόν
άύθορμητισμό του, μόνο του, μ' εναν τρόπο προϋποκειμενικό -
αύτή είναι ή δομή πού δίνει στό άσυνείδητο τήν ύπόστασή του.
ΕΙναι αύτή, εν πάση περιπτώσει, πού μάς 6ε6αιώνει ότι ύπάρχει
κάτω άπό τόν όρο άσυνείδητο κάποιο πράγμα χαρακτηρίσιμο,
προσιτό καί άντικειμενοποιήσιμο. ' Αλλά, όταν προτρέπω τούς
ψυχαναλυτές νά μήν άγνοούν διόλου αύτόν τό χώρο, πού τούς
παρέχει ενα στήριγμα σταθερό γιά την επεξεργασία τους, σημαί­
νει μήπως Ότι σκέφτομαι νά κρατήσω τίς Εννοιες πού ίστορικά
εΙσήγαγε δ Φρόυντ κάτω άπό τόν όρο άσυνείδητο; "Ε λοιπόν,
σχι! Δέν τό νομίζω. Τό άσυνείδητο, εννοια φροϋδική, εΙναι κάτι
άλλο,. πού θά ηθελα σήμερα νά προσπαθήσω νά σάς κάνω νά
συλλά6ετε.
Δέν άρκεί 6έ6αια νά πούμε πώς τό άσυνείδητο είναι μιά εννοια '
δυναμική, γιατί τότε άντικαθιστούμε ενα ιδιαίτερο μυστήριο μέ
τήν τάξη τού πιό κοινού μυστηρίου - ή δύναμη, χρησιμεύει γε­
νικά γιά νά δηλώνει εναν τόπο άδιαφάνειας. Τή λειτουργία τής
αΙτίας θέλω νά εξετάσουμε σήμερα.
Ξέρω καλά πώς μπαίνω σέ μιά περιοχή πού, άπό την άποψη
τής φιλοσοφικής κριτικής, δέν μπορεί παρά νά φέρνει στό νού

Scanned by CamScanner
 το φρο!ΔΙΚ9 AΣYNElΔIΠO ΚΑΙ ΤΟ Δ/ΚΟ ΜΑΙ

έ.v-." 7~ ά>.uq;oρc:n", ιΙρ-;..ειό γιά 'ο"ά μέ ,.αι·ει \'ά διστάt . L •

. ' λ':' ~ • •
Μsικι -σr; - uε.~ qmφ.ε ::-α.ρα '..α τα σ!W.οUμε :tέoά διώj.
•
.
.".. ω U'\' Q . άτι τό CινΤιε\'Vοιολογι,.ό , τό Cικαθόριστo. ΟΙ q:.άσεις τής σελήνη;
χ _ 1" ..... ....
•
Ύ:;ϊ~~. -• ~ . - ~ - fO\'t~
"'-οt:J.αιιοτσ," ε\"α μερο; του ά;r..ρoατηoίoυ UOu _ • -;
Τναι ή αίτία της :τuz.ι.ρροιας - αυτο ειναι ~ωyτανo, ςερουμε τή\'
• .... <. • .. - "-
μa..~ με -.η-." ~-η ΤΟΌ. m' ά:ΤΙ.ω; m'aφEρω :τ.ώ;, μέσα ατό Δ .•
. • - . ·.ου θα ~~ια στιγμή πώ; ή λέξη αίτία χρησι.μοποιήθηκε σωστά. Ή άκόμη,
•
.w.o :Ζα;"!:} • , "θ -
(Πα αρ1r-ητI:Υ.α με-ιε η, του
mτ, u'Looofiuε νά
Κ' O;~Ι- ι ά uιάσματα εΙναι ή αίτία τού πυρετού - κι αύτό έπίσης, δέν λέει
ρ • • • .. - - •• • - .
,"J "
συ J.α-
oι:n;~ ~ :-..σJ.:υ rlEι :V·Ttmαoτει το Ζασμα :τού , ά\,έ-".αθεν •.
:Ιϊ~τε, ύπάρχει μιά τρύπα καί κάτι πού ταλα\rrεύεται μέσα aτό
, ~ ~ . . . - . θ' - , η J.ει- διάκενο. Μέ λίγα λόγια, δέν ύπάρ-Ι. ει αίτία παρά μόνο γι' αύτό
W'_~{L,= τη; ~τια.=-.;τρoσq:ερε: σε,.α , ε C:"'ΟΙΟJ.ογική σύlJ.ηΨη. Σ' πού κουτσαίνει.
αίι-w το δοκ.ψω ι.εγεrαι :tεQLLOυ :τω-ς ή αίτία εlναι ιιιά Ενν Έ λοιπόν , τό φροϋδικό άσυνείδητο το:τοθετείται σ' αύτό τό
. ~ . δ' - ". • θ - άδ ' . OLQ
:wv" ΤεJ...t;r'.α~ ει.' μ;τορΕ!. γ άνω.υ ει - υνατο Υά τήν '.ατα). j ~
Ρ ",.. " .... ~
.,,,, ~ , σημεϊο πού π,ρo~παθώ _νά ασάς κ~ν~ νά σ./.Oπ.εύσ~~ κατ~ π~σ~γ:
~ με τη ι~.rιxη ~ αν ισ(.1'Ε!. οτι ο ,,m'o,,a; της l.ογικfj;, ή Ver- γιση , σ' α"υτο το ~~ιo οπ?υ, α:-αμεσα στη; αι~ια και σ ~υ:o
ntm:ttsτege], ει...·αι :Τα"'.τα ,.α.ιοια VergIeichung, η κάτι ίσοδύναιιο πού ποοσοάλλει, υπαρχει παντα η διαταραχη. Το σημαντικο δεν
- .,.ai ;τrJJ.; :tCIQCIJ.koΎa σύσιcψτι,.ά μέσα σrή λειτουργία της αιτkι- εΙναι ~ώς τό lισυνείδητo καθορίζει τή νεύρω01J - πάνω σ' αύτό ό
" '" " ~
ε\'α ,.r...t.LOΙO χασμ.α.. ορο; 7.ρησιμoπoιoυ~'ΎO; στά ΠροJ.εγόμενα
."
Φοόυντ πολύ πρόθυμα, σάν τόν Π ιλάτο , πλένει τά χέρια του .
τoV ίδwυ συ-(Iραψ-cα. 'Α-ογά ή γρήγορα, ίσως κάποιος ορεί κάτι, παραδείγματος χάρη
Δέν Zρaάζεται. \'ά :τ.α.ρατηρήσω πό); lινέ-/.αθεν τό πρόολημα χυμιστικά καθοριστικά, δέν εχει καί τόση σημασία - τού εΙναι
τη; αιτί.α; ;τρσ/.αJ.σt:σε τήν άμηΖανίά τ6)\1 φιλοσόφων, καί πιίJ; &διάφορο. Γιατί τό άσυνείδητο μάς δείχνει τό χάσμα άπ' όπου ή
δέν εlναι τόσο α.-τί.ό όπω; εΙναι δυνατό νά νομίσει κανείς ολέ­ νεύρωση συναρμόζεται σέ κάτι πραγματικό - πραγματικό, πού
:tO\τ.α; νά LσOQΡOΠoi'\' aτόν •Αριστοτέλη οί τέσσερες αίτίες - διό­ μπορεί άκριοιϊ)ς, αυτό, νά μήν είναι προσδιορισμένο.
τι. δέν φιi.oσoφι:f) έδαι, χ,αΙ δέν διατείνομαι δη έξοφλ<ί) (.ι;ϊ:ό ενα Μέσα σ' αυτό τό χάσμα, κάτι συμβαίνει. Μήπως άν φράξουμε
τόσο δαgύ χρέο; μέ μεριχ,έ; lιναφoρές, πού lιρκoύν μόνο γιά νά αυτό τό χάσμα ή νεύρωση γιατρεύεται; Τελικά, τό έρώτημα μένει
"άνouν ά.τίjj); αίσfJητό τί πάει νά πεί αυτό πάνω στό όποίο επι­ πάντα ανοιχτό. Μόνο πού ή νεύρωση γίνεται κάτι άλλο, μερικές
J.k;Ύω. Ή αΙτία, γιά μάς, μέ δποιο τρόπο κι αν τήν ε-rfράφει δ φορές άπλή αναπηρία, ούλή, σπως λέει δ Φρόυντ - όχι ουλή της

Κά\"Τ μέσα στΙ; χ,απrιoριες τού καθαcού λόγου - καί, (!%ριβέστε­
ρα, την f:Γ/ράφει στόν πΙνακα τ6)\1 σχέσεων, lινάμεσα στό σύμφυ­
το .,.αΙ στήν ί'.οινότητα - ή αΙτία παρ' δλ' αυτά δέν εΙναι περισσό­
τερο f:/.λογιχ,ευμένη.
Ξε-ι.ωρΙζει από έκείνο πού εl"αι καθοριστικό μέσα σέ μιά άλ~­
σωα, μέ ωJ.α λόγια lι. .τό τόν νόμο. Γιά νά τό διJ)σω μέ ενι: παρ~­
δειγμα, σκεφτείτε αυτό πού εΙκονίζεται μέσα στό νόμο της ,δρα­
σης χ,αί τής ά\"Τίδρασης. Μπορούμε νά πούμε δτι δέν ύπαρχε,Ι
Μ6) παρά μιά μόνο σχέση. Τό ενα δέν πάει χωρίς τό άλλο. Γι~
ενα σ6)μα πού συ\"Τρωεται στό δάπεδο, ή μάζα του δέν ~Ιναι,η
αίτία έκείνου πού δέχεται σέ άντάλλαγμα της δρώσας δυν,α μη ?,
του, ή μάζα του εΙναι ένσωματωμένη σ' αυτή τή δύναμη που του
γυρίζει πίσω Υιά νά διαλύσει τή συνοχή του μέ μιά έπί,πτωση έπι­
στροφής. Έδ6) δέν ύπάρχει χάσμα, παρά μόνο στό τελος. ,
•Αντίθετα, χ,άθε φορά πού μιλάμε Υιά αΙτία, ύπάρχει παντο τε
νεύρωσης, άλλά τού ασυνείδητου. Δέν σάς παρουσιάζω έξο­
νυχιστικά αυτή τήν τοπολογία, γιατί δέν εχω τόν άπα~τoύμεν~
χρόνο - άπλιϊ)ς μπαίνω μέσα καί πιστεύω ότι θά μπορεσετε, με
τούς σρους πού είσάγω, νά βρείτε τόν δρόμο σας σταν θά κατα­
πιαστείτε μέ τά κείμενα τού Φρόυντ. Κοιτάξτε άπό πού ξεκινάει
- από τήν Αίτιολογία τών νευρώσεων - καί τί βρίσκει μέσα ατήν
τρύπα, μέσα στή σχισμή, μέσα στό χαρακτηριστικό χάσμα της αί­
τίας; Κάτι πού lινήκει aτήν τάξη τού μή-πραγματοποιημένου.
Μιλούν Υιά άρνηση. Πρόκειται γιά ύπερβολική βιασύνη ώς
πρός τό θέμα αύτό - άλλωστε, έδώ καί κάμποσο καιρό, σταν μι­
λούν Υιά άρνηση , δέν ξέρουν πιά τί λένε. Τό ά~νείδητo,. κ~­
ταρχήν, μάς έκδηλώνεται σάν κάτι πού κρατιέται σε αναμο"'! με­
σα στήν περιοχή, θά έλεγα, τού μή-γεννημένου. Ύό ~τι ή άπ,ωθη­
ση έκχύνει έκεί μέσμ κάτι, αυτό δέν θά πρέπει να μας !κπλητ;ει.
ΕΙναι δπως ή σχέση της κατασκευάστριας άγγέλων, με τόν τοπο

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΛΡΙΟ 11
Γ
! ΤΟ φΡΟΤΔΙΚΟ ΛΣΥΝΕΙΔΙΙΤΟ ΚΑΙ το ΔΙΚΟ ΜΑΙ
38
διαμονής τώγ ψυχών τών δικαίων καί _άOάφτ~στων. • δέν φτάνει . Πρέ~ει νά γυρίσo~με πίσ~ καΙ ~ά ,θυμηθούμε τήν
Αύτη t11 διάσταση θά πρέπε~ ασφαλως νά Τ21 θυμίζουμε ως κάτι
πού δέν εΙναι καθόλου από μη-πραγματικό η από έξωπραγματι_
'<ό αλλά άπό μή-πραγματοποιημέγο. Δέν αναταράζει κανείς πο­
τέ &κίγδυγα κάτι σέ τούΏ] τη ζιονη από λάροες, καί ϊσως όφείλε­
ται aτή θέση τού '(xναλυ~ϊ - άν βρίσ~εται ~~ηθ~νά σ' αυ~ήν - τό
νά πολιορκείται, - έγνοω πραγματικα - άπο εκεινους στους όποί­
ους έχει ανακαλέσει αυτόν τόν κόσμο από λάρο ες, χωρίς πάντοτε
νά έχει μ.ϊορέσει νά τίς φέρει στό φώς. Κάθε όμιλία δέν εΙναι εδώ
αγώδυνη - ή ίδια tj όμιλία πού μπόρεσα καί εκανα τά τελευταία
αυτά δέκα χρόγια ορίσκει εδώ όρισμένες απ' αυτές τίς επιπτώ­
σεις. Δέν εΙναι μάταια πού, ακόμα καί σέ μιά δημόσια όμιλία,
Οάζει κανείς γιά στόχο τά ύποκείμενα, καί πού τά αγγίζει σ' αυτό
πού ό Φρόυ\'! όνομάζει όμφαλό - όμφαλό τών όνείρων, γράφει,
γιά νά δείξει μ' αυτό, σέ τελική απόληξη, τό κέντρο τού αγνω­
στου - πού δέν εΙναι τίποτε άλλο, δπως κι ό ανατομικός όμφαλός
πού τόν α\'tιπροσωπεύει, απ' αυτό τό χάσμα γιά τό όποίο μιλάμε.
Κίνδυνος τής δημόσιας όμιλίας, εφόσον αυτή απευθύγεται
ακρι6ώς στόν πιό ΚΟΥτινό - ό Νίτσε τό ηξερε , ενας όρισμένος
τύπος όμιλίας δέν μπορεί νά απευθύνετα'ι παρά μόνο στόν πιό
μακρινό.
Γιά νά πούμε την αλήθεια, αυτή ή διάσταση τού ασυνείδητου
πού ύπενθυμίζω, εΙχε ξεχαστεί, δπως εΙχε τέλεια προβλέψει ό
Φρόυγτ. Τό άσυνείδητο εΙχε κλειστεί πάλι πάνω στό μήνυμά του
χάρη στίς φΡΟΥΤίδες αυτών τών δραστήριων όρθοπαιδευτών πού
εγιναν οί άναλυτές τής δεύτερης καί τής τρίτης γενιάς, καί οί
όποίο ι 6ω.θηκαν, ψυχολογίζοντας τήν αναλυτική θεωρία, νά
συρράψουν τό χάσμα αυτό.
Πιστέψτε πΙΙ)ς κι έγΙΙ) ό ίδιος δέν τό ξανανοίγω ποτέ δίχως προ­
φύλαξη.
3 το πρίν από τή συνείδηση, εκείνο πού αΥτιτάσσει δ Φρόυγτ εΙναι
ΕΙμαι ~έ6αια: τΙΙ)ρα: τήν (J)ρα τούτη, στήν έποχή μου, σέ θέση
νά εΙσαγ?γω μεσα στην περιοχή τής αΙτίας, στόν τόπο δπου τό
χάσμα αυτό έμφανίζεται, τόν νόμο τού σημαίνοντος. "Ομως, άν
θέλουμε νά καταλά60υμε τί γίνεται μέσα στήν ψυχανάλυση, αυτό
39
έννοια τού ασυνειδητου στά χρονια έκεινα που την σφυρηλαΤΟύ­
σε ό Φρόυντ - αφού δέν γίνεται νά τήν όλοκληρώσουμε παρά
μόνον αν τή φέρουμε ~ρώτα ~τόν δρω ,πού τήν εΙχε ψτ~σε~.
Τό φροϋδικό ασυνειδητο δεν εχει τιποτε τό κοινο με τις λεγό­
μενες μορφές τού άσυνείδητου πού εΙχαν προηγηθεί, συνυπήρχαν
καί πού τό περιτριγυρίζουν ακόμα. 'Ανοίξτε, γιά νά καταλά6ετε
αυτό πού θέλω νά πώ, τό λεξικό τού Lalande. ΔιαΟάστε τήν πολύ
όμορφη απαρίθμηση πού εκανε ό Dwelshauvers σ' ενα 6ι6λίο πού
εκδόθηκε εδώ καί σαράντα χρόνια όπό τόν Φλαμμαριόν. Άπα­
ριθμεί εκεί όχτώ ij δέκα μορφές ασυνείδητου πού δέν μαθαίνουν
τίποτε σέ κανέναν, πού δηλώνουν άπλώς τό μή-συνειδητό, τό λί­
γο ij πολύ συνειδητό, καί, στό πεδίο τών ψυχολογικών έπεξεργα­
σιών, απαριθμεί χίλιες αλλες συμπληρωματικές παραλλαγές. .
Τό ασυνείδητο τού Φρόυντ δέν εΙναι διόλου τό ρομαΥτικό ασυ­
νείδητο τής δημιουργίας πού εχει φαγτασία. Δέν ε{ναι ό τόπος
τών θεοτήτων τής νύχτας. Βέοαια ό τόπος αυτός δέν εΙναι τε­
λείως ασχετος μέ τόν τόπο δπου στρέφεται τό ολέμμα τού Φρόυγτ
- τό γεγονός δμως δτι απορρίπτει τόν Γιούνγκ , πού πήρε τή σκυ­
τάλη τών δρων τού ρομαντικού ασυνείδητου, μάς ύποδηλώνεΙ , δτι
ή ψυχανάλυση εισάγει κάτι αλλο. Έπίσης, γιά νά πούμε δτι τό
τόσο έτερόκλιτο , τό τόσο «γενική όποθήκη» ασυνείδητο, πού
επεξεργάστηκε στό διάστημα όλόκληρης τής ζωής του ό μοναχι­
κός φιλόσοφος Edouard νοπ Hartmann, δέν εΙναι τό ασυνείδητο
τού Φρόυντ, δέν πρέπει πάλι νά οιαζόμαστε ύπεροολικά, αφού ό
ϊδιος ό Φρόυντ αναφέρεται σ' αυτό σέ ύποσημείωση στό εοδομο
κεφάλαιο τού εργου Ή Έπιστήμη τών όνείρων - πρέπει λοιπόν
νά τό δούμε από πιό κοντά γιά νά δείξουμε τί εΙναι εκείνο πού
στόν Φρόυντ διαφέρει.
Σέ δλα αυτά τά ασυνείδητα, πού λίγο ή πολύ συνδέογται πάν­
τ~ μέ μιά σκοτεινή θέληση θεωρούμενη σάν πρωταρχική, μέ κάτι
ή ,α~oκάλυψη δτι στό επίπεδο τού ασυνείδητου ύπάρχει κάτι πού
σε ,ολα του τά σημεία ε{ναι δμόλογο μ' αυτό πού συμοαίνει στό
έπ~πεδo τού ύποκειμένου - αυτό μιλάει, καί αυτό λειτουργεί μέ
Τροπο τόσο έπεξεργασμένο δσο καί στό επίπεδο τού συνειδητού,
πού χάνει ετσι δ,τι φαινόταν σάν δικό του προνόμιο. Ξέρω τίς
Scanned by CamScanner
 μs
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡIO ιι
άντιστάσεις πού άκόμα προκαλεί ~ άπλή αυτή παρατήρηση, πού
εΙναι ώστόσο αΙσθητή μέσα στό παραμικρό κείμενο τού Φρόυντ .
Διαοάστε σχετικά τήν παράγραφο τού εοδομου έκείνου περίφη_
μου κεφαλαίου μέ τίτλο Ή Λήθη μέσα aτά όνειρα) θέμα πού γι'
αυτό ό Φρόυντ κάνει άπλώς αναφορά στά παιχνίδια τού σημαί­
νοντος.
Μά ή συμπαγής αυτή αναφορά δέν μού αρκεί. Σάς συλλάοισα
σημείο πρός ffijμείο τόν τρόπο λειτουργίας αυτού πού πρώτος
μάς παρουσίασε ό Φρόυντ ι1ς τό φαινόμενο τού ασυνείδητου.
Στό όνειρο, ατήν αστοχημένη πράξη, στό λογοπαίγνιο - τί μάς
κάνει πρώτ ' άπ' δλα εντύπωση; Είναι ό παρεμποδιστικός τρόπος
μέ τόν όποίο έμφανίζονται.
Πρόσκομμα, έξασθένηση, ράγισμα. Σέ μιά φράση ειπωμένη,
γραμμένη , κάτι σκοντάφτει. Ό Φρόυντ μαγνητίζεται απ' αυτά τά
φαινόμενα, καί σ' αυτά θά αναζητήσει τό ασυνείδητο. Έδώ, κάτι
αλλο ζητά νά πραγματοποιηθεί - κάτι πού έμφανίζεται σάν
προσχεδιασμένο, οέοαια, άλλά μιάς παράξενης χρονικότητας.
Αυτό πού έμφανίζεται μέσα σ' αυτό τό χάσμα , μέ τήν πλήρη εν­
νοια τού δρου έμφανίζομαι, παρουσιάζεται σάν τό εϋρημα.
"Ετσι, άρχικά, ή φροϋδική έξερεύνηση συναντάει αυτό πού συμ­
οαίνει μέσα στό ασυνείδητο.
Εύρημα πού είναι ταυτόχρονα καί λύση - όχι αναγκαστικά
όλοκληρωμένη, άλλά, δσο έλλιπής κι αν είναι, εχει αυτό τό κάτι
τί πού μάς αγγίζει μ' έκείνον τόν ιδιαίτερο τόνο πού ό Theodore
Reik τόσο θαυμάσια ανέδειξε - ανέδειξε μόνο , γιατί ό Φρόυντ
μάς είχε κάνει νά τό προσέξουμε πρίν άπό αυτόν - τήν εκπληξη -
αυτό πού κάνει τό ύποκείμενο νά αισθάνεται δτι ξεπερνιέται, νά
ορίσκει ταυτόχρονα λιγότερα καί περισσότερα άπ' δ,τι περίμενε
- ύJJ,a πού ετσι κι αλλιώς είναι, σέ σχέση μέ δ,τι περίμενε , μιάς
μοναδικής αξίας.
Λοιπόν, τό εύρημα αυτό, μέ τό πού παρουσιάζεται, είναι έπα­
νεύρημα, καί, τό κυριότερο, είναι πάντοτε ετοιμο νά τό σκάσει
πάλι , δημιουργώντας τή διάσταση τής απώλειας .
Γιά νά άποτολμήσω μιά μεταφορά, ή Ευρυδίκη δυό φορές χα­
μένη, τέτοια είναι ή πιό έπαισθητή εΙκόνα πού μπορούμε νά δώ­
σουμε στόν μύθο γιά τή σχέση τού 'Ορφέα αναλυτή πρός τό ασυ­
νείδητο .
ΤΟ φροΙΔIΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΙ
41
Στό σημείο αυτό , αν μού έπιτρέπετε νά ::ι:ροσθέσω κάποια t-
ρωνεία, θά ~ώ,δτι τ~ ασυνε~δη:o ορί?εται ~ν άκρι6ώς άντί:ε­
τη όχθη απο την ~γαπ,η , γι~ την, όπoι~ ό κ~θενας ξέρει δτι εΙναι
πάντοτε μοναδικη, και δτι η φραση μια κι αν χαθεί δέκα θά Όρε­
θοϋν ορίσκει σ' αυτό τήν καλύτερη έφαρμογή της .
'Η άσυνέχεια, αυτή είναι λοιπόν ή οασική μορφή μέ τήν όποία
μάς παρουσΙ,άζεται , καταρ~ήν ~ό ασυνεί~ητo σάν, φαινόμενο _ ή
ασυνέχεια μεσα στην όποια κατι έκδηλωνεται σαν ταλάντευση.
"Ομως, αν ή ασυνέχεια έχει αυτόν τόν άπόλυτο, τόν καθιερωτικό
χαρακτήρα, μέσα στόν φροϋδικό δρόμο τής άνακάλυψης, πρέπει
αραγε νά τήν τοποθετήσουμε - δπως ύπήρξF άργότερα ή τάση
τών αναλυτών - πάνω στό οάθος μιάς όλότητας;
Μήπως τό "Εν (un) είναι προγενέστερο άπό τήν ασυνέχεια;
Δέν τό πιστεύω, καί δλα δσα δίδαξα τά τελευταία αύτά χρόνια
τείνουν ν' αλλάξουν αυτή τήν άπαίτηση ένός 'Ενός (un) κλειστού
:- άντικατοπτρισμός στόν όποίο προσκολλάται ή άναφορά aτόν
ψυχισμό τού περικαλύμματος, είδος διπλότυπου τού όργανισμού
δπου θά κατοικούσε ή ψεύτικη αύτή ένότητα. Θά συμφωνήσετε
δτι τό "Εν (Lln) πού ή έμπειρία τού ασυνείδητου εΙσήγαγε, είναι
τό "Εν
(un) τής σχισμής, τής χαραξιάς , τής ρήξης.
Έδώ έμφανίζεται μιά παραγνωρισμένη μορφή τού un, τό υπ·
τού Unbewusste .•Ας πούμε πώς τό δριοτού Unbewusste είναι ή
Unbegriff - όχι ή μή-εννοια, αλλά ή έννοια τής ελλειψης.
Πού είναι τό Οάθος; Είναι ή άπουσία; Όχι. Ή ρήξη , ή σχισμή,
ή χαραξιά τού ανοίγματος κάνει τήν άπου σία νά πρ06άλλει - σάν
τήν κραυγή πού δέν διαγράφεται πάνω σέ φόντο σιωπής, άλλά
αντίθετα τήν κάνει νά προοάλλει σάν σιωπή .
•Αν σφίξετε στό χέρι σας τήν αρχική αύτή δομή, θά συγκρατη­
θείτε άπό τό νά αφεθείτε σέ όποιαδήποτε μερική άποψη γιά δ,τι
αφορά τό ασυνείδητο - δπως, παραδείγματος χάρη, δτι είναι τό
ύποκείμενο, ώς αλλοτριωμένο μέσα ατήν ίστορία του, στό έπίπε­
δο όπου ή συγκοπή τής όμιλίας του συνενώνεται μέ την έπιθυμία
του. Θά δείτε οτι, πιό ριζικά, είναι ατή διάσταση μιάς συγχρο­
νίας πού όφείλετε νά τοποθετήσετε τό ασυνείδητο - στό έπίπεδο
• .Un-, (aτή γερμανική) '" τό στερητικό d i\ dv. UnbtwussIt = ά-σννεΙδητο. Unbt·
grif! '" ά-fvνoια (Σημ. Μετ. ).
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο 11
ΤΟ φροlΔIΚΟ ΑΙΥΝΕΙΔΙΙΤΟ ΚΑΙ ΤΟ Δ/ΚΟ ΜΑΙ
43
έ\'ό: O\rτα: άλλά έφόσον μ.ϊτορεί γ' άγαφέρεται, στά πά\"'[α στ'
έ:ri..~εδo δ~λαδή τού ύπO"/.ειμέγo~ ~; ,άJ-τ?~αγσης" έφόσον, 'άνά~ τω' Ό δρος Signor, Herr, περνά στά άποκάτω - ό Cι.ίόλυ ~.'
'1 -, ό θ' " , το:. κυ-
ανατος για να το πούμε όοθά . ,
ί..σ:,α μέ ΤΙ; q:ράσεις, ά'νω.ογα με τις εγ-ι'J.ισ~ι;, χαγεται δσο %αί Ρ ιο'":.' ειχα πει
'ζ
καποτε,
Κ ' e, ' 'ξ' , κοφτα
ξ<r.·α.Oρίσι'.εται , καί :τού μέσα ~' ένα έ..~ιφu:"'lμα, μέσα σέ μιά έδώ έξαφανι εται. αι ur.επουμε ε ισου καλά νά διανοάφ ,
"' δ ά 'ζ , Φ ρουντ
έκεί πίσω οι-α σα ναΥ/.α ουν τον
, Ι, ονται
νά οοεί μέσα στ . ~
:τσαπωmκή , uioa σέ μιά έπίί'J.ηση , και σ' ενα δισταγμό, εΙναι - θ' - , "θ ' ου:.
:tfu-τστε έκ.εϊν~ :τού σάς θέτει τό αίνιγμά του., καί πού μιλάει _ μύθους του ανατου του πατερα τη ρυ μιση τής έπιθυμία~
- 'Ν' "-, :. του.
UΈ ί.ί·/α ί.σ!1.α, στό έ:τί.-τεδο όπου τό καθετί :τού άγθίζει μέσα ~ό 'Άλλωστε, συναντα τον ιτσε για να πει, μεσα Cι.ίό τόν δικό Του

lwm·ciδητ~ δΙαΥj.αδίζεται, σάν μυκήλιο, όπως λέει ό Φρόυντ
σχεταά μέ τό όνειρο , γύρω άJ-τό ένα ~ΕVΤρι%ό σημείο. Πρόκειται
:ται-τα '!1.ά τό ύ:ΤΟ-ι'.είμενο 6); ά.-τροσδιοριστο. , σωπικα, ειμαι πολυ λιγοτερο σιγουρος, σαν μυθο εννοείται Cι.ίό
ΟbΙΪ\~um, ε!ναι ή levis μέ τό e μαί'-9 ό - Εξομαλυσμένο, ένωμένο,
ί..είο. Ob}iyjum, εΙναι αύτό πού ifΌήνει - τί; τό σημαίνον σάν τέ­
τοιο. Νά :τσίi ςαναΟρίσι'.ouμε τη δασική δομή, πού δίνει, μέ τρό­
:w ί.ει't01JQ"{tί'.ό,τη δυνατότητα (ί)στε r-άποιο πράγμα ν' άναλάδει
τή ί.ειτουργία νά ifΌήσει, νά διαγράψει, κάτι ωJ.ο. Έπίπεδο δο­
ί.ιιί'.ά πραιUΙΡ"lΙί'.ότερo ά.-τό την ά.-τόJθηση γιά την όποία θά μιλή­
~με άργάτερα. Έ λοι..-τόν, αύτό τό λειτουργικό στοιχείο τού
σσησίματο;, εlναι αirτό πού ό Φρόuvt έπισημαίνει, άπό τήν αρ­
χή, μέσα στή λειτουργία της }.ο"'{Ο"/.ρισίας.
. ΕΙναι ΤΙ ί.ο-{Ο"/.ρισία μ.έ τό ψαλίδισμα, ή ρωσική λογοκρισία, η ή
γε.ομανι%ή Ι.ο-{Ο"/.ρισία. Ό Έρρίχος Χάι>:ε, στήν άρχή τού εργου
~ BιfJΧίo της Γερμανίας, γράφει: 'Ο Κύριος καί ή Κυρία Τάδε
Εχουν τήν ευχαt}ίατηση νά σας άναγγείλσυν τή γέννηση έν6ς π~ι­
όωf) ομορφου σάν τήν έλευθερία - ό Δρ. Χόφφμαν, Ι.ογοκριτης,
όιαΊράφει τή λέξη [λευθερία.
Ά.σφώλίJς, μ.-τορεί κανείς ν' άναρωτηθεί ποιύ.ν ' επίπτωση θά
εχει αirτή rI
λέξη έξαιτίας αύτής τής χαθαράς ύλικής λογοκρισίας
- ·πρύ.Υμα πού εΙναι Ινα άλΙ.ο πρόβλημα. 'Αλλά πάνω σ' αύτό
τόν μύθο, ότι ό Θεός πέθανε. Καί στηρίζεται ίσως στoύ~ ίδιοψ
, δ'θ - , Θ"θ ' :.:.
λόγους; Γ~ατι μυ, ος Τ,ου σ - ~σς πε ανε, - γ~α τ~ν όποίο, προ-
τούς περισσότερους σύηρονους διανοούμενους, καΙ δέν Cι.~oτε­
λεί διόλου αύτό δή,:ωση θε'ίσμού, ούτε πίστης aτήν ανάσταση _ ό
μύθος αύτός δέν είναι ίσως παρά τό καταφύγιο πού δοέθηκε
ένάντια στήν άπειλή τού εύνουχισμού. '
''Αν ξέρετε νά τούς δια6άσετε, θά τήν δείτε στίς Cι.ίoκαλυπτι­
κές τοιχογραφίες τού καθεδρικού ναού τού Όρδιέτο. Διαφορετι­
κά , διαδάστε τή συζήτηση τού Φρόυντ μέσα στό τρένο - δέν γίνε­
ται λόγος παρά γιά τό τέλος τής σεξουαλικής ίκανότητας, γιά τό
όποίο ό συνομιλητής του γιατρός, ό συνομιλητής ακριδώς Cι.ίέ­
ναντι στόν όποίο δέν ξανα6ρίσκει τό όνομα τού Σινιορέλλι, τού
λέει τόν δραματικό χαρακτήρα εκείνων πού εΙναι συνήθως οί πά­
σχοντές του.
VΕτσι τό ασυνείδητο εκδηλώνεται πάντα σάν εκείνο πού ταλαν­
τεύεται μέσα σέ μιά τομή τού ύποκειμένου - ωτ' όπου ξεπηδά
πάλι ενα εϋρημα, πού ό Φρόυντ έξομοιώνει μέ τήν επιθυμία _
έ~ιθυ~ία πού θά τοποθετήσουμε προσωρινά μέσα aτήν μετωνυ­
~ια τη; άπογυμνωμένη άπό τήν όμιλία πού διεξάγεται, όπου τό
υποκ_ειμενο συλλαμδάνει τόν έαυτ6 του σέ κάποιο άναπάντεχο
σημειο.

άί'.ρι66)ς στηρίζι-ται, μέ τόν πιό άποτελεσματικό τρόπο, ό δυναμι-
σμός τού ύ.συνειδητου, . _
"Αν ξαναπάρουμε ενα άνεξάντλητο παράδειγμά, τό πρωτο πά­
νω στό 6ποίο 6 Φρόυντ εχανε τήν επίδειξή του, τή λήθη, :ό
πρόσί'.ομμα μνήμης, πού άφορούσε τή λέξη Σινισρέλλι μετά την
~πισ%εψή του στΙς τοιχογραφίες τού Όρ6ιέτ:ο, εΙναι άραγε δυνα­
τό νά μή δούμε νά άναπηδά ι'tπ6 τ6 ίδιο τ6 κείμενο, καί νά έπι­
βάλλεται, όχι 1ι μεταφορά, άλλά ή πραγματικότητα τής έξαφάν~­
αης, τής κατάργησης, τού Untcrdrϋckung, πέρασμα στά άποκ -
, Γι~ δ,τι άφορά τόν Φρόυντ καί τή σχέση του πρός τόν πατέρα,
ας μην ξεχνάμε δτι δλη του η προσπάθεια τόν όδήγησε μόνο στό
νά όμολογήσει δτι, γιά τόν ίδιο, τ6 έρώτημα αύτό εμενε ακέραιο,
τ6 εΙπε σέ μιά συνομιλήτριά του - Τί θέλει μιά γυναίκα; Ζήτημα
π?ύ δέν, ελυσε ποτέ του, 6λ., ποιά ήταν όντως ή σχέση του πρός
τη γυναι~α, ό συζυγικός χαρακτήρας του, δπως λέει γι' αύτόν
Y~ΡOΠ,~λα ό Jones. Έμείς θά πούμε δτι ό Φρ6υντ θά εΙχε σίγουρα
γιν.~ι ενας άξιοθαύμαστος παθιασμένος ίδεαλιστής, αν δέν εΙχε
άφοσιωθεί στόν αλλον, ύπό τή μορφή τού ύστερικού.

Scanned by CamScanner

44
, σταματω_ το, σεμινάοιό
•Αποφάσισα να Υ αο ω'" 6λέπετε δέν εκλεισα σημερα τό
, δ' αοά εΙΥ.οσι. π ~
στιγμη, υο π - , . - άσυνείδητσυ.
θέμα τής λειτouργιας του
, λ. 'σεις )εί.JΤΟVV.
'Ερωτήσεις και u.;rιαvτη
22 ' Ιανουαρίου 1964
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
- μου πάντα
Υ
τήν δρισw'ν.-.
r-' Ί
,
Γ'
ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ
ουτε εΙναι, ούτε μή - εΙναι,
. Πεπερασμένα τής Ι,ιθυμίας.
Τό φwyαλέο.
Ή ύπόσταση ταύ άσυνείδητου εΙναι ήθική .
UO n σλα χρειάζεται νά ξαναγίνουν μέσα στή θεωρία.
Ό Φρόυντ καρτεσιανός.
Ή έπιθυμία τού ύστερικού.
Τήν περασμένη ε6δομάδα, ή εΙσαγωγή πού εκανα τού άσυνε(­
δητου μέσω τής δομής ένός χάσματος εδωσε τήν ευκαιρ(α σ' έναν
άπό τούς άΚQοατές μου, τόν Ζάκ-Άλαίν Μιλλέρ, γιά ένα εξοχο
διάγραμμα εκείνου πού, στά προηγούμενα γραπτά μου, άναγνώ­
οιοε ιJJς λειτουργία πού δομεί μιά ελλειψη, καί, μ' ένα τολμηρό
~6ξo τό συνέδεσε σ' αυτό πού μπόρεσα νά δρίσω, μιλώντας γιά τή
λειτουργία τής επιθυμίας, σάν τήν ελλειψη-στό-εΙναι .
νΕχοντας πραγματοποιήσει αυτή τή σύνοψη πού σίγουρα δέν
ύπήρξε (ιχρηστη, τουλάχιστον γιά δσους εΙχαν ηδη δρισμένες
γνUJσ ε ις ττις διδασκαλίας μου, μέ ριJHησε πάνω στήν όντολογία
μου .
Δ ~ν μπόρεσα νά τού άπαντήσω στά χρονικά δρια πού παρα­
χωρ εί τό πρόγραμμα γιά τόν διάλογο, καί Οά (ιρμοζε νά τού ζη­
ττισω nQuna ΤΤI διαοαφτινιση εκείνου πού εννοεί μέ τόν δρο όντο­
λο·,1 ία . Ώστ6σο, ας μτl νομίσ ε ι καθόλου πώς αρήκα τό εράιτημα
ύ.κατάλληλο. Θά πόι μω, ιστα, δτι Ύιταν εξαιρετικά επίκαιρο,
γιατί άκσιυ όις γιά μι(ι. όντολογική λειτουργία πρόκειται μέσα σ'
αυτό τ6 χ{ι.σμα, (J.n6 τ6 όποίο Οειnρησα πυ)ς δφειλα ν{ι. εΙσάγω .
επ ειδΥl τού εΙναι 11 πι6 ουαιαστικΤI. τή λειτουργία τού άσυνείδη­
τ()υ.
'1'6 χ{ωμα τού άουν εΙδητου, (){l μπορούσαμε νά τό πούμε
;ιιρ οοντολογικό. Ί~π(~ μl!ινα πάνω ο' ain6v τόν ύΠΕρ60λικι'.1 ξεχα-
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΥ.ΛΝ Ι ΧΕΜIΝΑΡlσ //
σμΈVo χαρακτήρα - ξzι.ασ~ένo μ' t.'Vav τρόπο δχι δΙχως σημασ(α
_ Tfjc π(κίιτης άν6ουσης του άσυνεΙbητoυ, πού συν(σταται στό νά
μή ;Q;'φέρε'τ(J,ι στήν ΣVΤO;λYι(α· .AYΤ{~ π~.. πράY~τι. Cfi~veριTJ­
(fηκε πρ{iιτα στόν ΦρΌuvτ, στούς Ευρετες, σ εκείνoυ,:>:,~ εκαναν
τά πο(jnα 6ήματα, αΙnό πο1] φανεQύNεται ακόμα σε οποιονδή_
π.(ιτε ·μΜα στήν (ινω.υση ίI.(lTWOWet. Υιά t'Vα διάστημα τό βλέμμα
του σ' αfnό πoU εlναι καθαρά τής τύ..ξης τού &.συνεΙόητου - εΙναι
:ιrίίC bf::v εlναι ΟΟτε flvaL, ούτε μή-εlναι, άλλά , μή-πραΥ-
lιιι";οποιημΙΝΟ. ' δειγμα~oλόγιo περι?ρίζετα~,.. σ' ,εναν πΙνακα πού εγινε ε-/.λογικευ­
'Ε.-ΤΙί'.ώ.έστηί'..α τη }.ειτoυςrιια τού τόπου διαμονής TrJw ψυΖ6w
TiiIV' δΙί'.αUJrν ί'..α( (ώάφτισταrν, θά μπορούσα, έξίσου καλά, νά μι­
ί.ήσ{J) lι.f.t l:κείνα, πού, ατά ΟΙί'.οδομήματα της ΓνόJσης, όνομάζον­
ται Ινδιάμεσα (JVt(,L - σύι.φες, Teλι'Jww, άκόμα καί ανόnερες μορ­
φές airttirν Tiirν διφορούμεν{JW μεσαζόντ{JW. Έπίσης, ας μήν ξε­
χνάμε :WJ; όταν ό ΦρΌuΝτ αρχισε νά ανακινεί α'ότόν τόν κόσμο,
ά:τό:ΓιειΊ.ε τoVτσν τό στίχο, πού όταν τόν πρόφερε φαινόταν βα­
ρύς ά;-τό άνησιrι.αστΙί'.σύς κι υ.όριστouς φόβους, καί δέν μπορούμε
νά μήν παρατηρήσουμε δτι μετά από έξήντα χρόΥια έμπειρμίw ή
ά.ι-τεU.ή του ξε-,ι:άστηκε έντελ6)ς - FIectere si nequeo superos Ache-
ronta movebo 1• ΕΙναι άξιοσημεwnο π~)ς α'ότό πού αναΥγελλόταν
σάν ενα ανοιγμα ί'.όλασης αποατειρό)θηκε τό ίδιο άξιοσημείωτα
aτή συνέχεια. , ,
ΕΙναι όμως έξΙσου ένδεικτικό δτι α'ότό πού αναγγελλοταν τοσο
τολμηρά σάν ενα άνοιγμα σ' ενα κάτω κόσμο, δέν έκανε πουθενά,
έξω από σπανιότατες έξάιρέσεις, σοβαρή συμμαχία μέ δτιδήποτε
ύπηρξε - ύπάρχει άκόμα τό)ρα, μά λιγότερο' από τήν επΟ",.<ή τής
φρούδικη; άνακάλυψης - από μεταψυχική έρευνα, σπως "έλεγαν,
δηλαδή άπό πνευματιστική, πνευματική, επικλητική, νεκρομαν­
τική πρακτική, όπως ή γοτθική ψυχολογία τού Myers, πού ύπο­
χρε<ιrνόταν νά άκολουθεί κατά βημα τό γεγονός της τηλεπάθει~ς.,
Βέ6αια, παρενθετικά, δ Φρόυντ θίγει α'ότά τά γεγονότα, αυτο
πού ετυχε νά τού συμβεί, νά τού τύχει μέσα στήν εμπειρία του.
•Αλλά εΙναι φανερό ότι ή θεωρητικοποίησή ' του ασκείται πρός
την κατεύθυνση μιάς όρθολογιστικης καΙ κομψής αναγωγης. Στίς
μέρες μας θεωρείται σάν εξαιρετικό καί μάλιστα ' εξωφρενικό,
ι 'Αλλάζω κατεύθυνση άν δέν μ..<t·ορώ νά διαδώ τόν 'AΧέΡoντ~ (Σημ. Μετ.).
Γ/Α Το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑJΟΤΗΤΑΣ
ό στόν αναλυτικό κύκΙ.ο συνδέεται μ' αύτό πού όνόμασαν - καί
:Τ~αν τοόπο πολύ ένδεικτικό, γιά νά τά άποστειρώσουν - τά
~αινόμενZι ψί (Ψ). <Υπαινιγμός στίς έρευνες ένός Serνadio, γιά
παράδειγμα. , , , .
ΣΙγουρα, δεν εΙναι πρός αύτη την κατεύθυνση πού η εμπειρία
μας μας όδήγησε. Τό ά.-τoτέί',εσμ~ της έρ~νάς μας τ_ού ?συν~δη-
ου πηγαίνει άντ(θ ετα , προς την κατευθυνση μιας ορισμενης
~-τoξήoανσης, μιας άναγωγης σ' ενα οοτανολόγιο, τού όποίου τό
μένος κατάλογος, σε μιά ταςινομηση πού εύκολα θά παρουσιαζό­
ταν σάν φυσική. "Αν, στόν zGJgo μιας παραδοσιακης ψυχολο­
γως, γίνεται πρόθυμα θέμα ό άκυριάρχητος, ό άνεξάντλητος
χαρακτήρας της άνθρό)πινης επιθυμίας - βλέποντας μέσα της
αποτυπωμένο τό σημάδι δέν ξέρω ποιού θεϊκού κοθόρνου - αυτό
πού ή άναλυτική εμπειρΙα μάς επιτρέπει νά εκφέρουμε, εΙναι
μαλλον ή περιορισμένη λειτουργία της επιθυμίας. Ή επιθυμία,
περισσότερο από κάθε άλλο σημείο της ανθρώπινης δυνατότη­
τας, συναντά κάπου τό σριό της.
Θά επανέλθουμε σ' σλα α'ότά, αλλά τονίζω Ότι εΙπα ή έπιθυμία
καί όχι ή εύχαρίστηση. Ή ευχαρίστηση εΙναι αυτό πού περιορί­
ζει τήν εμ6έλειά της άνθρό)πινης δυνατότητας - ή αρχή της εύ­
χαρίστησης εΙναι αρχή δμοιόστασης. Ή επιθυμία, αυτή, βρίσκει:
τήν περίμετρό της, τήν καθορισμένη σχέση της, τό Όριό της, καΙ
σέ σχέση μ' αυτό τό Όριο διατηρείται σάν τέτοια, διαβαίνοντας
τό κατώφλι πού επιβάλλει ή αρχή της εύχαρίστησης. .
Δέν εΙναι ενα προσωπικό γνώρισμα τού Φρόυντ αυτή ή απόρ­
ρι~η: Ο';ό πεδίο της θρησκευτικής συναισθηματικότητας, εκε(Υου
π?υ ονομασε ωκεάνειο πόθο. Ή εμπειρία μας ε{ναι εδώ γιά νά
;ον ανα~άγει, αυτόν τόν πόθο σέ μιά φαντασίωση, γιά νά μάς
εξ~σ~αλι~ει αλλοϋ σταθερές βάσεις, καί γιά νά τόν ξαναβάλει
στη θεση εκ~ίνoυ πού δ Φρόυντ, μιλώντας γιά τή θρησκεία, όνό-
μαζ~ ψευδαισθηση. .~ .:;::-
" ΤΟ O~ΤΙ~ό, στή λειτουργία τού ασυνείδητου εΙναι ή σχισμή, άπ'
;π~υ αυτο τό κάτι τι, πού ή περιπέτειά του μέσα στό πεδίο μας
σ: νε:=αι τόσο σύντομη, έρχεται γιά μιά στιγμή aτό φώς - γιά μιά
σ' ιγ~η: γιατί ή δεύτερη φάση, πού εΙναι φάση κλεισίματος, δ(νει
αυτην τή σύλληψη μιάν όψη έκλειψης. Θά επανέλθω σ' αυτό,
Scanned by CamScanner
 fIλ το },ποΚεΙJιΕ:!,Ο πα: BEBΛlOTH;ΓAI

:ι::::Ξ' 63. a.~ ~ -ΤJι.ς-"::' ~ -= :4~;: 00 :;;'Τ οι..ι: _ $ ,.u χώί::) τ6ιχι "
a.:i ~::π=.=π:::;::-;.:.ι:ιΞ1.ίϊGΞ1 Ζ'::'::.5. 'J'':: ~ - ά:;:ο~re.~~ ~J.o σn"~η - ~ τ α;
' :ttVTnσισrι.χή , δ:tου π.ρόκειται πάντοτε γιά μιά :;τ).αvεμέ\τι
f1\-aL. ~'T'-
~=-:'~:; Ι.t.;~;..:τ:~ - . • . ,- •. . ,,, ";ιό έ:τ(Ι\"άΥ.Π)ση . • τ .. ~ .. L~ "
" Α. ",; i.οL-ίόν , τό άσιr.'ειδητo ειναι το φευγω.εο - w..J,.α κατ α-
L.L::-: ...- .L.--:::::7_:.... -;;: -.. :-~~ _ Ξ :.~.~ " _~ Πι ; -ε-r.-~rι; μα; ε.fl­ ,
v.rnx....
.
. • • δο'
ε νά τό :tεοο'J.είσουμε μεσα σε μια
. δο .
μη, μια μη χρονι-
-;1'~ ' - ~'..-::. x-=!.r;;:ι: ~ I~ ·_ -c.:r.qε:ι:s: .. (:'. ωχ ~:..~ - - oon-o εί:εο αι _ rrεD\"'Οι:μ - - • - ~ . . , δ'
~ ~ γιά την ό:τ?ία .μ..ορουμε να ;τουμε οτι ποτε ως τωρα εν

~::~ ~~~C~~~~_~~ ~~~~;~ ~:;~:-e:~(.~~ διαρθρώθηκε σαν τετοια"

~ - -- .~. Eξ~ 1 ~~ _ ." "1, έ:'5αι _,-ι ι..C ~- ε;ι(!!~ε σι.~. Υ{: μού E:tt-
2
EC:\-.-=-:::-,,· ~c. ~ ~ ~6 r:' c~ m:-~fjiqσr:ί ; λiγο-::-ολ6 α..ϊ:οί.()"rrιτι_
Z::~ 'Ακαταδεξία έδει ξ ε ή συνέχεια της αναλυτι/-ης εμ..ειρίας ά...ό
E:vc: ~riΞ-:.7 " v.; " ~~.D ::6 b:~:=δο -;ΙW όQ σμοϋ τοϋ ασι."'''cίδη_ τ&," Φρόιηί χι έ:;τειτα ά...έναντι σ' αυτό πού εμφανίζεται μέσα aτό
-:::...-.::- - Υ..::Ξ: -J:' C:7C:;:EQ6 ~ μό-ιο G§ ο ;η ί.έa ό Φρ όι'Ύτ, μ ' ε-.,"αγ χάσμα . Τίς ί . ~ρOες πού. Oγ~ίν?υν·~.ό μέ.σ~ - σύμφων<ι; μέ ~ν
ϊ:f:C::w ~Jc:r:m:....--:nzιi Ζ,'πά: -ρ<οοΞτ;tιτη, μή Z'ι. σ.τcς !l-ϊ:ΟΡWει στfrv παοα60λή που μεταχειριζεται ο Φρουντ σε ενα σημαντι/-ο σημεισ
ξ.τf, -.6 τ.Cπ ιρ-:.c-q..crσιr.σε :-αgά lr7..ρcΘ ΙΊrn ;, δο-/. ψαστιχά , σχε­ της- 'Επιστήμης των όνείρων - δέν τίς θρέψαμε μέ α[μα "
τ;;ΖιΞ ';:.i: τς-- :r.ψ:;τσ;r:.Τ δ:r..!δι,.ασ[α - Οτι έ"/.εiΎo :τ ού συ μσ αίνει ·Ενδιαφερθή/-αμε γιά άΙJ.ο πράγμα, /-αί εΙμαι εδώ γιά νά σας
eza. avα ά::α]όσπσ σd.;r lc-r.{r;α.σrι , στη χ ω ρ ο-χ ρσ>lι/-ή έντό:τιση , δείξω , εφ έτος , ά...ό ποιό δρόμο αυτές οΙ μετατοπίσεις ενδιαφέ­
lY:z:_. q-u.:.I ιπι; "i.aT(J"i:q-f..a το;: χ ρσιm: .. ροντος f:/tvav πάντοτε πρός τήν /-ατεύθυνση της ά...ομόνωσης
τών δομο:w , γ ιά τίς όποϊες μιλοϋν στρα6ά, μέσα στήν ανάλυση,
·.Q..T.;Z , (:.J' ή έ:c,fn:μία &έί ,kya τΙ-τοτε wjλJ :ταρά νά μεταφέρει
.:tfό'ς: ε-.rcι μiJ,jnr. :tfrrwτε at-Y!Oμo ,.αι :τερ ιoρ ισμΈVo, αirrό πού "(ιά τίς όποϊες μιλοϋν σχεδόν σάν προφήτες. Πάρα πολύ συχνά,
{~ιjCζa l:.ι:τό μιά a ,'&,r a τσϋ παg εί.eάντο ;, ό Φρ ΌUντ τή λέει δια6άζovτας τίς /-αλύτερες θεωρητι/-ές μαρτυρίες πού οί αναλυ­
t-.σr&:Jo b/.crw..ι;τ'l. Βί.i..-τσι.:με Οτι ό δρ o~ ά/-uτάί.υτη ΈJ-ι:ιΌεΟ αιιJJ­ τές προσ/-ομίζουν από τήν εμπειρία τους, ε-ι.ουμε τό αίσθημα πώς
νz.τl.α" ά..-τό τή'ι πιό lwτα&fj (L.ό Οί.ες: τΙς πραγματι/-ότητες" Ή ΧQειάζovται έρμηνεία" Θά σάς τό δείξω εν καιρώ, όταν θά εξετά­
ιt7..ατf.ύ,,_'τTi L-τι61:μiα, α:" ;Υμ:ίηε!. ά...ό τ{Υν χρ όνο, σέ π ο ιόν πΙ­ σουμε αυτό :ro~ ε{ναι τό πιό ζωντανό, τό πιό καυτό τής εμπειρίας
·I(J.'//J. ά-..rf(ι~a ΜWα atf(V τάξη ΤΠΝ πραγμάτων ; - ιΊ"φ ού, τι εΙναι ~ας, δηλαδη τη μετ~6ί6αση, στήν όποία 6λέπουμε νά συνυπάρ­
::·tj{ι:rWL~ ύ.ν (YI. L αί:τό πα(; (jw.q/.d, (J.παρ άί"ί.υ"Ζτσ, i:vav δριαμένο χουν οΙ μαρτυρίες οι πιό αποσπασματικές καί οΙ πιό διαφωτιστι­
zewo; Δ{:v Uρ(.α%l':tαι 00(71 6λjαγε τό σημείο οπου Ζρ ειάζ εται νά
κές, μέσα σέ μιά όλική σύγχυση"
nUL,..lj (.vοvμ δ{π.ί.α στη δ ιΙι.lμ εω. , 01JO(o. τιίιν πψχ;μάτων, εναν .κι α'lιτό σάς ~ξηγεί γιατί δέν πηγαίνω πρός αύτήν παρά 6ήμα
άΧι..() το6:ω f)ΠUl1ξης uriΊ Z (}{YY(Ju ; - ενα χρΌVo ί.ΟΥιΧό; Ξ ι':.ρ ιιτε δη πeός 6ημα,. διότι, ίξίσου καλά , γι' αύτό πού πρόκειται νά σάς
κι,Φ fιrffJ Οίξu τό Μ,μα α(JΤ{, σ' tva μ(1) Χf;(μ ενn. μιλήσω - τό άσυνείδη ''-- άλ
στό bτί - το, την uιαν
ηψη - <Ιλλοι θά σάς μιλοϋσαν
Ζι:J:,1{Jfjρίσ~,(ΙVμε Μ(ί) τΎ(Υ έρρ'υΟμη δομή Τ()1; παλμο1; τής σχισμής , πε~σ της μεταο(6ασης, λέγοντας πώς περί αύτοϋ πρόκει.
ται. Λκουμ ε πολ' ά "
π.ού Υ'!- τή I.εΙΤ(J1)f!(w. της (Ηί,ς μΙί.ησα τΎ,ν τελευταία φορά. 'Η βασ εΖνι ' υ αυχν στι, παραδείγματος χάρη, ή μετα6ί-
φe1ηωJ.α l.μφάνωη '(ίνεται άνύ.μεσα ατά δύο αημι!ία, τό άρχικό ύπάη , ι lH μι(ι έπαν(.ιληψη" Δ έν λέω δτι εLναι λάθος καί δτι δέν
ι>χ ιι ~ΠHν(.ιλη'ΙΙΎ\ μέσα ' . 6 ί6 ' ,
Υ.α( τό τεί.ιί'.ό, ταυ ί.ιj'\(Ι'ι''<J'ύ α:iJtΟ'ι; χρ6νου - άνάμεσα (/' έκεΙνη τΥ, σ~ Οχ {ιοη fι. ' 1ι στη μετα αση. Δεν λέω δτι Μν εLναι
(nLγILfI 't(J'ύ fJίΙπω, 0 7MJ κάτι πάνΤ(Yrε έκOλlβεται, καΙ μάλιστα α(ιωι' ~ήlν ~~ ι τr~νλ !ιιπ ειι,>ία η~lς μετα6 ίβασης πού ό Φρόυντ πλη-
χάνtται, άπό tf/ν (δια τή δ ιαΙυΟηιιη , καΙ ιι' έκεΙνη τΥ,ν ύπεκφε1ι. . ι!π(ιν\~ η,Ι'η At κ . χ' -
ΤΙΠοτ ε ν(~ ά' t· · ω vtL η tνVOLa της έπανάληψης δέν εχει
γΟ11σα υΤΙΊιι Υ, όπου . άκρι66.ις, 11 σύλληψη τού άσυνεΙδητου δέν Ι![μαι) κ νει μέ τήν εννοια τΥlς μι-τα6 Ι6ασης. 'Εξαιτ(ας αύτοϋ
ιιναγκαομ{:νος ι. - δ' ,
. ν(λ της ωσω την προτεραιότητα μέσα στήν

Scanned by CamScanner
50 ΖΑΚ .ΛΑΚΆΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11
~ξ'lγησ,' μας, νά ηϊς δώσω τό λογικό ~ρo6άδι?μα. ,Για_τί αν ακο.
λουθούσα t1'χρονολογική σειρά θά σημ~ινε οτι ευνοω τό διφο.
ρούμενο ηϊς ~νoιας τής επανάληψης, που προέρχεται από τ6 γε.
γονός δτι '1 ανακάλυψ,' της ~ινε μέσα από τά ψηλαφίσματα Πού
άπαιτούσε '1 εμπειρία τής μετα6ί6ασης.
Θέλω νά τονίσω τώρα, δσο εκπληκτική κι αν ή ,διατύπωση
μπορεί νά σάς φανεί, δτι '1 θέση του, ή τόσο φευγαλεα καί τόσο
ασταθής, δόθηκε στό ασυνείδητο από τό διά6ημα τού εύρέτη του.
'Η ύπόσταση τού ασυνείδητου, πού σάς τή δείχνω τόσο εύ.
θραυστη στό δντικό επίπεδο, εΙναι ήθική. Ό Φρόυντ, μέσα στή
δίψα του γιά αλ,lθεια, λέει: Γιά σ,τι κι αν πρόκειται, πρέπει νά
πάμε - γιατί, κάι-του, αυτό τό ασυνείδητο ~μφανίζεται. Κι αυτό,
τ6 λέει από τήν πείρα του αυτού πού ήταν μέχρι τότε, γιά τόν
γιατρό, ή πραγματικότητα ή πι6 απαρνημένη, ή πιό καλυμμένη, ή
πιό συγκρατημένη, ή πιό απόΌλητη, ή πραγματικότητα τού ύστε·
ρικού, ~φόσoν εΙναι - κατά κάποιον τρόπο από καταγωγής -
σημαδεμένη μέ τό σήμα τής απάτης.
ΒέΌαια, αυτό μάς πήγε σέ πολλά άλλα πράγματα μέσα στό πε·
διο όπου δδηγηθήκαμε από αυτό τό αρχικό διάΌημα, από τήν
ασυνέχεια πού συνιστά τό γεγονός Ότι ενας άνθρωπος εύρέτης, ό
Φρόυντ, εΙπε: Έκεί εΙναι ή χώρα σπου όδηγώ τό λαό μου. Γιά
πολύ καιρό, αυτό πού Ετοποθετείτο σ' αυτό τό πεδίο φάνηκε ση­
μαδεμένο άπό τά χαρακτηριστικά τής αρχικής του ανακάλυψης­
τής επιθυμίας τού ύστερικού. Σύντομα δμως ενα τελείως άλλο
πράγμα έι-τι6λήθηκε, τό όποίο - καθώς εΙχε ανακαλυφθεί πιό
μπροστά - ήταν πάντοτε διατυπωμένο μέ αργοπορία, καθυστε~
ρημένα. Γιατί ή θεωρία δέν εΙχε σφυρηλατηθεί παρά γιά τίς
προηγούμενες άνακαλύψεις. Μέ τρόπο πού Όλα πρέπει νά ξανα­
γίνουν, συμπεριλαμΌανόμενου κι εκείνου πού αφορά τήν επιθυ­
μία τού ύστερικού. Αυτό μάς επι6άλλει ενα εΙδος άναδρομικού
πηδήματος αν θέλουμε νά τονίσουμε ~δG) τό ουb'ιώδες τής τοπο­
θέτησης τού Φρόυντ πού θίγει τό τί συμΌαίνει μέσα στό πεδίο τού
άσυνείδητου.
Δέν θέλω νά πιJ) μέ τρόπο ~μπρεσιoνιστικό Ότι τό διά6ημά του
εΙναι ~ιJ) ήθικό - δ(ν σκέφΤ9μαι αυτό τό περίφημο κουράγιο τού
?οφού πού δέν ύπΟ"ι.ωρεί μπροστά σέ τίποτα, εΙκόνα πού χρειά­
ζεται νά τή μετριάσουμε, δπως δλες τίς αλλες. VΑν λέω ~δώ δτι ή
ΓΙΑ Το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑIΟΤfιΤΑΣ
5/
ύπόσταση τού άσυνείδητου εΙναι ήθική, καί Οχι όντική εΙνα
άκριΌώς γιατί δ Φρόυντ, δ ίδιος, δέν τό προτάσσει Όταν δί~ει στ~
ασυνείδητο τήν ύπ-.>στασή του. Κι αυτό πού λέω '{ιά τή δίψα τής
αλήθειας πού τόν εμψυχώνει άποτελεί εδώ μιάν άπλή ενδειξη γιά
τά [χνη τώ~ πρoσ~γγίσεων π.?ύ θ~ μάς επιτρέψουν νά αναρωτή­
θούμε πού ηταν το πάθος του Φρουντ.
'Ο Φρόυντ ξέρει 8λη τήν εUΘραυστότητα τών κυματισμό)ν τού
άσυνείδητου 8σον αφορά αυτή τήν κατηγορία, σταν εισάγει τό
τελευταίο κεφάλαιο τής Έπιστήμης τών όνείρων μέ τό όνειοο
εκείνο, πού, απ' 8λα 8σα άναλύονται σ' αυτό τό Όιολίο, έχει μ~ά
ξεχωριστή μοίρα - σνειρο αιωρούμενο γύρω άπό τό πιό αγωνΙώ­
δες μυστήριο, αυτό πού ένώνει εναν πατέρα μέ τό πτώμα τού
γιού του δίπλα του, τού νεκρού γιού του. Ό πατέρας ύποκύ­
πτοντας στόν ϋπνο Όλέπει νά ξεπροΌάλλει ή εικόνα τού γιού του,
πού τού λέει - Δέν Όλέπεις, πατέρα, στι καίγομαι; Καί καίγεται
πραγματικά, εκείνη τήν ωρα μέσα στό διπλανό δωμάτιο.
Γιατί λοιπόν νά ύποστηρίζει τή θεωρία πού ανάγει τό όνειρο
σέ εικόνα μιάς επιθυμίας, μ' αυτό τό παράδειγμα όπου, μ' ενα
εΙδος πύρινης ανταύγειας, ακριΌώς μιά πραγματικότητα, σχεδόν
πιστή αντιγραφή, μοιάζει εδώ νά άποσπά τόν όνειρευόμενο ά,-τό
τόν ϋπνο του; Γιατί, αν σχι γιά νά μάς ύπενθυμίσει ενα μυστήριο
πού δέν εΙναι tC:COt' αλλο παρά ό κόσμος τού ύπερπέραν, καί δέν
ξέρω ποιό μυστικό μοιρασμένο άνάμεσα στόν πατέρα καί σ' αυτό
τό παιδί πού ερχεται καί τού λέει - Δέν Όλέπεις, πατέρα, ότι
καίγομαι; 'Από τί καίγεται; - αν σχι άπ' αυτό πού 6λέπουμε νά
διαγράφεται σ' άλλα σημεία επισημασμένα άπό τή φροϋδική το­
πολογία - άπό τό φορτίο τών άμαρτημάτων τού πατέρα, πού τό
κουΌαλάει τό φάντασμα μέσα στόν μύθο τού ν Αμλετ, μύθο πού δ
Φρόυντ τόν συμπληρώνει μέ τόν μύθο τού Οιδίποδα. Ό πατέ­
ρας, τό VΟνομα-τού-Πατρός, ύποστηρίζει τή δομή τής επιθυμίας
μ~ζί μέ τή δομή τού νόμου - άλλά ή κληρονομιά τού πατέρα, πού
μας bτισημαίνει δ Κίρκεγκωρ, εΙναι τό άμάρτημά του.
'Από πού προΌάλλει τό φάντασμα τού ν Αμλετ; - αν μή ά,-τό τόν
τόπο από 8που μάς καταγγέλλει 8τι στό ανθος τού άμαρτήματός
του πιάστηκε, θερίστηκε _ καί σχι μόνο δέν δίνει aτόν Αμλετ τίς
W
άπαγορεύσεις τού Νόμου πού μπορούν νά κάνουν τήν επιθυμία
Του νά ύφίσταται, άλλά, άντίθετα, σέ κάθε στιγμή. έχουμε μπρο-
Scanned by CamScanner

ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡΙο 11
52
στά μας μιά δαθειά άμφισδ11τηση αύτού τού ύπερδολΙΚά Ιδανι_
κού πατέρα.
"Ολα εΙναι προσιτά, άναδυόμενα, σ' αύτό τό παράδειγμα πού δ
Φρόυντ .θέτει εδώ γιά νά μάς δείξει κατά κάποιον τρόπο οτι δέν
τό εκίιεταλλεύεται, ότι τό εκτιμά, τό ζυγίζει, τό δοκιμάζει. Έδώ,
όπ' αύτό τό πιό γοητευτικό σημείο μάς περισπά τήν προσοχή γιά
νά μπεί σέ μιά συζήτηση .πού άφορά τή λήθη τού ονείρου καί τήν
άξία τής άν.αμετάδοσής του άπό τό υποκείμενο. Ή συζήτηση
αύτή στρέφεται δλοκληρωτικά γύρω άπό εναν δρισμένο άριθμό
όρων πού άρμόζει νά υπογραμμίσουμε.
'0 μείζων δρος, πράγματι, δέν εΙναι άλήθεια. ΕΙναι GewiSS-
heit. 6ε6αιότητα. Τό διάδημα τού Φρόυντ εΙναι καρτεσιανό - μέ
τήν Εννοια ότι ξε-Ιtινά άπό τό θεμέλιο τού υποκειμένου τής δε­
δαιότητας. Πρόκειται γι' αυτό γιά τό δποίο μπορεί κανείς νά εΙ­
ναι δέ6αιος. Γι' αύτό τό σκοπό, τό πρώτο πράγμα πού πρέπει νά
κάνει εΙναι νά ξεπεράσει εκείνο πού συνδηλώνει καθ .ετί πού ερ­
χεται όπό τό περιεχόμενο τού άσυνείδητου - είδικά οταν πρόκει­
ται νά τό φέρουμε στήν επιφάνεια άπό τήν εμπειρία τού ονείρου
- νά ξεπεράσει ε-ι.είνο πού επιπλέει παντού, πού διαστίζει, κηλι­
δώνει, λε-ι.ιάζει τό κείμενο κάθε άνακοίνωσης όνείρου - Δέν εΙ­
μαι σέσαιος, άμφισάλλω.
ΚαΙ ποιός δέν θά άμφέ6αλλε δσον άφορά τή μετάδοση τού
όνεΙρου δταν, πράγματι, ή Μυσσος άνάμεσα σ' αυτό πού διώ­
θηκε καΙ σ' αυτό πού άναφέρεται εΙναι τόσο προφανής;
Ώστόσο - αυτό τό τονίζει δ Φρόυντ, μέ ολη του τή δύναμη - ή
άμφι60λΙα, εΙναι τό στήριγμα τής δεδαιότητάς του.
Τήν αΙτιολογεί: εΙναι άκρι6ό)ς, λέει, τό σήμα οτι υπάρχει κάτι
πού πρέπει νά διαφυλαχτεί. ΚαΙ ή άμφιδολία εΙναι τότε σήμα τής
άντΙστασης.
Ή λειτουργΙα πού δΙνει στήν άμφι60λία μένει ώστόσο διφο­
ρούμενη, γιατί αυτό τό κάτι πού πρέπει νά διαφυλαχτεί μπορεί
έξ(σου καλά νά εΙναι τό κάτι πρύ πρέπει νά εμφανιστεί - αφού,
[-τσι κι άλλιιί)ς, αυτό πού ίμφανίζεται, δέν εμφανίζεται παρά
μόνο κάτω άπό μιά VerkIeiιlung, μεταμφίεση, καί επίπλαστο επί­
σης, πού στέκει μέ δυσκoλCα. Πάντως, αυτό πάνω στό δποίο επι­
μένω εΙναι δτι υπάρχει ϊ-να σημείο οπου συγγενεύουν, συγκλί­
νουν τ(ι δύο διαβήματα τού Ντεκάρτ καί τού Φρόυντ.
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ
53
ΓΙΑ ΤΟ
'ο Ντεκάρτ μάς λέει - Βεσαιώνοάμαάι, από τό, στι ~.ι:φισάλ~ω,
, μαι καί - θά έλεγα, γι ν παραμεινω σ εναν τυπο
πώς σκεΠΤΟ , ό δ' άλλά' - , . ,
δχι περισσότερο συνε;ό άζΠ? τ ν ιάκο του: ,που μας'ΑΕΠι;ρε:
ποφύγουμε τη συ ητηση π νω στο σκεπτομαι -
πει ν ά ά
πο το
1 Σ - , ,δ ,.
στι σκέπτομαι, ε fal.
γ εγονός ryμειω?τε ζ~ παρ ο ~ πως ~πεκ-
, οντας τό σκέπτομαι, υπεκφευγω τη συ ητηση που προκυπτει
~~γ τό γεγονός οτι αύτ~ τό σκέπτ?μ~ι, γΙ,ά μάς, δ_έν ,ιιπ?ρεί δέ­
e. νά αποσπαστεί άπο τό γεγονος οτι δεν μπορ ει να το διατυ-
υαια ό - ά' δ Υδ
ώσει παρά μέ τό νά μάς τ πει, εμμεσα
V
- πρ γμα που ι ιος
~ νάει. Αυτό τό κρατάμε κατά μέρος: πρός: τό παρόν.
~έ τρόπο ακριδώς αναλογικό, δ Φρόυvτ, έκεί οπου αμφι6άλ­
λει - γιατί τελικά εΙναι τά δικά του όνειρα καί αυτός είναι πού,
στήν αρχή αμφι6άλλει - εχει τή 6ε6αιότητα οτι ύπάρχει μιά σκέ­
ψη, πού εΙναι ασυνείδητη, πράγμα πού σημαίνει ότι αποκαλύπτε­
ται ώς απούσα. Σ' αυτή τή θέση καλεί, μόλις εχει νά κάνει μέ
άλλους, τό σκέπτομαι απ' όπου πρόκειται νά αποκαλυφθεί τό
υποκείμενο. Τελικά, αυτή ή σκέψη είναι 6έ6αιο οτι ύπάρχει εκεί
μόνη της μέ δλόκληρο τό εΙμαι της, αν μπορούμε νά πούμε - φτά­
νει μόνο, καί αυτό είναι τό άλμα, κάποιος νά σκεφτεί στή θέση
της.
Έδώ αποκαλύπτεται ή ασυμμετρία ανάμεσα aτόν Φρόυντ καί
στόν Ντεκάρτ. Δέν 6ρίσκεται διόλου aτό αρχικό διάδημα τής θε­
μελιωμένης δε6αιότητας τού ύποκειμένου, αλλά στό οτι, σ' αυτό
τό πεδίο τού ασυνείδητου, τό ύποκείμενο εΙναι εδώ στό σπίτι
του. ~αί επειδή δ Φρόυντ ύποστηρίζει τή 6εδαι6τητά ~oυ γίνεται
ή προοδος απ' οπου μάς αλλάζει τόν κόσμο.
Γιά τόν Ντεκάρτ , στ ό αρχικο
' , cοgιtο
. - οι• καρτεσιανοί ας είναι
συγκατc:οατικοί μαζί μου, αλλά τό προτείνω γιά συζήτηση - αύτό
ίΟ ό~oιo στοχεύει τό σκέπτομαι, aτό μέτρο πού γέρνει ατό εΙμάι
ε ~αι ε;α πραγματικό - αλλά τό αληθινό μένει τόσο απέξω πo~
~ε συνlΧ,7ια χ~ειάζεται aτόν Ντεκάρτ νά δεδαιωθεί γιά τί' - αν
π~~oγ~ θ~ναν A~λo πού δέν θά εΙναι απατηλός, ~αί πού' επι­
δάσει~ τ- ~~ρει, άπό τήν _ϋπαρξή του καί μόνο, νά εγγυάτ~ι τίς
τήν ά ης ηθειας, νά του έγγυάται δτι ύπάρχουν στήν ίδια του
πραγ:~~~tενιΙ~ή ~oγικ~ τά απαραίτητα θεμέλια ωστε τό ίδιο τό
6ρίσκει τ' διΧ α τ δ~oιo ~όλις διαδεδαιώθηκε, νά μπορεί νά
η σταση της άληθειας. Δέν μπορώ παρά νά επισημά-
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ
54 1011
νω tlι ν καταπλη ιτική. συνέπεια Π.?ύ ε~χε ~ ανάθεση ~υτή τής αλή_
θ ει ας στά χέρια τού Αλλου, έδω του τελειου Θεου , πού η αλ'_
", - δ δ' ' ν η τ ό κ'
θεια ErvaL δική του υποθεση αφου, τι ηποτε κ~ι αν ηθελε ν'
b
πεί θά ,t. tav πάντοτε 11 αλ11θεια - ακόμα κι αν εΙχε πεί δτι δύα
J, 'Ι , , 'λ'θ
καί δύο κάνουν πέντε, θα ηταν α η εια .
ο schύa δέν ειναι
Τί συνεπάγεται αυτ?; ~ αν ΟΧ,Ι δτι, εμείς θά yπ~Ρέσoυμε ν' αΡΧί_
σουμε νά παίζουμε με τα μικρα γραμματα της αλγεορας πού με­
τατρέπουν υΙ γεωμετ9ία σέ α~άλυση - ~τι η ~ό~τα ε~ναι ανοιχτή
στή θεωρία τών συνολων - οτι μπορουμε να επιτρεπουμε aτόν
έαυτό μας τά πάντα σάν ύπόθεση αλήθεια~. , ρούν νά τού πούν - Μά, τότε, πού εΙναι αύτό τό περίφημο ασυ­
... Ας τ' αφήσουμε δμως αυτά, πού δέν εΙναι διόλου ή δουλειά
μας, εκτός μόνο aπό τό στι ξέQ.ουμε πώς εκείνο πού ξεκινα στό
t:τL-τεδο τού ύποκειμένου δέν εΙναι ποτέ χωρίς συνέπεια, μέ τήν
προϋπόθεmι δτι ξέρουμε τί σημαίνει αυτός ό σρος - ύποκείμενο.
Ό Ντεκάρτ δέν τό ήξερε, εκτός από τό Ότι ύπήρξε τό ύποκεί­
μενο μιας οεοαιότητας καί ή απόρριψη κάθε προηγούμενης γνώ­
σης,- εμείς σμως ξέρουμε, χάρη στόν Φρόυντ, Ότι τό ύποκείμενο
τού ασυνείδητου εκδηλώνεται, Ότι σκέπτεται προτού νά μπεί στή
ΟεΟαιότητα.
Μας οαραίνει τά χέρια. Ειναι ή αμηχανία μας . 'Αλλά εν πάση
περιπτώσει, εΙναι πιά ενα πεδίο πού δέν μπορούμε νά τό αποφύ­
γουμε, ως πρός τό ερώτημα πού μας θέτει.
3 τής ύστερικής Όσο καί τής επιθυμίας τής δμοφυλόφιλης. Κι ετσι _
Θέλω νά τονίσω τώρα στι, εκτοτε, τό συσχετικό τού ύποκειμέ­
νου δέν εΙναι πιά ό απατηλός ν Αλλος, είναι ό απατημένος ν Αλλος.
Καί αυτό τό αγγίζουμε μέ τό δάχτυλο μέ τόν πιό συγκεκριμένο
τρόπο μόλις μπούμε στήν εμπειρία τής ανάλυσης. Αυτό πού τό
ύποκείμενο φοοαται περισσότερο, είναι μήπως μας απατήσει,
μήπως μας κάνει ν' ακολουθήσουμε ψεύτικα ιχνη, ή πιό άπλά,
μήπως aπατηθoύμε εμείς, γιατί στό κάτω κάτω, είναι εντελώς
φανερό, καί μόνο ολέποντας τό πρόσωπό μας, Ότι ειμαστε αν­
θΡ~ΠOΙ,πoύ μπορούμε νά απατηθούμε Όπως Όλος ό κόσμος.
~στo~o, αυτό δέν ταράζει τόν Φρόυντ, γιατί - αύτό ακριβώς
Π9 επει να καταλάοουμε, καί ειδικά διαοάζοντας τήν πρώτη πα­
ραγραφο αυτού τού κεφαλαίου πού αφορά τή λήθη τών ονείρων
ΓΙΛ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ 55
, ση' ματα διασταυρώνονται, καί θά πρέπει νά λογαριάζουμε
- τα " λο_ λ θ θ - λ' ,
α θετί θά πρεπει 'ε να UJLE ευ ερω ουμε, εει, να frei machen
' " ζ ,
από δλόκληρη τήν ,κλιμακα ~τιμησης, που επι ,ητείται έδ,ώ, Preis-
"tzung τής έκτιμησης εκεινου που ε{ναι σιγουρο και εκείνου
" '
σιγουρο. 'Η' πιο λ επτη'νεν δ ει ξη σ τι κάτι μπαίνει
ποέσα στό πεδιο " ,
πρεπει "
να εχει, γι ά μας,
- την'"δ ι ια αξ'ια νιχνους ως
μ , , 'ο
πρός το υποκειμε; . . , , _ ,
'Αργότερα, στην περιοοητη παρατηρηση μιας δμοφυλοφιλης,
περιπαίζει αυτούς πού, σέ σχέση μέ τά ονειρα τής κοπέλας, μπο­
νείδητο πού θά μάς εκανε νά φτάσουμε aτό πιό άληθινό, σέ μιά
αλήθεια, λένε μέ ειρωνεία, θεϊκή; Νά πού ή ασθενής σας σάς κο­
ροίσεύει, άφού εκανε, μέσα στήν ανάλυση, δνειρα lπίτηδες γιά
νά σάς πείσει στι έπέστρεφε σ αύτό πού τής ζητούσαν, aτό νά
τής άρέσουν οί αντρες. Ό Φρόυντ δέν εχει πάνω σ' αυτό καμιά
αντίρρηση. Τό ασυνείδητο, μάς λέει, δέν εΙναι τό δνειρο. Αυτό,
στό στόμα του, πάει νά πεί, Ότι τό ασυνείδητο μπορεί νά ασκεί­
ται πρός τήν κατεύθυνση τής εξαπάτησης, καί στι αυτό δέν εχει
γι' αυτόν καμιά αξία αντίρρησης. Πράγματι, πώς δέν ύπάρχει
ιΥ.ήθεια τού ψέματος; - αυτή ή αλήθεια πού καθιστά απόλυτα
('Η'νατό, παρά τό ύποτιθέμενο παράδοξο, τό νά λέμε: ψεύδομαι.
Άπλώς, ό Φρόυντ, σ' αυτή τήν περίπτωση, δέν πέτυχε νά δια­
τυπώσει ορθά αυτό πού ήταν τό αντικείμενο τόσο τής επιθυμίας
τόσο ως πρός τίς μέν Όσο καί ως πρός τίς δέ, τόσο ως πρός τή
Ν;όρα, Όσο κ_αί ως πρός τήν περίφημη δμοφυλόφιλη - αφέθηκε
να, ξεπερασ;ει, ~α~ ή θεραπεία διακόπηκε. 'Ως πρός τήν έρμη­
νε,ια του, ε~ν<;ι ο, ι~ιoς ακόμα διστακτικός, κάπως πολύ νωρίς,
κα,πως πολυ ,αργα. Ο Φρόυντ δέν μπορούσε ακόμα νά δεί - έλ­
λειψει, στ~γματ~ν δομής πού είναι αύτά πού ελπίζω νά τά ξεχωρΙ­
σ~ γι~ σας - να δεί ότι ή Επιθυμία τού ύστερικού - αναγνώσιμη
~ε τρo~o πα.?ιφα~ στήν παρατήρηση - είναι νά ύποστηρΙζει τήν
πιθ~μια τ?υ πατερα - στήν περίπτωση τής Ντόρας, νά τήν ύπο­
στηριζει με πληρεξούσιο.
'~τόσ~ ε~δηλη εύαρέσκεια τής Ντόρας γιά τήν περιπέτεια τού
π~τερα με τη γυναίκα τού κυρίου Κ., πού τόν αφή~ει νά τή φλερ­
ταρει, εΙναι ακριοώς τό παιχνίδι τό δποίο τής χρειάζεται γιά νά ·
Scanned by CamScanner

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ[ο 11
56
ύποστηρίξει τήν έπιθυμία τού ~ντ~α. K~ ετσι τό πέρασμα στην
πράξη, τό χαστούκι τής ~ιακ~πη~ των ~εσεων, μ~λις δ ενας άπό
τούς δύο, δ κύριος Κ . , δεν της λεει, - Δ εν ένδιαφερομαι γιά σάς
άλλά - Δέν ένδιαφέρομαι γιά τή γυναίκα μου, δείχνει δτι tή~
χρειάζεται νά διατηρείται αύτός δ δεσμός πρός εκείνο τό τρίτο
στοιχείο πού τής έπιτρέπε~ νό. δλ~ει ~τ~ ή επι~υμία_ύφί~αται, ή
ετσι κι άλλιώς άνικανοποιητη - τοσο η ΕΠιθυμια του πατερα πού
τήν εύνοεί πιστεύοντας δτι εΙναι ανίκανος , δσο καί η δική της
έπιθυμία, πού, ώς επιθυμία τού' Αλλου, δέν μπορεί νά πραγμα­
τοποιηθεί.
·Οπως έπίσης, δικαιώνοντας γιά μιά ακόμη φορά τόν τύπο πού
έδωσα, καί πού εχει τήν καταδολή του στήν εμπειρία τού ύστερ ι­
κού, γιά νά τόν τοποθετήσουμε στό σωστό του επίπεδο - ή έπιθυ.
μία τού αντρα, εΙναι ή έπιθυμία τού νΑλλου - η δμοφυλόφιλη
δρίσκει στήν επιθυμία τού πατέρα μιάν άλλη λύση - νά τήν προ­
καλέσει αύτή τήν επιθυμία τού πατέρα. Διαδάστε πάλι τήν παρα­
τήρηση, καί θά δείτε τόν χαρακτήρα τής φανερής πρόκλησης πού
παρουσιάζει δλόκληρη η συμπεριφορά αύτής τής νέας κοπέλας , ή
δποία άφού προσκολλάται στά δήματα μιάς γυναίκας τού ημικό­
σμου, πολύ γνωστής μέσα στήν πόλη, δέν σταματά νά εκθέτει τΙς
ΙΠποτικές φροντίδες πού τής προσφέρει, ως τήν ημέρα πού, συ­
ναντώντας τόν πατέρα της - συναντώντας στό δλέμμα τού πατέ­
ρα της τήν άποφυγή, τήν περιφρόνηση, τήν άκύρωση αύτού πού
συμδαίνει μπροστά του - πέφτει άπό τό κιγκλίδωμα μιάς μικρής
σιδηροδρομικής γέφυρας. Κυριολεκτικά, δέν μπορεί πιά νά συλ­
λάβει, παρά μόνο αύτοκαταλυόμενη, τή λειτουργία πού εΙχε ή
ίδια: νά δείχνει στόν πατέρα πώς εΙναι κανείς, δ ίδιος, ενας φαλ­
λός άφηρημένος, ηρωικός , μοναδικός, καί αφιερωμένος στήν
ύπηρεσία μιάς κυρίας.
Αύτό πού κάνει η δμοφυλόφιλη στό Όνειρό της, ξεγελώντας τό~
Φρόυντ, εΙναι πάλι μιά πρόκληση πού αφορά τήν έπιθυμία του
πατέρα - ΘLλετε νά dyanιιj τούς αντρες, θά 'χετε δσα θέλετε δνει:
ρα άγάπης γιά τούς αντρες. ΕΙναι η πρόκληση μέ τή μορφή του
χλευασμού.
Δ έν έσπρωξα τόσο μακριά αύτό τό άνοιγμα παρά μόνο Ύ.Ι ν
- ..δ
σάς έπιτρ έψω ν(ι διακρίν ετ ε ττ\ν τοποΟέτηm\ του φρo~ ικ
ου δια-
6ήματος ώς πρός τό ύποκείμενο - άφού, στό πεδίο του ασυνε η
μα
ΓΙΑ το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ
57
του, τό ένδιαφερόμενο εΙναι τό ύποκείμενο. Διέκρινα πσι τή λει­
τουργία τού ύποκειμένου τής δεδαιότητας σέ συσχετισμό μέ τήν
αναζήτηση τής αλήθειας.
Τήν έπόμενη φορά θά προσεγγίσουμε τήν Evvοια τής έπανάλη­
ψης, αφού αναρωτηθούμε πώς νά τή συλλάδουμε, καί θά δούμε
μέ ποιό τρόπο από τήν έπανάληψη, σάν έπανάληψη τής απογοή­
τευσης, δ Φρόυντ συνταιριάζει τήν εμπειρία, σάν εμπειρία απο­
γοητευτική, μέ ενα πραγματικό πού θά εΙναι στό έξής, στό πεδίο
τής επιστήμης, τοποθετημένο ώς αύτό πού τό ύποκείμενο εΙναι
καταδικασμένο νά μήν πετυχαίνει, άλλά πού αύτή η ίδια η απο­
τυχία αποκαλύπτει.
AΠANTHΣElΣ
Χ.- Χρόνος λογικός καί χρ6νος-ύπόσταση τών πραγμάτων δέν
εΙναι ταυτόσημοι;
Ό ~oγι~ός χρόνος απαρτίζεται άπό τρείς χρόνους. Πρώτα, ή
σ:r ιγμη :ου ~λέπω - πού δέν εΙναι διόλου δίχως μυστήριο, παρ'
δλο π~υ δ~ιστηκε αρκετά σωστά μέσα σ' αύτή τήν ψυχολογική
εμπειρια της διανοητικής διεργασίας πού εΙναι τό insight. Μετά,
δ xρ~νoς γιά νά καταλά6ω. Τέλος, ή στιγμή τού συμπεραίνω. Αύ­
τό δεν εΙναι παρά μιά μικρή ύπενθύμιση.
Γιά νά εννοήσουμε τί εΙναι δ λογικός χρόνος, πρέπει νά ξεκινή­
σουμε άπό τό δη στήν αφετηρία δ σημαίνων συνδυασμός εΙναι
δ~δoμένoς. Πάνω σ' αύτή τή δάση, πρέπει νά παρουσιάσω τώρα
δυο δρους πού απαιτεί, δπως θά τό δούμε, '~ λειτουργία τής έπα­
νά~ψης - τή Wil\kίir, τό αύθαίρετο, καί τό Zufal\, τό τυχαίο.
Ι τσ~ δ Φρόυντ , γιά τήν έρμηνεία τών όνείρων, εξετάζει ποιές
ά ά Ε ναι ?ι συνέπειες τού τυχαίου τής μεταγραφής, καί τού αύθαίρε­
~?~των συσχ~τίσεων - γιατί νά αναφέρεται τούτο σ' εκείνο αντί
Ιδ- φέ α δποιοδηποτε άλλο πράγμα; ΕΙναι βέβαιο δτι δ Φρόυντ μάς
ρνει ~τσι στήν καρδιά τού έρωτΤ\ματος πού θέτει η σύγχρονη
Scanned by CamScanner
 μ:

58 ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣεΜΙΝΑΡΙο 11 . ΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ 59

ΓΙΑ ΤΟ ΥποΚΕI

ά ναπτυ
' ξη τ
ω-ν επιστημών 'στό
, μέτρο
_ πού άποδεικνύουν τί t""'O.
οι .... ,
ά κατηγορια που
' δέν άνήκει παρά στόν πίνακα τού σημαίνον-
ρούμε νά θεμελιώσουμε επάνω ~~ τυχαιο. _, •
,
Τ ιποτε, π,
ράγματι δέν μπορει να θεμελιωθει στο τυχαιο - ύπο.
" , , έ' ~~ς. . , εδώ αύτό άπό τό όπo~o εμφ<:νί~ετ,αι ή τ,άξη
λογισμός τών πιθανοτήτων, στρατηγικ~ς - πo~ να μην νεχει στήν ΣυλλαμδανουμεΣ ' , ο' άναφέρει ό Φρουντ;· Σε τι το στηριζει;
'δητο υ ε τι τ " "
άφετηρία μιά περιορισμένη δόΥ.ηση της κατ?-στ~σης, κι ,αύτό μέ Τ ού άσυνει ,. ό ' καταφέρνει σ' ενα δευτερο χρονο, να το
ΙΙρόκεΙΤ,αι γ ι' αυτ που " 'λ Θ' δ
τη' λειτουργία τής επανα ηψης. ~ α ουμε-
δ ρους σημα ινόντων. "Οταν ή συγχρονη θεωρια των παιγνιων έπε.
δ' - " θ'
,
, ξεργαζομενος - "δ '
ξ εργα' ζεται τη' στρατηγική τών " υο παικτωνθ, " αυτοι α συναντη. λύσει επε " μπορούμε εμεις, να τη ιατυπωσουμε,
, έ ποιο τροπο "
θ ουν
- "ς μεγαλύτερες πιθανοτητες, ο κα ενας τους , να νικη' _ άργoτερ~, μ , Φυσική τού' Αριστοτελη. . .
με τι , λλ ' ζ " δ άναφερομενοι στη .
, ό τόν δρο δτι δ καθένας θα" συ ογι εται οπως αλλος. Τί
V

σει, υπ V V ' "

δίνει τήν άξία του σέ ενα τέτοιο ,εγχειρryμα; - αν oχ~ το οτι, κιό-
λας , τό χαρτί εχει μοιραστεί , τα ση~αινoντ?- ,ση~εια ά~αφ~Ράς " οΦΜΑΝ.. Δ ιατ υπώσατε τη' ν περασμένη χρονιά στι ή άΥωνία
π. Κ "
" , , 'δ
τού προολήματος ε{ναι μέσα γραμμενα , και η λυση δεν θα τά ' δ' ξεγελά. Μπορείτε να συσχετισετε αυτη τη ια-
Ιναι αυτΟ που εν , , Ε Ε' •
ξεπεράσει ποτέ . " , " ετυπωση
, με
, τη' ν όντολΟΥία και τη υευαιοτητα,
wE λοιπόν , γιά δ,τι άφορά τό ~συνειδητo: ο Φρου':.τ αναγει δ,λα
" φτάνουν στη'ν άκοή του , στη λειτουργια καθαρων σημαινον· 'Η ά 'α εΙναι γιά τήν άνάλυση ενας άποφασιστικός δρος
οσα " " , λ - , γω
νι
των . ':'εκινώντας
_ , άπό αύτή την αναγωγη
, αυτο, ειτουργει , και
άναφορ α-ς , γιατί πράγματι, ή άγωνία
, ειναι
1
αυτο
"
που'δ'εν ξ εγελ-α.
μπορεί νά εμφανιστεί , λέει ό ~ρόυντ: μια ~τιγ~η συιu;εΡ,ασμoϋ­ ' Αλλά ή άγωνία μπορεί ντα λει;τει . _ , , , ,
μιά στιγμή δπου αισθάνετ?-ι τ,ο κoυ~αγιo να ":.ρι~ει κ~ι ν? συμπε~ Μέσα στήν εμπειρία, ειναι α~αγ~αιo να Τ,ον ,διο;χ.ετ_ευουμε κα~,
ράνει. 'Εδώ πρόκειται για κατι που άποτελει μερος εκεινου που
αν τολμώ νά πώ, νά ό~ίζoυμε τ~ς δoσ~ις, για ν~ μ~ ~ας κι;τ~κ~υ­
όνόμασα ήθική του μαρτυρί~. , " , ' " , σει. Πρόκειται γιά μια δυσκολια άντιστοιχη μ αυτην που υπαρ­
Ή εμπειρία τού άπoδεικ~υει ~ατ?πιν οτ,ι, ως π~o,ς τ? υπoκει~ χει στό νά συνδέσουμε τό ύποκείμενο μέ τό πραγματικό - δρος
μενο, συναντά δρια , πού εινα,Ι η μη~πεπo~θηση~ η ~ντιστα~ , ~ πού θά προσπαθήσω νά καθορίσω τήν προσεχή φορά ώστε νά
μή-θεραπεία. Ή έπανάμνηση ~μπε,ριε~ει ~αγι;α ενα ορι? Και δι~ διαλυθεί τό διφορούμενο πού εξακολουθεί νά ύπάρχει ώς πρός
χως άμφιοολία , μπορεί κανει~ να τ,ην επιτυχει πλη~ε~~ερα ~ε αύτόν σέ πολλούς άπό τούς μαθητές μου.
τρόπους διαφορετικούς άπό την άναλυση , άνενεργους ομως ως
Τί εΙναι εκείνο πού μπορεί, γιά τόν άναλυτή, νά επικυρώσει
πρός τή θεραπεία. . _ , στό ύποκείμενο αύτό πού συμ6αίνει μέσα στό άσυνείδητο; 'Ο
Στό σημείο αύτό πρέπει νά διακρίνουμε τήν εμδέλεια των δυο
Φρόυντ γιά νά εντοπίσει τήν άλήθεια - σάς τό εδειξα μελετώντας
αύτών κατευθύνσεων, τής επανάμνησης καί τής επανάληψης.
τούς σχηματισμούς τού άσυνείδητου - επαφίεται σέ μιάν δρισμέ­
,Από τή μιά στήν άλλη, δέν ύπάρχει περισσότερο χρονικός προ­
νη σημαίνουσα στίξη . Αύτό πού δικαιώνει αύτήν τήν έμπιστοσύ­
σανατολισμός άπ' δτι ύπάρχει άντιστρεπτότητα. Άπλώς, δ~ ε,Ι­
ναι άντιμεταθέσιμες - δέν εΙναι τό ίδιο ν ' άρχίσουμε άπο τψ
νη, είναι μιά άναφορά στό πραγματικό. 'Αλλά τό λιγότερο πού
επανάμνηση γιά νά εχουμε να κάνουμε μέ τίς άντιστάσεις της
μπορούμε νά πούμε, είναι δτι τό πραγματικό δέν τού παραδίδε­
επανάληψης, η ν' άρχίσουμε άπό τήν επανάληψη γιά νά εχουμε
τ~ι ανετ~. 'Άς πάρουμε τό παράδειγμα τοϋ :Ανθρώπου μέ τούς
ενα εναυσμα τής επανάμνησης. _ ~υκoυς. _ Η έ~αιρετική σπουδαιότητα αύτής τής παράτήρησης στό
A~τό μάς δείχνει δτι ή λειτουργία-χρόνος εΙναι έδώ λογικης εργ~ τρυ Φρουντ, εγκειται στό δτι δείχνει δτι τό πλάνο τής φαν­
τάξης, καί εlνcιι συνδεδεμένη μέ μιά σημαίνουσα διαμόρφωση ~ασιωση~ λειτo~ργεί σέ σχέση μέ τό πραγματικό. Τό πραγματικό
τού πραγματικού. Ή μή-άντιμεταθεσιμότητα, πράγματι, εΙναι ποστηριζει τη φαντασίωση, ή φαντασίωση προστατεύει τό
πραγματικό
. '
Για' να' σα-ς δ ιευκρινισω
' ,,' ,
αυτη τη σχεση,
. θ'.1.ξ ,
α t- ετασω

Scanned by CamScanner
60
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ ι'Σει.ΗΝ
Α,ΡΙο 11

πάλι τήν έπόμενη φορά τόν σπινοζικό διαλογισμό Χ Δ'

ποιώντας όμως εναν άλλο όρο πού θά άντικαθιστά τ6 'κα;ησ~μo.
μα. ηγορη.
ΓΙΑ ΤΟ ΔιΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΩΝ

29 'Ιανουαρίου 1964
Σκέψεις τού άσυνείδητου.
Ό κολοφώνας τής άμφι60λίας.
Άνατροπιί τού ύποκειμένου.
ΕΙσαγωγή στήν έπανάληψη.
Τό πραγματικό Elvat αύτό
πού ξαναγυρίζει πάντα στήν ,δια θέση .

'ζ ά άπουσιάζω γιά δεκαπέντε μέρες καί νά πηγαίνω

Συνηθι ω ν - ' - ί
, " ό εΙδος εθιμοτυπικης ' άνάπαυσης, που μπηκε στ ς
προ? α~ΤO:ς καί πού όνομάζουμε χειμερινά σπόρο νΕχω τήν
συνηθειες μ , " , ό δ'εν θ'α e. - J. '
, , η νά σάς άναγγείλω οτι αυτ συμυει tφετος,
ευχαριστησ - - νδ 'ό ά
αί ή άπου σία τού χιονιου μου ε ωσε το πρ σχημα ν
μιά κ , " '
παραιτηθώ άπό αυτη την υποχρεωση. _
'Η τύχη τά εφερε, ωστε, χάρη σ' αυτό τό γεγονός, νά μπορω
επίσ ς νά σάς άνακοινώσω ενα αλλο περιστατικό, πού εΙμαι
η , "" λ ' , Π ρ-
πολύ ευτυχής νά το γνωστοποιησω σ ενα π ατυτερο κοινο.
ά
γματι, τή στιγμή πού, στό ταξιδιωτικό γραφείο, άπέκρουα τήν
ευκαιρία νά τούς δώσω μερικά χρήματα, μέ ευχαρίστησαν θερμά,
γιατί εΙχαν δεχτεί μιάν αιτηση ταξιδιού άπό όχτώ μέλη τής Γαλ­
λικής Ψυχαναλυτικής Έταιρίας.
'Οφείλω :νά πώ δτι νιώθω πολλή ευχαρίστηση πού σάς τό γνω­
στοποιώ γιατί πρόκειται γι' αυτό πού λέμε μιά άληθινά καλή
πράξη, γι' αυτήν πού τό Ευαγγέλιο λέει - Μή γνώτω ή δεξιά τί
ποιεί ή άριστερά .
'Οχτώ άπό τά πιό εξέχοντα μέλη τής εκπαίδευσης εΙναι λοιπόν
στό Λονδίνο Υιά νά συζητήσουν τούς τρόπους προφύλαξης άπό
τίς Επιπτώσεις τής δικής μου διδασκαλίας. Αυτό εΙναι μιά εγνοια
πολύ άξιέπαινη, καί ή εν λόγω Έταιρία δέν ύποχωρεί μπροστά
?έ καμιά, θυσία γιά τή φροντίδα τών μελών της, έκτός καί αν
ι~ως,_ άπ~ άμοιοαιότητα, τι άγγλική Έταιρία κάλυψε τά εξοδα
αυτου του ταξιδΙΟύ, όπως κι εμείς ειχαμε τή συνήθεια νά καλύ­
~τoυμε τά εξοδα τών μελών της όταν τό ενδιαφέρον τους τούς
εφερνε νά δούν άπό πολύ κοντά τή λειτουργία τής δικής μας.

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο Ιι ΓΙΑ ΤV·", ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑΙΝΟΝ1ΏΝ

ΠΙστΕψα πώς δφειλα νά κάνω αύτή τήν άνακοΙνωση, ούτως ά ορεί τήν έ.ι-τιΟεΟαίωση αύτού πού τού εlzε μάθ •
~ οΙ ύμ\'οι εiιγνωμoσύνης νά σΚΕ.ι-τάσουν μερικά σημαδάκια ν l'πό τ6ν ύστεοικό,
του ι.L'
καί άρχισε νά πρ~zωoα'- με' μι(ιά τόί.
η φ.ϊΕιρία
μη ω
ωστε " έ - , : • _
έκνευρισμοϋ πού πιθανώς φφανιστηκαν σε σχ ση μέ αύτή τήν θινά δίχως προηγουμενο, τί μας εΙπε τότε (ιά τό άσυνειδτιτο' T~
ά.."'tοοτολή . θεωρεί συνιστάμε-:ο κυρίως,Q-,(L άπό_ αύτό πού ή συνΕCδη ,
ρεί νά έπικαλεστει, νά μεταχειριστει, νά ε.."tισημάνει νά1 ~o-
1.πό τά ενδόμυχα, άλλά ώτό αυτό πού, ώτό τή φύση τ' b,t .~
ι.LJ , , - , όν ά'ζ . Φ ου, εν του
δίνεται. ΚΙ αυτ~ πως το ομ ει ο ,Ρόυντ; Μέ τόν ίδιο άi'.oιOώ~
Τήν τελευταΙα φορά, σάς μίλησα γιά τήν εννοια τού άσυνείδη_ "ρο μέ τόν δποιο δ Ντεκάρτ όνομάζει αυτό πού όνόμασ - ί~
ο ' λ ιο' α πρ ν
του πού ή ω.ηθινή λειτουργία της εΙναι άκριΟ.ιί>ς νά εχει οαθειά,
,,
άπό λίγο το υπομοχ του - Gedan k en, σκέψεις,
άρχική, l:ναρκτική σχέση μέ τή λειτουργία τής εννοιας Ί;ού Unbe. 'Υπάρχουν σκέψεις σ' αυτό τό πεδίο τού πέραν l.ι.ι-τό τη συνεί­
gήff - ή Βegήff τού Ctgxf:-IO"OU υιι. δηλαδή τής τομής. δηση, καί ε{ναι αδύ~ατo ν', άν,απαραστήσουμε αύτές τίς σκέψεις
Τήν τομή αύτή, τή συνέδεσα δαθιά μέ τή λειτουργία αύτή κα­ διαφορετικά παρά μεσα απο την rδια άντιστοιχία προσδιορισμού
θαυτή τού ύποκειμένου, τού ύποκειμένου μέσα στή συνιστώσα δπου τό ύποκείμ;νο τo~ σκέπτομαι ορίσκεται σέ συνάρτηση μέ τη
σχέση του μέ τό ίδιο τό σημαίνον. διάρθρωση τού αμφιΟαλλω.
ΦαΙνεται, καί σωστά, καινούργιο τό δτι άναφέρθηκα στό ύπο­ 'Ο Ντεκάρτ συλλαμοάνει τό σκέπτομαι του μέσα aτήν ά..-τό­
κείιιενο όταν πρό-~ειται γιά τό άσυνείδητο. Πίστεψα πώς εχω πε­ φανση τού άμφιοάλλω, Q-,(L μέσα στό αιτοφαινόμενό του πού
ruΧει νά σάς κάνω νά αίσθανθείτε δτι δλα αύτά συμοαίνουν στήν κουοαλάει άκόμα τά πάντα από αύτή τή γνώση πού θέτει σέ
ίδια θέση, aτή θέση τού ύπσκειμένου, τό δποίο:- άπό τήν καρτε­ αμφισΟήτηση. Θά πώ δτι δ Φρόυντ κάνει ένα σήμα περισσότερο
σιανή Φπειρία πού άνάγει σέ ενα σημείο τό θεμέλιο τής εναρκτι­ - πού μάς δείχνει άρκετά τή νομιμότητα τού συνειρμού μας _
κής 6ε6αιότητας - πήρε μιά άρχιμηδική άξία, αν ~πoθέσoυμε δτι δταν μάς καλεί νά ενσωματώσουμε στό κείμενο τού όνείρου αύτό
ηταν άκρι6ώς αύτό τό ύπομό-,(λιο πού έπέτρεψε τήν τελείως δια­ πού θά όνομάσω κολοφώνα τής άμφιοολίας - δ κολοφώνας, σ'
φορετική κατεύθυνση πού πήρε ή έπιστήμη, συγκεκριμένα άπό ενα παλιό κείμενο, εΙναι αύτό τό ενδεικτικό χεράκι πού τύπωναν
τόν Νεύτωνα καί μετά. στό περιθώριο , τόν καιρό πού ύπήρχε άκόμα στοιχειοθεσΙα. 'Ο
Δέν έπαψα νά τονίζω στίς προηγούμενες δμιλίες μου τήν κατά κολοφώνας τής άμφιοολίας άποτελεί μέρος τού κειμένου. Αύτό
κάποιον τρόπο παλμική λειτουργία τού άσυνείδητου, τήν άναγ­ μάς δείχνει δτι δ Φρόυντ τοποθετεί τή οεσαιότητά του, Gewiss-
καιότητα άφάνισης πού φαίνεται δτι, κατά κάποιο τρόπο τού ε{­ heiI, μόνο μέσα στό δίκτυο τών σημαινόντων, σπως προκύπτουν
ναι σύμφυτη - καθετί πού, μιά στιγμή, εμφανίζεται μέσα στή άπό τή διήγηση, άπό τά σχόλια, άπό τόν συνειρμό, λίγο l:νδιαφέ­
σχισμή του καί πού φαίνεται πι.ίJς εΙναι προορισμένο, άπό ενα ρει ή άναίρεση . 'Όλα ερχονται νά προμηθεύσουν σημαίνον, καί
εΙδος προαγοραστικοϋ δικαιώματος, νά ξανακλειστεί, δπως δ σ' α~τό στηρίζεται δ Φρόυντ γιά νά εγκαταστήσει τή δική του
Φρόυντ δ [διος μεταχειρίστηκε τή μεταφορά , νά τό σκάσει, ν~ G,ew!ssh~it - γιατί, τό ύπογραμμίζω, ή εμπειρία .~h' άρχίζει παρά
εξαφανιστεί. Διατύπωσα ταυτό-,(ρονα τήν ελπίδα νά ε{ναι άπο
με το διαοημά του. Γι' αύτό τη συγκρίνω μέ τό καρτεσιανό διά­
δώ πού θά άνανεωθεί ή άπόλυτη, άποφασιστική άποκρυστάλ­ Οημα.
λωση, πού ήδη εγινε στή φυσική έπιστήμη, καί αύτή τή φορά
, Δέν λέω δτι δ Φρόυντ είσάγει τό ύπoκείμεν~ aτόν κόσμο -. τ6
πρός μιάν ωλη κατεύθυνση πού θά όνομάσουμε εΙκασιακή έπι­
υlπoκε~.μενo σάν διάφορο άπό τήν ψυχική λειτουργία, ή δποία
στήμη τού ύποκειμένου, 'Υπάρχει σ' αύτό λιγότερο παράδοξο ε ναι ενας ι 'θ" , λ. - Ι δ
Ν , ~ιυ ος, ενα συγκεχυμενο νεφέλωμα - uφου ε ναι
αιτ' ό,τι φαίνεται έ-~ πρώτης δψεως.
·Οταν ό Φρόυντ κατάλαοε πώς στό πεδίο τού όνείρου επρεπε
τεκάρτ. Αλλά θά πώ δτι δ Φρόυντ άπευθύνεται στό ύποκεί-
μενο γιά νά - -
Του πει τούτο δώ, πού ε{ναι καινούργιο - 'Εδ ω,
- ,
μεσα

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜJΝΑΡΙο ιι ΓΙΑ τΟΔJΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑJΝΟΝΤΩΝ
65

aτό πεδίο τού δνείρου, εΙσαι aτό σπίτι σου. Wo es war, soll lc
διαπιστώνω
, εδώ, κανένα
, αύθαίρετο,
,, ; γιατί διασταυρώνεται ' '_
werden. h ξ με τε
, τοιον τροπο που εφευγει απο το τυχαίο.
Κι αύτό δέν πάει νά πεί, όπως λέγεται σέ κάποια ελεεινη' ά
φραση:
7" ) , )'λ ' ξεσπιτωσει
1. Ο εΥω οφει ει να
" το αύτό. )ΑΚΟύστε
μετ_ - Θά ύπενθυμίσω π?λ~, γΙ'dυτούς, πo~ εχουν ηδη ακούσει τά μα­
μεταφράζουν Φρόυντ στά γαλλικά, τη στιγμή πού μιά τετ'πως θήμα;ά ι.ι;ου π.άνω σ ~υτό τό θέμα, τη ν_ πεντηκοστή δευτέρα επι­
'2 - ί άξ - -, Οια στολη στον, FIJess, που σχολιάζει τό σχημα πού θά ονομαστεί αρ­
φραmι UVUJXEL σ ια των προσωκρατικων. Δεν πρόκειται γιά '
~. "
c.r ω μεσα σ
, αυτο
)" το
S ο I1 Ι c h \verd '
en, προκειται γι'αύτό πού
Το' γότερα, στην Traumdeutung, οπτικό. Τόμοντέλο αυτό αναπαρα­
Ich εΙναι κάτω ό.πό την πένα τού Φρόυντ, από τήν αρχη' ω τ~ σταίνει εναν δρισμένο αριθμό στρωμάτων; διαπεραστών απ6
~Ί
τU.ος - οταν ξέ ρει κανεις
W 'Ε! ,ρ , ) 'ζ ς ΤΟ
, υεοαια, να αναγνωρι ει τή θέση Του _ κάτι τό ανάλογο μέ τό φώς πού ή διάθλασή του αλλάζει από
δ τόπος δ πλήρης , δ δλοκληρωτικός τού δικτύου τών σημαινό _ στρώμα σέ στρώμα. Έδώ εΙναι δ Τ,όπος δπου παίζεται ή ύπόθεση
των, δηλαδή τό ύποκείμενο, εκεί οπου ηταν, από πάντα :ό τού ύπoκειμ~oυ τού α~υνείδητoυ . Καί δέν εΙναι, λέει δ Φρόυντ,
όνειρο. Σ' αύτη τη θέση, οί αρχαίοι αναγνώριζαν δλων τών είδών ενας τόπος μεσα στό χωρο, ανατομικός, εΙδεμή πώς νά τόν συλ­
τά πράγματα, καί όταν πα~oυσιαζόταν ή ευκαιρία καί μηνύματα λάοούμε τέτοιον πού μάς παρουσιάζεται: απέραντο άπλωμα,
Ιδιότυπο φάσμα, τοποθετημένο ανάμεσα στήν αντίληψη καί τή
τών θεών - καί γιατί νά είχαν άδικο; Τά εκαναν κάτι, τά μηνύ­
συνείδηση, ανάμεσα στό πετσί καί τή σάρκα, δπως λένε. Ξέρέτε
ματα τώνθεών. Κι επειτα, ίσως θά τό διακρίνετε ανάμεσα στά
δτι τά δύο αυτά στοιχεία θά σχηματίσουν αργότερα, οταν θά
λόγια πού θά πώ aτή συνέχεια, δέν αποκλείεται νά εΙναι εκεί
πρόκειται νά καταρτιστεί ή δεύτερη τοπική, τό σύστημα αντίλη-
πάντα - μέ τη μόνη διαφορά πώς αυτό μάς είναι αδιάφορο . Αυτό
1jιη-συνείδηση, Wahrnehmung-Bewusstsein, δμως δέν θά πρέπει
πού μάς ενδιαφέρει, είναι ή στόφα πού περικλείνει αυτά τά μη _
νά ξεχάσουμε τότε τό διάκενο πού τά χωρίζει. Μέσα του εΙναι ή
νύματα, ε{ναι τό δίκτυο δπου, όταν παρουσιάζεται ή ευκαιρία,
θέση τού Υ Αλλου, δπού συγκροτείται τό ύποκείμενο.
κάτι πιάνεται . ~Iσως ή φωνή τών θεών ν' ακούγεται, αλλά πάει
καιρός πού παραδώσαμε, ως πρός αυτούς , τ' αυτιά μας στήν αρ­ Έ λοιπόν, Υιά ~ά παραμείνουμε στήν επιστολή στόν FIiess , τά
χέγονή τους κατάσταση - ό καθένας ξέρει δτι είναι φτιαγμένα WahΓnehmuηgsΖeιcheη, τά ιχνη τής αντίληψης, πώς λειτουργούν;
γιά νά μήν ακούν διόλου. ' Ο Φρόυντ συνάγει από τήν εμπειρία του τήν αναγκαιότητα νά
)Αλλά τό ίδιο τό ύποκείμενο, είναι εκεί γιά νά αναγνωρίσει τόν ξεχωρίζονται απόλυτα αντίληψη καί συνείδηση - γιά νά περάσει
έαυτό του, εκεί οπου ηταν - προτρέχω - τό πραγματικό. Θά αί­ στή,μνήμη, πρέπει πρώτα νά εχεΙ,σ6ηστεί από τήν αντίληψη, καί
τιολογήσω σέ λίγο αυτό πού είπα εδώ, αλλά όσοι μέ ακούν εδώ . αντιστρ~φα. Μάς επισημαίνει τότε ενα χρόνο δπου αυτά τά
καί κάμποσο καιρό ξέρουν ότι μεταχειρίζομαι ευκολα τόν τύπο: :Vahrnehmungszeichen, τά ίχνη τής αντίληψης, θά πρέπει νά
οί θεοί άνήκουν στό πεδίο τού πραγματικού. εχoυ~ συγκροτηθεί ταυτόχρονα. Γιά τί πρόκειται, αν σχι γιά τή
'Εκεί όπου ήταν, τό lch - τό ύποκείμενο, σχι ή ψυχολογία - τ6 ~μαι~oυσα συγχρονία; Καί, 6έ6αια, δ Φρόυντ τό λέει, καί δέν
ύποκείμενο όφείλει νά φτάσει . Καί γιά νά ξέρουμε πώς ειμαστε ~ερει οτι τό . λέει πενήντα χρόνια πρίν από τούς γλωσσολόγους.
ε-/.εί, δέν ύπάρχει παρά μονάχα μιά μέθοδος: νά επισημάν?υ μ ε,:6 Αλλά εμείς, μπορούμε αμέσως νά δώσουμε, σ'αυτά τά Wahr-
δίκτυο, καί ενα δίκτυο μέ ποιόν τρόπο επισημαίνεται; Με τ6 οΤΙ nehmungszeichen τό αληθινό τους όνομα, σημαίνοντα. Καί ή
ξαναγυρνάμε, ξαναρχόμαστε, ότι συναντάμε τόν δρ~μo, του, ~νάγ~ωσή μας επι6ε6αιώνεται ακόμα από τό δτι δ Φρόυντ, δταν
γιατί διασταυρώνεται πάντοτε μέ τόν ίδιο τρόπο, καί δεν ~πάΡ­ ~~νερχεται σ' αύτόν τόν τόπο στήν Traumdeutung, επισημαίνει
χει , σ' αύτό τό ε6δομο κεφάλαιο τής 'Επιστήμης τώ~ όνειqων, ε~ει κι άλλα στρώματα ακόμη, όπου τά rχνη σχηματίζονται αυτή
άλλη Έπι6ε6αίωση στήν Gewissheit του άπό αύτό: Μ ιλατε για δΤ~- ~η φορά κατ' αναλογία. Μπορούμε νά ξαναορούμε έδώ αυτές τίς
- , " ), - " " , 'ν ε'μπειρία μου εν
χαιο, κυριοι, αν αυτο σας αρεσει, εγω, με τη ειτουργίες τής αντίθεσης καί τής δμοιότητας τίς τόσο ουσιαστι-

Scanned by CamScanner
66 ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ , ΣΕΜΙΝΑΡΙ
Ο ΙΙ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΩΝ 67

κέ:::: <ml συγκρότηm1 η-1ς μεταφοράς, πού τ) {δια εΙσάγεται )..-6
- • - UJΙ
διαχρο\'ια.
Δέ\' Ιϊιμέ\'ω, γιατί χρειάζομαι σήμερα νά προχωρήσω. ~A
ποί'με μό\'ο δτι αρίσκουμε στίς διασυνδέσεις τού Φρόυντ
{ο:τΟΟειςτ!. δίχι~ς ~διφo~oίψενo , δτι στll .συ~ρ~νία αύΏΙ, δέν π~~
κειται μο\'Ο για Ε\'α δικτυο σχηματισμΕ\' Ο απο συνειρμούς τύ'
. . Τ' . δ" . χης
και συ\'αφειας . α mnιαι \'οντα εν μπορεσαν να συγκροτηθοϋν
στό ταυτόχρο\'ο παρά μό\'ο λόγω μιάς πολύ καθOρισμέ\rης δΟUής
τη; <ruΥιστισσας διαχρο\'ίας. Ή διαχρονία προσανατολίζεται ~πό
U1 δομτ]. Ό Φρόυ\'Τ δείχνει σαφώς ότι, γιά μάς, στό επίπεδο τού
τελευταίου στρώματος τού ασυνείδητου , εκεί όπου λειτουργεί τό
διάφραγμα , ε-/.εί ο.,ϊου εγκαθίστανται οί προσχέσεις ανάμεσα
<m]\' πρωτογΕ\η] διαδικασία καί σ ' αυτό πού θά χρησιμοποιηθεί
Cx.ϊό αυΤ11 στό έπίπεδο τού προσυνειδητού, δέν μπορεί νά ύπάρξει
θαύμα. Όφείί.ει νά εχει , λέει, σχέml μέ τήll αίτιότητα .
·Ολει::: αυτέ:::: οί ύποδείξεις διασταυρώνονται, καί οί διααταυ­
σώσεις -αυτέ:::: -μά:::: οεοαιώνουν ότι ξαναορίσκουμε τόν Φρόυντ -
δίχως -\'ά μ..ϊ~ροj}με \'ά ξέρουμε αν είναι από δώ πού μάς ερχον­
ται οί δικοί μα; μίτοι τής' Αριάδνης , γιατί, φυσικά , τόν διααά­
σαμε ποοτού δώσουμε τή θεωρία μας τού σημαίνοντος, αλλά δί­
χω'; :τδnοτε νά μ.ϊορούμε , αμέσως, νά τόν καταλάσουμε. Σί­
γουρα , οί ιδιαίτερε; αναγκαιότητες ηϊς δ ικής μας εμπειρίας μάς
έκα\'α\' \'ά σω.ουμε στό κέ\ιτρο τtϊς δo~η;ς τού ασυνείδητου τό
αίτιώδε:::: χάσμα, ωJ,ά τό γεγονός δτι ορήκαμε τtlν αινιγμ αΤΙΚΙ1,
δίχως εξή~ση , ύπόδειξή του, μέσα στό κείμενο τού Φρόυντ, ε{­
ναι γιά μάς τό σημάδι δτι προοδεύουμε στόν δρόμο τ~ς δι~ής του
δεδαιότητας. Γιατί τό ύποκείμενο τής οεοαιότητας ειναι εδώ δι­
αιρεμένο - τή οεδαιότητα, εΙναι ό Φρόυντ πού τήν εχει .
2 ερχεται από τίς αναγκαιότητες τt;ς δO~l1ϊς. από κάτι τό ταπεινό,
Πρό; αυτή τήν κατεύθυνση ύποδεικνύεται αυτό πού ο,ρίσκετι:ι
aτήν καρδιά του προολήματος πού ανακινώ. 'Η ψυχαν~λυση ε~-
Υ ά' δ - , " ξ- , 1._στη' μη' Αυ' τό που διακρι-
ναι αοαγε, πο ω και στο ε ης, μια t../LL,
νει τ~ σύγχρονη επιστήμη άπό τήν επιστήμη στή~ άν~τoλη της~
γιά τήν όποία γίνεται λόγος στόν Θεαίτητο, εΙναι ΟΤΙ, ,οταν ή,επι
στήμη άνατέλλει. μιά αυθεντία εΙναι πάντοτε παρουσα. Διχως
καμιά άμφιοολΙα, Ι Φρόυντ ε[ναι αυθΕ\'Τία. 'Αλλά αν ό,τι γρά­
μιά
φεται σάν άναλυτική φιλολογία δέν εΙναι ενας σκέτο; καί ανόη­
τος άστεϊσμός, λειτουργεί πάντα σάν τέτοιος - πράγμα :τού ecrEt"
.ς τό ερώτημα αν αυτό τό σκέλος θά μ.ϊορέσει νά ελαφρωθεί μιά
μέρα. , ε ε • ά ,. . ,. .,
, Απέναντι στη uεuαιοτητ του, υπαρχει το υποκειμενο, για το '
όποίο σάς είπα πρίν άπό λίγο ότι περιμένει έ-/.εί α.ϊό τόν καιρό
τού Ντε'χάρτ. Τολμώ νά έ-/.φέρω σάν μιά άλήθεια Οτι τό φροϋδικό
πεδίο δέν ηταν δυνατό παρά μόνο ένα όρισμένο διάστημα μετά
όπό τήν ανάδυση τού καρτεσιανού ύποκειμέ\'ου, μέ τήν έγνοια
δτι t1 σύγ-ι:ρονη έ.ίτιστήμη δέ\· άρχίζει παρά αφότου ό Ντεκάρτ
εχανε τό εναρκτήριο σήμα της.
, Από αυτό τό σήμα εξαρτάται τό ότι μπορούμε νά καλέσουμε
τό ύποκείμενο νά μ.ίτεί στό σπίτι του μέσα ατό άσυνείδητο - γιατί
είναι σημαντικό σέοαια νά ξέρουμε ποιόll καλούμε. Δέν είναι τήν
αιώνια ψυχή , ούτε θνηnΙ ουτε αθάνατη , ούτε σκιά , ούτε διπλό,
ούτε φάντασμα, ούτε ακόμα ψυχόσφαιρα δήθεν καοούκι, τόπο
τών αντιστάσεων καί άλλων σχηματικοτήτων. Τό ύποκείμενο κα­
λούμε , αυτό μονάχα μπορεί νά εκλεγεί. Θά ύπάρξουν ίσως , δπω;
ατήν παρασολή, πολλοί κλητοί καί λίγοι εκλεκτοί , άλλά σίγουρα
δέν θά ύπάρξουν αλλοι ε-/.τός άπό αυτούς πού καλούνται.
Γιά νά καταλάοουμε τίς φροϋδικές έννοιες, πρέπει νά ξεκι\-ή­
σουμε από τtl οάση αυτtl, στι τό ύποκείμενο ε(ναι εκείνο πού κα­
λείται - τό ύποκείμενο καρτεσιανιϊς καταγωΥιϊς . Τό θεμέλιο αυτό
δίνει τήν αληθι~ του λειτουργία σ' εκείνο πού ονομάζεται , aτήν
ανάλυση , επανάμνηση . Ή επαvάμνηmι δέ\' είναι 11 πλατωνική
ανάμνηση , δέν είναι 11 επιστροφ11 μιάς μορφής , ένό; αποτυπώμα­
τος , ένός ειδους τού κάλλους καί τού καλού , πού μάς ερχεται
από τό ύπερπέραν , άπό ενα ϋψιστο αληθινό. Είναι κάτι πού μάς
τό γεννημένο στό επίπεδο τών πιό ταπεινιον συνα\ιτtΊσεων καί
?λόκληρης της λαλίσταΤ11ς οχλαγωγίας πού προηγείται από μάς,
από nl δομή τού σημαίνο\'Τος , από τίς γλιοσσες πού μιλιοϋ\ιται μέ
τρόπο ψελλιστό, τρικλίζοντα , αλλά πού δέν μπορούν νά ξεφύ­
,
γ?υν από καταναγκασμούς πού τtl" ιΊΧιί.> τους , τό μοντέλο τους.
το ατύλ τους, τά ξανα6ρίσκουμε στίς μέρες μας. κατά τρόπο πε­
ρίεργο, στά μαθηματικά.

Scanned by CamScanner
68 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι IEM1NAP 69
1011 ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΙΗΜΑΙΝΟΝΤΩΝ

Τό είδατε μέ τήν εννοια τής διασταύρωσης, ή λειτουργία _ , ' α' τη-ς άφιερώσουμε περισσότερες ίσιό μιά άπό τίς συν-
τον κοπο ν
έ:τιστροφής, \Viederkehr, είναι ουσιαστική. Δέν είναι μόν τη~ διαλέξεις μας.
\Viederkehr, μέ τήν Εννοια αυτού πού aπωθήθηκε - ή ιδια ή σΟ η
κρότηση τού πεδίου τού άσυνείδητου εξασφαλίζεται άπό ~y­ 3
\Viederkehr. 'Εδώ δ Φρόυντ εξασ~αλίζει τή οεοαιότητά το
ην

'Α)].ά είναι προφανέστατο δτι δέν είναι άπό δώ πού τού ερχετα .
υ
'Εκείνο πού εχω νά σάς π<ί) τόJΡ~ υεΙνα~ τόσο_ κ<:ινoύργ~o - αν
Τού ερχεται άιίό τό δτι άναγνωρίζει τόν νόμο τής επιθυμίας τo~' . 'φυσικά επι6εοαιωμένο χάρη σε ολα οσα σας εχω άνα.ιϊτυξει
και , θ ' λ ' - δ
τής δικής του, τού Φρόυντ. Δέν θά είχε μπορέσει νά πρoχωρήσε~ σχε
τικά μέ τό σημαίνον - που
"v
, " εωρησα οτι οφει
, α να σας ιατυ-
, . _, _
μ' αυτό τό στοίχημα τής οεοαιότητας αν δέν είχε όδηγηθεί εκεί _ πc1σω κιόλας σήμερα, χωρις να κρυψω κανενα χαρτι, πως εννοω
~πω; τά κείμενα μάς τό πιστοποιούν - άπό τήν αυτοανάλυσή τή λειτουργία τής ~<;ν~ληψης: , v '" ,

του.
Καί τί εΙναι ή αύτοανάλυσή του; - αν όχι ή μεγαλοφυής επισή_
μανση τού νόμου τής επιθυμίας αίωρούμενης στό ~Oνoμα-τoύ_
Πατέρα; Ό Φρόυντ προχωράει, ύποστηριζόμενος άπό μιάν όρι­
σμένη σχέση πρό; τήν επιθυμία του, καί άπό αυτό πού είναι ή
πράξη του, δηλαδή ή σύσταση τής ψυχανάλυσης.
Δέν θά ε.,ϊΕ'/.ταθώ περισσότερο, παρ' όλο πού διστάζω πάντοτε
νά ε-(/.αταλείψω αυτή τήν περιοχή. ~ Αν επέμενα, θά σάς έδειχνα
δτι στόν Φρόυντ ή εννοια τής παραίσθησης σάν διαδικασία επα­
ναστροφικής ε.,ϊένδυσης πάνω στήν άντίληψη συνεπάγεται
άναγκαστικά ότι τό ύποκείμενο πρέπει νά εχει άπόλυτα άνατρα­
πεί μέσα της - κι αυτό πράγματι δέν συμοαίνει παρά σέ στιγμές
εξαιρετικά φευγαλέες.
Άναμφί60λα δJl{.ος παραμένει όλοκληρωτικά άνοιχτό τό θέμα
τής καθαυτό παραίσθησης, στήν όποία τό ύποκείμενο δέν πιστεύ­
ει, καί όπου δέν άναγνωρίζει τόν έαυτό του σάν άναμιγμένο.
Άναμφί60λα αυτό δέν είναι παρά μιά μυθική σύλληψη - γιατί
δέν είναι οέοαιο Ότι μπορούμε νά μιλήσουμε γιά τό παραλήρημα
τής παραισθητικής ψύχωσης συγχυτικής καταγωγής, Όπως τό. κά­
νει δ Φρόυντ, ύπεροολικά 6ιαστικά, ολέποντας σ' αυτό τήν εκδή­
λωση τής άντιληπτικής επαναστροφής τής σταματημένης επιθυ­
μ~ας. 'Αnά τό ότι ύπάρχει ενας τρόπος όπου δ Φρόυντ μπορεί
να συ/~.άOει σάν δυνατή τήν άνατροπή τού ύποκειμένου, δείχνει
CtgXEtc: σέ ποιό σημείο ταυτίζει τό ύποκείμενο μ' αύτό πού εχει
~αρχης ~νατραπεί άπό τό σύστημα τού σημαίνοντος.
Ας άψησουμε λοιπόν αυτόν τό χρόνο τού άσυνείδητου, καί ας
προχωρησουμε πρός τό ερώτημα: τί είναι ή επανάληψη; Άξίζει
'Η λειτουργία αυτη, οπωσδηποτε, δεν εχει καμια σχεση με τον
άνοιχτό η κλειστό χαρακτήρα ~ών κυκλωμάτων, πού όνόμασα
πρίν άπό λίγο Wiederkehr.
Ό Φρόυντ, δέν λέω ότι τήν είσάγει, άλλά γιά πρώτη φορά τήν
εκθέτει στό αρθρο τού 1914, - Erinnern, Wiederholen und Dur-
charbeiten, -κείμενο πάνω στό όποίο θεμελιώθηκε, στήν άνάλυ­
ση, ή πιό μεγάλη ήλιθιότητα, γιά νά καταλήξει στό πέμπτο κεφά­
λαιο τού Jenseits des Lustprinzips.
Προσπαθείστε νά τό διαοάσετε σέ μιάν αλλη γλώσσα ώτό τή
γαλλική αυτό τό πέμπτο κεφάλαιο, γραμμή μέ γραμμή. Γιά όσους
δέν ξέρουν γερμανικά, ας τό διαοάσουν στήν άγγλική μετάφρα­
ση. 'Άν τό διαοάσετε σ' αύτήν, αύτό τό λέω Εν παρόδω, θά δια­
σκεδάσετε πολύ. Θά δείτε έκεί, γιά παράδειγμα, πώς ή μετάφρα­
ση τής λέξης ενστικτο (instinct) γιά τό Trieb, καί ένστικτώδες (ίη­
stinctual) γιά τό triebhaft, παρουσιάζει τέτοια μειονεκτήματα γιά
τό',:, μεταφρ~στή πού, ένώ διατηρείται παντού μέ όμοιόμορφο
τροπο - πραγμα πού τοποθετεί όλόκληρη αύτή τήν εκδοση στό
επίπεδο τής τέλειας παρανόησης, έφόσον δέν ύπάρχει τίποτε τό
κοιν? ~ν~μεσα στό Trieb καί στό ενστικτο - έκεί, μέσα στό κείμε­
ν? αυτο, η παραφωνία εμφανίζεται τόσο άπίθανη πού δέν μπορεί
ουΤ,ε θά μπo~έσει νά φτάσει κανείς τή φράση ως τό τέλος μετα­
φραζ,οντας trιebhaft μέ ένσΤΙΚΤώδες. Χρειάζεται μιά γραπτή ύπο­
ση~ειωση - Αι the beginning of the next paragraph the word
Trιeb
.
.
. .• IS
.
much more reveallng of the urgency than the word ίn-
stInctual. Τό Trieb, σάς σπρώχνει περισσότερο στόν πισινό φίλοι
~oυ, ~ύτή τά~α εΙναι όλη ή διαφορά μέ τό ενστικτο. Νά π&ς με­
αοιΌαζεται η ψυχαναλυτική διδασκαλία.

Scanned by CamScanner
 ίΟ

Ζ.·ικ ι1./IΚΑΝ Ι "Ε',ι 71

~ .. Νι1/'ιο ('Ιιl 7'0 Δ /ΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΙΙΜΑΙΝΟΝΤΩΝ
" '\ 1\ • ι/
f' ς Ι.. ουμε λοιπ6" πιι)ς ειο(ι'-'ετω τ.) \'/" j ,
Icn ~ε ,~ " ., Ι ,\ IC(Icrlto!cl\ ΤΙ ,
"ι lιεγάλο έρωτηματικό στό κάτω μέρος τού πίνακα, γιά νά
"
νΛ . " OΧt.' 01 1 μι: nl',' Erιnιι~rιιn" 'tl',,~..,.,' ,(ι \VΙC(Icrll
"Ο ατό' ~ , t'o' ' ι ". ,' ι, ναμνl1m1 'Ι' ι " Q. μ ι:.να • δ θ' λ- .
δεί,~ω πιος αύτό τ6 ένέργημα θ? παραμεινει, όσο α μΙόα~ζε γι~
., αιτιτι ΤΟ\!, 'I επα"αμ"IΗιl..)"ευιτη τΙ' ι" ,(ι υΠΟκείμ
δι-;,'.π~"ε. πvαρ(~ ιϊ)ς: §νn δρισμένο δρω π()J,~)~,ι.~Υ~~'(φί, ας, δλα αυτ~ τίς "σχέσεις τ!~lς έπανάληψης με τό πραγματικ , ό
στ ν ρι οντα
τικ?' .A~' ηΟf'λα "ι~ χαλΚΕ\!Ο(ι) ενιδπιι'η' σας ~ Ι,Iα?είαι τ~ πραγμα. μας. • ν δ ό ν ά ό
που να αψορ{ι αι'n) ΥΙ(( τό δποιο πρόκειτ~ι ~)~\~~ινΟI:-ΙΚό τυπο εΙ,ιαι. άρκετά περΙεργο πως ουτε Φρ υντ, ουτε κανε ς π
(

~\tiacqιHιtn ~cnψc, \'ltnt cnnHi~n1 n~ ΙH ' 1\.Ι\,

'Ιι(~ οκ"~ε ψη αρτια
~ εΥα - 'cogitntio οίις έJτιγόνoυς του έπιχείρησε ποτέ νά ξαναθυμηθεί αύτό πού
• ~ . , ~.
~~ t.'πιπεδο που ειμαστΕ , ι~ποφείlΥει πάντα _ εστω σ~ι CJi{b!JIj, ~i"dI. <οιπ<)σο στό χέρι όλου τού κόσμου καί πού άφορά τ6 (
ενέργημα - ας προσθέσουμε τό ανθρώπινο, αν θέλετε, αφού άπ'
()ΡΙΣΧετ,,. αι επειτα ιιέσα aτό κα().J ετ"ι' _ τ,Ι Vιδιο πραΥμα
" κι Τό αν ξανα.
, , • _ . - " ι , οτι \: έ ρουμε , δέν ύπάρχει ένέργημα παρά μονάχα τού ανθρώπου.
ματι κο Η,,'ΤΗ ι:δω αυτό πού ~α"(1ι)χετω πάντα στ \ , ~δ' : πραγ. Για;ί. ενα ενέργημα δέν εΙναι μιά συμπεριφορά; νΑς κοιτάξουμε
~ . • )' ~ • '" ,11' Ι ια et<J11 '
αυτ:'l τη t!ε~l ω~oll τι) ι'J!"οκ είμενο (ος ιποχαζ6μενο _ Οπο -σ καλά , γιά παράδειγμα , τό ενέργημα έκείνο, δίχως διφορούμενα,
t"'OgItHns - δ ε" το σι "α\'τΙΧ, υ τό res σταν άνοίγει κανείς η'jν κοιλιά του κάτω άπό όρισμένες συνθήκες
• Ό~όκληρη Ι) ίστορία τι)ς ι~\'αΚΙ1λυψ\]ς, Ι1Jτό τόν Φρόυ , - _ 111'1 λέτε χαρα-κίρι, τό σωστό όνομα είναι σε~-τoυκoύ. Γιατί τό
t:πανάληψl);
, t -
σάν
"
λειτουργίας,
, • _ ι ο'\'τας
δέν όρίζεται Jταρά έJτισl}ιιαι'\"Τ της κάνουν αυτό; Γιατί πιστεύουν ότι ένοχλεί τούς αλλους, γιατί aτή
~ι σ:χ εΟ1 ) ~η~ σκεψη.; κ,αι του ΠΡ?,Υματικού, Ήταν (οραία οτιιν δομ!'] μέσα εl.ναι ενα ενέργημα πού γίνεται πρός τιμήν κάποιου
αρχη. γιατι ιχαμε να κα"ουμε μ έ υστερικούς. Πόσο 1\ διαδικασ' πράγματος. ν Ας περιμένουμε. ν Ας μή σιαζόμαστε προτού νά ξέ­
~... # 1" ~ ι 'Ι ια
τη; ,ε.ι-τα"αμ'1)011; ηταν πειστΙΚI'] στου ς JτρωΤOυς ύστερικούς! Άλ- ρουμε , καί ας rnισημάνουμε τούτο, δτι ένα ένέργημα, ενα άληθι­
λά ποιό l)τα\' τό ζl'lτημα μ έσα σ' autli τιΊ\' επανάμνη<J11 , δέν μπο­ νό εν έργημα, περιλαμσάνει πάντα ένα μέρος δομής, γιατί άφορά
ρούσαμε "ά τό ξέρουμε στό ξεκίνημα - δέν ξέραμε δτι li επιθυμί,α ενα πραγματικό πού ή συμμετοχιι του δέν εΙναι πασιφανής.
τού ύστε(ιικού, l)ταν li επιθυμία τού πατέρα, νά ύJτOστηριχθεί μέ­ 'Viederllolen. Τίποτε δέν παρουσίασε μεγαλύτερο αίνιγμα - εί­
σα στψ' ύπόστα011 η)ς. Τίποτε τό έκπληκτι.κό δταν, γιά τό οφελος δικά σέ σχέmι μ' αυτή t11
διχοτομία, ηΊν τόσο δομητική δλόκλη­
εκείνου πού παίρνει ηι θέ011 τού πατέρα , ξαναθυμάται κανείς τά ρης τιϊς φρο ϋδικιϊς ψυχολογίας, τής αΡχιΙς τής εύχαρίστησης καί
Ώ1ς άΡΧιϊς Ώϊς Jτραγματικότητας - τίποτε δέν παρουσίασε μεγαλύ­
πράγματα ως τό κατακάθι.
Μέ τψ' εl)καιρία αυηι σάς τονίζω δτι, στά κείμενα ' τού τερο αινιγμα από αυτό τό \Viederholen, JτOύ είναι τόσο κοντά,
σύμφωνα μέ τά λεγόμενα τ(ο\, πιό μετρημένων έτυμολόγων, μέ τό
ΦρόυΥΤ , 11 έπανάληψη δέν είναι άναπαραγωγl1. Καμιά ταλάντευ-
άνέλκω (haler) - δπως κάνουν στούς παραποτάμιους δρόμους­
01) σ' αυτό τό 011μείο - \Viederholen δέν είναι Reproduzieren. ,
πολύ κοντά στό άνέλκω τού ύποκειμένου , πού τρασάει πάντα τό
Ά,'CtJίαραγωγtι , είναι κάτι πού οί ανθρωJτOΙ πίστευα~' π~ς
πραματάκι του σ' εναν δρισμένο δρόμο άπ' δπου δέν μπορεί νά
μπορούσαν νά κάνου" τόν καιρό τών μεγάλων Ελπίδων της κα­ σγεί.
θαΡ 011ς: ΕΙχε κανείς ηΊν πρωτογονΙΚ11 σκηνΙ1 σέ ά,:ομίμηmι ~πως Καί γιατί ή εJτανάληψη εμφανίστηκε, πρώτα, στό έJτίJτεδo αυ­
έχουμε Ο1Ίμερα τούς πίνακες τών μαίτρ γιά έν~ιαμισ~ <pρ~yκα. τo~ πού ~νoμάζεται τραυμαΤΙΚ11 νεύρωmι;
Μόνο έκεί\'ο πού ό Φρόυντ μάς δείχνει σταν κανει τα ε:τομενα ~ Φρουντ , αντίθετα άπό δλους τούς νευροφυσιολόγους, πα­
e ' '. • δ' , _. , . τ αι Ο"ΤΙ τ:""οτε δεν μπο­
υηματα του , και εν αργει να τα κανει, ειν ""~ _ ' ~oλoγ?υς καί αλλους, τόνισε δτι, αν δημιουργεί πρό6λημα στό
_ •• . ν' αφε-ι ουν τε να καει παρα
ρει να γινει νοητο, ουτε να καταστρ , ..' '. υποκειμενο ι'] αναπαραγωγή στό όνειρο ηΙς άνάμνησης τού εντο­
ι.όνο μέ τρόπο όπως λέμε, συμ60λικό , ίη effIgIe, ιη absenιιa; δέν νου ?ομοαρδισμού, παραδείγματος χάρη, απ' δπου ξεκινά ή νεύ­
" , . • φη' που
.'Η έ.ίανάληψη έμφανίζεται καταρχην με μια μορ . ρωσην του - δέν φαίνεται, σέ κατάσταση εγρήγορσης, νά τού κά­
; " ,Τ " • ά άναπαραγωγl],
ειναι διαυγtις, που δεν ειναι αυτονοητη, σαν μι , έ ' Υιιμα νει ουτε κρύο ούτε ζέστη. Ποιά είναι λοmόν αύτή ή λειτουργία
11ν μια ενεστωποιηση, στο έ νεργημα.
., , ' , Να' γιατι' ενe.αλα ΤΟ νερ ι
u

Scanned by CamScanner
72 73
ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΧΕΛιι κΤΥΟ ΤΩΝ ΣlΙΜΛIΝΟΝΤΩΝ
ΝΑΡΙο ιι ΓΙΑ ΤΟ ΑΙ
ηϊ;, τραυμαΥική? ~ϊα~άληψης αν τίποτα, μά απολύτω ' 'λης εξετάζει καί χειρίζεται δύο όρους πού
φαινεται να δειχνει οτι ni δικαιώνει από τη'". ς ΤΙ~Oτα δέγ , 'Ο ' Αριστοτε , " ξ ενη'
- , , αποψη τη ά
στοτελη . 'λ στη' θεωρία του, την πιο επε εργασμ •
, ται απο υτα • - " δυο
τη~ ευχα~ιστη~ς; Νά κυριαρχηθεί τό όδυνηρό γεγονό ς ,ρχης άνθισταν '", ποτέ γίνει γιά τή λειτουργια της αιτιας:- ,
π?υν - μα :τοιο; κυριαρχι.ί, πού, εΙναι εδώ ό κύριος ν&' θα σάς ώστόσο που ε~ει 'ζουν άδόκιμα μέ τίς λέξεις τυχαιο και
χησει; Γιατι νά μιλάιιε τόσο γρη'γορα όταν α' e - 'δ' κυριαρ_
, του'" μεταφοα " , , 'ζ
δρους που , ~ λ 'ν- νά αναθεωρήσουμε τη σχεση που ορι ει
-
, ,. " ΚΡΙυως εν ξ' , Θ' πρεπει οιπο , , '
που να τοποθετησουμε ίIi'" ενταση πού θά ιιττ - " εΡουμε τυχη· α 'λ " μεσα aτό αύτόματον - και ξερουμε, στο ση~
, , , " , .- .ορουσε να EJτιδ θ -
σ ,αυηι ΤΙ}" επιχειρηση κυριάρχησης; ο ει ό ' Αρισ;οτε ης ,αναaτε τής σύγχρονης μαθηματικής, ότι εΙναι το
C!
Φρ_ου:ιτ, στό τέλος τής σειράς τών γραπτών Του ' , , μείο που _ορισκομα 'ντων _ καί σ' εκείνο πού όρίζει σάν τύχη -
δ ' τυο των σημαινο _ -
όποια σας εδωσα τά δύο οασικά, δείχνει ότι δέν 'ιπο' ι:πο τ~ ΙΚ" • άς η' συνάντηση του πραγματικου.
'e
συλλ αυουμε , - , e' • Ρουμε να που ειναι για μ
εκεινο που συμυαινει στά όνειρα τη- ς τρα _
, '" , , υματικης
νευρωmις παρα μονο στο επιπεδο τού πιό πρωτόγονου τ .
'
λ ε~τoυργιας " -.. , , ΡΟΠου
- σ εκεινο οπου πρεπει να πετύχουμε τή σύνδεσ _ ,Ερωτήσεις καί απαντήσεις λείπουν.
ε,'ερ ,. . Λ
γεια~.
' "' " η της
οιπον, ας μη συμπεραινουμε εκ τών προτέρων U

, 'δ - , " δ'

προκειται ε ω για μια οποια ηποτε παραδρόμηση, η γιά μιά
οτι
_
, λ ' " κα 5 Φεορουαρίου 1964.
τανομη ειτουργιας τετοια που μπορούμε νά τή ορούμε σ' ενα
έ.ιϊίπεδο, καταρχήν άπείρως πιό επεξεργασμένο, τού πραγματι­
κού. Άντίθετα, ολέπουμε εδώ ενα σημείο πού τό ύποκείμενο δέν
μπορεί νά πλησιάσει παρά μόνο αν διαιρεθεί τό ϊδιο σ' εναν όρι­
σμένο αριθμό ενστάσεων. Θά μπορούσαμε νά πούμε αυτό πού λέ­
γεται γιά τό διαιρεμένο οασίλειο, ότι εδώ χάνεται κάθε ίδέα τής
ένότητας τού ψυχισμού, τού τάχα όλοκληρώνοντος, συνθέτοντος,
ανιόντος πρός τή συνείδηση, ψυχισμού.
Τέλος, - μέσα σ' αυτούς τούς πρώτους χρόνους τής εμπειρίας
όπου ή επανάμνηση, λίγο-λίγο, ύποκαθίσταται στόν εαυτό της,
καί πλησιάζει όλο καί περισσότερο ενα είδος εστίας, κέντρου,
όπου κάθε γεγονός φαίνεται νά πρέπει νά παραδοθεί - ακριοώς
εκείνη τή στιγμή, ολέπουμε νά εκδηλώνεται αυτό πού θά όνομά­
σω έ..ιϊίσης - σέ είσαγωγικά, γιατί πρέπει ν' αλλάξουμε επίσης τό
νόημα τών τριών λέξεων αυτού πού θά πώ, πρέπει νά τό αλλά­
ξουμε τελείως γιά νά τού δώσουμε τήν εμοέλειά του - αντίστα~
τού ύποκειμένου, πού γίνεται τή στιγμή εκείνη επανάληψη σε
ενέργημα.

Αυτό πού θά εκθέσω τήν προσεχή φορά θά σάς δείξει πώς

μπορούμε νά οίκειοποιηθούμε, σχετικά μ' αυτό τό θέμα, τά αξιο­
θαύμαστα τέταρτο καί πέμπτο κεφάλαια τής Φυσικής τού ' Αρι-

Scanned by CamScanner
 Ε'

ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ

t
Η ψυχανάλυση δέν εΙναι ενας ίδεαλισμός.
Τό πραγμάτικό ώς τραύμα .
Θεωρία τού όνείρου καί τής αφύπνισης.
Ή συνείδηση καί ή παράσταση .
Ό Θεός εΙναι ασυνείδητο.
Τό αντικείμενο μικρό α μέσα στό Jort-da.

Θά συνεχίσω σήμερα τήν εξέταση τής εννοιας τής επανάληψης,

τέτοιας πού εχει ενεστωποιηθεί απ' αυτά πού μας λέει ό Φρόυντ
καί από τήν εμπειρία τής ψυχανάλυσης.
, -
Εννοώ νά τονίσω τουτο, δτι ή ψυχανάλυση, ειναι, από πρώτη
ματιά, καλά καμωμένη γιά νά μας κατευθύνει πρός εναν ιδεαλι-
,
σμο.
c
Ο Θεός ξέρει πόσο τήν κατέκριναν γιά τό δτι, δπως λένε όρι-
σμένοι, περιορίζει τήν εμπειρία, πού μας παρακινεί νά ορουμε
στά σκληρά ερείσματα τής διαμάχης, του αγώνα, καί μάλιστα τής
. εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τόν άνθρωπο, τίς αιτίες τών
ανεπαρκειών μας - όδηγώντας σέ μιά οντολογία τών τάσεων τίς
όποίες θεωρεί σάν πρωταρχικές, εσωτερικές, δοσμένες ήδη από
" - ~ Ι
τηΥ κατασταση του υποκειμενου.
Αρκεί νά αναφερθουμε στό διάγραμμα αυτής τής εμπειρίας
από τά πρώτα της βήματα, γιά νά δουμε, αντίθετα, δτι δέν μας
επιτρέπει καθόλου νά καταλήξουμε σ' εναν αφορισμό, δπωςή
ζωή είναι ενα Ονειρο. Καμιά πράξη περισσότερο από τήν ανάλυ­
ση δέν είναι προσανατολισμένη πρός αυτό πού, στήν καρδιά τής
εμπειρίας, είναι ό πυρήνας του πραγματικού.

!Ίου, τό συναντάμε αυτό τό πραγματικό; Πρόκ;ιτα,Ι πρ~γμ~τ~

για, μcια συνάντηση, γιά μιά συνάντηση ούσιαστικη, μεσα ,αυ~o ?
Που η ψυχανάλυση ανακάλυψε _ γιά ενα rendez-vouS στο ΟΠΟΙΟ

Scanned by CamScanner
76 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο
Ιι
είμαστε πάντοτε καλεσμένοι μέ ενα πραγματικό πού τό σκάει. r'
αύτό εϋαλα στόν πίνακα μερικές λέξεις πού θά είναι γιά μα. ι
miμερα, m1μεί,α αναφοράς αύτού πού θέλουμε νά προΟάλουμε ς,
Πρώτα 1) τύχη, πού τιΙ δανειστ!lκαμε, σ~ς τ~ είπα τήν τελ~υ_
ταία φορά, από τό λεξιλόγιο τού Αριστοτελη, οταν διεξάγει τήν
ερευνά του γιά τιΊν αίτία. Τή μεταφράσαμε , ή συνάντηση του
πραγματικού. Τό πραγματικό δρίσκεται πέρα από τό αυτόματο
τιΊν έ..-τιστροφ1Ί, τιΊν έπάνοδο, τήν επιμονή τών σημείων , Oπo~
ϋλέπουμε τόν έαυτό μας νά διέπεται από τήν αρχή τής εύχαρίστη_
oηC. Τό πραγματικό εΙναι αύτό πού δρίσκεται πάντοτε πίσω από
τό -αύτόματο, καί είναι όλοφάνερο μέσα σέ όλόκληρη τήν ερευνα
τού Φρόυντ πώς αύτό τόν απασχολεί.
Θυμηθείτε τιΙν τόσο δασική γιά μάς ανάπτ,:ξη τού Άνθρώπου
μέ τούς λύκους, γιά '!ά καταλά,οετε_ ~oιά εί~αι ή πqαγματική
έγνοια τού Φρόυντ στο μέτρο π~υ του α~oκ~λυπτεται, η ~ειτoυρ­
γία τής φαντασ~ωσης. IΊρ<!σηλ~νετ~ι, με ΤΡ,οπο σχεδ?ν αγωνιώ.
δη, στό νά έξεταζει ~oια είναι ~ πρωτη ?υνα;τ~ση: το πραγJιατι.
κό, πού μπορούμε να διαπιστωσουμε πισω απο τη φαντασιωση.
Αύτό τό πραγματικό, αίσθανόμαστε δτι διαμέσου όλόκληρης αύ·
τής τής ανάλυσης, παρα~ρει μαζ~ του τό ~π?κ~ίμενo, καί ?χεδόν
τό έξαναγκάζει, κατευθυνοντας τοσο πολυ την ερευνα, που , τελι·
κά, μπορούμε σήμερα, ν: αναρ~τηθ~ύμε ~ν α1Jτ~ς ό, πυρε:ό~, αύ~
τή 11 παρουσία, αύτή η επιθυμια του Φρουντ , ?εν ειναι .αυτο που
συνέ6αλε στό όψιμο ατύχημα τής ψύχωσης του ασθενους του.
νΕτσι , δέν πρέπει νά συγχέου,με !""έ τήν έπαν~λ1),ψη, σϋ:ε τήν
έπιστροφή τών σημείων, o~τε v την ~,ναπαρ?-~ωf1' η τη ~υθ~ιση
μέσω τής συμπεριφοράς ' ένος ειδους ενεργου α~αμνηση~. Η ε;ια·
νάληψη εΙναι κάτι πού, από τήν πραγμα:ικη :ου ιΡυση" ειναι
πάντοτε σκεπασμένο μέσα στήν ανάλυση, εξαιτιας τ~ς τ~υτ~σης
τής έπανάληψης καί τής μεταοίοασης στήν έννοιολογια τω~ ανα·
λυτών. Ώστόσο, έδώ ακρι6ώς εΙναι τό σημείο δπου χρειαζεται
νά κάνουμε τή διάκριση. " έσα
Ή σχέση μέ τό πραγματικό, γιά τήν όποία γιν,ετ~ι ~oγ?ς ~ ια
στη, μετα6ί6αση διατυπώθηκε από τόν Φρόυντ με αυτα τα λo~ ,
, , λ' e. • ' fΓ ' e ίη absentIa-
δτι τι'ποτε δέν μπορεί κανεις να συλ αυει ιη e 19l , ,
, v
καί δμως, ή μετα6ί6αση δέν μάς δινεται αραγε σ~ν -
'όμοίωμα και
α ατι'
σχέση μέ τήν απουσία; Αύτόν τόν έπαμφοτερισμο της πρ γμ
τ,ΙΧΗ !(ΑΙ Λ'ιΤΟΜΛΤΟΝ 77
ότητας πού αποτελεί αντικείμενο τής μεταδίοασης, δέν θά κα­
~oρθώσo~με ν.ά τόν ξεδιαλ~νo~με π~ρά, μόνο άν έξετάσουμε τή
λειτουργια του πραγματ~κoυ μεσα στην επανάληψη.
Αύτό πού έπαναλαμοανεται, πράγματι, είναι πάντοτε κάτι πού
παράγεται -,ή εκφρ?ση ,μά~ ~έ~ι ~ρκε~ά γιά τή σχέση του πρός
τήν τύ:ρι - σ~ν τυχ~ια. _Σ αυτο ε,μεις, οι αναλυτές, δέν ξεγελιόμα­
στε, είναι ζητημα αρχης. Τουλαχιστον τονίζουμε πάντα δτι δέν
πρέπει ~ά ~εγ~λιόμ,ασ:ε ?ταν Τ,ό ύπ~κείμεν~ μάς λέει πώς συνέδη
κάτι που, εκεινη τη'! η~ε5?α, το έι;ιποδισε ν~ πραγματοποιήσει τή
θέλησή του, δηλαδη να ερθει στη συνομιλια. Δέν χρειάζεται νά
παίρνουμε κατά γράμμα τίς δηλώσεις τού ύποκειμένου - εφόσον
εκείνο ακριοώς πού μάς απασχολεί, είναι τό ιδιο τό πρόσκομμα
τό σκάλωμα, πού συναντάμε σέ κάθε στιγμή. Αύτός είναι ό κατε~
ξοχήν τρόπος σύλληψης πού έπιδάλλει τήν καινούρια άποκρυ­
πτογράφηση πού δώσαμε γιά τίς σχέσεις τού ύποκειμένου πρός
αύτό πού αποτελεί τήν κατάστασή του.
Ή λειτουργία τής τύχης, τού πραγματικού σάν συνάντηση - τή
συνάντηση στό μέτρο πού μπορεί νά αποτύχει, πού ούσιαστικά
εΙναι ή αποτυχημένη συνάντηση - παρουσιάστηκε αρχικά στήν
ίστορία τής ψυχανάλυσης μέ μιά μορφή πού, ή ιδια άπό μόνη
της, αρκεί γιά νά ξυπνήσει τήν προσοχή μας - μέ τή μορφή τού
τραυματισμού.
Δέν είναι μήπως αξιοσημείωτο δτι, από τήν αρχή τής αναλυτι­
κής εμπειρίας, τό πραγματικό παρουσιάστηκε μέ τή μορφή εκεί­
νου τού άναφομοίωτου πού ύπάρχει μέσα του, - μέ τή μορφή τού
τραύματος, πού καθορίζει όλόκληρη τή συνέχειά του, καί πού
τo~ επιδάλλει μιάν αφετηρία φαινομενικά συμπτωματική; Βρι­
σκομαστε εδώ στήν καρδιά έκείνου πού μπορεί νά μάς επιτρέψει
νά καταλά60υμε τόν ριζικό χαρακτήρα τής συγκρουσιακής Εν­
νοιας πού είσήγαγε ή αντίθεση τής άρχής τής εύχαρίστησης πρός
τήν ~ρχή τής πραγματικότητας - αυτό κάνει ωστε νά μή μπορού­
~ε να, συλλά60υμε τό γεγονός δτι ή αρχή τής πραγματικότητας
εχει, ~ξαιτίας τής ύπεροχής της, τήν τελευταία λέξη.
,Πραγμ~τι, τό τραύμα θεωρείται σάν κάτι πού όφείλει νά έπου­
λων,εταΙ"από τήν ύποκειμενοποιούσα όμοιόσταση, πού προσανα­
~oλι~ει_ ολο τόν τρόπο λειτουργίας τόν προσδιοριζόμενο άπό τήν
αρχη της ευχαρίστησης. Ή εμπειρία μας μάς θέτει τότε ενα πρό-
Scanned by CamScanner
78 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο ι/ ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ
79

6λημα, πού π~oέρχε~αι από Τ,ό δτι μέσ~ στί,ς !διες τ~ς πρωτογε_ 2
νείς διαδικασιες, 6λεπουμε να διατηρειται η επιμονη τού Τρα'_
ματος νά ξανάρχεται στή μνήμη μας. Τό τραύμα έμφανίζεται π~_ "τά τή συλλά60υμε, αυτή τήν πρωτογενή διαδικασία , '
! ... , ' το μπο-
λι έδώ καί πολύ συχνά μέ ξεσκέπαστο πρόσωπο. Πώς τό ονει'ρο ούμε σέ καθε στιγμη .
φορέας τtϊς έπιθυμίας τού ύποκειμένου, μπορεί νά παράγει αύτ6 Ρ Τίς προα
' λλ ες ξ'υπνησα uJto
L '"
ενα
,
συντομο ϋπνο όπου '
πού κάνει νά αναδύεται έπαναληπτικά τό τραύμα - αν Οχι τό
, " , , - , ' γυρευα
'ν ξεκουραση, απο κατι που χτυπουσε στην πόρτα μου _
τη , ' 'λθ Γ e προτου
ίδιο του τό πρόσωπο, 'τουλάχιστον τήν όθόνη πού μας τό δείχνει
'L
άν ιιπορεσω να συνε ω. ιατι uΚΡΙuώς μ' αυτά τά e ,
Κ ι-- ' "δ '''" υιαστικα
ακόμα πίσω; χτυπήματα ειχα η η σχηματισει ενα ονειρο, ενα Όνειρο πού μ -
Υ Ας συμπεράνουμε δτι τό σύστημα της πραγματικότητας, σσο φανέρων~ ~λλ? πράχμα απ' α~τ~ύ,ς :o~ς χτύπους. Κι αφού ξ~~
πολύ κι αν αναπτυχθεί, αφήνει φυλακισμένο στά δίχτυα τής όρ­ πνησα, αυ;α ;~, χτυπ~ματα -: α~τη η αν;ιλ~ψη - αν τά συνειδητο­
χ'ϊς τtϊ; ευχαρίστησης ενα ουσιαστικό μέρος αυτού πού είναι ποιήσω; θ?- το εχω ,κανει ~o με;ρο πο':. Υυρω" απ' ,αυτά, άνασυγ­
ώστόσο απόλυτα πραγματικό. κροτώ ολοκληρη την παρασταση μου . .:.ερω οτι ειμαι έκεί ποιά
Αυτό πρέπει νά 60λιδοσκοπήσουμε, αυτή τήν πραγματικότητα, ωρα αποκοιμήθηκα, καί τί γύρευα μέσ' απ' αυτόν τόν 'ϋπνο.
αν μπορούμε νά πούμε, πού ή παρουσία της ύποτίθεται στι είναι 'Όταν ό θόρυ60ς τού χτύπου φτάσει, σχι στήν αντίληψή μου άλ­
γιά μας απαραίτητη, ετσι πού ό κινητήρας της ανάπτυξης, σπως λά στή ~υνεί~η~ή ~o~, ~ημαίνε,Ι δτι ή συ~είδ~σή μου ανασυγκρο­
μας τόν παρουσιάζει λογουχάρη ή Μελανί Κλάιν, νά μή μπορεί τείται γυρω απο αυτη την παρασταση - οτι ξερω πώς είμαι κάτω
νά αναχθεί σ' αυτό πού ονόμασα πρίν από λίγο ή ζωή είναι ενα από τήν έπήρεια τού ξυπνήματος, δτι εΙμαι knocked.
Ονειοο. 'Εδώ δμως, μού χρειάζεται ν' αναρωτηθώ πάνω στό τί εΙμαι
Σ'-αυτή τήν απαίτηση ανταποκρίνονται αυτά τά ριζικά σημεία έκείνη ακριοώς τή στιγμή - έκείνη τή στιγμή, τήν τόσο άμέσως
μέσα στό πραγματικό πού ονομάζω συναντήσεις, καί πού μάς κά­ πρίν καί τόσο ξεχωριστή, πού άρχισα νά ονειρεύομαι κάτω από
νουν νά συlJ,αμοάνουμε τήν πραγματικότητα σάν ιιnterΙegt, unter- τήν έπήρεια _αυΤΟύ τού χτύπου πού, φαινομενικά , είναι αυτό πού
IΓαιςεn. πού στά γαλλικά μεταφράζεται μέ τήν τόσο ύπέροχα δι­ μέ ξυπνά. Είμαι, απ' δσο ξέρω, πρίν νά ξυπνήσω - αυτό τό νά τό
φορούμενη λέξη souffrance [souffrir = ύποφέρω]. Ή πραγματι­ λεγόμενο παραπληρωματικό, πού εχω κιόλας αναφέρει σ' ενα
Ζότητα είναι έδώ καί ύποφέρει , έδώ καί περιμένει. Καί τό μου γραπτό, είναι ό ιδιος ό τρόπος παρουσίας αυτού τού ε~ιαι,
Zlvang, ό Ζαταναγκασμός, πού ό Φρόυντ όρίζει από τήν Wieder- τ?ύ πρίν από τό ξύπνημα. Δέν είναι διόλου παραπληρωματικό,
holllng, Ζυοερνά τούς ίδιους τούς έλιγμούς της πρωτογενούς δια­ ειναι μάλλον ή εκφραση της ά-πληρότητάς μου, κάθε φορά πού
δΙΖασίαc. χρειάζεται νά έκδηλωθεί. Ή γλώσσα, ή γαλλική γλώσσα τό δQί­
Τήν πρωτογΕ\-ή διαδικασία - πού δέν είναι αλλη απ' ~υτό πo~ ζει ~αλά στήν πράξη τής χρήσης της: Aurez-vous fini avant· qu'il
προσπάθησα γιά σάς νά όρίσω στά τελευταία μου μαθ~μ~τα, με ηε: ~lenne? (Θά εχετε τελειώσει προτού νά ερθει;) - μ' ένδιαφέρει
τη μορφή τού ασυνείδητου - θά μάς χρειαστεί, γιά μιαν αy;o~η να εχετε τελειώσει, πρός Θεού νά μήν έρθει πρίνο Passerez-vous
φορά , νά τή συλλάοουμε μέσα στήν έμπειρία της της ρήξ~ς, ~να­ ~~a~t qu'il vienne? (Θά περάσετε, προτού νά 'ρθεί;) - γιατί, σταν
μεσα ατήν αντίληψη Ζαί τη συνείδηση, μέσα σ' αυτόν τo~ ~oπo: α ερθει, δέν θά είστε πιά έκεί.
σάς εΙπα, τόν άχρονο, πού έξαναγr.άζει νά ύποθέσουμε αυ~o που _Bλ~πετε πρός τά πού σας κατευθύνω - πρός τή συμμετρία αύ­
ό Φρόιιντ ονομάζει, άποτίοντας φόρο τιμής στόν Φέχνερ, dte !dee τ~ς της
να ' δομής, πού μέ κάνει , μετά τό ξάφνιασμα τού ξυπνήματος,
, , ,
einer anderer Lokalitat - μιά άλλη τοποθεσία, Εναν άλλο χωρο , , μ~ μπορώ νά στηριχτώ, φαινομενικά, παρά μόνο σε μια O"lE~
μιά ωj.η σΖη ...", τό άνάμεσα στήν άντίληψη καί σπ] συνείδηση. με την παρασταση
' , μου πού φαινομενικα'δ'εν . με, κα'νει παρα
συνε'δ' " ' " ,
ι ηση. Αντανάκλαση, κατά κάποιο τρόπο, ενελικτικη - στη

Scanned by CamScanner

80
ΖΑΚ ιfAΚAN Ι ΣΕΜΙΝΑ
συνείδησή μου δέν συλλαμβάνω πάλι παρά τήν παράστ
Κι αυτό εΙναι δλο; 'Ο Φρόυντ μάς εΙπε ?lρκετές ίpaOi μου.
όφειλε - δέν τό εκανε ποτέ - νά εξετάσει ξανά τή λειτo~Ρργ· l1t~!ς
συνείδησης. WΙσως θά δούμε καλύτερα περί τίνος Πρόκε α της
συλλάβουμε αυτό πού ύπάρχει έδώ καί αΙτιολογεί τη' ν )~Τ~δΙ' άν
- ,
της παριστανομενης πραγματικότητας - δηλαδή, τ6 φαιν'
τήν απόσταση, τό χάσμα τό ίδιο, πού συνιστά' τό ξύπνημα ομενο,
Γιά νά τό τονίσουμε, ας ξαναγυρίσουμε σ' αυτό τό δ;ε
επίσης φτιαγμένο όλόκληρο πάνω στόν θόρυβο - πού ελπίζΡΟ (;
συναντήσατε δλοι μέσα στήν 'Επιστήμη τών όνείρων. Θυμηθω ':
" 'δ ' , ,-,
αυτον τον υστυχισμενο πατερα, που πηγε στο διπλανό δωμά
ειτε
άπό έκείνο δπου ήταν ξαπλωμένο τό νεκρό παιδί του νά ~ιo:
,
κα,ποια
ξ'
εκουραση
"
- αφηνοντας '
το παι
δ ι' , 'λ'
στη φυ αξη, μάς λέει τ '
κ:ίμε~o, ένός_ γκψζoμά~λτι, ένό~ αλλ?υ \έρου ~ κα~ πού τόν χτυ~
πα, τον ξυπνα κατι, που ειναι τι; ~ .δεν ειναι μονο η πραγμαΤικό­
τητα , τό τράνταγμα, τό knocking, ένός θορύβου πού εγινε γιά νά
τόν ανακαλέσει στό πραγματικό, αλλά αυτό εκφράζει, στό δνειρό
του, ακριβώς , τή σχεδόν ταυτότητα εκείνου πού συμβαίνει , τήν
ίδια τήν πραγματικότητα ένός αναποδογυριάμένου κεριού πού
έχει αρχίσει νά βάζει φωτιά στό κρεβάτι δπου κείτεται τό παιδί
. του.
Νά κάτι πού φαίνεται ελάχιστα ενδεδειγμένο γιά νά επιοε­
βαιώσει τή θέση τού Φρόυντ στήν Traumdeutung - δτι τό δνειρο
είναι ή πραγματοποίηση μιάς επιθυμίας .
Βλέπουμε έδ(ί) νά εμφανίζεται, σχεδόν γιά πρώτη φορά στήν
Traumdeutung, μιά λειτουργία τού όνείρου πού είναι , φαινομενι­
κά, δεύτερη - τό όνειρο δέν ίκανοποιεί εδώ παρά τήν ανάγκη νά
παραταθεί ό ϋπνος. Τί θέλει λοιπόν νά πεί ό Φρόυντ βάζοντας
έδώ, σ' αυτή τή θέση, αυτό ακριβώς τό όνειρο, καί τονίζοντας δτι
αυτό καθαυτό είναι ή πλήρης έπι6ε6αίωση τής θέσης του δσον
αφορά τό όνειρο;
Άν ή λειτουργία τού όνείρου είναι νά παρατείνει τόν ϋπνο, αν
τό όνειρο, τελικά, μπορεί νά πλησιάσει από τόσο κοντά τήν
πραγματικότητα πού τό προκαλεί, δέν μπορούμε αραγε νά πούμε
δτι σ' αυτήν τήν πραγματικότητα θά μπορούσε νά δοθεί απάντ~­
ση δίχως νά βγαίνουμε από τόν ϋπνο; - ύπάρχουν ύπνοβατικες
δραστηριότητες στό κάτω-κάτω. Τό έρώτημα πού τίθεται. καΙ
Τ
i
Νο ιι τΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ 81
'
ού άλλωστε όλες οΙ προηγούμενες ύποδείξεις. τού Φρόυντ μάς
~πιτρέπoυν έδ(ί) νά θέσουμε, εΙναι - Τί εΙναι txtivo πού ξυπνά'
/!.έν εΙναι, μέσα στό, <>;ειρο" μιά ~λη πραγματικότητα; - αύτή ~
πραγματικότητα που ο ΦΡοΥντ μας περιγράφει ετσι - Dass das
~~η Kind απ seinem Bette steht, ~τι τ~ παιδί εΙνα,Ι κοντά στό κρεβάτι
ου ihn am Arme fasst, τόν πιανει άπό το μπράτσο, καί τού
~oυ~μoυΡίζει ~' εναν τόνο έπ~ληξης, ,und ih~ vorwurfsvoIl zu-
raunt: Vater, sIehst du denn nlcht, πατερα, δεν 6λέπεις, das ich
verbrenne? πώς καίγομαι; .
'Υπάρχει περισσότερη πραγματικότητα, δέν νομίζετε; μέσα σ'
αυτό τό μήνυμα, απ' στι μέσα στόν θόρυ60, απ' όπου ό πατέρας
ω.λωστε καί ταυτίζει τήν παράξενη πραγματικότητα εκείνου πού
'
ρει
συμσαίνει στήν πλαϊνή κάμαρα. Μέσα απ' αυτές τίς λέξεις δέν
περνάει αραγε ή άποτυχημένη πραγματικότητα πού ;τρΟ"/.άλεσε
τόν θάνατο τού παιδιού; Μήπως δ Φρόυντ ό ίδιος δέν μάς λέει
δτι, σ' αυτή τή φράση μέσα , πρέπει ν' αναγνωρίσουμε έκείνο πού
διαιωνίζει γιά τόν πατέρα αυτές τίς γιά πάντα χωρισμένες λέξεις
από τό :νεκρό παιδί πού θά τού εΙχαν εΙΠωθεί, ίσως - ύποθέτει δ
Φρόυντ - εξαιτίας τού πυρετού - αλλά ποιός ξέρει, ίσως αυτές οί
λεξεις νά διαιωνίζουν τήν τύψη, στόν πατέρα, ότι αυτόν πού
εβαλε δίπλα στό κρε6άτι τού γιού του νά ξαγρυπνήσει, τόν γκρι­
ζομάλλη, δέν θά είναι ίσως ίκανός :νά έκτελέσει σωστά τό καθή­
κον του, die BesorgnΊS dαss der greΊSe Wiichter seiner Aufgabe nicht
gewachsen sein durfte, δέν θά είναι , ίσως, στό ύψος τού καθήκον­
τό~ του. Πράγματι, αποκοιμήθηκε.
Η φράση αυτή είπωμένη μέ τήν ευκαιρία τού πυρετού - δέν
σάς θυμίζει μήπως αυτό, πού, σέ μιά από τίς τελευταίες διαλέξεις
μου, όνόμασα ή αίτία τού πυρετού; Τή δράση, όσο πιεστική προ­
φανώς κι αν είναι γιά νά αντιμετωπίσει εκείνα πού συμ6αίνουν
στό πλαϊνό δωμάτιο - μήπως δέν τήν αίσθάνεται έπίσης σάν νά
• 'ναι, ετσι κι αλλιώς, τώρα πολύ αργά - σέ σχέση μ' αύτό γιά τό
όποίο πρόκειται, μέ τIiv ψυχική πραγματικότητα πού εκδηλώνε­
τ?ι μέσα στή\' εΙπωμένη φράση; Τό όνειρο πού συνεχίζεται δέν
ειναι, μήπως , ουσιαστικά, αν μπορώ νά πώ, ή τιμή πού Cιπoτίεται
στή χαμένη πραγματικότητα; _ τήν πραγματικότητα πού δέν μπο­
ρεί πιά νά ξαναγίνει παρά μέ τό νά έπαναλαμ6άνεταιέπ'άπειρον,
σ' ενα ξύπνημα πού έπ' απειρον ποτέ δέν πετυχαίνεται. Ποιά
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ilAΚAN Ι ΣεΑΙΙΝΑ
rIPIo I1
συνάντηση μ..ϊορεί νά Ώπάρξει στό έξ,;ς μ' αυτό τό ακ '
•
ΠΙ;Ι''τ?, ~ α~ια
λ • α . . . ι νητο γιά
- , κομη ~ι. αν το καταβροχθίσουν οί φλό ε _.
μη αυτη εδω που συμδαινει ακριβώς τt) στιγμή πού '1 φΙ. Υ ς αν
ατύχημα , σάν από σύμπτωση , ερχεται νά τό συναντήσει.ο;;α .Cι1tό
ναι 11 πραγματικότητα, μέσα σ' αυτό τό ατύχημα' _
, λ e ' .
έ.ιίανα αμυανεται κατι , τελικά περισσότερο μοιραίο
ου ~ι­
,
v '
αν οχι Οτι
δ '
- . _ ,
της πραγματικοτητας - μιας πραγματικότητας Όπου εκε'ι .
τ ' αλ . e . ~ " νος Που
ειχε αν αυει να ι:;αγρυπνησει κοντα στό πτωμα μένει ακ'
, ,. ~ δ ' v ομη Κοι-
μισμενος, ακομη κι οταν πατερας ερχεται μετά πού ξύπν
Έ
. :σι
<, "
η συ:α,~ι:η , παντ?τ~ αποτ~χηtιέ;η, πέρασε ανάμεσα
στο ονειρο και το ι:;υπνημα, αναμεσα σ αυτον πού κοιμάται πά
τα καί πού τό όνειρό του δέν θά τό μάθουμε, καί σ' αυτόν π~,
δέν ονειρεύτηκε παρά μόνο γιά νά μήν ξυπνήσει. υ του, τήν αλλη όψη εκείνου πού θά είναι , σταν ξυπνήσει, ή συνεί­
•Αν ό Φρόυ\'τ εκθα!1δος Όλέπει εδώ ε..ϊιΌεΌαιωμένη τή θεωρία
~ς ε..ϊιθυμίας, αυτό είναι ακριΌώς σημάδι τού δτι τό όνειρο δέν
είναι μόνο μιά φαντασίωση πού εκπληρώνει μιάν ευχή.
Γιατί δέν είναι δτι, στό όνειρο, ύποστηρίζει πώς ό γιός ζεί
ακόμα. ' A)J.ιX τό νεκρό παιδί παίρνοντας τόν πατέρα του από τό
μπράτσο, όραμα φο6ερό, δείχνει ενα ύπερπέραν πού ακούγεται
μέσα στό όνειρο. Ή επιθυμία ενεστωποιείται εδώ από τήν παρα·
στατική απώλεια στό πιό αδυσώπητο σημείο τού αντικειμένου.
Μόνο στό όνειρο μπορεί νά γίνει αυτή ή πραγματικά μοναδική
συνάντηση. Μονάχα μιά τελετή , ενα ενέργημα πάντα επαναλαμ·
6ανόμενο , μπορεί νά μνημονεύσει αυτή τήν αμνημόνευτη συνάν­
τηση - αφού κανείς δέν μπορεί νά πεί τί είναι ό θάνατος ένός
παιδιού - αν όχι ό πατέρας σάν πατέρας - δηλαδή κανένα συνει­
δητό όνο
Γιατί ή πραγματική διατύπωση τού αθεϊσμού δέν εΙναι: ό Θεός
πέθανε - ακόμη καί θεμελιώνοντας τήν καταγωγή τής λ~ιτoυψ
γίας τού πατέρα πάνω στό φόνο του, ό Φρόυντ πρoστατε~ει τ~ν
πατέρα - ή πραγματική διατύπωση τού αθε'ίσμού, είναι: ο Θεος
εΙναι άσυνείδητο.
Τό ξύπνημα μάς δείχνει τήν αφύπνιση τής συνείδησης του ~πo-
κειμένου μέσα στήν παράσταση εκείνου πού συνέΌη - τό δ~σαρε~
στο ατύχημα τής πραγματικότη-;α ς , πού δ,έν α:τ~μέ;ει Π,ια π~~~
νά τό αντιμετωπίσουμε! Μά τί ηταν λοιπον αυτο 10 ~τ~χημ , ,
Όταν Όλος ό κόσμος κοιμάται, 1αυ1όχρονα εκείνος που θελησε να
83
ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ
6ρεί λίγη ξεκούραση, εκείνος πού ~ΈV ~όρεσε νά 6ι:στήξει τή~
ξαγρύπνια, κι εκείνος γιά τόν δπoι~, διχως ,αμφιΌo~ια ~ρ~στα
στό κρε6άτι του, κC πo~oς xα~oπρ~αιρετoς ,θα ,εl~ε πει -: e,a Ε}:;ιε
κανείς πώς κoιμάτα~, οταν, δεν ξερουμε Ύ Ι αδυλτ? Π αρα ~oν~ οτι,
v
μέσα σ' αυτόν τόν κοσμο τον άποκοιμισμενο λ
οκ ηρο, ακουστη-
ιαμεσου κε μονάχα ή φωνή - .Πατέρ~, δ,έν oλέπει~, καίγ~μαι! A,υ~ή ~ ίδιι:
ή φράση εΙναι δαυ~oς- άπο ,μ~νη τ;ης ~ερνει τη φ~:ια ε~ει π~υ
πέφτει - καί δέν 6λεπουμε αυτο που καιγεται , γιατι η φλογα μας
. τυφλώνει πάνω στό γεγονός Ότι ή φωτιά πέφτει στό Unterlegt, στό
ησε
Untertragen, στό πραγματικό. .
_ Νά τί μάς κατευθύνει ν' αναγνωρίσουμε, σ' αύτη τη φράση τού
ονείρου , τήν αποσπασμένη από τόν πατέρα μέσα από τόν πόνο
δησή του, καί ν ' αναρωτηθούμε ποιό είναι τό συσχετικό, μέσα
στό δνειρο, τής παράστασης. Τό ερΙΙ)Τημα αύτό είναι τόσο πιό
καίριο πού εδώ, τό δνειρο, τό 6λέπουμε αληθινά σάν την αλλη
όψη τΥις παράστασης - είναι ή εικονογράφηση τού ονείρου, καί
μάς δίνεται ή ευκαιρία νά ύπογραμμίσουμε εδώ αυτό πού ό
Φρόυντ, Όταν μιλά γιά τό ασυνείδητο, δηλώνει στι τό προσδιορί-
ζει ουσιαστικά - τό VorstellLlngsreprasentanz. Πού πάει νά πεί,
όχι, σπω ς τό μετέφρασαν μονόχρωμα , τό αντιπροσωπευτικό πα­
ριστάμενο, αλλά ό αντικαταστάτης τής παράστασης . Θά δούμε τή (
λειτουργία του στή συνέχεια.
'Ελπίζω νά κατόρθωσα νά σάς κάνω νά καταλάΌετε αυτό πού,
από τήν όριστικά θά ελεγε κανείς αποτυχημένη συνάντηση, εΙναι
εδώ κεντρικό, καί στηρίζει Π(lΓιγματικά , στό κείμενο τού Φρόυντ,
αυτό πού τού φαίνεται , μέσα Il' αυτό τό δνειρο, απόλυτα παρα­
δειγματικό .
Τή θέση τού πραγματικού, πού πάει από τό τραύμα στή φαντα­
σίωση - στό μέτρο πού ή φαντασίωση δέν είναι ποτέ παρά ή οθό­
vry πού αποκρύ6ει κάτι τό εντελώς πρωταρχικό , τό καθοριστικό
μεσα στή λειτουργία τής επανάληψης - νά τί μάς χρειάζεται νά
.
επισημάνουμε τώρα. Νά, αλλωστε, αύτό πού γιά μάς εξηγεί ταυ­
<
τόχρονα τό διφορούμενο τής λειτουργίας τής αφύπνισης, καί τής
λειτουργίας τού πραγματικού μέσα σ' αύτή τήν αφύπνιση. Τό
π~αγματικό μπορεί νά παρασταίνεται από τό ατύχημα, τόν μικρό
θορυβο, τή λίγη πραγματικότητα πού μαρτυράει πώς δέν όνει-'
Scanned by CamScanner
 84 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 1/
ρευόμα.στε. 'Αλλά από μιά άλλη πλευρά, αυτή ή πραγματικό
δέν είναι λίγο, γιατί αυτό πού μάς ξυπνάει είναι ή άλλη Πρατητα
τικ ό τητα, η κρυμμενη πισω ωι την ε
• "'>'-ό' 'λλ ειψη αυτου γμα-
' - πού ανΤικαθ
στά τήν παράσταση - είναι τό Trieb, μάς λέει ό Φρόυντ. ι-
Προσοχή! δέν είπαμε ακόμα τί είναι αυτό τό Trieb - καί ά
από έλλειψη παράστασης, δέν είναι εδώ, ποιό είναι αυτό τό Tri:i
γιά τό όποίο μιλάμε - μπορεί νά χρειαστεί νά τό θεωρήσουμε σά
νά μήν ήταν παρά Trieb έπερχόμενο . ν καμιά επιστροφή τής ανάγκης. Η επ,ισ~ρoφη ~ς :χν<:γκης στ,Ο­
Ή αφύπνιση , πώς νά μή δούμε δτι εχει διπλή σημασία - δτι ή
αφύπνιση πού μάς ξανατοποθετεί σέ μιά πραγματικότητα συγ­
κροτημένη καί αναπαρισταμένη, εχει διπλή χρήση ; Τό πραγματι­
κό, πρέπει νά τό αναζητήσουμε πέρα από τό όνειρο - μέσα σ'
αυτό πού τό όνειρο περιτύλιξε, περικάλυψε, μάς εκρυψε, πίσω
από τήν ελλειψη τής παράστασης τής όποίας ύπάρχει μόνο ενας
αντικαταστάτης. 'Εκεί είναι τό πραγματικό πού κυ6ερνα πε­
ρισσότερο από καθετί άλλο τίς δραστηριότητές μας , καί είναι ή
ψυχανάλυση πού μας τό έπισημαίνει .
3 πιό ριζική ποικιλία πού συνιστά ή έπανάληψη αυτή καθεαυτή.
Έτσι ό Φρόυντ 6ρίσκεται νά φέρνει τή λύση στό πρό6λημα
πού, γιά τόν πιό διεισδυτικό ερευνητή τής ψυχή ς πρίν απ' αυτόν
- τόν Kirkegaard - είχε ήδη κεντροθετηθεί πάνω στήν επανάλη­
ψη .
Σάς προσκαλώ νά ξαναδια6άσετε τό κείμενο πού εχει αυτόν
τόν τίτλο, τόν εκθαμ6ωτικό σέ ελαφρότητα καί ε ιρωνικό παιχνί­
δι, πραγματικά μοτσάρτιο, γιά τόν δονζουανικό του τρόπο νά
καταλύει τίς ψευδαισθήσεις τού ερωτα. Μέ οξύτητα , πού κάνΕΙ
αδύνατη κάθε απάντηση, τονίζεται τούτο τό χαρακτηριστικό,
δτι, μέσα στόν ερωτά του , ό νεαρός άντρας, πού ό Kirkegaard
μας τόν περιγράφει ταυτόχρονα συγκινημένο καί γελοίο, δέν
απευθύνεται παρά στόν έαυτό του διαμέσου τής μνήμης . ' Αληθι­
νά. δέν ύπcιρχει μήπως εδώ κάτι πιό ο αθύ από τή φράση τού Λ~
Ροσφουκώ - πώς λίγοι θά δοκίμαζαν τόν ε ρωτα άν δέν τούς ει­
χαν εξηγήσε ι τούς τρόπους καί τά μονοπάτια του; Ναί, μά π?ιός
αρχισε; Κι όλα δέν αρχίζουν μήπως ουσιαστικά από τό ξεγελα­
σμα στόν πρ(ίιτο στόν όποίο απευθυνόταν ή μαγεία τού ερωτα -
85
ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ
πού τήν έκανε νά περάσει γιά εξαρ~η τού άλ~oυ, π,έφτοντας Eτ~ι
αιχμάλωτος αυτής τής έ~αρσης, ~Oυ, λαχανΙ,ασμ~τoς, της, - :τo~~
ζ ' ' ο'ν άλλο δημιουργησε το αιτημα το- πιο
μα ι με τ,
ψευτικο, τι, αι
'δ 'δ - , ,
τη μ α τη-ς ναρκισσικής ίκανοποίησης, είτε του ι εω_ ους του εγω,
" "'δ δες '
είτε τού εγώ πού παίρνει τόν εαυτο του για το ι, εω , ' ,
'Οχι περισσότερο απ' δσο στόν Kirkegaa~d, δε~ 6λεπ~υμε στ~ν
Φρόυντ καμιά επανάληψη πού ν~ ΤO,πoθετειτ~ι μ_εσ~ σ~o φυσικο,
χεύει τήν κατανάλι:>ση πού, τίθεται σ~ν υπηρε~ια ~ης oρε~ης. ~
επανάληψη ζητά το καινουΡΊΙΟ. Στρ~φετ~ι προ,ς το παιχνι~ι ,πo~
μετατρέπει αυτό τό καινουργιο σε διασταση της - αυτο, ο
Φρόυντ μάς τό λέει καί στό κείμενο τού κεφαλαίου πού ανέφερα
τήν τελευταία φορά . ,
Καθετί πού, μέσα στήν επανάληψη, ποικίλλει, μετασχηματιζε­
ται, δέν είναι παρά αλλοτρίωση τού νοήματός της . Ό ενήλικος,
τό πιό προχωρημένο παιδί, απαιτεί, στίς δραστηριότητές του,
στό παιχνίδι , τό καινούργιο. ' Αλλά αυτό τό γλίστρημα καλύπτει (
εκείνο πού είναι τό αληθινό μυστικό τού παιχνιδιού, δηλαδή τήν
Δείτε την στό παιδί, στήν πρώτη του κίνηση , τή στιγμή σπου δια­
μορφώνεται ώς ανθρώπινο όν , πώς εκδηλώνεται σάν απαίτηση
νά είναι τό παραμύθι πάντοτε τό ίδιο, ή εξιστορούμενη πραγμα­
τοποίησή του νά είναι τελετουργική, δηλαδή λέξη πρός λέξη ή
ίδια. Αυτή ή απαίτηση γιά μιά ιδιαίτερη σταθερότητα στίς λεπτο­
μέρειες τής διήγησης, σημαίνει στι ή πραγματοποίηση τού σημαί­
νοντος δέν θά μπορέσει ποτέ νά είναι αρκετά επιμελημένη μέσα
στήν αποστήθισή του ωστε νά φτάνει νά δείχνει τό πρ06άδισμα
τής σημαινότητας σάν τέτοιας . Πρόκειται λοιπόν γιά απόδραση,
σπως φαίνεται, σταν τήν αναπτύσσουμε παραλλάσσοντας τίς ση­
μασίες της. Αυτή ή παραλλαγή κάνει καί ξεχνιέται ό στόχος τής
σημαινότητας μετα6άλλοντας τήν πράξη της σέ παιχνίδι, καί δί­
νοντάς της μακάριες αποφορτίσεις ώς πρός τήν αρχή τής ευχαρί­
στησης.
Ό Φρόυντ σταν συλλαμ6άνει τήν επανάληψη στό παιχνίδι τού
έγγονού του, στό έπαναλαμ6ανόμενο fort-da, μπορεί κάλλιστα νά
ύπογραμμίζει στι τό παιδί μετριάζει τήν επίπτωση τής εξαφάνι­
σης τής μητέρας του μέ τό νά γίνεται ό έπιτετραμμένος τη; - αλλά
Scanned by CamScanner
86 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο /1
τό φαινόμενο αυτό εΙναι δευτερεύον. Ό WalIon τό ύπογραμμίζ
δέν είναι αμέσως πού τό παιδί επιτηρεί τήν πόρτα απ' όπου 6 Ε,Ι,
κε ή μητέρα του, δείχνοντας ετσι πώς περιμένει νά τήν ξαναι :
η
εκεί, αλλά, προηγουμένως, εΙναι στό ιδιο τό σημείο πού ή μητέ ει
τό ,άφησ~, ~τό ση~είo Π,ού εγκα;έλ,ειψε κo~τά του, εκεί συγκε~~
τρωνει την επαγρυπνηση του : Το χασμα που παρουσιάστηκε απ'
τήν απουσία πού σχεδιάστηκε, καί πού είναι πάντα ανοιχτό, πα~
ραμένει αιτία ,ένός κεντρόφυγου διαγράμματος, όπου αυτό πού
εκπίπτει δέν είναι ό άλλος ώς σχήμα όπου προοάλλεται τό ύπο­
κείμενο, αλλά ή κουοαρίστρα ή δεμένη επάνω του μ' ενα νήμα
πού αυτός κρατά - όπου εκφράζεται αυτό πού, από τό ύποκείμε­
νο, αποσπάται σ' αυτή τή δοκιμασία, ό αυτοακρωτηριασμός απ '
όπου ή τάξη τής σημαινότητας θά μπεί σέ προοπτική . Γιατί ή
κίνηση τιϊς κουοαρίστρας είναι ή απάντηση τού ύποκειμένου σ'
αυτό πού ή απουσία τής μητέρας ήρθε νά δημιουργήσει στό σύνο­
ρο τής περιοχής του - τό χείλος τής κούνιας του - δηλαδή μιά
τάφρο, γύρω από τήν όποία δέν τού μένει πιά παρά νά κάνει τήν
κίνηση τού αλματος.
Αυτή ή κουδαρίστρα, δέν εΙναι ή μητέρα πού εγινε μιά μπαλί­
τσα από δέν ξέρω ποιό παιχνίδι αντάξιο τών Ζιοάρος - είναι ενα
μικρό κάτι τού ύποκειμένου πού αποσπάται ενώ είναι ακόμη δι­
κό του, ακόμη κρατημένο. Έδώ άρμόζει νά πούμε, μιμούμενοι
τόν ;Αριστοτέλη, ότι ό άνθρωπος σκέφτεται μαζί μέ τό αντικείμε­
νό του. Μαζί μέ τό αντικείμενό του τό παιδί πηδά τά σύνορα τής
περιοχής του, τής μεταμορφωμένης σέ πηγάδι, καί αρχίζει τίς
μαγικές κουΟέντες. V Αν είναι αλήθεια δτι τό σημαίνον εΙναι τό
πρώτο σημάδεμα τού ύποκειμένου, πώς νά μήν αναγνωρίσουμε
εδώ - εστω καί μόνο επειδή τό παιχνίδι αυτό συνοδεύεται από
μιά από τίς πρώτες αντιθέσεις πού θά φανούν - ότι τό αντίκείμε­
νο στό όποίο ή αντίθεση αυτή εφαρμόζεται στήν πράξη, στήν
κουδαρίστρα, δτι εκεί ακριοώς όφείλουμε νά επισημάνουμε τό
ύποκείμενο. Σ' αυτό τό αντικείμενο, θά δώσουμε αργότερα τό
όνομά του τής λακανικής άλγεορας - τό Iλ~ϊ(ρό α . .
Τό σύνολο τής δραστηριότητας συμΟολίζε·ι τήν επανάληψη, κα­
θόλου όμως τήν επανάληψη μιας ανάγ~ης πού θά ζητούσε τήν
επιστροφή τής μητέρας, καί πού θά εκδηλωνόταν άπλούστατα
μέσα στήν κραυγή . ΕΙναι ή επανάληψη τής αναχώρησης τής μητέ-
ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ 87
ρας σάν αιτία μιας Spa/tung μέσα στό ύποκείμενο - πού ξεπερνιέ­
ται μέσω τού εναλλασσόμενου παιχνιδιού, !ort-da, πού εΙναι ενα
έδώ η έκεί, καί πού δέν αποολέπει, μέ τήν εναλλαγή του, παρά
στό νά είναι !ort ένός da, καί da ένός !οrt.Αυτό πού στοχεύει
εΙναι αυτό πού, ουσιαστικά, δέν είναι εκεί, ώς αναπαριστάμενο­
γιατί είναι τό ίδιο τό παιχνίδι πού εΙναι ή Repriisantanz τής Vor-
stellung. Τί θά γίνει ή Vorstellung, όταν, πάλι, αυτή ή Repriisan-
ΙαΠΖ τής μητέρας - στό σχέδιό του, τό σημαδεμένο από τίς πινε­
λιές καί τά χρώματα τής εitιθυμίας - θά λείψει;
Είδα κι εγώ, είδα μέ τά μάτια μου, ανοιγμένα από τή μητρική
μαντική, τό παιδί, τραυματισμένο από τό ότι εφυγα παρά τήν
εκκλησή του τήν πρόωρα σκιαγραφημένη μέ τή φωνή, καί πού
από τότε δέν ανανεώθηκε γιά όλόκληρους μήνες - τό εΙδα, ύστε­
ρα από πολύ καιρό ακόμα, οταν τό επαιρνα, αυτό τό παιδί, στήν
αγκαλιά μου - τό εΙδα ν' αφήνει τό κεφάλι του νά πέφτει στόν
ώμο μου γιά νά παραδοθεί στόν ϋπνο, τόν μόνο ίκανό νά τού
ξαναδώσει τή δυνατότητα πρόσδασης στό ζωντανό σημαίνον πού
ημουνα εγώ από τήν ήμέρα τού τραύματος. (
Τό σχέδιο αυτό τής λειτουργίας τής τύχης πού σας εδωσα σήμε­
ρα θά δείτε πώς θά μας εΙναι απαραίτητο γιά νά επανορθώσουμε
εκείνο πού αποτελεί καθήκον τού αναλυτή μέσα στήν έρμηνεία
τής μεταΟίΟασης.
Μού εΙναι αρκετό νά τονίσω σήμερα ότι δέν εΙναι διόλου ανώ­
φελα πού ή ανάλυση παρουσιάζεται ώς εναρμονίζουσα μέ τρόπο
ριζικότερο τή σχέση αυτή τού ανθρώπου πρός τόν κόσμο πού γιά
πολύ καιρό εκλήφθηκε γιά γνώση.
Αν συμοαίνει τόσο συχνά, στά θεωρητικά κείμενα, ή γνώση νά
V
αναφέρεται σέ δέν ξέρω τί τό ανάλογο μέ τή σχέση τής όντογένε­
σης πρός τή φυλογένεση, - αυτό όφείλεται σέ μιά σύγχυση, καΙ
θά δείξουμε τήν προσεχή φορά πώς όλη ή πρωτοτυπία τής ανά­
λυσης εΙναι νά μή θεωρεί σάν κέντρο τής ψυχολογικής όντογένε­
σης τά δήθεν στάδια - τά όποία δέν εχουν κυριολεκτικά κανένα
θεμέλιο επισημάνσιμο μέσα στήν παρατηρήσιμη από 6ιολογική
άποψη ανάπτυξη. Αν ή ανάπτυξη εμψυχώνεται δλόκληρη από
V
τό συμπτωματικό, από τό πρόσκομμα τής τύχης, αυτό γίνεται στό
Scanned by CamScanner
88 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ f ΣεΜΙΝ
ΑΡΙο 11 ΤΎΧΗ ΚΑΙ Α ΥΤΟΜΑ ΤΟΝ 89

μέτρο . πού Τι τύχη μάς επαναφέρει: στό'ίδιο σημείο δπου ή

κρατική φιλοσοφία εψαχνε νά αΙτιολογήσει τόν κόσμο τό Π~~σαι_ θεμιά άπ' αυτές τίς στιγμές σέ μιά διαλεκτική πού εχει γιά κέντρο
Tή~ χρειαζ~τ~ν κάπου μιά άπόκλιση. ·0 Δημόκριτος*ν_ ιο.
ι μιά κακή συνάντηση. "Αν τά στάδια εΙναι σταθερά, αυτό συμ6αί­
έπιχ~ι~ησε να ~ν επ~σημά;ει, τοποθετούμενος ήδη σάν άντ~αν νει σέ συνάρτηση μέ τή δυνατή καταχώρησή τους σέ δρους κακής
συνάντησης.
λος μιας καθαρης λειτουργιας τής άρνητικότητας γιά νά' ~-
, 'ψ - λ' 5»~ τ " εισαγα_ Ή κεντρική κακή συνάντηση εΙναι στό έπίπεδο τού σεξουαλι­
γει τη σκε η - μας εει - υ~ν ειναι το μηδεν τό ούσιαστικ' ,
κού . Αύτό δέν πάει νά πεί δτι τά στάδια παίρνουν ενα χρώμα
προσθέτει·- δείχνοντάς σας δτι;~ήδη άπ' αυτό πού μιά ά Ο,, κ~ι
σεξουαλικό πού διαχέεται μέ άφετηρία τό άγχος τού ευνουχι­
μαθήτριές μας όνόμαζε άρχαϊκό στάδιο τής φιλοσοφίας δ πο Τις σμού. Άντίθετα, επειδή αυτή ή εμπάθεια δέν παράγεται, μιλάμε
,- λ ε'ξ εων ηταν
σμος των
τ δ "δ δ " ' χειρ ι-
ι ιος πως και στα χρόνια τού Χάι
γιά τραύμα καί γιά πρωτόγονη σκηνή.
γερ - δ εν
S! δ'
' ε1ναι τ " δ"
~να μη εν ειναι ενα εν, που στά έλληνικά Ι
ντεγ-.
, λ 'ξ
μια ε η φτιαχτη.
, Δ' τ S! ' '" ε ναι
εν ειπε ~ν για να μη μιλησει γιά τό ον εΙ .
, . 1_ 3 , , ~ , ι Τ ' ΠΕ, 12 Φεορουαρίου 1964
τι; - ειπε, απαντωντας στο ερωτημα που ηταν τό δικό μας ση' _
ρα, τ ό έ ρωτημα
'w
'
,
- 'δ
του ι εα λ ισμου.
- - Τ'"
ιποτε, ισως; με' -
οχι - ί'σως τίπ
ο
τε, ill α οχι τιποτε.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Φ ., ΝτΟΛΤΟ: -Δέν Όλέπω πώς, γιά νά περιγράψουμε τή διαμόρ­

φωση της νοημοσύνης πρίν από τά τρία η τέσσερα χρόνια, δέν θά
είχαμε άνάγκη νά άναφερθούμε στά στάδια. Νομίζω πώς γιά τίς
φαντασιώσεις της όμυνας καί τού πέπλου τού εύνουχισμού, δπως
καί γιά τίς απειλές άκρωτηριασμου, εχουμε άνάγκη νά άναφερό­
μαστε στά στάδια.

Ή περιγραφή τών σταδίων, διαμορφωτών της λίμπιντο, δέν

πρέπει νά άναφέρεται σέ μιά φυσική ψευτο-ώρίμανση, πού πα­
ραμένει πάντοτε άδιαφανής. Τά στάδια όργανώνονται γύρω άπό
. τό άγχος τού ευνουχισμού. Τό συνουσιακό γεγονός τής εισαγω­
γής τής σεξουαλικότητας εΙναι τραυματικό - νά μιά μεγάλη δυ­
σκολία - καί εχει μιά όργανωτική λειτουργία γιά τήν άνάπτυξη._ .
Τό άγχος τού ευνουχισμού εΙναι σάν ενα νήμα πού διατρυπα
δλους τούς σταθμούς τής άνάπτυξης. Προσανατολίζει τίς σχέσεις
πού προηγήθηκαν άπό τήν εμφάνισή του αύτή καθεαυτή - άπο­
γαλακτισμός, πρωκτική πειθαρχία, κλπ. 'Αποκρυσταλλώνει κα-

• ΕΙναι ~νερό δτι πρόκειται Υιά τόν ΈπΙκουρο. (Σημ. Έκδ.)

Scanned by CamScanner
ΓΙΑ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΑΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΙΚΡΟ α

Ι
.ι
j
Scanned by CamScanner
 ΣΤ'

Η ΣΧΙΣΗ τυΥ ΜΑΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ

Σχίση τού ύποκειμένου.

Τεχνητός χαρακτήρας τού τραύματος.
. Μωρίς Μερλώ-Ποντύ.
Ή φιλοσοφική παράδοση.
Ό μιμητισμός.
Ό τά πάνθ' όρ6Jν.
Μέσα στό όνειρο, αυτό δείχνει ..

Συνεχίζω.
Wiederholung - σάς ύπενθύμισα - καί σας είπα ήδη γι' αυτήν
αρκετά γιά νά τονίσω στήν ετυμολογική αναφορά πού σας έδω­
σα, haler, εκείνο πού συνεπάγεται ώς συνδήλωση εξαντλητική.
Haler, tirer, σύρω, τραΟώ. Τραοώ τί; 'Ίσως παίζοντας μέ τό
διφορούμενο τής λέξης στά γαλλικά (tirer), τραοώ στήν τύχη.
Αυτό τό Zwang θά μας όδηγούσε τότε πρός τό αναγκαστικό χαρ­
τί - άν δέν ύπάρχει παρά μόνο ενα χαρτί στό παιχνίδι, δέν μπο­
ρώ νά τραοήξω άλλο.
Ό χαρακτήρας συνόλου, μέ τή μαθηματική έννοια τού δρου,
πού παρουσιάζει ή παρτίδα τών σημαινόντων καί πού τήν αντι­
θέτει, παραδείγματος χάρη, στό απροσδιόριστο τού ακέραιου
αριθμού, μάς επιτρέπει νά συλλάοουμε ενα σχήμα δπου ή λει­
τουργία τού αναγκαστικού χαρτιού εφαρμόζεται αμέσως. "Αν τό
ύποκείμενο είναι τό ύποκείμενο τού σημαίνοντος - προσδιορι­
σμένο απ' αυτό - μπορούμε νά φανταστούμε τό συγχρονικό δί­
κτυο τέτοιο πού νά δίνει στή διαχρονία αποτελέσματα προνομια­
κά. Καταλάοετε καλά δτι δέν πρόκειται εδώ γιά απρόολεπτα
στατιστικά αποτελέσματα, αλλά δτι ή ίδια ή δομή τού δικτύου
συνεπάγεται τίς επιστροφές. Αυτή είναι ή μορφή πού παίρνει γιά
μας, διαμέσου τής διευκρίνισης αυτού πού όνoμάζo~με <;tρ~τηγι­
κές, τό αύτόματον τού' Αριστοτέλη. Καί εξίσου καλα, με αυτομα­
τισμό είναι πού μεταφράζουμε τό Zwang τής Wiederholun-
gzwang, εξαναγκασμός επανάληψης.

Scanned by CamScanner

94 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡlΟ ιι
1
Θά σάς εκθέσω αργότερα τά γεγονότα πού ύποοάλλουν τή σκέ­
ψη δτι, σέ δρισμένες στιγμές αυτού τού παιδικού μονόλογου ασύ­
νετα χαρακτηρισμένου σάν εγωκεντρικού, παρατηρούνται παι­
χνίδια καθαρά συντακτικά. Αυτά τά παιχνίδι~ εξαρτιόνται από
τό πεδίο πού ονομάζουμε προσυνειδητό, αλλά φτιάχνουν, θά
ελεγα, τήν κοίτη τού ασυνείδητου αποθέματος - μέ τήν εννοια
τού περίφρακτου χώρου πού παραχωρείται στούς 'Ινδιάνους στό
εσωτερικό τού κοινωνικού δικτύου .
Ή σύνταξη, ασφαλώς, είναι προσυνειδητή. Έκείνο δμως πού
διαφεύγει από τό ύποκείμενο, είναι ατι ή σύνταξή του ορίσκεται
σέ, συσχετισμό μέ τό ασυνείδητο απόθεμα. υΟ ταν τό ύποκείμενο
διηγείται τήν ίστορία του, ενεργεί, λανθάνον, αυτό πού διέπει
αυτή τή σύνταξη, καί τήν κάνει αλο καί πιό σφιχτή. Σφιχτή σέ
σχέση μέ τί; - μ' αυτό πού δ Φρόυντ, ηδη άπό τήν αρχή τής περι­
γραφής του τής ψυχικής αντίστασης, ονομάζει πυρήνα.
Τό νά λέμε δτι δ πυρήνας αυτός άναφέρεται σέ κάτι τό τραυ­
ματικό δέν είναι παρά μιά προσέγγιση. Μας χρειάζεται νά δια­
κρίνουμε από τήν αντίσταση τού ύποκειμένου, αυτή τήν πρώτη
αντίσταση της όμιλίας, σταν επιχειρεί τήν περίσφιγξη τού πυρή­
να. Γιατί ή εκφραση άντίσταση τού ύποκειμένου συνεπάγεται
ύπεροολικά ενα ύποτιθέμενο εγώ, πού δέν είναι σίγουρο - πλη­
σιάζοντας αυτόν τόν πυρήνα - στι είναι κάτι γιά τό όποίο μπο­
ρούμε νά έίμαστε οέοαιοι πώς ό χαρακτηρισμός τού εγώ εΙναι
άκόμη 6άσιμος.
Ό πυρήνας πρέπει νά όριστεί ώς πραγματικό - πραγματικό
έφόσον ή ταυτότητα αντίληψης είναι δ κανόνας του. Στό κάτω­
κάτω, 6ασίζεται σ' αυτό πού ό Φρόυντ σημειώνει σάν ενα είδος
προαφαίρεσης, πού μάς οεοαιώνει δτι ορισκόμαστε μέσα στήν
άντίληψη άπό τό αίσθημα τής πραγματικότητας πού τήν πιστο­
ποιεί. Τί σημαίνει αυτό; Τί αλλο παρά δτι, από τήν πλευρά τού
ύποκειμένου, αυτό όνομάζεται αφύπνιση.
Αν, τήν τελευταία φορά, ήταν γύρω από τό σνειρο τού εοδο­
W της θεραπευτικής αγωγής πού ονομάζεται μεταοίοαση δέν συνί-
μου κεφαλαίου τής 'Επιστήμης τών ΌνείΡών πού προσέγγισα
αυτό τό θέμα μέσα στήν έπανάληψη, εΙναι βέβαια γιατί ή επιλογή
αύτού τού όνεΙρου - όσο σφαλιστό, όσο κλειστό, Όσο διπλά καί
Η ΣΧ/ΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤ/ΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜ-1ΤΟΣ 95
ριπλά κλειστό κι αν εΙναι, άφού δέν εχει άναλυθεί - εΙναι εδώ
~νδεικτική έ~όσoν ~ρόκει:αι γιά τή δια~ικασία τού ονείρου μέσα
στό τελευτα~o τo~ οριο. Η πρ~γμα,τικoτητα ~oύ καθορίζει τήν
αφύπνιση, ειν~ι αρ?-γε δ έ)~α~ρ~ς θoρ~ooς έναντια στόν δποίο ή
επικράτεια του ονειρου και της επιθυμιας διατηρείται; Δέν είναι
μάλλον κάτι α~λo~ Δέ~ είν~ι έκείνο πού εκφράζεται στό οάθος
τής αγωνί~ς αυ;:ου τ?υ .Ονει?ου; ~ ~ηλαδ~ τό πιό ένδόμυχο τής
σχέσης τ.ο υ ;τατε ρ <: με τ?ν γιο, ,πo~ εμφ?-ν~ζετ?ι .σχι τόσο μέσα σ'
αυτόν το θανατο οσο μεσα στο περαν απο αυτον νόημα τού πε-
πρωμένου.
'Ανάμεσα σ' εκείνο πού συμοαίνει σάν από σύμι-ττωση, δταν
αλος ό κόσμος κοιμάται - τό κερί πού αναποδογυρίζεται καί ή
φωτιά στά σεντόνια, τό παράλογο γεγονός, τό άτύχημα, ή κακο­
τυχιά - καί τό σπαραχτικό, πού ύπάρχει, αν καί καλυμμένο, μέ-
σα στό Πατέρα, δέν 6λέπεις, καίγομαι - ύπάρχει ή ίδια σχέση μέ
τήν όποία έχουμε νά κάνουμε σέ μιάν επανάληψη. Πρόκειται γι'
αύτό πού, γιά μάς, απεικονίζεται μέ τήν ονομασία νεύρωση πε­
πρωμένου, 11 νεύρωση αποτυχίας. Αυτό πού άποτυχαίνει δέν εΙ- (
ναι ή προσαρμογή, αλλά τύχη, ή συνάντηση.
Έκείνο πού ό 'Αριστοτέλης διατυπώνει - δτι ή τύΊΤΙ όρίζεται
από τό δτι δέν μπορεί νά μάς ερθει παρά από ενα ον ίκανό νά
επιλέγει, προαίρεσις, δτι ή τύχη, καλή ή κακή, δέν θά μπορούσε
νά μάς έρθει από ενα αψυχο αντικείμενο, από ενα παιδί, από ενα
ζ~o -= απ~δεικνύεται εδώ καθαρό επινόημα. Τό ίδιο τό ατύχημα
α~τoυ, ~oυ ύποδειγματικού ονείρου μάς τό απεικονίζει. Άσφα­
λ~ς, ο Aρ~στoτέλης δείχνει σ' αυτό τό σημείο τό ίδιο δριο πού
τον σταματα στό χείλος τών παράδοξων μορφών τής σεξουαλικής
συμπεριφοράς, πού δέν μπορεί παρά νά χαρακτηρίσει σάν τέρα­
τα, τερατουργήματα .
Ή κλειστή πλευρά τής σχέσης ανάμεσα στό ατύχημα πού επα­
ναλαμοάνεται, καί στό καλυμμένο νόημα πού εΙναι ή αληθινή
~~αγμ~τικότητα καί μάς όδηγεί πρός τήν παρόρμηση - νά τί μας
~νει τη οε6αιότητα Ότι ή απομυθοποίηση αυτού τού τεχνήματος
σταται στό ν . " επαναφερουμε
. ", ο .ζ ,
, _ α την σ' αυτο που νομα εται επικαι-
ροτ.ητα της κατάστασης. 'Η κατεύθυνση πού ύποδεικνύεται μέσα
άπο αυ' , λ' •
τον Τον περιορισμό στήν επικαιρότητα τής συνομι ιας, η
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙ0 11
τής σειράς τών συνομιλιών, δέν εχει ούτε κάν ΠΡοπαιδευ ' τού ύπoκει~ένoυ. Ή ΟΧ,ίση αύτή, μετά τό ξύπνημα, επιμένει _
u~ξ'ια. Την
'ό Ρ θ'η εννοια
Υ της έπ ανα'λ ηψης μπορούμε νά τήν άτικη
-
κτήσουμε από μιάν άλλη κατεύθυνση πού όφείλουμε νά μή Πο­
χέo~με μ~ τό σύνoλ~ τών έ.,:ιπτ(ί>σ~ων τής μ~τα6ί6ασης. Θά :~~
τελεσει το πρό6λημα μας, οταν θα προσεγγισουμε τή λειτουρ ,
- e. 'e. ' , -, e. 'e. για
της μεταOΙUασης , να κατανοησουμε πως η μεταυΙυαση μπορεί ' ση που υφαινεται παλι, που ξερει δτι δλα αυτα τα ζεί σάν έφιάλ-
μάς όδηγήσει στήν καρδιά τής έπανάληψης. να
Γι' αυτό εΙναι αναγκαίο νά θεμελιώσουμε καταρχήν τήν επανά­
ληψη μέσα στήν ίδια τή οχίση πού παράγεται στό ύποκείμενο ώ
πρός τή συνάντηση. 'Η οχίση αυτή συνιστά τή χαρακτηριστικ~
διάσταση τής άνακάλυψης καί τής αναλυτικής εμπειρίας, πού
μάς κάνει νά συλλαμ6άνουμε τό πραγματικό, μέσα στή διαλεκτι­
κή του πρόσπτωση, σάν απαρχής κακώς φτασμένο. Άπό δώ
ακρι6ώς, τό πραγματικό 6ρίσκεται στό ύποκείμενο, σάν ό μεγα­
λύτερος συνένοχος τής παρόρμησης - στήν όποία δέν θά φτάσου­
με παρά στό τέλος, γιατί μόνο ό δρόμος πού θά διανύσουμε θά
μπορέσει νά μάς κάνει νά συλλά60υμε γιά τί πρόκειται.
Στό κάτω-κάτω, γιατί ή πρωτογονική σκηνή εΙναι τόσο τραυ­
ματική; Γιατί είναι πάντα ύπερ60λικά νωρίς η ύπερ60λικά αργά;
Γιατί τό ύποκείμενο 6ρίσκει σ' αυτήν ειτε ύπερ60λική ευχαρίστη­
ση, - ετσι τουλάχιστον συλλά6αμε στήν άρχή τήν τραυματική αί­
τιακή σχέση τού ίδεοληπτικού - ειτε ελάχιστη, σπω ς ό ύστερικός;
Γιατί δέν άφυπνίζει άμέσως τό ύποκείμενο, αν εΙναι αλήθεια στι
εΙναι τόσο σαθιά λιμι-τ:ιντικό; Γιατί τό γεγονός είναι εδώ δυστυ­
χία; Γιατί ή δήθεν ό)ρίμανση τιί)ν ψευδοενστίκτων είναι κλωσμέ­
νη, δια..-τ:ερασμένη, διαστερεωμένη από τυχι%ό, θά ελεγα - από τή
λέξη τύm;
Γιά τήν (J)ga, ό όρίζοντάς μας, εΙναι τό τεχνητό πού εμφανίζε­
ται μέσα ατή θεμελιακrl σχέση μέ τή σεξουαλικότητα. Στό αναλ~­
ΤΙί'.ό πείραμα πρέπει νά ξεκινάμε από τό &τι αν ή πρωτογενη?
σκηνή εΙναι τραυματικΥI, δέν εΙναι ή σεξουαλική εμίτάθεια π~υ
στηοίtει τίς μG-τ:απτu'Jσεις τού άναί.ύσιμου, άλλά ενα γεγoν~ς
φτ(.(~:ι.~ό. "Ενα γεγονός φτιαχτό, όπως αυτό πού εμφανίζεται στη~
τόσο &'γοια πε()ωφιγμένη σ%ηνή τής ε μπειρίας στόν 'Άνθρωπο με
τούς J.ύ~ους - -Υι παραδοξότητα τής έξαφάνισης %αί τής επανεμ-
φάνωης τνν πέους.
Τήν τελευταία φορά., θέλησα νά οημειu'Jοω πού εΙναι 11 σι.ίση
11 ΣΧΙΣIΙ ΤΟΥ ΜΑΤ/ΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ
97
ανάμεσα oτ~ν έπιστροφη στ..ό πρα,ιματικό, ατήν παράσταση τού
κόσμου επιτελους ξαναστημενη στά πόδια της, μέ τά χέρια ψηλά
τί δυστυχία, τί εΙναι αύτό πού συνέαη, τί φρίκη, τί αλακεία τ;
ήλίθΙΟf' ,αύ~ός έκεί, ,πού αάfθ?κε νά κoιμ6.τ~ι :- Κ,αί aτή συνείδη­
.τη, αλλά,ΠO~, ~α,~" δλ~ ?υτ~, ~ανάρχ~αι στ?" έαυτό της, l:Υώ
εΙμαι που τα ζω ολ αυτα, δεν εχω άναγκη να τσιμιτηθώ γιά νά
ξέρω πώς δέν όνειρεύομαι. Παραμένει γεγονός δτι αύτή ή σχίση
δέν είναι εδώ ακόμη παρά εΥ.πρόσωπος της οαθύτερης σχίσης,
πού τοποθετείται ανάμεσα σ' αυτό πού άναφέρει τό ύποκείμενο
aτόν μηχανισμό τού όνείρου, τήν είκόνα τού παιδιού πού πλη­
σιάζει, μέ τό 6λέμμα γεμάτο μομφές, καί, από τήν άλλη μεριά. σ'
εκείνο πού τό προξενεί καί στό όποίο καταρρέει, έπίκληση, φωνή
τού παιδιού, εκλιπάρηση τού 6λέμματος. - Πατέρα, δέν 6λέ­
πεις.. .
2
(
'Εδώ - ελεύθερος καθώς εΙμαι νά συνεχίσω, στό δρόμο πού
σάς πάω, τήν κατεύθυνση πού μού φαίνεται έδώ ή καλύτερή -
περνώντας τήν κυρτή 6ελόνα μου ανάμεσα στά νήματα τού τάπη­
τα, πηδώ από τήν πλευρά δπου τίθεται τό ερώτημα πού προσφέ- .
ρεται σάν σταυροδρόμι, ανάμεσα σέ μάς καί σέ όλους όσους
προσπαθούν νά σκεφτούν τό δρόμο τού ύποκειμένου.
Τόν δρόμο αυτόν, εφόσον εΙναι αναζήτηση της άλήθειας, πρέ­
πει μήπως νά τόν χαράξουμε μέ τό δικό μας περιπετειώδες ύφος,
μέ τόν τραυματισμό του αντανάκλαση τού φτιαχτού; Ή πρέπει
νά τόν εντοπίσουμε εκεί δπου ή παράδοση πάντα τό εκανε, στό
έπίπέδο τής διαλεκτικής τού άληθινού καί τού φαινομενικού, μέ
αφετηρία της τήν αντίληψη σ' ό,τι τό θεμελιακά ίδεϊκό, αίσθητι­
κό κατά κάποιον τρόπο, καί τονισμένο από μιά όπτική έπικέν­
τρωση, εχει μέσα της;
Δέν πρόκειται εδώ γιά άπλή σύμπτωση - πού θά μπορούσαμε
νά ,αποδώσουμε στό καθαρά τυχικό - τό δτι αυt:'1 τη ~μά~α
φτανει στά χέρια μας, μέ τήν εκδοσή του μεταθανατια, το οιολιο
τού φίλου μας Μωρίς Μερλώ-Ποντύ Τό 'Ορατό καί τό 'Αόρατο.
Scanned by CamScanner
98 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡΙΟ /J
'Εδώ εκφράζεται , ένσαρκωμένο, εκείνο πού εκανε τήν εναλλα_
γή τού διαλόγου μας, καί δέν χρειάζεται νά ανατρέξω μακριά γιά
νά θυμηθώ τό συνέδριο τού Μποννε6άλ , δπου ή παρέμοασή Του
μαρτυρούσε ποιός titav ό δρόμος του, ό δρόμος πού κόπηκε σ'
ένα .σημείο τ?ύ εργου, πού -:ό αφήνε~ ώστ?σο σέ όλΟΚ,ληΡώσιμη
κατασταση , οπως πρoεικoνι~εται στη γεματη σεοασμο εργασία
τού Κλώντ Λεφόρ, στόν όποίο αποτίω εδώ φόρο τιμής γιά τό
εΙδος τής τελειότητας πού μού φαίνεται δτι εφτασε ύστερα από
μιά μακριά καί δύσκολη μεταγραφή.
Αύτό Τό Όρατό καί τό 'Αόρατο σημειώνει γιά μας τήν κατά­
ληξη τής φιλοσοφικης παράδοσης - αύτης τής παράδοσης πού
αρχίζει στόν Πλάτωνα μέ τήν προαγωγή της ιδέας, γιά τήν όποία
μπορούμε νά πούμε δη, από μιά αφετηρία παρμένη μέσα σ' ενα
αισθητικό κόσμο, καθορίζεται από ενα τέλος δοσμένο στό είναι
σάν ύπέρτατο αγαθό, φτάνοντας ετσι σέ ένα κάλλος. πού είναι
έπίσης καί τό δριό της. Καί όχι χωρίς λόγο ό Μωρίς Μερλώ­
Ποντύ αναγνωρίζει τόν όδηγό της στό μάτι.
Σ' αύτό τό στερνό καί συνάμα εναρκτήριο εργο, θά ανακαλύ­
ψετε μιά ύπόμνηση κι ένα οημα πρός τά μπρός στό - δρόμο εκείνου
πού εΙχε καταρχήν εκφράσει ή Φαινομενολογία τής άντίληψης.
'Υπενθυμίζεται εδώ, πράγματι, ή ρυθμιστική λειτουργία της μορ­
φής, τήν όποία ε..-τικαλείται ενάντια σ' αύτό πού, μέ τήν πρόοδο
τής φιλοσοφικης σκέψης, ε{χε εξωθηθεί ως τήν ακρότητα τού
ίλιγγου πού εκδηλωνόταν στήν δρο ίδεαλισμός - πώς θά κάνουμε
ποτέ νά μήν ένωθούν πάλι αύτό τό περικάλυμμα πού γινόταν τό­
τε ή παράσταση, μ' εκείνο πού ύποτίθεται δτι καλύπτει; Ή Φαι­
νομενολογία μας επανέφερε λοιπόν στή ρύθμιση τής μορφης,
ατήν όποία πρυτανεύει, όχι μόνον τό μάτι τού ύποκειμένου, αλλά
όλόκληρη ή αναμονή του, ή κίνησή του, ή λήψη του, ή ταραχή
τών μυών καί τών σπλάχνων του, κοντολογίς ή όργανική παρου­
σία του, σημειωμένη μέσα σ' αύτό πού όνομάζεται ή όλική σκοπι­
μότητά του.
Ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ κάνει τώρα τό έπόμενο οήμα παρα-
6ιάζοντας τά δρια αύτης της ιδιας της φαινομενολογίας. Θά δεί­
τε δτι οΙ _δρόμοι απ' δπου θά σας όδηγήσει δέν εΙναι μόνο της
τάξης της φαινομενολογίας τού όρατού, αφού πηγαίνουν νά ξα­
ναορούν - κι έδιJ) εΙναι τό ούσιαστικό σημείο - τήν έξάρτηση τού
Η ΣΧΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ 99
ό όύ ώς πρός αύτό πού μας σάζει κάτω από τό μάτι τού σλέ-
ρατος . Καί πάλι, εΙναι πολύ αύτό πού λέμε, αφού τούτο τό μάτι
πο
δ'
ντ
Ιναι παρά ή μεταφορ ά καποιου
' πρ ά γματος που' θ'
α όνομασω
'
ε:~τερα ή φύτρα τού 6λέποντος - κάτι τό πρίν από τό μάτι του.
κ~ τό πού χρειάζεται νά εντοπίσουμε, μέ τίς γραμμές τού δρόμου
Aπούυ μας ύποδεικνυει,
,,ει~αι
;την ' -:ρουπαρ
. ξη ,νος
έ ' 6λέ
, μfατος -: δ'εν
6λέπω παρά μόνο άπο ενα σημειο, άλλά μεσα στην υπαρξή μου
έ κοιτάζουν άπό παντού.
μ Αύτό τό Όλέπειν στό όποίο εΙμαι ύποταγμένος μ' εναν τρόπο
αρχέγονο, -, αν~μφ~6?λα εΙν~ι ~ύ:ό ;τού θά μας ,όδηγήσει στjι
φιλοδοξία αυτου του εργου, σ αυτη την όντολογικη άντιστροφη,
πού τίς 6άσεις της θά πρέπει νά τίς ψάξουμε σέ μιά πιό πρωτόγο-
νη σύσταση τής μορφής. .
Σ' αύτό τό σημείο μου δίνεται μιά καλή εύκαιρία ν' απαντήσω
σέ κάποιον δτι, καί 6έ6αια, εχω τήν όντολογία μου, - γιατί όχι; -
δπως δλος ό κόσμος εχει μία, άπλοϊκή η επεξεργασμένη. Άλλά
σίγουρα , αύτό πού προσπαθώ νά σχεδιάσω ατήν όμιλία μου -
πού, αν καί ξαναερμηνεύει τήν ανάλυση τού Φρόυντ, δέν εΙναι
λιγότερο συγκεντρωμένη ούσιαστικά πάνω στήν ιδιοτυπία τής εμ­
πειρίας πού χαράζει - δέν εχει διόλου τήν αξίωση νά καλύψει
όλόκληρο τό πεδίο τής εμπειρίας. 'Ακόμα κι αύτό τό διάμεσο
πού μας ανοίγει ή σύλληψη τού ιίσυνείδητου δέν μας ενδιαφέρει
παρά στό μέτρο πού μας επισημαίνεται, από τή φροϋδική Εντολή,
ώς εκείνο πού τό ύποκείμενο εχει νά κατακτήσει. Θά προσθέσω
μόνο δτι ή διατήρηση αύτής τής όψης τού φροϋδισμού, πού συνη­
θίζουν νά χαρακτηρίζουν σάν νατουραλισμό, φαίνεται απαραί­
τητη, γιατί εΙναι μιά από τίς σπάνιες απόπειρες, αν όχι ή μόνη,
νά κάνει αισθητή τήν ψυχική πραγματικότητα δίχως νά τήν ού-
σιοποιήσει. .
Στό πεδίο πού μας δίνει ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, τό σκοπικό
πεδίο, τό λίγο η πολύ αλλωστε πολωμένο από τά νήματα τής δι­
κής μας εμπειρίας, ή όντολογική ύπόσταση παρουσιάζεται μέ τίς
~ιό τ~χ~τές προσπτώσεις της, καί μάλιστα τίςΊiΙό ξεπερασμ~ες.
Αλλα δεν είναι ανάμεσα στό αόρατο καί στό όρατό πού θά Εχου­
με, ,εμείς, νά περάσουμε. Ή σχίση πού μας ένδιαφέρει δέν εΙναι ή
αποσταση πού όφείλεται aτό δτι ύπάρχουν μορφές έπι6ε6λημένες
από τόν κόσμο, πράγμα πρός τό όποίο μας κατευθύνει ή σκοπι-
Scanned by CamScanner
 Η ΣXJΣH ΤΟ}' ι>'(....
4-rlo
.
}' ΚΑΙ ΤΟΥ Β,ΙΕΜΜΑΤΟΣ 101

μότητα ,,); ~XtΙ'1()με\·αι.ΟΥιχtϊ ; ~L"tt\ρίας, ά.ιτ' δ.ιτου καί τά δρια πρ ό6λ ,ιμδ'ιαιιοοφωτικtι
α τού μψtιτισμού είναι άν ~ρέπει νό τόν αποδίδουμε σέ
ο νλ ,-. ο . ο
δύναμη του Ιυιου tO v υργα\"ισμου που μας
,1.
π-ού (Μ'αι...αμε ση)" ~L"tt\.ρίατου δρατού . Τό 6λέμμα δέν μα:;
J ,
καπο ια
, . , έτσι
. ς;;
τί, εκδηλ(οσ ε ις της.
r ια
'" να μπορει αυτ
ο, ό
ν
ά'
ειναι ευ-
ν
παρ<.1t.'ffiάζεται παρά μέ ΤΙ) μoρq:t) μιας :ταράξε\1); συγκυρία:;­ ιΊειχ\ ε ι t:: - . ' λλά Ρ. J. ". •
. θ '"-π ρ ε π ε νό ιιπορουσαμε να συ υουμε μtσ απο ποια
mψ60).,ικη; bci\-ou πού 6ρίmωηιε στο\' όρίζοnα καί. σά\' στt~­ 1.01'0 . α t' ~ ., θ ' _ ' .C> θ - . θ' .
τα at)Tt) t" δ\.)\' αμη
~Ι ~o. της ~l..'ίm;_ ,ας μας, δηλαδt1 ΤΙ) oυoτanxt1 Όλει ψη τού αγ­ κ υ κ ωιιαλ. 'Ι
α μπορουσε να ορε ει σε
ο'
εση να
.'
• ; ;το' ;:'1 C'\rχo δχι ιιόνο τι). μορφtι του μιμουμΕ\'ου σωματος,
~υ; ~-oύ ~"·.,)'I.~;(ισμoύ . θεσ ει υ. tΛ ~ 1 ~ . '
Το ~lim, )( ,.ί το 6}~φα, \'ά :τοιά εΖ\'αι ytci μας li σχίση μiσα ':' 11 ' ιί ΤΙ'I σχ r tll} ΤΟΙ' προς τό περι6αλλον , δπου πρόκειται etTE
ΙιΛΤ. α χι . , . Κ ' ελ ' " ,
~' δ:πcIα ~δη).(b\~ιαι '1:mρ.::' ρμ21σt1 στό t:τl:τεδο τού σκο:nκού " "= ωοίt ε ι. είτε, αντίθετα, να otl)rχεεται . αι τ ικα, οπω, το
\cι ~εχ ~ . • ν δ ' , .
~.δίo~ ύ . 'OUIIitEL. δ Caillois πολυ ευστοχα , ταν προκειται για τετοιες
πΕ\ τιχ'έ, - έκδι)λιοσεις, καί ειδικά γι' αύτt')ν πού μπορεί νά μας
ιιιιιη - ) λει τουΡΥία τιίJν ματιων,
- δ η λ α δ'η τα• ό φ θ αλ μι'δ ια [ τουο
-3 Ο υμι
• . 'οει τι'
~ . αλ • e. ν L. • ζ
έ\'Τόμου], τό ζήτιiμα ειναι, ν~ >:ατ ~υoυμε α~ t:,'τυ~ωσια ουν -
~τη ~Ξ~ .l~; μi τ,-1: :r.ΡΙ::Υματα. τέτ ι α :του εχει σχη ματιστεί Τ\'αι γE"'o\'ό~ δτι εχου\' αυτη τη" έπιδραση πα"ω στο άρπακτικό
ει ~ι - ' . v L. •ζ
o ~) τη;~. ς, :Και ~ l~σ~1 ~ aτά σ):IΙ ματα ηϊ ; :τ αράσταση;, η στό ύπoτιθέμ~'o ,θύμα ν π,?ύ ;ά ?,oιταζε~ - . αν t:~rτυπωσια ου\'
L..~ "~~""'::.. :πs.ρ-.,α, !~-τc:δl- ~l. α:τό ~ ραro σέ Oρoq:o . Υιά \'ά γιατί μοιάζουν με μα~ια , η αν , α~ιτι~ετα, τ~ μ~τια ειναι γ~ητευτι:
~ro:ί ϊ<~~αι ,,,J, m.:'"~lO ο.."1euό :τ αιτοτε - αύτό όΥοιιά'"εται χά μόνο λόγω τιϊ; σχεσης τους με ΤΙ) μορφη των όφθαλμιδιων. Μ
'"':~O _ . .
άλλα λόγια , ίσως χρειάζεται έδιίJ νά διακρίνουμε ΤΙ1 λειτουργία
~::6: ~"E: -;;~ 3mt) '.'6. ~ό clrn3αι'fu:iTΈ.. ί1."τάρχο t.Τ\· :τολί,οί τρό:τοι . τού ιιατιού από τι) λειτουργία τού υλέμματος .
~ ci b:=~-':..,.::), 00-.' ατό α..ραϊο roυ ~ _ 10> μΞ €\'α ,,_,ό τά αί­ Α{' τ ό- τό χαρακτιιριστικό παράδειγμα , πού τό διαλέξαμε σάν
'\..:; ~ :r:.ι:r:.: ~ ~ .ά~~ ι) α\,αq-oρά στή q;t-σt} : Π ρόκειται ' τέτοιο - Υ ιά Τ11ν Ιδιαιτερότιμά του , γιά τόν τεχνητό , γιά τόν tξ­
αιρετικό του χαρακτιιρα - δέν etvaL γιά μας παρά μιά μικρtj tκ­
kriί.cf.iΞ: ~ ;:-~. 4~a =rr.'t:) σΟ αι-τ · . :·:αί :τ ρ 'Υ ,,_, ' όλ α :τ οϊ).ά διιλωση μιάς λ ειτουργίας πού χρειάζεται νό απομονώσουμε - τιϊς
~~"I: - TO:c' :r.nψ~U~η? . δη Ίά qαι\,·μ Ε\·c. τοί' μιμητι σμού λειτοιοργία ς, άς πούμε τή λέξη , τιϊς κηλίδας. Τό παράδειγμα αύτό
Ζς,Ξοι<=,_ ",tE. έ~~:"'''ttJ. i:=rό E-.-e,-, -ε:;.αό Ο"/.ο:τό ..-ροοαρμογη ;. Δέ" εΙ\'αι πολί' τιμο , γιά νά μάς δείξει δτι ενα δοσμέ\'ο-γιά-νά-Ιδωθεί
, • 7:_ ~ έ-.'
Q B ::αρe. YC σα; :τ αρα.:τέμ ~·ω . μ ετας~ προϋπάρχει ά.ίτό τό ίδωμένο.
Εύ...:. _ d ~.:. p7~ ~' ''''.έπι :τοι' ::ci.i.of C:., ό σα ; ';'\'ωρϊ: οιο\' οί­ Δ έ:-.· ύπάρχει καμιά άνάγκη νά αναφερθούμε σέ όέ:-., ξέρω ποιά
~~'::'" ~ & ,ffi":o .. i- G:.ill ~ !Ιέ πυ..ο .ΗέδΟl·αα χα ί σΙ:nροψία, ύ:τόθεση Υιά ni" ϋπαρξη ένό; καθολικού 6λέποντος. ν Α ν '1 λει­
~-:' ~ ::T'~"'~ιmzii &.'QΙ;~ E:τιY-Q.l\·t.αI μέ ιδ ιαίτ ερα ος\-'­ τουργ ία τι")ς κηλίδας ά"αγνωριστεί μέσα στή\' αύτονομία τι)ς, καί
t:-=::- : oρ~.o_ ~ Α1:ό .' ~ά μερ.ιά . ή καθοριστική μετω).α;η τού ταυτιστεί μέ τή λειτουργία τοϋ 6λέμματος , μπορούμε νά ψάξουμε
~-,;::.~_ ~c ')ύ ~"ί!! C::ππύ.s:ί':!UΤΙκή, στό εnο μ ο :ταραδεί­ τό δρόμο, τό \.ημα , τό ίχνος της , σέ δλους τούς όρόφους τού σχη­
•.,._ •.ες-.:.. 4'η_ ~I' ~~.-ά ';i" -ει :ταρά η'θί' ; ~ρχ η ; καί μονο­ ματισμοϋτού κόσμου μέσα στό σκοπικό πεδίο. Θ ' άντιληφθούμε
~;; = ~?:.ό τq,. W.iη . οι δif3-"" b.i.EXnxt; E:τLTι ώoEL ; το \.' κατα­ τότε δτι ή λειτουργία τής κηλίδας καί τού 6λέμματος εΙναι εδώ
:;_6.!::')~ &,δ τη ~ι.π~ απ στό στομάχ ι των :Τ 01Jί.ιώ,,· , καί ταυτόχρονα αύτό πού τό κυ6ερνά μέ τόν πιό κρυφό τρόπο, καί
SY'J!Z.-t-~ - :Jr iwπc:zu7J.Ξr... ΟΟίσ-/.Qι-uε τόσα ~-τοuα δηθΕ\' α~~ πού ξεφεύγει πάντοτε άπό τή σύλληψη αύτής τής μορφής
;-';>::J':Ι:Ι__ ~ z~ σέ :ί'..ά:τ~.σ.: μ.φ~σμO όσα κι 6..~ό εκεϊ\'α ~; ορασης πού ίκανοποιείται μέ τόν έαυτό της μέ τό νά τόν φαν­
=-'-'. &21 __ ταζεται σάν συνείδηση.
•Α...ί;Λ 7m ::ω.ι . ~όZfi'άήjxμι.! Μ-.' δρW-".cται ε-/. εϊ . Τό :τ ι ό ριζικό Έκείνο :τοί, θά Ε-/.ανε τή συνείδηση νά μπορεί να στραφεί στόν

Scanned by CamScanner
 101
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣεΜΙΝΑΙ'IΟ 11
r(1~τό της ~ \'ά <,η'τ~λη~θεί τόν !:αυτό της, δπως t) Νεαρiι ΜοΙρα
του Βαλερυ. σάν ,'α 6λεπει τι>,· έαυτ6 της "ά τόν 6λέπει - άποτε­
λεί λαθροχεριά. Έδιί! συντελείται αποφυγll τtϊς λειτουργΙας τού
6λέμματος.
Αυτό μ.ιίορούμε νά τό έπισημάνουμε άπό τtΊν τοπολογία πού
~T\άξα!~ε 'T11" τελευταία φορά ξεκινώντας απ ' αυτό πού εμφανί­
ι,ε: αι ~ετικά με τΨ' toJtoOwlm] τού ύποκειμένου σταν προσχω­
ρ~ στις, φαντι:σι~κ~ς μορφές πού τού δίνονται από τό σνειρο.
σαν αντιθετες άπ αυτές τtϊς κατάστασης εγρήγορmις.
Έ.ιίίσης μέσα σ ' αυηΊ τtΊν εξαιρετικά ίκανοποιητική τάξη πρα­
γμάτων γιά τό ί,ποκείμενο , πού ι) άναλυτική εμπειρία συμπαρα­
δήλωσε μέ τόν δρο ναρκισσισμός - σπου προσπάθησα νά έπανει­
σαγάγω 'Τ11 oaOIxlj δομιi του πού κρατά από τήν αναφορά του στή
φασμ ατικιι εΙκόνα, - μέσα σ' σ,τι διαχέεται απ' αυτόν από ίκα­
voJtoitjm], καί μάλιστα άπό αυταρέσκεια , σπου τό ύποκείμενο
6ρίσκει σnlριγμα γιά μιά τόσο δασική παραγνώριση - καί μήπως
ή επικράτειά του δέν φτάνει ως εκείνη τήν άναφορά της φιλοσο­
φικής παράδοσης πού εΙναι ή πληρότητα τήν δποία τό ύποκεί­
μενο 6ρίσκει μέ την περισυλλογή, - δέν μπορούμε νά συλλάοουμε
έδώ επίσης Ε-ι!είνο πού παρακάμπτεται; - δηλαδή, τή λειτουργία
τού 6λέμματος. Έννοώ, καί δ Μωρίς Μερλώ-Ποντύ μάς τό τονί­
ζει, δτι είμαστε όντα πού μάς κοιτάζουν, μέσα στό θέαμα τού
κόσμου. Έκείνο πού μάς κάνει συνείδηση μάς καθιστά ταυτό­
χρονα speculum mundi, Δέν ύπάρχει μήπως ίκανοποίηση στό νά
εrμαστε κάτω άπ' αυτό τό ολέμμα, γιά τό δποίο σάς μιλούσα πρίν
ά.ιίό λίγο άκολουθιί)ντας τόν Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, αυτό τό
ολέμμα πού μάς περιζώνει, καί πού μάς κάνει νά εrμαστε πρΙν
ά.ι-τ ' όλα όντα πού μάς κοιτάζουν, χωρίς σμως νά μάς τό δεί­
χνοιιν-
. Τό θέαμα τού κόσμοιι, μ' αυτή τήν εννοια, μάς εμφανίζεται σάν
ό πάνθ ' όρών. Αυτό άκριοιί)ς εΙναι ή φαντασίωση πού ορίσκουμε
στήν πλατωνική προοπτική, ένός όντος άπόλυτου στό δποίο έχει
μεταβι6αστεί τό προσόν τού πανθοριί)ντος. Στό [δια τό επίπεδο
τής φαινομενολογικής l::μπειρΙας τής περισυλλογής, ή πανθορώσα
αύτή πλευρά σημειιίJνεται στήν Ικανοποίηση μιίις γυναίκας νά
ξέρει οτι τήν κοιτάζουν, φτάν ε ι νά μήν τής τό δ ε ίχνουν,
'0 κόσμος εlναι πανθορύ)ν. άλλά Μν rlvrLL tπι[) ειξΙας - δ έν
ιι ΣΧΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤ/ΟΥ ΚΑ/ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ 103
προκαλεί τό βλέμμα μας. 'Όταν άρχίζει νά τό προκαλεί, τότε άρ-
Ιζει καΙ τό συναΙσθημα τού παράδοξου,
Χ τι θά πεί αυτό ; - ύ.ν σχι πώς, ατή λεγόμενη κατάσταση εγρή_
γορσης, ύπάρχεΙ , εκθλι ψη τού βλέμμ~τ~ς , Ε;-θλιψη :ού γεγονότος
στι σχι μόνον αυτό κo~τάει, άλλά αυτο δειχνει. Μεσα στό πεδίο
τού όνείρου, αντίθετα, εκείνο πού χαρακτηρίζει τίς εΙκόνες, εΤ­
ναι στι αύτό δείχνει.
Αυτό δείχνει - δμως εδώ πάλι, κάποια μορφή '(λιστρίματος τού
ύποκειμένου φανεριί)νεται. ' Αναφερθείτε σ' ενα δποιοδήποτε
κείμενο όνείρου - σχι μόνο σ' εκείνο πού χρησιμοποίησα την τε­
λευταία φορά, σπου τελικά, δ,τι πρόκειται νά πώ μ.ιίορεί νά μεί­
νει αΙνιγματικό, άλλά σέ κάθε σνειρο - έπανατοποθετείστε το
στίς συντεταγμένες του, καί θά δείτε στι aiJrq τό αύτό δείχνει
έρχεται μπροστά . Έρχεται τόσο μ.ιίροστά μέ τά χαρακτηριστικά
από τά όποία συντάσσεται - δηλαδή, την άπου σία δρίζοντα, τό
κλείσιμο , εκείνου πού στοχάζεται κανείς σέ κατάσταση εγρήγορ­
σης , καί , εξίσου, τό χαρακτηριστικό τής άνάδυσης, τής άντίθε­
σης, τής κηλίδας, τών είκόνων του , τά Εντονότερα χρώματά τους
- ωστε 1] θ έση μας μέσα στό σνειρο εΙναι, τελικά , νά είμαστε κυ­
ρίως εκείνος πού δέν 6λέπει. Τό ύποκείμενο δέν 6λέπει πού αυτό
δδηγεί, άκολουθεί, μπορεί άκόμη σέ δεδομένη ευκαιρία καί νά
άποσπαστεί, νά πεί πώς εΙναι ενα σνειρο , άλλά δέν μπορεί σέ
καμιά περίπτωση νά συλλάβει τόν έαυτό του μέσα στό όνειρο μέ
τόν τρόπο πού, μέσα στό καρτεσιανό cogito. τόν συλλαμ6άνει
σάν σκέψη . Μπορεί νά πεί - Δέν εΙναι παρά ενα όνειρο. Δf:.'
συλλαμ6άνει σμως τόν έαυτό του σπως εκείνος πού λέει στόν
εαυτό του - Παρ' δλα αιΊ τά. εΖμαι συνείδηση αύτού τοί; όνείρο ιι.
Μέσα σ' ενα όνειρο, είναι μιά πεταλούδα . Τί θά πεί αύτό; Θά
πεί στι 6λέπει την πεταλούδα ατήν πραγματικότητά του τού 6λέμ­
ματος. Τί είναι οί τόσες φιγούρες, τά τόσα σχέδια, τά τόσα χρώ­
ματα; - αν μή εκείνο πού δίνεται γιά νά Ιδωθεί δωρεάν, όπου
σημειώνεται γιά μάς 11 πρωταρχικότητα ηϊς ούσίας τού 6λέμμα­
τος. ΕΙναι μιά πεταλούδα, όχι καί τόσο διαφορετική , Θεέ μου,
από εκείνη πού τρομοκρατεί τόν ανθρωπο μέ τούς λύκους - καί δ
M.ωρί~ ~ερλώ-Πoντύ γνωρίζει καλά τη σπoυδαιότητ~ της δτα~
μα,ς το, αναφέρει σέ μιά σημείωση πού δέν περιλαμδανεται _στ~
κειμενο του. 'Όταν δ Τσοάγκ-Τσέου εΙναι ξύπνιος, μπορει να
Scanned by CamScanner
 7.ΛΚ ι lΑΚΑΝ I l'R'IIINAI'I() It
ι\\,(\ρι\ιη ' ται ,,,'πω; Μ\' εΙναι 1~ πι'Ταλοι'lδη πού t~νΙ:Ιllι:ι'Jt:τιtι {\τι
(ί"αι ό Too(ίγκ-Toι~oυ . ΊΞχη Ι1λλω(πl: δ(κω. καί διπλιί. π~(ϊ)τα
ΠΡΙI>Τ<1 γιατί <1\)ΤΙ) άποδεικνι'ιι' ι δη ~It~ν ι' Ι,νω τ(lι'λι'ις. δ έν πα(ρν ε ι
τό\' tIι\1tCI του lιά ιαιόλυτα τα\lτ<)σημο μι( τι)ν Too(~γκ-To έ()υ _
καί. δ ει'ιτ ερον. γιατί δ έν πιστι:ι',ε ι δτι τά λ έι: ι τι'loo σωστι~, Πράγ­
ματι. όταν ,)ταν 11 π εταλούδα. Cι\'τιλαμ6α\'όταν τόν έαυτό του σ έ
Κ <L"tοια ρίζα 11)ς ταυτότητ<ίς το\! - ότι ,)ταν. καί δτι ι:ίναι μ έσα
<Τη)ν 0\ι 01α του. αύ1111~ π εταλούδα πο" οάφεται μέ τά δικά της
χριί>ματα - καί ε,ναι <Lιϊι) διl> πού. σέ τελι:υταία ρίζα, ι:ίναι δ
Τσοάγκ-Τσέου ,
Ή άπό1'tειξη [ίναι ;Ηίις. δταν είναι π εταλούδα. ο έν τού 'ρχεται
('Ιτ6 \'ού "~ο ά"αρωτη(l ι:ί αν. όταν εΙναι δ Τοοάγκ-Τσ έου ξύπνιος .
δt" 1:1 "αl ή π ετα).οί, δα πού όνι:ιρ ε ύ εται πώς είναι . Γιατί. καθώς
ό"εΙΡ Ε\ιεται δτι Εί\'αι πεταλούδα, θ ά ΧΡΕιαστ εί άναμφ ί οολα νά
μαρτυρήorι ι'ιργότερα πώς παρασταινόταν σάν πεταλούδα . δ μως
α ύτό Μ:'\' ιτημαί\'n δτι εΙ"αι αΙχμαλωτισμένος άπό η']ν π εταλούδα
- εΙ,'αι πr.ταλo ύ δα αΙχμαλωτισμένη, άλλά λάφυρο καν ενός, γιατ ί ,
μέοα στ ό δ\' ειρο. δέ\' Εί"αι πεταλούδα γιά κανένα . 'Όταν είναι
ξύπνιος εί,' αι ό Τσοάγκ-Τσέου γιά τούς αλλους, καί είναι πια­
σμένος στ6 δίχτυ τους γιά πεταλούδες.
Γι' αύτό ή πεταλούδα μπορεί αν τό ύποκείμενο δέν είναι δ
- φ ιλοσο φ ί α πού διατείνεται δτι δίνει τό κλειδί τού σύμι-ταντος .
Τσοάγκ-Τσ έου , ω).ά ό ανθρωπος μέ τούς λύκους - νά τού εμ­
πνεύσει τόν φο6 ικό τρόμο, νά άναγνωρίσει δτι τό φτερούγισμα
τών μικρών φτ εριϊ}ν δέν άπέχει πολύ άπ6 τό φτερούγισμα τής αί­
τιακής Ι:νέ.ργειας , τής πρωταρχικής χαρακιάς πού σημαδεύει τό
εΙναι του πού γιά πριίnη φορά προσΟάλλεται άπό τή γρίλλια τής
έπιθυμίας .
Σκοπεύω τήν έπόμενη φορά νά σάς εΙσαγάγω ατήν ούσία τής
σ,ωπικής ίκανοποίησης. Τό υλέμμα μπορεί νά περιέχει μέσα του
τ6 άντικε ίμενο μικρό α τής ί.ακανικΤI; αλγεβρας δπου τό ύποκεί­
μενο εκπίπτε ι , εκείνο δέ πού χαρακτηρΙζει τ6 σκοπικό πεδίο, καί
γεννά τό δικό του ειδος ίκανοποΙησης, ε Ιναι δτι έδώ, γιά λόγους
δομής , ή πηί)ση τού ύπoκειμlΎoυ μΙΎει πάντοτε άπαρατήρητη,
γιατί καταντά aτό μηδΙΎ. Στό μέτρο πού τ6 βλέ μμα, σάν (1ντικ ε Ι~
μενο μικρό α, μπορεί νά συμβολίσει ττιν κεντρική ελλ ειψη που
11 ΣλΊl'1Ι ΤΟΥ ι.ΙΑΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛε"'ΜΑΤΟΕ 105
έxιpc.ιάζcται στ6 φαινόμενο τού εύνουχισμοϊι , καί πού εΙναι lνα
άvτικ ε Ιμ ενo α περιορισμένο άπό τη φύση του , σέ μιά λειτουργία
άxι(')o ε ιόl'], φευγαλέα - άφήνει τό ύποκείμενο στήν άγνοια εκεί­
νου πού ύπάρχει π έρα άπό τό φαινόμενο - σ' αύτή την τόσο χα­
ρακτηριστική άγνοια όλόκληρης τής προόδου τής σκέψης στήν
όδό πού χαράχτηκε άπό τή φιλοσοφική ερευνα.
ΛΠΛΝΤΗΣΕΙΣ
Χ , ΩΝΙ'ΟΥΑΡ: - Σέ ποιό μέτρο πρέπει, στήν άνάλυση , νά πληρο­
φΟΡ17σουμ ε τό ύποκείμενο ότι τό κοιτάμε, δηλαδή δη είμαστε
τοποθετημ ένοι σάν αύτόν πού κοιτά στό ύποκείμενο τή διαδικα­
σία το ύ αύτοκοιτάγματός του;
Θά επαναλάοω τά σσα άνέφερα προηγούμενα , λέγοντάς σα ς
δτι ή δμιλία πού κάνω εδώ f:-ι. ει δύο στόχους, ενα\' πού άφορά
τούς ψυχαναλυτές , καί εναν ωJ.ο" πού άφορά αυτούς πού εΙναι
C
έδώ γιά νά μάθουν αν ή ψυχανάλυση ε{"αι ε.-τιστήμη .
Ή ψυχανάλυση δέν εΙναι ουτε μιά \Velωn s h:.ιuung. ουτε μιά
Διέπ ετ α ι άπό μιά στόχευmι είδικτ] πού ε{ναι Ιστορικά καθορι­
σμ ένη άπ ό τήν επεξεργασία τη:; έννοια ς τού ύποκειμένου. θέτει
αύτή ni" έννοια μέ τρόπο καινο(' ργιο, δδηγώντας πάλι τ6 ύπο­
κ είμ εν ο ση1 σημαίνουσα έξάρτηmΊ του.
Ή μ ετάο αση άπ6 ni" άντίλη ψη στ1]ν Επιστήμη εΙναι μιά προο­
ΠΤΙΚ1i πού φ αίν εται αύτο"όητη. καθόσον τό ύποκείμενο δέν είχε
καλύτ ερο τραπέζι δοκιμi]ς γιά 111 σύλληψη τού όντος. Ό δρόμος
αύτός εΙναι άκριοώς εκείνος πού άκολουθεί δ' Αριστοτέλης, ότα"
επαναλαμ6 ι'nl ει τούς προσωκρατικούς . 'Αλλά εΙναι ενα:; δρόμος
πού 1j άναλυτικ'-] εμπειρία έπι ο άλλει \'ά διορθισσουμε. γιατί α.:το­
φ εύγει τψ' άG υσσο τού εύνουχισμού. Τ6 6λέπουμε , Υιά παράδει­
γμα , στι) δτι ι) τιίχη δέν μπαίνει, παρά μόνο μέ μορφή άκιδοειδή,
οη) Ο εΟΥονίπ καί σηΊ ytYEm]. , ,
Προοπ α Οιίl έδιu νά συλλάδω πιuς παριστάνεται 1) τ υχη στη~
bJtnX1) λιΊψη. Θά δείξω στι , στ'-] OXOΠIxli λειτουργία τό τυχικ?
σημ είο ο ρίσκετπι στό επίπεδ ο πο\' δν<ψι'ιζω κηλίδα. Αύτό σημαι-
Scanned by CamScanner
106
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΧΕΜΙΝ'
ΑΡΙο 11

νει δτι ή ζώνη τής αμοι6αιότητας 6λέμματος καΙ 6λE3tό

Ζ'
ναι περισσότερο από κάθε τΙ άλλο πρόσφορη, στό ύΠ~::'ίoυ εΙ­
γιά τό άλλοθι . Θά άρμοζε, λοιπόν, μέ τΙς παρεμ6άσει μενο,
διάλογο, νά μήν τό αφήνουμε νά εγκαθίσταται σ' αιJτ~ μ~ςζ ~τ6ν Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ
θά επρεπε, αντίθετα, νά τό ακρωτηριάζουμε απ' αύτό ~η ων~,
τού τελευταίου 6λέμματος, πού είναι απατηλό. τ σημειο
Γιά τ6 θεμf).ιο τής σvvείδησης.
Τό εμπόδιο πού σημειώνετε υπάρχει ακρι6ώς γιά νά απ Προν6μιο τού οΜμματος ώς άvτικείμεvo α.
σει τ ό γεγον ό ς οτι
.. δ - ά άλ εΙκονί_
ιατηρουμε μι μεγ η σύνεση. Δέν λέμ , 'Οπτική τών τυφλών.
Π ά σχοντα, οποια στιγμη και ν
.. " ά' Π " ε σΤον Ό φαλλ6ς μέσα στ6ν πίνακα.
ναι - ω, πω, πώ, τί μοϋτ
.πού κάνετε! ή - Τό πρώτο κουμπί τού γιλέκου σας εΙναι ξεκoύΡ~
πωτο. ' Υπάρχει 6έ6αια λόγος πού ή ανάλυση δέν ycv:at Μάταια ή είκόνα σου ερχεται νά μέ συναντήσει
πρόσωπο μέ πρόσωπο. Ή σχίση ανάμεσα στό 6λέμμα καί στήν Καί δέν μπαίνει έκεί πού εΙμ' αυτός πού μοναχά τή δείχνει
δραση θά μας επιτρέψει, θά τό δείτε, νά προσθέσουμε τή σκο­ 'Εσύ γυρνώντας πρός έμέ δέν θά μπορούσες νά 'ορεις
πική παρόρμηση στόν κατάλογο τών παρορμήσεων . ~ Αν ξέρουμε Στόν τοίχο τής ματιάς μου παρά τόν όνειρεμένο ίσκιο σου.
νά τόν δια6άζουμε, αντιλαμ6ανόμαστε δτι ό Φρόυντ τήν τοποθε­
ΕΙμαι αυτός ό δυστυ'χής πού μοιάζει μέ τούς καθρέφτες
τεί ήδη στό πρώτο πλάνο στό Οί Παρορμήσεις καί οί περιπέτειές
Πού μπορούν νά άντανακλούν μά δέν μπορούν νά δοϋν.
τους, καί δείχνει πώς δέν είναι όμόλογη μέ τίς αλλες. Πράγματι, Σάν κι αυτούς τό μάτι μου εΙναι αδειο καί σάν κι αυτούς κατοικημένο
εΙναι αύτή πού υπεκφεύγει μέ τόν πιό τέλειο τρόπο τόν δρο εύ­ Άπό τήν άπουσία σου πού τό κάνει τυφλό.
νουχισμός.
Θά θυμόσαστε, ίσως ότι, σέ μιά άπό τίς τελευταίες μου δμιλίες,
19 Φε6ρουαρίου 1964 αρχισα μ' αύτούς τούς στίχους πού , στό Τρελός γιά την 'Έλσα
τού Άραγκόν,εχουν τόν τίτλο Άντίφωνο. Δέν ήξερα τότε πώς
θά εδινα τόση ανάπτυξη στό βλέμμα. 'Οδηγήθηκα σ' αύτό άπό
τόν τρόπο 'μέ τόν όποίο σάς παρουσίασα τήν ΕWoια τής έπανάλη- .
ψης στόν Φρόυντ. .
~Ας μήν αρνιόμαστε δτι στό εσωτερικό τής εξήγησης τής έπα­
νάληψης τοποθετείται αύτή ή παρέκβαση σχετικά μέ τή σκοπική
λειτουργία - πού δίχως αμφι60λία τήν παρακίνησε ή πρόσφατη
εκδοση τού εργου τού Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, τό 'Ορατό καί τό
'Αόρατο. Κι ετσι μού φαίνεται πώς αν υπάρχει εδώ συνάντηση,
εΙναι μιά εύτυχής συνάντηση, προορισμένη νά τονίσει, όπως θά
προσπαθήσω νά τό κάνω πιό πέρα σήμερα, πώς, μέσα στήν προο­
πτική τού ασυνείδητου, μπορούμε νά τοποθετήσουμε τη συνείδη­
ση .
. Ξέρετε δτι κάποια σκιά, ή ακόμη, γιά νά μεταχειριστώ :έν~ν
~ρo πού θά χρησιμοποιήσουμε πάλι, κάποια μόνωση - ,με τη~
εννοια πού μιλάμε γιά μονώσεις σ' εναν μουσαμά εκτεθειμενο στη

Scanned by CamScanner
 Ζλκ ΛΑΚΑΝ Ι ΣεΜ1ΝΑΡlO 11
108
μπογια - σημαδεύει τό γεγονός τής συνείδησης μέσα στήν ίδια
τήν &νάλυση τού Φρόυντ.
'Αλλά προτού νά ξανάπιάσουμε τά πράγματα στό σημείο πού
τ' &φήσαμε τήν τελευταία φορά, όφείλω πρώτα νά διευκρινίσω
ενα σημείο σχετικά μ' εναΥ δρο πού εμαθα πώς είχε ακουστεί
άσχημα τήν τελευταία φορά καί εριξε πολλούς σέ αμηχανία, μιά
λέξη &ρκετ~ άπλή άλλωστε, κα( πού τή μεταχειρίστηκα σχολιά­
ζοντάς την, 1:ό τυχικό. Σέ μερικούς αντήχησε σάν φτέρνισμα . Εί­
χα ώστόσο διευκρινίσει πώς έπρόκειτο γιά τό έπίθετο της τύχης,
δπως ψυχικό είναι τό έπίθετο πού αντιστοιχεί στήν ψυχή . Δέν
ήταν δίχως πρ'όθεση πού μεταχειρίστηκα αύτή τήν αναλογία στήν
καρδιά τής έμπειρίας της ~ανάλ'1lψης, γιατί γιά κάθε σύλληψη
τής ψυχικης &νάπτυξης, ετσι δπως τήν εχει φωτίσει ή ανάλυση,
τό γεγονός τού τυχικού εΙναι κεντρικό. Καί ακριοώς σέ σχέση μέ
τό μάτι, σέ σχέση μέ τήν εύτυχία, η τή δυστυχία, εύτυχής συνάν­
τηση, κακότυχη συνάντηση, θά όργανωθεί καί ή σημερινή μου
όμιλία.
1 παρά τίς παραστάσεις μου. Ό σοοαρός πρακτικός δέν τό ύπολο­
Μέ εΌλεπα νά ολέπομαι, λέει κάπου ή Νεαρή Μοίρα. Φυσικά
τό έκφερόμενο αύτό εχει ταυτόχρονα τήν πλήρη καί σύνθετη εν­
νοιά του, δταν πρόκειται γιά τό θέμα πού αναπτύσσει ή Νεαρή
Μοίρα, τό θέμα της θηλυκότητας - άλλά δέν εχουμε διόλου φτά­
σει έδώ άκόμη. Μάς απασχολεί ό φιλόσοφος, πού συλλαμοάνει
κάτι τό όποίο ε{ναι ενα από τά ουσιώδη συσχετικά της συνείδη­
σης aτή Ο"!.έση της μέ τήν παράσταση, καί πού δηλώνεται σάν μέ
Όλέπω νά Ολέπομαι. Τί τό κατάδηλο μπορεί άραγε νά συνδέεται
μ' αύτή τή διατύπωση; Πώς γίνεται καί παραμένει, τελικά, συ­
σχετική μ' έκείνον τό θεμελιακό τρόπο σκέψης, . στόν όποίο άνα­
φερθήκαμε μιλ6JVtας γιά τό καρτεσιανό cogito, μέ τόν όποίο τό
ύποκείμενο αύτοσυλλαμ6άνεται σάν σκέψη;
Έκείνο πού άπομονόwει τή σύλληψη αυτή τής σκέψης &πό τόν
έαυτό της, ε{ναι ενα ε{δος άμφι60λίας , πού όνομάστηκε μεθοδο­
λογική άμφι60λία, καί πού άφορά καθετί πού θά μπορούσε νά
δ6)σει· στήριγμα στή σκέψη μέσα στήν παράσταση. Πώς γίνεται
τότε καί τό μέ Όλέπω νά Όλέπομαι παραμένει τό περικάλυμμα καί
Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ 109
τό 6άθος της, καί, ίσως περισσότερο άπ' δ,τι νομίζει κανείς, θε­
μελιώνει τή 6ε6αιότητά της; Γιατί στό ζεσταίνομαι μέ τό νά μέ
ζεσταίνω, παραδε:γματος χάρη, ύπάρχει μιά &ναφορά στό σώμα
σάν σώμα. Μέ κατακτά ή αίσθηση αύτή τής ζέστης πού, άπό ενα
όποιοδήποτε σημείο μου, διαχέεται, καί μέ έντοπίζει σάν σώμα.
'Ενώ στό μέ Όλέπω νά Όλέπομαι, δέν ε{ναι διόλου αίσθητό πώς,
μ' εναν ανάλογο τρόπο, ή δραση μέ κατακτά.
'Επιπλέον, οί φαινομενολόγοι μπόρεσαν νά διατυπώσουν μέ
&κρί6εια, μά καί μέ τόν πιό έκπληκτικό τρόπο, δτι ε{ναι όλοφά­
νερο πώς 6λέπω Εξω, πώς ή αντίληψη δέν είναι μέσα μου, πώς
είναι έπάνω στά αντικείμενα πού συλλαμ6άνει. 'Ωστόσο, συλ­
λαμ6άνω τόν κόσμο μέσα από μιάν &ντίληψη πού φαίνεται νά
έξαρτιέται από τήν ένύπαρξη τού μέ Όλέπω νά Όλέπομαι. Τό προ­
νόμιο τού ύποκειμένου φαίνεται νά δημιουργείται έδώ &πό αύτή
τή διπολική αντανακλαστική σχέση, πού κάνει ώστε, άπό τή στιγ­
μή πού αντιλαμοάνομαι, οί παραστάσεις μου νά μού ανήκουν.
Αυτό κάνει τόν κόσμο νά ορίσκεται ύπό τό κράτος μιάς ύπό­
νοιας έξιδανίκευσης, της ύποψίας μήπως καί δέν μού παραδίδω
γίζει οέοαια καί πολύ αύτό, &ντίθετα, δμως, ό φιλόσοφος, ό 4
ίδεαλιστής, ορίσκεται έδώ ώς πρός τόν έαυτό του καί ώς πρός σ'
έκείνους πού τόν ακούν σέ μιά πολύ αμήχανη θέση. Πώς ν' αρνη­
θούμε τό γεγονός οτι τίποτε από τόν κόσμο δέν μού έμφανίζεται
παρά μέσα στίς παραστάσεις μου; - αύτή ακριοώς είναι ή αδιάλ­
λακτη στάση τού έπισκόπου Μπέρκλεϋ γιά τόν όποίον ύπάρχουν,
ώς πρός τήν ύποκειμενική του θέση, πολλά νά είπωθούν - γιά
έκείνο πού, ίσως σάς διέφυγε, έκείνο τό μοϋ άνήκουν τών παρα­
στάσεων, πού φέρνει στό νού τήν ίδιοκτησία. Τελικά , ή πορεία
αύτού τού στοχασμού, αύτού τού συλλογιζόμενου συλλογισμού,
φτάνει ώς τό νά . περιορίσει τό κυριευμένο άπό τόν καρτεσιανό
στοχασμό ύποκείμενο σέ μιά έξουσία ανυπαρκτοποίησης.
Ό τρόπος παρουσίας μου στόν κόσμο, εΙναι τό ύποκείμενο,
στό μέτρο πού μέ τό νά περιορίζεται σ' αύτή τή μόνη 6ε6αιότητα
δτι ε{ναι ύποκείμενο, γίνεται ένεργητική &νυπαρκτοποίηση. Ή
συνέχεια τού φιλοσοφικού στοχασμού κάνει πράγματι τό ύποκεί­
μενο νά γύρει πρός τήν ίστορική μετατρεπτική δράση, καί δια­
τάσσει, γύρω άπ' αύτό τό σημείο, τούς διαμορφωμένους τρόπους
Scanned by CamScanner

110 ΖΑΚ ΛΑΚΆΝ Ι ΣεΜIΝΑΡ10
τής ένεργητικης αυτοσυνείδησης διαμέσου τών μεταμορφώσεών
της μέσα ατήν ίστορία. ~Oσo γιά τόν στοχασμό πάνω aτό εΙναι,
πού φτάνει στό ζενίθ του μέ τή σκέψη τού Χάιντεγγερ , άποκαθι­
στά στό ίδιο τό είναι αυηι τήν έξουσία ανυπαρκτοποίησης
τουλάχιστον θέτει τό έρώηιμα τού πώς μπορεί νά αναφέρεται σ'
αυτήν .
'Εδώ ακρι6ώς μας δδηγεί καί ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ. υο μως ,
αν ανατρέξετε στό κείμενό του, θά δείτε πώς σ' αυτό ακρι6ώς τό
ffiιμείο διαλέγει νά ύποχωρήσει, γιά νά μάς προτείνει νά ξαναγυ­
ρίσουμε στίς πηγές τής διαίσθησης ώς πρός τό όρατό καί τό αό­
ρατο, νά ξαναγυρίσουμε σ' εκείνο πού είναι πρίν από κάθε συλ­
λογισμό, θετικό ή μΙ1- θετικό, μέ σκοπό νά έπισημάνουμε τήν ανά­
δυση τής ίδιας ηϊ ς δρασης . Θεωρεί στι πρέπει νά αναστηλώσουμε
- γιατί , μας λέει , δέν μ,;τορεί νά πρόκειται παρά γιά μιά ανοικο­
δόμηση ή γιά μιά αναστήλωση, καί όχι γιά ένα δρόμο πού θά
διένυε κανείς :τρός τήν αντίθετη φορά -, νά ανασυστήσουμε τήν
όδό, μέσω τής όποίας όχι αίτό τό σώμα , αλλά από κάτι πού 6νο­
μάζει σάρκα τού κόσμου, μπόρεσε νά αναδυθεί τό αρχέγονο
στίγμα τής όρασης . Φαίνεται λοιπόν, σ' αυτό τό εργο πού δέν
όλοκληρό)θηκε, νά σχεδιάζεται κάτι σάν ερευνα μιας ουσίας πού
δέν ε-ι.ει όνομαστεί, αίί' σπου εγώ δ ίδιος, ό ολέπων, εξάγομαι.
Δίχτυα, ή ακτίνες , άν θέλετε, μιάς μαρμαρυγής τής όποίας είμαι
πρίν άπ' δλα ενα μέρος, αναδύομαι σάν μάτι, παίρνοντας, κατά
κάποιον τρόπο, ανάδυση από εκείνο πού θά μπορούσα νά 6νο­
μάσω λειτουργία τής 6λεψιϋ.ς.
Μιά αγρια μυρωδιά απορρέει, αφήνοντας νά δια6λέπεται στόν
όρίζοντα τό κυνήγι τής· Αρτεμης - πού ή επαφή της φαίνεται νά
ένό)νεται μέ τή στιγμή αυτή τής τραγικής αδυναμίας σπου χάσαμε
έκείνον πού μιλούσε.
ΕΙναι ομως αυτός ό δρόμος πού ήθελε νά πάρει; Τά ιχνη πού
μας μένουν, από τό μέρος τού στοχασμού του πού θά ακολουθού­
σε, μας έπιτρέπουν νά αμφιβάλλουμε. Τά σημεία αναφοράς πού
δίνονται, καί εΙδικά ατό καΘαρά ψυχαναλυτικό ασυνείδητο, μάς
αφήνουν νά διακρίνουμε οτι ίσως (Μ κατευθυνόταν πρός μιά
l1ρευνα πρωτότυπη σέ σχέση μέ τή φιλοσοφική παράδοση, πρός
αύττι τή ν έα διάσταση τού στοχασμού πάνω στό ύποκείμενο πού
ή ανάλυση έπιτρέπει, σέ μάς, νά χαράξουμε.
JI ΑΝΑΜΟΡΦΩΣJΙ 111
11
υοσο γιά μένα, δέν μπορώ παρά νά εντυπωσιάζομαι άπό όρι­
σμένες από τίς σημειώσεις αυτές, πού μού εΙναι λιγότερο αίνιγ­
ματικές ~π' οσ,Ο θά φα~oύ: σέ,άλλους ~ναι;ώστες, ,~ειδή καλύ­
πτονται ακρι6εστατα με τα σχηματα - ειδικοτερα με ενα άι-τό αυ­
- ή
τά - πού θά χρειαστεί νά πρ06άλω εδώ. Διαδάστε, γιά παράδειγ­
μα, τήν ύποσημείωση πού αφορά έκείνο πού 6νομάζει αναποδο­
γύρισμα τού γαντιού, πού φαίνεται σάν νά εμφανίζεται σ' αυτήν
_ δπως τό δέρμα καλύπτει τή γούνα μέσα σ' ένα χειμωνιάτικο
γάντι - δη ή συνείδηση, aτήν ψευδαίσθησή της δτι Όλέ.;τεται νά
Όλέπεται, 6ρίσκει τή θεμελιώσή της ατήν αντιστραμμένη δομή τού
6λέμματος.
2
Μά τί είναι τό 6λέμμα;
Θά ξεκινήσω απ' αυτό τό πρώτο σημείο ανυπαρκτοποίησης
δπου σημειώνεται, aτό πεδίο τής σμίκρυνσης τού ύποκειμένου,
ενα σπάσιμο - πού μάς προειδοποιεί ότι είναι ανά'Γιιη νά παρεμ­
οάλουμε μιά αλλη αναφορά, αυτήν πού ή ανάλυση χρησιμοποιεί
περιορίζοντας τά προνόμια τής συνείδησης.
Ή ανάλυση θεωρεί τή συνείδηση σάν αμετάκλητα περιορισμέ­
νη, καί τήν όρίζει σάν αρχή, όχι μόνο εξιδανίκευσης, αλλά παρα­
γνώρισης , σάν - σπως ειπώθηκε, μ' εναν όρο πού παίρνει και­
νούργια αξία αφού αναφέρεται ατήν όπτική περιοχή - σάν σκό­
τωμα (scotome). Ό δρος μπήκε στό αναλυτικό λεξιλόγιο τής
Γαλλικής Σχολής . Μήπως πρόκειται γιά άπλή μεταφορά; - ξανα­
ορίσκουμε εδώ τό διφορούμενο νά χτυπά καθετί πού αγγίζει ό,τι
εγγράφεται στόν πίνακα τής σκοπικής παρόρμησης.
, 'Η ~υνείόηση δέν μετρά γιά μάς παρά άπό τή σχέση της μ' αυ­
το που, γιά προπαιδευτικούς σκοπούς, προσπάθησα νά σας δεί­
ξω στό επινόημα τού ελλιπούς κειμένου - άπό τό όποίο ξεκινών­
τ~ς ΠΡ,έπει νά κεντροθετήσουμε πάλι τό ύποκείμενο σάν νά μι­
~αει μεσα στά ιδια τά κενά εκείνου μέσα στό όποϊο , εκ πρώτης
οψει:>ς , ~αρoυσιάζεται σάν νά μιλάει. 'Αλλά δέν εκφράζουμε έδώ
~αρα μονο τή σχέση τού προσυνειδητού μέ τό ασυνείδητο . Ή
δυ,:αμ~κ~ πού συνδέεται μέ τή συνείδηση σάν τέτοια, ή προσοχή
που το υποκείμενο δίνει ατό δικό του κείμενο, μένει ως τώρα,
Scanned by CamScanner
1Ι2 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι Xt;MINAPIO Ι/ 11 ΛΝΛΜΟΡΦΩΣΗ 113

δπως δ ΦρόυΥΤ τό ύπογράμμισε, εξω άπό ΤΙ1 θεωρία καΙ, κυριο­ ι διάζσμαι - αΙφνιδιάζσμαι έφόσσν άλλάζει δλες τΙς πρσσπτι-
αιφνι ,- , , 'όν δ
κές, τΙς γραμμές, ισχυσ ς , ,τσυ <~σσμσυl μου, ~~ι πσ~δΤ άιευθετεί,
ξ
λεκτικά , όχι ακόμη άρθρωμένη.
Στό σημείΟ' αυτό λέω δτι τό ένδιαφέρσν πσύ τό ύπσκείμενσ δεί­ άπό τό σημείο ανυπαρ ι~ς οπ?υ ε μ~ι, σ, ενα ει_ σς , κ:ινω~ς
χνει γιά τή δικι) τσυ σχίm1 συνδέεται μ' αυτό πσύ τήν καθσρίζει _
δ ικτυ ' ωσης τών όργανισμων. Τοπος της σχεσης του έγω, υπΟ"ι.ει-
'ζ ' " " 'ζ' ολ ' •
δηλαδή, ενα πρσνσμιούχσ αντικείμενΟ', πσύ ξεπήδησε από κά­ μενο πού έκμηδενι ει: με αυτ~ Πθ~υ.με τρι~ρι ~ι,:σ , εμμα
έ
?-ει
πσιον πρωταρχικό άπσχωρισμό, άπό κάπσιον αυτσακρωτηρια­ 'δ - ενα τέτοιο προνομιο, που α εφτανε ως να με κανει, μενα
σμό πσύ πρσξενήθηκε άπό τό ίδιο τό πλησίασμα τσύ πραγματι­ ε U; κοιτώ, νά σκοτωμίσω τό μάτι έκείνου πού μέ κοιτά σάν αντι-
που , 1 ' ~_, " 'l!.λ' ,
κσύ, πσύ τό όνσμά τσυ, OΌiv αλγεορά μας, εΙναι αντίκείμενσ α. ' μενο . Καί εφοσον εφαι κατω UJL αυτο ΤΟ' u εμμα, γραφει ό
Στή σκσπική oχtml. τό αντικείμενΟ' απ' σπσυ εξαρτάται ή φαν­ ~~ρτρ, δέν ολέπω πιά τό μάτι πσύ μέ κσιτά, κι αν ολέπω τό μάτι,
τασίωση στ1Ίν όπσία τό ύπσκείμενο αιωρείται μέσα σέ μιά Ο'υσια­ τότε τό βλέμμα εξαφανίζεται.
στικι) ταλάντευml. εΙναι τό Ολέμμα. Τό πρσνόμιό τσυ - καθώς καί Είναι αυτή ή φαινομενολσγική ανάλυση σωστή; Όχι. Δέν εΙ­
αυτό γιά τό όπσίσ τό ύπσκείμενσ γιά τόσΟ' καιρό μπόρεσε νά αυ­ ναι αλήθεια δτι, σταν είμαι κάτω όπό τό ολέμμα, σταν ζητώ ενα
τσπαραγνωριστεί ώς ορισκόμενσ μέσα σ' αυτή τήν εξάρτηση _ βλέμμα, δταν τό αποκτώ, δέν τό ολέπω διόλου σάν Ολέμμα. Ζω­
εγκειται στ1) δσμι) τσυ t1iv ίδια . γράφοι διακρίθηκαν στό νά συλλαμοάνουν αυτό τό ολέμμα σάν
•Ας σχηματσπσl1iσουμε αμέσως αυτό πσύ θέλσυμε νά πούμε. τέτοιο μέσα στή μάσκα, καί δέν εχω ανάγκη νά Επικαλεστώ τόν
Μέ τό πού εμφανίζεται αυτό τό ολέμμα, τό ύποκείμενο προσπα­ Γκόγια, παραδείγματος χάρη, γιά νά σάς κάνω νά τό αίσθανθεί­
θεί νά οσλευτεί, γίνεται αυτό τό ακιδοειδές αντικείμενο, αυτό τό τε.
στίγμα εξαφανιζόμενου όντος, μέ τό όποίο τό ύποκείμενο συγχέει Τό βλέμμα , ολέπεται - ακριοώς αυτό τό ολέμμα γιά τό όποίο
τή δική του εξασθένηση . Έπίσης, απ' σλα τά αντικείμενα στά μιλά ό Σάρτρ , αυτό τό βλέμμα πού μέ αιφνιδιάζει, καί μέ κά.νει
όποία τό ύποκείμενο μπορεί νά αναγνωρίσει τήν εξάρτηση στήν νά ντρέπομαι, αφού αυτό είναι τό πιό τονισμένΟ' αίσθημα πού
όπσία ορίσκεται μέσα στό κατάστιχΟ' τής επιθυμίας, τό ολέμμα καταγράφει . Αυτό τό βλέμμα πού συναντώ - πρέπει νά επιση­
είδσποιείται ώς άπιαστΟ'. Αυτός εΙναι ό λόγος πού, περισσότερο μανθεί στό κείμενο τό ίδιο τού Σάρτρ :: δέν ε{ναι διόλου ενα
όπό κάθε αλλο αντικείμενΟ', εΙναι παραγνωρισμένο, καί ίσως γι' ολέμμα ιδωμένο, αλλά ενα ολέμμα πσύ έγώ φαντάζομαι στό πε­
αυτό επίσης τό ύποκείμενσ ορίσκει μέ τόση επιτυχία νά συμοολί­ δίο τού 'Άλλσυ.
σει τό δικό του εξαφανιζόμενσ καί ακιδοειδές χαρακτηριστικό μέ •Αν ανατρέξετε στό κείμενό του, θά δείτε πώς άπέχει πσλύ όπό
τήν ψευδαίσθηση τής συνείδησης στι ολέπεται νά ολέπεται, σπου τό νά μιλά γιά τήν είσσδσ στή σκηνή αυτού τού ολέμματος σάν
εκθλίοεται τό Ολέμμα. , γιά κάτι πού αφορά τό όργανο τής Όρασης. 'Αναφέρεται σ' ένα
Άν λοιπόν τό ολέμμα εΙναι αυτή ή αλλη όψη τής συνείδησης, ξαφνικό θρόισμα φύλλων πσύ ακούω τήν ωρα πού κυνηγάω, σ'
πώς νά πρσσπαθήσσυμε νά τό φανταστσύμε;
ενα 01)μα πού ξεπετάγεται στό διάδρομο , καί σέ ποιά στιγμή; -
Ή εκφραση δέν ε{ναι διόλσυ ατοπη , γιατί τό ολέμμα μπορούμε
τ~ στιγμή Όπου ό ίδιος εμφανίστηκε νά κοιτάει άπό μιά κλειδα­
νά τό κάνσυμε αίσθητό. Ό Σάρτρ, σέ μιά από τίς λαμπρότερες
ρ~τρυπα. 'Ένα ολέμμα τόν τσακώνει στήν πράξη τσύ ολεψία, τόν
σελίδες τσύ εργσυ τσυ Τό ΕΙναι καί τό Μηδέν, τό δείχνει νά λει­
κανει νά τά χάσει, νά παραπαίει καί νά νιώθει ντροπή. Τό ολέμ­
τσυργεί στή διάσταση τής ύπαρξης τού αλλσυ. Ό αλλσς θά έμενε
μα γιά τό όπσίο πρόκειται εΙναι παρουσία αλλότριου σάν τέτοι­
μετέωρσς στίς ίδιες συνθήκες, τίς ένμέρει απραγματώνουσες συν­ συ.

θήκες, πσύ εΙναι, σύμφωνα μέ τόν όρισμό τσύ Σάρτρ, σί συνθήκες

'Όμω~ αυτό σημαίνει αραγε δτι απαρχής, aτή oχ tm1 ύπσκειμέ­
τής άντικειμενικότητας, αν τό βλέμμα δέν ύπήρχε. Τό oλέμμ~,
;:ου πρ?ς ύπσκείμενσ, στή λειτουργία τής ύπαρξης άλλότριου
έτσι δπως τό συλλαμΟάνει ό Σάρτρ, ε{ναι τό ολέμμα από τό όπσιο
σπως με κοιτάζει, συλλαμοάνσυμε εκείνο γιά τό όποίο πρόκειται

Scanned by CamScanner

114 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ιι
μέσα στό 6λέμμα; Δέν εΤναι φανερό, δτι τό 6λέμμα δέν έπεμ6αί­
νει έδώ παρά στό μέτρο πού δέν εΙναι τό έκμηδενίζον ύποκείμε­
νο, συσχετικό τού κόσμου τι)ς άντικειμενικότητας, πού νιώθει
αιφνιδιασμένο μέσα σ' αυτόν, άλλά τό ύποκείμενο πού στηρίζε­
ται σέ μιά λειτουργία έπιθυμίας;
Δέν ε{ναι τάχα, άκρι6ώς επειδή ή επιt:lυμία εγκαθιδρύεται έδώ
aτήν περιοχή τής 6λεψιάς, πού μπορούμε νά τήν άποφεύγουμε;
3 ρίζουν θά πρέπει νά τόν κοιτάξουν μέ προσοχή. Θά μιλήσω σέ
Μπορούμε νά τό συλλά60υμε, τό προνόμιο αυτό τού 6λέμματος
μέσα oτιj λειτουργία τής επιθυμίας, κυλώντας, θά ελεγα, κατά
μήκος τών φλε6ών απ' δπου ή περιοχή τής Όρασης ενσωματώθη­
κε στό πεδίο τής επιθυμίας.
Δέν είναι χωρίς λόγο πού, τήν ϊδια εποχή Όπου δ καρτεσιανός
στοχασμός Εγκαινιάζει μέ τήν καθαρότητά του τή λειτουργία τού
ύποκεψένου, αναπτύσσεται καί ή διάσταση τής οπτικής πού θά
ξεχωρίσω εδώ, ονομάζοντάς την γεωμετρώδη.
Θά σάς άπεικονίσω, μ' ενα αντικείμενο, αυτό πού μού φαίνε­
ται παραδειγματικό σέ μιά λειτουργία πού τόσο περίεργα προσή­
λωσε τόσους συλλογισμούς εκείνη τήν εποχή . . μόρφωση, δηλαδή στή σχέση μιάς είκόνας, εφόσον συνδέεται μέ
Μιά αναφορά, γιά Όσους θελήσουν νά σπρώξουν μακρύτερα
αυτό πού προσπαθώ vqσάς κάνω νά αισθανθείτε σήμερα - τό
6ι6λίο τού Βaltrusaϊtίs, Αναμορφώσεις.
Χρησιμοποίησα πολύ στό σεμινάριό μου τή λειτουργία τής
αναμόρφωσης, επειδή είναι μιά παραδειγματική δομή. Σέ τί συ­
νίσταται μιά άπλή, όχι κυλινδρική αναμόρφωση; Ύποθέστε ενα
πορτραί;rο πού θά ήταν εδώ, πάνω σ' αυτό τό ϊσιο φύλλο πού
κρατώ. Από τύχη 6λέπετε εδώ τόν μαυροπίνακα σέ θέση πλάγια
σέ σχέση μέ τό φύλλο. Ύποθέστε Ότι, μέ τή βοήθεια μιάς σειράς
ιδεατών νημάτων η γραμμών, μεταφέρω κάθε σημείο τής ζωγρα­
φισμένης στό φύλλο εΙκόνας επάνω στό πλάγιο τοίχωμα. Εύκολα
φαντάζεστε τό αποτέλεσμα - θά εχετε ενα σχεδίασμα σέ μεγέθυν­
ση καί παραμορφωμένο σύμφωνα μέ τίς γραμμές εκείνου πού
μπορούμε νά ονομάσουμε προοπτική. Ύποθέτουμε δτι, - αν
αφαιρέσω αυτό πού χρησίμευσε στήν κατασκευή, δηλαδή τήν ει­
κόνα τήν τοποθετημένη στό δικό μου όπτικό πεδίο - ή εντύπωση
115
Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ
ύ θά άποκομίσω, μένοντας σ' αύτή τή θέση, θά εΙναι αίσθητά ή
~δO α _ τουλάχιστον θά αναγνωρίσω τίς γενικές γραμμές της είκό­
~αΙς_ καί στήν καλύτερη π~ρίπτωση θά εχω μιά ταυτόσημη έντύ-
πωση·
Θά δώσω τώρα νά κυκλοφορήσει κάτι πού χρονολογείται γύρω
στά έκατό χρόνια πρίν, 1533, τό αντίγραφο ένός πίνακα πού, νο­
μίζω, Όλοι σας ξέρετε, - Οί Πρέσοεις, τού Χάνς Χολμ.ι-τάιν. υOσ~ι
τόν γνωρίζουν θά τόν ξαναθυμηθούν. 'Εκείνοι πού δέν τόν γνω­
λίγο γι' αύτόν. .
'Η Όραση διευθετείται μ' εναν τρόπο πού μπορούμε νά άποκα­
λέσουμε γενικά λειτουργία τών είκόνων. Ή λειτουργία αύτή όρί­
ζεται άπό μιά αντιστοιχία σημείόυ πρός σημείο δύο έ\'οτήτων μέ­
σα στόν χώρο. "Οποιοι κι αν είναι οί οπτικοί μεσολαβητές γιά νά
δημιουργηθεί ή σχέση τους, είτε μιά είκόνα εΙναι δυνάμει, είτε
είναι πραγματική, ή αντιστοιχία σημείου πρός σημείο είναι ου­
σιαστική. 'Εκείνο πού ανήκει στόν τρόπο ϋπαρξης τής είκόνας
μέσα στό οπτικό πεδίο είναι λοιπόν δυνατόν νά αναχθεί σ' αύτό
τό τόσο άπλό σχήμα πού επιτρέπει νά δημιουργήσουμε τήν ανα­
μιά επιφάνεια, πρός ενα όρισμένο σημείο πού θά όνομάσουμε
. σημείο γεωμετρώδες. Θά μπορεί νά ονομαστεί είκόνα ότιδήποτε
εI~αι ~ρoσδ,ιoρι?μένo απ~ τή ~~έθoδo αυτή - όπου ή ευθεία γραμ­
μη παιζει τον ρολο της, ειναι η διαδρομή τού φωτός.
'~ Τ,έχνη εδώ ανακατεύεται μέ τήν επιστήμη. Ό Λεονάρντο
Ντα Βιντσι είναι ταυτόχρονα επιστήμονας, χάρη στίς διοπτοικέ'"
κατασκ;υ~ς :ου, καί καλλιτέχνης. 'Η πραγματεία τού Bετρoύ~
6ι~υ γι;ι ~ν αρχιτεκτονική δέν θ' αργήσει νά έρθει. Στόν Βινιόλα
και στον ~λμπέ~τι βρίσκουμε τήν προοδευτική αναζήτηση τών
γε,ωμετρι:χων κανονων τής προοπτικής, καί γύρω άπό τίς έρευνες
ΠC1;νω, στην προοπτική συγκεντρώνεται ενα ξεχωριστό ενδιαφέρον
γι~ την περι~χt\ τής δΡC1;σης - πού δέν μπορούμε νά μή δούμε τή
~ε~ ,τ~υ με τον θεσμο τού καρτεσιανού ύποκειμένου πού κι
αυτο εΠΙ011ς
_ Υ Ι υ 'δ '
εη αι . ενα ει ος γεωμετρώδους σημείου σηιιείου
προοπτικης Κα' , ", , ' t
κα ". ι, γυρω απο την γεωμετρωδη προοπτική, ό πίνα-
ς . - αυτη ή τόσο σημαντική λειτουργία πάνω aτήν όποία θά
Scanned by CamScanner
116 ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1/
χρειαστεί νά ξαναγυρίσουμε - όργανώνεται μέ τρόπο τελείως
καινούργιο στήν ίστορία τής ζωγραφικής.
'Ωστόσο, θυμηθείτε πάλι, σάς παρακαλώ, τόν Ντιντερό. Τό
Γράμμα σχετικά μέ τούς τυφλούς πρός χρήση tκείνων πού ολέ­
πουν θά σάς κάνει εύαίσθητους στό γεγονός δτι αύτή ή κατα­
σκευή αφήνει τελείως νά διαφεύγει δτι αφορά τήν δραση. Γιατί ό
γεωμετρώδης χώρος τής δρασης - ακόμη κι αν όυμπεριλάοουμε σ'
αύτόν τά φανταστικά εκείνα μέρη μέσα στόν δυνάμει χώρο τού
καθρέφτη πού ξέρετε πόσο μεγάλη σημασία τού δίνω - ε{ναι τέ­
λεια Ε.ίανοικοδομήσιμος, φανταστός, από εναν τυφλό.
Αύτό γιά τό όποίο πρόκειται στή γεωμετρώδη προοπτική ε{ναι
μονάχα bτισήμανση τού χώρου, καί όχι δραση. Ό τυφλός μπορεί
απόλυτα νά κατανοήσει δτι τό πεδίο τού χώρου πού γνωρίζει,
καί πού γνωρίζει ώς πραγματικό, μπορεί νά γίνει αντιληπτό από
άιίόσταση, καί περίπου ταυτόχρονα. Χρειάζεται μόνο νά συλλά­
οει μιά χρονική λειτουργία, τό στιγμιαίο. Δέστε τή διοπτρική τού
Ντεκάρτ, ή ενέργεια τών ματιών παρασταίνεται εδώ ώς συνδυα­
σμένη δράση δύο ράΟδων. Ή γεωμετρώδης διάσταση τής Όρασης
δέν εξαντλεί έπομένως, κάθε αλλο, αύτό πού τό πεδίο τής Όρασης
σάν τέτοιο μάς προτείνει ώς αρχέγονη, ύποκειμενοποιούσα σχέ­
ση.
Κι αύτό αποδεικνύει πόσο σπουδαίο εΙναι νά εξηγήσουμε τήν
αντιστραμμένη χρήση τής προοπτικής μέσα στή δομή τής αναμόρ­
φωσης.
Ό ίδιος ό Ντύρερ ανακάλυψε τό μηχάνημα πού προσδιορίζει
τήν προοπτική. Ή θυρίδα τού Ντύρερ εΙναι συγκρίσιμη μ' αύτό
πού, πρίν λίγο, εοαζα ανάμεσα σέ μένα καί στόν μαυροπίνακα,
δηλαδή μιά όρισμένη εικόνα, η άκριοέστερα ενα μουσαμά, ενα
καναοάτσο πού θά διασχίσουν οί εύθείες γραμμές - καί πού δέν
Elvat αναγκαστικά ακτίνες, άλλά μπορούν θαυμάσια νά εΙναι καί
νήματα - καί θά συνδέσουν κάθε σημείο πού εχω νά δω μέσα
στόν κόσμο μ' ενα σημείο Όπου δ μουσαμάς θά διασχίζεται άπ'
αύτή τή γραμμή.
Ή θυρίδα λοιπόν φτιάχτηκε γιά νά σχηματίζεται μιά σωστή
προοπτική εικόνα; Αν αναπo~oγυ~ίσω τή,χρήση, θά εχ~ τήν εύ­
V ρούμενο, τό πλάγιο, στό πρώτο πλάνο, μπροστά από τά δύο πρό­
χαρίστηση νά πετυχω τελικά, οχι τη σωστη απόδοση του κόσμου
λλλά τήν παραμόρφωση, πάνω σέ μιά αλλη επιφάνεια, τής είκό-
1/7
νας πού θά εχω πετύχει πάνω στήν πρώτη, καί θά καθυστερήσω
δπως σ' ενα απολαυστικό παιχνίδι, σ' αύτή τή μέθοδο πού κάνει
νά εμφανίζεται κατά 60ύληση κάθε πράγμα μέσα σ' ενα Ιδιαίτερο
τρά6ηγμα. '
Σάς παρακαλCΊ) νά πιστέψετε δτι μιά τέτοια γοητεία εΙχε τή θέ­
ση της στόν καιρό της. Τό 6ι6λίο τού BaItrusaitis θά σάς πεί τίς
εξαλλες πολεμικές πού εμφανίστηκαν απ' αύτές τίς πρακτικές καί
πού κατέληξαν σέ αξιόλογα εργα. Τό Μοναστήρι τών «Minimes»,
τώρα καταστραμμένο, πού 6ρισκόταν πρός τή μεριά τής όδού ντέ
Τουρνέλ, εΙχε πάνω aτό πολύ μακρύ τοίχωμα μιάς από τίς στοές
του εναν πίνακα πού παράσταινε, σάν από σύμπτωση, τόν ΟΑγιο
'Ιωάννη τής Πάτμου, εναν πίνακα πού επρεπε νά 6λέπει κανείς
μέσα από μιά τρύπα, ετσι πού ή παραμορφωτική του αξία νά
φτάνει στό ζενίθ της.
Ή παραμόρφωση μπορεί νά δώσει λαοή - δέν ήταν ή περίπτω­
ση αύτής τής συγκεκριμένης τοιχογραφίας - σέ δλους τούς παρα­
νοϊκούς επαμφοτερισμούς, καί από τόν ArcimboIdo ώς τόν Σαλ-
6αδόρ Νταλί, εγιναν δλες οί χρήσεις της. Θά φτάσω νά πώ δτι ή
γοητεία αύτή συμπληρώνει εκείνο πού. οί γεωμετρώδεις ερευνες
πάνω στήν προοπτική αφήνουν νά τούς διαφεύγει άπό τήν δρα­
ση.
Πώς γίνεται καί κανείς δέν σκέφτηκε ποτέ νά Επικαλεστεί
εδώ .. . τό αποτέλεσμα μιάς στύσης; Φαντασθείτε ενα τατουάζ χα­
ραγμένο πάνω στό όργανο ad hoc σέ κατάσταση ανάπαυσης, καί
πού παίρνει σέ μιά άλλη κατάσταση τήν αναπτυγμένη, άν μπορώ
νά πώ, μορφή του.
Πώς νά μή δούμε εδώ, ένυπάρχον στή γεωμετρώδη διάσταση­
διάσταση μερική στό πεδίο τού 6λέμματος, διάσταση πού δέν Εχει
τίποτε νά κάνει μέ τήν καθαυτό δραση - κάτι τό συμβολικό τής
λειτουργίας τής ελλειψης - τής εμφάνισης τού φαλλικού φαντά­
σματος;
Ώστόσο, στόν πίνακα τών Πρέσοεων - πού Ελπίζω νά κυκλο­
φόρησε αρκετά καί νά εχει περάσει τώρα απ' δλα τά χέρια - τί
6λέπετε; Ποιό εΙναι εκείνο τό αντικείμενο, τό παράξενο, τό αίω­
σωπα;
Τά δύο πρόσωπα εΙναι παγωμένα, στυγνά, μέσα στά Επιδεικτι-
Scanned by CamScanner
 Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ 119
118 ΖΑΚ ΜΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο 11

χά τους στολίδια . ' Ανάμεσά τους μιά σειρά άπό άντικείμενα πού
παρασταίνουν aτή ζωγραφική Τιϊς ε.ι-τοχής τά σύμοολα τής vani· , λ/ ' ποέπει νά άναζητήσουμε ακόμη μακρύτερα τή λειτουρ-
tas. , Α .:α" ρ~ση~ . Θά δούμε τότε νά διαγράφεται μέ δάση αύτήν,
Ό Κορνήλιος' Αγρίππας, τήν ίδ ια ε.ι-τοχή , γράφει τό De vanita· γ ια τη" ο
ν '
~ , , "
τό φαλλικό σύμοολο , το αναμορφικο φαντασμα.
w-' ,
J.α το
te scientiarum, στοχεύοντας τόσο στίς ε.ι-τιστήμες δσο καί στίς τέ­ οχι πια , αλ ,. " •• , ,
, σάν τέτοιο, στην:τ μικη, εκρηκτικη και (LΤΤΜΙ>μΕ\'η ,.ει-
Χ"ες, καί αύτά τά άντικείμενα εΙναι δλα συμοολικά τών ε.ι-τιστη­ ολεμμα u ~ , - , , •

τουογία του , οπως εινι;χι σ; του:ο τον :τιναi'(~. , , _ , ~

μών καί τών ΤΕΧ\'ών ετσι δπως ηταν εκείνη τήν ε.ι-τοχή συγ-ι;εντρω­
'0- 'νακα~ αύτός δεν ειναι ΤL.ι-ΤOτα άIJ..o αι,ο ε-ι;εινο που ειναι
μένα μέσα στά τήνium καί στά quadήνium πού ξέρετε. Έπομέ­ πι ~ , Ρ ' Σ" θ' -
. 'θ π ίνακα~ , μιά παγιδα οι...εμματος.. ε κα ε πιναΥ.α, σταν
νως , τί είναι άραγε, μπροστά σ' αυτή τήν ε.ι-τίδειξη τής περιοχή ς i'(a ε J ~ " , θ ο " , - ,
, . " ώ- ψάχνετε τό Ο/.εμμα σε κα ε ενα (L,O τα σημεια του τστε
Τιϊς επίφαmι ς κάτω άπό τίς πιό γοητευτικές μορφές της, τί εΙναι ακΟΙΟ ~ • , 'θ' θή' , δ
θά ""τό δείτε νά εξαφανίζεται . Αυτο α προσπα σαι να το ιασα-
Ι.οι.-τό,· αυτό τό άντικεί,μενο , άΗού L-ττάμενο , άJJ,ού επικλινές;
Δέ... μ:τορεϊτε νά τό ξέρετε - γ ιατί στρέφεστε ό)).ού , ξεφ εύγοντα ς φηνίσω την έπόμενη φορά .
(b,ό τη γοητεία τού πίνακα .
'Αρχίστε νά βγαίνετε ιΊ.:τό τήν αίθουσα Όπου δίχως αμ φιοολ ία
.ΑΠΑΝΙΉΣΕΙΣ
σάς αΙχμαi.ώτισε γιά ποlJ.li ωρα. Τότε άκρι ο ώς , αν στραq;εϊτε πί­
<J<:) φε-L,:.oντα; - δπως τό περι γράq;ει ό συγγ ραq;έας τών Ά ναμορ­
q:6σει:J~' - συίJ.αμβάνετε κάτω α..ϊ' αύτή Tli μορφή , τί ; - μιά νε­ F . \VAHL: - Μάς έξηγήσατε ότι ή άρχέyovη σύ}).ηψη τού 6λέμμα­
γ.ρoγ..εq:αi.ή . το; μέσα aτό 6λέμμα αυ.ότριου, τέτοια ;τού τήν :rερΙΊ'ράφει ό
Δ b' εΙ...αι διόί.ου ετσι π ού παροι:σιάζεται αρχικά , αύτό τό σχή­ Σάρτρ, δ έν ήταν ή θεμελι. ακή έμπειρία τού 6λiμματoς. θά ήθελα
μα :τού ό συ-πραφέα; συγ-/..ρ ίΥει μ' ε.,·α κόκώ.ο σο υ π ι άς καί πού J,ά σά; δω νά διευγ.ρινίζετε αύτό πού σ-~ιαγραq;ήσατε, τή σύ}J.η·
σ' f:μb'α θΙ'μ~ει :τερισσότεQO ε-ι;εί\"ο τό ψωμί τών δ ύ ο λι β ρ ών πού ψη το ϋ σλέμματο ς στήν κατεύθυνση της έπιθυμίας.
ό ~τώλ, :ταί.ιότερα , ιΊρεσκόται' Υά τοπο θ ετεί πά\"ω aτό κεq;άλι
μια; γρι α;, διαί.,εγμέ-..η :;: ε:τίτηδες :τολύ εςαθί.ιαι μb-ης , πολύ ορώ­ νΑν δέ\' τονίσουμε τη διαλε-.r.rική τής E:τιΘUμία;, δέ\· γ.ατω.α­
μι.κη ; . και άίjχχπε ασι....·είδ ητη ; , Τι ακόμα τ ά μαi.ακά ρολόγια οαίνοuuε "'Ιιατί τό ολέuuα άIjoόtoιou θά α..-τοδιοο-,άνω'ι'ε τό :τεδίο
τοϊ: ίδιοι:, :τo~ η σήμασία τοι: ; δέΥ εΙ"αι φι:σικά λιγότερο q;αiJ.t­ τής άν~ίi. ~ψη;. 'E.ιϊειδ~ τό εν ilrrω ύ:το-/..είμενο- δέν εΙ"'αι Ε-/..εί\'Ο
χή α..-:ό τη σημασία αι."Τοϊ' :-ι ο ύ <rl.εδ ιάζ εται σέ θέση Ι-ττάμΕ\-η στό τής δια). (>'!ιζόμε\'ης σm'είδησης , άIJoά τ. ό ύ:το-/..εί!1Ε"Ο της E:τιθu­
:τοώτο :!ί. ά..-ο ci"ToίJ τού :-ι ί..-ακα . μίας . Πιστεύουμε ότι :τρόκειται γιά τό γεωμετρώδε; μάτι-σημεio,
-rOi: α~"Tά μά; q:a vcgciJyom' ότι aτήν ίδια τη\" καρδιά τής ε:το­ ενώ :τρόκειται γιά ενα τεί..είως άIJ..o μάτι - γιά τό μάτι :-ιού :τετά
ΡΕ ά-τm= <rl.εδιά~αι τό ί-:τοκείμε\"Ο καί δ:του ά\'αζητεϊται η '!εω­ στό πρώτο :τλάνο τών ΠρέσΌεων.
μετρbδη ; ό:τnY.ή , ό Χοί..μ..,άΙΥ μά; κάνει έδώ ορατό κάτι :-ιού δέν
εί..-αι τί..,ατε {ύj..ο α..,ό τό ύ:-ιο,..είμΕ\·Ο ώς Cι.n::ταρκτο:ωιημΈΥο - - Μά δΈV καταJ..ασαίνoυμε :rw; ό ωJ..ότριο; θά έ:rα,ιεμφαvιaτεί
....
ι 1.r.'"αgκτο:το ιημb·ο κάτω α...ό μιά μo ρq:ή :τού είναι , γιά νά άΧρι­ στήJ' όμιJ. ία σας........
ΟΟί..ογήσοι-με, ή :ταρα στατική ένσάρκωση τοϊ: μείο ν·φ ί (-φ) τού
εi....·oι:χισμo ί', :τού ,..εΥτροθ ετεϊ γιά μά; όί..ό,j. ηρη την οργάνωση
, Ακούστε, τό σημα..-τικό El~'aL νά μή σ:τ~ τά μούτρα μου!
των έπιθυμιών δ ιαμέσο υ τού πλαισίο υ τώ\' θεμεί. ια.κών παρορμή­
σ εων . - Θά ήθελα έπίσης νά σάς :rw ότι, OraJ' μύ.άτε Ύιά τό ύ:τογΔμε­
νο καί Υιά τό :rραγματικό, μ..,αίνουμε aτόν :τειρασμό, aτό :τρώω

Scanned by CamScanner
11Ο ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣεΜ1ΝΑΡ10 11
άκo~σμα: ν~ θεωρήσoυ~ιε τούς δρους αύτούς καθεαυτούς. 'Αλλά
σιγα:σιγα" αντιλαμ6~νoμ~στε δ;ι πρέπει νά τούς παίρνουμε στή
συναρτηση τους, και δτι εχουll εναν τοπολογικό δρισμό - ύποκεί­
μενο καί πραγματικό πρέπει νά τοποθετηθούν άπό τη' μια' ,
ά;:' , χ '[λ λ ' και
πο τη~ ι.u. η π ευρα τής σχίσης, στήν άVΤίσταση τής φαντασίω-
σης., Το πραγματικό εΙναι κατά κάποιον τρόπο μιά έμπειρία τής
άντιστασης.
:Ετσι ~φαίνεται ή δμιλία μου - κάθε όρος δέν στηρίζεται παρά
~oν? στη~' Τ~ΠO,λ~γική ,σχέση του μέ τούς άλλους, καί τό ίδιο
ισχυει και για το υποκειμενο τού cogito.
- Ή τοπολογία εΙναι · γιά σάς μιά μέθοδος άνακάλυψης η έκθε­
σης;
Ή επισήμανση τής τοπολογίας πού προσιδιάζει στήν εμπειρία
μα~ ώς αναλυτών είναι δυνατό νά χρησιμοποιηθεί σέ συνέχεια
στη μεταφυσική προοπτική. Πιστεύω ότι ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ
πορευόταν αυτόν τό δρόμο, δέστε τό δεύτερο μέρος τού οιολίου
την αναφορά του στόν ΥΑνθρωπο μέ τούς λύκους, καί στό δάχτυ~
λο τού γαντιού.
Ρ. ΚAUFMANN: - Δώσατε μιά τυπική δομή σχετικά μέ τό 6λέμμα,
άλλά δέν μιλήσατε γιά τή διαστολή τού φωτός.
Είπα δτι τό 6λέμμα δέν ήταν τό μάτι, εκτός κάτω άπ' αυτή τήν
ίπτάμενη μορφή μέ τήν όποία ό Χολμπάιν εχει τό θράσος νά μού
δείξει τό δικό μου μαλακό ρολόι .... Τήν προσεχή φορά, θά σάς
μιλήσω γιά τό ενσαρκωμένο φώς.
26 Φε6ρουαρίου 1964.
Η'
Η ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ
Ή iπιθυμία καί 6 πίνακας.
'Ιστορία {νδς σαeδι:λλoκoυτιoύ.
Ήόθόvη.
Όμψητιομός.
Τό δρΥαvo .
Ποτέ δέv μέ κοιτάς iκιί δπου σl6λlπω.
'Η λειτουργία τού ματιού μπορεί νά δδηγήσει αυτόν πού ψά­
χνει νά σάς φωτίσει, σέ μακρινές εξερευνήσεις. Άπό πότε, παρα­
δείγματος χάρη, ή λειτουργία τού όργάνου, καί πρώτ' ά.:τ' όλα ή
άπλή παρουσία του, εμφανίστηκαν στήν τάξη τών εμοίων;
Ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τό όργανο ορίσκεται στό κέντρο
τής εμπειρίας μας. Άνάμεσα σέ όλα τά όργανα μέ τά όποία έχου­
με νά κάνουμε, τό στήθος, τά περιπώματα, κι άλλα άκόμη,
υπάρχει τό μάτι, καί είναι εντυπωσιακό νά ολέπουμε ότι χρονο­
λογείται από τόσο παλιά μέσα στά είδη πού άντιπροσωπεύουν
τήν εμφάνιση τής ζωής . Άσφαλώς καταναλώνετε, άθώα, στρεί­
δια , δίχως νά ξέρετε δτι σ' αυτό τό επίπεδο στό ζωικό οασίλειο
τό μάτι εχει ηδη εμφανιστεί. Οί οουτιές αυτού τού είδους μας
μαθαίνουν, είναι ή περίπτωση νά τό πούμε, πολλών λογιών χρώ­
ματα, άν όχι δλα. Μέσα απ' όλα αυτά χρειάζεται ώστόσο νά δια­
λέξουμε, όδηγώντας πάλι τά πράγματα στό σημείο εκείνο πού
μάς απασχολεί.
Τήν τελευταία φορά, πιστεύω νά τόνισα άρκετά όσα είπα γιά
νά σάς επιτρέψω νά συλλά6ετε τό ενδιαφέρον αυτού τού μικρού
τριγωνικού σχήματος, τού πολύ απλού, πού σχεδίασα στό επάνω
μέρος τού πίνακα. .
~ό σχεδίασα γιά νά σάς ύπενθυμίσει μέ τρείς όρους τήν όπτική
ΠΟ,υ ~ρησιμoπoιείται στό λειτουργικό αυτό μοντάζ πού μαρτυρεί
για τη~ α~εστραμμένη χρήση τής προοπτικής, πού κυριαρχεί στήν
τ~χνικη ..της ζωγραφικής, στά τέλη τού δέκατου πέμπτου, στόν
δεκατο εκτο καί στόν δέκατο ε6δομο αίώνα. 'Η αναμόρφωση μάς
Scanned by CamScanner
122 ΙΕ
""MJf ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο lJ ιι ΓΙ',,'"

δείχ~ει _δτι δέν έχουμε ατή ζωγραφική μιά ρεαλιστική αναπα α­

κα
έ
λεσμ νοι,
καί έδώ παριστανόμενοι σά.ν αΙχμ~ωτoι. Γιατί τό
,
ό αυτού τού πίνακα, πo~ σ~ς _υμισα τ ς
- θ' ίά'
~η~ησεις, τι~
,
γωγη τ?>ν πρ~~μάτων τού χώρου - έκφραση γιά τήν όποία άλ~ω­ μυστ~κ , του μέ τίς vanίΙas, αυτου του γοητευτικου πινακα που
στε πρεπει να εχουιιε πολλές έπιφυλάξεις .
συvνενειες
r' άζειάνάμεσα στα
, δ' λ'
υο στο ισμενα και
, άκινητα
' ,
προσω-
παρουσι, . " , - έπ - ,
δλα δσα θυμίζουν, ~ε~α στην πρ~oπτικ~ της ~χη~, ~ μα:
πα" τών τεχνών και των' έπιστημων, - το μυστικο αυτου του
'AvτικεΙμενo ταιοτητα
, δίνεται
, δ που, uV
Υ. άπ ομακρυν θ ουμε
τή στιγμη
- λ'ιγο άπ'ο
Γεωμετρώδες σημείο
πινακα , 'ά " ,
, ου σιγά-σιγά, προς τ ριστερα, και μετα στραφουμε -, πα-
κοντα τ , ό ά Μ-
, αυτόν βλέπουμε τι" ,
σημαινει το μαγικ
'
ντικειμενο. ας
λι προς " ξ'" _ .
ά νακλα τή δικη μας ανυπαρ ια, στη φιγουρα της νεκροκεφα-

λ ~ταΧρη' ση λοιπόν τής γεωμετρώδους διάστασης τής δρασης γιά

ης. , < , , , έ
ά αΙχμαλωτίσει το υποκειμενο, εμ~ανης σχ ση προς την επι υ-
", θ

Φωτεινό σημείο ν " ,

ΠΙνακας
Τό μικρό σχήμα έπιτρέπει νά παρατηρήσουμε επίσης δη μιά
όρισμένη όπτική αφήνει νά διαφεύγει έκείνο πού αφορα τήν δρα­
ση. Ή όπτική αυτή είναι μέσα στή δυνατότητα τών τυφλών. Σάς
παρέπεμψα στό Γράμμα τού Ντιντερό, πού αποδεικνύει πόσο,
δλα δσα ή δραση μας παραδίδει από τόν χώρο, ό τυφλός είναι
ίκανός νά τά περιγράψει, νά τά αναπλάσει, νά τά φανταστεί, νά
μιλήσει γι' αυτά. Βέβαια ό Ντιντερό χτίζει πάνω σ' αυτή τή δυ­
νατότητα ενα συνεχές διφορούμενο μέ μεταφυσικά ύπονοούμενα,
πού δμως ζωντανεύει τό κείμενό του καί τού δίνει τόν δηκτικό
χαρακτήρα του .
Γιά μας, ή γεωμετρώδης διάσταση μας έπιτρέπει νά διαβλέπου­
με πώς τό ύποκείμενο πού μας ένδιαφέρει παίρνεται, μανουορά-
ρεται, αίχμαλωτίζεται, μέσα στό πεδίο τής Όρασης. . . Σ:ήν ~εριoχή πού όνόμασα περιοχή τού γεωμετρώδους, ατήν
Στόν πίνακα τού Χολμπάιν, σας έδειξα αμέσως - χωρίς νά
κρύψω περισσότερο απ ' δσο συνήθως τήν άλλη όψη τών χαρτιών
_ τό παράδοξο άντικείμενο πού πλέει στό πρώτο πλάνο, πού εl­
ναι έκεί καί κοιτάει , γιά νά πιάσει, καί θά E~fr~ σχεδόν νά παΥΙ:
δέψει αυτόν πού κοιτάει, δηλαδή, έμάς. Πρόκειται, τελικά, για
εναν τρόπο φανερό, άναμφίβολα έξαιρετικό, πού όφείλεται σέ
δέν ξέρω ποιά στιγμή συλλογισμού τού ζωγράφου νά μας δείχνει
πώς, σάν ύποκείμενο, ειμαστε μέσα στόν πίνακα κυριολεκτικά
μία πού ώστόσο παραμενει αινιγματικη.
Ποιά είναι δμως ή έπιθυμία πού πιάνεται, πού καθηλώνεται
στόν πίνακα; - ποιός, έπίσης, τήν κινητοποιεί νά σπρώξει τόν
καλλιτέχνη νά αξιοποιήσει κάτι, καί τί; Αυτός ε{ναι ό δρόμος
στόν όποίο θά προσπαθήσουμε νά προχωρήσουμε σήμερα.
1
Σ' αυτή τήν ϋλη τού όρατού, δλα ε{ναι παγίδα, καί μέ τρόπο
παράδοξο - πράγμα πού τόσο ευστοχα όνομάστηκε άπό τόν Μω­
ρίς Μερλώ-Ποντύ στόν τίτλο ένός κεφαλαίου τού 'Ορατό καί άό­
ρατο: σύμπλεγμα. Δέν ύπάρχει ουτε μία άπό τίς ύποδιαιρέσεις,
ου τε μία από τίς διπλές πλευρές πού παρουσιάζει ή λειτουργία
τής δρασης, πού νά μήν έκδηλώνεται σέ μας σάν δαίδαλος. Στό
μέτρο πού διακρίνουμε έδώ πεδία, αντιλαμβανόμαστε δλο καί
περισσότερο πόσο διασταυρώνονται.
αρχη φ~ινεται πώς είναι τό φώς πού μας δίνει, θά έλεγα, τό νή_
μ~. Πρα~ματι: α,υτό τό νήμα, τό ειδατε τήν τελευταία φορά νά
μας σ~νδεε~ μ~ καθε σημείο τού αντικειμένου, καί, στό μέρος πού
διασχιζει τ? δι~τυo σέ σχήμα όθόνης, πάνω ατήν όποία θά έπιση­
μάνo~με την εικόνα, νά λειτουργεί θαυμάσια σάν νήμα. ·Ομως,
~ό φως μετ~δίδεται, δπως λένε, σέ ευθεία γραμμή, κι αυτό ε{ναι
π~6ε6C1;ιωμενο. Φαίνεται λοιπόν δτι αυτό μας δίνει τό νήμα.
Ωστοσο, σκεφτείτε δτι αυτό τό νήμα δέν εχει ανάγκη από τό

Scanned by CamScanner
 124 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1I
φώς - δέν εχει ανάγκη παρά νά εΙναι ~α νήμα τεντωμένο. Καί
γι' αυτό ό τυφλός θά μπορέσει νά παρακολουθήσει δλα μας τά
πειράματα, φτάνει νά μπούμε σ' έναν κάποιο κόπο. Θά τόν κά­
νo~με ν~ ψηλαφήσ;ι, παρ~δείγματoς,χάρη, ένα αντικείμενο όρι­
σμενου υψους, κι επειτα ν ακολουθησει .τό τεντωμένο νήμα, θά
τού μάθουμε νά ξεχωρίζει μέ τήν άφή τής άκρης τών δακτύλων
πάνω σέ μια έπιφάνεια, έναν δρισμένο σχηματισμό πού νά ανα~
παράγει τήν έπισήμανση τών εικόνων - μέ τόν ιδιο τρόπο μέ τόν .
όποίο φανταζόμαστε, στήν καθαρή όπτική, τίς σχέσεις ποικίλως
ανάλογες καί θεμελιακά όμόλογες, τίς αντιστοιχίες από τό ενα
σημείο στό άλλο μέσα στό χώρο, πράγμα πού ίσοδυνάμεί πάντο­
τε, τελικά, μέ τό νά όρίζουμε δυό σημεία τού ιδιου νήματος. Ή
καφσκευή αυτή δέν έπιτρέπει έπομένως νά συλλάοουμε ειδικά
αυτό πού παρουσιάζει τό φώς.
Πώς νά προσπαθήσουμε νά τό συλλάοουμε αυτό πού φαίνεται
νά μάς ξεφεύγει έτσι μέσα στήν οπτική δόμηση τού χώρου; Σ'
αυτό έπάνω παίζει πάντοτε ή πατροπαράδοτη επιχειρηματολο­
γία. Οί φιλόσοφοι, άπό τόν Άλαίν, τελευταίο μάστορα τών πιό
λαμπρών ασκήσεων, ανατρέχοντας στόν Κάντ, καί μέχρι τόν
Πλάτωνα, εξασκούνται δλοι πάνω στή δήθεν απάτη τής αντίλη­
.ψης - καί, ταυτόχρονα, θεωρούν δλοι τόν εαυτό τους αlιθεντία
στήν άσκηση νά άποδεικνύουν δτι ή αντίληψη ορίσκει τό αντικεί­
μενο έκεί δπου είναι, καί δτι ή εμφάνιση τού κύοου σάν πα­
ραλληλόγραμμου Εγκειται ακριοώς στή ρήξη τού χώρου πού ύπο­
τείνει τήν ίδια μας τήν αντίληψη, πράγμα πού κάνει νά τόν αντι­
λαμσανόμαστε σάν κύσο. υΟλο τό παιχνίδι, ή ταχυδακτυλουργία
τής κλασικής διαλεκτικής γύρω άπ6 τήν αντίληψη, εγκειται στό
ότι πραγματεύεται τή γεωμετρώδη δραση, δηλαδή τήν δραση κα­
θόσον τοποθετείται σ' ένα χώρο πού δέν είναι στήν ουσία του ό
οπτικός . . τού συμπλέγματος, τού διασταυρώματος, τού χιάσματος, πού
Τό ουσιαστικό τής συνάρτησης τής έμφάνειας πρός τό είναι,
πού ό φιλόσοφος, κατακτώντος τό πεδίο τής δρασης, γίνεται τό­
σο εύκολα κάτοχός της, σρίσκεται αλλού. Δέν είναι στήν ευθεία
γραμμή, εΙναι στό φωτεινό σημείο - σημείο άκτινοσολίας, ροής,
φωτιάς, πηγής άνασλύζουσας άνταύγειες. Τό φώς μεταδίδεται
άναμφί60λα σέ εύθεία γραμμή, άλλά διαθλάται, διαχέεται, πλημ­
μυρίζει, γεμίζει - άς μή ξεχνάμε αύτή τήν κούπα πού εΙναι τό
1i ΓΡΑΜΜfΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 125
άτι μας - ξεχειλίζει επίσης, εχει ανάγκη, γύρω από τήν όφθαλ­
μ 'κοιλότητα, από μιά όλόκληρη σειρά άπό όργανα, συσκευές,
~ικη ες. Δέν εΙναι μόνο στήν απόσταση πού ή Ιρις αντιδΡά, άλλά
μ~:Τό φώς, καΙ εχει νά προστατέψει εκείνο πού συμβαίνει στό
και , ' θ' - , ό '
6άθος τής κοιλοτηΤ,ας" που ,α μπορουσε, σ~ ρισμενες ,oυr;ιI-
, ς νά πληγωθεί - και τό 6λεφαρό μας, κι αυτό, μπροστα σ ενα
?ιε ρ' οολικά δυνατό φώς, καλείται νά ανοιγοκλείσει πρώτα, καί
υπε , ~ , " " ,
άλιστα νά σφιχτεί μ αυτη την τοσο γνωριμη μας γκριματσα.
μ Δέν είναι λοιπόν μόνο τό μάτι πού εχει ευαισθησία στό φώς, τό
ξέρουμε. 'Ολόκληρη ή επιφάνεια τού ύμένα - γιά αναμφίοολα
διαφορετικούς λόγους, πού δέν είναι διόλου μόνο όπτικοί - μπο­
ρεί νά είναι φωτοευαίσθητη, καί αυτή τή διάσταση δέν θά μπο­
ρούσαμε μέ κανέναν τρόπο νά τήν αναγάγουμε στόν τρόπο λει­
τουργίας τής δρασης. Είναι ενα κάποιο πρόπλασμα όργάνων φω­
τοευαίσθητων πού τό αποτελούν οί χρωστικές κηλίδες. Στό μάτι,
ή χρωστική ύλη λειτουργεί πλήρως, μέ τρόπο, οέ6αια, πού τό
φαινόμενο δείχνει απειρα σύνθετο, λειτουργεί στό εσωτερικό τών
κώνων, μέ τή μορφή, παραδείγματος χάρη, τής ροδοψίνης, λει­
τουργεί επίσης στό εσωτερικό τών διαφόρων στρωμάτων τού άμ­
φιΟληστροειδούς. Πάει, ερχεται, αυτή ή χρωστική ύλη, μέσα σέ
λειτουργίες πού δέν είναι δλες, ούτε πάντα, αμέσως έπισημάνσι­
μες καί ξεκάθαρες, αλλά πού δίνουν τήν ιδέα τού οάθους, τής
πολυπλοκότητας καί, ταυτόχρονα, τής ενότητας τών μηχανισμών
τής σχέσης πρός τό φώς.
Ή σχέση τού ύποκειμένου μ' αυτό πού συμ6αίνει καθαρά μέ τό
φώς , φαίνεται λοιπόν ευθύς εξαρχής διφορούμενη. Τό βλέπετε
άλλωστε στό σχήμα τών δύο τριγώνων πού είναι αντίστροφα καί
\ ταυτόχρονα οφείλουν νά είναι τό ενα πάνω από τό άλλο. Σάς
ι
δίνουν εδώ τό πρώτο παράδειγμα αυτού τού τρόπου λειτουργίας
εδειχνα πρίν άπό λίγο, καί πού δομεί όλόκληρη αυτή τήν περιο­
\ χή.
Γιά νά σάς κάνω νά αισθανθείτε τό ερώτημα πού θέτει ή συ­
ν~ρτηση τού ύποκειμένου πρός τό φώς, γιά νά σάς δείξω δτι ή
θεση της είναι κάτι άλλο από τή θέση τού γεωμετρώδους σημείου
πού ?~ίζει ή γεωμετρική οπτική, θά σάς διηγηθώ τώρα μιά διδα­
κτικη ιστορία.
Scanned by CamScanner
126 ΖΑΚ Λ,ΙΚΑΝ ι ΣεΜIΝΛΡ10
Ή ίστορία εΙναι &ληθινΙ1. Χρονολογείται &πό τότε πού ημουν
περίπου εικοσι χρονών - καί 6έ6αια,έκείνη τήν εποχή, νεαρός
διανοούμενος, δέν εΙχα άλλην εγνοια &πό τό νά πάω άλλού, νά
κολυμπήσω μέσα σέ κάποια πρακτική άμεση, άγροτική, κυνηγε­
τική, η άκόμα καί "autLx11. Μιά μέρα ήμουνα πάνω σ' ενα μικρό
καράβι , μαζί μέ μερικά πρόσωπα , μέλη μιάς οικογένειας ψαρά­
δων ένός μικρού λιμανιού. Έκείνη τήν έποχή , ή Βρετάνη μας δέν
,Ίταν άκόμη στό στάδιο τής μεγάλης β ιομηχανίας , ουτε τής άνε­
μότρατας. δ ψαράς ψάρευε μέ τό οαρκάκι του άναλαμβάνοντας
δλες τίς ευθύνες γιά τούς κινδύνους . Ήταν αυτοί οί κίνδυνοι πού
άγa..-τούσα νά μοιράζομαι, άλλά δέν ύπήρχαν οέοαια καί δλη τήν
ωρα κίνδυνοι, ύπήρχαν καί καλές μέρες. Μιά μέρα, λοιπόν, πού
περιμέναμε τή στιγμή πού θά τραοούσαμε τά δίχτυα, ό ονομαζό ­
μενος ΓΙα\'\'άκης, ετσι θά τόν λέμε - χάθηκε δπως δλη του ή οικο­
γένεια πολύ γρήγορα άπό φυματίωση, πού εκείνη τήν εποχή ήταν
πράγματι ή &ρρώστια πού μάς εζωνε , καί πού μέσα της μετακι­
νιότανε όλόκληρο τό κοινωνικό αυτό στρώμα - μού δείχνει κάτι
πού επλεε πάνω στό κύμα . Ήταν ενα μικρό κουτί, καί μάλιστα,
γιά νά άκριβολοΥήσω , ενα σαρδελλοκούτι . " Επλεε εκεί μέσα στόν
ήλιο , μαρτυρία τής βιομηχανίας κονσερ ο ών , πού είχαμε εξάλλου
άναλάβει νά προμηθεύουμε. Στραφτάλιζ ε στόν ηλιο . Καί ό Γιαν­
νάκης μού λέει : - Βλέπεις αύ τό τό κουτί; Τό ολέπεις; ~E λοιπόν,
αύτό, δέν σέ ο},έπει!
Τό εσρισκε πολύ άστείο αυτό τό μικρό επεισόδιο, έγώ, λιγότε­
ρο. "Εψαξα νά βρώ, γιατί εγώ τό εορισκα λιγότερο άστείο . Είναι
πολύ διδω~τικό .
Πρόnα πρόnα, άν εχει κάποιο νόημα νά μού λέει ό Γιαννάκης
πι)ς τό κουτί δέν μέ σλέπει, είναι γιατί , κατά κάποια εννοια πάν­
τως μέ κοιτάει . Μέ κοιτάει στό επίπεδο τού φωτεινού σημείου,
δπου σρίσκεται τό καθετί πού μέ κοιτάει , καί αυτό δέν είναι διό­
λου εδώ μεταφορικό σχήμα.
Ή εμβέλεια αύτή ς τής μικρής ίστορίας , έτσι πού ξεπήδησε μέ­
σα aτήν άνακάλυψη τού συντρόφου μου , τό γεγονός δτι τήν έ6ρι­
σκε τόσο άστεία , κι εγι)Υ λιγότ ερο, οφείλ εται στό δτι, άν μού διη­
γιέται κάποιος μιά ίστορία σάν κι αύτή, είναι παρ' δλα αυτά για­
τί εγώ, εκείνη τή στιγμή - έτσι σπως μέ αύτοπερι έγραψα, μαζί μ'
αύπ>ύς τούς άνθρώπους πού κέρδιζαν μέ κόπο τήν ί'ιπαρξή τους.
//
11 ΓΡΛΜΜfΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 127
, , άπό τό σφιχταγκάλιασμα μ' έκείνο πού ήταν γι' αυτούς ή
μεσ , ν ό' "ά' &
τραχιά φύση - έγω: ει;παινα ~ ν,πι~ακα ~ε ΤΡόOΠ~. ΡΚKετ~ άνεκ -
' . το. Κοντσλογις ημουν σαν τη μυγα μες στ γω.α. αι κρι­
δ - γιατί το'ι
e. ιηγη θ' , •. . ' όνο που' ακουσα
αισ ανομουνα, μ εκανε, και μ
" ,
να
υως " , ' l' { , ,
μέ ρωτάει έτσι, μ' ~υτη τη χ~oυμoριστικη, ε ρωνικη στορια, να
, τή σρίσκω καθολου άστεια.
μη~αίoνω εδώ τή δομή στό έπίπεδο τού ύποκειμένου, ώστόσο
'τή &ντανακλά κάτι πού ήδη βρίσκεται μέσα aτή φυσική σχέση
α~ύ τό μάτι ,εγγράφει
π ')Ι
ώς πρός τό φώς. Δέν εΙμαι άπλώς αύτό τό
" , , , _"
στιγματοειδες ?ν που, επισημαιν~αι, στο γεω~~ικo ση~ειo α.."t_
δπου συλλαμδανεται η προοπτικη. Βεδαια, στο δαθος του ματιου
μου ζωγρ~φίζε:α; ό, Πί,:ακα ς .
μάτι μου .
:0 πίν,ακα~, 6έδαια, εΙναι μέσα ατό
Αλλα εγω, ειμαι μεσα στον πινακα.
Αυτό πού είναι φώς μέ κοιτάει, καί χάρη σ' αυτό τό φώς στό
βάθος τού ματιού μου, κάτι ζωγραφίζεται - πού δέν ε{ναι διόλου
άπλώς ή κατασκευασμένη σχέση, τό άντικείμενο πού θά μελετή­
σει ό φιλόσοφος - άλλά πού είναι έντύπωση, πού εΙναι περιρράν­
τηση μιάς επιφανείας πού δέν είναι, εκ τών προτέρων, τοποθετη­
μένη γιά μένα στήν άπόστασή της. Αύτό ά.ι-τοτελεί κάτι πού πα­
ρεμβάλλει τό στοιχείο πού εκθλίδεται aτή γεωμετρώδη σχέση - τή
βαθύτητα τού πεδίου , μαζί μέ σ,τι τό διφορούμενο, τό μεταολη­
τό, τό διόλου κυριαρχημένο ά.ι-τό μένα παρουσιάζει . Είναι πολύ
περισσότερο αύτή πού μέ συναρπάζει , πού μέ παρακινεί σέ κάθε
στιγμή, καί κάνει τό τοπίο κάτι άλλο όπό μιά προοπτική , κάτι
άλλο άπ ' αυτό πού ονόμασα πίνακα.
Τό συσχετικό τού πίνακα, πού πρέπει νά τοποθετούμε ατήν
ίδια ~έση μ' αύτόν , δηλαδή όπέξω, είναι τό σημείο τού βλέμμα­
τος. Οσο γι' αύτό πού κάνει τή διαμεσολάδηση όπό τό ένα ατό
άλλο , αυτό πού δρίσκεται άνόμεσα στά δύο είναι κάτι άλλο άπό
τ?ν oπτι~ό γεωμετρώδη χώρο, κάτι πού παίζει έναν άκρι6ώς άν­
τιθετ~ ρoλ~, ,;ού έ:vεργεί οχι έπ~ιδή είναι διωτερατό, άλλά άντί­
θετα επειδη ειναι αδιαφανές - ειναι ή οθόνη.
- ,Μέσ? ?' αύτό πού παρουσιάζεται σέ μένα σάν χώρος τού φω­
τος , ,αυτο ,πού είναι 6λέμμα, άποτελεί πάντα κάποιο παιχνίδι τού
φω;ος και υϊς άδιαφάνειας. Είναι πάντα αύτό τό ατραφτάλισμα
~oυ ~ρισκ~ταν έδιί:ι πρίν άπό λίγο ατό κέντρο της μικρής μου
στοριας, ειναι πάντα αυτό πού μέ κρατάει, σέ κάθε σημείο, στό
Scanned by CamScanner
128
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ / ΣΕΜΙΝΑΡΙ0 lJ
νά εΙμαι οθόνη, νά κάνω τό φώς νά εμφανίζεται σάν λαιι'Π'
σμα " ξ - Μ'ε λ'ιγα λόγια, τό σημείο τού 6λέ t-.υρι-
', που , το επερνα.
μετεχ~ι -., . μμαΤος
~αν:α της αμφισημιας τού κοσμήματος.
.K~ ~ω, αν ~lμ~ι :<-ά;ι μέσα σ' αύτόν τόν πίνακα, εΙμαι καί μ'
αυτη τη μορφη της οθονης, πού ονόμασα πρίν από λίγο κηλίδα.
2 επίπεδο τής φωτεινής δόνησης συχνότητα. Ύπάρχει σίγουρα εδώ
Αύτή εΙναι ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τήν περιοχή τής ορα­
σης. Ύποκείμενο, δέν θά πρέπει διόλου εδώ νά νοηθεί μέ τήν
τρέχουσα σημασία τής λέξης ύποκείμενο, μέ τήν ύποκειμενική
σημασία - ή σχέση αύτή δέν είναι διόλου μιά σχέση ιδεαλιστική.
Αύτή ή ύπερπτήση πού ονομάζω ύποκείμενο, καί πού θεωρώ οτι
~ίνει ύ~όσταση στόν πίνακα δέν είναι μιά άπλώς παραστατική
υπερπτηση.
Ύπάρχουν πολλοί τρόποι νά εξαπατηθούμε σχετικά μ' αύτή τή
λειτουργία τού ύποκειμένου μέσα στήν περιοχή τού θεάματος.
•Ασφαλώς, γιά τή λειτουργία τής σύνθεσης αύτού πού συμοαί­
νει πίσω άπό τόν αμφι6ληστροειδή, ύπάρχουν απειρα παραδείγ­
ματα μέσα στή Φαινομενολογία της άντίληψης. Ό Μερλώ -Ποντύ
επιλέγει σοφά άπό μιάν αφθονη φιλολογία γεγονότα πολύ αξιο­
σημείωτα , πού δείχνουν, παραδείγματος χάρη, οτι αρκεί νά κα­
λύψουμε μέ μιά οθόνη ενα κομμάτι ένός πεδίου πού λειτουργεί
σάν πηγή σύνθετων χρωμάτων - φτιαγμένων γιά παράδειγμα από
δυό ρόδες, άπό δυό οθόνες, πού γυρίζοντας ή μιά πίσω από τήν
άλλη συνθέτουν μιά όρισμένη απόχρωση φωτός - δτι καί μόνο
αυτή ή παρέμοαση κάνει νά ολέπουμε τή σύνθεση μ' εναν τελείως
διαφορετικό τρόπο. Έδώ, συλλαμοάνουμε, πράγματι , τήν καθα­
ρά ύποκειμενική λειτουργία, μέ τήν τρέχουσα εννοια τής λέξης ,
τή νότα ένός κεντρικού μηχανισμού πού παρεμοαίνει, γιατί τό
παιχνίδι τού συνδυασμένου φωτός στόν πειραματισμό, καί πού
γνωρίζουμε όλες του τίς συνιστώσες, διαφέρει απ' αυτό πού αντι­
λαμοάνεται τό ύποκείμενο.
Έπίσης άλλο εΙναι νά αντιλαμοάνεται κανείς - πράγμα πo~
εχει φυσικά μιά ύποκειμενική πλευρά, αλλά τελείως διαφορετικα
διευθετημένη - τίς έπενέργειες τής αντανάκλασης ένός πεδίου, κι
άλλο ένός χρώματος. "Ας τοποθετήσουμε, παραδείγματος χάρη,
Η ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 12,.
ένα κίτρινο πεδί? ~λάι σ' εν~ πεδίο ,μπ~έ - τό μπλέ πεδίο, , δεχό-
ενο τό φώς που αντανακλαται στο κιτρινο πεδίο, θά ύποστεί
μ
κάποια "Α σφαλ-ως
αλλαγη. δ μως, ότι δ'ηποτε ειναι
~ χρώμα δέν εl-
ναι παρά ,ύπoκεψενι~ό -: κα~ένας ~ντικεψενικός ~υσ:xετισμός μέ­
σα στό φασμα δεν μας επιτρεπει να συνδεσουμε την ιδιότητα τού
χρώματος μέ τό μήκος κύματος, 11 μέ τήν αντίστοιχη σ' αύτό τό
κάτι τό ύποκειμενικό, δμως διαφορετικά τοποθετημένο.
Μήπως έδώ τό θέμα εξαντλείται; ΕΙναι αραγε αυτό γιά τό
όποίο μιλώ δταν μιλώ γιά τή σχέση τού ύποκειμένου μ' .εκείνο
πού ονόμασα πίνακα; Βέ6αια όχι.
Ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τόν πίνακα μελετήθηκε άπό όρι­
σμένους φιλοσόφους, αλλά τοποθετήθηκε, θά έλεγα, παράπλευ­
ρα. Δια6άστε τό οιολίο τού Raymond Ruyer πού ονομάζεται
Νεο-τελεσλογία, καί δέστε πώς, γιά νά τοποθετήσει τήν αντίληψη
σέ μιά τελεολογική προοπτική, αισθάνεται οτι πρέπει νά τοποθε­
τήσει τό ύποκείμενο σέ απόλυτη ύπερπτήση. Δέν ύπάρχει καμιά
αναγκαιότητα, έκτός κι αν πρόκειται γιά μιάν πολύ αφηρημένη
, επισκόπηση, νά τοποθετηθεί τό ύποκείμενο σέ απόλυτη ύπερπτή­
ση , αφού δέν στοχε_ύει, στό παράδειγμά του, παρά νά μας κάνει
~ά ?υλ~ά60υμε τί εΙναι ή αντίληψη μιας σκακιέρας - πού ανήκει ,
α~o φυσ~ σ' αύτή τή γεωμετρώδη οπτική πού φρόντισα έξαρχής
;α ξεχ~ρισω. B~ισκόμαστε εδώ στό χώρο partes extra partes, πού
εν~ντιωνεται παντοτε τόσο πολύ στή σύλληψη τού αντικειμένου.
Στ~ν Κ,ατεύθ~νσry αύτή, τό πράγμα εΙναι μή αναγώγιμο. ' ,
:~αρ,χεΙ,ωστoσo μιά φαινομενική περιοχή - απειρα πιό πλα­
τε,ια απ? τα προνομιούχα σημεία οπου εμφανίζεται .;;. πού μας
X<;tV,EL ~α συλλαμ6άνουμε, στήν αληθινή του φύση, τό ύποκείμενο
~~ απολυτη ύπερπτήση . Γιατί επειδή εμείς δέν μπορούμε νά τού
ωσ?υμ~ ύπόσταση, δέν σημαίνει δτι δέν ύπάρχέι καί ή άπαίτη­
ση. :π~ρχoυν γεγονότα πού δέν μπορούμε νά τά διαρθρώσουμε
πα~α μονο μέ τή φαινομενική διάσταση τής ύπερπτήσης χάρη
, στην όποία εγώ τοποθετούμαι στόν πίνακα σάν κηλίδα - πρόκει­
ται Ύιά τά φαινόμενα τού μιμητισμού.
λί Δε~ μπ09~ έδώ νά μπώ στό πλήθος τώ~ πρooλημ~των, ,τώ,ν
.' γ~ ~ πολυ επεξεργασμένων, πού θέτουν. Αναφερθειτε στα ει­
ΟΙκα εργα, πού δέν εΙναιάπλώς γοητευτικά, αλλά καί εξαιρετικά
Scanned by CamScanner
130
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1/
~λo~.σια σ! ύλη γιά στόχαση. Θά άρκεστώ νά τονίσω αύτό πού
ισως, δ.έν,υπoγ~αμμίστηκε άρκετά μέχρι τώρα. Καί θά θέσω ΠΡώ~
τα τό έρωτlJμα. ποιά ε{ναι ή σπουδαιότητα τής λειτουργίας τής
προσαρμογης στόν μιμητισμό.
'~ν άνάγκη: σέ δρισμένα φαινόμενα μιμητισμού, μπορούμε νά
μιλησουμε για προσαρμοστικό ή προσαρμοσμένο χρωματισμό,
καΙ νά συλλά60υμε, παραδείγματος χάρη - οπως τό εδειξε δ
Qucnot, μέ μιά πιθανή όρθότητα σέ δρισμένες περιπτιί)σεις - δτι
~ χQωματισμός, εφόσον προσαρμόζεται στό 6άθος δέν ε{ναι παρά
~Ύας τρόπος άμυνας εναντίον τού φωτός. Σ' ενα χώρο δπου ,
έξαιτίας τού περι6άλλοντος, κυριαρχεί ή πράσινη άκτινοΌολία
σπω ς ενας Όυθός νερού άνάμεσα σέ πράσινα χόρτα , ενα ζωύφιο ~
ύπάρχουν άμέτρητα πού μπορούν νά μας χρησιμέψουν εδώ o<lv
παραδείγματα - γίνεται πράσινο εφόσον τό φώς μπορεί νά ε{ναι
γι' αύτό ΌλαΌερός άγωγός. Γίνεται λοιπόν πράσινο γιά νά άντι­
πέμψει τό χρώμα σάν πράσινο καί νά προφυλαχτεί ετσι, μέσω τής
προσαρμογής, άπό τίς επενέργειές του.
•Αιλά, στόν μιμητισμό, πρόκειται γιά κάτι τό τελείως διαφορε­
τικό. 'Ένα παράδειγμα διαλεγμένο σχεδόν στήν τύχη - μή πιστέ­
ψετε πιί)ς ε{ναι μιά εξαιρετική περίπτωση. 'Ένα μικρό όστρακό­
δερμο πού όνομάζεται cαprellα, καί πού τού προσθέτουν ενα άλ­
λο έπίθετο αcanthifera, οταν φωλιάζει άνάμεσα σ' αύτά τά είδη
ζώων, τά μεθοριακά ζώα, πού όνομάζονται Όριοζωάρια, τί μι­
μείται; - μιμείται αύτό πού, σέ τούτο τό σχεδόν-φυτό ζώο, τό
6ριοζωάριο, ε{ναι μιά κηλίδα - σέ κάποια φάση τού Όριοζωάριου
ενας εντερικός ελικας σχηματίζει κηλίδα, σέ μιά άλλη, κάτι σάν
χρωματιστό Κ{ΎΤΡΟ λειτουργεί. Σ' αύτή τήν κηλιδωμένη μορφή τό
όστρακόδερμο προσαρμόζεται. Γίνεται κηλίδα, γίνεται πίνακας,
έγγράφεται στόν πίνακα. Αύτό εΙναι κυριολεκτικά τό πρωτότυπο
έλατήριο τού μιμητισμού. Κι άπ' αύτό τό σημείο, οί θεμελιακές
διαστάσεις τής έγγραφής τού ύποκειμένου στόν πίνακα εμφανί­
ζονται άπείρως πιό δικαιoλ~ηημέ~ες άπ' δτι μπoρε~ νά μας δώσει
έκ πριίJτης όψεως μιά λίγο η πο!,υ i.ιβέ.6α~η μ~~ικη. , ,
"Εκανα ήδη μνεία αύτού που ό CίlJlloιs λεει πάνω σ ~υ~ό ~ό
θέμα στό μικρό του 6ιβλίο Mέόoυσ~ κα{ συντροφ{α μ' αυτη, την
άναμφισ6ήτητη διεισδυτικότητα ~oυ εχει μερικές φoρέ~ ό μη εΙ­
δικός _ ίσως ή άπόστασή του του έπιτρέπει νά συλλαμβάνει κα-
11 ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 131
Ι.ύτερα τόν άθέρα αύτού πού ό εΙδικός δέν μπόρ,εσε παρά νά συλ-
λα6ίσει. , θ 'λ ' δ - ' . ,-
'ορισμένοι δεν ε ουννα ουν,: στην κατηγo~ια των χρωματι-
σμών, παρά γεγονότα προσα9μο'fY!~ διαφoyoτ~oπως πε;υχημένα.
, Αλλά τά γεγoν~τα άπ?δεικ~o~ν οτι σχ~δoν tLi"tOΤE, άπο τήν τάξη
τής προσαρμ?Υ11ς - ~ετoια :τo~ ά~ικρυζεται m;νrι~ως, δη~.αδή
σάν δεμένη με τις άναγκες της ε.ίτι6ιωσης - σχεδόν τι.~oτα τετοιο
δέν ένέχεται στόν μιμητισμό, πού, στίς περισσότερες πεΡΙίττώ­
σεις, άποδείχνεται είτε μή λειτουργικός ; είτε λειτουργικός πρός
τήν αύστηρά αντίθετη κατεύθυνση άπ' αύτό πού θά ήθελε τό'
ύποτιθέμενο προσαρμοστικό άποτέλεσμα. Άντίθετα ό Caillois
άναδείχνει τίς τρείς μορφές πού ε{ναι πράγματι οί μείζονες δια­
στάσεις δπου άναπτύσσεται -Τι μιμητική δραστηριότητα - ή μετεν­
δυμασία, τό καμουφλάρισμα καί ό εκφοΌισμός.
Σ' άύτή τήν περιοχή, πράγματι, παρουσιάζεται ή διάσταση άπ'
δπου τό ύποκείμενο πρέπει νά ενταχθεί μέσα στόν πίνακα. Ό
μιμητισμός δίνει νά δούμε κάτι πού ε{ναι διάφορο ά..-τό εκείνο
πού θά μπορούσε κανείς νά όνομάσει έαυτό πού Όρί(J"ι~εται άπό
πίσ~ . Τό άποτέλεσμα τού μιμητισμού εΙναι καμουφλάρισμα, μέ
ιήν καθαρά τεχνική εννοια. Δέν πρόκειται γιά εναρμόνιση μέ τό
φόντο, άλλά, πάνω σ' ενα ποικιλόχρωμο φόντο νά γίνει κανείς
ποικιλοχρωμία - άκρι6ώς ετσι δπως εκτελείται ή τεχνική τού κα­
μουφλαρίσματος στίς ανθρώπινες πολεμικές επιχειρήσεις.
υΟ ταν πρόκειται γιά τή μετενδυμασία, μιά όρισμένη σεξουαλι­
κή σκοπιμότητα στοχεύεται. Ή φύση μας δείχνει πώς αύτή ή σε­
ξουαλική στόχευση παράγεται μέ κάθε είδους τεχνάσματα πού
ε{ναι κυρίως μεταμφίεσης, μασκαράτας. Έδώ συγκροτείται ενα
πλάνο, διάφορο από τή σεξουαλική στόχευση τήν ίδια, πού παί­
ζει ενα ρόλο ούσιαστικό, καί πού δέν πρέπει νά Όιαζόμαστε νά
τόν χαρακτηρίζουμε σάν ρόλο εξαπάτησης. Ή λειτουργία τής
εξαπάτησης σ' αύτή τήν περίπτωση, εΙναι κάτι άλλο, μπροστά
στό όποίο άρμόζει νά άνα6άλλουμε τίς άποφάσεις τού νού μας
προτού νά εχουμε καλά μετρήσει τήν πρόσπτωσή τους.
,Tέλo~, τό φαινόμενο τό λεγόμενο τού έκφοΌισμοϋ περιέχει, κι
αυτό, ~ην ύπεραξία πού τό ύποκείμενο προσπαθεί πάvι:α νά φτά­
σει στην εμφάνισή του. Κι έδώ πάλι, αρμόζει νά μή Όιαζόμαστε
νά μπερδεύουμε μιά διαϋποκειμενικότητα. Κάθε φορά πού πρό-
Scanned by CamScanner
 ~
Ι
Ι32
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1/
κειται γιά τή μίμηση, άς φυλαγόμαστε νά σκεφτόμαστε ύπερ60λι­
κά γρ~γoρα τόν άλλο πού εΙναι τάχα αύτός πού τόν μιμήθηκαν.
Μιμουμαι, εΙναι άναμφί60λα άναπαράγω μιά εικόνα. 'Αλλά, κα­
τά 6άθος σημαίνει, γιά τό ύποκείμενο, δτι εντάσσεται σέ μιά λει­
τουργία πού ή άσκησή της τό συναρπάζει. Κι εδώ οφείλουμε νά
σταματήσουμε προσωρινά .
, Ας δούμε τώρα εκείνο πού μάς μαθαίνει'ή άσυνείδητη λει­
τουργία σάν τέτοια, άφού εΙναι τό πεδίο πού, γιά μάς, προσφέ­
ρεται γιά τήν κατάκτηση τού ύποκειμένου.
3 σχέση μέ τό 6λεμμα. Η σχεση αυτη δεν ειναι, οπως θα φαινοταν
~' αύτή τήν κατεύθυνση, μιά παρατήρηση επίσης τού CaiHois
μάς δδηγεί, 6ε6αιώνοντάς μας ότι τά γεγονότα τού μιμητισμού
εΙναι άνόλογα, στό ζωικό επίπεδο, μ' αυτό πού, στόν άνθρωπο ,
εκδηλώνεται ώς τέχνη, Τι ζωγραφική. Τή μόνη άντί ρρηση πού
μπορούμε νά εχουμε εΙναι δτι αύτό μοιάζει νά δείχνει δτι, γιά
τόν Rene Caillois, ή ζωγραφική εΙναι κάτι τό άρκετά σαφές, ωστε
νά μπορεί κανείς νά άναφέρεται σ' αύτήν γι6. νά εξηγήσει κάτι
άλλο.
Τί εΙναι ή ζωγραφική; Δέν εΙναι 6έ6αια χωρίς λόγο πού ονομά­
σαμε πίνακα τή λειτουργία δπου τό ύποκείμενο πρέπει νάεπιση­
μαίνεται σάν τέτοιο. 'Αλλά δταν ενα άνθρώΠίνο ύποκείμενο άνα­
λαμ6άνει νά τήν κάνει ενα πίνακα, νά θέσει σέ εφαρμογή αύτό τό
κάτι πού εχει γιά κέντρο τό ολέμμα, γιά τ ί πρόκειται τότε; Στόν
πίνακα ό καλλιτέχνης, μάς λένε όρισμένοι, θέλει νά εΙναι ύποκεί­
μεvo, καί ή τέχνη τής ζωγραφικής διακρίνεται άπ' δλες τίς άλλες
στό δτι, μέσα στό εργο, δ καλλιτέχνης σάν ύποκείμενο , σάν ολέμ­
μα, θέλει νά μάς έπι6ληθεί. Σ' αυτό, άλλοι .άπαντούν προοάλλον­
τας τήν πλευρά άντικείμενο τού προϊόντος τής τέχνης. Μέσα στίς
δύο αύτές κατευθύνσεις, κάτι λίγο Τι πολύ σωστό εκδηλώνεται,
πού φυσικά δέν εξαντλεί τό θέμα.
Θά προτείνω τήν άκόλουθη θέση: άσφαλώς, στόν πίνακα, εκ­
δηλώνεται πάντα κάτι άπό τό Ολέμμα. Ό ζωγράφος τό ξέρει κα­
λά, καί ή ήθική του, ή άναζήτησή του, ή άσκησή του, εΙναι, άλη­
θινά, είτε εμμένει σ' αύτό είτε τό παραλλάζει, ή επιλογή ένό~
δρισμένου τρόπου 6λέμματος. Κοιτάζοντας πίνακες, άκόμα και
fI ΓΡΑΜΜfΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 133
τούς ,τιό στερημένoυ~ ,~' ζαύτ~ πoύάόνoμ~ζεται κδοινώ ς 6λέμμα
καΙ ,τού συνίστατα~ σ ενα ευγ<,:tρι μ τια , ,πινα~ες πo~ κά~ε πα-
άσταση τής ό.~,θρω,πινης μo,ρ~ς άπoυσι~ζει , οπως το ,τοπιο γιά
;αράδειγμα σ' ενα Oάλλα~δO η, Φ~αμ~δνδ,Oζζωγρ~φ?, θα ~είτε τε-
, σάν σέ φιλιγκρ ν , κατι το τοσο ι ια ον για τον καθενα από
λι,:α, ζωγράφους, πού θά εχετε τήν αίσθηση τής παρουσίας τόύ
τους , 'δ' τ , ά ' ,
Ολέμματος. 'Όμως αυτο εν ειναι παρ α ντικειμενο ερευνας, καί
,τιθανή ψευδαί,σθησ~. , '" " ,
'Η λειτουργια του πινακα - σε σχεση με αυτον στον όποίο ό
ζωγράφος , κυΡ,ιολεκ-:ικά, ~ίνει ~ά ,δε~ τό; πίν~κά του, - εχει, μιά
σέ μιά πρώτη προσέγγιση, σά μιά παγίδα γιά τό Ολέμμα. Θά μπο­
ρούσε κανε~ς ν~ ~ιστέψει, ?:ι, όπω~ δ, ήθ,οποιός" ό ζωγρ~φo~
στοχεύει στο « με-ειδες;», και επιθυμει να τον κοιταζουν. Δεν το
πιστεύω. Πιστεύω ότι ύπάρχει μιά σχέση μέ τό 6λέμμα τού φιλό­
τεχνου , άλλά ότι είναι περισσότερο σύνθετη. Ό ζωγράφος, σ'
αυτόν πού στέκει μπροστά στόν πίνακά του, δίνει κάτι πού, σ'
ενα όλόκληρο μέρος, τουλάχιστον, τής ζωγραφικής, θά μπορούσε
νά συνοψιστεί ετσι: θέλεις νά κοιτάζεις; 'Έ τότε, κοίτα λοιπόν
αυτό! Δίνει κάτι γιά τροφή στό μάτι, προσκαλεί όμως εκείνον
στόν όποϊο παρουσιάζεται ό πίνακας νά καταθέσει τό 6λέμμα
του εκεϊ, όπως καταθέτει κανείς τά όπλα. Έδώ 6ρίσκεται ή ειρη­
νευτική , ή άπολλώνια επενέργεια τής ζωγραφικής. Κάτι δίνεται
όχι τόσο στό 6λέμμα όσο στό μάτι, κάτι πού εμπεριέχει εγκατά­
λειψη, κατάθεση, τού 6λέμματος.
Έκείνο πού άποτελεί πρό6λημα, εΙναι ότι μιά όλόκληρη πλευ­
ρά τής ζωγραφικής διαχωρίζεται άπό αύτό τό πεδίο - ή εξπρε­
σιονιστική ζωγραφική. Αυτό πού τή διακρίνει εΙναι ότι δίνει κά­
τι πού πάει πρός τήν κατεύθυνση μιάς όρισμένης ίκανοποίησης -
μέ τήν εννοια πού δ Φρόυντ μεταχειρίζεται τόν δρο δταν πρόκει­
ται γιά ίκανοποίηση τής παρόρμησης - μιάς δρισμένης .ίκανο­
ποίησης σ' εκείνο πού τό 6λέμμα ζητά.
Μ' άλλα λόγια, χρειάζεται νά θέσουμε τώρα τό ερώτημα τού τί
εΙναι τό μάτι ώς Όργανο. 'Η λειτουργία, λένε, δημιουργεί τό Όρ­
Ύα~o . Καθαρός παραλογισμός - αυτή ου τε κάν τό εξηΎεί. ·o,τ~
~παρχει στόν οργανισμό ώς Όργανο παρουσιάζεται παντοτε μ
ενα πλήθος άπό λειτουργίες. Στό μάτι εΙναι φανερό Ότι συνδυά-
Scanned by CamScanner
 135
134 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlO 1J Ή ΓΡΑΜΜΉ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ

, _ μπορούμε νά συλλάοουμε σέ ποιό μέτρο τό μάτι

ζονται διάφορες λειτουργίες. Ή διαχωριστική λειτουργία άπο­ , νεΠαρκεια λ '
α , εται ' ό μιά παρόμοια δια εκτικη.
μονώνεται στό επακρον στό έπί.."tεδο τού 60θρίου, εκλεκτού ση_ διεΠ
μείου τής ξέχωρης δρασης. Γίνεται κάτι άλλο σ' δλο τό ύπόλοιπο , Από τήν πρώτη κιόλας πρoσεrιισηδ.' ,~oυμε'δσ;ηλ δ ιαλ,εκτικη'
απ 'ολ"
_ - καί τού δλέμματος, οτι εν υπαρχει ιο ου συμπτω-
τής έπιφάνειας τού αμφιδληστροειδούς, πού άδικα οί είδικοί τό του ματιου , ," ' ", ζ - ολ '
ση αλλά δασικα πλανη . ?~α~ ~ε?α στην αγαπη" ητ~ ε;α , εμ-
U

διακρίνουν σάν τόπο τής σκοτοπικής λειτουργίας. Άλλά εδώ, τό

μα' εκείνο πού ύπάρχει το α , ~α, aVL,xavo~oLitL~~ και τ~ ;λα;το­
χίασμα ξαναδρίσκεται, αφού αυτό τό πεδίο, τό τάχα φτιαγμένο
γιά νά αντιλαμδάνεται τί ύπάρχει σέ επιπτώσεις μικρότερου φω­ τε hστοχημένο, είναι δτι: n,οτε ~ν μ; ,κοι;α ς κει, π~υ ,σε ,~~i'
τισμού, εΙναι τό πεδίο πού δίνει στό επακρον τή δυνατότητα νά
, Αντίστροφα, εκείνο πo~ ~oιταω ε~ ε~ν~ι λΠ,οτε αυ:οζπου, ω
, δ - Καί η' σχέση πού ανεφερα πριν μΠΟ ιγο, του ωγραφου
αντιλαμδανόμαστε φωτιστικές έπιπτώσεις. "Ενα αστέρι πέμπτου να , ω. - τ" 'δ" 'δ ' θ λ
λότεχνου ειναι ενα παιχνι ι, ενα παιχνι ι οφ α μα-
Τι εκτου μεγέθους, αν θέλετε νά τό δείτε - πρόκειται γιά τό φαι­ και του φι
, , "
"ι κι άν λένε γι' αυτην.
'Εδ - δ' , , , ;.
ω, εν υπαρχει καμια μναφο-
νόμενο τού Άραγκό - μήν τό κοιτάξετε κατευθείαν. Αν ακριοώς πατης, ο,τ , 'ζ , ,v""
V
, , ' ο' πού αδόκιμα ονομα " εται εικονικο αν μ αυτο
ρα σ αυτ , κανετε
κοιτάξετε λίγο δίπλα, τότε μπορεί νά σάς εμφανιστεί.
κάποιου ειδους αναφορά στ~ν υ,πoκεΙ~ξενη Π9 αχματ ικοτη;α.
π αρρασιο, το,
,
Οί λειτουργίες αυτές τού ματιού δέν εξαντλούν τόν χαρακτήρα '
Σ τον αρχαίο απόλογο, για τον Ζευ η και τον
'λ "e. ξ
τού οργάνου στό μέτρο πού αναδύεται πάνω στό ντιΟάνι, καί πού προσόν τού Ζεύξη είναι δτι εφτια~ε σταφ~ ια πo~ τ~αυη, α~ τ~
καθορίζει εκεί αυτό πού κάθε δργανο καθορίζει - ύποχρεώσεις . λιά Ό τόνος δέν μπαίνει καθολου στο γεγονος οτι αυτα τα
που . , _ ,υ.,' "
Τό λάθος τής τόσο συγκεχυμένης αναφοράς στό ενστικτο είναι σταφύλια ήταν τέλεια σ:αφύλι~, σ~o ,γεγoνo~ οτι "ακομη κ~ι το
πώς δέν αντιλαμδανόμαστε δτι τό ενστικτο είναι ά τρόπος μέ τόν μάτι τών πουλιών ξεγελαστηκε. Η αποδειξYJ, ειναι ~τι δ ,συναδελ:
όποίο ενας οργανισμός εχει νά τά δγάλει πέρα, δσο γίνεται καλύ­ φός του Παρράσιος, τόν, νικά ~ριαμ~ευτικ~, για,ΤΙ μπο,ρεσε και
τερα, μ' ενα δργανο . Είναι πολυάριθμα στή ζωική κλίμακα τά ζωγράφισε πάνω στο τοιχωμα ενα πεπλο, ενα πεπλο τοσο απα­
παραδείγματα περιπτώσεων δπου μπροστά στήν ύπερτροφία, ράλλαχτο, πού δ Ζεύξης, στρεφόμενος πρός αυτόν, τού είπε:
στην ύπερ - ανάπτυξη ένός οργάνου, ά οργανισμός ύποκύπτει. Ή Λοιπόν καί τώρα εσύ δείξε μας αύτό πού εκανες πίσω άπό τ/5
δήθεν λειτουργία τού ενστίκτου σ~,ή συ;άρτ~ση τ~ύ όργα~ισμ~ύ πέπλο. "Απ' δπου 'δείχ~εται πώς δλο τό ζήτημα είναι ακριοώς νά
πρός τό δργανο, φαίνεται σαφώς οτι θα πρεπει να άριστει ~ρ~ς ξεγελάσουμε τό μάτι. Θρίαμοος τού δλέμματος πάνω στό μάτι.
τήν κατεύθυνση μιας κάποιας ήθικής. Μένουμε εκθαμοοι με τι~
δήθεν προ-προσαρμογές τού ενστίκτου. Τό θαύμα είναι δτι, μέ το
όργανό του, δ οργανισμός μπορεί κάτι νά κάνει. Σχετικά μέ τή λειτουργία αυτή τού ματιού καί τού ολέμματος,
Γιά μας, στή δική μας αναφορά,στό ~συνείδητ~, π~όκει;αι γιά θά συνεχίσουμε τόν δρόμο μας τήν έπομένη φορά.
τή συνάρτηση πρός τό Οργανο. Δεν προκειται για τη συν~ρτηση
πρός τή σεξoυαλικότητ~, ,oυτ~ Κ,~ν πρ~ς ~ό σέξ" ~ν γενικ~ ~o~
ρούμε νά δώσουμε σ' αυτον τον ορο μια ειδοποιο αν~φo?α - ,αλ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

λά γιά τή συνάρτηση πρός τόν φαλλό, στό μέτρο που λειπει απ~
εκείνο πού στή στόχευση τού σέξ θά μπορούσε νά έπηρεαστει Μ. SAFOUAN: "Αν καταλα6αίνω καλά, μέσα στή θεώρηση τού
πίνακα, τό μάτι ήσυχάζει άπό τό 6λέμμα;
από τήν πραγματικότητα.
'Εφόσον στη'ν καρδιά τής εμπειρίας τού ασυνείδητου, εχoυ~ε Θά έπαναλάΟω τή διαλεκτική τής εμφάνειας καί τού έπέκει;νά
, , δ ' ο στό ύποκει-
νά κάνουμε μ' αυτό τό όργανο - το προσ ιορισμεν_, ού της, λέγοντας δτι, άν πέρα από τήν εμφάνεια δέν ύπάρχει πραγ-
μενο από τήν οργανωμένη μέσα στό σύμπλεγμα του ευνουχισμ

Scanned by CamScanner
 ~
\
136 ί 137
Η rPAM Μ
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ιεΜΙΝΑΡIΟ ιι Η ΚΑΙ το ΦΩΣ

μα καθεαυτό, ύπάρχει τό 6λέμμα. Μέσα σ' αύτή τή , , 'αντικείμενο α, δηλαδή στό επίπεδο τής ελλειψης
τείται τό μάτι σάν όργανο. σχεση ΤΟΠοθε_ λειτουργησει ως
(- φ).
- Πέρα άπό τήν εμφάνεια, ύπάρχει ή έλλειψη, η τό 6λέμμα;
4 Μαρτίου 1964
Στό επίπεδο τή~ σκoπική~ δ~άστασης, εφόσον συμμετέχει ή πα­
ρό~μηση, ξανα6ρισκουμε την ιδια λειτουργία τού αντικειμένου
που ,ε~ισημα~νoυμε καί σ' δλες τίς άλλες διαστάσεις. α
Το αν:ικειμενο α εΙναι κάτι πού τό ύποκείμενό του, γιά νά
~υσταθει, αποχωρίστηκε σάν όργανο. 'Ισχύει σάν σύμ60λο τής
ελλε~~ης, δηλαδή τού φαλλού, σχι σάν τέτοιου, αλλά γιατί απο­
τελει ελλειψη. Πρέπει λοιπόν νά ειναι ενα αντικείμενο - πρώτον
άπ?χ~ρίσιμo - δεύτερον, νά εχει κάποια σχέση μέ τήν ελλειψη:
Θα σας συγκεκριμενοποιήσω αμέσως αύτό πού θέλω νά πώ.
Στό στοματικό επίπεδο, είναι τό τίποτα, εφόσον εκείνο από τό
όποίο τό ύποκείμενο αποθηλάστηκε δέν είναι πιά τίποτα γι' αύ­
τό. Στή νοητική ανορεξία, αύτό πού τό παιδί τρώει, είναι τό τί­
ποτα. Συλλαμ6άνετε ετσι μέ ποιόν τρόπο τό αντικείμενο τού απο­
θηλασμού μπορεί νά λειτουργήσει στό επίπεδο τού εύνουχισμού
σά στέρηση.
Τό πρωκτικό επίπεδο είναι δ τόπος τής μεταφοράς - ενα αντι­
κείμενο γιά ενα άλλο, δίνω τά περιττώματα στή θέση τού φαλ­
c
λού. Συλλαμ6άνετε εδώ γιατί ή πρωκτική παρόρμηση είναι ή πε­
ριοχή τής προσφοράς, τής δωρεάς καί τού δώρου. Έκεί πού
ξαφνιάζεται κανείς, εκεί πού δέν μπορεί, λόγω τής ελλειψης, νά
δώσει εκείνο πού είναι γιά δόσιμο, ύπάρχει πάντοτε ό πόρος νά
δώσει κάτι άλλο. Αύτός είναι ό λόγος πού, στ11ν ηθική του, ό
άνθρωπος εγγράφεται στό πρωκτικό έπίπεδο. Καί αύτό ίσχύει
είδικότερα γιά τόν ύλιστή.
Στό σκοπικό επίπεδο, δέν 6ρισκόμαστε πιά στό επίπεδο τού
αίτήματος, άλλά τής επιθυμίας, τής επιθυμίας γιά τόν Υ Αλλο; Τ;ό
ιδιο ίσχύει καί στό επίπεδο τής επικλητικής παρόρμησης, που ει-
ναι ή πιό κοντινή τής εμπειρίας, τού άσυνεί~ητo~. , .,
Γενικά, ή συνάρτηση τού 6λεμματος, π~oς ~υ:o πo~ θελουμε
νά δούμε εΙναι μιά συνάρτηση δελεασμου. Το υποκειμενο πα~
ρoυσιάζε~αι σάν άλλο ά~' δ:ΤΙ εΙν~ι, ~α~ αύτό Π,ού ~oύ δίνoυ~ ν~
δεί δέν εΙναι εκείνο που θελει να δει. Ετσι το ματι μπορει να

Scanned by CamScanner
 Θ'

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΝΑΚΑΣ

Τό εΙναι καί τό όμοίωμά του.

Τό δόλωμα τής όθόνης.
Δάμασμα-τοϋ-σλέμματος καί όφθαλμαπάτη.
Τό άπό τά πίσω σλέμμα.
Ή χειρονομία καί τό άγγιγμα.
Τό δίνω-γιά-νά σλέπεις καί ή invidia.

Θά ύποστηρίξω λοιπόν σήμερα τήν άποψή μου, διαλέγοντας τό

έδαφος δπου τό αντικείμενο α είναι τό πιό φευγαλέο μέσα στή
λειτουργία του "νά συμοολίζει τήν κεντρική έλλειψη τής επιθυ­
μίας, πού σημειώνω πάντοτε μονοσήμαντα μέ τόν αλγόριθμο (-
φ).
Βλέπετε στόν μαυροπίνακα όρισμένα σημεία αναφοράς. Τό άν­
τικείμενο α στό πεδίο τού όρατού, είναι τό Ολέμμα. Σέ συνέχεια
τού όποίου, μ' ενα ένωτικό, εγραψα:
/ / /
μεσα στη φυση

σάν = (-
φ)
Μπορούμε πράγματι νά συλλάοουμε κάτι πού ήδη aτή φύση
προσαρμόζει τό ολέμμα στή λειτουργία στήν όποία μπορεί νά
φτάσει στόν άνθρωπο, μέσα στή συμοολική σχέση.
•Από κάτω, σχεδίασα τά δύο τριγωνικά συστήματα πού σάς
έχω ήδη παρουσιάσει: τό πρώτο είναι αυτό πού, στό γεωμετρώ­
δες πεδίο, οάζει στή θέση μας τό ύποκείμενο τής παράστασης,
καί τό δεύτερο, αυτό πού μέ κάνει εμένα τόν ίδιο πίνακα. Στή
δεξιά γραμμή ορίσκεται έπομένως τοποθετημένη ή κορυφή τού
πρώτου τριγώνου, σημείο τού γεωμετρώδους ύποκειμένου, καί
πάνω σ' αυτή τή γραμμή επίσης γίνομαι πίνακας κάτω από τό
ολέμμα, τό όποίο θά πρέπει νά εγγραφεί στήν κορυφή τού δεύτε­
ρου τριγώνου. Τά δύο τρίγωνα είναι εδώ τοποθετημένα τό ενα
πάνω στό &.λλο, δπως πράγματι είναι στόν τρόπο λειτουργίας τού
σΚοπικού πίνακα.

Scanned by CamScanner
140 141
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣέΜΙΝΛΡΙΟ lJ ΤΙ EJ/'/A/ πΙΝΑι<Λ Σ

οσαρμόζεται ήδη άπό. τή ~ση.

τό εΙναι πρ 'ς αύτό μπορεί νά. παρατηρηθεί στήν ποικιλότροπα
Τό γεγoν~νη κλίμακα .εκείνου πού, στήν κατάληξή του, εΙναι
μετ
ατονισμε 'λ -
'ο στό γενικό κεφα αιο του μιμητισμου.
- Π ροκειται
'
Τό 6λέμμα
Τό ύποκείμενο τής παράσταστις κατα~~ρησ~μιιπαίνεΙ ' καταφανώς σ' ενέργεια, τόσο στή σεξουαλι-
, αυτΟ που r-- "θ' Τ' ν , - α
γιη' ενωση Όσο καί στήν παλη ι:εχ~ι ,ανατου., oι ον εκει π~συν~
κ, ' τρόπο εντυπωσιακο, .. αναμεσα στο ε ναι του και στο
τιθετα ι με ε" ,,- "
δμοίωμ'ά του, ανάμεσα στ~ν ,αυΤE~ του ~αι σ εκε~ν~ν ,τδονξχαρτι-
, ού προσφέρει σε θεα. ιτε προκειται για επι ει η, συ-
νο ,τιγρη στ ό αρσενικό ζώο, είτε γιά τό γεμάτο γκριμάτσες φού­
Π

1 χνοτερα " ,δ - 'λ ' ",

σκωμα απ' Ό-:ι:ου μπαινει, σ~o π~~χνι ~ τ~ς ,πα ης ~ατω ~~o, τη
Πρέπει καταρχήν νά επιμείνω πάνω στό έξής: στό σκοπικό πε­ μορφή τού έκφo6ισμo~, το E~vc;L • ινε~ απο τ?ν ε,αυτο του, η ,{χε­
δίο τό 6λέμμα 6ρίσκεται απέξω, μέ κοιτάζει, δηλαδή είμαι πίνα:­ ται από τόν άλλον, ~ατι π?υ ειναλλι μ~σκα, ~νΤ,ιτυΠλO: περι~α λυμ-
κας.
αποκολλημένο δερμα, αποκο ημενο για να κα υψει το π αι-

Αυτή ακρι6ώς εΙναι ή λειτουργία πού 6ρίσκουμε στά μύχια τού
σχηματισμού τού ύποκειμένου μέσα στό όρατό. Έκείνο πού βα­
σικά μέ ~αθoρίζει μέσα στό όρατό, είναι τό βλέμμα πού ύπάρχει
άπέξω. Μέσω τού 6λέμματος μπαίνω στό φώς, καί από τό 6λέμμα
δέχομαι τήν ενέργειά του. 'Απ' Όπου προκύπτει Ότι τό 6λέμμα
εΙναι τό σργανο απ' Όπου τό φώς παίρνει αισθητή μορφή, καί απ'
Όπου - άν μού επιτρέπεται νά μεταχειριστώ μιά λέξη ετσι Όπως
κάνω συχνά, άποσυνθέτοντάς την - φωτο-γραφίζομαι.
Δέν πρόκειται Εδώ γιά τό φιλοσοφικό πρόβλημα τής παράστα­
σης. Άπ' αύτή τήν άποψη, μέ τήν παρουσία τής παράστασης,
6ε6αιώνομαι εγώ δ ίδιος σάν, τελικά, νά ξέρω πολλά πράγματα,
6ε6αιώνομαι σάν συνείδηση πού ξέρει πώς αυτό δέν εΙναι παρά
παράσταση, καί πώς ύπάρχει, πιό πέρα, τό πράγμα, τό πράγμα
καθεαυτό. Πίσω από τό φαινόμενο τ6 νοούμενο, παραδείγμα~oς
χάρη. Δέν μπορώ νά κάνω τίποτε γι' αύτό, 6έ6αια, αφού οί ύπερ­
οατικές κατηγορίες μου, σπως λέει δ Κάντ, δέν κάνουν παρά τού
κεφαλιού τους, καί μέ αναγκάζουν νά παίρνω τό πράγμα καθώς
τούς αρέσει. Κι επειτα, στό βάθος, καλά εΙναι ετσι - δλα τακτο-
ποιούνται κατ' εύχήν. ' Στό ,μετρο ,πού απομονώνει τή λειτουργία τής Μόνης, καΙ παίζει
Γιά μάς, τά πράγματα δέν ζυγιάζονται μέσα σέ τούτη τή διαλε­
κτική σχέση τής επιφάνειας πρός δ,τι βρίσκεται πιό πέρα. Έμείς
παίρνουμε ό)ς αφετηρία τό γεγονός ότι ύπάρχ,:ι κάτι πού καθι~­
ρώνει μιά ρήξη, μιά διχοτόμηση, μιά σχίση του εΙναι, στό όποιο
~r~μα μιας α~πί~ας. Μέ?ω αύ~ής τής ,ξεχ~ρι~~ς απ', αυτό τό
ίδιο μορφής το ειναι μπαινει στο παιχνιδι με τις επιπτωσεις του
ζωής καί θανάτου, καί μπορεί νά πεί κανείς ότι μέ τή οοήθεια
αυτού τού σωσία τού άλλου, ή τού εαυτού του πραγματοποιείται
ή σύζευξη απ' Όπου προέρχεται ή ανανέωση τών σvτων μέσα στήν
. αναπαραγωγή .
Τό δόλωμα παίζει λοιπόν εδώ μιά ουσιαστική λειτουργία. Αύ­
τό ακρι6ώς είναι πού μας συναρπάζει στό ίδιο τό επίπεδο τής
κλινικής εμπειρίας, δταν, σέ σχέση μέ δ,τι θά μπορούσε κανείς
νά φανταστεί γιά τήν ελξη πρός τόν άλλο πόλο ώς συνάπτουσα
τό αρσενικό μέ τό θηλυκό, συλλαμ6άνουμε τήν ύπερίσχυση αυτού
πού παρουσιάζεται ώς μετενδυμασία. Δίχως καμιά αμφιοολια,
τό αρσενικό, τό θηλυκό, μ(σα από τίς μάσκες συναντιώνται μέ
τόν πιό οξύ καί τόν πιό καυτό τρόπο.
~όνo πού τό ύποκείμενο - τό ανθρώπινο ύπoκείμεvo, τό ύπο­
κειμε,:ο τής επιθυμίας πού είναι ή ουσία τού ανθρώπου - δέν
κ~ρ~ευ~ται - αντίθετα από τό ζώο, - διόλου όλοκληρωτικά απ'
αυτη:η φανταστική αλωση. 'Επισημαίνει εκεί τή θέση του. Πώς;
~αζι :ης. ο ~νθρωπoς ξέρει, πράγματι, νά παίζει μέ τή μάσκα
πειδη εΙναι αυτό πέρα από τό όποίο ύπάρχει τό Ολέμμα. 'Η όθό- .
νη ε~ναι εδώ ό τόπος τής μεσολάΟησης. .
Την περασμένη φορά εκαμα νύξη γιά τήν πληροφορία πού δί-

Scanned by CamScanner
 143
14'2 ΖΑΚ λΛΚλΝ Ι ΧΕΛΙΙΝΛΡΙΟ ΙΙ '[1 ΕΙΝllΙl1ΙΝΛΚΛΙ '

νει δ Μωρίς Μερλι\)-Ποντύ στ'Ι) Φαι\ιομε\ιολογ{α ηίς ά 'λ , 'ν απουσία του - αντίθετα απ' δ,τι συμβαΙ-
μ ε ν ά ση' ν άντ ίλη' Ι Jη • Πρόκειται γιά τό κεντρικ , πε ο,
. μειωσουμε τη ό δΙ δ .
δπου 6λέπουμε κιόλας στό άπλιός αντιληπτικό έπίπεδ "τι ~,ψης) που η
καλoδι~εγμ~να παραδείγματα από τά πειράματα Τώ~Ό~ι~ηκσ~ έ
νει μ ' τη, 'να τού ματιού άσκείται στόν άνωτατο υα μ
t1 θ ό '
με-
GoldsteIn, πως t) Μόνη αποκαθιστά τά πράγματα στ'ι' αι χωρισ;ικη ~~ ~1 κάθε πίνακα, δέν μπορεί παρά νά απουσιάζει,
'ttxt) τους ύπόσταση ... Α\) Ενα φαινόμενο φωτισιιού μ~ 1νόπ~αγιμα­ σα στην δρ η8' ;"'ταται από μιά τρύπα: αντανάκλαση, τελικά, τής
• , - λξ , t ,ε τ να ε ναι , ά άντικα ισ ό t1λέ Κ' ,
αιίομο\'ωμενο, μας t. ουσιαζει, αν λογουχάρη μιά δ' , και ν , ά ό τήν όποία ορίσκεται τ u ' μμα. ατα συνεπεια,
πού καθοδηγεί τό 6λέμμα μας μάς αιχμαλωτίζεί σέ σηεσι~η φ,ωτ~ς κόρης πισω ό ίνακας μπαίνει σέ μιά σχέση μέ τήν έπιθυμία, ή
Π

, ,.. λ' μειο να μας

φαινεται σαν ενας γα ακτωδης κιόνος καί νά lιάς έμ δ'ζ , καί εφό?ον π ικη-ς όθόνης εΙναι πάντοτε φανερή καί άποτελεί
- >. , 't
δ ουμε αυτο που φωτι _ει - λ.uρκεί t
καί μόνο νά οάλου
ΠΟ ι ει
.
να
, θ έση μιας κεντρ , " έ ox'e
- , δ' . . ό "
τουτο το πε ιο μια μικρη θο\'η, που κόοει εκείνο πού
με μεσ α σε
'ζ
α-u'tό άκρωωe. - ς άπό τό όποίο
"
μπροστα στον πινακα,'Κ ιuoμαι

, , . ex' . . φωτι εται , 'ποκείμενο τού γεωμετρωδους πλάνου.

χωρις να το u επουμε, ωστε να μπεί aτή σκιά, αν lιΠορ - , σαν υ .' δ' J. -, δ' -
-
που με, το γ
. αλ -δ
ακτω
-
ες φως και να
.. >
εμφανιστεί τό
t
αντικ
ου με να
. Α υτος
"
, ε
Ιναι δ λόγος που δ πινακας εν tπενεργει στο πε ιο της
, ε . ά e.'
σης 'Ο σκοπός του και ή πενεργει του υρισκονται
αλ
-
,.. e ειμενο παραστα '
που εκρυυε.
λού.
Πρόκειται, στό αΥτιληπτικό επίπεδο, γιά τό φαινόιιενο lι -
• •. .• >. " t t ιας
οχεσης που πρεπει να την εννοησουμε μεσα σε μιά ούσιαστικότε_ 2

Στό σκοπικό πεδίο, δλα διαρθρώνονται ανάμεσα σέ' δυό δρους C

ρη λειτουΡΥία, δ:ι δη~~δή, ~ σχέση της μέ oτilV επιθυμία, 1)
πραγματικοτητα εμφανlυτω (1)::: ;τεριθωριακή.

πού λειτουργούν μέ τρόπο άντινομικό - άπό τή μεριά των πραγ­

μάτων ύπάρχει τό ολέμμα, δηλαδή τά πράγματα μέ κοιτάζουν,
, καί δμως εγώ τά Ολέπω. Μ' αύτή τήν εννοια πρέπει ν' ακούμε τήν
τόσο γνωστή εύαγγελική ρήση: 'Έχουν μάτια γιά νά μή ολέπουν,
Γιά νά μή ολέπουν, τί; ακριοώς δτι τά πράγματα τούς κοιτάζουν.
'Εδώ ορίσκεται ό λόγος γιά τόν όποίο είσήγαγα τή ζωγραφική
Ή πραγματικότητα είναι περιθωριακή στό πεδίο τής εξερεύνησής μας από τή μικρή πόρτα πού μάς εδινε
Αύτό ακρι6ως αιίοτελεί ενα ίιπό τά γνωρίσματα πού φαίνι::τUΙ δ Roger Caillois - δλος ό κόσμος άντιλήφθηκε τήν τελευταία φο­
νά μήν έχουμε δεί ποτέ μέσα στή ζC?γραφική δημιουργία. Είναι ρ~ δτι εκ~να μιά παραδρομή ονομάζοντάς τον Ρενέ, ενας Θεός
ώστόσο παιχνίδι συναρπαστικό νά ξανα6ρίσκουμε στόν πίνακα ξ~ρει Υι,ατι -;- παρατηρώντας δτι ό μιμητισμός είναι δίχως άμφι60-
αύτό πού είναι, στήν κυριολεξία, σύνθεση, γραμμές διανομής τών λι:" το ~σoδύναμo τής λειτουργίας πού, στόν ανθρωπο, άσκείται
έπιφανειων πού δημιούργησε ό ζωγράφος, γραμμές φυγής, γραμ­ μεσ ω της ζωγραφικής.

μές δύναμης, πλαίσια όπου ή εικόνα 6ρίσκει την ύ~ό~α~ της ~ .Δέν είναι διόλου εύκαιρία γιά μάς νά κάνουμε εδώ τήν ψυχα­
άJ.J..ά απορώ πού σ' ενα οιολίο αξιοσημείωτο κατα τα αλλα τα να~υση τού ~ωΎ.ράφoυ, τήν τόσο γλιστερή, τόσο δύσ6ατη, καί
όνομάζουν σκελετούς. Γιατί ετσι ύπεκφεύγουν τήν κύρι~ επίπ~ω­ ~Oνυ πρo~αλει παντα στόν άκροατή μιά αντίδραση αίδημοσύνης·.
σή τους. >Από ενα εΙδος ειρωνεία;. ητη ράχη αυτού >τo~ ,?ι6λι?υ, υ;ε π~o~ειτα~ γιά κριτική τής ζωγραφικής, κι ώστόσο κάποιος
που μου ειναι αναπη' , .• , _, ,
εΙκονίζεται παρ' όλα αύτά, ώς ύποbειγματικότερος απΌ εναν αλ: • ~ Ι τος και που οι κρισεις του μετρανε πολυ για
". - Rouault οπου
, , >επισημα~ν' εται _.
ενα κυκλικο μενα,
ζε 'Α
μου είπε
- δτι ε'νο λ' θ ' "θ ξ' "
Χ η ηκε που ε ι α κατι που καπως εμοια-
v
λον, ενας πινακας του
διάγραμμα πού επιτρέπει τη σύλληψη τής ~~σιας ~oυ θεματος. ύ­ ύ Ί ξσφα~ως, αύτός είναι ό κίνδυνος, καί θά φροντίσω νά μήν
παρ ει συγχυση.
Πράγματι, ύπάρχει κάτι πού πάντοτε, σ' εναν πινακα, μπορο

Scanned by CamScanner
 ~ 'ιι.lιιι:~ ι , ;

144 \
ΖΛΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕ i 145
.ΜΙΝιιι'ιο
ι/ ΤΙ Ε/ΝΑΙ πlΝΑΚΑΣ
.,Αν έξετάσουμε δλους τούς μετατονισμούς , Φ όυντ μ' αύτό πού στόν Φρόυντ εΙναι τρελΎl
ζωγραφικη' . λλ Που επέι'? λ ι
οι παρα αγές στή διάρκεια τά>ν π . όδ ' υα αν στη ά ολουθιί>ντας,τό; ';ούς ~oύ τόν ακολουθούν γίνεται γρήγορα
κε~μενoπoιoύσας δομής, εΙναι φανερό δτι κανένε~Γ ,ων τής ύ1tο. κ καΙ που σ αυ
τρεπει νά συγκενΤΡ<JJσουμε αύτούς τούς στόχο ς Τ~Πoς δέν t1tL. τόλμη, ι,(α e. '" έ - ,
• ά άL ά " υς, αυτά τά J·περισκε'r . ό π{.ι.ντοτε μέ άπειρο σευασμο οτι -ννοουσε να
σματα, αυτ τ ι-\πειρ ριθμα διαφορετικά κόλ Ε" τεχνά. U όυντ τ νισε 'ά"
'Ο φρ , 6 θά-κοφτά γι' αύτό που κ νει την πραγματικη
στε" τήν τελευταία φορά, δτι άφού εΙπα πό>ς ύ:Ζ' ε~δατ,ε, &λλω.
φικη δαμασμ6ς - 6λέμματος, δηλαδη' δτι εκείνος ΡπΧ , στη ζωγΡα_ μήν άποφασισει . Ρ η' ς δημιουργίας.
- καλλιτεχνικ "
υο σον αφορά τούς ζωΥρά-
'δ '
, άξία της .' ., ποιητές ύπάρχει μια Ίραμμη στην ποια σοα-
χρεωνεται π ντα
ά L
uJt ό
. τη' ζωγραφική νά χαμηλ '
ου Κοιτ' .
α υ1tο.
φους δ π ως και τους
'υ.
ά
Δέν μπορεί ν ' πει,
- δ'
εν
ξ' "
ερει αυτο που,
,
του, εκανα άμέσως τούτη τή διόρθωση πώς εΙναιω?εΙ
ό
Τό
βλέμμα ματά ή έ~τ(μηση ~oαύτούς πού κοιτάνε ή πού άκούνε, αποτελεί
.. άλ " ' ωστ σο μ'
ενα κ εσμα τελειως αμεσο πρός τό βλέμμα πού ΤΟπο ~oα ο' έ δ ω, ,
- γιάολους,γι
_ ,
λλ τεχνικής δημιουργιας.
'Ω' " λ-
στοσο, οταν με ετα
έξπρεσσιονισμός. Γι' αύτούς πού θά εΙχαν διστα θ,ετειται δ τήν Λεοναρ
άξια ;ηδςο,Κ~λ' ~o~με δτι ψάχνει νά"
Όρεί τόν "
ρόλο πού επαιξε
άπτό αύτό πού θέλω νά πώ - σκέφτομαι τή ζω γμους" κάνω τ όν
u ε
,
,
ου ή αρχική φαντασιωση του - η σχεση του με
Mίincl1, ένός James Ensor, ένός Kubin 11 άκόμη :η~αζφικη ένός στή ~ημι~υ~για τ έρες πού Όλέπει νά απεικονίζονται στόν πίνακα
λ' ,
t-κεινη που, περιεργως, θ
, ά "
μπορουσαμε νά τοποθετη' σ
ωγραφικη' τίς δυο αυτες μητ ., " , 'δ λ'
_ ' l!. ~ στό σκίτσο τού Λονδινου, μ αυτο το ιπ ο κορ-
γραφικ ά σαν πο ιορκητρω αυτου που στις μέρες μας ουγ
' λ ' "" ουμε γεω- του Λουυρου η " 'ζ , α θ'ζ
, , ' δ λ δωμένο στό ύψος τής μεσης, που μοια ει ν ν ι ει
L ό 'ζ
"π' κεντρω, μι ΤΟ ιακ α Σ'" ~ , , e.'
νεται uJt τη αρισι. Ποιά θά εΙναι αραγε ' ,
ωγραφικη στο ά~ό τό ανακάτωμα τών ποδιών στη υαση. αυτον αραγε τον
, θά δ - , e. άζ , '" η μερα
που ουμε να παραυι ονται τα ορια αυτής τής πολιορκί ._
, L e. - " , ' ζ , ας, δρόμο θά πρέπει νά ψάξουμε; , , ,_ _
προκειται uκριuως, αν πιστεψω τον ωγραφο Andre Masson ' "Η μήπως πρέπει νά δούμε ΤΎl",Όασικ η αρχ~ της ~αλλιτεχνι~ης
τόν ~πoί~ μι~~ύσα τελε~ταία, γιά τή~ π.~ό έπ(κ~ι~η έρώτηση. ~~ δημιουργίας στό δτι θά εΌγαζε ~ξ~ -, θυ~ηθειτ~ πως μεταφρα~ω
λοιπον, το να υποδεικνυουμε άναφορες οπως αυτες, δέν σημαίνει τή Vorstellungsreprasentanz - αυτο το κατι που άντιπροσωπευει
διόλου δτι μπαίνουμε στό αστατο ίστορικό παιχνίδι τής κριτικής, τήν παράσταση; Σ' αύτό μήπως σάς δδηγώ ξεχωρίζοντας τόν πί­
πού προσπαθεί νά συλλάΌει ποιά εΙναι ή λειτουργία τής ζωγρα­ νακα απ' αύτό πού εΙναι ή παράσταση;
φικής σέ μιά δεδομένη στιγμή, στόν τάδε ζωγράφο η στή δείνα "Ασφαλό)ς οχι - έκτός μέσα σέ πολύ σπάνια εργα, έκτός μέσα
περίοδο .. Γιά μένα, είναι στή Όασική αρχή τής λειτουργίας αύτής σέ μιά ζωγραφική πού μερικές φορές αναδύεται, ζωγραφική
τής καλής τέχνης πού προσπαθώ νά τοποθετηθώ. ονειρική, τόσο σπάνια, πού μέ δυσκολία τοποθετείται μέσα στή
Ύπογραμμίζω πρίν απ' δλα δτι ξεκινώντας από τή ζωγραφική λειτουργία τής ζωγραφικής. 'Ίσως έδGJ, αλλωστε, νά Όρίσκεται τό
δ Μωρίς Μερλώ- Ποντύ δδηγήθηκε ειδικότερα νά ανατρέψει τή δρω δπου θά είχαμε νά δρίσουμε αύτό πού 6νομάζουν ψυχοπα­
σχέση πού, ανέκαθεν, είχε γίνει από τή σκέψη ανάμεσα στό μ~τι θολογική τέχνη.
καί στό πνεύμα. Τό δη ή λειτουργία τού ζωγράφου εΙναι κατι Αύτό πού εΙναι δημιουργία τού ζωγράφου εΙναι δομημένο μ'
τελείως διαφορετικό από τήν οργάνωση τού πεδίου τής παράστα: εναν πολύ διαφορετικό τρόπο. Καί ακριΌGJς στό μέτρο πού ανα­
σης δπου δ φιλόσοφος μάς κρατούσε στήν ύπόστασή μας του ~τηλώνoυμε τήν άποψη τής δομής μέσα στή λιμπιντινική σχέση,
ύποκειμένου, μέ τρόπο αξιοθαύμαστο τό έπεσήμανε, ξεκι;ώντα~ ~~ως δ καιρός νά εφτασε δπου μπορούμε ν' αναρωτηθούμε μέ
απ' αυτό πού αποκαλεί, μέ τόν 'ίδιο τόν Σεζάν, αύτά τ~ μικρα οφελος - γιατί οί νέοι άλγόριθμοί μας μάς έπιτρέπουν νά άρθρώ­
σουμ,ε καλύτερα τήν απάντηση - τί παίζεται μέσα στήν καλλιτε­
μπλ ε, αυτα τα μικρα καφε, αυτα τα μικ
' ", , "" ρα' α"σπρα , αύτές τις πινε-
~νικη δημιουργία. Πρόκειται γιά μάς γιά τή δημιουργία ετσι
λιές πού πέφτουν Όροχή από τό πινέλο τού ζωγρ~φoυ. , νδ
oπ~ς δ <?ρόυντ τήν δρίζει, δηλαδή σάν μετουσίωση, καί γιά τήν
Τί εΙναι αυτό; Τί καθορίζει; Πώς καθορίζει κα:ι; Δινει" η d~
μορφή καί σάρκα στό πεδίο δπου δ ψυχαναλυτης προχωρη
άξια που παίρνει μέσα σ' ενα κοινωνικό πεδίο.

Scanned by CamScanner
146
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣEΛtΙN 147
ΑΝο 11 ΤΙ Ε/ΝΑΙ π/ΝΑΚΑΣ
Μέ τρόπο άόριστο καί ταυτόχρονα σαφΊΙ, καί πού δ' ές δτι αν θέλουμε νά ξεγελάσουμε εναν" άνθρωπο
παρά την Επιτυχία τού εργου, ό Φρόυντ λέει δτι αν μι' ~ άφορα σιο υ κάνε~ σα~ παρουσιάζουμε εΙναι ή ζωγραφική ένός πέπλου,
γία τtϊς L-τιθυμίας, καθαρά στό επίπεδο τού ζ~γΡάφ α ημι?υρ_ έκείνο ,πo~ του πράγματος πέρα από τό όποίο ζητάει νά δεί.
J.
ψπορικη αι;ια
' >"-..
- "..
άνταμοιοη που μπορούμε πάντως νά
ου, παΙρν
ει δηλαδη καΠ_OΙO~ύΤO ό απόλογος αυτός αποκτά άξία γιατί μάς
σουμε
•
ως
δ .
ευτερευουσα - ειναι γι.ατι. li
t ,
Eπmtrom'l τtlς " ,ι­
χαρακτηρ' Στό σημ~ιO ~ιά τό όποίο ό Πλάτων διαμαρτύρεται έναντίον
• έλ .,> , •. εχει κατι τ'
δείχνει έκ~ινθO σης τής ζωγραφικής. Τό σπουδαίο δέν εΙναι δτι ή
ωφ ιμο για τtlν κοινωνια , γι: αυτο πού, από τt;ν Κοινω' > ~
. δ δ' "Ας ., νια εμπι - ψευδαισ η ,> δ ' - 2 ' 2 ό
πτει στη ικαιο οσια της. μεινουμε ακόμη μέσα στο' " ,- της , δ'νει ενα απατηλο ισο υναμο του uντικειμενου, uκ -
. . - δ ." ν.
για να πουμε τι το εργο ετσι κατευναζει τούς ανθρώπ ''
ασαφες
ζωγρα~ικη ~νoμενικά ό Πλάτων Εκφράζεται ετσι. ΕΙναι δτι ή
δ ... ους, τους
•
το"ωνει,
" -. • ,
ειχνοντας τους οτι μπορει να υπαρχουν ιιερι ' , μη κι ν ~ταη τη-ς ζωγραφικής παρουσιάζεται γιά κάτι άλλο άπ'
<- - > • " άλλ -', ~ κοι Που όφθαλμ~πΙ;
Ι:,ου" απο τtlν εκμετ ευmι της επιθυμιας τους. 'Αλλά ' ,
λ. , e. ' για να 'τό που ειναι. ,,_. -,
αυ ,-; αυτό πού μάς θελγει και μας ικανοποιει στην όφθαλ-
• • - > "
τους ικανοποιει αυτο τοσο πο υ, πρεπει υε6αια νά εχει κ "
• Χ. 1 Ί' • , θ" ι αυτη ΤΙ ειναι 'ζ'
- , ,> λλ > ζ
την UΛΛη προσπτωση: η επι υμια τους, η δική τους νά ρε e., , . Πότε μάς αίχμαλωτι ει και μας κανει ν αγα ια ουμε;
ζουν, ορισκει.
D' .ι - , , ' μυα­
tκει καποια καταπραυνση. Τοι') ; ανυψώνει τήν Ψ _
μαπατη, " • λ' , - e.λ' ό
Τη στιούμε
, γ μη' δπου, απο μια απ η μετατοπιση του u εμματ ς μας,
δ'εν κινειται ζ'
Xti" δπ~ς λένε; δηλ~δ1;,τo_ύς πρoτ~έπει, α~τ~ύς~ σ;ήν παραίτη~. - ". ,
νά άντιληφθουμε οτι η παρασταση
- μα ι
Δεν 6λεπετε οτι κατι εδω φανερωνεται απ αυτη τtl λειτουργί μπορ "δ
υ καί πώς δέν προκειται ε ω " μια ό φ θαλ μαπατη.
- παρα' για ' r ια-
πού' (n,όμασα δαμασμό τού ολέμματος; α ~? εκείνη τή στιγμή εμφανίζεται σάν κάτι διαφορετικό από εκείνο
'0 δαμασμός-τού-6λέμματος, τό είπα τήν τελευταία φορά, πα­ πού παρουσιαζότανε, η μάλλον παρουσιάζεται τώρα σάν νά εΙ­
ρουσιάζεται έπίσης κάτω από τήν οψη τής οφθαλμαπάτης. Καί σ' ναι αυτό τό κάτι άλλο. Ό πίνακας δέν συναγωνίζεται μέ τή φαι­
αυτό φαίνομαι σάν νά πηγαίνω πρός τήν αντίθετη κατεύθυνση νομενικότητα, συναγωνίζεται μ' εκείνο πού ό Πλάτων μάς επιση­
από τήν παράδοση πού τοποθετεί τή λειτουργία της ώς πολύ διά­ μαίνει πέραν από τή φαινομενικότητα δτι εΙναι ή 'Ιδέα. 'Ακρι­
φορη από εκείνη τής ζωγραφικής. Δέν δίστασα ώστόσο νά τε­ οώς επειδή ό πίνακας είναι αυτή ή φαινoμενι~ότητα πού λέει δτι
λειώσω την τελευταία φορά τονίζοντας, μέσα στήν αντίθεση τών είναι αυτό πού δίνει τή φαινομενικότητα, ό Πλάτων εξεγείρεται
εργων τού Ζεύξη καί τού Παρράσιου, τόν επαμφοτερισμό τών εναντίον τής ζωγραφικής σπως εναντίον μιάς δραστηριότητας
δύο επιπέδων, τού επιπέδου τής φυσικής λειτουργίας τού δολώ­ ανταγωνιστικής πρός τή δική του.
ματος καί τού επιπέδου τής οφθαλμαπάτης. Αυτό τό κάτι άλλο, είναι τό α μικρό, γύρω άπό τό όποίο στρέ­
"Αν τά πουλιά όρμησαν πάνω στήν επιφάνεια όπου ό Ζεύξης φεται ενας αγώνας πού ή οφθαλμαπάτη αποτελεί τήν ψυχή του.
είχε 6άλει τίς πινελιές του, εκλαμ6άνοντας τόν πίνακα ώς σταφύ­ v_Av αποπειραθούμε νά απεικονίσουμε συγκεκριμένα τή θέση
λια γιά τσιμπολόγημα, ας παρατηρήσουμε δτι ή επιτυχία μιάς τέ­ του ζωγράφου μέσα στήν ίστορία, αντιλαμ6ανόμαστε δτι εΙναι ή
τοιας επιχείρησης δέν συνεπάγεται διόλου δτι ηταν μιά θαυμάσια πηγή ~άπ~ιoυ πράγματος πού μπορεί νά περάσει μέσα στό πραγ­
αναπαράσταση σταφυλιών όπως εκείνα πού μπορούμε νά δούμε ματικο και πού άπό πάντα, θά ελεγα, εκμισθώνεται. Ό ζωγρά­
μέσα στό πανέρι πού κρατά ό Βάκχος τού Καρα6άτζιο, στό Pa- φ?ς, λένε, δέν εξαρτάται πιά από ευγενείς μαικήνες. 'Αλλά ή κα­
Iazzo degli Uffici τής Φλωρεντίας. "Αν τά σταφύλια ηταν ~τσι: τ~σ~αση δέν εχει θεμελιακά άλλάξει μέ τόν εμπορο πινάκων. Κι
είναι πολύ λίγο πιθανό νά είχαν ξεγελαστεί τά πουλιά, γιατι γι~ αυτος
" εΙναι 'ε'νας
, μ' - "δ
_αικηνας, και, της '
ι ιας παστας. Π ριν
' α πο' τον
,
ποιό λόγο θά ε6λεπαν σταφύλια σ' αυτό τό στύλ πού αποτελει ευγενη
, μαικηνα' "λ ' υδ ' "δ
, ηταν το εκκ ησιαστικο ι ρυμα που ε ινε αυτο >,

άθλο; Πρέπει νά ύπάρχει κάτι τό πιό άπλοποιημένο, τό πι? κον­ " Που χρειαζότανε, μέ τήν αγια είκόνα. 'Υπάρχει πάντo~ε μιά 'Εκ­
τά στό σημείο, μέσα σ' αυτό πού μπορεί νά συνιστά γιά τα πo~­ μισθωτικη'
λ.,
εταιρ'ια του- ζ' " ,
ωγραφου, και προκειται παντοτε, γι το
ά '
uνΤικειμενο α η" -λλ , , ' , , " σ
λιά τή λεία σταφύλι. 'Αλλά τό αντίθετο παράδειγμα τού Παρρα- , μα ον για την αναγωγη του - πραγμα που,

Scanned by CamScanner
 7..ι1Κ ΛΑΚΑΝ J XΙ~MI
εν~ όρ~σμένo !πί~εδ~, μπορεί νά σάς φανεί μυθικό _ •
τό όποιο, - αυτό ισχυει στό τέλος - ό ζωγράφο σά σ ~να Q μ~
συνδιαλέγεται. ς ν δημιουργός
UΟ μως είναι πολύ περισσότερο διδακτικό νά δ ~
τρόπο τό α λειτουργεί στήν κοινωνική του άπη'χη ουμε μέ ΠΟιόν
, Ο ι εικ νες -
, ό ό θ
> 12' >
ριαμυευων Ιησούς τού θόλου τού Δ
τα θαυμαστά 6υζαντινά μωσαϊκά - εχουν εκδηλα σά έ αφν(ου η
,~ - , ά ν πενέργ
να μας κρατανε κατω πό τό 6λέμμα τους. Θά μπο'
άρκεστούμε σ' αυτό, άλλά δέν θά εϊχαμε συλλάοει ;zυέ~αμ~ νά
. πού κάνει ωστε ό ζωγράφος ν' άναλαμοάνει νά κάνει
εικόνα, καί σέ τί χρησιμεύει τό δτι μάς τήν παρoυαυ~ζ την
'Υ' e.λ' ]. ~ , σια ουν
12 '12
παρχει u εμμα t;κει μεσα υευαια, άλλά ερχεται άπό ό .
κριά. Αυτό πού κάνει τήν άξία τής εικόνας είναι δτι δ θ:~ μα~
, > , > , , 'ζ - ς Που
παριστανει, κι αυτος επισης την κοιτα ει. Προϋποτίθεται δ
' , >, 'Θ "Ο λλ'].
πρεπει ν αρεσει στον" εο. κα ιτεχνης tνεργεί εδώ στό ίερ ~
τελεστικό επίπεδο - παίζοντας μ' αυτό πού συμ6αίνει μέ ~ά
πράγματα, εδώ μέ εικόνες, πού μπορούν νά ξυπνήσουν τήν Eπι~
θυμία τού Θεού.
'.0 Θεός άλλωστε είναι δημιουργός, επειδή δημιουργεί δρισμέ~
νες εικόνες - ή Γένεση μάς τό ύποδεικνύει μέ τό Zelem Elohim.
Καί ή ίδια ή εικονοκλαστική σκέψη άκόμη διασώζει κάτι: τό ότι
ύπάρχει ενας Θεός πόύ δέν τού άρέσει αυτό . Είναι κι δ μόνος.
Άλλά δέν θέλω σήμερα νά προχωρήσω περισσότερο σ' αυτόν τόν
τομέα, πού θά μάς εφερνε στήν καρδιά ένός άπό τά ουσιαστικό­
τερα στοιχεία τής περιοχής τών Όνομάτων-τού-Πατρός, πού εΙ­
ναι δτι μιά όρισμένη συνθήκη μπορεί νά συναφθεί πέρα άπό κάθε
εικόνα. Στό σημείο πού 6ρισκόμαστε ώς πρός αυτό τό θέμα, ή
εικόνα παραμένει ό διερμηνέας μέ τή θεότητα - άν ό Ίεχω6άς
άπαγορεύει στούς -Έ6ραίους νά φτιάχνουν εϊδωλα, είνα~ -γ~ατί
άρέσουν στούς άλλους θεούς. Σέ μιά δρισμένη κλίμακα δέν εινα~
ό Θεός πού δέν είναι άνθρωπόμορφος, είναι ό άνθρωπος που
παρακαλείται νά μήν είναι. 'Αλλ' άς τ' άφήσουμε.
"Ας περάσουμε στό έπόμενο στάδιο, πού θά τό όνομάσω κ..oιν~­
τικό . ..Ας μεταφερθούμε στή μεγάλη αίθουσα τού παλατ~oυ τω~
Δόγηδων, δπου είναι ζωγραφισμένες κάθε λογής μάχες"της Ναυ_
πάκτου ή άλλων τόπων. 'Η κοινωνική λειτουργία: που δι~γΡ~ς
φόταν ήδη στό θρησκευτικό έπίπεδο, φαίνεται έδω καλά.
• ΝΑΙ'/ο Ι/ 14')
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙNιtKAE
σΙ αυτούς τούς τόπους ; ΛυτόΙ πού συνιστομν ~κείνo πού
~ρχεταιό .ιάζει λαούς. Καί τΙ 6λέπουν οί λαοί μέσα σ! αυτές τΙς
ό Rc.tz νO~θέσεις' τό 6λέμμα τιί'>ν άνθριJ)πων πού, δταν δέν ·εΙναι
υρειες συ , έ " , , ωθ
ε _ , ι οΙ λαοί συσκέπτονται μ σα σ αυτην την αι ουσα . Πί-
έκει αυτΟ , ό ι2 λ ' - , < ά
ση.
ω άπό τόν πίνακα, είναι τ, u . εμμ~ .τoυ~ που υπ ρχει.
•
σ Τό ολέπετε, μπορεί κ<;νει ς νά πει,,?ΤΙ, υπάρχ?υν πάντα .πληθ~ς
έ τα εκεί-πίσω. Τιποτε τό καινουργιο ως πρός αυτό δεν
εια
~λ μμαή έποχη' πού ό Άντρέ Μαλρώ ~ιακρίνει σάν νεοτερική, ή
εφερε , έκει\10
- ttou, _δ "δ .t - λε-
>α:ηρ~o έ· ποχη, δπου ερχεται νά κυριαρχησει ι ιος wιοκα ι
δ' ό ά . ζ ά '
, άσύγκριτο τέρας, δηλα η τ μ τι του ωγρ φου, που εχει τηνV ,
το ά .. . , " , e.M
άξ 'ωση νά έπιολήθεί, σάν ν ηταν , αυτο και μονο, το u μμα .
'y~ηρξε πάντoτε.O~μ~α έ~εί-~ίσω: ~A1:λ~ - κι έδώ εΙναι τό πιό
λεπτό σημείο αυτο το ολεμμα , άπο που ερχεται;
7
τι
3
Ξαναγυρίζουμε τώρα στά μικρά μπλέ, μικρά ασπρα, μικρά κα­
φέ τού ' Σεζάν, ή ακόμη σ' εκείνο πού ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ
6άtει 'τόσο Όμορφα γιά παράδειγμα σέ μιά παρέκοαση άπό τά
Σημεία, σ' αυτή ' τήν παραδοξότητα τού φίλμ σέ ραλαντί δπου
6λέπουμε τόν Ματίς νά ζωγραφίζει. Τό σπουδαίο είναι πώς · ό
Ματίς δ ιδιος αναστατώθηκε. Ό Mωρ~ς Μερλώ-Ποντύ ύπογραμ­
μίζει τό παράδοξο αυτής τής χειρονομίας πού, μεγεθυμένη άπό
τή διάταση τού χρόνου, μάς επιτρέπει νά φανταστούμε τήν πιό
τέλεια μελετημένη απόφαση μέσα σέ καθεμιά απ' αυτές τίς πινε­
λιές. υο μως , λέει, δέν είναι παρά ψευδαίσθηση. Μέ τόν ρυθμό
πού πέφτουν από τό πινέλο τού ζωγράφου αυτές οί μικρές πινε­
λιές πού θά φτάσουν στό θαύμα τού πίνακα, δέν πρόκειται γιά
έπιλογή, αλλά γιά κάτι άλλο. Αυτό τό κάτι άλλο, δέν θά μπορού-
σαμε άραγε νά προσπαθήσουμε νά τό διατυπώσουμε; .
Δ..έν θά ~ρεπε νά εξετάσουμε τόθέμα δσο γίνεται πιό κοντά σ'
. έκειν~ που όνόμασα οροχή τού πινέλου; Μήπως; άν ενα πουλί
ζωγρ~φιζε: δέν θά τό εκανε αφήνοντας νά πέσουν τά φτερά του,
ενα φιδι τα λέπια του, ένα δέντρο ρίχνοντας τίς κάμπιες του καί
κά~oντας τά φύλλα του νά πέφτουν οροχή; ,'Εκείνο πού συσσω­
ρευεταΙuέδώ, είναι τό πρώτο ένέργημα τής κατάθεσης τού 6λέμ­
ματος .. Υψίστο ένέργημα, άναμφίοολα, έφόσον περνά μέσα σέ
οι
Scanned by CamScanner
150
151
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΙ'ΙΟ 11 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΝΑΚΑΣ
ΚΙ ' ....
ν ατι που υλοποιείται καί πού άπ' αύτό ό" " 1δ επιθυμίας πρός τόν "Αλλον πού ατήν ακρη της 6ρί-
ά ενα ει ος , Ε!λ '
~~~~~~~:;~~i:Q'
,. Α"
~~lστσ'Οα'υ,Κάό' θεότί ΠO'~ό' ~ρ~~μ~~~θ~~~I~~~~~
τ τ προι ν.
γι
αι
ό δίνω-γιά-νά-υ επει.
σ : , τ , ό τό δίνω - γιά-νά -
κε 6λέπει καταπραύνει κάτι; - αν οχι
Σε τι αυτ ξ - - " εκεινον
- , ,
π ς ~ην ξεχναμε δτι 11 πινελιά τού ζωγράφου ε{ναι κά " ..
στό οτι υπα
' ' ρχει μιά ίιρε η του ματιου σ
, , , -,
που κοιταει.
, ,
~~,?~Τ~~~~ι~~~:~:l:ί
,αστροφ11ς
~~~~Κoό:ε~~:~
6ρισκό ια
ι
~~~:~:άόρσ~ ~;~~έ~~~ Αύτή ή σρεξη τού ματιo~ π~υ ~~επ~ι ~α τ~α~ει, κανει, :,η γ~η:εια
_ς ζωγραφικής. Aύτήνλ~μ~ις: "α
τη tryv
αθν~ ητησo~με σ, εν~ ε:τιπε~
• - '" , ης•εννοι
, ~ στε μπροστα στο κινητηριο , μ'ε την
πα- λ ' λιγότερο ύψη ο απ οτι υπο ετουν, μεσα σ αυτο που
της α
"δ
'δ '
ντι ραmι~, στοιχείο, στό μέτρο πού γεννά, πρός τά πίσω ~ ~o 11:0_ υ 'ν αληθινή λειτουργία τού όργάνου τού ματιού, τό μάτι
αφορα τη "τ" ,
ι ιο του τό ερεθισμα. . , το τό γεμάτο από αδηφ~γι:ι, πουλλειναι το_ κακ~ ματι · λ>
θ
' _
Π~όκειται γι' αύτό πού κάνει ωστε δ αρχικός χρόνος ' , Είναι έντυπωσιακο,_ αν συ_ o:.ιστo~με, Τ'Τ1,ν κα "ο ικοτητα τη?
όποιο ,τ~πoθετείται, σάν ξεχωριστή, ή σχέση πρός τόν "λλ στο; λειτουργίας τού ~α~o~ ματιου! οτι, δ~ν υπ~ρχ~ι ~χνoς ~oυθεν,α
εΙναι εδ ' , δ ' α ο, να
• ., ω, <;ml ?χοπικη ιασταση, δ χρόνος τής τελικής στιγμ- ένός καλού μαΤΙΟ,υ, ~νoς μα;ΙOλ~ που ζε~λoγει., Τθι ν~ σημαλινει αυ­
E~εινo π~υ στην ταυτοποιητικιl διαλεκτική τού σημαίνοντος ~ς: τό' - αν σχι ότι το ματι κουυα αει μα ι του τη ανασιμη ειτουρ­
Τ,ου ?μ~λo~μ~ιoυ θά ,:ρ~6ληθεί ,π~ός τά έμπρός σάν οιασύνη, cl~ γί~ νά ε{ναι τό 'ίδιο προικισμένο - έπιτρέψτε μου έδώ νά παίξω
,<;ι εδω , αντιθετα, το τελος, αυτο πού, στό ξεκίνημα κάθε νέα σέ πολλές κλίμακες - μέ μιά εξουσία χωριστική. 'Αλλά αυτό τό
νοη mις, θά όνομαστεί 11 στιγμΙ1 τού Ολέπω. ς χωριστικό στοιχείο πάει πολύ μακρύτερα άπό τήν ευκρινή όρα­
Aύτtl11 τελΙΚΙ1 στιγμή μάς έπιτρέπει νά ξεχωρίζουμε, από ενα ση. Οί εξουσίες πού τού αποδίδονται, νά στερεύει τό γάλα τού
ενέργημα , μιά χειρονομία. Μέ τtl χειρονομία λέγεται η έπίθεση ζώου αταν πέφτει πάνω του - πίστη τόσο διαδεδομέτη στόν και­
τής πινελιάς πάνω στόν μουσαμά. Καί ε{ναι τόσο παρούσα ωστε ρό μας όσο καί σέ κάθε αλλον, καί στίς πιό πολιτισμένες χώρες­
δέν Cι.Jτορούμε πού τόν πίνακα τόν αίσθανόμαστε κα:ι:αρχήν, όπως νά κουοαλάει μαζί του τήν αρρώστια, τή γρουσουζιά, αυτή την
τό λέει δ δρος έν-τύπωση (impression) ή έμπρεσσιονισμός, σάν έξουσία, πού θά μπορούσαμε νά την απεικονίσουμε καλύτερα,
πιό συγγενή μέ τή χειρονομία παρά μέ όποιονδήποτε αλλον τύπο παρά μέσα στήν invidia;
κίνηmις. Κάθε δράση πού παριστάνεται σ' εναν πίνακα, θά μας Invidia (φθόνος) προέρχεται άπό τό videre. Ή invidia ή πιό
φανεί σά σκηνtl μάχης, δηλαδή σάν θεατρική, αναγκαστικά ύποδειγματική, γιά μάς τούς αναλυτές, εΙναι αύτη πού διαπίστω­
φτιαγμένη γιά τ11 χειρονομία. Καί αύτή ή παρεμοολή στtl χειρο­ σα εδώ καί πολύν καιρό στόν Αυγουστίνο γιά νά περιγράψω
νομία, κάνει τόν πίνακα - δτι καί αν εΙναι, είκονικός ή ανεικονι­ όλόκληρο τό ριζικό της, δηλαδή τόν φθόνο τού μικρού παιδιού
κός - νά μή μπορούμε νά τόν τοποθετησουμε ανάποδα. »Αν αντι­ πού κοιτάζει τόν αδελφό του κρεμασμένο στό στήθος τής μητέρας
στρέψουν ενα ντιαποζιτίφ, θά αντιληφθείτε αμέσως αν σας τό τo~, :τού τόν κοιτάζει amare conspectu, μ' ενα ολέμμα πικρό, πού
δείχνουν άπό τή δεξιά του πλευρά αντί άπό τήν αριστερή του. Ή του αλλοιώνει τά χαρακτηριστικά κι εχει πάνω του τήν ένέργεια
κατεύθυνση τής κίνησης τού χεριού δηλώνει άρκετά αύτή τήν ένός δηλητήριου.
πλευρική συμμετρία. , Γιά ,νά καταλά60υμε τί εΙναι ή invidia μέσα ατή λειτουργία της
Βλέπουμε λοιπόν έδώ ότι τό βλέμμα κινείται μέσα σέ μιάν όρι­ ω~ ολεμμ,α, δέν πρέπει νά τή συγχέουμε μέ τη ζήλεια: 'Εκείνο πού
σμένη κάθοδο, κάθοδο έπιθυμίας χωρίς αμφι60λία, αλλά πώς νά το μικρο παιδί, ή όποιοσδήποτε, φθονεί, δέν είναι διόλου
τό πούμε; Τό ύποκείμενο δέν συμμετέχει απόλυτα, ε{ναι τη~εκ~­ άναγ:<αστι~ά έκείνο πού θά μπορούσε νά όρέγεται. Τό παιδί πού
τευθυνόμενο. Τροποποιώντας τη διατύπωση πού δίνι;> για_ την κοι;αζει :ον μικρό του αδελφό, ποιός μάς λέει ότι εχει ακόμη
έπιθυμία στό μέτρο πού εΙναι άσυνείδητη - ή έπιΟυμια Τ,ου άν­ άν.αγκη να εΙναι στό μαστό; Καθένας ξέρει ότι δ φθόνος προκα­
θρώπου εΤναι ή Ιπιθυμία τού "Άλλου - θά πώ δτι εδώ προκειται
λειται συνήθως από τήν κατοχή αγ~θών πού, γι' αύτόν πού φθο-

Scanned by CamScanner
 Ζ.,Η: •trtΚo~ N , ""\11' J5J
_c. "" ~NO 11
τΙ εlN,~1 πlΝΑΚΑΣ
\~"i, ~.~' θ i χρηmμευω' m τί.:τοπ" καί πού ουτε Κ '" < 'ά 'lιπαλέτα δέν χτυπιού\'ται ποτέ, γλιστράνε
• " iU " • , C." UjtOllJ ' \ο-
111" ("-,, ι όΙ\"1 'ωυ; φυαη . 'Ι ια",εται - '5" αυτ τα f ' , έ
A-υί~); ~\'αι (~ ω,ηθΙ\'ό; q 00"0;. ΚΙ1\'ει τό ύποκ " Ρ ονομι,ων. - . 'ς χ(ί>ρους δπου άπλωνο\'ται σειρ ς χειρονο-
" ,
μέσα σ έ ούι
, δ αφορετικου . δ ό
.. ... ~ • • , , εψενο να χλ εχουν
'όσο ,ιlιέσα στόν παρα οσιακ
ωστ
αγωνα,, τη\'
μω~H μ.ίρt,'OTI.'1 οι: 11 ~ - μπροιπα ση'I" εικόνα ιιιά~ λ ' (0- ι\ι ιίη' , π 'δ λ
_ ,.
lι έ η'l\' εννοια δτι μπορουν να επαρκεσου. \'
..." ... ~.. .,\ '. ' . ., ... . -
.,,,υ ~",'t.'t;v.::Ι''t.ϊαι, και :::;αιτιας του δη τό ωκρό
, ." πό ηΟΟΏΙΤ
'" ας f, υς σαν π cι. f δ"
' '\.. - , , α, τ χωοισ ' άξι~ το _ έκ ο()ισμού. ·Ολοι ξέρουμε τι οι πρω~oγo\'?ι m)-
\'0 α ΟΤΟ u..ίοω κρεμιtται , μπορει \'ά ειναι "ιά κα' Υ " με- ιος ερyαλει~ ,φ έ άπαίσια, μορφάζοντα, προσωπεια και κι\'η-
.. . • .' .~. ' • i ΠΟιον άλλον ~
κατι"'χ') α.ίQ 11)ν u.ίοια ΙΚα\'Ο-.ιίοιείται , 11 Βefήedίgung. , υν στη μαχη μ , "~ λ'
11 Υαι\ι Ο , Καί ΙΙΙ'1 νομίσετε πως αύτο εχει τε ειωσει.
τροιιοκρατικεc. f , 'ά -
σεις '. f • ό: ιερικάνους πεζοναύτες, για ν νταπαντουν
~,
Μαθαι"ουν ΤO~ζς ςΙ νά κάνουν Ισάριθμες γκριμάτσες μ' έκεί-
ούς Γιαπωνε ου έ θ
> , , •• , ' -
- αυτη την =-ιμακα του ματιού ιός Cι,ίελπισιιένoυ άπό ' Ρ-λ' , ' " .
"λλ ' " το u εμ-
στ , ' τα δπλα lιας μπορούμε πιm1ς να τα εωρησου-
μα μα~ χρειω,,.εται να παμε για να συ
- .- , <- '-
αοουμε Ώ'l ν κατα .. ,ου, Τα προσφα t' , , ",δ Ί
, 1-.,' " , , πραυντι_ \ -; ιΈς Νά διί>σει δ Θεός να σταματησουν ως ε ω.
Κ1) , ~"..Jίο"ιΤ\στικη και γοητευτικη δυναμη τιϊς λειτουργ' _ με σαν χειρονομ . "ζ' ζ
<- - , <Η " , , ιας Του 'Η αύθεντικόΏ1τα τού στoιχείo~ που ~μφανι E:caL G't11 ~γ~~-
~ω~'ραφικo~ πι\'ω:α; , . 6ασικη ,σχ~~l τού α μέ 't1j" έπιθυμία θά , τ ειωιιέΥll σέ μάς άνθρωπινα οντα, άπο τό γεγονος οτι
μου χρησιμεψει για υποδειγμα σ αυτο πού θά παρουσιάσω τώρ
φικηειναιμ , ' ., 'ξ ,_ ,~
, 'ατα' lιας πρέπει νά πάμε να τα ψα ουμε εκει που ειναι,
καί ;τού άφορά τtl μετα6ί6αm1. α τα χρωμ λ' , θ'
t ' "
δηλαδlΙ μέσα στά σκατά . ν Αν μιλησα /ια τα π~υέ LC: ΠOδ~ ? μπο-
ρούσαν νά ρίξουν τά φτερά τους, ειναι γιατι μεις εν εχουμε
αύτά τά φτερά , Ό δημιoυ~γός δέ:-; θά, μετέχει π~τέ πα~ά ~~
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
δημιουργία ένός μικ~oύ oρo~ι~oυ ~πoθεμα~o~, μια? σε~ρ~ς ~π~
μικρά 6ρόμικα άποθεματα το ενα διπλα στο αλλο, Απ αυτη τη
Μ. ΤΟΡΤ: Θά μπορούσατε νά διασαφηνίσετε ηί σχέση πού 6λέπε­ διάσταση ύπάρχουμε μέσα στήν σκοπική δημιουργία - ή χειρονο­
τε άνCΨ·εσα anj χειρονομία καί ση} mtYJlr] τού ολέπειν; μία σά\' κίνηση δοσμένη γιά νά Ολέπεται.
Σάς ίκανοποιεί αύτή ή εξήγηση; Είναι ή ερώτηση πού μού θέ­
Τί είναι μιά χειρονομία; Μιά χειρονομία άπειλής παραδείγμα­ σατε;

το; χάρη; Δέν είναι ενα χτύπημα πού διακόπτεται . Πρόκειται

άκριβώς Υιά κάτι πού είναι φτιαγμένο γιά νά σταματήσει καί νά
άνασταλεί.
- 'Όχι, θά ηθελα νά διασαφηνίσετε αύτό πού είΠατε γιά τή
χρονικότητα αύτή στήν όποία άναφερθήκατε ηδη μιά φορά, καί
Θά τήν προωθήσω ισως ως τό τέλος μετά, άλλά, σάν χειρονο­
μία άπειλής, έΥγράφεται πρός τά πίσω.
πού προϋποθέτει, μού φαίνεται, άναφορές πού θέσατε άλλού
σχετικά μέ τόν λογικό χρόνο,
Αύτή 11 πολύ είδική χρονικότητα, πού τήν όρισα, μέ τόν ~ρσ
σταμάτημα, καί πού δημιουργεί πίσω της τή σημασια της, ,εινα~
αύτή πού κάνει ' τή διάκριση άνάμεσα στή χειρονομία και στο , '~κoύ~τε: ?Ύ1μείωσα εδώ τή συρραφή, τήν ψευδο-ταύτιση, πού
ένέργημα, , ε τ' ν τε- υπαρχει ~ναμεσα σ' αυτό πού όνόμασα χρόνο τελικής παύσης τής
Έκείνο πού εΙναι άξιοσημείωτο - αν παρακoλoυ~ησα~ η, χειρονομιας, καί σ' αυτό πού, σέ μιά αλλη διαλεκτική πού όνόμα­
λευταία παράσταση τής w
Οπερας του- Π'
εκινου - ειναι ο τροπος
, , σα, διαλεκτική τής ταυτοποιητικής βιασύνης, οάζω σάν πρώτο
πού παλαίβουν. Παλαίβουν όπως παλαιυανε ο οι σ ο
'Ε!. "λ ' "λες τις επσ-
_ ~λ~~Oδ,δη~αδή ,τή στιγμή τού βλέπω. 'Αλληλοεπικαλύπτονται,
, , "πη' ματα Φυσι
χές, πολύ περισσότερο με χειρονομιες παρα με χτυ , '- ει- ,~ ,εν ειναι ασφαλώς ταυτόσημοι, άφού δ ενας εΙναι άρχικός
και αλλος τελικός .
κά τό -θέαμα τό ιδιο ' άρκείται σέ μιά άπόλυτη κυριαρχια των Χ

Scanned by CamScanner
Ι5.ι
z...tK ιΙΛΚΑΝ Ι "'ε~ΙΙN 155
... ι ΛΡιο ιι
τι εlΝΑI ΠΙΝΑΚΑΣ
νΑς πούμε κάτι ί1λλο γιά τό όπ.οίο δέν ιιπο' ,
λ '
εtΨ~Ι· ~ρo:oυ,
'
τ~"ς απα~α\'τητες
, ~ .
λεπτομέρειες. ρεσα να δισσ
ω , έ λ~ , , άρχει τό προφυλακτικό εΙναι: θά λέγαμε, άλλο-
'Ε
ίνο που υπ "> , 'λλ
Αυτο\' Το\ο χρονο του 6λέμματος. τόν τελικο' χε , w όκειται γιά το κερατο , απο κορα ι η οχι, η για
W W v ,

• " ,
' >
Που αΠΟπερ , θ χο ειτε πρ
πα ητ~ ,
" ""
, ατα πού ή δψη τους ειναι πιο φανερη, οπως η
,
νη μ ια χειρο"ο μια.. τον συσχετίi::.ω αυ σηιρά ιι' ε ~
. . . Τ ' '~ λ ' . . . κει.νο Που λει
ατω~
'
, ., χίλια αλλα πραγ~ πεοιγράφει ό Varron, νομίζω - είναι ενας φαλ-
το καιω ματι, ο Q εμμα καθαυτό . όχι ιιό"ο ' , ι) για .cula res που '- θ ' , θ ' e. 'ζ
tιιφι , , ' λ' Γιατί εφόσον καθε αν ρωπινη επι υμια υασι ε-
,>
• ~ '1 '1 • ,. . • αποπερατωνε ι '
Xt\tttml, {ιΝ\α και την καθ ηλcί)"Η. Κοιτιi.:;:τε αυ' ' .- .. l1Ι" λ ος,
' πολυ απ α. , λ ' ,
• ..- .1:.. . ' .. - _ ~ •~ του';, τους Χορ '_ , , χισιιό τό ιιάτι ασκεί τη ειτουργια του τη φαρμα­
γι α ΤO\.' ~ I.. ...~oιoυ ':> σας μιλουσα, Ειναι παντα ΤΟ"ιοιιέγο . > • ου':, στον ευνου.. δ λ ' " , ,
.,..,. . ' ' . .. . ~. • ' .
",,,, ι ρα xρo\ oυ~ παυ mι; u..~OU ο ι 1)θο;τοιοι σταιιατο ύ ν .
. " ι απο
. .ιιιά ται , ' , ' θετικη' καί δχι άπλώς ε εαατικη οπως μεσα στη
κερ 1 1 tl1' επι , " , λ' '"
. . '
καρισμενη σταση.
• Τ· ... " . . σε μια ιιπλo~
ι, ει\'αι ((\)το το ~ι{άλιl'ιια αύτο',... '.
" ' 'γ , χουν ανάιιεσα σ αυτα τα φυ αχτα, μορφες οπου
φ υmι
• - . • - " " ο χρονο c . , παρενα lιάτι αντίδοτο.
. ;-
- Ειναι , θ' Μ ' ό
ομοιοπα ητικο. ε τ
:ίαΙ'οη; τη; ~-tι\'ηαης; Δε\' είναι τίποτε Ctλλo από τι'ι σ~\'1ινευ' - διαφ α ινεται ~ " " λ '
~ ,~ ,ος, . ουσα , του'το καταφέρνουμε να εισαγαγουμε τη εγομενη προ-
~~,~ :ια . ;τοι .αυ:ι<η.α~αι 0:0 :;εΥψιασμα το υ κακου
ματιου από ,
. ', .' . • <. • _ •
τεχνασμα

το~ Of,!::!ψα, στο "α το ;;Όρκι σει . Το κακό μάτι. είναι τό fascI'nu m! φυλακτικi] λειτουργια . "" v ,

>. φτόιιουν δη , παραδείγματος χαρη στη ΒιΌλο, θα επρεπε να

α~'TO:rot:
.... ~ ,.". .... #'

~H ~:'''Π~')01ι :α σταμ~τα Τ;1\' ~ι:ηση καΙ κυριολΕ'ι!τικά

#

να ιr.·:oται"θ τη ~ωη. Τη στΙΥμη που το υποκείμε\'ο σταιιατάει.

- . .

, '
υπαρ
_χε .
'-
, v "Υ ,
χουν χωοία δπου τό μάτι θα εφερνε γουρι.
,παρχουν μερι-
,, v Τ' ,
Cιαι·:ό:ΤΤΌ"τα; ηi χειρο"ομία του . \'εκριΟ\'εται. 'Η λειτουρ);ία ά\'­ κά mnιεία δπου ταλαντεύ:τι~α -, σ ι~oυρα o~ω~ οχι. ? ματι ~o-
αεί νά είναι προ φυλακτικο , αλλα παντως δεν ειναι γουρικο, ειναι
τί-ζ :Jή . αι-τί-κί\'lση αυτού τού τελικού Ο1ιμείου , εΙ\'αι τό fasci- ~ααυσoύζικo. ΣτιΙ Βίολο , αλλά καί σt11ν Kαι\rή Διαθήκη, καλό
nurn. καί Ccrοτελεί αχριοιο ς μι ά από τίς διαστάσεις δ:του άσ-ι..εί­ μότι δέν ύπάρχει , κακά μάτια ύπάρχουν σ' δλες τίςΥωνιές.
-CΤΙ t?..μroα η ΙCϊ,(ύ ; του Ολέμματο ;. Ή στιγμ11 του ολέπειν δέν μπο­
ρεί ,τ'i .--αρέμΟει εδ(ο :ταρά σάν oυQQ a1i , σύνδε011 τού φα\"ίαστι- Ζ. Α. MILLER - ι\ι[ α ς έξη γιίσατε έδώ κι αρκετά μαθήματα στι τό
1~ ί! χαί τού ~uooioL:-!oϊI . καί ε:ταναλαμΟ άνετα.ι μέσα σέ μιά δια­ 6:roxr(llEVo δ6, μπορο ύμε νά τό έ1ιτοπίσο υμε μέσα ση] διάσταση
λεΖ-m.τη. αι-τό τό εΙδο; ϊ.ΡΟ"ΙΚ11 ; :τροόδου πού oνoμά~εται οιασύ­ πϊς :rοσότητας 1j το ύ μέτρου, σ' εναν χώρο καρτεσιανό. 'Από τήν
'\,1 1. q:ό ρα.. :ο! ίγηση :τρό ; τά μ.-τρό ς, πού, κ αταί,11γ ε ι στό fascinum. 5.)).η μεριά, ειπατε δη Ι] ερ έυνα τού i\-Ιερλώ'ΠΟJrτιJ σvνέπι.;ττε μέ
~E",.θ\"O :το ύ ύ:τογραμμίζω . είναι 11 .--J.ή ρης δίάΚΡΙ011 του σ-/:oπ ι~ Π] δικι] σας, ύποστηρίξατε μάλιστα δτι έθετε τά όρόσημα τού
χσ~ ε.l--iδοl! σΕ CϊI.έση μέ τό :τ εδίο τό έ:τιγj~ητικό , τό y~.ητικ? , τ~ ασυ νείδητο υ ....
7] μΠΟ\'. ' Α\τίθ ετα CL-Τ' αι.'τό τό :τεδ ίο , στό O''':O:ΤΙΚ~ :τ εδ~o το
~σ;..ati~"Ο δέ.' είναι ουσι αστι κ ά ιL-τρ oσδ ιόριστo. Τό υ,πo,:ει~~ε.·o Δέ... είπα αυτό . Διατύπωσα την ύπόθεση δτι τά κάποια ίχνη
-..τu Κ:~
εi - . :τροσδ ιoρισμ.εvo
. D ω.εκτικα " το' \' "'ωoισuo
α.="'0
.' ι. _ . το\' ιδιο
_ Cι.~ό :n'1V _άσυνείδητη σαΌούρα πού ύπάρχουν ατίς σημειώσεις του
'- ooh:Eι Tήv τομή του
~σσ :τοοσδ - ' δη' το, οαΟ''':α\
α, δηι.α "'" 'ο στοιχειο
. ' Ο' ~α,ΤO:' ε~ϊ.α\~ ίσως όδηγ11σει νά περάσει, ας πούμε, ατό πεδίο μου.
~ ; =- . - , "
::οι: το OJ~ εϊσα:γει .
' 1za\,o:rotηθη' 'Jr. ατ ε κά..-τω-
•
-τεοισσοτερ ,
:::'- Αλλα δεν είμαι οέοαιος γι' αυτό.
ΤελείΊ::);; - Σχεδό.....
-: Συνεχίζω. Λοl.Jίόν, αν ό Mερλώ-Πovτύ προσπαθεί νά ανα-
~ , ο ύ τo~oθεrεί- Τοεl /'ει το' ο ι '''α ' - •• , " "Ε: εν " α
F W ~ HI - Άcnσσ""- r.ατά uroo- εvα φαινομενο :r '" • '-- t' , . : : ρτεσιανο χωρο, το κανει μηπως για να ανοι",ει ,
. . ~'-"- , .!
. c., , . - , :> ,.' οί.ιτισuό, και :το υ χ~ρo ~περoατικό της σχέσης πρός τόν "AJλο; "Οχι, τό κάνει για
- l!4(r.y.:K: r.11.t το ΚαΥ.ο μαrι, στον μwcrιειωω :r , . ασία:
.,. , , . . , Ύ ' · u ta' /..•ει το υΟ".Ί'ια :rQoar ~ να ~ασει στή
σ α υ τ' -. "
διάσταση τή λεγόuενη της διϋποκεψενικότητας, ή_
εiτ.'α! 70 :τtXJQ;τ:~.azτι;ω ματι. :rαρχει . . -, " . ι uf uIa
~ .; 'Jαι' ""~υ ' συνδεεται , οχ , . , η Το υ ~.εγoμενoυ προαντικειμενικού αγρωυ, πρωταρχικου
:ro r:, • • " .
r..ρα:τα G α oρισμ.εvo ()ιασrημα r. • • ..,
~o~uov. Αύτό μέ όδηγεί-νά σας οωτήσω αν τό 'Ορατό καί τό
::αι5aη, ω,;..ά μi μιά κ{vηση.
Αορατο σας παρακινεί νά ά)λάξ~ε κάτι στό li.ρθρo πού δημο-

Scanned by CamScanner
 · " '.:

156 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11

σιεύσατε γιά τόν Μωρίς Μερλώ-Ποντύ σ' ενα τεύχος τών Σύγχρο­
νων Καιρών;

)Απολύτως τίποτε.

11 Μαρτίου 1964

Scanned by CamScanner
Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
, ΚΑΙ Ii ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ

Scanned by CamScanner
 Ι'

ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛ ΥΤΗ

Προολήματα τής μεταΟίΟασης.

Ό σκοταδισμός στήν άνάλυση.
Ablata causa.
Ό ~λλoς ήδη έκεί.
Τό άσυνείδητο εΙναι άπέξω.
<Ένα αρθρο τού International Journal.

Γιά νά μέ απαλλάξουν από τό νά ζητάω δλη τήν ωρα σπίρτα

μού εφεραν ενα κουτί, μεγάλο δπως ολέπετε, πάνω στό όποίο
είναι γραμμένη αυτή ή φράση - ή τέχνη τού ν,' άκούμε, σχεδόν
ίσοδυναμεί μέ τήν τέχνη τού νά μιλάμε καλά. Ή φράση αυτή μοι­
ράζει τά καθήκοντά μας. "Ας ελπίσουμε δτι θά σταθούμε δσο
γίνεται στό ϋψος τους.
Σήμερα θά διαπραγματευθώ τό θέμα τής μεταΟίΟασης. Θά τό
προσεγγίσω δηλαδή, ελπίζοντας δτι θά καταφέρω νά σάς δώσω
μιά ιδέα τήςεννοιάς της, σύμφωνα μέ τό σχέδιο πού σάς ανήγγει­
λα στή δεύτερή μας συνάντηση.

Στήν κοινή γνώμη, ή μεταοίοαση παριστάνεται ώς θυμική κα­

τάσταση. Μέ τρόπο αόριστο, τή χαρακτηρίζουν θετική ή αρνητι­
κή. Είναι γενικά αποδεκτό, σχι δίχως κάποια οάση, δτι ή θετική
μεταοίοαση είναι ή αγάπη - ώστόσο, πρέπει νά πούμε, δτι αυτός
ό δρος, ετσι δπως τόν χρησιμοποιούν, ισχύει εντελώς κατά προ-
, ο

σεγγιση.

<ο Φρόυντ εθεσε, πολύ νωρίς, τό ερώτημα τής αυθεντικότητας

:ή~ αγάπης τέτοιας πού εμφανίζεται στή μεταΟίΟ,αση. Θά πούμε
αμεσως δτι ή γενική τάση ύποστηρίζει δτι πρόκειται γιά ενα εί­
δος ψεύτικης αγάπης, γιά κάποια σκιά αγάπης. <ο Φρόυντ, αντί-
ο θε;α, δέν εριξε κατά κανέναν τρόπο τό οάρος πρός αυτή τήν κα­
τευθυνση. Δέν αποτελεί δευτερεύον ενδιαφέρον- στήν εμπειρία

Scanned by CamScanner
 Ζω
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜ/Νλ 161
,,1'10/1 f/APoYXIA ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΗ
της μεταβίβασης τό νά προωθήσουμε, μακρύτερα ~ . ' α' γνωμοδοτήσουν στό θέμα τής μεταβίβασης,
προ ω θ η ηκε ποτε α οτε , τ ερωτημα τί όνοl!άζε
'θ ' "λλ ό" , ισως •,απ')1υοο , όδηγtιθηκαν ν ", "
Π O ιJ , Ida MadaIpine, προχώρησε ?σο γινετ~ι π~ρ~σσ~τερo ~ν
" . h .
αγαπη, elne ec te Llebe.
ται αυθε
ντικη
μι ά, η ά δ θρώσει τη μεταβιβαση προς αυτη την κατευ­
Γιά ηiν αρνητική μεταβίβαση , εΙναι πιό προσεκτικ' , άπόπει~α ν ιαΡ"ν εΙναι ,η' αξία της - πρόκειται γιά ένα πρόσω-
τρημένοι στόν τρόπο μέ τόν όποίο τήν αναφέρουν οι: δΠ~O με- θυνση· ,
. οποια κι α δ"
άρικο _ λέμε άμέσως δτι εν μπορουμε κατα κα-
- ,
'ζ "" ,και εν τη' πολυ πεισματ , " θ'
ταυ τι ουν ποτε με το μισος. Χρησιμοποιούν μάλλον ' " ν ΠΟ , ά δεχτούμε τήν άκραια αυτη τοπο ετηση.
'" , " , Τον ορο αμ
φισημια, ορο που , περισσοτερο ακομα καί από τόν πρώ
' , "
,- νένα" τροπ,? ~λλως τό έρώτημα δέν μπ'ορεί νά λυθεί μέ μιά τέτοια
πτει πο λλ α πραγματα συγκεχυμενα που ό χειρισμός του δ'
το, καλυ
; Oυ~ως η ,Ακόμη κι άν επρεπε νά θεωρήσουμε τη μεταοίβαση
ναι πάντοτε ό κατάλληλος. ς εν ει- προσεγγιση. , . - , -
. , ,; α π ο'ίόν της αναλυτικής καταστασης, μίτορουμε να πουμε
_ ~ά πούμε μέ μεγαλύτερη όρθότητα 'δτι, ή θετική μετα6'ί?
ιυαση
~αν ,εν ~σταση αύτή δέν είναι δυ~ατό νά δημιουργήσει άπό τό
> " , _ ' " _ ,
ειναΙ -ΟΊ:αν εκεινον για τον οποιον προκειται, τόν αναλυτη' , δτι η κατα , " λ' , ,
, '. " '" ", , στην τίποτα . τό φαινόμενο, καί δτι, γ~α να :~ προκα _εσει π~~ει ~α
~ερι.)ττω~:.αυτη " το;' εχει ~α~εις παρει απο καλό, δπως λέμε _ ύπάρχουν, εξω απ' αύτήν, δ,υν<;~oτη~ες; η η παρουσες στις ποιες
αρνητικη , οταν τον εχει στο ματι.
θά δώσει τήν ίσως μoναδ~κη συ~θε~ τους., " " ,
,Ύ~άρχει ~αί μιά ~λλη χ~ήσrι., τού δρ~υ"μετα~ί6α,ση πού αξίζει Αύτό δέν άποκλείει διολου, εκει δπου δεν υπαρχει στον ορι-
να τη διακρινουμε, οταν λε~ε οτι δομει ολες τις ειδικές σχέσεις ζοντ: α αναλυτής, νά μπορεί ν~ ~~άρχo~ν, καθ~ρά,_ έπoπτ~?εις
πρός αύτόν τόν άλλον, πού ειναι ό αναλυτής, καί δτι ή αξία δλων μεταβίβασης δο,μή,σιμε ς α,κριβ~ς ~π~ς το ~αι~ιδ~ ~ς ~ετ?-oιoα-
τών σκέψεων πού περιστρέφονται γύρω απ' αύτή τή σχέση πρέπει
νά συνδηλώνεται μ' ενα ειδικό σημείο επιφύλαξης. 'Απ' δπου ή
εκφραση - πού μπαίνει πάντοτε σέ ύποσημείωση, σάν ενα είδος
σης μέσα στήν αναλυση. Απλως ο αναλυτης με το να τις ανακα­
λύψει , θά επιτρέψει νά τούς δοθεί ένα μοντέλο πειραματικό, πού
δέν f1ά είναι καθόλου αναγκαστικά διαφορετικό άπό τό μοντέλο
<
παρένθεσης, αποσιωπητικού, ισως καί καχυποψίας, δταν αναφέ­ πού θά όνομάσουμε φυσικό. 'Έτσι τό νά κάνουμε νά αναδύεται ή
ρεται σχετικά μέ τή συμπεριφορά ένός ύποκειμένου - είναι τε­ μετα6ί6αση μέσα στήν ανάλυση, δπου βρίσκει τά δομικά της θε­
λείως μέσα aτή μεταΌίΌαση . Αύτό ύποθέτει δτι δλος ό τρόπος τής μέλια, μπορεί κάλλιστα νά είναι ό μόνος τρόπος νά εισαγάγουμε
αντίληψής του είναι επαναδομημένος πάνω στό ύπερέχον κέντρο τήν καθολικότητα της έφαρμογης τής εννοιας αυτής. Θά αρκέσει
της μεταβίβασης. τότε νά κόψουμε τό κορδόνι άπό τό στοίοαγμά της ατή σφαίρα
Δέν προχωρώ περισσότερο γιατί ή διπλή αύτή σημασιολογική τής ανάλυσης, καί περισσότερο ακόμη από τήν προσκείμενή της
δ6ξα.
επισήμανση μού φαίνεται γιά τήν ωρα αρκετή. _
Δέν θά μπορούσαμε βέβαια, μέ κανένα τρόπο, νά αρκεστoυ~ε "Ολα αύτά, δέν είναι στό κάτω-κάτω πάρά κοινοί τόποι.
σ' αύτά, εφόσον ό σκοπός μας είναι νά έξετάσουμε τήν εννοια της "Ομως αξιζε τόν κόπο, ατήν είσοδο, νά τοποθετήσουμε τά δριά
της.
μεταβίβασης. , '
'Η εννοια αύτή είναι προσδιορισμένη από τή λειτου?για ~oυ
εχει μέσα σέ μιά πράξη . 'Η εννοια αύτή κατευθύνει τον τρ~ΠO 2
" - , 'Α' ' όπος μεταχειρι-
μεταχειρισης των πασχοντων. ντιστροφα, ο τρ
σής τους ύπαγορεύει τήν εννοια. , ' "δη
Ή_ εισαγωγή αύτή εχει σκοπό νά σάς ύπενθυμίσει ότι ή έξέτα­
Μπορεί νά φανεί δτι εδώ, από τήν πρωτη προσεγγιση. Τ1. χι ' ση των θεμελίων της ψυχανάλυσης προϋποθέτει ότι θά φέρουμε
, _ < " " ", εταΕ. ιΌαση εΙναι, η Ο •
μιά κάποια συνοχη' uναμεσα
λι "
L ' "ζ
στις μει ονες εννοιες που τη
θ εμε-
V , ,

απανταμε οριστικα στο ερωτημα αν η μ u , μά- ωνουν Η συνοχ' ' " δ ' ό "ό-
, , , λ' , " ..
δεμένη με την ανα υτικη πρακτικη, αν ειναι
προϊόν της και
'είς
. προ" ' " η αυτη φαινεται η η στον τρ πο με τον ποιο
V

λιστα τέχνημά της. "Ανάμεσα στούς πολυάριθμους συγγραφ σεγγισα την εννοια τού ασυνείδητου - πού, όπως θά θυμζ:ιστε,

Scanned by CamScanner
 162
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι Σει.ιIΝλI Ι
< rι
δέν μπόρεσα νά τήν ξεχωρίσω άπό τήν παρουσία τού ό. λ _
Παρουσία to,j άναλυτή - εΙναι ενας πολύ όμορφο ς ;α υτη .
θά ήταν άδικο ν(l τόν πεοιορίζουμε σ' αύτό τό εlδος δ ~oς: πού
κτου κηρ' , • ό .ι. ό - . ακρυ6ρε _
_ , υγματος, ,σ αυτ τι) ορωδες οιδημα, σ' αύτό τό λι ά
γλοιωδες χάδι, που τόν ενσαρκιονει ενα 6ι6λίο πού κυκλ ό γ κι
μ' αύτόν τόν τίτλο. οφ ρησε
Ή παρουσία τού άναλυττl ε{ναι, ή ϊδια μιά εκδη'λω
ά 'δ ~ , ,. , ' ση
συνει ητου ~τσι που ΟΥταν , στις μέρες μας, εκδηλώνεται σέ κά-
ποιες συναντησεις σάν αρνηση τού άσυνείδητου - εΙναι μιά τά
όμολΟΥημένη μέσα στή σκέψη πού διατυπώνουν όρισμένοι - αύ~~
~κριoως π_Ρέπε,Ι νά ~υμπεριλη,φθεί στήν εννοια τού άσυνείδητου.
Εχετε εδω μια ταχυτατη προσοαση στή διατύπωση πού εσαλα
στό ,:ρώ~o Π,λάνο, μιάς κίν_ηση,ς ~oύ ύπoκει~ένoυ πού δέν άνοίγει
παρα για να ξανακλειστει, μ εναν όρισμενο χρονικό παλμό _ κείμενο, πού εμφανίζεται τή στιγμή σπου ή άμφιδολία άναγνωοί­
παλμό πού τόν ξεχωρίζω ώς ριζικότερο άπό ττιν καταχώρηση μέ­
σα στό σημαίνον , πού άναμφίοολα τόν αίτιολογεί, άλλά δέν τού
ε{ναι πρωτογενής στό επίπεδο τής ούσίας, μιά καί γιά ούσία μέ
προκάλεσαν νά μιλήσω.
Ύπέδειξα μέ τρόπο μαιευτικό, εριστικό, στι θά πρέπει νά σλέ­
που με μέσα στό άσυνείδητο τίς επενέργειες τού λόγου πάνω στό
ύποκείμενο - άφού είναι τόσο ριζικά πρωτογενείς ωστε άποτε­
λούν καθαρά αύτό πού προσδιορίζει τήν ύπόσταση τού ύποκει­
μένου ώς ύποκειμένου. Ή πρόταση αύτή προορίζεται νά άποκα­
ταστήσει τό φροϋδικό άσυνείδητο στή θέση του. 'Ασφαλώς τό
άσυνείδητο ήταν παρόν άπό πάντα, ύπήρχε, δρούσε πρίν άπό
τόν Φρόυντ, άλλά εχει σημασία νά ύπογραμμίσουμε στι σλες οί
εκδοχές πού δόθηκαν πρίν άπό τόν Φρόυντ, γι'αύτή τή λειτουρ­
γία τού άσΥνείδητου, δέν εχουν τίποτα τό κοινό μέ τό άσυνείδητο
τού Φρόυντ. . ,
Τό πρωταρχικό άσυνείδητο, τό άσυνείδητο λειτουργια ,άρχαι­
κή, τό άσυνείδητο παρουσία σκεπασμένη μιάς σκέψης .:τo~ τοπο­
θετείται στό επίπεδο τού όντος προτού νά άποκαλυφθει, το μετα:
φυσικό άσυνείδητο τού ~Eντoυαρντ φόν Χάρτμαν - σπ~ς καί ν~
άναφέρεται σ' αύτό ό Φρόυντ μ' ενα επιχείρημα ad homl~em - Τ
άσυνείδητο κυρίως σάν εν~τικτ? -
ό
δλα αύ:ά δέν, έχουν τ~πoτε :ι
κοινό μέ τό άσυνείδητο του Φρουντ, άπολυτως τιποτε - οποιο
αν είναι τό άναλυτικό λεξιλόγιο, οί διακάμψεις του, οί μεταλλα-
10 11 ΠΛI'ΟΥ1.,ΙΛ 1ΌΥ ΛΝΛΛΥΤ/Ι 16)
, ές "(ου, - δέν εχουν τίποτα τό κοινό μέ τήν έμ.-τειρία μας. ΚαΙ
~ω"(άω έδύ) :τούς άν~~,.υτές -, [χετε, ,,:ο,τέ, Ι!ο:ω κα~ γιά μιά μ6νο
στιγμή, τ6 α'ί~Oημι ( ΟΤΙ μαλ'!-ςετε τ~ ςυ~η του ένστικτου;
ΥΕκανα στην ('1ν~κoί":.ωση μου της Ρωμης, μιά νέα σύζευξη μέ
τό νόημα τής φρουδικης άνακάλυψης. Τό (.Lσυνείδητο εΙναι τό
lίθρoισμα t<i'JV επιπ"(ίJσεων τής όμιλίας πάνω σ' ενα ύπσ/.είμενο
_
στό επίπεδο εκείνο όπου, τ6 ύποκείμενο, σχηματίζεται ά..-τό τί~
Του
επιπτώσεις τού σημαίνοντος. Αύτό δείχνει ότι,μέσα aτόν δρο
ύποκείμενο - καί γι' αύτό τόν ύπενθύμισα στην άρχή - δέν δηλώ­
νουμε τό ζωντανό ύπόστρωμα πού χρειάζεται στό ύποκειμενΙΥ.ό
φαινόμενο, ούτε κανενός ειδους ούσία, ούτε κανένα Άv τής γνώ­
σης μέσα στό δευτερογενές Τι πρωτογενές πάθος του, ούτε κάν
τόν λόγο πού θά ενσαρκωνόταν κάπου, ά/λά τό καρτεσιανό υπο­
ζεται σάν οεοαιότητα - μέ τή διαφορά όμως ότι, μέ τη δική μ"α ς
προσέγγιση, οί οάσεις τού ύποκειμένου αύτού άποκαλύπτονται
πολύ πιό πλατειές, άλλά, ταυτόχρονα, πολύ πεοισσότεοο υπό­
δουλες, ώς πρός τή δεοαιότητα πού δέν την π~χαίνε;. Νά τί
είναι τό άσυνείδητο.
Ύπάρχει ενας δεσμός άνάμεσα σ' αύτό τό πεδίο καί aτή στιγ­
μή, στιγμή τού Φρόυντ, σπου άποκαλύπτεται. Αύτόν τόν δεσμό
έκφράζω, παραοάλλοντας τό διάοημά του μέ τό διάδημα ένός
Νιούτον, ένός Άινστάιν, ένός Πλάνκ, διάδημα ά-κοσμολογικό,
μέ τήν εννοια στι σλα αύτά τά πεδία χαρακτηρίζονται άπό τό ότι
χ~ρ~ζoυ~ μέσα στό πραγματικό ενα αύλάκι καινούργιο σέ σχέση
με ;η γνωση πού θά μπορούσε κανείς νά άποδίδει προαιώνια στό
Θεο.
Μέ τρόπο παράδοξο, ή διαφορά πού έξασφαλίζει τήν πιό δέ-
.. 6αι~ έπιοίωση τού πεδίου τού Φρόυντ, εΙναι ότι τό φροϋδικό
πεδιο είναι ενα πεδίο πού, από τή φύση του χάνεται. Γι' αύτό ή
π~ρ.?υσία εδώ τού άναλυτή εΙναι άναντικατάστατη, σάν μάρτυρα
αυτης τής άπώλειας.
θ ~' αύτό τό επίπεδο, δέν εχουμε τίποτα περισσότερο νά ώφελη­
~υάμε - γιατί εΙναι μιά σκέτη απώλεια πού δέν καλύπτεται τελι-
κα
ό
πό κανε'να
' 'δ ε' Υ' , 'ξ ,
κερ ος, κτος κι αν προκειται για το αναπαρσι-
~ της μεσα στή λειτουργία τού παλμού. 'Η απώλεια συντελείται
ναγκαστικά μέσα σέ μιά ζώνη σκιάς - πού τή δηλώνει ή λοξή
Scanned by CamScanner
164 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι IEM1NAPJO 1I ΠΑρΟΥΙΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΗ 165

γραμμή μέ τήν όποία διαιρώ τούς τύπους πού εκτυλίσσOVΤα ατικη' αυτής τής ανανέωσης τής συμμαχίας μέ τήν άνακάλυ-
γραμμικοί , άΥιίκρυ σέ κάθε εναν άπ' αύτούς τούς δρους, άσυνε~~ συΟΤ ού Φοόυντ. Αυτο, , δ ειχνει
' οτι την αιτια του
U , α συνει'δ ητου -
" -

δητο , Ε.ίτανάληψη, μεταΟίΟαση. 'Η ζώνη αύτή τής Cι)τώλειας συν ι_ ~η, ΤOλέ.ιϊ~ε καλά δτι έδu) τή λέξη αίτία (cause), πρέπει νά τήν
:τάγε: αι μ~.ι~α: ώς ~ρός,τ~ γεγoνότ~ αυτά τής αναλυηκής πρ~_ και
• "
ούμε στήν αμφισημια της: υπΌ
, , θ εση :τρος
. υποστηρι
, . ξη, αι
"J..α.
εννο , . " • 'δ - ά 'δ '
κτικης , κ~ι μ~α ogtOf1Eνη ενισχυ_~ του ,σκοταδι?μΟ,ύ, πολύ χαρα­ • ' ση~ λειτουργια αιτιακη στο επl..-τ:ε ο του συνει ητου - την
ει-τ:ι
κ~ριστι~η της καταστασης του ανθρωπου στην εποχή μας τής , ία :.(cause) αυτη
, "οφει
' ).ουμε e.υασικα' " ') e.'
να τη συ, ..αμυανουμε σαν
,
δηθεν :τι.ηροφόρησης - σκοταδισμού , γιά τόν όποϊο , χωρίc νά
αιΤ
ά χαμένη ύπόθεση (cause per d ue.
) Κ' , , Ι
αι αυτη ε ναι η μονη πιθα-
. ,
μι " " δ'
ξέρω καί :τοί.ύ γιατί, ύποl.ογίζω π())ς στό μέnον θά φανεί ~πί­ νότητα πού εχουμε να την κερ ισουμε.
σ: ευτ_ος . ~ ~ ρόλο; ~oύ, :τήρε ή '}'υΥ.ανω.υΟΤ) μέσα στή διάδοση Γι' αυτόν τό λόγο τόνισα ίδιαίτερα, aτήν παραγνωρισμένη εν­
αυτου του uq;ou; :του αυτοα)τοκαι.ειται amencan way of life Elvat νοια τής έπανάληψης, τό ελατήριο της συνάντησης πού πάντοτε
azgLOUJ; αυτό πού δηί.<.ί)νω μέ τόν δρο σκοταδισμός, καθόσον χα­ άποφεύγεται, τής χαμένης τύχης. Ή λειτουργία τής CιπOtU"I.Ca;
ρακτηρίζεται Cι..ϊό τήν Ε..ϊανεκτίμηση EννoLUJV, πού εχουν Cιπoρρι­ οοίσκεται στό κέντρο τής αναλυτικής επανάληψης. Τό rendez-
q:θεί EbUJ καί :τολύν καιρό στόν τομέα τής ψυχανάλυσης, δπως ή y~us πάντα χάνεται - αυτό συνιστά, ώς πρός τήν τύχη, τή μα­
ύ:τεροχή TUJV i.ELtougywJV τού εΊιJ). ταιότητα της έιϊανάληψης, τή συστατική της άπόκρυψη.
Γι' αυτόν τό IiYfo, λοιπόν, τήν παρουσία τού ψυχαναλυτή, ά-ίτό Ή εννοια της έιϊανάληψης μας κάνει νά σκοντάφτουμε aτό δί­
τήν ίδια τήν :τί.ευρά δπου εμφανίζεται ή ματαιότητα τή ς όμιλίας λημμα: η νά άποδεχτς>ύμε άπλά καί καθαρά τήν άνάμιξή μας σάν
του , όφείί.ουμε νά τή συμ.ϊεριλάΟουμε στήν εννο ια τού άσυνείδη­ άναι.υτU)ν στόν έριστικό χαρακτήρα τής άσυμφωνίας κάθε Ε-/.θε­
του. Ψυι.αναλυτέ; τού σήμερα, είμαστε ύποχρεω μένοι αυτή τή σης της εμπειρίας μας - ή νά λειάνουμε τήν Εννοια στό επίπεδο
Οί'.ουριά νά τή λογαριάζουμε μέσα στί; εργασί ες μας, σάν. τό ca- κάποιου :τράγματος πού θά ήταν άδύνατον νά αντικειμενοποιή­
put mortuum τής ανακω.υψης τού ασυνείδητου. ΔικαιιJNει τή σουμε, παρά μόνο μέ μιά ύπερ6ατολογική άνάλυση τής αίτίας.
διατήρηση, στό εσωτερικό τής άνάλυσης, μιας συγκρουσιακής Θά τή διατυπιJJναμε μέ 6άση τήν κλασική διατύπωση: ablata
το:τοθέτησης , άναγκαiας γιά τήν ίδια τήν ϋπαρξη τής ανάλυσης. causa tollitur effectus - δέν θά είχαμε παρά νά ύπογραμμίζαμε
~Αν εΙναι άί.ήθεια Ότι ή ψυχανάi.υση Οασίζετυ.ι πάνω σέ μιά τόν ένικό τή ς πρότασης, ablata causa, 6άζοντας aτόν πληθυντικό
θεμεί.ιακή σύ"{ι:ρουση, πάνω σ' ενα αρχικό καί οαθύ δράμα ιjJς τούς ορους τής ύ.πόδοσης, tolluntur effectus - πράγμα πού θά σή­
:τρός όί.α όσα μ.'!ορούμε νά 6άi.oυμε κάτω από τήν έιϊικεφαλίδα μαινε δτι τά άποτελέσμα τα δέν ύγια ίνοvν παρά μόνο οταν ή αΙτία
ψυ/.ι;ι.ό , ΤΙ άνανέωση πού ανέφερα, καί πού όνομάζεται ύπενθύμι­ Ι:Πoυσι~ζει. "Όλες οΙ επενέργειες ύπόκεινται aτήν πίεση μιας τά­
ση τού Πf:-όίοv %αί της λεΙΤΟ1Jργίας της δμιλίας %αί της γλώσσας ξης που ξεπερνα τό γεγονός, αίτιακής πού ζητά νά μπεί aτόν
στήν ψυχαναλvτική έμπειρία, δέν εχει τήν αξίωση νά ε{ναι μιά χορό Τ,ους, ~) λά, άν 6αστιόντουσαν καλά άπ' τό χέρι, σπως aτό
όριστική θέση, όJς πρός τό άσυνείδητο, αφού ε{ναι ή ίδια παρέμ- τραγουδι, θα έμπόδ ιζαν τήν αΙτία ν' ανακατώνεται aτόν συρτό
τους.
6αση aτή σίrΓι:ρoυση . Ή αμεση σημασία τής ύπενθύμισης αύτής
συνίσταται aτό ότι ε-ι.ει Τι ίδια μιά μετα6ιβαστική πρόσπτωση. ΚΙ δ' Στό, σ~μείo αυτό , πρέπει νά όρίσουμε τήν άσυνείδητη αΙτία,
αίπό εχει άναγνωρwτεί καί άπό τό γεγονός δτι μπόρεσαν νά κα­ ~ι σ,αν ον, ουτε σάν ούκ ον - δπως κάνει, νομίζω, δ Henri ΕΥ,
τώ.αγίσουν στό σεμινάριό μου πιίJ'ςπαίζει, σέ σχέση μέ τό ακροα­ ουκ, ον,τη-
"~ δυνατο' τητας. Αυτη
' 'ι ν ~"- '
ε ναι μη ον, ωιΟ
' , ~.-
την ωιαγ ρευση
ό
ττιριό μου, ~να ρ6l.ο πού θfΛJJρ είται άπό τήν όρOoδoξiα τής ψυχα­ ~oυ φερ;ι::ι στό εΙναι ενα ον παρά τή μή-ελευσή του, εΤναι μιά
ναί.υτικής έταιρίας σάν eπικCνουνος, έπειδή παρεμβαίνει μέσα ,ELtOug,JLa του- άδ' , 'ό - λ ' , e.
e ό ι υνατου πανω στο ποιο θεμε ιωνεται μια υε-
υαι τητα.
στή μεταβίβαση. Λοιπόν, όχι μόνο δέν τήν αρνούμαι, αλλά ή
πρόσπτωση αύττl μού φαίνεται πραγματικά ριζική, έπειδή εΙναι

Scanned by CamScanner
166
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜ/Ν ' ΠΑ/'ΟΥΙΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛ ΥΤΗ 167
Α/'Ιο 1/

3
Μ η' πως έδώ εΙναι τό σημείο εμφάνισης τής έννοιας τής μετα6ί-
"ά
. ~Eτσι ε lναι φαινομενικα, α ρκουμαστε
'
6αση ς ,
και συχν σ' αύτό.
,~ι ετσι φτάνουμε στή λειτουργία τής μεταβίοα r', ~Α
..
κοιτάξουμε ομως
α ό'
π πιο κοντ
ά
. 'Η " ,
στιγμη αυτη, στόν
ΤΟ , απροσδιόριστο τού καθαρού εΙναι, πού δέν, εΧ~Ιόλ~~Ι αυτό Λ ςόυντ δέν εΙναι άπλώς ή στιγμή-όριο πού θά αγrιστoιχoύσε σ'
~αση ~όν προσδιορισμό, αυτή ή πρωτογενής τοποθέτ πρό σ: '1.) Ρ
J.
, , - λ' -
-νο πού όνόμασα στιγμη του κ εισιματος του ασυνείδητου,
~συνειδ,ητoυ :.τΟ,ύ αρθρ~νεται ιός συγκροτημένο από τήνη~~ Του ι:.κει , "
ονικό παλμό που το κανει να
'εξ αφανι'ζ εται σ ,..ενα ό ρισμενο
'
ιο,ριστια του υποκειμενου - σ' αύτό ή μετα6ίβαση - δρ?σ- χρ μείο τής έκφορας
- του. 'ο Φ' .. l - ,λ
ρουντ, οταν ε σηγειται τη ειτουρ-
προσβα ' . " μας ινει
. _ ση, με _τροπο αινιγματικό. ΕΙναι ενας γόρδιος δεσ ό ~ τη-ς μεταοί6ασης, φροντίζει νά τονίσει τή στιγμή αύτή σάν
π?υ μας όδηγει στό έξής : τό ύποκείμενο προσπαθεί νά αποκ ~ ς, γιήν - που'όνομα'ζ ουμε μεταυιuαση
αίτία αυτου e.'e. . ,ονΑλλ ος, λ'
ανθα-
~η δεοαιότητά του . Καί ή οεοαιότητα τού ϊδιου τού ανατ;}σε: :ων ij όχι, εΙναι ήδη άπό πρίν παρών μέσα ατήν ύποκειμενική
δ?ον αφΟ9ά τό ασυνείδητο δέν μπορεί νά έξαχθεί από τήν ενν~~η αποκάλυψη. ΕΙναι κιόλας εκεί, δταν κάτι άπό τό άσυνείδητο άρ­
της μεταΟιΟασης. α χισε νά παραδίδεται.
ΕΙν,αι τότε ε;τυ:τωόιακό, νά σημειώσουμε τό πλήθος, τήν πολ­ 'Η έρμηνεία τού αναλυτή δέν κάνει παρά νά σκεπάζει τό γεγο­
λαπλοτητα , και μαλιστα την πολυσθένια τών απόψεων πού δια­ νός στι τό ασυνείδητο - αν εΙναι αύτό πού λέω, δηλαδή παιχνίδι
τυπώθηκαν γιά τή μεταοί6αση, μέσα στήν ανάλυση. Δέν προτίθε­ τού σημαίνοντος - εχει κιόλας στούς σχηματισμούς του - όνειρο,
μαι νά σάς προτείνω νά κάνετε μιά εξαντλητική ανασκόπησή παραδρομ11, λογοπαίγνιο ij σύμπτωμα - ενεργήσει μέσω έρμη­
τους. Θά προσπαθήσω νά σάς όδηγήσω από τούς δρόμους μιάς νείας. Ό ~ Αλλος, ό μεγάλος Αλλος εΙναι ήδη εδώ, μέσα σέ κάθε
V

εξερεύνησης πού διάλεξα. άνοιγμα, δσο φευγαλέο κι αν εΙναι, τού άσυνείδητου.

Στήν άνάδυσή της μέσ' από τά κείμενα καί τή διδασκαλία τού
Φρόυντ, μάς καιροφυλακτεί ενα γλίστρημα, πού δέν θά μπορού­
σαμε νά τού καταλογίσουμε: τό νά μή 6λέπουμε στήν εννοια τής
μετα6ί6ασης παρά μόνο τήν ιδια τήν εννοια τής επανάληψης . •Ας
μή ξεχνάμε στι, σταν ό Φρόυντ μάς τήν παρουσιάζει, μάς λέει :
έκείνο πού δέν μπορεί νά ξαναγυρίσει στή μνήμη, έπαναλαμυάνε·
ταΙΡτή συμπεριφορά. Ή συμπεριφορά αύτή , γιά νά αποκαλύψει
εκείνο πού έπαναλαμ6άνει, παραδίδεται στήν ανασύνθεση πού
κάνει ό άναλυτής.
Μπορεί κανείς νά φτάσει νά πιστεύει στι ή αδιαφάνεια τού
τραυματισμού - ετσι σπως διατηρείται τότε στήν εναρκτήρια λει­
τουργία της από τή σκέψη τού Φρόυντ, δηλαδή, γιά μάς, ή αντί­
σταση τής σημασίας - θεωρείται τότε όνομαστικ6. ύπεύθυνη γιά
τό όριο τής επανάμνησης . Καί τελικά, θά μπορούσαμε νά αίσθα­
νόμαστε ανετα, μέσα στή δική μας θεωρητικοποίηση, αναγνωρί­
ζοντας στι ύπάρχει εδώ μιά στιγμή πολύ ενδεικτική τού περά~
σματος έξουσιών από τό ύποκείμενο στόν ~Αλλον, αυτόν π~υ
όνομάζουμε μεγάλον ~ Αλλο, τόν τόπο τού λόγου , τόν δυνάμει το­
πο τής αλήθειας.
Αυτό πού ό Φρόυντ μάς δείχνει, άπό τόν πρώτο ήδη χρόνο,
εΙναι στι ή μετα6ί6αση 6ασικά άντιστέκεται, ϋbertraguπgswίder­
stand. Ή μετα6ί6αση εΙναι τό μέσον άπ' δπου διακόπτεται ή επι­
κοινωνία τού ασυνείδητου, άπ' σπου τό άσυνείδητο ξανακλείνε­
ται . Δέν είναι διόλου ή μετα6ί6αση εξουσιών στό άσυνείδητο, ή
μετα6ί6αση είναι άντίθετα τό κλείσιμό του.
Αυτό είναι απαραίτητο γιά νά σημειωθεί τό παράδοξο πού εκ­
φράζεται άρκετά συχνά στό έξής - πού μπορεί νά δρεθεί ακόμα
καί στό κείμενο τού Φρόυντ - δτι ό άναλυτής όφείλει νά περιμέ­
νει τή μετα6ί6αση γιά ν' αρχίσει νά δίνει τήν έρμηνεία.
Θέλ~ ν~ τονίσω αυτό τό ζήτημα γιατί εΙναι ή διαχωριστική
γραμμη του καλού καί τού κακού τρόπου σύλληψης τής μετα6ί­
Οασης.
:~πάρ~oυν, στήν άναλυτική πρακτική, πολλαπλοί τρόποι γι'
αυτ~. Δεν άλληλοαποκλείονται άναγκαστικά. Μπορούν νά όρι­
στουν ~έ δ,ιαφ?ρετικά επίπεδα . Παραδείγματος χάρη, άν οί άπό­
'I~ει~ για, τη σχεση τού ύποκειμένου μ' αύt1iν η τήν αλλη απ' αυτές
τις ,ενστασεις, πού στόν δεύτερο χρόνο τής Τοπικής του ό Φρόυντ
μπορεσε νά όρίσει σάν τό ίδανικό τού έγώ η τό ύπερεγώ, εΙναι

Scanned by CamScanner
168
ΖΑΚ ΛΙΙΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝ
ΑΡΙο I1 Γ/Λι'ΟΥΣΙΛ τΟΥ ΛΝΛΛΥΤΗ 169
μερικές._ , αυτό συμβαίνει συχνά μόνο έπειδ' δ'
πλευ .. ήlη αυτου, - " η ινεται ι ΙΙ ά
., Q"ll απο που ειναι ουσιαστικά ~ ~ t μονό_ '1-1 αντίφαση της λ:ιτoυργ~ας τη~, πού κάνει νά τήν αντιλαμ6α­
γα~o ~λλo. 11 σχεση πρός τόν με- ό αστε σάν τό σημειο κρουσης της έρμηνευτικης έμ6έλειας, καί
Υπαρχουν δμως άλλες διαφωνίες που' " , ν ~ συνίσταται στό δτι άκρι6ώς, σέ σχέση μέ τό ασυνείδητο, εΙ-
'Υ " . , αυτες ειναι άδ ά πο , ' 'ι έ - , άπ αιτεί νά
. τή
κτες. παρχει μια θεωρί.α πού εκε- δ δ ' , ι λλα_ στιγμή κλεισιματος - να τι ε ναι κεινο που
_ " ' ι που ιατυπων ναι " " , δ λ δ' " ,
μπορει παρα να μολύνει τtlν πρακτικi1 _ αυ" 'θ' εται, δέν
χει Ρ
ιζόμαστε σαν αυτο που ειναι, η α η ενας κομπος. Τό αν θά
- 12 ' 12 τη που ελει η' , 'λ " "" δ δ 'Ι '
ση της μεταυΙυασης νά επιτελείται στ11 Ό' - ανα υ- τόν χειριστoύ~ε η o~ι σαν γo~ ~o εσμο, ε :,α~ κ~τι, πού θέλει
τό ύγιές κομμάτι τού εγώ τού ύποκειμέναοσηυ μι~ς ~υμμα~ίας μέ ελέτη. Elvat ενας κομπος, και μας παρακινει να τον εξηγήσουμε
μ πράγμα που, εκανα
" ' λλ"α χρονια - με, παρατηρησεις
,
,, > αλ - , , και να συνιστ _ για πο τοπο-
στο να επικ ειται τον κοινό νού γιά νά' , , αται
" λ' ,επισυρει την προ ' λογίας , πού , ελπίζω, δέν θά φανούν περιττές αν τίς ξαναθυμίσω.
στον απατt1 ο χαρακτtlρα όρισμένων από τά φερσι'μα ' σoχ~
, , - , τα του στο
εσωτερικο της σχεσης μέ τόν άναλυτή. Είναι μιά θέση πο' , 4
τρΈJ " , " - , υ ανα-
, π~ι αυ~o για το ΟΠΟΙΟ προκειται , δηλαδή τήν ενεστωποί
~υ~oυ ,του διχ~σμ~ύ τού, ύπoκειμ~oυ , πού πραγματoπoιε~~ ' Υπάρχει κρίση στήν ανάλυση, καί αυτό τό 6ασίζω - γιατί δέν
εδω
" ,"ουσιαστικα
, , μεσα
_ , στt1ν παρουσια. Τό νά επικαλείται καν'
εις ύπάρχει τίποτε τό μεροληπτικό - έπιλέγοντας τό τελευταίο κείμε­
ενα υγιες κομματι του υποκειμένου, πού Όρίσκεται 'ίσως μέσα στό νο πού μπορεί νά τήν εκδηλώσει μέ τόν πιό λαμπρό τρόπο, αφού
πραγματικό, ίκανό νά κρίνει μαζί μέ τόν αναλυτή εκείνο πού δέν προέρχεται από ενα μέτριο πνεύμα. Elvat ενα αρθρο σφιχτό,
συμοαίνει μέσα στή μεταΌίΌαση , σημαίνει δτι παραγνωρίζει πώς πολύ συναρπαστικό, τού Thomas S. Szasz - πού μάς μιλά άJ-τό τίς
αυτό τό κομμάτι άκριοώς είναι τό ενδιαφερόμενο μέσα στή μετα­ Συρακούσες , καί πού, αλίμονο, αυτό δέν τόν κάνει περισσότερο
βίβαση, στι αυτό είναι πού κλείνει τήν πόρτα, η τό παράθυρο η συγγενικό μέ τόν 'Αρχιμήδη, γιατί αυτές οί Συρακούσες ορίσκον­
τά παραθυρόφυλλα, σπω ς προτιμάτε - καί δτι ή όμορφη μέ τήν ται στήν πολιτεία της Νέας Ύόρκης - πού δημοσιεύτηκε aτό τε­
όποία θέλουμε νά μιλήσουμε είναι εκεί πίσω , καί δέν ζητά παρά λευταίο τεύχος τού International Journal of Psychoanalysis.
νά τ' άνοίξει πάλι τά παραθυρόφυλλα . Γι' αυτό ακρι6ώς εκείνη Τό άρθρο αυτό τό ενέπνευσε aτόν συγγραφέα του μιά ίδέα συ­
τή στιγμή ή έρμηνεία γίνεται αποφασιστική, γιατί στήν όμορφη νεπής μέ τήν αναζήτηση πού εμπνέει τά προηγούμενα άρθρα του,
είναι πού Εχουμε ν' απευθυνθούμε. μιά αναζήτηση αληθινά συγκινητική τής αυθεντικότητας τού
Δέν θά κάνω έδώ παρά νά ύποδείξω τή μεταστροφή πού συνε­ αναλυτικού δρόμου .
πάγεται αυτό τό σχήμα σέ σχέση μέ τό μοντέλο πού εχουμε στό Είναι εκπληκτικό δτι ενας συγγραφέας από τούς πιό ευυπόλή­
νού μας. Λέω κάπου στι τό άσυνείδητο είναι ή όμιλία τού 'Άλ­ πτo~ς, αλλωστε, στόν κύκλο του , τής αμερικανικής ακρι6ώς ψυ­
λου. Λοιπόν, ή όμιλία τού 'Άλλου, πού ,πρόκειται νά ;τραxμ~τo~ χ~ναλ,υσ!\ς , θεωρεί τή μετα6ί6αση σάν μιά άμυνα τού ψυχαναλυ ..
ποιηθεί η' όμιλία τού ασυνείδητου, δέν Όρίσκεται περ~ απ το τ~ κ~ι τιποτ' αλλο, καί καταλήγει σ' ενα συμπέρασμα σάν κι αυ- "­
, {' " , υ άναλυ- Τ,Ο: , η μεταοίοαση εΙναι ό άξονας πάνω στόν όποίο στηρίζεται
κλείσιμο , είναι άπ' Έξω. Αυτή ε ναι, που, με το στo~α το ολοκληρη η' δ ομη' της
- ψυχαναλυτικης- ," "
τη κάνει έκκληση γιά τό ξανάνοιγμα τού παραθυρoφυλλo~. νοια πού τη' ν ' λ -"
θεραπειας. Ειναι μια εν-
, , , λ '
Παρ' δλα αυτά ύπάρχει κάτι τό παράδοξο νά έπισημ~~νoυμ~ , αποκα ει tnsptred - ειμαι παντοτε επιφυ ακτικος
" 'α' η' οπο υ η για τo~ς ψεύτικους φίλους μέσα aτό αγγλικό λεξιλόγιο, καί
μέσα σ' αυτή τήν κίνηση κλεισίματος την ρχικη, σΤΙΎμ λύ-
~90σΠ~θησ~ νά σταθμίσω τή μετάφρασή του. Αυτό τό inspired
έρμηνεία μπορεί νά βρεί δλη της τήν απήχηση. Και έέ δω άΠ,οκ άνά _
α

" ", ι μ σα στην έξεν μου φαινε ται οτι

" θ ε'λ ει να" πεί εμπνευσμενη,
" α λλ α" κατι σαν
,
πτεται ή μόνιμη εννo~oλoγ~κη κ~ισ~ π?υ ~παρχε ά εννοούμε υπηρετικη'
, ,
- ειναι , .. ξ "
μια εννοια έ υπηρετικη και
ά παραιτητη-
'
λυση, δσον άφορά τον τροπο με τον ΟΠΟΙΟ άρμόζει ν παραθετω - παρ ' u5!.λ ο που" δινει άσυλο - harbour - στα, σπερματα,
'
τή λειτουργία τής μεταΟίΌασης.

Scanned by CamScanner
 170 171
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΑ1
1ΝΛΡ10 // τοΥ Α/'ΙΑΛΥΤΗ
πι1ΡΟΥΣ1Α
όχι μόνο τής δικής της καταστροφής, άλλά καί τη-ς κ 'ηση _ μέ τό πρόσχημα δτι ε6αζα στήν
άλ Γ' αταστροφ- , δ ανοητικο πσι , Δ"
ικη-ς , για ι 'α τού σημαινοντος . εν φαινεται
- "'.!: -
της ιυιας της ψυχαν υσης. ιατι; Γιατί τείνει νά τ θ _ ης ναμ 'ή λειτουΡΥΙ " " δλ
, - , αλ υτη, -περαν
, - δ οπο ετει '
πΡ
προσωπο του αι ' της οκψασίας τής πρ , το ώτη γραμμη τ ' 'νΆ τόν χειριστικο τροπο - οπου
, α
, , -" ξ" αγμαΤΙΚοτη "έσα σ αυτο , " -
τας, τετοιας που μπορει να την ερει από τούς πάσ ' . ·ώστόσο οτι ~ Ι?ολη' μιάς πραγματικοτητας και μιας
" -
τη
", δ 'λ ' , , < χοντες Του ν αντιΠαραυ Ι? ,
α.:ΤΟ τους συιια ε φους του, κι απο τον εαυτό του. Αύ ' < '
Χλευάζουν
' λ σης ψευ
δ' θησης πού αφορά το φαινομενο της μεταυΙ-
κιν δ υνευση -
' ·t h·IS h azar d - πρεπει
' "
ν αναγνωριστεί σαφω _
τη η ΡΙΨο. συνδη ω , ' αισλ' ως η' δήθεν λεγομενη
'δ ιανοητικοποιη ' ση',
έδρευει ΜΟ υτ "" δ
kl Υ· Ο υτε .. < , λ ' ..
η επαγγε ματοποιηση, ουτε η ανυψωση των έ
<" ς fran·
'δ Όασης - , ~ νά θεωρη' σουμε δυο υποκειμενα, σε υα-
< δ δ " αλ' ΠΙΠε ων ~ 'νο δεν εχουμε , , , ,
'"
ουτε οι ι ακτικες αν
< ,
υσεις, οι σπρωγμενες μέχρι κατα ' Οχι μο , 'υζητη' σουμε γιά μια αντικειμενικοτητα που
- d' . Ι ' δ' ναγκα· , ποθετηση να σ . , -,
σμου - coerce tralntng ana YSlS - εν μπορούν νά μας προ λ' δικη. το " σει έκεί · σάν αποτέλεσμα πτωσης μιας πιεσης
ξoυ~ ~π " αυτ?ν" , , δ Κ' 'δ - e ' φυ α· •
εχει τ
άχα κατακατ
, , λλά μάς χρειάζεται να " , α δ θ -
κανουμε να να υ ει
τον κ'..ν ,υνο. .?-Ι ε , ω _υρι~κεται ή σύγχυση _ μό.
νο η ακεραιοτητα του αναλυτη και της αναλυτικής κατάστασ aτή συμπ~ριιyoραθ:νής απάτης. υΟ ταν εΙσήγαγα τό ύποκείμενο
μπορεί νά μας σώσει από τήν έξάλειψη τού μοναδΙΚΟύ διαλόγoξ~ ή_ περισχη της_πι6ε6αιότητας σάν την αναγκαία αφετηρία δλων
της καρτεσιανης " " αλ' ,
the unique dialogue - ανάμεσα στόν αναλυτή καί στόν άναλυόμε. _ -ν μας διερευνήσεων γι' αυτα που αποκ υπτει το
των θεωρητικω " - , 'λ -,
νο. , 'δ φρόντισα νά δ~ιξω ακρι6ως τον ρο ο του ουσιαστι-
ασυνει ητο, . , < ν λλ ' λ' δ'
Αύτό τό όλοκληρωτικά χαλκευμένο αδιέξοδο γίνεται, γιά τόν θμιστη- πού κατέχει στόν Ντεκαρτ ο Α ος που, ενε, εν
-
κου ρυ " , λ' Α" τος < νΑλλ
συγγραφέα, αναγκαστικό, από τό ϊδιο τό γεγονός στι δέν θά μπο­ πρέπει σέ καμιά περίπτω~ να ειναι απατη 05' :u ο . , ?ς,
ρούσε νά συλλάοει τήν ανάλυση τής μεταοίοασης παρά ώς μιά στήν ανάλυση, ύπάρχει κινδυνος νά απατηθει. Δεν εΙναι αυτη Tj
συναίνεση πού τελικά δίνεται από τό ύγιές κομμάτι τού έγώ, μότη διάσταση πού εχουμε νά συλλά60υμε μέσα στή μετα6ί6αση.
εκείνο πού είναι ίκανό νά κρίνει γιά τήν πραγματικότητα καί νά υΟ μως δμολογείστε στι αν ύπάρχει μιά περιοχή, δπου, μέσα ατήν
ξεκόψει όριστικά από τήν ψευδαίσθηση. δμιλία, ή απάτη εχει κάπου πιθανότητα νά πετύχει, τό μοντέλο
Τό άρθρο του αρχίζει ετσι, λογικά - ή μετασίσαση είναι δμοια της τό δίνει ασφαλώς ή αγάπη. Ποιός καλύτερος τρόπος νά σι­
μέ έννοιες όπως τό λάθος, ή ψευδαίσθηση η ή _φαντα;ιίω,ση . γουρευτεί κανείς, στό σημείο δπου απατάται, από τό νά πείσει
'Αφού πετύχουμε τήν παρουσία τής μεταοί6ασης, είναι πια ~ητη: τόν αλλο γιά τήν αλήθεια αύτού πού ισχυρίζεται; Δέν είναι αύτό
μα συμφωνίας ανάμεσα στόν αναλυόμενο καί στόν, αναλ~Τ1J: με μήπως μιά θεμελιακή δομή τής διάστασης τής άγάπης πού ή με­
τή μόνη διαφορά δτι, ό αναλυτής όντας έδώ δικαστη~ χωρις ερε­ ταοίοαση μας δίνει τήν εύκαιρία νά άπεικονίσουμε; Πείθοντας
ση καί χωρίς προσφυγή, όδηγούμαστε στό νά όνομασουμε καθε τόν ,αλλο δτ~ εχει αυτό πού μπορεί νά μάς συμπληρώσει, σιγου­
ανάλυση τής μετα6ί6ασης πεδίο καθαρής ριψοκινδύνευσης, χω- ρευ.?μα?Τ ε o~ι μπ?ρούμε νά συνεχίζουμε νά παραγνωρίζουμε
ρίς έλεγχο . , " λλά έκεινο
" ακρι6ως
, που μα- ς λ ειπει.
' 'ο' λ -" "
κυκ ος της απατης, στο μετρο
Δέν πήρα αύτό τό άρθρο παρά σάν περίπτωση ΟΡ,ιακη , α'δ- Που την καταλληλη στ
ά ' ,_ " " δ -"
ιγμη κανει να ανα υθει η διασταση της
-
αποδεικτική, γιά νά μάς παρακινήσει νά απoκατασ~ησo~:~:τ:, ξ~:ης" θα μας χ~ησιμέψει ώς ύποδειγματική πόρτα, γιά νά δεί-
εναν προσδιορισμό πού ανακινεί μιάν αλλη κατηγορια, ,τη , ε 0- . με την προσεχη φορά τό κόλπο του.
γορία τη-ς αλη'θειας. 'Η αλήθεια δέν θεμελιώνεται π<:ρα το ~ τΎη'ν
, , , " καλειται και
νός δτι ό λόγος, ακομη και ό ψευτικος, τη~ επι , , όν λογι-
προκαλεί. 'Η διάσταση αύτή απουσιάζει . π_αν;οτε απο _τ εταΌί­ 'Αλλά δέν είναι μ' " 'v
εΙναι αυτό π' ονο _αυτο που εχω νά σάς δείξω, γιατί δέν
κο-θετικισμό πού δεσπόζει στήν ανάλυση της εννοιας της μ μετα6ί6αση ~, π~oξε~ει ,ριζικά τό κλείσιμο πού συνεπιφέρει ή
Όασης από τόν' Szasz. , - άσυνείδητης δυ- άλλη οψη τ~ς ,'ξΤΟ π~υ το πρ~ξενεί, καί πού θά αποτελέσει τήν
Μίλησαν, σχετικά μέ τή δική μου θεωρια της ε ετασης μας των εννοιών τής μεταοίοασης εΙναι _

Scanned by CamScanner
172 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο 11
ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΗ
173

αναφερόμενο στό έρωτηματικό τό γραμμένο στό αριστερό μέρο

μέρος σκιας, φυλαγμένο - αυτό πού έπισήμανα μέ τό αντικείμεν~ από πίσω, μαγνητισμένο, μαγνητισμένο ?' ,ενα οαθμό οαtJειάς
διάσπασης, σχίσης. 'Εδώ αρίσκεται τό επικαιρο σημείο δπου
α.
οφείλουμε νά δούμε τόν γόρδιο δεσμό.

Ρ. KAUFMANN: - Ποιά σχέση ύπάρχει άνάμεσα σ' αυτό πού άπο.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
F. W AHL: - Σέ ποιά θεωρία τής γνώσης, μέσα στό σύστημα τών
θεωριών πού ύπάρχουν, θά μπορούσε νά προσαρτηθεϊ αυτό πού
εΙΠατε aτό πρώτο μέρος τής διάλεξής σας;
Έφόσον σας λέω πώς ή καινοτομία τού φροϋδικού πεδίου εί­
ναι ότι μας δίνει μέσα στήν έμπειρία κάτι πού δασικά μπορούμε
νά συλλάβουμε ετσι, δέν είναι καί τόσο έκπληκτικό τό δτι δέν
δρίσκετε τό μοντέλο του στόν Πλωτίνο.
Βέδαια, ξέρω ότι , παρ' δλη μου τήν άρνηση νά ακολουθήσω τό
πρωτο έρώτημα τού Μιλλέρ γιά τό ύποκείμενο μιας οντολογίας
τού ασυνείδητου, είπα ώσέόσο όρισμένα πράγματα μέ αναφορές
πολύ συγκεκριμένες. Μίλησα γιά τό ον, γιά τό ουκ. Μέ τό ον,
εκανα σαφέστατα ύπαινιγμό στή διατύπωση πού . δίνει γι' αυτό ό
Henry ΕΥ, γιά τόν όποίο δέν μπορούμε νά πούμε πώς είναι από
τούς πιό άρμόδιους ώς πρός αυτό πού συμααίνει μέ τό ασυνείδη­
το: καταφέρνει καί τοποθετεί κάπου τό ασυνείδητο μέσα στή
καλέσατε σκουριά και σ' αυτό γιά τό όποίο μιλήσατε προηγουμέ­
νως σάν ύπόλοιπο;
Τό ύπόλοιπο είναι _πάντα, μέσα στό ανθρώπινο πεπρωμένο
γόνιμο . Ή σκουριά είναι τό σ6ησμένο ύπόλοιπο. 'Εδώ, δ δρo~
σκουριά χρησιμοποιείται μέ τρόπο τελείως αρνητικό, Στοχεύει
αυτή τήν πραγματική έπαναστροφή πού μπορεί νά συμΌεί aτό
επίπεδο τής θεωρίας τής ψυχολογικής γνώσης, aτό μέτρο πού δ
αναλυτής αρίσκεται τοποθετημένος σ' ενα -πεδίο πού δέν μπορεί
παρά ν ' αποφεύγει. Άναζητεί τότε αε6αιότητες σέ θεωρίες πού
ασκούνται πρός τήν κατεύθυνση μιας θεραπευτικής ορθοπεδικής,
κονφορμιστικής, πού παρασκευάζει γιά τό ύποκείμενο τήν πρόσ­
οαση στίς πιό μυθικές θεωρίες τής happiness. Συνιστά, μαζί μέ
τόν άκριτο χειρισμό τής θεωρίας τής εξέλιξης, αυτό πού αποτελεί
τό κλίμα τής εποχής μας. Ή σκουριά εδώ, είναι οί αναλυτές οί
ιδιοι , τίποτ' άλλο - ένώ ή ανακάλυψη τού ασυνείδητου είναι
ακόμη ν έα, καί είναι μιά ευκαιρία ανατροπής άνευ προηγουμέ­
νου.

θεωρία του τής συνείδησης. Μίλησα γιά τό μή ον, γιά τό απαγο­

ρευμένο, γιά τό λέει-ότι-όχι. Τό πράγμα δέν πάει πολύ μακ,ΡΙ~ 15 Άπριλίου 1964
σάν ένδειξη καθαρά μεταφυσική, καί δέν εχω τήν πρόθεση εδα:
νά ξεπεράσω τά όρια πού εααλα στόν έαυτό μου . Πάντω~, ~oι:ει
μ' εναν τρόπο απολύτως μεταδόσιμο τά σημεία πάνω ~α oπoι~
κατευθύνατε τό έρώτημά σας. Μέσα στό ασυνείδητο, ύπα,ρχει ,μια
γνώση, πού δέν πρέπει διόλου νά νοείται σάν γνώση που πρεπει
νά τελειώσει, νά κλείσει. ,
"Ον ουκ ον μη' ον ουσιοποιούμε πάλι ύπεραολικά τό ασυνει-
, , , , J ω

δητο δίνοντάς του τέτοιους τύπους . Γι' αυτό τούς αποφευγ

λίαν έπιμελώς. 'Εκείνο πού ύπάρχει έκείθεν, έκείνο πού oν?μασ~
πρίν από λίγο ή όμορφη πίσω από τά παραθυΡ,όφυλλ~, να π~~
εΙναι τό θέμα καί αυτό δέν τό προσέγγισα διολου σημερα; ο
, - ά ' , , < κει'μενο ειναι,
θέμα εΙναι νά έπισημανουμε πως κ τι απο το υπο

Scanned by CamScanner
 ΙΑ'

ΑΝΑΛ ΥΣΗ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

'Ή ΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ

Λέω άλήθεια, ψεύδομαι, άπατώμαι.

Τ6 έγώ ψεύδομαι καί τ6 έγώ σκέπτομαι.
Ά νθρωπάκος η $ :~
Ή έγκυρότητα τής ψυχολογίας.
Ή ψευδαίσθηση καί ή έπανόρθωσή της.
Ή μετα6ί6αση εΙναι ή ένεργός δραστηριοποίηση
τής πραγματικότητας τού άσυνείδητου.

Εισήγαγα τήν τελευταία φορά τήν εννοια τής μεταΌίσασης. Τό

εκανα μ' εν αν τρόπο προσληματικό, σασιζόμενος στίς δυσκολίες
πού επισάλλει στόν αναλυτή. ήήρα τήν εύκαιρία πού μού προσ­
φέρθηκε από τή συνάντηση τού τελευταίου άρθρου πού δημο­
σιεύτηκε στό πιό επίσημο όργανο τής ψυχανάλυσης, στό Interna-
tίonal Journal ο/ PsychoanalysΊS, πού φτάνει στό σημείο νά αμφι­
σσητεί τή χρήση τής εννοιας τής μετασίσασης μέσα στήν ανάλυ­
ση. Θά συνεχίσω τήν ανάγνωσή του.

Σύμφωνα μέ τόν συγγραφέα ό αναλυτής είναι ύποχρεωμένος

νά σημειώνει γιά τόν πάσχοντα τίς επιπτώσεις δυσαρμονιών, λίγο
η πολύ εκδηλων, πού εμφανίζονται ώς πρός τήν πραγματικότητα
τής αναλυτικής κατάστασης, ητοι τά δύο πραγματικά ύποκείμενα
,';' , -
που ει ν~ι εκει παροντα
. , .
"Υπάρχουν καταρχήν οί περιπτώσεις δπo~ ή επίπτωση τής δυ­
σαρμονίας είναι πολύ φανερή. Μπορούμε νά τό δούμε νά φωτί­
ζεται κάτω από τή χιουμοριστική πένα ένός Spitz, ένός παλαίμα­
χου πού κάτι ξέρει, γιά νά διασκεδάζει w, :ακροατήριό του.
Παίρνει γιά παράδειγμα μία από τίς ασθενείς του, πού, σ' ενα
όνειρο πού τ' ονομάζουμε μεταοίοασης - δηλαδή ερωτικών πραγ-

*$ =signifiant - σημαίνον καΙ sujet - ύπo~είμενo.(Σημ. Μετ.).

Scanned by CamScanner
176 177
7,ΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι r/IMINA/'/O 1I Υ "// ΚΑΙ ΛΛΙΙθΗIΛ
ΑΝΑΑ ...

ΙΙ(ΙΤΩΠ()ΙYI~E(~lν μέ τ6ν ~~νπλ"τyl της, οτΥιν Π'~1.)(7ΤΤ(Ι)(ιrl το{ιττ ι{' ( • _ ' ,χ(!1ιlη ί'ιτι (Υι.ι μόνο δέν πρέπει νά άπατηθεί, άλλά καί
τ6ν , τ(ιν SJ)II~ - τ()ν 6Μπn μΙ: ItLft χιt(τη l:ανΟιι'ι κ(ιΙ <ιλ ι, . Ι.1Ι . 'ι: πηδΟ η ι . ' γ ό ~ - ο .
'
•
.,,'; . ,. νΙι τ6ν Ιιπατή<10υν. Τ απατα.σ αt, ταυτόχρονα, ξανα-
.Ι 'ι ''Ι Ι • Ί> • ,ΙI1ΙIILιl .. (ιτι μπ()ΡΙΙ . , Ι Α' ~ • άπλ - λ_
Π(,)11γμη ΠΩ1Ι. (J (ΠΩιον (~ hl! (:ιJτω κ(1( '{ιι'ι lιι(ι lιτι'ΙI'':1 r.l,'
" .1. ιι.ΊιγΟ1Ι,~ (~
'
l~ '~ΙH 1ι(ιιω στ6 υποκε μενο, υτl), αχι ως uιειδη τό
, '. . ...". ()oτι~"νι.
(
νΙζ) κραν .() tof, ΙινΟοω!τ("ι ι κιι.( ,1νΙΗ ΙΙ.ΡΚI~Τ(Ι. γνιιιιιτι'ι Ιί)(JΤI: νι'ι ;,[ • ( 'νο. fιQ(οκετιι.ι, μ {~ 6 έ
~ τρ\ιπο στατικ ,μ οα στην t
'J:λλ '
ειψη, με-
ν/Η bιιΊ.οημο, 06 φιινl:ι IΗ(ι. ΠI~Ρ(1tτlι)lIη f11C01! I, Ιι.νΙJ.λ,ιτr'ις 0(; . . ' 1Jποκr.~μ~ΊI.(J()ς I,,λλlι. eπειδή, μέ τρ6πο ι'.ωταΟή, μέσα οτήν όμιλ(α
QI:ί (ιν~:H1 νι'ι. δι:ι'ξι:ι lιτ6 {Ι1ι~lκι;ι,μl:νo 0(: τΙ, hιrι.(JΤQcr,i,ιί)('~/Π~( οα ιΗΙΙ ,. . , l!' δ ά -
'ι()~Ι ι:Ινιι.ι (ίαιιικΙ,. ·cι~π()ΙΙ.ι~τημ ~~o (~τη ,Ι σέτ(~~η τo~" αΤάώμαι. ,
άπ

~n:ΤΡ(I)ξιι,~, οΙ ΠΙI.QI:ν('()γl:ιl:ς τι"ι tω"νι~Ι.hη'r.ι"ι, ς ι η' ,(ιικω . ττιν {:πιιιημανοη αυτ~υ κα σ ' εναν ιJ.MOν να~υτη.
Οτιιν ομως πρι'ικι:ιτιιι νι'ι, χιι.ψι.κτηQ(ιιnυμl: μι(ι. IHJμ1tl:(jLIfJO t. n /J. 'ΙΤΙΙ.ι "{ιι'ι '(rν NOnlJcrg, που τό 1926 εΥραψε οτ6 InterιIatιollal
τofι πι'ωΧΩντιl, οι'ιν lI.yl:vr'1 IΙ.π(;νιι.ντι οτ6ν Ιι.νΙJ.λ1lΤr'1 ~ ί!να ι},rrι'ι (j ; Ο IΚ~ι' l (1,1' μ,VΥ(;flOαnαlΥ.Vί.v ~να (ιρΩρο μέ τ('ιλο Thc Will of Recovc-
tι,' , . ) ( ... ι' 'Ι ι " ) l
ΙΙΙ. μιις ,: Ι:Ι \Ι ."}Ζ:Ι 11"' Ι, /J ιω( ι:νιί ς ι: IIflι Ι1'ΙJμφω'llιι t"
. . . ) ΤΙL.
_ iil (1ν λ/, !oLIrfl,·
Hcc"vcry, 'j Ι ~ e -, IJ l 'ά 'λ
Μ:ν ,~ ναι Ι/.κριοως η "(LatQet.t, ε ναι η ναστη ωση,
.
ι .ιλ .Ι. ι ιιι; ν
l ~y~,πl.ιιτι,()(ιιfl, 'Η Μξη I~Ινω πol.1ι καΜ. διαλεγμένη, κα( θέτει ενα
(' 1'1 1 , .
f. ι/αι ιιω (/IΙ, ϊfOΙ., ΙΙ Ι; ')Ι~ ωιιιφωl{οl: ι '(,1:λΙίΙΙ~, lJ.ν Ιίχι η' ()(ιπι ι1/1 ' &Ι
f' f J λ ι JI !ι • . Ι ', ,. χ,/ (;
rι ι., ο,; ~ '1' ( - λ IJ.! 'ξ ά
ιJτι, (/ ΙΙ~Ιfl lιn/{; ; χι: ι:ιι "ντου; Μ"ιιι , Ι Ι ()Ιι."ιιυl. 1tιι'6 μι';'ς Ψι.νΙI.(jΙ;Ι:~CΙ •
{!()ιίιτημιι. Ιί.ξιο 1tQ()(10χης. J
t
μΠ(λΙΡ~~ ~' τι~ ΙΚά.t, v~.t ζ()π~ω ει τ(ιν π
:
1ΤQlις; ιι.1Ιτ6ν τ6.ν τιι.1Ι'C()ΧQονιι, μυΟικι, κιι.Ι. (:ξιr)/l.νικι:1ιΤΙΚ(, Η6λο ;ω'ύ ιιΧοντ(}. νlι. 1Cl'οοφ{Ι'(ΕΙ ιJ'ε6,;, ιΙ.να υτη γι
.t ν, του ητησ.ει κ?τι που
tι S~I~ 'Ι. tινομΙι.ζcι r'ι,,,I:ιμI.tfΊτηΤΙl ωη άνιι,λιι·ι 'η. Τι νrι. ιιημιι.ίνl:ι I'''IJIJ.- ι'ινομll.ζι: ι 1ιyι~ω., {ΜΙΙ τό oυl~πτιιιμό. του ,- η Ωεωρ(α μας το λέει ,-
'(f; (t11T/" I'tv Jtil τΥlν ("νι'ι.κληrιη ιιτ'ίl l'ιι.II.rιω.cιη 'r.t'μ:; ΙI.λίIΙΙI: ω.ς ; I:Ινω . φτιιι.·{μ~νo ΥΙι'I. ν(ι. '(ου προιικομ(ζει όρωμένες Ικανοποιη-
. ~(:ν lσιο!} ιι λιOΙH~lν ν,ό, τοποΙΙ ι:τ'flιιιιι ιl.·ι'ιτ/, τlι /ί. 'ΙΙ!}Ο 1ΙΙΙ,(,)11, μ(:ιιιι. οης
οιην :ΙΡ ΟΟ 1ΙΤΙΚΤ,ι ωιτΥI ("ωΊΙ tι rhιιι ς " o"γγ(,)ιl.ψ(:ιl.~ '(0" τ{, 0(:'((:1., Μ'(: ,cιιλλl,. ΠιJ.I!ιι.δι:(γμιι.τι.ι, καΙ (ιχι Ι.ιπ6 Τ(1 λιγ<'ιτερο χιουμοl'ΙιΠι-
ΙΙι~ωl}f,.ν'(ιις 10 Ο'ΙΙ λΙ: ΙΤΟ'ΙJ!lγι.:t (ιχι ιιrι.ν ι :·ίιvημιι.nκ(, (ι.λλll. οll.ν Ι:(}ι­ Κ/ι., (ι ΝΙΊIΙ!Η:rg Μν δυιικολΕ'ύl!τω ν(.ι δι,Ιξει ότι δέν χρειάζεται νά
lI't\.xtJ κα' l:κίΊηλrιιτικ6 μ(:ιιιι, ιn:6ν (ι.oι.(;ξrιΓιo ιnι λ? ,Ο,lιιιμ(, του , 'cfις κάνΕΙ κιl.ν "ι.ς κιι. 1. πολλά {)ΎllωτlL ΟΤ1lν ι'.ινάλυιιη γιά ν(.ι δεί μεl'ικές
1ιιιρουιι(ι, ς μιί,,~ l'ι.λη()ινJ'ι ς κ(ψιη ς II'IJvl:U'nloIIC, ιιτ'ι λΙ:Ι·Γ,()'ιJιn(ιι. τofι ψοl!{:ς νll. ψ~ι.νΕιjιίινeτ.αι Cιτι {,κι:ίνο πού προκάλεσε (πόν πά(:ιχοντα
lινι.ι)·1J'tf'I, A1I·tr'1 .;1 ΚIj(,οη Ο'ΙJνι: l.bηοη ς Μ:ν μι'ί.~ l:νί'ιιιι.φ(: (jΙ: Ι ΠΙl.ιj{1. μΙ: Τ'ιν l'ι.νιι.ζΥlτηιιη '(Ύις 'ί,γΕl.o.ς, τΎlς ΙΙΙ()l'ροπ(ι.ις, ΕΙναι άκρι()ιϊις Τ) δαυ­
'tg/>1tII 7CIJ,Qι'otX C1)!JO , {;ιιι(ιιιον ΓιI:Ι,ξιι. μι : ί'ιτι I:Μίι ΙΊ.νιι.,1ΚΙΙ.rιτικ/l. 011. ΚΙΙ.­ νl! (οητη fJΚ//1C Ευ σΥI του μέ(ΗI, ΙΙΤ1lν πι(ι ι".ιμlωη έμCιελειά της. ΤΙ κα­
'ι{:ληγl: tVH; {ιqιιιμΙνο ς μονι'l1ιλΙ:1ιψ)ς ·t!.l(J1ΙO ~ ()Ι:ΙΙΙ(jηnΚΟ1ωι.ηοη ς 'cιι.φύyιo. Ttιl.ρυ.διo(γμo.τoς Χό.I'ΤΙ, τοfJΠI'()"φecιει il πρoιιφυγrι (mΊν
'ιτι ς 1tQΙI.κτι'χΤI ; 'Ι:ΤΙΙ; Ι'ι.νι'ι.λυιιη ς '[1'1; μι:'ω,fί(fιιωη ς , 11\l(,κι:ι·t/J.ι ΥΙ(ι. (ι.νιtλιιοη, γιll. νά ι'ι.1tιJκιι.τιι.<Jτrιιιl!ι Τ11 γαλr'ινη τϊις οΙκογeνcιάς του,
ΥΜI,ν xu.'tllfIIO!}O 1CO{Ι {:μι:ίι; οΙ tbιοι κιι.ΤΙΙ,Υγl :ίλι;,μι: , (:l'ι(ίι και. πολ{,ν δτυ.ν κιΊ.τι l'J.!lxιue νά χωλαίν ει "τΥl ιιl!ξουuλΙΚ1Ι του λειτουl'γ(α, 1)
κιι.ιρ(ι, (,ταν φιι.νl'l>ιίl(Jηκl~ κάποια eξωγuμΙΚ1Ι έπιΟυμΙιιΙ 'Λπ(~ τόν Πl'ιλιτη
,νι νό. ξανυ,γυιιιι,ουμι: oτlι. ιιχι:δόν φο.ινομι:νολll'{ικό. IΊI;δoμ~να κιόλιι.ς κιι. ιρ/' " π6"χων Ιι.πooεικνύετltι (Ίτι έπιΟυμεί, Κ(.1τω άπιΊ ττΊ
1Ι(1) lυ'ί.ς {; 1tι'ιl}(;rtουν νά 'ω1ωΟι :'ιΎlιιο'llμl: ιι/ι.λι 'ι6 1ιρΜίλημα ~κl!ί μoι,ιιιιfl μιι).ς ΠQΟΟΙJ)Qινf'lς ΙΊιακοπϊlς τϊις παl'ουο(ις του στ1ιν οΙκο­
~Ι01Ι fίι,ιΙΙΙκι;·ιιι.ι, "ας υ'ιι:ιξιι. τΥlν ·r.ι:λΙ:'ΙΙΤΙJ. ίιι. IjIOI1IJ. δη, I1Τ11 οχ(;ιιη τού :γ ι,ν ι: ιιι.κ-Υl Του έιιτ(α, τ(, άντCO"το άπ' ι.ιύτ6 πσύ til'Ot: ν(ί Π(10τι:Ινει
Ιν() ς 1ι(}ι, ς ,ιι,ν lJ.λλιYV, 1ΙΟ1Ι ~γκυ.ΙΙιδ(!lιι:'ω.ι μ(:ιιι:ι. ιιτΥlν Ι'ι.ν(ιλυιιη, μΙ(1 Ο/Ι.ν Π(j(jJΤΟ ιιτίιχο τΎις ΙινάλυιιΥlς του - δχι τήν άποκατίωΤιΗτη ττις
hW,IItUOTJ 1ι](ι:κφι:lιγι:τιJ.ι, σιιζllγ ικϊlς ζωΎlς του, 11λλίι tr'I ρr'ιξη της,
Ε{νι"ιι φιι.ν,;V{, "ιίις fl I1Ζ{:ιιη αύΤl1 f:γκυ.ΟιbιιΙJΙ:·CΙΙ. ι, (ι' r.VII. ~πΙπl!δo Β(jιιικ/ψιl.ΙΙΤΕ {,δύι (,πιτέλους, οτ6 (ινιίιτατο δρω - μ έιJN (ltli"
πού Μ:ν clVIJ.L l'ιιω,Ο'ιι ύ.,.ΙOΙ(~lJ.ίιι, δι.lιλoυ ιιυμμl!τρικ<'ι. εΙναι αύτ6 Ι/'ιιιι Τ1lν 1Cl'/ιξη τiις ι'.ιν/1ληψης τΎις ι'ινάλυιιης, κα( ίΊl'!1 l\οψαλιίJς
πσύ t)ιωtUJtιJrνη t, SzHIIz, '{I/t νι'ι, 'ιι, "Ι,κ'cί!lCΙ πολ1ι iJ.hικυ. - μέιια καί μ(~ΙΙI1 ΟΤ(1 nQ(iltl.1 της Ι.ί1Iι.ι ιtΤ1λ - \1(; έπαφl'ι μ(; ττΊ (I(1Οι:ιά ι,ιιφl,λο­
(1' ιιύτΥl τΙ, (fl/~n, 'ιου Ι:νι,ς π(.ιflς 'ιlrν (ι.λλο, μι.ι'ι, ~ΡI~1Iνα τfις ω,1I­ γΙα κ/LOI~ ΙΟΧllιιωμού τού π(ι.οχιιντα. ΚΗ( μέ τ6 γι;γ()νl~ς δη ~χι:ι
ΙJf~UJ,ς Ιγκcι.O(.ιιτωυ.ι ϊι1t01Ι Ι, Υ:νας {l1c(rt((ιl:tι). Ι (YCΙ ξέl'l:Ι, fl 'coυλ6χι­ ι'1Πίι '[τι φύιιη της μιά διπλτι <">ψη. Bλ~πσυιιι;, xl1tul'xli", τι' διάιJω­
(rtov ότι ξέρ ι~ι 1tl!(JΙΙΙΙΙ(Υtc(JΙΙ. tl1t(, 'ι(rν (ι.λλον. 'Λπ' αύτ(ιν ι',φ(!IΗιις οη τiις άλrl()ειας ν(ι άνΟl'ΟlίινεΤ(lΙ , αχηματιζόμι:νll μέοι( (}I~ - κn(,

Scanned by CamScanner
178 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο ιι Al'IAΛYΣH ΚΑι ΑΛΗθΕιΆ 179

μάλιστα άπό - ένα ψέμα, πράγμα πού δέν τήν κλονίζει ακ e.- ϋ τραίνου όπου ό ενας άπό τούς δύο συντρόφους της ίστορίας
έφοσον το ψεμα σαν
' " " τετοιο τοπ ο θ ετειται
- ,
το
v
ιδιο μέσα σ' αύ'
ΡΙυως
:
το , ν λλ 'θ ' " n'
δια6ε6αιώνει τo~ α ον ~ω~ α ~o παρει., αω στό Λέμπεργκ,
διάσταση τής άλήθειας. τη τη το
ϋ λέει , καί ό αλλος του απαντα . :. Γιατι μού λές δτι πάς ατό
. έ - , , ..
Λέμπεργκ άφού πρι..γματι κει πηγαινεις, και αν μού τό λές, εΙναι
2 ά νά πιστέψω δτι πηγαίνεις στήν Κρακο6ία;
γι ", _, , ""
'Ο χωρι~μoς α~τoς τ~υ" εκ~εΡ,oμ~?υ, απο, την εκφορά έχει,
Καταλαααίνετε γιατί ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τό σημ - πράγματ,Ι, ~ς συν:πεια τ~ οτι_ απο το ε-ιω Ψε-ι:δ?μαι ~oύ δρίσκε­
Τ αινον
, _" "
ειναι το σημειο ε.ίτισημανσης που θελησαμε νά οάλουμε στό π -_ ται στό επιπεδο της σειρας των στοιχειων του εκφερομενου - τό
το πλάνο
,τ
μιας
'ξ'
γενικής
_
έπανόρθωσης
, "
τής αναλυτικής θεωρ[ω
ας,
ψεύδ-(ομαι) είναι ενα σημαίνον, πού αποτελεί μέρος, μέσα στόν
γιατι :ιναι ε ισου πρωτο και συνιστον στη συγκρότηση της αν _ ν Αλλο, τού θησαυρού τού λεξιλόγιου όπου τό έγώ, προσδιορι­
λυτικης
,
εμπειρίας,
-,
όσο καί πρώτο καί συνιστόν στή ριζικη' λ εια_
'δ
σμένο αναδρομικά, γίνεται σημασία γεννημένη στό επίπεδο τού
τουργια του ασυνει ητου. έκφερόμενου, απ' αύτό πού παράγει στό επίπεδο της εκφοράς­
Άναμφίαολα, μέ τόν τρόπο αύτό, στή διδακτική παρέμδασή είναι ενα έγώ σέ άπάτώ πού 6γαίνει σάν συμπέρασμα. Τό έγώ σέ
μας, περιορίζουμε τό ασυνείδητο σ' αύτό πού θά μπορούσαμε νά άπατώ προέρχεται από τό σημείο απ' όπου ό αναλυτής περιμένει
όνομάσουμε στενότερή του επιφάνεια. Άλλά- σέ σχέση μ' αύτ6 τό ύποκείμενο, καί τού ξαναστέλνει, σύμφωνα μέ τόν τύπο, τό
ακριοώς τό σημείο χωρισμού μπορούμε νά μήν κάνουμε λάθος ιδιο του τό μήνυμα μέσα στήν πραγματική του σημασία, δηλαδή
άπό τήν πλευρά όποιασδήποτε ούσιοποίησης. σέ μιά αντιστραμμένη μορφή. Τού λέει: μέσα σ' αύτό τό εγώ σέ
Θά κεντροθετήσουμε τά πράγματα πάνω στό τετράγωνο σχήμα aπατώ' αύτό πού στέλνεις σάν μήνυμα, εΙναι αύτό πού έγώ σού
τού γραφήματός μας, πού ξεχωρίζει συνειδητά τό πλάνο τής εκ­
έκφράζω, καί κάνοντάς το , λές τήν άλήθεια.
φορας από τό πλάνο τού εκφερόμενου. Ή χρήση της φωτίζεται

'ΕΎώσ,ΓΌ
άπό τούς παραλογισμούς πού μιά ύπερ60λικά τυπική σκέψη της
λογικής είσάγει, αλέποντας μιά αντινομία τού λόγου μέσα στό Έκφορά
έκφερόμενο έγώ ψεύδομαι, ενώ ό καθένας ξέρει πώς δέν ύπάρχει
καμιά.
ΕΙναι τελείως λάθος ν' απαντήσουμε σ' αυτό τό έγώ ψεύδομαι
ότι, αν λές έγώ ψεύδομαι, σημαίνει ότι λές τήν αλήθεια, καί άρα
δέν ψεύδεσαι καί ούτω καθεξής. Είναι τελείως φανερό ότι τό έγώ
ψεύδομαι, παρ' όλο τό παράδοξό του, είναι απολύτως εγκυρο.
Πράγματι, τό εγώ πού εκφέρει, τό έγώ τής εκφορας, δέν είναι τ6
s (Α)
ίδιο μέ τό εγώ τού εκφερόμενου, δηλαδή τό στοιχείο πού τό δη­
λώνει μέσα στό εκφερόμενο. Αρα από τό σημείο δπου εκφέρω, Στόν ορόμυ 111; άπάτης Όπου τό ύποκείμενο αποτολμά νά δα­
δίσει, ό αναλυτής είναι σέ θέση νά διατυπώσει αύτό τό λές τήν
V

μοϋ εΙναι απολύτως δυνατόν νά διατυπώσω μέ τρόπο εγκυρο ότι

τό εγώ - τό εγώ πού εκείνη τή στιγμή διατυπώνει τό εκφερόμενο
- λέει ψέματα, ότι εΙπε ψέματα λίγο πρίν, δτι λέει ψέματα μετά, η
ακόμη, δη λέγοντας εγώ ψεύδομαι, 6εααιώνει πώς εχει τήν πρό­
θεση νά άπατήσει. Δέν χρειάζεται νά παμε πολύ μακριά μας για
νά φωτίσουμε τό παράδειγμα - κοιτάξτε τήν έ6ραϊκή ίστοριούλα
άλ~θεια, καί ή ερμηνεία μας δέν εχει ποτέ νόημα παρά σ' αύτή τή
διασταση.
Θά ήθελα νά σας δείξω τίς δυνατότητες πού μάς πρoσφέρε~
αυτό τό σχήμα γιά νά συλλάοουμε τό θεμελιακό διάδημα του
Φρόυντ από τό όποίο χρονολογώ τή δυνατότητα τής ανακάλυψης

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΛΥ.ΛΝ , ΣΕΜΙ//Ληο
τού ίιm;νεiδητoυ - :τού, fι ί6αια, ύ:τάιΥΖει ά;τό :τάντα, ?.ι,τό τΌv
;ι.σιρό τού Θαλή ό:τω; Ζοί στό Ι,Ι,εδο ΤιϊΙV :τιό :τρωτ&γOVlfΙV τρό­
:των δι-ανθQ(i.,;ιινων σι.ΙπεuN.
• Ας μετnφέ(ΙΟυ με σ' αύτό τό σι.ήμα τό ;ιοαρτεσιανό ίΊώ σ%έπτο­
ι~αι . •Λ σψύ.ιjι ς , ή bLflZ(]Loη τής έχφοράς α.,ό τό έΖφερόμενο Χά­
Ύει τό ·{ί.ίστρημά του; :τάντα δυνατό χαί τό σημείο τού σΧovτά­
ματο; ίΎδΙΊ.όμενο . ΠΨJ:{ματι, αν χάτι χαθιερόιθηχε από τό cogi-
10, εΙνω. ή ;ιj.ίμαχα τής σΖέψης, στό Ili:tgo :τού &{αίνει μέσα Cι.,ό
μιάν (ιντίΑεση :τ.ρός τήν ΕΖταση - ύ:τόσταση εύΟραυστη, σμως άρ­
ί'.ετή μέσα στήν τάξη τής σημαίνουσας συΊχρότησης. ν Ας πούμε
δτι έ-".είνο :τού δίνει τή 6ε6αιότητά του στό cogito είναι τό &ΤΙ
παίρνει τη θέση του στό έ:τίπεδο τής έΖφροράς . 'Αλλά ή ύπόστα­
ση τού lϊώ σκ~-ιτoμαι εΙναι τόσο περιορισμένη, τόσο έλάΖιστη,
τόσο άΖρι6ής - χαί θά μπορούσε έξίσου νά έπηρεαστεί άπό τή
συνδήλωση ότι αύτ6 όέν πάει νά πεί τίποτε - σπως χαί ή ύπόστα­
ση τού Ιγώ ψεύδομαι γιά τό όποίο μιλήσαμε προηγουμένως.
'Εκφορά
'Εκφερόμενο
νΙσως τό Ιγώ σκέπτομαι, περιορισμένο σ' αύτή τήν άκρί6εια τού
νά μήν άσφαλιζεται παρά άπό τήν άπόλυτη άμφι60λία ώς πρ6ς
Ζάθε σημασία, συμπεριλαμ6ανόμενης καΙ τής δικής του, νά εχει
μιάν άΧόμη πιό εύΟραυστη ύπόσταση από έκεΙνην Όπου μπόρε­
σαν νά έπιτεΟούν στό Ιγώ ψεύδομαι,
νΕτσι, θ(.ι τολμήσω νά χαρακτηρίσω τό καρτεσιανό Ιγώ σκέπτο­
μαι <ί,ς συμμετέχον, στήν προσπάθεια του γιά (ίε6αιότητα, σ' ενα
εΙδος εκτρωσης. 'Η bLUιpoQtt τής ύπόστασης πού δίνει στό ύπο­
κείμενο ΤΙ ?tνακαλυφθείσα διάσταση τού φροϋδικού ασυνείδητου
εγκειται στήν έπιθυμία, πού τοποθετείται στό έπίπεδο τού cogito.
11
Λ ι'/ΛιiYΣΙΙ Υ.ΑΙ ΑΛΙΙθΕΙΑ
!?/
"O;tι δίνει ζωή;. αύτό γιά ~~ ~ίo .~i.ι. "i.d3t Ι"..ι:fOQά, ,{y(,U ι~­
θυμία. Σάς τΟ'ιιζω _έν ;ΤΙ~) οτι ~ ε."'t~μ.ίι.ι δ:-ιι:;; τη διι.m.r.tιb­
νω, πέ σι.έση μ' έχεινο :του μα; ;ι.ομιζει ο Φρόι."."'t, jfu:τιό ;rojjoά •
Θά χαρακτηρίσω τη ί~ιτouργία ,~oύ ;ι.αρτεσν.ινού cogito μi τόΥ
ορο εκτρωμα η ~~θψ~α".o.: φ~'Π~ςεται, α."tό τη-. . ί:7.οτρο:τη, :τoίJ
δέν Παι}έί.ειψε να ε;Ι.όη/.ωθει στην tOΤOQLfl αί:τοϋ:τ0'6 &..ομίιtΟ1:\1ε
σχέψη, :τo~ συνίστα,Ται σ:rό. νά_ έ-/j~.. εται .αί."tό τό ί-;6 τ~
cogito ο)ς Ο άνθρω:τα;ι.ο; ο Ο:ΤΟΙΟ; , α.,ο ".Q.U)ό ;r.ινα:rαoouσιάί:ε­
ται κάθε φορά :τού θέί.ει νά ;ι.άνει ί'.ανείς vu-ι.οί.Jηw. - ;-heE
<?~
πού έξηγούν τήν κεν&τητα ή τήν φυ-ι.οί.σ(αή bVOOQμmiα μi τiιv
παρουσία, στό έσωτερι;ι.ό τού άνθρώ:του, τού :τερUfηU01J μι;-.οοϊ;
άνθρωπάκου ΠΟ1) τόν χυοερνά, :τού είναι ό όδηγό; τ~ ίιQ~oς,
τό σημείο τό λεγόμενο, στίς μέρες μας, σημείο σί,.ν~εση;- Aiιτός ό
μικρός άνθρωπάΖΟ; εΧΕΙ ήδη "οαταπεί.θεϊ aτή ί.ειΤΟ1:ργία του
άπό τήν προσωκρατική σΖέψη.
'Αντίθετα, στό δικό μας ι.εςιλόγιο, oυuooHtoυuε τό υ:τo-ι.είuε­
νο μέ S διαγραμμισμένο (S). χαθόσον σιrΓ/.ρoτήθη;'ε ώς δεύτε~ σέ
σχέση μέ τό σημαίνον. Γιά νά τό φωτίσω, θά σάς ύΠΕ\-θυμίσω ότι
τό πράγμα παρουσιάζεται μέ τόν πιό Cι.,λό τρόπο μέσα aτό μονό­
γραμμο σημάδι . Τό πριϊnο σημαίνov είναι ή χαραξιά. ά.,' οπου
σημειιί)νεται, παραδείγματος χάρη, ότι τό υποκείμενο σ/.ότωσε
ενα ζ()ο, καί ετσι δέν θά μπερδεύεται aτή μνήμη του οταν θά Εχει
σκοτιί)σει άλλα δέκα. Δέν θά εχει νά θυμάται :τοιό είναι :τοιό,
καί άπό αύτό τό μονόγραμμο σημάδι θά τά μετράει.
Στό μονόγραμμο σημάδι, τό ύποκείμενο τό ίδιο έ:τισημαίνει
τόν έαυτό του άπ' αύτό, καί καταρχήν σημαδεύεται σάν τατουάζ,
πρώτο τών σημαινόντων . Όταν αύτό τό σημαίνον. αύτό τό ενα,
εχει θεσπιστεί - ό λογαριασμός είναι εvα ενα. Στό έπί..,εδο, όχι
τού ενα, άλλά τού ενα ενα στό έπίπεδο τού λογαριασμού, τό
ύποκείμενο εχει νά τoπoθ~θεί σάν τέτοιο. Κατά τούτο, ήδη, τά
δύο ενα διακρίνονται. Σημαδεύεται ετσι li πρώτη σχίση ~oύ ~ά­
νει τό ύποκείμενο σάν τέτοιο νά ξεχωρίζει άι,ό τό σήμα σε σχεση
μέ τό όποίο, άρχικά, μπόρεσε νά συγκροτηθεί σάν ύπoκεί~ενo.
Σάς δ~δάσκω λοιπόν νά φυλάγεστε από τό νά συγχ,έετε ~ λει­
τουργια τού $ μέ τήν είκόνα τού ά\'τικειμένου α ι καθοσον ετσι τό
ύποκείμενο 6λέπει τόν έαυτό του άναδιπλασιασμένο - 6λέπει τόν
Scanned by CamScanner
 -
Ι

181 ΖΑΚ ΛΑΚΆΝ Ι ΣEλfΙNAPI0 lJ ΑΝΑΛ 1'ΙΗ ΚΑΙ ΑΛΗθΕΙΑ

18J .

roυτό του σάν συγκροτημένο από την αντανακλώμ EV11 τη' γουμε , καί πού δέν μπορούμε νά εξαλείψουμε άπό τό αναλ '
, .,. > • ' στιγ- , λ ' - J. - υτικο
μιαια , τφ' εφημερη εικονα ul; κυριότητας , τόν φαντάζεται V ,_
κείμενο - τη ειτουργια του t.σωτερικου αντικειμένου. .
θρω:το μονάχα απ' αυτό πού φαντάζεται. α, Οί όροι ένδοοολή καί προοολή χρησιμοποιούνται '
, ' Αλλ" αλ - α' " παντοτε
. ΣT1~ν Cινc:Λυ:ική πρακΤΙΚ1i , τό νά επιmιμαίνουμε τό ύποκείuενο όπως λαχει. . α, ασφ ως , κομα και μεσα σ' αυτό τό πλα'
σε OΧEml με Τ11'- ;τραγματικότητα , τέτοια πού ui" ύπoθέτoυμ~ δ λ
ηϊς χω αινουσας
, , " λ'
' θ "
εωρητικοποιησης, κατι μάς δίνεται πού ε
, , - λ' , ,ρχε
ισιο
_
μ~ς mrr;.ρ~τεί, κc;ί ~χι ~~ σχέmι ~~έ τό mιμαίνον, ffiιμαίνει δ~~ ται απ ο ες τις μεριες στο πρωτο π ανο, και πού είναι ή λειτουρ-
;r~ουμε η~η σηι,- υποοαθμιmι Ώις ψυχολογΙΚ11ς συγκρότησης γία τού εσωτερ ικού αντικειμένου. Αυτη κατέληξε νά πολωθεί '
το υ υποκεψενου. έι:~κρ~ μέσα, σ,έ τoύ~o τό καλό,ή τό ~ακό α~ικείμενo, γύρω ~~
το οποιο; '(ια, oρ~σμενoυ~, γυρι~ει το κ~θετι πού , μέσα aτή συμ­
περι~oρα εν,ος υπ?κειμ~νoυ , ~πoτελε~ διαστρέ6λωση, κάμψη,
3 π~ραδoξ? ,φo~o, ξ,ενο σ,ωμα. ~ιναι επιση? τό χειριστικό σημείο
παν~ στο οποι?, με~α σε σ:'ν~ηκες κ~τεπειγoυσας ανάγκης - πα­
~ά~ε αφ ετηρία παρμένη αίτό τόν συσχετισμό τού ύποκειμένου ρ:χδει!ματος χ~ρη , επιλογης υπ?κειμενων πρός χρήση έκείνων ή
προ; . ~'α πρc;γματικό πλαίσιο μπορεί νά εχει τό λόγο ύπαρξής ~ων, άλλων υθεσεων ,διαφoρι~α, διευθυντικών, κυοερνητικών,
τη; σ ενα πειραμα ψυχολόγου. ΝΙ-τορεί νά δώσει αποτελέσuατα υπευ~~νων , ?ταν, προκειται ν?- εκπ?-ιδευθούν πιλότοι αεροπλά­
νά Ε-ι.ει έπιπτώσεις, νά επιτρέψει νά συνταχθούν πίνακες. Bέ~ νω~' η oδηy~ι τ~αινων =- όρισ~ενoι τονισαν ότι πρέπει νά συγκεν­
οαια , 'αίιτό θά γίνεται πάντοτε σέ πλαίσια όπου ειιείς είuαστε πo~ τρωνεται η εστιαση μιας ταχυτατης ανάλυσης καί μάλιστα μιάς

την κάνουμε την πραγματικότητα - παραδείγμ~τoς χό ρη , όταν
προτείνουμε aτό ύπoκείμ~νo διάφορα τέστ , πού είναι τέστ όργα­
νωμένα από μας. Αυτη ειναι ή περιοχή εγ-r.υρότητας α1Jτού πού
όνομάζεται ψυχολογία , πού δέν εχει καμιά σχέση μέ τό επίπεδο
όπου ύποστηρίζουμε τό ψυχαναλυτικό πείραμα , καί πού, θά έλε­
γα, δυναμώνει απίστευτα την Cι.ι-τoyύμνωση τού ύποκειμένου.
Έκείνο πού άποκάλεσα ψυχολογικό ά.πομονωτικό δέν είναι ή
παλιά , ή πάντοτε νέα , μονάδα, ή θεσμοθετημένη παραδοσιακά
σάν κέντρο γνώσης, γιατί ή λαϊμπνιτσιανή , παραδείγματος χάρη,
μονάδα δέν είναι διόλου απομονωμένη, είναι κέντρο γνώσης, δέν
είναι δυνατόν νά ξεχωριστεί από μιά κοσμολογία, είναι , · μέσα
στόν κόσμο, τό κέντρο απ' όπου ασκείται αυτό πού, ανάλογα μέ
τίς διακάμψεις, αποτελεί θέαση ή άρμονία. Τό ψυχολογικό άπο­
μονωτικό συναντιέται ατήν Εννοια τού εγώ, τό όποίο - άπό μιά
παρέκκλιση πού, νομίζω , δέν είναι παρά ένας έλιγμός - συμοαί­
νει νά συγχέεται, στην ψυχαναλυτική σκέψη';μέ τ.ό ύποκείμενο σέ
απόγνωση μέσα ατή σχέση πρός τήν πραγματικότητα.
Θέλω καταρχήν νά τονίσω δτι αυτός ό τρόπος θεωρητικοποίη­
. σης τού εγχειρήματος ορίσκεται σέ πλήρη δυσαρμονία, σέ. \πλή~η
διάσπαση, μ' αυτό πού έξάλλου ή εμπειρία μας όδηγεί νά προ α-
ανάλυ,σης-α~ρα~ή , καί μάλιστα τής χρήσης δ~ισμένων τέστ, τών
λεγομενων τεστ της προσωπικότητας .
.
, ~έν μπoρ?ύμ~ κ<:θ?λου νά μή, θέσουμε τό ερώτημα γιά τήν
~πoστ<:ση αυτου του εσωτερικού αντικειμένου. Είναι άραγε ενα
αντικε,ιμενο, αντίλη;vης; 'Από πού τό προσεγγίζουμε; Πού φτά­
~ει: Σε συνεχεια αυτής τής επανόρθωσης, σέ τί θά συνίσταται ή
ανα~υση τής μεταοίοασης; .
Θα σάς ~πoδείξω ένα μοντέλο, πού θά πρέπει νά τελειοποιή­
~oυμε πολυ στή συνέχεια, πάρτε το έπομένως γιά μοντέλο προ­
~ηματικό. Τά σχήματα τά στραμμένα aτή λειτουργία τής έπα­
νΟ~θωm,ς τής ψευδαίσθηm,ς εχουν μιά τέτοια δύναμη προ­
~ωρ~σης, :τού δέν θά μπορέσω ποτέ αρκετά εγκαιρα νά προτεί­
~ κατι ,που, τουλάχιστον, νά την εμποδίζει.
, Αν το ασυνείδητο είναι αυτό πού ξανακλείνεται μόλις άνοιξε,
~rφωνα ~' ένα χρονικό παλμό, αν, από τήν άλλη μεριά, ή έπα­
~α ηψη δεν είναι άπλώς στερεοτυπία τής συμπεριφοράς, αλλά
,π~ναληψη σέ σχέση μέ κάτι τό πάντοτε άστοχη μένο , 6λέπετε
απ? δώ καί στό έξής δτι ή μεταοίοαση _ τέτοια πού μάς την παρι­
ΟΤανουν
, , .' σα'ν τροπο
' , e.
προσuασης "που
σ' αυτο , κρυuεται
'2 'στό
μεσα .
ασυνειδητο - δέν μπορεί νά εΙναι από μόνη της παρά μιά πρόσ-

Scanned by CamScanner
1114 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ I l'HMINA/'JO II ιfNιfιf ΥΧΙΙ Kιf! ιfιfΙΙθE//1

κcιιρη δΜς, •Αν ή μετα6(6αιιη b'{~y εΙνιιι πιιρ{~ έπανω,ηψη, ΟΙι. tbLmJ το1-ι σιίιl,ιι,ιτόΙ'., του
, πού δίνεται στ6 σ'ι.ήμι.ι τού ΙγιJJ, δ{;ν εΙναι
rl
ε{νιιι ',πανι'ιληψη, πι'ιντοτε, τής [διας (ιποτυχΙΙΙς, "Αν μι~τα(ίωα_ έκεί (ln' απου κnιτάζετqι. ι. ό - - ~A') , {" l
ση Ι'Χει τήν άξ(ωοη, διι'ι μ έιιοι! ι..ιύτrις τής /,πανω,ηψης, νι'ι. (ΙΠΟΚΙJ.­ .. Αλλι'l ΕΙναι, ο(γουρα, μ~σα σ,Τ, 'Ι. ω ρο του, ι.ου που ω~;..-τει
τόν έu.υτό του, καΙ ίό σημειο (λΠ ~πo~ "/.O~~ζε;;~ "(~ ι~υΤό έπωη
ταoτησcι τή ΟΙJν{:χcια μιι!ς [lιτορΙιις, δέν Οά τ6 κάν ε ι nIJ.(!fl κι'ινον­
τας πι'ιλι. νι'ι (ινω'>ιιΟι:ί μιι'ι οιινι'ιρτηοη, ' πιη', εΙνιιι, (ιπ6 τΎI φύση εΙναι μέσα στ6ν ιδιο 'I.(jJ()O, toL~ )~' ό ΚΡΙ )ω~~ ω )~ ,κ~ται κ(,ι. 1
τ6 σημείο (J.n' αποι! μι~ΛΙ:Ι'ά.ιψ)υ, .tp ~σν, μ~ 6ει; .IJtO)V τo~o ΤOV
της, συγκ εκομμΙνη, UHnO\J11I! λοιπ6ν ΟΤΙ γι μετιι(ί(()ιωη, οιιν χει­
(Ιιοτικ6ς ΤQόπος, Μν μΠΟl' εί νι'λ άΡΚΕστεί οτ6 νι'λ 0υγχέετtιι μέ ττιν ~ Α1 λ lJ εΙνω πού ιΊιιχΙζει ν Ιl1JΊΚΡOτει αυτο τ ω,η οφανε; Ψ '- έ
(ιποτ cλεσμιιτικότητιι τής έπανι'λληψης, μ{, ττιν άναστήλιιιοη αυτού μα tJ.~' δπου ξεκινι} έκείνο πού μετέχει τής έ;τιΟυμ(ας στό έπί.-τεδο
πού Ι:χει συγκαλυφΟ εί μέσα οτό ι'ι.συν εΙδητ(), καΙ μάλιστα μέ ττιν τού άσυνεα>ητου .
κάΟαρση τιίιν (ισυνείδητων στοιχε Ιων ,
'Όταν ΟΙ1ς μιλύl γι(ι τ{) ι'ωυνείδητο σι'ιν γι' αύτ6 πού έμφανΙζε­
_~----------.. ,ι
ται μέσα (πόν Χl'ονικ6 πιιλμ6, μπορ είτε νά ΟυμηΟείτε ττιν ε Ικ6να ~
τού XIJQrnIJ πού μισοανο(γεΙ, κα( πού lιτ6 βάΟος του Οιί Πl'αγμα­ ΚαΟρέφτης ,,//' ..............
τοποιηΟεί ή άλ(ευοη to,j ψαl'ιού. Ένύ) σύμφωνα μ έ τι', σχτιμα τού -----:;:;ι ... -- --S, J',
δισακιοιί, τ6 άσυν εΙδητο εΙναι κάτι τ6 φυλαγμένο, τ6 κλεισμένο )~:..... α' "
στό l;σωΤΕQικό, δπου έμείς θά Πl'έπει νά διεισδύσουμε ι'ιπ6 τά ...... ., () \
-- ι α \
~ξω. 'Ανιιποδογυρ(ζω λοιπ6ν τήν τοπολογία τής παραδοσιακής Ι
εΙκονογραφίας παρουσιάζοντι'ις σας τούτο τό σχήμα. Ι
... Λ ,
C......... ...... ι'

ο
' .... , /
χ , .... /
"', """"" J' '"
',.......... ',~ ......... " ,
--------------- t
'Οπτικό μοντΙ:λο πού δόΟηκε μΙ:σα στήν
Σχήμα τού κύρτου
Παρατήρηση πάνω σrήν ΕΧθcση τού Danω Lagach~

Σκεπάστε το μέ τό όπτικό μοντ έλο πού έ δωσα στό αρθρο μου

Παρατήρηση πάνω στήν εκθεση τού Daniel Lagaclle, σχετικά μέ
τό Ιδανικό l;γι)) καΙ τό Ιδανικό τού l;γώ. Θά δείτε πι)ς μέσα στόν
•Αλλο τό ύποκείμενο συγκροτείται σάν Ιδανικό, πι),ς εχει νά ρυΟ­
μ(σει τήν έστίαση τιί)ν δσων ερχονται σάν έγι)), ή Ιδανικό έγώ -
πού δfΎ εΙναι τό Ιδανικό τού l;γι)) - δηλαδή νά συγκροτηθεί μέσα
στή φανταστική πραγματικ6τητά του. Τό σχήμα αύτό κάνει φα­
νερό - τό ύπογραμμίζω μέ τήν εύκαιρία τό)ν τελευταίων στοι­
χείων πού προσκόμισα γύρω ύ.πό τή σκοπική παρόρμηση - δη
έκεί δπου τό ύποκεΙμενο 6λέπει τόν έαυτό του, δηλαδή έκεί δπου
φτιάχνεται αύτή ή πραγματική καΙ άντιστραμμένη εΙκόνα τού
Τό ύποκείμενο 6φείλουμε λοιπόν νά τό θεωρούμε σέ σχέση μέ
τόν κύρτο - καί είδ ικά σέ σχέση μέ τό στόμιό του, πού συνιστά
τήν ούσιαστική του δομή - άφού 6ρίσκεται στό έσωτερικό, Τό
Θημαντικό δέν εΙναι διόλου έκείνο πού εΙσέρχεται μέσα έκεί, σύμ­
φωνα μέ τήν Εύαγγελική ρήση , άλλά έκείνο πού έξέρχεται.
,Μπορούμε νά συλλά60υμε τό κλείσιμο τού άσυνείδητου όπό
την παρέμπτωση κάποιου πράγματος πού παίζει τό ρόλο δια­
φράγματος - τό άντικείμενο α, πιπιλισμένο, ρουφηγμένο, στό
σ~ό~ιo ~oύ κύρτου. Μπορείτε νίι σχεδιάσετε μιάν εΙκόνα όμοια μ'
αυτες τις μεγάλες σφαίρες πού μέσα τους άνακατεύονται οΙ άριθ-

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡIΟ 11 ;1ΝΑΑ ΥΙΗ ΚΑΙ ΑΑΙ-ΙθΕΙΑ 187
Ι86

μοί πού τρα6άμε στή λοταρία. Μέσα άπ' αύτή τή μεγάλη ρουλέ­
πτωση ό άναλυτής, δέν
δ
μπορεί νά εΙναι τό στήριγμα -
' -
ή μεταοιο'α-
,
τα, αύτό πού μαγειρεύεται, άπό τά πρώτα εκφερόμενα τού ελεύ­ ση εΙναι ή ενεργος ραστηριοποιηση της πραγματικοτητας τού
θερου συνδυασμού, ογαίνει εξω, στό διάστημα πού τό άντικείμε_ άσυνείδητου.
νο δέν φράζει τό στόμιο. Αύτή ή ώμή, ή στοιχειώδης εΙκόνα, σάς
επιτρέπει νά άποκαταστήσετε τή συνιστώσα λειτουργία τού συμ­
βολικού στήν άμοιοαία άντιτοποθέτησή της. ,ΕΙναι τό παιχνίδι Τ' άφησα αύτό αίωρούμενο, μέσα στήν εννοια τού άσυνείδη-
τού ύποκειμένου, στά μονά ζυγά τής ξανασυνάντησής του μ' αύ­ ~ πράγμα παράδοξο, άκριοώς αύτό πού δλο καί περισσότερο
του , ,, , 'Ελπ'ζ' , ,
τό πού ερχεται νά ενεστωποιηθεί μέσα στήν πραγματική δράση νιέται δέν ύπενθυμισα ως τωρα.
ξ εχ "
ι ω να μπορεσω στη συ-
e.' "'Α'" ,
τού άναλυτικού χειρισμού. , εια νά δικαιολογησω γιατι συμυαινει αυτο. πο το ασυνει-
νεχ . θ' , , , .
Αύτό τό σχήμα εΙναι τελείως άνεπαρκές, άλλά εΙναι ~να σχήμα­ δητο, θέλησα νά σ~ς υπε~ ~μισω ~εχρι τωρ~ τ;'1ν, π?ρ~μπτω~
μπουλντόζα, πού εναρμονίζει τήν ίδέα δτι ή μεταβί6αση εΙναι τής συνιστώσας πραξης του υποκειμενου, γιατι σ αυτο το σημειο
ταυτόχρονα εμπόδιο στήν επανάμνησrι, καί ενεστωποίηση τού χρειάζεται ή ύ~oστήριξή μα~. 'Όμω? άς μ~ν παραλεί'j'ουμε.έκε.ί­
κλεισίματος τού άσυνείδητου, πού εΙναι ή ελλειψη, πάντοτε σέ νο πού είναι υπογραμμισμενο, στην πρωτη γραμμη, άπο τον
συγκεκριμένο σημείο, τής καλής συνάντησης. Φρόυντ σάν αύστηρά συν-ουσιαστικό μέ τή διάσταση τού άσυνεί­
Θά μπορούσα νά σάς τά άπεικονίσω δλ' αύτά μέ τό πλήθος καί δητου, δηλαδή τή σεξουαλικότητα . Μέ τό νά εχουμε δλο καί πε­
τήν άσυμφωνία τών τύπων πού εδωσαν οί άναλυτές γιά τή λει­ ρισσότερο ξεχάσει τί πάει νά πεί αύτή ή σχέση τού άσυνείδητου
τουργία τής μετα6ί6ασης. ΕΙναι 6έ6αιο δτι άλλο πράγμα εΙναι ή πρός τό σεξουαλικό, θά δούμε δτι ή άνάλυση κληρονόμησε μιάν
μετα6ί6αση κι άλλο πράγμα δ θεραπευτικός σκοπός. Ή μετα6ί­ άντίληψη τής πραγματικότητας πού δέν εχει καμιά σχέση μέ τήν
Όαση δέν συγχέεται ουτε μ' ενα άπλό μέσο, Τοποθετήθηκαν έδώ πραγματικότητα, τέτοια πού ό Φρόυντ τήν τοποθετούσε στό έπί­
τά δύο άκρα τών δσων εχουν διατυπωθεί στήν ψυχαναλυτική φι­ πεδο τής δευτερογενούς διαδικασίας.
λολογία. Πόσες φορές θά δια6άσετε τύπους πού φτάνουν νά συν­ Θέτοντας λοιπόν τή μετα6ί6αση ώς ενεργό δραστηριοποίηση
δέουν, παραδείγματος χάρη, τή μετα6ί6αση μέ τήν ταύτιση, ένώ
τής πραγματικότητας τού άσυνείδητου, θά ξεκινήσουμε πάλι τήν
ή ταύτιση δέν εΙναι παρά ενας χρόνος παύσης, ενας ψεύτικος έπόμενη φορά.
τερματισμός τής άνάλυσης, πού, πολύ συχνά, συγχέεται μέ τόν
κανονικό της τερματισμό. Ή σχέση της μέ τή μεταΌί6αση εΙναι
στενή, άλλά άκρι6ώς στό σημείο δπου ή μετα6ί6αση δέν άναλύ­
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
θηκε. Άντίθετα, ώστόσο, θά δείτε νά διατυπώνουν τή λειτουργία
τής μετα6ί6ασης, σάν μέσο τής πραγματοποιούσας έπανόρθωσης,
Δρ; ROSOLATO: - Θά σάς πώ τίς σκέψεις πού εκανα κατά τή
στήν δποία άντιτίθεται δλόκληρη ή σημερινή μου όμιλία.
διαρκεια τού σεμιναρίου σας. Πρώτα μιά άναλογία - τό σχήμα
ΕΙναι άδύνατο νά τοποθετήσουμε σωστά τή μετα6ί6αση μέσα
σας μo~άζει παραδόξως μ' ενα μάτι. Σέ ποιό μέτρο τό μικρό α θά
σέ όποιαδήποτε άπ' αύτές τίς άναφορές. Κι άφού δ λόγος εΙναι
μ~oρoυσε νά παίξει τόν ρόλο κρυσταλλοειδούς φακού; Σέ ποιό
γιά πραγματικότητα, σ' αύτό τό πεδίο έννοώ νά κατευθύνω τήν
κριτική. Θά πώ σήμερα εναν άφορισμό εΙσαγωγικό σέ δσα θά
μετρο α~τός ό κρυσταλλοειδ'lς φακός θά μπορούσε νά εχει ρόλο
σάς πώ τήν έπόμενη φορά - ή μετα6ίΌαση δέν εΙναι ή ένεργός κατα~ρα~η; Θά ηθελα έπίσης νά διευΚ€Joιίζατε αύτό πού μπορεί­
δραστηριοποίηση τής ψευδαίσθησης πού μάς σπρώχνει σ' αύτή τε ν~ πειτε γιά τό ίδανικό τού έγώ καί γιά τό Ιδανικό έγώ σέ
τήν άλλοτριωτική ταύτιση πού συνιστά κάθε συμμορφοποίηση, ~~;αρ:ηση άκριοώς μ' αύτό τό σχrίμα. Τέλος, τί έννοείτε μέ
ργο δραστηριοποίηση;
εστω καί πρός ενα μοντέλο Ιδανικό, τού όποίου σέ καμιά περί-

Scanned by CamScanner
188 ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΙΙΙ'ΙΟ II ιιΝιΙιΙ ΥΣIl ΚΛΙ ιIιIljeElιI 189

'Ενεργός δραστηριοποίηση εΙναι μιά λέξη ύπόσχεση Ν' ό ' ~να μέρος ι'.1π6 τό άκροατήριό μου εΙναι καινούργιο. Γι' αύτό
σουμε τή μεταβίβαση μέ τήν ένεργό δραστηριοποίη·σηα r ΡΙ- χρησι~oπ~ίησ~ τ~ καθαρ6 :<~ί άπλ6 σχήμα Τ,ού κύρτου, καΙ εΙσή.
άναγκαιο
_
-" .ή 12
ωστε_μεταυιuαση
,
'(!
'ειναι
να μην εΙναι τόπος αλλοθ ι, άνεπαρ-
"
γαγα απλως την εννοια του διαφράγματος. Γό άντικεΙμενο εΙναι
κων χειριστικων τροπων, παρμένων άπό πλάγιους δρ ' , διάφραγμα, μ~νει άκόμ.η νά μ~θo~με πώς. Δέν εΙναι τό παθητικό
έλ ' '" δ' r , ομους και διάφραγμα, αυτό τό πωμα που θελησα νά άπεικονίσω γιά ν' άρ­
ιγμους που ωστοσο εν ειναι αναγκαστικά χωρίς άπο ' λ
, 'δ' , " τε εσμα χίσω νά κατευθύνω τή σκέψη σας σέ μιάν όρισμένη πρόσβαση .
και που ειχνουν τα ΟΡια τής άναλυτικής παρέμβασης Τ' '
ό '" . ονισα Θά δώσω μιά πιό όλοκληρωμένη Ιδέα γι' αύτό, δπου θά βρείτε
~oμαστι:<α σημερα ψευτικους όρισμούς πού μπορεί κανείς ,
δωσει για τόν τερματισμό της, σπω ς αύτόν τού Balint σταν μι~~ ισως όρισμένες συγγένειες μέ τή δομή τού ματιού.
γιά ~α~Τ,ιση μέ τόν άναλυτή. ~ Αν δέν πάρετε τή μεταοίοαση σ ~ Είναι 6έ6αια όλότελα παράδοξο Ότι ή δομή τού ματιού μάς
?ρθ? επ~πε~o'. πού ,όμ?λογώ δ;ι δέν φωτίστηκε άκόμη σήμερ:~ παρουσιάζει ενα γενικό σχήμα πού τόσο εύκολα ερχεται aτό νού
αλλα που θα ειναι το θεμα τού επόμενου σεμιναρίου δέν θά _ κάθε φορά πού προσπαθούμε νά εΙκονίσουμε χρονολογικά τΙς
ρέσετε, ποτέ νά συλλάβετε άπ' αύτή παρά μονάχα έ~ιμέρoυ:;:~­ σχέσεις τού ύποκειμένου πρός τόν κόσμο. Δέν ε{ναι άναμφί60λα
ρεμπτωσεις. συμπτωματικό. Ώστόσο, δέν θά ήταν σωστό νά 6ιαστούμε νά
υο σο γιά τίς παρατηρήσεις πού κάνατε, είναι διασκεδαστικό . κολλήσουμε σ' αύτό μέ ύπερ60λικά στενό τρόπο.
Πάντως, μιά καί κάνατε αύτή τήν παρατήρηση, θά έπωφεληθώ
Πρέ:τει: σέ κ~θ~τ~ π?ύ, άνή~ει _στή; τοπολογία, νά φυλαγόμαστε
γιά νά σάς τονίσω τή διαφορά τού σχήματός μου μ' έκείνο όπου δ
πολυ αυστηρα απ αυτο που της δινει λειτουργία Gestalt. Πράγ­
Φρόυντ παρασταίνει τό έγώ σάν τό φακό άπό τόν όποίο ή άντί­
μα πού δέν σημαίνει δτι όρισμένες εμοιες μορφές δέν μάς δίνουν,
ληψη-συνείδηση έρχεται νά δράσει πάνω στήν άμορφη μάζα τού
μερικές φορές, τήν αίσθηση δτι είναι ενα είδος προσπάθειας τού
Ι;nbew~sstsein. Τό σχήμα τού Φρόυντ άξίζει αύτό πού άξίζει,
βιολογικού γιά νά φτιάξει κάτι πού μοιάζει μέ τίς συστροφές αυ­
ειναι ~oσo περιορισμένης έμ6έλειας δσο καί τό δικό μου, μ' εναν
τών τών θεμελιακών τοπολογικων άντικειμένων πού σάς άνέπτυ­
ξα στό σεμινάριό μου γιά τήν Ταύτιση - ή μίτρα, παραδείγματος
δρ~ισμ;νo τρόπο. Μπορείτε πάντως νά παρατηρήσετε τή διαφορά
χάρη, γιά τήν όποία θυμόσαστε σίγουρα δτι είναι μιά έπιφάνεια
- C:V ειχα θελήσει νά οάλω τό έγώ κάπου, θά εγραφα ι(α). UΟμως ,
στο σημείο αύτό, έκείνο πού έμείς έξετάζουμε εΙναι τό α.
ριγμένη στόν τρισδιάστατο χώρο πού αύτοδιασταυρώνεται. Θά
μπορούσα κάλλιστα νά σάς δείξω όρισμένο σημείο 11 έπίπεδο τής
22 Άπριλίου 1964
άνατομικής διαμόρφωσης πού μάς φαίνεται νά άπεικονίζει τή
συγκινητική προσπάθεια τής ζωής νά άνταμώσει τίς τοπολογικές
διαμορφώσεις.
Είναι οέοαιο πώς μονάχα αύτές οί σκέψεις μπορούν νά μάς
δώσουν τήν είκόνα αύτού γιά τό όποίο πρόκειται σταν έκείνο
πού είναι στό έσωτερικό είναι έπίσης καί στό έξωτερικό. Γι' αύ­
τόν τό λόγο ε{ναι ίδιαίτερα άναγκαίες δταν πρόκειται γιά τό
άσυνείδητο, πού σάς τό παριστάνω ταυτόχρονα σάν αύτό πού
είναι άπό τό έσωτερικό τού ύποκειμένου, άλλά πού δέν πραγμα­
τοποιείται παρά μόνο έξω, δηλαδή μέσα στόν τόπον έκείνο τού
~ Αλλου, δπου μονάχα μπορεί νά άποκτήσει τήν ύπόστασή του.
Δέν μπορώ έδώ νά μεταχειριστώ δλες τίς γνώσεις πού άποκτήσα­
με άπό τά προηγούμενα σεμινάριά μου, Υιά τόν άπλό λόγο δτι

Scanned by CamScanner
 ΙΒ'

Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ
ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ

Ή πραγματικ6τητα τού άσυνείδητου εΙναι σεξουαλική.

Ή κινέζικη άστρονομία.
Κατά τού Γιούνγκ καί κατά τής έρμηνευτικής.
Άποσεξουαλοποίηση τής πραγματικ6τητας.
Ή κύρια είσοδος τού άσυνείδητου.
"Αννα Ο. καί ή έπιθυμία τού Φρ6υντ.

Τέλειωσα τήν τελευταία φορά μέ μιά διατύπωση πού είχα τήν

ευκαιρία νά αντιληφθώ δτι αρεσε. Αυτό δέν μπορώ νά τό απο­
δώσω παρά στό δτι περιλαμοάνει ύποσχέσεις, αφού, κάτω από
τήν αφοριστική της μορφι1, δέν ήταν ακόμη διόλου ~ναπτυγμένη.
Είπα δτι πρόκειται νά δώσουμε εμπιστοσύνη στήν έξής διατύ­
πωση: ή μετα6ί6αση εΙναι ή ενεργός δραστηριοποίηση τής πραγ­
ματικότητας τού ασυνείδητου. Αυτό πού αναγγέλλεται εδώ είναι
ακριοώς εκείνο πού ύπάρχει ή τάση νά αποφεύγεται, δσο γίνεται
περισσότερο, κατά τήν ανάλυση τής μεταΟίΟασης.

Βρίσκομαι, προκειμένου νά προωθήσω αυτόν τόν τύπο, σέ μιά

προοληματική,θέση: τί προήγαγε ή διδασκαλία μου δσον αφορά
τό ασυνείδητο; Τό ασυνείδητο είναι οί επιπτώσεις τού λόγου πά­
νω στό ύποκείμενο, είναι ή διάσταση δπου τό ύποκείμενο προσ­
διορίζεται μέσα στήν ανάπτυξη τών επιπτώσεων τού λόγου, συ­
νέπεια τού όποίου είναι δτι τό ασυνείδητο είναι δομημένο δπως
μία γλώσσα. Νά μιά κατεύθυνση κατάλληλη γιά νά ξεριζώσει
φαινομενικά κάθε σύλληψη τού ασυνείδητου από μιά σκόπευση
πραγματικότητας αλλης από τήν πραγματικότητα τής συγκρότη­
σης τού ύποκειμένου. Κι δμως ή διδασκαλία αυτή είχε, μέσα στή
σκόπευσή της, ενα στόχο πού χαρακτήρισα μεταoιoι-tστιΚό. Γιά
νά συγκεντρώσω πάλι εκείνους άπό τούς ακροατές μου πού άγα-

Scanned by CamScanner
 ΖΛΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡΙΟ ιι
192
ποϋσα περισσότερο - τούς ψυχαναλυτές - σέ μιά σκόπευση σύμ­
φωνη μέ τήν αναλυτική έμπειρία , λέω ΟΤΙ δ χειρισμός δ ιδιος τής
Εννοιας όφείλει, ανάλογα μέ τό έπίπεδο απ ' δπου ξεκινά ό λόγος
τού διδάσκοντος, νά ύπολογίζει τίς επιδράσεις τής διατύπωσης
πάνω στόν ακροατή . Έχουμε δλοι, οσο έχουμε , μαζί καί έκείνος
πού διδάσκει, μιά σχέση μέ τήν πραγματικότητα τού ασυνείδη­
του , πού ή παρέμοασή μας όχι μόνο φέρνει στό φό)ς, αλλά, πού
ως ενα δρισμένο σημείο, γεννά.
•Ας πάμε στό γεγονός. Ή πραγματικότητα τού ασυνείδητου
εΙναι - αοάστακτη αλήθεια - ή σεξουαλική πραγματικότητα . Μέ
κάθε ευκαιρία δ Φρόυντ τό οεοαίωσε, θά έλεγα, πεισματικά.
Γιατί εΙναι μιά αοάστακτη πραγματικότητα;
'Ως πρός τό θέμα τού σέξ, κάναμε, από τόν καιρό πού ό
Φρόυντ διατύπωσε τήν ανακάλυψή του τού ασυνείδητου, δηλαδή
στή δεκαετία τού 1900 η στά αμέσως προηγούμενα χρόνια, μερι­
κές έ.ι-τιστημονικές προόδους. 'Όσο ενταγμένη κι αν εΙναι ώστόσο
στή νοητική μας είκονοποιία, δέν θά πρέπει γι' αυτό νά θεωρού­
με δτι ή γνώση πού αποκτήσαμε από τότε γιά τό σέξ ύπήρχε ανέ­
καθεν. Ξέρουμε κάτι περισσότερο γιά τό σέξ. Ξέρουμε δτι ό σε­
ξουαλικός διαχωρισμός, αφού οασιλεύει στό μεγαλύτερο μέρος
τών ζωντανών όντων, ε{ναι αυτό πού έξασφαλίζει τή διατήρηση
τής ϋπαρξης ένός εΙδους.
Είτε κατατάξουμε, σύμφωνα μέ τόν Πλάτωνα, τό όν ένός ει­
δους ανάμεσα στίς ιδέες, ειτε πούμε, δπως δ 'Αριστοτέλης, δτι τό
εΙδος δέν ύπάρχει πουθενά αλλού παρά μέσα στά ύποκείμενα
πού τό ύποοαστάζουν, δέν εχει καί τόση σημασία εδώ . •Ας πούμε
δτι τό εΙδος ύφίσταται μέ τή μορφή · τών ατόμων του. Τό γεγονός
παραμένει δτι ή επιοίωση τού αλόγου ώς ειδους έχει ενα νόημα -
κάθε άλογο εΙναι μεταοατικό, καί πεθαίνει. 'Αντιλαμοάνεσθε
από δώ δτι δ δεσμός τού σέξ μέ τόν θάνατο, μέ τόν θάνατο τού
ύποκειμένου, εΙναι θεμελιακός.
Ή ϋπαρξη, χάρη στό σεξουαλικό διαχωρισμό, οασίζεται στή
συνουσία, τονισμένη σέ δυό πόλους, πού ή από αιώνες παράδοση
πασχίζει νά χαρακτηρίσει ώς αρσενικό πόλο καί θηλυκό πόλο. Σ'
αύτό έγκειται τό ελατήριο τής αναπαραγωγής. 'Ανέκαθεν, γύρω
απ' αύτή τη θεμελιακή πραγματικότητα, συγκεντρώθηκαν,
έναρμονίστηκαν, άλλα χαρακτηριστικά, λίγο ή πολύ δεμένα μέ
Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤ/Σ ΠΑΡΕ.ΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ 193
τόν τελικό σ>:.οπό τ~ς αν~αραγωryς. Δέν μπορώ έδώ παρά νά
ύποδείξω ~κεινo που, ~η 6~λoγΙΚ?Ί κλΙμ~κα, συνδυάζεται μέ τή
σεξουαλικτι, διαφoρoπ~ιησ:2', υπό τη ~oρφη δ~υτερ~υόντων χαρα-
τήρων και λειτουργιων . .::.ερουμε σημερα πως, σ αυτό τό εδα­
;ος, θεμελι~θηκε, στή~ κ?ινωνία μιά δ~κλη~η κατανομή λει­
τουργιών μεσα σε μια κινηση έναλλαγης. Αυτό ό σύγχρονο'­
στρουκτουραλιοrός μ;πόρεσε ν,ά τό διε~κρινί,σει ,καλύτερα άπό
κάθε αλλη θεωρια, δειχνοντας δτι ακριοως στο Επιπεδο τής αγχι­
στείας, στό μέτρο πού αυτή αντιτίθεται πρός τή φυσική γενιά
πρός τό διαλογικό γένος, ασκήθηκαν όί θεμελιακές ανταλλαγές ~
στό επίπεδο άρα τού σημαίνοντος - καί ΟΤΙ έδώ συναντάμε τΙς
πλέον στοιχειώδεις δομές τού κοινωνικού τρόπου λειτουργίας
πού εγγράφονται μέ τούς δρους μιας συνδυαστικής.
Ή ενσωμάτωση αυτής τής συνδυαστικής στή σεξουαλική πραγ­
ματικότητα κάνει νά ξεπηδά τό έρώτημα αν δέν εΙναι άπό έδώ
πού τό σημαίνον έφτασε στόν κόσμο, στόν κόσμο τών ανθρώπων.
'Εκείνο πού θά καθιστούσε θεμιτό νά ύποστηρίζουμε πώς άπό
τή σεξουαλική πραγματικότητα τό σημαίνον μπήκε στόν κόσμο -
πού πάει νά πεί δτι ό ανθρωπος έμαθε νά σκέφτεται - εΙναι τό
πρόσφατο πεδίο τών ανακαλύψεων πού αρχίζει μέ μιά όρθότερη
μελέτη τής μίτωσης. Άποκαλύπτονται τότε οί τρόποι μέ τούς
όποίους συντελείται ή ώρίμανση τών σεξουαλικών κυπάρων, δη­
λαδή ή διπλή διαδικασία μετα60λής. Αυτό πού συντελείται μέσα
σ' αυτή τή μεταοολή, εΙναι ή απώλεια ένός δρισμένου αριθμού
~oιχε~ω~ π~ύ oλ~πoυμε, τών χρωμοσωμάτων. ·Ολοι ξέρουμε δτι
ολα αυτα μας όδηγησαν σέ μιά γενετική. Τί ογαίνει άπ' αύτή τή
γε~ετική, αν μ~ ή κυ~ίαρχη λειτουργία, στόν προσδιορισμό δρι- .
σμ~νω~ στοιχειων του ζωντανού όργανισμού, μιάς συνδυαστικής
:του σε δ~ισμένoυς άπό τούς χρόνους της ένεργεί μέ άπο60λή
υπολειμματων.
·,Kάν?ντ~ς, αναφορά έδώ aτή λειτουργία τού μικρού α, δέν δρ­
μ~ω σ~ μια ,αναλογική ύπόθεση - επισημαίνω μό'νo~ μιά συγγένεια
των αινιγματων τής σεξουαλικότητας μέ τό παιχνίδι τού σημαί­
νοντος.
'~δώ απλώς άποσαφηνίζω καί δικαιώνω τήν παρατήρηση δη
~ρ~γματι ,στήν ίστορία ή πρωτόγονη Επιστήμη ρίζωσε σ' εναν
ΡΟπο σκεψης, ό όποίο ς παίζοντας πάνω σέ μιά συνδυαστική,
Scanned by CamScanner
194· ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
πάνω σέ άντιθέσεις δπως έκείνες τού Γίνγκ καί τού Γιάνγκ, τού
νερού καί τής φωτιάς, τού ζεστού καί τού κρύου, τίς εκανε νά
σέρνουν τό χορό - διάλεξα αύτή τή λέξη γιά τήν περισσότερο άπό
μεταφορική έμ6έλειά της , γιατί ό χορός τους Όασίζεται σέ τελε­
τουργικά χορών μέ Όασικό κίνητρο τούς σεξουαλικούς καταμερι­
σμους μέσα στήν κοινωνία.
Δέν μπορώ ν' άρχίσω έδώ νά σάς κάνω μάθημα , εστω καί σύν­
τομο, κινέζικης άστρονομίας . Διασκεδάστε άνοίγοντας τό ΌιΌλίο
τού Uopold de Saussure - ύπάρχουν ετσι, άπό καιρό σέ καιρό,
άνθρωποι Ιδιοφυείς σ' αύτή τήν οικογένεια. Θά δείτε έκεί οτι ή
κινέζικη άστρονομία εΙναι θεμελιωμένη πάνω στό παιχνίδι τών
σημαινόντων πού άπηχούν άπό πάνω ως κάτω τήν πολιτική, τήν
κοινωνική δομή , τήν ήθική , τή ρύθμιση τών παραμικρότερων
πράξεων, καί ότι εΙναι, έντούτοις , μιά πολύ καλή άστρονομική
έπιστήμη . ΕΙναι άλήθεια δτι , ως μιά όρισμένη στιγμή, όλόκληρη
ή πραγματικότητα τού ούρανού μπορεί νά μήν έγγραφεί σέ τίπο­
τε ω.λο άι-τό ενα εύρύ στερέωμα σημαινόντων.
Στήν άκραία περίπτωση, ή πρωτόγονη έπιστήμη θά ηταν - ας
πάμε ως τήν ακρη - ενας εΙδος σεξουαλικής τεχνικής. Τό δριο δέν
εΙναι δυνατό νά χαραχθεί έπειδή πρόκειται άσφαλώς γιά μιά έπι­
στήμη. Οί άπόλυτα εγκυρες παρατηρήσεις τους μάς δείχνουν δτι
οί Κινέζοι εΙχαν ενα τέλεια άποτελεσματικό σύστημα γιά τήν
πρό6λεψη τών μεταΌολών τής μέρας καί τής νύχτας , παραδείγμα­
τος χάρη, σέ μιά έποχή πολύ πρώιμη - πού λόγω τής σημαίνου­
σας σήμανσής τους μπορούμε νά τή χρονολογήσουμε , γιατί φυσι­
κά εΙναι άρκετά μακρινή γιά νά σημειώνεται ή μεταχώρηση τών
Ισημεριών στό διάγραμμα τού ούρανού, καί ό πολικός άστέρας
νά Όρίσκεται στήν ίδια θέση πού εΙναι στίς μέρες μας. Δέν ύπάρ­
χει Ιδώ καμιά διαχωριστική γραμμή άνάμεσα στήν έμπειρικ~ π~­
ρα60λή, πού παραμένει εγκυρη Υιά δλους , καί στίς άρχές που τη,ν
καθοδήγησαν. UΟ πως δέν μπορούμε νά πούμε, ό Κλώντ Λεσι­
Στρώς τό ύπογραμμίζει, δτι στήν πρωτόγονη μαγεία δλα ~Ιναι
φαντασιοπληξία καΙ φούμαρα , άφού μιά τεράστια παραΌολη έμ­
πειριών άπόλυτα χρησιμοποιήσιμων έναποθηκεύονται μέσα της.,
'Ωστόσο, φτάνει μιά στιγμή πού τό παλαμάρι κόβεται μέ τη
σεξουαλική μύηση τού μηχανισμού . uO ao παράδοξο κι ά~ φαίνε­
ται,. ή ρήξη γίνεται τόσο άργότερα δσο ή λειτουργία του σημαί-
JI ΣΕΞΟΥΑΑΙΚΟΤΗΤΑ ΜεΣΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ
195
yovτoς εΙναι πιό ένυπολανθάνουσα, λι'(ό:tεΡO έπισημασμένη.
Θά φωτίσω αύτό πo~ θέλω νά πώ. Πολύ μετό ά..-τό τήν καρτε­
σιανή καί τή νευτων:κη έπανάσταση, 6λέπουμε άκόμα, στην καρ­
διά τού θετικιστικου δόγματος, μιά θρησκευτική θεωρία τη-~ 'πί~
' λο φετιχ,
σάν μεγα 'άπό'ι.υτα συνεπη με τ ό
' , έκφερομενο
' αύτό" πού
•.'"
6ρίσκουμ,ε ~όν Κό;τ:, δτι Πότέ_ δέ; θά μπορέσ~F νά μάθουμε
τίποτε για τη χημικη συσταση των αστρων, δτι τα αστρα θά συνε­
χίσουν νά εΙναι καρφωμένα στή θέση τους, δηλαδή, - αν ξέρουμε
νά 6άλουμε έδώ μιά άλλη προοπτική - σάν καθαρή λειτουργία
σημαινόντων. νΕλλειψη τύχης, τήν ίδια πάνω κάτω στιγμή , ή
άνάλυση τού φωτός μάς επέτρεπε νά δούμε μέσα στά αστρα χίλια
πράγματα ταυτόχρονα , άκόμα καί. τή χημική τους σύσταση . Ή
άπόσπαση τής άστρονομίας · άπό τήν άστρολογία συντελέστηκε
τότε - πράγμα πού δέν πάει νά πεί ότι γιά ενα μεγάλο άριθμό
άνθρώπων ή άστρολογία δέν ζεί άκόμη.
2
Πού τείνει δλη αύτή ή όμιλία; - στό νά άναρωτηθούμε αν 6φεί­
λυυμε νά θεωρήσουμε τό άσυνείδητο σάν μιά έπι6ίωση τής άρ­
χαϊκής αύτής σύζευξης τής σκέψης μέ τή σεξουαλική πραγματι­
κότητα. ν Αν ή σεξουαλικότητα εΙναι ή πραγματικότητα τού άσυ­
νείδητου - προσέξτε καλά αύτό πού €χουμε νά άποφασίσουμε
~δώ - τό πράγμα εΙναι τόσο δυσκολοπρόσΌατο πού δέν μπορούμε
ισως νά τό φωτίσουμε παρά μόνο μέσα άπό τήν ίστορική θεώρη­
ση.
Ή άποκατάσταση τού έπιπέδου δπου ή σκέψη τού άνθρώπου
άκολουθεί τίς πλαγιές τής σεξουαλικής έμπειρΙας πού τήν περιό­
~ισε ή εισΌολή τής έπιστήμης, εΙναι ή λύση πού πήρε μορφή,
ιστορικά, μέσα στή σκέψη τού Γιούνγκ - πράγμα πού δδηγεί aτή
συγ~εκριμενoπoίηση τής σχέσης τού ψυχισμού τού ύποκειμένου
μέ,την πραγματικότητα, κάτω άπό τό όνομα άρχέτυπο.
Ωστόσο, ό γιουνγκισμός - στό μέτρο πού κάνει αύτούς τούς
πρωτόγονους τρόπους τής διάρθρωσης τού κόσμου κάτι τ6 μόνι­
μο, τ~ν πυρήνα, λέει, τής ιδιας τής ψυχής _ συνοδεύεται άναγκα­
στι(κα άπό την άπόρριψη τού δρου λ~ιπιVTO, άπό τήν ούδετερο­
Πο ηση αύτής τής λειτουργίας μέ την προσφυγή σέ μιά εννοια
Scanned by CamScanner
11)6 " ' ΙΙ ΜΙ'ΣΛ ΣΤ/Σ JlΛ"'~ΛAΣΠ/E '(ΟΥ ΣIΙΜιΙ/ΝΟΙΙ1'()Ζ 1m
ΖΙΙΚ ΙΙιΙΚΙΙΝ Ι J:1!MINιl/'l() 11 fI ΣΒΕογΙΙι1IΚΟl1Π -

ψυχικής ένέΟΥειας, οέ μι(ι fvvotct πολί, πιό Υενικοποιηlιένη 'ι . ), λ τΙ,,. έΊ.Ο1Ν νt'ι, κάνουν α(~ Υ/ι,Οε ()fιμιι., Πρ~πι~ ι (${1)(J,UJ,
J, J (ιο οΙ υ.νυ. 1) Ι: :>
, • • J • • ~I -
διαφέρον. σι\ t:V- ωτ) .". ί)τι (/,Τι!, τ6, '~ω, τ6 σ(ι)μιι.τ~ω ΤΙ/Ν ο,νυ,) ,1JτΙΙN \JL"V t()1J
Δέν πρόκειται έδ(ί) ΥΙ(1 ι!ιπλtΊ ι".κδΟΧΥ'ι ι'ινάλΟΥα μέ ΤΤI οχολ' ~ tJ νι/. ΠΟ1ψ ' J: .l' πωση ι!.άl" τ6(1() Ό(ωικης 0υμΙΥ(ΙΝίας πού Οά μ."W­
δίνει την ι;ντι:J r:>, / . .J / ' "Ι '.ι . .1..1
μικροδιαφορά. ΓιιιτΙ έκείνο πού δ Φι.>6υντ Οέλει νά έν"(ιτ( η, 1 Ι,.ι . • .
ρουο ε να τ . ν
.Ι 6 έντυπωoιt'ι,OI!Ι .
.'
ΩσΤΙΗ10 αιJΤι, ό εν ε ναι ~;'1''(0; Ίιου. vtJ,
' , - "
σα μ έ σα στη
λ JJnOLTI'
CΙΤOυ()yιπ της λιμπιντο δέν eΙναι δι6) ου ι'ιά , l • ι'ι.ι rf σουμε κατακτημένο ε(')(ι.φ{~;,. ..
ά .. , " ' .. oχι~oη
ρχαικη, ενης ~()ωτόyo~()ς τ~~π()ς πρόσβασης τό")ν oκέψ~ων, τουΎποοτηο
. ρ. Ι ί'ζο) \J9.)ΤΙ οτ6 έπίπεδο της (ι,νάι.υσης - αν ΠΟ{Υ/..Ειται
~ , •
νύ,
~νας κό,σl~oς που εΙν~ι τ~χα έδιι) ο(ιν σκιά (.(πό εν αν (.(ρχαίο κό­ .Ι ~ Μιιω π()6Γ' τ6, μπρ6ς - 06, πρέπει ν6, (ι,IΤ<Υ/.ω.υφΟ ει τΙ
γίνει κιι.πσι - " . ) ,χ • , μό - 1
σμο που έξακολουθει νά υπάρχει μέοω τσί, δικοιj μας • '1-1 λ( μπιν- C~ ίνει ι.ι' υ.;η6 τ6 κομυικ6 σημειΌ απ ύπου Ο πω. ; του αου-
Υ • ουμυα , .,. 'Ι ' ότ Ai.l'
το ειναι η κ~()αυτό ένερy~τικTI πα()ουσΙα τής ~πιOυμίας. Αύτό νε ίδ η το
υ συνδέεται μέ τη ο&;ουυ.,.ικη πρα'(μιJ.ΤΙΚ
, ι ", L •
ητα.
• θ ·
Jto το
,
χρειά~εται τωρα νά, ~μ~lδέψoυμε από τήν έπιθυμ(α - πού διν κομβικό σημείο όνομάζεται έπιΟυμια, κα O~Κληρη τι WJ~..LίI.TI
εΙναι υπόσταση" που, υπ<;tρχει εδώ στό επίπεδο τής πρωτογενούς έπεξεργαοCo, πού συνέχισα, <:;ηά ~ά ;ελε~τυ.ια, χρόνια ,σκοπο εχ_ει
διαδικασίας, και ; ωυ δll' ;τη .τόν τρόπο τόν ϊδιο τής προσέγγισής νά σάς δείξει, 6τιμα πρ6ς 6ημα με την κλινικη παρατηρηση, πως
μας. ή έπιθυμία τοποθετείται μέσα στήν έξάρτηση άπό τό αίτημα -
Ξαναδι.άβασα πρόσφατα, σχετικά μέ μιά παρέμβασή μου σ' ενα πού, μέ τ6 νό. διατυπιJJνεται σέ σημαίνοντα, άφήνει ενα μετωνυ­
συνέδριο πού έγινε τό 1960, εκείνο πού κάποιος από τά εξω εΙπε μικό ύπόλοιπο πού τρέχει άπό κάτω του, ενα στοιχείο πού δέν
γιά τό . άσυνείδητο - όνο μαστικά ό κύριος Ricocur, πού προσπα­ εΙναι απροσδιόριστο, πού εΙναι μιά προϋπόθεση ταυτόχρονα
θούσε νά προχωρήσει σσο περισσότερο μπορεί (lπό τή θέση πού απόλυτη καί άπιαστη, στοιχείο πού βρίσκεται άνα'Γιωστικά σέ
βρίσκεται, γιά νά θεωρητικοποιήσει τήν περιοχή μας. ΕΙχε ασφα­ αδιέξοδο, ανικανοποίητο, αδύνατο, παραγνωρισμένο, στοιχείο
λώς προχωρήσει αρκετά, ωστε νά φτάσει σ' αύτό πού αποτελεί τό πού όνομάζεται έπιθυμία. Αύτό κάνει τή σύζευξη μέ τό πεδίο
πιό δυσπρόσιτο σημείο γιά εναν φιλόσοφο, δηλαδή στόν ρεαλι­ πού δρισε ό Φρόυντ σάν πεδίο τής σ.εξουαλικής ενστασης στό
σμό τού ασυνείδητου - στι τό ασυνείδητο δέν εΙναι αμφιρρέπεια έπίπεδο τής πρωτογενούς διαδικασίας.
τών συμπεριφορών, μελλοντική γνώση πού ξέρει ηδη τόν έαυτό Ή λειτουργία τής έπιθυμίας εΙναι τελέυταίο ύπόλειμμα τής
της άπό τό στι δέν τόν ξέρει, αλλά χάσμα, τομή , ρήξη, πού έγ­ επίδρασης τού σημαίνοντος μέσα στό ύποκείμενο. Desidero εΙναι
γράφεται μέσα σέ όρισμένη ελλειψη. Ό κύριος Ricocur παραδέ­
χεται ότι ύπάρχει κάτι άπ' αύτήν τή διάσταση πού πρέπει νά φυ­
τό _φρoϋ~ικό cogito. 'Από δώ, άναγκαστικά, καθορίζεται ~ό
σιωδε,ς της πρωτογενούς διαδικασίας. Παρατηρείστε καλά τί λέει
0"-
λαχτεί. Μόνο πού, καθιJ)ς εΙναι φιλόσοφος, τ6 σφετερίζεται. Τό ό Φρουντ γι' αυ' , , δ'" , ,
, "το το πε ιο οπου η παρορμηση ίκανοποιείται κυ-
όνομάζει έρμηνευτική. ριως άπο την παραίσθηση.
Γίνεται πολύς θόρυβος στίς μέρες μας γι' αύτ6 πού όνομάζεται ~_Kάανένα σχήμα-μηχανισμός δέν θά μπορέσει ποτέ νά δώσει
έρμηνευτική. Ή έρμηνευτική δέν αντιτάσσεται μόνο σ' αύτ6 πού ωι ντηση , 'ό '
γι ,αυτ που παρουσιάζεται ώς έπαναστροφη' στό άν-
άποκάλεσα αναλυτική μας περιπέτεια, αντιτάσσεται καί στόν τανακλαστικο τόξ Α" 'v
νά 'ά ο. υτο που ερχεται άπό τό sensorium πρέπει
στρουκτουραλισμό, ετσι σπως διατυπιJ)νεται στίς εργασίες τού φυγει πό τό nl0t' V, • •
τότε τό' , orlur;t, κι αν το motortum δεν λειτουργεί,
Λεβί-Στρώς. Τί εΙναι όμως ή έρμηνευτική; - αν σχι ή ανάγνωD?l'
πώς μπ πρ~γμα γυριζει πισω. 'Αλλά, διάβολε αν γυρίζει πίσω
μέσα άπό τή σειρά τιίνν άλλαγό")ν τού ανθρ~π~υ, τής προόδου τ~ν Ορουμε νά λλ' 6 υ
δχι άπό τή ί' συ ,α ουμε οτι σχηματίζει μιάν άντίληψη, αν
' ,

σημείων σύμφωνα μέ τά όποία συγκροτει την ΙστορΙα του, την

πρόοδο τής Ιστορίας του - μιά Ιστορία πού εξίσου καλά μπορεί tνός σταμα~ ε ~oνα κα;-τοιου πράγματος πού κάνει τήν ένέργεια
ά προεκταθεί τελικά σέ καιρούς ακόμη πιό όκαθ6ριστους. ΚαΙ λάμπας πού ~ε~~υ ρευματος νά παλιρροήσει μέ τή μορφή μιάς
~ κύριος Rίcoeur νά άποδίδει στήν καθαρή συγκυρία αύτό μέ τ6 ναι ούσιαστ ~α ;Ι, άλλά γιά ποιόν; Ή διάσταση τού τρίτου εΙ-
ικη μεσα ' , , , δ-
σ αυτη την ηθεν έπαναστροφή. Δέν μπο-

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
198
ρεί-νά YLVEt> νοητή παρά μέ μιά αύστηρά ανάλογη μορφή μ' εκείνο
πού, την προηγούμενη φορά, σχεδίασα στόν πίνακα, δηλαδή μέ
τή μορφή τής διπότητας τού ύΠOκειΜΈVOυ τού εκφερόμενου πρός
τό ύποκείμενο τής εκφοράς. Μόνο ή παρουσία τού ύποκειμένου
πού έπιθυμεϊ, καί πού έπιθυμεί σεξουαλικά, μάς δίνει αύτή τη
διάσταση τής φυσικής μεταφοράς, Cιίτόπoυ αποφασίζεται ή λεγό­
μενη ταυτότητα τής αντίληψης.
Ό Φρόυντ διατηρεί τη λίμ...-τιντο σάν τό ούσιαστικό στοιχείο
τής πρωτογενούς διαδικασίας. Αύτό πάει νά πεϊ - αντίθετα απ'
ό,τι έ-ι( πρώτης όψεως φαίνεται στά κείμενα όπου προσπαθεί νά
φωτίσει μέ παραδείγματα τή θεωρία του - δτι μέσα ατήν παραί­
σθηση, την πιό άπλή παραίσθηση τής πιό ά,ίτλής από τίς ανάΥι(ες,
την παραίσθηση τής τροφής, τέτοια πού εμφανίζεται στό όνειρο
τής μικρής ν Αννας όταν λέει δέν θυμάμαι τί ακριοώς, τούρτα,
φράουλα, αύΥά, καί ωJ,ες μικρές λιχουδιές, δέν ύπάρχει ά..ίτλά
καί μόνο ένεστωποίηση τών αντικειμένων μιάς ανάΥι(ης . Ή πα­
ραίσθηση τού όνείρου δέν είναι δυνατη παρά λόγω τής σεξουαλι­
κοποίησης αύτών τών αντικειμένων - γιατί, μπορείτε νά τό πα­
ρατηρήσετε, ή μικρή ν Αννα δέν παραισθητοποιεί παρά αντικεί­
μενα απαγορευμένα. Τό πράγμα οφείλει νά συζητιέται σέ κάθε
περL-ττωση, ωJ.ά ή διάσταση τής σημασιοδότησης είναι ά..ίτόλυτα
α..-ταραίτητο νά επισημαίνεται σέ κάθε παραίσθηση γιά νά μάς
έπιτρέπεται νά συ)J.άΟουμε τό τί συμοαίνει μέσα ατήν αρχή της
εύχαρίστησης. Στην παραίσθηση, ή συνδήλωση τής πραγματικό­
τητας δίνεται α..-τό τό σημείο όπου τό ύποκείμενο έ.ι-τιθυμεϊ. Καί
άν ό Φρόυντ αντιθέτει τήν αρχή τής πραγματικότητας πρός την
άρ-ι.ή τής έ:τιθυμίας, είναι ακριοώς στό μέτρο πού όρίζει την
πραγματικότητα ώς α..iοσεξουαλοποιημένη .
Στίς πιό πρόσφατες αναλυτικές θεωρίες μιλούν συχνά ,!ιά λει­
τουργίες Cιι-τοσεζουαι.οποιημb'ες. Λb'ε, παραδείγματο; χάρη , ότι
τό ίδαΥικό τού εγώ oασί~εται aτήν έπb'δυση μιάς λίμπιντο Cιι-τo­
σεςσι:αι.ο;τοιημb'Τ)ς. Μού φαίνεται πολύ δύ<τι(οι.ο νά μιλήσουμε
γιά μιά ά..-τοσεξοι:αλοποιημένη λίμ.-τιντο. 'Α)J.ά τό ότι ή προσέγ­
γιση τής πραγματικότητας συνεπάγεται μιά α..-τοσεξουαλοποίηση:
αύτό , πράγματι, ορίσχεται ατή θεμελιακή αρχή τού όρισμού Cι.-τo
τόν Φρόmτ τών Zwei ΡήnzίΡίen des psychischen Gescbebens, τών
Η ΣΕΞΟΥΛΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜεΣΑ ΣΤΙΣ ΠAPEΛAΣEIΣ τοΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ 199
δύο αρχών δπου μοιράζεται ή ψυχική ίστορία τών δσων συμ6αί-
νουν. , '_ " , , e - , ε'ε "
Τί θά πεί αύτο; ~~ πει ,οτι μεσα, ~,ριυως .?ΠΙ ι:εταυιυα~ οφει-
λ UE νά δούμε να εΥγραφεται το οαρος της σει;ουαλικης πραγ­
ου , . ο' τητα ..... 'Ως έ.ι-τί τό πλείστον άγνωστη, καί ώς ένα όρισμb'ο
ματικ ~ ", , " , 6' , , ,
σημείο καλυμμb'Τ), _τρ~χει ;-ατω Q.;: <;υτο πo~ ~μ αινει, στο, επι-
δο τή .... αναλυτικης ομιλιας, που ειναι, στο μετρο που παιρνει
:~ρφιi, ~ ίδια ή όμ~λία :o~ α,ιτήματο,ς -,δέν ,είναι χω~ίς ~όγo π~ύ
όλόκληρη ή εμπειρια μας ?δηγησε ~~ την καν?υμε να γυρει προς
τη μεριά τών δρων ~πο~ερηmι, και, ανταμ~ι6η. ,_ <
Προσπάθησα νά εΥγραψω στον πινακα την τοπολογια του υπο­
κειμb'ου σύμφωνα μ' ενα σχήμα πού ονόμασα κιJ.-τoτε τό έσωτερι­
κό όr.rώ. Είναι ασrr~.ώς κάτι :Τ~ύ θ~~ίζει τούς :τεΡ,ίφημ~υς κύ­
κλους τού Euler, με τη διαφορα οτι 6Λεπετε καλα πως προκειται
εδώ γι ά μιά έ.ι-τιφάνεια πού μ...-τορεϊτε νά την κατασκευάσετε. Τό
χείλος του είναι συνεχόμενο , μέ τή διαφορά ότι σ' ενα σημείο
;'ρύ ο εται από την επιφάνεια πού ξετυλίχτηκε προηγουμένως. ν Αν
κοιτάξετε αυτό τό σχέδιο μέσα σέ μιά όρισμb'Τ) προοπτική, μ...-το­
ρεϊ νά σα ς φανεί δτι παρασταίνει δύο έ.ι-τιφάνειες πού τέμνονται.
Tli λίμπι \το την εδαλα στό σημείο όπου ό λοδός πού όρίσαμε
σάν πεδίο ηϊς ανάπτυξης τού ασυνείδητου ερχεται νά Ο"ι(ε..-τάσει
καί νά κρύψει τόν άiJ.o λοδό, τόν λοδό τής σεξουαλικής πραγμα­
τικότητας .
Τό έσωτεριχό άy:tώ
Ή λίμ..ι-τιντο είναι ετσι έ-/.είνο πού ανήκει καί στούς δύο - τό ml-
~είo διατομής , όπως λέγεται aτή λογική. VΟ μως δέν είναι διόλου
~σι. Για-~ί αύτός ό τομέας , όπου τά πεδία φαίνο",ται ότι Ο"ι(Ε.-τά­
~oν:αι, είναι , άν δείτε τό αληθινό προφίλ Τ1ϊς έ.ι-τιφάνειας, εγα
κενο .
Scanned by CamScanner
 =ΟΥΛΛΙΚΟΤΙΙΤΛ ΜΕ+Α ΣΤ/Σ ΠΑΡεΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ 201
ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣΕΜIΝΛΡΙο ιι Η ΙΕ- .
200

'Η έπιφάνεια αύη'] άνιΊκει σέ' μιά ' άλλη πo~ περιέγραψα τήν
τοπολογία Ώ1ς στούς μαθητές μου κάποτε, καί πού ονομάζεται τό
cross-cap, μ' άλλα λόγια 1; μίτρα . Δέν tiJ ζωγράφισα εδώ, αλλά
σάς παρακαλώ νά παρατηΡιΊσετε άπλώς αύτό πού αποτελεί τό
χαρακη1ριστικό της καί πού εΙναι οφθαλμοφανές. Μπορείτε νά
τό έχετε ξεκινώντας άπό τό 'εσωτερικό οχτώ. Ένώστε δύο-δύο τίς
άκρες, δπως παρουσιάζονται εδώ, μέ μιά επιφάνεια συμπληρω­
ματικιΊ, καί κλείστε την. Κατά κάποιον τρόπο αυτή παίζει τόν
ίδιο ρόλο συμπληριί:ιματος σέ σχέση μέ τό αρχικό οχτώ, πού παί­
ζει καί μιά σφαίρα σέ σχέση μ' ενα κύκλο, μιά σφαίρα πού θά
περικλείνει αυτό πού ήδη ό κύκλος θά εμφανίζεται σάν ετοιμος
νά περιλάΟει. "Ε λοιπόν! αυτή ή .επιφάνεια είναι μιά επιφάνεια
τού Moebius καί ή καλή της συνεχίζει τήν ανάποδή της. 'Υπάρχει
μιά δεύτερη αναγκαιότητα πού προκύπτει απ' αυτό τό σχήμα, δτι
πρέπει γιά νά κλείσει τήν καμπύλη του νά διασχίσει κάπου τήν
προηγούμενη επιφάνεια, σ' αυτό εδώ τό σημείο, σύμφωνα μέ τή
γραμμι; πού χάραξα εδώ πάνω στό δεύτερο μοντέλο.
Αυτή ή είκόνα μάς επιτρέπει νά παραστήσουμε η;ν επιθυμία
σάν τόπο σύζευξης τού πεδίου τού αίτήματος, δπου ενεστωποι­
υύνται οί συγκοπές τού ασυνείδητου, μέ τ11 σεξουαλική πραγμα­
τι~ότητα. AΙJτά δλα εξαρτιόνται από μιά γραμμή πού θά τήν ονο­
μασουμε γραμμή επιθυμίας, δεμένη μέ τό αίτημα, καί από τήν
όπoί~ ~~στωπoι~ίται μέ?α στήν εμπειρία τό σεξουαλικό γεγονός .
• Αυτη η ~πιθυμια: ποια εΙναι; Νομίζετε δτι εδώ επισημαίνω τήν
~σταση της μετα6ι6ασης; Ναί καί όχι. Θά δείτε δτι τό πράγμα
δεν ε{ναι αυτονόητο, αν σάς πώ δτι ή επιθυμία γιά τήν όποία
πρόκειται, εΙναι ή επιθυμία τού αναλυτή.
3 το ~ευ:o-μπαλόνι είναι ενα σύμ.ιίτωμα καί, σύμφωνα μέ τόν δρι­
Γιά νά μή σάς αφήσω κάτω από τήν κατάπληξη ένός ίσχυρι­
σμού πού μπορεί νά σάς φανεί παρακινδυνευμένος, θά σάς ύπεν­
πολύς καιρό~,πoύ μιά,από τίς μ~θήτριές μου ~oύ Eq;EQE γιά ~ά μ~
διασκεδάσει ενα"μικρο γρ~μματ~σημo τυπωμ~"o στη Γ~ρ~ανια ,με
, εΙκόνα της . Οπως 6λεπετε αφησε μερικα ιχνη στην ιστορια.
την e ' θ ησε ν 'ανακ αλυφθεί ή
'Η •Α ννα Ο., με"την "
περιπτωση της uoη
ταΟίΟαση. 'Ο Breuer ήταν, άπό τήν πορεία τής ανάλυσής της,
με τενθουσιασμένος, δλα κυλούσαν θαυμάσια. Έκείνη τή στιγμή
~z σημαίνον καν~νας δ~, θά: τ~ εΖχε ~μφ~σoητη~ει άν _κά.ιίοιος
εΙχε ξαναζωντανεψει αυτη τη λεξη απο το λεξιλογιο των Στωϊ­
κών. "Οσο περισσότερο ή •Αννα έδινε σημαίνοντα καί κουοεν­
τούλα τόσο καλύτερα πήγαινε τό πράγμα. Ήταν ή chimney-cure,
τό καθάρισμα τών καπνοδόχων. Ούτε ίχνος, μέσα σ' όλα αυτά,
από τό παραμικρό Ενοχλητικό πράγμα, ξαναδιαοάστε την παρα­
τήρηση. Καμιά σεξουαλικότητα, ούτε σ:tό μικρο(}"ι(όπιο, ούτε στό
τηλεσκόπιο.
'Η είσοδος τής σεξουαλικότητας ώστόσο γίνεται άιίό τόν
Breuer. 'Αρχίζει μάλιστα νά τού έπαναλαμδάνεται κάτι, το\ι
επαναλαμδάνεται από τό σπίτι του - 'Ασχολείσαι κάιτως πολύ
μαζί της. Καί τότε, ό αγαπητός άνθρωπος, θορυδημένος, καί άλ­
λωστε καλός σύζυγος, δρίσκει δτι πράγματι αρκεί ώς έδώ - καί
σέ αντάλλαγμα, δπως ξέρετε, ή Ο. παρουσιάζει τίς ύπέρσχες καί
δραματικές εκδηλώσεις αυτο\ι πού ονομάζεται ατήν έ..τιστημονι­
κή γλώσσα ψευδοκύηση, πού πάει νά πεί πολύ άπλά τό μικρό
μπαλόνι - μιάς εγκυμοσύνης πού τη χαρακτηρίζουν νευρική .
" Τί δείχνει μ' αυτό; - μπορεί νά κάνει κανείς χίλιες ύποθέσεις,
oμ~ς θά ίi~μoζε καί πάλι νά μή διαστοϋμε νά δαόιστοϋμε ατή
γλωσσα :του σώματος. •Ας ποϋμε άπλώς δτι ή περιοχή τής σε­
ξo~αλικoτητας δείχνει ενα φυσικό τρόπο λειτουργίας τών ση­
μ~ιων. Σ' αυτό τό έπίπεδο δέν πρόκειται γιά σημαίνοντα, γιατί
~μo του σημείου, κάτι γιά κάποιον. Τό σημαίνον, όντας τελείως
αλλο
_ πράγιια
. , α',~ . ~ενα
. •ιπροσωπευει • , , -
υποκειμενο για Ε\'α uλλO ση-
~Λ\
μαινον.

θυμίσω άπλ6Jς τήν κύρια είσοδο τού ασυνείδητου στόν ορίζοντα

,Διαφορά ιιεγα'
. , λΙ1 π
ο'υ ,
πρεπει μ
" ,.. . . .
αυτη την ευκαιρια να τη
δ ιατυ-
τού Φρόυντ.
π~σ?~με, γιατι, καί εύλογα, ύπάρχει τάση νά λέγεται δτι γιά δλα
Τής· Αννα Ο. - ίις αφήσουμε αυτή τήν ίστορία τής Ο. κι ας την αυτα εφταιγε " 'Ιπε' ρτα. Θ
σ . , 1'1 lV - α' σας παρακ αλ'
- -
εσω οιιως να σταματη-, ,
παϋμε μέ τό όνομά της, Μπέρτα Παπενχάϊμ, ενα από τά μεγάλα
~:ε για μια .στιγμι) Ώ) σκέψη σας πάνω σέ τούτη Ώ1 θέση - γιατί
όνόματα τής κοινωνικής περίθαλψης aτήν Γερμανία - δέν πάει
έγκυμοσυγη -riic:: Μπέρτα νά μιιν ηΊ θεωριΊσουμε μάλλον σύμ-

Scanned by CamScanner
202 _ Υ.:ΑΛιΚΟΤΗΤΑ ΜΠΑ ΣΤ/Σ ΠΛΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣIΙΜΛΙΝΟΗΊύΖ
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11 Η χΕ:;; Ο

φωνα μέ τή διατύπωσή μου ή επιθυμία τού άνθρώπου εΙν ' ). σκο' πηση τής μεταδί6ασης πού γι' αύτήν μίλησα yXίJ tι.(r/~~
" τη OίIJ);t~1:(r(j, -
v.Va, δ '' λτε τά κατάλλη λ α σημα' δ ια γι ά τουτη
έπι θ υμια
,
του
- "ΑΛΛ
"ου,
•
ως
,
την
, ,
εκδηλωση τής
αι η
επιθυμίας το-
,<'

και α , - θ ο' ς 'ν ' - -, ~ .. c""

Breuer; Γιατί νά μή φτάνατε νά σκεφτείτε δτι ήταν ό Breuer π ~
-
'Η συνεισφορα, του κ~ εν ,στ~, χω~o τη ,;> J!ε;(;.Ηι,ι)().l;rις ?J: I (I..!7
ειχε
t "θ'
μια , παι δ'ι; Θ
επι υμιc.. για - α' σάς δ ωσω
' ου
μιάν αρχή απόδειξη 'ξαιρέσουμε τον Φρουντ , κατι οπου η έπιθυμια mυ tί'I'1.J, !ι:πΙΥ
αν ε Θ ' - , ' ), " - Υ
, "
γι αυτο: ο
' Β reuer, φευγοντας
' '"
με τη γυναικα του στήν 'Ιταλία
ς λυτα αναγνώσιμη. - α σας _κανω τ~ν v.νω.υση του IΨ.:t:if~Η:;';:
διάζεται νά τής κάνει παιδί , δπως τό ύπενθυμίζει ό Jones σιόν , λώς άπό τή θεωρία του των μερικων άντικειμiναi1l, Στfιι &:r((,-
σ~,νομιλt1..τή του:. ενα ,π~ιδί, π~ύ: εχοντας ,γενν~θε~ μέσα σ' αυτές ~:ση δέν ύπάρ~ει μ?νο α~τ~ πού, ό _αναλυ~ή~ θέl~ι ν~ ίI'w:u -d~f
~ι." συνθ,!κ~ς , λεει α~τoς ο <1;ταραχος Ουαλλος, εχει, τή στιγμή , σχοντά του. Υπαρχει επισης εκεινο που ό άνω,ι.τη~ ftu.a. 'Ι'&.
πα , 'Ο ~ Α V - νι.ι' , ~
οπου μιλα ο Jones, αυτοκτονησει. . τόν κάνει ό ασθενης του. μπρααμ, ας πουμε , ηocι..ε Ία εt~ι ~

W Ας αφήσουμε δμως κατά μέρος αύτό πού μπορούμε νά σκε­
φτούμε πράγματι γιά μιά έπιθυμία στήν όποία ακόμη καί αύτή ή
έκδαση δέν είναι διόλου αδιάφορη. Καί ας παρατηρήσουμε εκεί­
νο πού λέει ό Φρόυντ στόν Breuer : Μά πώς! μά τί ίστορία! Ή
μετα σίοαση εΙναι ό αύθορμητισμός τού άσυνείδητου τής Μπέρτα.
Δ έν εΙναι '7 δική σου, δέν εΙναι ή επιθυμία σου, - δέν ξέρω αν
μιλούσαν στόν ένικό μά είναι πιθανι) - εΙναι ή επιθυμία τού 'Αλ·
λου. 'Όπου θεωρώ δτι ό Φρόυντ μεταχειρίζεται τόν Breuer
ύστερικό, αφού τού λέει - ή επιθυμία σου εΙναι ή επιθυμία τού
"Άλλου. Πράγμα περίεργο, δέν τόν απενοχοποιεί , αλλά ασφαλώς
τόν δγάζει άπό τήν αγωνία - δσοι ξέρουν τή διαφορά πού εχω
δείξει ανάμεσα σ' αύτά τά δύο επίπεδα μπορούν νά πάρουν από
μία τέλεια μητέρα .
Καί θά μπορούσα ακόμη νά διασκεδάσω σημειιίΝΟ\ΤΙ-ζ τά ::G-
ριθώρια τής ~εωρία~ τού ~erenczi, μ' ενα διάσημο τραγrn:δ.~ τm:
Georgius - ΕΙμαι γιος-πατερας.
'Ο Nίinberg εχει κι αύτός τίς προθέσεις του, καί , στό W.7jfftv ~
αξιόλογο ά ρθρο του Άγάπη καί μεταοίοαση, έμφανίζεται σέ Ηέ­
ση διαιτητή τών δυνάμεων τής ζωής καί τού θανάτου O:rot: δiv·
σάν μπορεί νά μή δούμε τόν πόθο του γιά μιά θέση θεϊκή.
'Όλα αύτά δέδαια μπορεί νά είναι διασκεδαστικά. ' A)j.iJ. ufuα
ακρισώς από μιά τέτοια ίστορία μπορούμε νά α...ϊομο"ώσοu~ί.a­
τουργίες σάν κι αύτές πού θέλησα έδώ νά παραστήσω στό.... :ή.α­
κα .

δώ μιά ένδειξη. ~ Γιά νά συνδυάσετε τό σχήμα τού κύρτου μέ τά σχήματα :'Cσe

Αύτό μάς είσάγει στό έρώτημα τού τί ή επιθυμία τού Φρόυντ εκαν~ μέ_ τήν εύκαιρία μι άς απάντησης σέ μιά ψυχο;'Ο'!ί':οι:σα.
άποφάσισε , έκτρέποντας όλόκληρη τή σύ λληψη τής μεταο ίο ασης θ:ωρι,α -:η? ψ~χαν?λυ~ικής προσωπικότητας, αρκεί τό διάq:ραγ­
πρός αύτή τήν κατεύθυνση πού ορίσκεται τώρα στό τελευταίο μ _ για το ι:ποιο, σα,~ μιλησα νά τό κάνετε διάφραγμα φωΤΟΊραqι­
δριο τού παραλογισμού, σέ σημείο πού ενας αναλυτής νά μπoρε~ κ~ς μηχα~ης, με, τη διαφορά πώς θά είναι καθρέφτης. Σ' αυτόν
νά λέει δτι όλόκληρη ή θεωρία τής μεταοίοασης δέν είναι παρ α ~~~ μικρο ,κα~ρ~φτη, ~oύ φράζει έκείνο πού ορίσ-ι<εται άπό τ11ν
μιά άμυνα τού αναλυτή . _ , ,η, με~ια , το υποκειμενο δλέπει νά φαίνεται τό παιχνίδι χάση
'Αναποδογυρίζω αύτό τό ακραίο δριο . Δείχνω ακριοως την στο οποιο μπ - , . ,
τυχ , ορει - συμφωνα μέ τήν ψευδαίσθηση αυτού πού :τε-
άλλη του όψη , λέγοντάς σας δτι είναι ή επιθυμία τού αναλυτ~. αινουμε στό πείρα - , δ ' ,
λαδ ' , μα του αναπο ογυρισμενου ιιπουκετου. δη-
Πρέπει νά μέ παρακολουθήσετε . 'Όλα αύτά δέν γίνονται άπλως η μια πραγι ιατικη' ει'κο' , ,,' δ ' , .
να ύ " :- ' να - να προσαρμοσει τη ικη του εικο-
γιά νά κάνουμε τά πράγματα ανω-κάτω. Μ' αύτό τό κλειδί , δια: γ ρω απ αυτο πού έμφ 'ζ , , Μ' ,.,
αυτών τ - ανι εται, το μικρο α. εσα στο συνOl.Ο
οάστε μιά γενική ανασκόπηση τού θ έματος τής μεταοίοασης - και ων προσαριιογω-ν ε " , , , " λ . "" -
καθό)ς μπορείτε νά σρείτε μιά τέτοια κάτω από τήν πένα, όπoιo~­ τήν ε υκα' _ ~, ικονων το υποκειμενο οφει ει να ορει

δήποτε , κάποιος πού μπορεί νά γράψει ενα έγχειρίδιο πανω στη; αυτα' , ε,κτι~ια ,μι<;ς
ο ς απο
ουσιαστικής
'" ,
ένσωμάτωmιc._
Τί ~ι;έρoυιιε
.
γιά όλα
ψυχανάλυση μπορεί έξίσου καλά νά σάς κάνει καί μι~ γενικι) σεων μέσα ~ ,το οτι ανάλογα μέ τά καπρίτσια τών ταλα\>τεύ-
, στην ιστορία τη- , 'λ ". θ' -
ανασκόπηση τής μεταβίδασης. Διαδάστε, λοιπόν. αύτή τη γενικη επιθυμίας κ ' θ' _ ς ανα υσης, με την υπευ υνοτητα της
α ε αναλυτη, κατορθιοσαμε νά προσθέσουμε έκείνη

Scanned by CamScanner
204 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11 Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤ/Σ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ
205

τή μικρή λεπτομέρεια, εκείνη τή συμπληρωματική παρατήρηση επιστημονικής σκέψης. Θά ήθελα νά μάθω τί λέτε πάνω σ' αύτό.
εκείνη τήν πρόσθεση Τι εκλέπτυνση πού μάς επιτρέπει νά χαρα~
κτηρίσουμε τήν παρουσία, στό επίπεδο τής επιθυμίας, τού καθε­ Βλέπετε νά σχηματίζεται ενα διπλό ερώτημα. "Αν μπορούμε νά
νός άπό τούς άναλυτές. Σ' αύτό τό σημείο ό Φρόυντ αφησε αύτή , νασυνδέσουμε τήν ψυχανάλυση μέ τό τραίνο της σύγχρονης
τήσυμμορία, όπως λέει, πού τόν άκολουθεί. επα
, στη' μης, παρ' ο"λη την
" ουσιαστικη" και ε'ξ ελ' ,
ισσομενη παρεμπτω-
"Αλλωστε καί οί ανθρωποι πού άκολουθούσαν τόν Χριστό δέν επι -, λ - .. 'δ' "
ση της έπιθυμία~ τ~υ ,ανα υτ~, εχo~μ~ το, ι~αιωμα ν~ θεσ~υμε
ήταν καί τόσο λαμπροί. Ό Φρόυντ δέν ήταν ό Χριστός, άλλά τό ερώτημα που ~παρ~ει πισω _~o τη συγχΡ_ΟΎ1) επι~μ~.
ισως ήτμν κάτι σάν τήν Βιριντιάνα. Έκείνοι πού τόσο ειρωνικά 'Υπάρχει άσφαλώς ~πoσυν~ε<,ΠJ τo~ επιστημ~νικ~υ λογου α.;t0 τις
τούς φωτογραφίζουν μέσα σ' αύτό τό φίλμ μέ μιά μικρή φωτο­ οϋποθέσεις τού λογου του ασυνειδητου. Το δλεπουμε στη θεω-
πρ , " '" , δ 'Υ
γραφική μηχανή μού θυμίζουν καμιά φορά, άκατανίκητα, τήν ρία τών συνόλω~. Σε r ια επο..χη οπου η ~ν υαaτι~η ειν~ι γα"!-
όμάδα, πού επίσης φωτογραφήθηκε πολλές φορές, εκείνων πού · τζωμένη στήν αιχμαλωτιση της σεξουαλικοτητας, η θεωρια των
ύπήρξαν οί άπόστολοι καί οί επίγονοι τού Φρόυντ. Τούς μειώνω συνόλων δέν μπορεί νά ερθει στό φώς. Πώς αύτή ή άποσύνδεση
μήπως; σχι περισσότερο άπό τούς άποστόλους. Σ' αύτό τό επίπε­ είναι δυνατή; Τήν άπάντηση θά, μπορέσουμε νά τή δώσουμε aτό
δο\ άκριδώς μπορούσαν νά δώσουν τήν καλύτερη μαρτυρία. 'Από επίπεδο μιάς επιθυμίας.
μιά κάποια άφέλεια, άπό μιά κάποια φτώχεια, άπό μιά κάποια
άθωότητα, είναι αύτοί πού μάς ενημέρωσαν καλύτερα. Είναι 29 'Απρίλη 1964
άλήθεια ότι τό άκροατήριο τού Σωκράτη ήταν πολύ πιό λαμπρό
καί ότι δέν μάς διδάσκει λιγότερα πράγματα γιά τή μεταοίοαση­
αύτοί πού θυμούνται τό σεμινάριό μου πάνω σ' αύτό τό θέμα
μπορούν νά τό δεδαιώσουν.
, Από τό σημείο αύτό, τήν έπο μένη φορά, θά συνεχίσω προσπα­
θώντας νά σάς άποσαφηνίσω τή σπουδαιότητα πού εχει ή λει­
τουργία τής επιθυμίας τού άναλυτη.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

J .-Α. MILLER: - Μπαίνει τό ζήτημα τής είδικής σχέσης αύτων τών

δύο τύπων λόγου, τού επιστημονικού λόγου καί τού λόγου το?
'Άλλου, ήτοι τού ασυνείδητου. Σέ διάκριση άπό τούς τύπους λο­
γου πού προηγούνται από τήν εμφάνισή της, ή έπιστήμη δέν, θε:
μελιώνεται στήν ασύνειδη συνδυαστική. 'Εγκαθιδρύεται μέ το να
δημιουργεί μέ τό ασυνείδητο μιά σχέση μή-σχέσης. ΕΙναι απoσυ~­
δεμένη. Τό ασυνείδητο ώστόσο δέν εξαφανίζεται, καί οί επιπτω­
σεις του εξακολουθούν νά γίνονται αΙσθητές. 'Ίσως, τό νά συλλ~­
γιστοϋμε τήν έπιστημονικότητα τής άνάλυσης, πού θέτετε σι:,ν
άξίωμα, θά δδηγούσε στό νά γραφτεί μιά καινούργια ίστορ{α της

Scanned by CamScanner
 ΙΓ'

ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ

Τελείωσα τ~ν τελευταία μου όμιλία τονίζοντας τό μέρος δπου

σάς είχα όδηγήσει μέ τήν τοπολογική σχηματοποίηση μιάς όρι­
σμένης κατανομής καί μιάς περιμέτρου πού τυλίγεται πάνω στόν
εαυτό ' της, καί πού συνιστά αυτό πού, μέ τρόπο ακατάλληλο,
όνομάζουν συνήθως αναλυτική κατάσταση.
<Η τοπολογία αυτή σκοπεύει νά σάς κάνει νά συλλάοετε πού
ορίσκεται τό σημείο διάζευξης καί σύζευξης, ενωσης καί συ­
νόρου, τό όποίο δέν μπορεί νά κατέχεται παρά από τήν επιθυμία
τού αναλυτή.
Καί γιά νά προχωρήσουμε περισσότερο, γιά νά σάς δείξω πώς
ή επισήμανση αυτή απαιτείται απ' δλες τίς αποκλίσεις, εννοιας
καί πρακτικής, πού μιά μακρόχρονη εμπειρία τής ανάλυσης καί
τών θεωρητικών εκφερομένων της μας επιτρέπει νά συσσωρεύου­
με, μού χρειάζεται - κι αυτό γιά δσους δέν μπόρεσαν νά παρακο­
λουθήσουν τά προηγούμενα σεμινάριά μου - νά μιλήσω γιά τήν
τέταρτη εννοια πού σάς ανάγγειλα ώς ουσιαστική στήν αναλυτι-
, , , ,)/ - ,
κη εμπειρια: την εννοια της παρορμησης.

Τήν είσαγωγή αυτή - γιά νά μεταχειριστούμε τόν δρο τού

Φρόυντ, Einfίihrung - δέν μπορούμε νά τήν κάνουμε παρά ακο­
λουθώντας τον, εφόσον ή εννοια αυτή στόν Φρόυντ είναι απολύ­
τως καινούργια.
Ό δρος Trieb (παρόρμηση) εχει οέ6αια, όχι μόνο στήν ψυχο-

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ!Ο 11 ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ
209

λογία t1 στti φυσιολΟΥία άλλ~ καΙ στi~ν ίδια :,i φυσι~ή: μιά ίστο­ ρή έξέταmι ~ς έΠ,εξεργα.σ~ας ,τής έννοιας τής παρόρμηση από
ρία μακρόχρονη, και ασφα?-ως δ Φ~oυ;τ διαλ~ξε ~υτoν τόν δρο όν Φρόυντ αποδειχνει το αντιθετο. ς
δχι από άπ.λt) oύ~UΤΤ~oml. ~δω?ε ω~oσo, στο Trιeb_ μιά χρήση τ 'Η παρόρμηση δέν εΙναι ή ώθηΟ1]. Τό Trieb δέν εΙναι 'D
τόσο είδικευμένη , και τό Trιeb εχει τοσο αφομοιωθει aτήν ανα­ " " , 'λ θ λ' ,α το raιzg
εστω και μονο για τον αχο ου ο ογο . Σ ενα αρθρο γρα' :
λυτι'Κ11 πραΚΤΙΚ11 , πού τό παρελθόν του εΙναι πραγματικά άπό­ 1915 - ενα
<' 'δ η λ α δ'η μετα" το
χρονο Ε'lflJlI
'''''hrlIflg zum μμενοτο
NarzΊS .
,
δ' , - -', sιsmus,
κρυφο. ΟΟσο , στt)ν αν~υΤΙΚ,11 θεω~ίι:.' τό παρελ~όν τού δρου θά δείτε τη σπου αιοτητα αυτης της υπενθυμισης σέ λίγο _ '
ασυνείδητο 6αραινει στ1l χρηΟ1] του ορου ασυνειδητο, - τόσο έπιγοάφεται Triebe ll1Id Triebsclzicksale - πρέπει νά άποφε' που
~ ,ζ , e λ' τ υγουμε
καί, γιά δ,τι αφορά τόν δρο Trieb, δ καθένας τόν χρησιμοποιεί
V

νά τό μεταφρ~ ουμε !ιε μετ~υo ες, αν ~ταν Trieblvandlungen, θά

σάν τό\' χαρακτηρισμό .ένός ριζικού δεδομένου τής εμπειρίας 11ταν μετα60λες , SClllcksal ειναι περιπετεια, μοίοα - σ' αύ' ,
μας. , " " , ., . άρθρο , λοιπόν, ό Φρόυντ λέει
' v
ότι είναι Ο1]μαντικ6 νά ξεχωρ;Ο τ~
ισου
Φτάνουν μάλιστα μερικες φορες δρισμενοι να τον επικαλούν-
<' ,

με τέσσε~ις ~ρoυ; στην παΡ,oρμη~. 1\ς 6~0~με πρώτα τόν δρο

ται έ\'άντια aτή δική μου θεωρία γιά τό ασυνείδητο, Ο1]μειώνον­ DraIIg, την ωθηΟ1]. Qllelle, η πηγη . ObJect το αντικείμενο. 2ίε! ό
τας σ' αύτήν μιά κάποια διανοητικοποίηΟ1] - αν ήξεραν τί σκέ­ σ~oπό? Β,έ 6ι;ιια , δια6άζO,ντ~ς αυ:ή τή~ άπαρ!θμηση μ.ι.ορείτε ~ά
φτομαι γιά τή διανόηΟ1], θά μπορούσαν σίγουρα ν' αναθεωρή­ τη ορειτε απολυτα φυσικη. Η προθεΟ1] μου ειναι νά σά~ Cι.ι.oδ '_
σουν αύτή τή μομφή - καί κάποια παραμέληΟ1] εκείνου πού ό
, ,λ ' λ " v ~ ει
,
ξω πως ο οκ _ηρο το κειμενο εχει γινει γιά νά μάς δείξει ότι '
κάθε αναλυτής γνωρίζει από εμ.ι-τειρία, δηλαδή τού παρορμητι­ πράγμα δέν είναι Υ.αί τόσο φυσικό όσο μοιάζει. το
κού. θά συναντήσουμε aτήν εμπειρία, πράγματι, κάτι πού έχει • . Πρίν _άι-τ' ~λα ε~ναι, άν~γκ~ ν~ ύπεν~υμίσoυμε ότι ό Φρόυντ δ
Ε\'α χαρακτήρα άι.ερίσταλτο , ακόμη καί μέσα από τίς καταστολές ι~ιoς ~ας λεει στην .αρχη ,α~τoυ τού αρθρου, ότι ή παρόρμηση
- άλλωστε, αν τυχόν ύπάρχει κάποια καταστολή , Ο1]μαίνει ΟΤΙ ειναι ενα Grιιndbegriff, μια εννοια θεμελιακηΌ Προσθέτει κα' ,
ύπάρχει πέρα κάτι πού σπρώχνει σ' αύτήν . Δέν .είναι άνάγ-Λη νά
, " δ ' λ' , , . ισ
αυτο απο ειχνεται κα ος επιστημολόγος, ότι από τη' στιγμη' π '
πάει κανείς πολύ μακριά σέ μιά ανάλυΟ1] ενήλικου , φτάνει νά " ' Φ ' ' " ' ου,
αυ_τ~ς , ο, ~o~ντ " εισα,γ:,ι την παρόρμηση στήν έπιστήμη, θά συμ-
κάνει αναλύσεις παιδιών, γ ιά νά γνωρίζει αυτό τό στοιχείο πού oε~ εν<: απο τα ~υ~ - η εννοια αυτή ή θά κρατηθεί ή θά άποολη­
συνι.στά τό ;ιJ.ινικό 6άρος τής κάθε περίπτωΟ1]ς πού έχουμε νά θειο ,Θα κqατηθ;ι αν λειτ~υργεί: θά λέγαμε σήμερα - θά ελεγα, αν
XEL{l ιστού με , καί πού όνομάζεται παρόρμηΟ1]. Φαίνεται λοιπόν χι;ιρ~ζει ,τον δρo~o :ης μεσα στο πραγματικό στό όποίο ποόκειται
σαι· νά ύπάρχει εδώ μιά αναφορά σ' ενα τελευταίο δεδομένο, σέ ~α ει~δ~σει. Στην επιστημονική ' περιοχή τό ίδιο ίσχύει ~καί γιά
κάτι τό αρχαϊκό, τό πρωταρχικό. Μιά τέτοια προσφυγή , πού ή ολα τα αJJ.a Grufldbegriffe.
διδαιτ/.αλία μου σάς καλεί νά εγκαταλείψετε, γιά νά καταλάοετε Φ ~:έπoυ~ε έδώ νά δ~αγΡάφε-~αι αυτό πού εχει στό μυαλό του ό
τό ασυνείδητο , φαίνεται εδώ αναπόφευκτη . . Ρ ~,τις θεμελιακες δηλ. εννοιες τής φυσικη-ς Οί δάσκαλοί
του της φυ λ ' τ
'Ωστόσο, μ.ι.αίνει τό ερώτημα, αν δ,τι αφορά τήν παρόρμη<Π) , -
σι? ογιας ειναι εκεινοι πού ποοωθούν τήν ίδέα νά
• • •

αι'Τ}κει aτήν ;ιJ.ίμακα τού όργανικού. Μήπως ετσι θά πρέπει να πραγματοποιησουν ' ,δ ' v~
στί~ θ λ ' v ' για παρα ειγμα, την ενταξη τής φυσιολογίας
έρμψεύσουμε αύτό ;τού λέ.ει ό Φρόυντ σ' ενα κείμενο άι.ό τό Jen- ~ εμε ιακε, εννο ιες τη- ς συ' V" - , 'δ '
έννοιες -~ , - _ , ι χρονης φυσικης, και ει ικα στίς
seits des Lustprinzips - δτι δηλ. ή παρόρμηΟ1], τό Trieb, αντιπρ~­ ένέ τη ;; ενεργητικης. Στον ρού τής ίστορίας ή εννοια τη-~
σω:τεύει dίe Ausserung der Tragheit, κάποια έκδήλωΟ1] τής ~δΡ~­ ργειας οπω'- κα' , v _, , ' :.
της θεματι. - ~ . ι ,η ~oια της δυναμης, ποσες έπαναλήψεις
\'ει.ας μέσα στήν όργανική ζωή; Elναι αραγε μιά έννοια απλη, κης ΤΟΨ' δεν γνωρι ' " υ" ,
ρο ένοπο ,~ σαν πανω σε μια 0,.0 και περισσοτε-
:τού θά δλο;ιJ.ηρωνόταν μέ τήν αναφορά σέ κά-.οιο στοίοαγμα 'Α ' ιημενη πραγματικότητα Ι
αιττη; τής αδράνειας πού θά ηταν ή προσκόλληση , ή FΊXΊerung; , κρι6ώς αύτό πρ06λ' 'φ-' , , _ ,
λεει , δέν" , επει ο ρουντ. Η προοδος της γνωσης,
·Οχι μό\'Ο δέν τό νομίζω αύτό, άλλά καί πιστεύω δτι μιά σοο α - αντεχει %αιιια St h' , , - , -
• . r α" ειt, κανενα γητεμα των ορισμων.

Scanned by CamScanner
210 ΖΑΚ ΑΑΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο 11 ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓlIΣlI ΤΕ/Σ ΠΑΡΟΡΜfιΣfιΣ
211

Κάπου άλλού λέει δτι ή παρόρμηση άποτελεί μέρος τών μύθων τΙς πρώτ~ς γραμμές δ Φρόυντ ,λέει, ~έ τόν πιό .κατηγορηματικό
μας. Θά παραμερίσω τόν δρο μύθος - αλλωστε, στό ιδιο κείμενο, τρόπο, πως δέν πρόκειται καθολου μεσα στό Trιeb γιά τήν πίεση
στην πρώτη παράγραφο, ό Φρόυντ χρησιμοποιεί τή λέξη Kon- μιάς ανάγκης δπως εΙναι ή Hunge~, ή πε,(να, η ή, Durst, ή δίψα.
νεllιίοll, σύμβαση, πού ε[ναι πολύ πιό κοντά σ' αύτό γιά τό όποίο Μήπως, γιά νά έξετάσει δ Φρουντ τι συμδαινει μέ τό Trieb
πρόκειται, καί πού θά τό όνομάσω, μέ εναν δρο τού Bentham αναφέρεται σέ κάτι πού ή ένστασή του ασκείται στό έπίπεδο toi
πού εχω έπισημάνει σ' αυτούς πού μέ άκολουθούν, πλάσμα τού όργανισμού στήν δλό;ητά το_υ; ~ή~ως σ:ή συν~λική κατάστασή
νού (fiction). 'Όρος, τό λέω εν παρόδω , άπολύτως προτιμότερος του τό πραγματικό κανει έδω την εισδολη του; Αναφέρεται δη­
άπό τόν δρο μοντέλο, τού όποίου εχει γίνει μεγάλη κατάχρηση. λαδή σ' όλόκληρον τόν ζωντανό όργανισμό; "Οχι. Πρόκειται
Έν πάση περιπτώσει, τό μοντέλο δέν ε{ναι ποτέ ενα Gruιldbe­ πάντα ειδικά γιά τό ιδιο τό φροϋδικό πεδίο, στην πιό άδιαφορο­
γιατί, μέσα σ' ενα όρισμένο πεδίο, πολλά μοντέλα μπορούν
griff, ποίητη μορφή πού τού έδωσε ό Φρόυντ στήν αρχή, πού σ' αυτό
νά λειτουργούν μέ άμοι6αίες συναρτήσεις. Τό ίδιο δέν συμ6αίνει τό έπίπεδο εΙναι - γιά ν' αναφερθούμε στό Σχέδιο πού ανέφερα
μ' ενα Gruιzdbegriff, μέ μιά θεμελιακή εννοια, οϋτε μ' ενα θεμε­ πρίν από λίγο - τού Ich, τού Real Ich. Ό Φρόυντ έχει συλλά6ει
λιακό πλάσμα τού νού. τό Real Ich σάν ύποστηριζόμενο όχι από όλόκληρο τόν όργανι­
σμό, αλλά από τό νευρικό σύστημα . "Εχει ενα χαρακτήρα ύπο­
2 κειμένου προγραμματισμένου, αντικειμενικοποιημένου. Ύπο­
γραμμίζω τά χαρακτηριστικά έπιφάνειας αυτού τού πεδίου, έξε­
"Ας αναρωτηθούμε τώρα τί έμφανίζεται πρώτα, δταν κοιτάμε τάζοντάς το τοπολογικά καί προσπαθώντας νά σάς δείξω πώς τό
από πιό κοντά, τούς τέσσερις δρους πού διατύπωσε ό Φρόυντ, νά τό θεωρείτε μέ τή μορφή μιάς έπιφάνειας, ανταποκρίνεται σέ
σχετικά μέ τήν παρόρμηση .• Ας πούμε δτι αυτοί οί τέσσερις δροι δλες τίς ανάγκε ς τού χειρισμού του.
δέν μπορούν παρά νά έμφανίζονται αποσυνδεδεμένοι. Τό σημείο αυτό εΙναι ουσιαστικό, γιατί δταν θά κοιτάξουμε
Ή ώθηση , καταρχήν, θά ταυτιστεί μέ μιά απλούστατη τάση από πιό κοντά, θά δούμε δτι ή Triebreiz ε{ναι έκείνο πού κάνει
έκφόρτισης. Ή τάση αυτή εΙναι αυτό πού παράγεται εξαιτίας ωστ,ε όρισμ.ένα στοιχεία αυτού τού πεδίου, νά ε{ναι, δπως λέει δ
ένός έρεθίσματος, δηλαδή ή μετάδοση από τό μέρος πού έγινε Φ,ΡΟ,υντ: trιebbesetzt, επενδεδυμένα παρορμητικά. 'Η έπένδυση
αποδεκτό, στό έπίπεδο τού έρεθίσματος, τής πρόσθετης αυτη μας τοποθετεί στό έδαφος μιάς ενέργειας - καί όχι μιάς
ενέργειας, ή περίφημη ποσότητα ΟΠ τής Entwurf. 'Όμως ό όποιασδ' , ,
, η~oτε ενεργειας - μιάς δυνητικής ένέργειας, γιατί - δ
Φρόυντ μάς κάνει πάνω σ' αυτό, καί αμέσως, μιά παρατήρηση Φρουντ, το_ διατυπω' ν ει με' " " ,
τον πιο πιεστικο τροπο, - το χαρακτη-
πού πηγαίνει πολύ μακριά. Δίχως αμφιβολία, κι έδώ επίσης , ριστικο της παρο' ρμη
, , " , λ - ,
σης ειναι οτι αποτε ει μια konstante Krαft
ύπάρχει έρεθισμός, διέγερση, γιά νά μεταχειριστούμε τόν δρο μια σταθερη' δύναμη Δ'
. εν μπορει-να " τη συ λλ αυει
' e. σαν " '
μια momen-
πού χρησιμοποιεί ό Φρόυντ σ' αύτό τό έπίπεδο, Reiz, διέγερ~. Ιaιιε Stosskraft.
'Αλλά ή Reiz, γιά τήν όποία πρόκειται δσον αφορά τήν ,πσ.,ρο?­ Τί πάει ' -
Μ • να πει, momentane Stosskraft; Πάνω σ' αύτή τή λέξη
μηση εΖναι διαφορετική από κάθε έρεθισμό πού ερχεται απο τον oment, εχου με κιο' λ ' ,δ ' , .
ξη' σ' .ας το παρ α ειγμα καποιας Ι.Q10ρικής παρε-
έξωτερικό κόσμο, εΖναι μιά Reiz έσωτερική. Τί σημαίνει αυτό; γη ης. ΟΙ Παριζιανοι δ λ
Παρισ - , , κατα τη ιαρκεια της πο ιορκιας του-
" ' - " '
Γιά νά τό διευκρινίσουμε, έχουμε τήν έννοια ανάγκη" ετσ~ ιου το 1870 κ ' δ " ,
mellt πο' λ' ' " οροι εψαν ενα καποιο psychologische Μο-
δπως έκδηλώνεται σέ διάφορα έπίπεδα στόν όργανισμο και
νηκε' ΠOλ~ δεγεται οτι ε{χε χρησιμοποιήσει δ Βίσμαρκ. Τούς φά­
πρώτ ' απ' δλα στό έπίπεδο τής πείνας, τής δίψας. Νά τί ~αί~ετα~
τοι, μέxρ~ :ασκ~δαστικό, οί Γάλλοι ύπήρξαν πάντοτε εύαίσθη-
πώς θέλει νά πεί ό Φρόυντ δταν ξεχωρίζει τήν έσωτερικη διεγεΡό . μια Προσφατη , , " ,θ " ,
πρός τήν ά 6' , ε~oχη που τους συνη ισε στα ,:αντα, ως
ση. από τήν έξωτερική. "Ε, λοιπόν! πρέπει νά πούμε δτι ηδη άπ
κρι η χρηση των λέξεων. Αύτή ή τελείως καινούργια

Scanned by CamScanner
212 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο Ι}

ΑΠΟΣ ΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ

2Ι)
ψυχολογική στιγμή τούς φάνηκε ευκαιρία γιά νά γελάσουν μέ τήν
ψυχή τους . <Απλούστατα, ηθελε νά πεί ό ψυχολογικός παράγον_ εΙχαν , κάνει . Θυμόσαστε άναμψισυήτητα, δτι η' τρίτη άπό .
τας. Αυτή ή 1n01nentane Stosskraft δέν θά πρέπει ισως νά ενοηθεί σερις θ εμε λ ιακες
,
μετα
λλ' -
αγες της παρόρμησης, πού ό Φ ό
τις τέσ-
~ Ρ υντ το-
Εντελώς μέ τήν εννοια τού παράγοντα, αλλά μέ τήν εννοια τής -
ποθετει στην uφετηρια
• ,
-
1 ,
ειναι περιεργο πού υπάρχου έ
στιγμής στήν κινηματική. Πιστεύω πώς αυτή ή Stosskraft, δύναμη , ,,
λλ αγες ά ' < ν τ σσερις
μετα οπως υπ ρχουν τεσσερα στοιχεία τής παρό
κρούσης, δέν είναι τίποτε αλλο παρά μιά αναφορά στή δρώσα εΙναι ή μετουσίωση'. νΕ , λοιπόν! σ' αυτό τό αρθρο ό Φ ~μησης_-
δύναμη, aτήν κινητική ενέργεια. Στήν παρόρμηση, δέν πρόκειται . , , ε λ 13.' 'λ ' " ,ρουντμας
λέει, και το πανα αμυανει χι ιες φορες, οτι ή μετουσίω
, < , - , l
ση ε ναι
διόλου γιά κινητική ενέργεια , δέν πρόκειται γιά κάτι πού θά επισης ικανοποιηση της παρορμησης, ενώ εχει zielgehemmt ά _
ρυθμιστεί μέ κίνηση . Ή εκφόρτιση εδώ είναι μιάς τελείως διαφο­ λ 'ο <
στα ει ως προς τον σκοπ
" ό
της - Εν ο δ'
ω εν τόν φτάνει . Ή μ
, να _
ρετικής φύσης, καί τοποθετείται σ' ενα τελείως δ.λλο πλάνο . ' , δ' 1 < ό λ ό ' ετου
σιω~ εν ε~ν.αι ~στ σο ιγ τε ρο ικανοποίηση τής παρ6ρμησ
Ή σταθερότητα τής ώθησης απαγορεύει κάθε εξομοίωση τής κι αυτό χωρις άπω~ηση. ~ς,
παρόρμησης μέ μιά υιολογική λειτουργία , πού πάντοτε εχει ενα ν Μ' αλλα ~όγια =- γι~ :ήν ώ~α~ δέν συνουσιάζομαι, σάς μιλάω.
ρυθμό . Τό πρώτο πράγμα πού λέει ό Φρόυντ γιά τήν παρόρμηση, , Ε, λοιπόν! ιv;oρω να εΧ,ω ,την .ιδια άκριυώς Ικανοποίηση μέ τ6
εΙναι , αν μίτορώ νά εκφραστώ ετσι , δτι δέν εχει ουτε μέρα ουτε ά~ συ~o~σι?ζoμoυνα. ~υτ~ άκρ~υώς, σημαίνει. Καί εΙναι άκρι­
νύχτα , ουτε ανοιξη ουτε φθινόπωρο , οϋτε ανοδο ουτε κάθοδο. υως αυτο, αλλωστε, που θετει το ερωτημα μήπως πράγματι συ­
Είναι μιά σταθερή δύναμη . Θά επρεπε τουλάχιστον νά λογαριά­ νουσιάζομαι. Άνάμεσα σ' αυτούς τούς δύο δρους δημιουργείται
ζουμε τά κείμενα καθώς επίσης καί τήν εμπειρία. μιά ά~ραί<: άντιν?μία πού ~άςν υπενθυμίζει οτι ή χρήση τής λει­
τ~υ~γιας. της Π~ΡΟΡJ!ησης δ;ν εχει γιά μάς άλλη σημασία άπ6 τ6
3 να υπουαλλει σε εξεταση αυτό πού συμυαίνει μέ τήν ίκανοποίη­
ση.

Στην αλλη ακρη τής σειράς, ό Φρόυντ αναφέρεται σέ τούτο , υ νΗδη, ολοι _δσοι εδώ εΙναι ψυχαναλυτές πρέπει νά αίσθάνονται
πού τό γράφει , έδώ πάλι, όλογράφως, Οάζοντάς το , ώστόσο, σέ ως π?ιό σημειο φέρνω εδώ τό πιό ουσιαστικό επίπεδο προσαρμο­
είσαγωγικά - στήν Befriedigung, στήν ίκανοποίηση. Τί σημαίνει , O'~ικoτητας ., EI~αι φανερό ,δτι, εκείνοι μέ τούς όποίους εχουμε νά
ή ίκανοποίηση τής παρόρμησης ; Θά μού πείτε ο έοαια - Μά εΖναι κ~ν~υμε: οι πασχοντες, δεν ικανοποιούνται, δπως λέγεται, άπ'
άρκετά ά.ι-τλό , ή ίκανοποίηση τής παρόρμησης, εΖναι νά φτάσει αυ;ο ~oυ εΙναι. Καί δμως ξέρουμε πώς δ τι αύτοί εΙναι ο τι αύ-
τοι ζουν και'
aτό Ziel της, στόν σκοπό της. Τό αγρίμι ογαίνει απ' τήν τρύπα ., ' . τα, νδ ~ " , , " ,
ι ια τους uκομη τα συμπτωματα , σχετιζονται μέ
του querens quem devoret, καί δταν ορεί τί θά μασήσουν τά δόν­ τ~νε ικ_ανοποιηση. 'Ικανοποιούν κάτι πού άναμφίυολα άντι6αίνει
σ κεινο άπό το' όπο- θ' - , < ν _
τια του, εΙναι ίκανοποιημένο, χωνεύει . Τό ίδιο τό γεγονός δτι λ' , ιο α μπορουσαν να ικανοποιηθούν, η ισως
μπορεί νά επικαλεστεί κάποιος μιά παρόμοια είκόνα, δείχνει άρ­ ~α όυτ~ρα διν?υν ίκ~νoπoίηση σέ κάτι. Δέν εΙναι Ικανοποιημένοι
κετά , δτι τήν αφήνουν νά συνηχεί άρμονικά μέ τήν καθαυτό μυ­ α ~ , ΤΎJ,ν κατασταση τους, αλλά παρ' όλα αυτά όντας μέσα σ'
υτη την τό
σο
λ' , '
θολογία τής παρόρμησης . , -
ουνται υΟλ . ιγο
ζ'
ικανοποιητικη' κατάσταση οί ίδιοι Ικανοποι-
,
Ύπάρχει κάτι πού αμέσως εναντιώνεται σ' αυτό - εΙναι άρκετ~ οι ιδ ' , ~ το ητημα εΙναι ακρι6ώς σέ τί συνίσταται αύτό τό
άξιοσημείωτο, δτι κανένας δέν τό παρατήρησε από τότε πo~ ιοι Που ικανοποιείται εδώ
ύπάρχει εκεί γιά νά μάς προτείνει ενα αινιγμα, πού , δπως δλ~ τα Γενικά καί σε" ., , δ ε - ό
όπο' δ" < πρωτη προσεγγιση, θα πούμε τι κεινο στ
εΙνα ιν,o~ν ικ~νoπoίηση όπό τούς δρόμους τής δυσαρέσκειας,
ΙΟ
αΙνίγματά του, ό Φρόυντ, μέχρι τό τέλος τής ζωής του, τ6 υπ~­
στήριξε σάν στο(χημα, δίχως νά καταδεχτεί νά εξηγηθεί περισ σ , - εύχ; 7 αρ δλα ~υτά - καί γι' αυτό όλοι τό δέχονται - ό νόμος τής
τερο - άφηνε πιθανώς τή δουλειά σέ δσους θά μπορούσαν νά την μπαί~ στη m:ι ς. Ας πούμε ότι, γι' αυτό τό εΙδος τής εύχαρίστησης
ουν σε πάρα πολύ μεγάλο κόπο. υΩς ένα όρισμένο σημείο,

Scanned by CamScanner
114
ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο 1J ΑΠΟΙΥΝΛΡΜΟΛΟΓΗΣΙΙ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ
215

' αύτός δ πάρα πολύ μεγάλος κόπος, εΙναι ή μόνη δικαίωση τη- ς δέν τακτοποιούνται άμέσως, σπως τό θέλει τό χέρι πού ά..ίλώνε­
παρέμβαm;ς μας.
ται πρ~ς τ~ έξωτερικά άν;ικείμενα. '~λλ~ πιστεύω Οτι πρόκειται
• Δέν ,μιίo,ρo~με λoιπ~ν νάπΠΟύμε ?τι δ στόχος δέν πετυχαίνεται έδώ για μιαν υποψη τελειως άπατηλη και περιορισμένη τή~ σκέ­
ως προς την ικανοποιηmι· ετυχαινεται. Δέν πρόκειται έδώ γ ά ψης τού Φ~όυντ πάν~ σ: αυτό τό ~ημείo. !ό π~αY,ματικό δ;ακρί­
μιά δριστικt; tleLxt; τοποθέτηση. 'Αλλά, σ' ενα δρισμένο έπίπεδ
Ι
νεται, καθως εί~α και την τελευταια φορα, άπο τον χωρισμ6 του
άκριβώς ετσι έμείς , οί άναλυτές, προσεγγίζουμε τό πρόΟλημα o~ άπό τό πεδίο τής άρχής τής εύχαρίστησης, άπό τήν άποσεξουαλι­
έφόσον ξέρουμε κάτι παραπάνω από τούς άλλους πάνω στό τί κοποίησή του, άπό τό γεγονός δτι ή οίκονομία του, κατά συνέ­
εΙναι κανονικό καί αντικανονικό. Ξέρουμε δτι οί μορφές τακτο­ πεια, άποδέχεται κάτι τό καινούργιο, πού ε{ναι, ακρι6ώς, τό
ποίηmις πού ύπάρχουν ανάμεσα σ' αύτό πού πάει καλά καί σ' άδύνατον.
έκείνο πού πάει άσχημα συνιστούν μιά σειρά συνεχόμενη. 'Εκεί­ Τό αδύνατον σμως είναι παρόν καί aτό άλλο πεδίο, σάν κάτι
νο πού έχουμε μπροστά μας στήν ανάλυση, εΙναι ενα σύστημα τό ουσιαστικό. Ή άρχή τής ευχαρίστησης χαρακτηρίζεται μάλι­
δπου δλα τακτοποιούνται, καί πού φτάνει τό δικό του είδος ίκα­ στα από τό δτι τό αδύνατον είναι τόσο παρόν, πού δέν αναγνω­
νοποίησης. Άν ανακατευόμαστε, είναι στό μέτρο πού πιστεύου­ ρίζεται ποτέ μέσα της σάν τέτοιο. Ή ίδέα στι ή λειτουργία τής
με πώς ύπάρχουν κι άλλοι δρόμοι, πιό σύντομοι παραδείγματος αρχής τής ευχαρίστησης είναι νά ίκανοποιείται άπό τήν παραί­
χάρη. Πάντως, άν αναφερόμαστε στήν παρόρμηση, τό κάνουμε σθηση, χρησιμεύει εδώ γιά παράδειγμα - δέν είναι παρά ένα πα­
στό μέτρο ;τού ή κατάσταση ίκανοποίησης πρέπει νά έπανορθω­ ράδειγμα . Ή παρόρμηση άρπάζοντας τό αντικείμενό της μαθαί­
θεί στό έιίίπεδο τής παρόρμησης. νει κατά κάποιον τρόπο στι δέν είναι ακριοώς από δώ πού ίκα­
Ή ίκανοποίηση αύτή είναι παράδοξη. "Οταν κοιτάξουμε άπό νοποιείται. Γιατί άν κάνουμε τή διάκριση, aτήν αφετηρία τής
κοντά, αντιλαμοανόμαστε δτι μπαίνει στό παιχνίδι ενα νέο στοι­ δΙ<1;λεκτικ~ς ,τής παρόρμησης , τού Not από τό BedIϊrfnis, τής
χείο: ή κατηΊορία τού αδύνατου. Είναι στά θεμέλια τών φροϋδι­ άναΥκης απο την παρορμητική απαίτηση - είναι ακρι6ώς γιατί
κών άπόψεων, μιά κατηγορία απολύτως ριζική. Ό δρόμος τού κανενα αντικείμενο καμιάς Not, ανάγκης, δέν μπορεί νά ίκανο-
ύποκειμένου - γιά νά προφέρω έδώ τόν δρο πού μόνο σέ σχέση μ' ποιήσει τήν παρόρμηση . .
αύτόν μι-τορεί νά τοποθετηθεί ή ίκανοποίηση - ό δρόμος τού ύπο­ "Οσο κι άν τό μπουκώνετε τό στόμα - αυτό τό στόμα πού ανοί­
κειμένου περνάει ανάμεσα από δύο τείχη τού αδύνατου. γε,Ι μέσ,α ,ατήν κλίμακα τής παρόρμησης - δέν είναι από τήν τρο­
Τή λειτουργία αύτή τού αδύνατου, σπως καί κάθε λειτουργία φη_ πo~ ικανοποιείται, ε{ναι , σπω ς λέμε , από τήν ευχαρίστηση
πού παρουσιάζεται μέ άρνητική μορφή, δέν πρέπει νά τήν προ­
Του στοματος
, . Γι' , " e. -
αυτο ακριuως, στην αν
" αλ ' , ,.
υτικη εμπειρια, η στο-
σεγγίζουμε χωρίς σύνεση. Θά ήθελα άπλώς νά σάς πώ στι ό κα~ μα~ικη παρόρμηση συναντιέται στό τελευταίο στάδιο, μέσα σέ
λύτερος τρόπος νά προσεγγίζουμε τίς έννοιες αύτές δέν είναι "..α μια κατάσταση
, _ ο" που δ'εν ,
κανει τιποτε
, άλλ "
. ο απο "
το να παραγγε
'λ -
τίς παίρνουμε άπό τήν άρνηση. Ή μέθοδος αύτή θά μάς Mryyou- νει
& ' το γευιια
,'. Αυ'τό'
γινεται,
δ'ιχως αμφιuo
, e. λ ια
' , με.το
, στομα
' ,
που
σε στό έρώτημα σχετικά μέ τ6 δυνατόν, καί τό άδύνατον δεν εΙ- . ν2 κει ,στη 6aoLxt; αρχt; η)ς ίκανοποίησης - εκείνο πού πηγαίνει
ναι ύποχρεωτικά τό άντίθετο τού δυνατού γιατί τότε, έφόσο ν τό ~ σ: ομα γυρίζει στό στόμα, καί έξαντλείται μέσα σ' αυτή την
άντίθετο τού δυνατού, εΖναι άσφαλιiις τό πραγματικό, θά όδηγη­ δυχαριστt1ση πού όνόμασα μόλις τώρα, γιά νά αναφερθώ σέ
θούμε νά όρίσουμε τό πραγματικό, ιίις τό άδύνατον. _ ρ~~ς ;ου_ χρ~σιμoπoιoϋμε συνήθως, εύχαρίστηση τού στόματος.
Προσωπικά δέν ολέπω ο' αύτό κανένα έμπόδιο, ,άφ~υ, μ~λιστ~ ά υτ, μας λεει δ Φρόυντ. Πάρτε το κείμενο: "Οσον άφορα τό
στόν Φρόυντ τ6 πραγματικό έμφανίζεται κάτω άπ αυτη. τη μορ_ νrικειμη,o "'ιέσα στην
κυρ λ
' παρορμηση,
, " αλ 'δ δέ ν εχει,
να ξερουμε κ α τι
ν
φή' δηλαδή τό έμπόδιο στήν άρχή τής εύχαρΙστησης. 1ό ΠΡ~:α ιο εΚΤικα
πρέπ
κ' ,τ. λ ' 'δ '
"αμια σημασια. Ειναι απΌ υτως α . ιαφορο.
Δ'εν
ματικό, ε{ναι τό πρόσκομμα, εΙναι τ6 γεγονός δτι τά πράγμ ει Ποτε νά διαοάζουμε Φρόυγτ δίχως νά έχουμε τ' αυτιά μας

Scanned by CamScanner
216 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡIO Il
τεντωμένα. ·Οταν διαοάζόυμε τέτoι~ πράγματα θά πρέπει δσο νά
'ναι νά τά κουνάμε λιγάκι. . .
Τό αντικείμενο τής παρόρμησης, πώς θά πρέπει νά τό νοούμε,
γιά νά μπορούμε νά λέμε δτι, στήν παρόρμηση, όποιαδήποτε κι
αν εΙναι, αυτό είναι. άδιάφορο; Γιά τή στοματική παρόρμηση, γιά
πάράδειγμα, εΙναι φανερ? δτι δέν πρόκειται διόλου γιά τροφή,
ούτε γιά άνάμνηση τροφής , ούτε γιά απόηχο τροφής, ούτε γιά
μητρική .φροντίδα, άλλά γιά )(άτι πού όνομάζεται στήθος , καί
πού φαίνεται αυτονόητο επειδή ανήκει στήν ιδια σειρά . ν Αν δ
Φρόυντ μάς κάνει αύτή τήν παρατήρηση , δτι δηλαδή τό αντικεί­
μενο στήν παρόρμηση δέν εχει καμιά σημασία, σημαίνει, πιθα­
νόν, δτι τό στήθος, δσον άφορά τή λειτουργία του ώς αντικειμέ­
νου, πρέπει νά αναθεωρηθεί όλQκληρωτικά .
Στό στήθος αυτό , μέσα στή λειτουργία του ώς αντικειμένου ,
αντικειμένου α αιτία τής επιθυμίας, ετσι δπως όρίζω τήν εννοιά
του ·- όφείλουμε νά δώσουμε μιά λειτουργία τέτοια , πού νά μπο­
ρούμε νά πούμε τή θέση του μέσα στήν ίκανοποίηση τής παρόρ­
μησης. Ή καλύτερη διατύπωση μάς φαίνεται εδώ πιtlς είναι τού­
τη: ή παρόρμηση κάνει τό γύρο του (Ie tour). Θά ορούμε νά τήν
εφαρμόσουμε καί σχετικά μέ αλλα αντικείμενα. Ή λέξη tour (γύ­
ρος) πρέπει νά παίρνεται εδώ μ' δλη τήν αμφισημία πού τής δίνει
ή γαλλική γλώσσα, ταυτόχρονα δηλαδή turn, γύρος γύρω από ενα
σταθερό σημείο, καί trick, κόλπο ..
4 Drarιg, τά συσχετίσουμε μέ τό επίπεδο τού αντικειμένου, μέ τό
Φέρνω τελευταίο τό ζήτημα τής πηγής. ν Αν θέλαμε όπωσδήπ?­
τε νά κάνουμε τή ζωτική ρύθμιση νά μπεί μέσα στή λειτουργια
τής παρόρμησης, θά λέγαμε, σίγουρα, δτι εδώ ορίσκεται ή πάρο-
&~ . ,
Γιατί; Γιατί οί λεγόμενες ερωτογενείς ζώνες δέν αναγν~ρ~ζoν-
ται παρά στά σημεία πού διαφοροποιούνται γιά μάς, κνατα ~ δ?­
μή τους τού χείλους; Γιατί μιλάμε γιά τό στόμα, και οχι για τo~
οίσοφάγο, ij γιά τό στομάχι; Συμμετέχουν κι αυτά εξίσ~υ ~
στοματική παρόρμηση. Στό ερωτογενές δμως επίπεδο, μιλαμ~ γι~
τό στόμα, καί όχι μόνο γιά τό στόμα , γιά τά χείλη καί για τα
δόντια. γι' αυτό πού ό ·Ομηρος αποκαλούσε ερκος όδόντων.
ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ
117
Τό ίδιο συμοαίνει καί μέ τήν πρωκτική παρόρμηση. Δέν άρκε­
νά λέμε ~τι μιά όρι?μέ~η ζωντα~ λ~ιτ?υργ~α είναι ενσωματωμέ~
νη σέ μια λειτ?υνργια ανταλλαγ~ς με τον κοσμο ,- τό περίττωμα.
'Υπάρχουν και αλλες λειτουργιες περιττωματικες καί ύπάρχουν
καί αλλα στοιχεία πού συμμετέχουν εκτός από τό περιθώριο τού
πρωκτού, κι ώστόσο είναι ειδικά αυτό πού , καί γιά μάς , δρίζεται
ώς πηγή καί αφετηρία μιάς όρισμένης παρόρμησης .
Θά πώ δτι, αν ύπάρχει κάτι μέ τό όποίο μοιάζει ή παρόρμηση,
είναι σ' ενα μοντάζ .
Δέν είναι ενα μοντάζ πού εχει συλληφθεί μέ μιά προοπτική
πού αναφέρεται στόν τελικό σκοπό. Αυτή είναι ή προοπτική πού
καθιερώνεται στίς σύγχρονες θεωρ~ες τού ενστίκτου, δπου ή πα­
ρουσίαση μιάς εικόνας μοντάζ είναι δλότελα συναρπαστική .
Μοντάζ εδώ, είναι, παραδείγματος χάρη, ή ιδιάζουσα αυτή φόρ­
μα πού θά κάνει τήν κότα στήν αυλή νά ξαπλώσει πάνω στό χώ­
μα, αν περάσετ ε μερικά μέτρα από πάνω της, ενα χαρτί κομμένο
σέ σχήμα γερακιού, δηλαδή κάτι πού νά προκαλεί μιά πάνω κά­
τω ιδιάζουσα αντίδραση, πού ή πονηριά της αλλωστε είναι πώς
μάς κάνει καί παρατηρούμε δτι δέν είναι κατανάγκη ιδιάζουσα.
Δέν μιλώ γι' αυτό τό είδος τού μοντάζ.
Τό μοντάζ τής παρόρμησης είναι ενα μοντάζ πού , καταρχήν,
παρουσιάζεται σάν νά μήν εχει ουτε αρχή, ουτε τέλος - μέ την
ενΥοια πού μιλάμε γιά μοντάζ σ' ενα ύπερρεαλιστικό κολλάζ. Άν
τά παράδοξα πού μόλις πρίν λίγο όρίσαμε στό επίπεδο τού
επίπεδο τού σκοπού τής παρόρμησης , πιστεύω πώς ή εικόνα πού
μάς ερχεται θά εδειχνε μιά δυναμομηχανή συνδεμένη μέ τήν πρί­
ζα τού γκαζιού , ενα φτερό παγωνιού νά ογαίνει από μέσα της,
καί, ν~ ερχεται νά γαργαλήσει τήν κοιλιά μιάς όμορφης γυναίκας,
πουν είναι εκεί μόνιμα γιά τήν όμορφιά τού πράγματος . Τό πράγ­
μι; ~λλωστε αρχίζει νά γίνεται ενδιαφέρον από τό δτι, σύμφωνα
με τον Φρόυντ, ή παρόρμηση όρίζει δλες τίς μορφές μέ τίς δποίες
~o~oύμε νά αναποδογυρίσουμε εναν παρόμοιο μηχανισμό. Αύ­
~~ ~εν ση~αίνει, δτι αναπo~O':υ~ίζoυμε τ~ δυν~μoμη~ανή_- ξετυ-
γ _υμ,ε τα καλωδια της, αυτα γινονται τωρα το φτερο του παγω:
νιου ' η πρι'ζα του- γκα ζ ιου- περναει - κυ ρι'α'"':>' και
, στο, στο, μα της
.
ενας π ' e. ,
ισινος υγαινει στή μέση.
Scanned by CamScanner
 ΑπΟΣΥΝΑΡΜ
218 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο ιι ΟΛΟΓΗΣΗ Π/Σ ΠΑΡΟΡΜfιΣI/Σ 219

Νά τί δείχνει σάν αναπτυγμένο παράδειγμα . Διαοάστε αύτό τό

τ
Ν αι,' άλλωστε
θά φτάσουμε σ' αύτό καί θά δείτε από ποιό δρομάκο.
" e.λ' • δ e.' 'άθ
ευκολο να το πρου εψετε αν ιαυασετε το Ρ ρο
κείμενο τού Φρόυντ ως τήν έπόμενη φορά, θά δείτε μέσα του σέ Ειναι " , -, - e.' λ • δ '
κάθε στιγμή τό αλμα, χωρίς γέφυρα, τών πιό έτερογενών μεταξύ 'Υπάρχει μιά αναφορα που μπορει να μας υα ει στον ρο-

τους εικόνων. "Ολα αύτά δέν περνοϋ" παρά από γραμματικές μου. αί πού δέν θέλησα νά τήν ύπαινιχθώ, είτε γιατί δέν εΙχα
μο, κ " , , , 'ζ 'θ
αναφορές, πού τήν έπόμενη φορά θά μπορέσετε άνετα νά συλλά­ καιρό ειτε γιατί εξαλειφετ~ι ι;ιπ~ μoν~ :ης - _χαρ~ ~ συ';! ως
οετε τό τέχνασμά τους. , δώ ενα δρόμο σύμφωνα με την επαφη ακριοως με τη δικη σας
Πράγματι, πώς μπορούμε νά ποϋμε χωρίς έπιφυλάξεις, σπω ς ~κoόαση. Πρόκειται γιά μιά αναφορά σ' ενα δρισμένο κεφάλαιο
θά τό κάνει δ Φρόυντ, στι ή επιδειξιμανία είναι τό αντίθετο τής τής ενεργητικής., ' " " , ,. , • ,
ήδονοολεψίας, Τι ΟΤΙ ό μαζοχισμός είναι τό αντίθετο τού σαδι­ Σ ' ενα σύστημα οριακο, υπαρχει ενας ορισμενος τροπος να εγ-

σμού; Τό ισχυρίζεται αυτό γιά λόγους καθαρά γραμματικούς , αν­ γράφουμε κάθ~ σημ~ί~ πού όρί~ετ~ι σάν !-αρα~τηρισμένo~ δσον
τιστροφής τού ύποκειμένου καί τού αντικειμένου, ώς αν τό γραμ­ αφορά Τ1) δυναμει ενεργεια στο μερος των πιο γειτονικων ση­

ματικό αντικείμενο καί τό γραμματικό ύποκείμενο νά ήταν πραγ­
ματικές λειτουργίες. Είναι εύκολο νά αποδείξουμε στι δέν είναι
διόλου έτσι, καί αρκεϊ νά αναφερθούμε στή δομή τής γλώσσας
μας ωστε τό συμπέρασμα αυτό νά καθίσταται αδύνατον . 'Εκείνο
δμως πού, γύρω απ' αυτό τό παιχνίδι , μάς πληροφορεί αναφορι­
κά μέ τήν ουσία τής παρόρμησης είναι αυτό πού, ΏΙν έπόμενη
φορά, θά χαρακτηρίσω σάν τό σχεδιάγραμμα ηϊς πράξης.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Δρ. GREEN : - Άνακιν1]σατε ενα σημείο πού φαίνεται φυσικά
απόλυτα κεφαλαιώδες. Τό γεγονός δτι οί τέσσερις [διότητες πού
προσδιορίζουν η]ν παρόρμηση πρέπει νά εννοούνται σάl, στοι­
χεία ασvνεXιϊ. Τό ερώτημα πού θέτω αφορά τό στοιχείο τιϊς ώθη­
σης πού, στ1] σημερινή σας όμιλία, αφήσατε κάπως στήν άκρη,
γιατί πιστεύω δτι σάς φαινόταν ενας από τούς πιό σύντομους
δρόμους γιά νά πλανηθούμε. ~Aν δμως, δπως τό δείχνετε, 1] πα­
ρόρμηση εΖναι ταγμέι'1] τελικά στ1] συνδυαστΙΚ1] εξαιτίας Τ1Ίς ασv­
I,έχε/ας, τίθεται τό πρό6λημα ηίς αντίφασης ηίς ενέργειας πού
ενυπάρχει στό σύστημα καί πού θεωρείται σάν μιά δύναμη ταυτό- .
χροι'α σταθεΡ1] καί ύποκείμενη σέ παραλλαγές. Αύτό εΖναι τό
ερώτημα πού θά iίθελα νά διευκρο'ίζατε cil, μπορείτε, εφ6σοl' πα­
ρεμ6άλλει μιά αποψη, πού εξακολουθώ ι,ά θεωρώ πολύ σπου­
δαία καί πού δέl' αντιλαμ6άνομαι καλά μέσα στ1] διδασκαλία
σας, ένl'οώ ΤΙ]Ι' οlκονομΙΚ1] αποψη.
μείων - μιλάμε γιά καταριθμητική σημειογράφηση η αριθμογρά­
φηση. Έτσι , μπορούμε νά όρίσουμε κάθε σημείο από μιάν όρι­
σμένη παράγωγο - ξέρετε στι στόν απειροστικό λογισμό, αύτό
αποτελεϊ εναν απ ' τούς τρόπους αριθμογράφησης τών απειροελά­
χιστων παραλλαγών. Θά ύπάρχει λοιπόν, γιά κάθε σημείο, μιά
παράγωγος σέ σχέση μέ τήν αμέσως γειτονική πλαγιά, κι αύτή ή
παράγωγος θά σημειώνεται γιά κάθε σημείο τού πεδίου. Ή πα­
ράγωγος αύΤ11 μπορεί νά εγγραφεί μέ τή μορφή ένός ανύσματος
καί τό σύνολο τών ανυσμάτων μπορούμε νά τό συνθέσουμε.
Ύπάρχει τότε ενας νόμος πού από πρώτη ματιά φαίνεται περίερ­
γος αλλά πού σίγουρα θεωρείται θεμελιακός: εκείνο πού, από
ενα τέτοιο άνυσμα - πού πραγματοποιεί τή σύνθεση αύτών τών
π~ρ~γωγων τών συνδηλωμένων από κάθε σημείο τού πεδίου από
tryv απ?ψη τής δυνάμει ενέργειας - εκείνο λοιπόν πού, από ενα
τ~oLO ι:νυσμα, διασχίζει μιά όρισμένη επιφάνεια - πού δέν εΙναι
:ιπ?τε ~λλo παρά αύτό πού εγώ όνομάζω χάσμα, γιατί δρίζεται
αι;ο μ~α δομή χείλους - ε{ναι, γιά μιά ίδια έπιφάνεια, μιά σταθε­
Ρ;Ι: Οι, πα_ραλλαγές τού συστήματος όντας αύτό πού μπορούν νά
ει\αι , εκεινο ποι') e. ' " 'έπ'ιπε δ ο της- έν σωματω-
'
υρισκεται ωστοσο στο
Ο1)ς δυναμικού, αύτό πού αποκαλείται ροη' ε{ναι λοιπόν σταθε-
ρο. '
'Εκείνο πού
• θά μα- ένδ' λ ' , ό D rang της
- πα-
ρόρι , ς ιεφερε οιπον μεσα στ
aχέ ιησης: ει~αι κατι πού απλώς εΙναι συν δηλώσιμο μέσα ατή
της ση Π9 0ς την QI/e//e, αφού ή QIIe//e εγγράφει ατήν οίκονομία
07αρορμησης αύτή "t11 δομή χείλους.
φυσιολογικές παραλλαγές, οΙ οαθειές παραλλαγές, αύτές

Scanned by CamScanner

220 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ.Ι ΣΕΜIΝΑΡ/Ο 1/
πού εγγράφονται ατήν όλότητα τού όργανισμού, ύπόκεινται σέ
δλους τούς ρυθμούς, καί μάλιστα καί στίς ίδιες τίς εκφορτίσεις
πού μπορούν νά παρουσιαστούν μέ τήν ευκαιρία τής παρόρμη_
σης. Άντίθετα τό Drang, ηΊν ωθηση τής παρόρμησης, τή χαρα­
κτηρίζει ή διατηρούμενη σταθερότητα πού, γιά νά μεταχειριστώ
μιά εικόνα πού αξίζει αυτό πού αξίζει, εΙναι στά μέτρα ένός
ανοίγματος, ως ενα σημείο ατομικοποιημένου, μεταΟλητού. Δη­
λαδή, οί ανθρωποι εΙναι λίγο η πολύ μεγαλόστομοι. Θά αρμοζε
μερικές φορές μάλιστα νά τό λαβαίνουμε ύπόψη μας ατήν επιλο­
γή τών αναλυτών. Άλλά, τέλος πάντων, αυτό θά τό εξετάσουμε
aτά πλαίσια μιάς αλλης αναφοράς.
Φυσικά μ' αυτά δέν εξαντλείται τό ερώτημα πού Οάζετε, αλλά
δίνεται ενα εναυσμα λογικής λύσης σηΙν αντινομία πού ανακινεί­
τε, καί πού ακριοώς αφηνα εκκρεμή. Γιατί ύπογράμμιζα αυτό
πού ό Φρόυντ ύπογραμμίζει: δτι δταν τό σύστημα λειτουργεί σέ
αμεση επαφή μέ τήν Ul1lvelt, πρόκειται γιά εκφόρτιmι, καί δταν
πρόκειται γιά Τriebreiz, από ηΙν πλευρά αυτή ύπάρχει φραγμός .
ΕΙναι ενα σημείο πού δέν προσέχουμε αρκετά. Άλλά τί αραγε νά
σημαίνει αυτό; Δέν ύπάρχει φραγμός, εκτός κι αν πρόκειται γιά
τό δτι ή επένδυση εΙναι μέσα στό πεδίο τό ίδιο, ετσι αυτό πού
πρέπει νά επισημάνουμε, εΙναι δτι εφόσον τό ίδιο τό πεδίο περιέ­
χει αυτή τήν επένδυση, δέν μπορεί νά ύπάρχει γι' αυτό λειτουρ­
γία φραγμού.
Δρ. ΜΑ THIS: - 'Ένα έρώτημα πάνω στό θέμα τής χείλους δομής.
'Όταν πρόκειται γιά τό στόμα καί γιά τό πρωκτικό περιθώριο -
μήπως έντοπίζετε τήν έρωτοποίηση στά δύο ακρα; Πού τοποθε;
τείτε αύτό πού μπορεί νά συμσεί στό έπίπεδο τού οΙσοφάγου, σ:.ο
γαστρικό έπίπεδο, στό ρουθούνισμα, στόν έμετό, στό έπίπεδ~ ~η~
τραχείας; Ύπάρχει έδώ, μήπως, κάτι τό ριζικά διαφορετικο αΠ
αύτό πού διατυπώσατε στό έπίπεδο τών χειλέων;
Περιορίστηκα στά δύο χείλη πού μετέχουν aτή νευρ~κή δδ_ό.
Θά μπορούσα εξίσου καλά νά σάς πώ δτι τό λημώδες ~ει~oς ~ων
βλεφάρων μας, τό αυτί μας, ό αφαλός μας, εΙναι κι αυτα J ειλη ,
καί πώς ύπάρχουν δλα αυτά μέσα σ' αυτή τή λειτoυργί~ του έρ~­
τισμού. ΣηΊν αναλυτική παράδοση, αναφερόμαστε παντα στην
ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ 221
, στηρά έστιασμένη εικόνα τών ζωνών πού περιορίζονται aτή
αυιλική λειτουργια
'Α'τους.
, δ'εν σημαινει,
υτο
' .οτι στη, συμπτωμα-
χε λογία μας δέν έπεμοαίνουν αλλες ζώνες. Θεωρούμε όμως ότι
~~εμoαίνoυν μέσα ,σ' αυτή τ~ ζώ:'1l πτώσης π~ύ όνομάζω αποσε­
ξουαλοποίηση, και λειτουργια της πραγματικοτητας.
•Ας πάρουμε ενα παρά,δειγμ~. Στ~ λειτουργία όπο_υ τό σεξουα­
λικό αντικείμενο γλιaτραει προς την κατωφερεια της πραγματι­
κότητας καί παρουσιάζεται σάν ενα πακέτο κρέας, εμφανίζεται
αυτή ή τόσο εκδηλη μορφή αποσεξουαλοποίησης πού στόν ύστε­
ρικό όνομάζεται αντίδρ~ση ~πέχθεια~. Αυ;ό ~έ; <Π)μαίνει ότι λ~­
με πώς ή ευχαρίστ,ηm) ειναι .εντoπισμ~νη, σ ?υτες τις ,έρωτ~γενει?
ζώνες . Ή επιθυμια ενδιαφερει - και το ξερουμε δοξα τω Θεω
παραπολύ καλά - τελείως αλλο πράγμα, καί μάλιστα, τελείως
διαφορετικό πράγμα από τόν όργανισμό, ενώ συνάμα τόν προϋ­
ποθέτει σέ διάφορα επίπεδα. Ή κεντρική δμως λειτουργία τής
παρόρμησης , ποιά ίκανοποίηση εΙναι προορισμένη νά γεννάει;
Στό μέτρο πού ακριοώς παραρτηματικές, συναφείς ζώνες απο­
κλείονται, αλλες παίρνουν τήν ερωτογενή τους λειτουργία, καί
γίνονται ειδικές πηγές γιά τήν παρόρμηση. Kαταλαoα~νετε;_
Βέοαια κι αλλες ζώνες, έκτός απ' αυτές τίς ερωτογενείς ζωνες,
μετέχουν στήν οικονομία τής επιθυμίας. Παρατηρείστε όμως ~α­
λά τί συμοαίνει κάθε φορά πού εμφανίζονται. Δέν χρησιμo~oι~­
σα τυχαία τή λειτουργία τής απέχθειας. Ύπάρχουν άληθινα δυο
μεγάλες πλευρές τής επιθυμίας, τέτοιας πού μπορεί νά έμφ~νι­
στεί μέσα aτήν πτώση τής σεξουαλοποίησης - από τή μιά μερια, ~
απέχθεια πού γεννιέται από τόν περιορισμό τού σεξoυαλ~κoυ
συντρόφου σέ μιά λειτουργία πραγματικότητας, ό~oιας και ν~
'ναι, καί, από τήν αλλη, αυτό πού όνόμασα, μιλωντ~ς γι? τη
σκοπική λειτουργία, ['invidia, ό φθόνος. Ό φθόνος ειναι α~λo
πράγμα από τή σκοπική παρόρμηση, καί ή απέχθεια αλλο πραγ­
μα από τή στοματική παρόρμηση.
6 Μαίου 1964
Scanned by CamScanner
 ΙΔ'

Η ΜΕΡΙΚΗ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤΗΣ

Die gαnze Sexuαlstrehung.

Κάθε παρόρμηση εΙναι μερική.
Ή παρόρμηση, τό σέξ καί δ θάνατος.
Τά δήθεν στάδια.
Ή Schαulust.
Σαδο-μαζοχισμός.

τώ τόξφ σνομα οίος έργον δέ θάνατος. Ήράκλειτος, Β 48

υΟ ταν διαοάζω στό Psychoanalytic Quarterly διαοάζω ενα άρ­

θρο σάν κι αυτό τού κυρίου Edouard Glover, μέ τόν τίτλο Freu-
diαn or neo-freudiαn, κι όλότελα στρεφόμενο ενάντια στίς κατα­
σκευές τού κυρίου Άλεξάντερ, αισθάνομαι μιάν αηδιαστική μυ­
ρουδιά κλεισούρας, ολέποντας νά χτυπιέται στό · ό:νομα ξεφτισμέ­
νων κριτηρίων μιά κατασκευή δπως αυτή τού κυρίου Άλεξάν­
τερ. Θεέ μου, δέν δίστασα νά τού επιτεθώ μέ τόν πιό κατηγορη­
ματικό τρόπο, πάνε κιόλας δεκατέσσερα χρόνια, στό Ψυχιατρικό
Συνέδριο τού 1950, αλλά επιτέλους, είναι ή κατασκευή ενός άν­
τρα μέ μεγάλο ταλέντο, κι δταν ολέπω σέ ποιό επίπεδο συζητιέ­
ται, δίνω στόν εαυτό μου δίκιο γιά τό δτι, παρ' δλες τίς παρα­
μορφώσεις πού συναντά ή μελέτη μου, κι εδώ.καί αλλού σίγουρα,
μπορεί κανείς νά πεί δτι αποτελεί εμπόδιο στό νά σάς μεταδοθεί
ή εμπειρία τής ανάλυσης μέ τρόπο απόλυτα αποΟλακωτικό.
Συνεχίζω λοιπόν τή μελξτη μου γιά τήν παρόρμηση. ' Αποφάσι­
σα νά τήν προσεγγίσω αφόύ πρώτα έθεσα ώς αρχή στι ή μεταοί­
οαση είναι αυτό πού εκδηλώνει μέσα στήν εμπειρία τήν ενεργο­
ποίηση τής πραγματικότητας τού ασυνείδητου, aτό μέτρο πού εί­
ναι σεξουαλικότητα. Βλέπω εδώ νά μέ σταματ~ει αυτό πού ή ιδια
αυτή ή οεοαίωση συνεπάγεται.
''Αν είμαστε οέοαιοι στι ή σεξουαλικότητα είναι παρούσα, σέ
δράση, μέσα στή μεταοίοαση, αυτό συμοαίνει στό μέτρο πού σέ
δρισμένες στιγμές εκδηλώνεται ξέσκεπη μέ τή μορφή τής αγάπης.
Περί αυτού πρόκειται. 'Η αγάπη λοιπόν αντιπροσωπεύει τό ϋψι-

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑPJο lJ Η MEP1Kll ΠΑρΟΡΜllΣll ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤllΣ
125

στο σημείο , τό δλοκληρωμένο σημείο, τόν αναντίρρητο παράγον_

τα πού μάς ενεστωποιεί τιΙ σεξουαλικόΤΙ1τα μέσα στό hic et nUnc
η-1; μεταβίβασης;
Σ ' αύτό αντιτίθεται μέ τόν σαφέστερο τρόπο, τό σίγουρα όχι
Q.ϊομονωμένο άλλά κεντρικό κείμενο τού Φρόυντ, πού εχει γιά
άντικείμενο τίς παρορμtισεις καί τίς περιπέτειές τους.
Πρόκειται γιά τό κείμενο πού άρχισα νά προσεγγίζω τήν τε­
λευταία φορά , προσπαθώντας νά σάς κάνω νά αισθανθείτε μέ
ποιά μορφιι προβληματική , πού ορίθει από ερωτήσεις, παρου­
σιάζεται li είσαγωγή τής παρόρμησης. 'Ελπίζω, ενα σημαντικό
μέρος τού ακροατηρίου μου νά μπόρεσε στό ενδιάμεσο νά τό δια­
βάσει είτε , πράγμα πού θά ηταν εύχής εργον, στά γ ερμανικά , είτε
δσοι δέν μ.ίτοροϋσαν νά κάνουν διαφορετικά, στίς δύο άλλες καλ­
λιεργημένες γλώσσες , στά γαλλικά η στά αγγλικά - καί στίς δύο
περιπτώσεις είναι οέοαια όχι καλά μεταφρασμένο , οαθμολογώ
βέβαια χειρότερα τή γαλλική μετάφραση καί , χωρίς νά χρονοτρι­
βώ, τονίζω δτι ορίθει από πραγματικές διαστρεβλώσεις.
> Ακόμα καί σέ μιά πρώτη ανάγνωση θά μπορέσετε νά αντιλη­
φθείτε πώ ς τό άρθρο αύτό είναι όλόκληρο διαιρεμένο σέ δύο σκέ­
λη - πρωτον, ή αποσυναρμολόγηση τής παρόρμησης - δεύτερον,
ή εξέταση τού dαs Lieben, τής πράξης αγάπης. Θά προσεγγίσουμε
τώρα τό δεύτερο άύτό σημείο .
1 με πάντοτε νά τό θεωρούμε σάν σκαλωσιά σημαινόντων . Άπω­
ΕΙναι διατυπωμένο ρητά από τόν Φρόυντ δτι, μέ κανένα τρόπο
δέν θά μπορούσαμε νά θεωρήσουμε τήν αγάπη ώς τόν εκ:τρόσω­
πον εκείνου πού δ Φρόυντ εξετάζει κάτω από τόν δρο V,Ie ganze
Sexual!;trebung, δηλαδή, τής τάσης, τών μορφών, τής ,συγκλισης
τής προσπάθειας τού σεξουαλικού, στό μέτρο πού, θά ?λo~ληρ~-
υ
νόταν σ ' ενα Gαnze, σ
,
ενα συνο,.ο κατανοη
" " τό και που θα συνο-
Ψ ιζε τηΎ ούσία καί τή λειτουργία του.
, δέ ν αυμ 6αι'νει , ιο ου
Kommt aber αuf damit nicht zuher, μα
... - ", , ά ) αντη' σει σέ τουτη την
ε ται άναιρ ων ε ι
τη στιγμη που π αε ι ν ιJ.Π
, '"
Ιδέα πού ύπoUάλλε ι η άτμοσι n αιρα του π ερίγυρου. ην π
- ,1
τ ' α οδωσα-
Υ . 'που ει -
με εμείς οί άναλυτές μ' δλων τών εΙδό)ν τίς διατυπ~)σ ε ις, , <i c
ναι δλες άπάτες. 'Ολόκληρο τό άρθρο εΙναι φτιαγμενο γιά να μ .
δ ει'ξει στι ώς πρός
,.l.
τόν 6ιολογικό τελικό σκοπό τής σεξουαλικότη_
" , ,
τας, δηλαδή την, ιλνaπ~ραγωγη, o~ πα~oρμησει~, τετοιες πού πα-
ουσιάζονται μεσα στη διαδικασια της ψυχικης πραγματικότη-
Ρ "
τας, είναι παΡ,ορμησει ς , μερικ~ς. '. ,
Οί παρορμησεις, στη δομη τους, στην ενταση που δημιουρ-
γούν, είναι ~υνδεμέ;ες μ' ενα~ παρ~γoντα ~ίκ~νoμικό~ Ό oί~o­
νομικός αιJτ~ς π_αρα~oντας, εξ~ρτι~τ~ι α~o :ις ?υν~κες μεσα
στίς όποίες ασκειται η λειτουργια της αρχης της ευχαριστησης σ'
ενα επίπεδο πού θά επανεξετάσουμε δταν θά 'ρθει ή στιγμή, κά­
τω από τόν δρο Real-Ich . •Ας πούμε αμέσως , ότι μπορούμε νά
νοήσουμε τό Reαl-Ich σάν τό κεντρικό νευρικό σύστημα, εφόσον
λειτουργεί σχι σάν σύστημα σχέσεων, αλλά σάν σύστημα προορι­
σμένο νά εξασφαλίζει μιά όρισμένη όμοιόσταση τών έσωτερικών
έντάσεων .
Λόγω τής πραγματικότητας τού όμοιοστατικού συστήματος ή
σεξουαλικότητα δέν παρεμβαίνει παρά μέ τή μορφή τών μερικών
παρορμήσεων. Ή παρόρμηση είναι ακριβώς αύτή ή συναρμολό­
γηση μέσω τής όποίας ή σεξουαλικότητα μετέχει στήν ψυχική
ζωή, μ' εναν τρόπο πού αναγκαστικά συμμορφώνεται μέ τή δομή
τού χάσματος πού είναι ή δομή τού ασυνείδητου.
•Ας τοποθετηθούμε στά δύο άκρα τής αναλυτικής έμπειρίας.
Τό πρωταρχικό απωθημένο είναι ενα σημαίνον, καί αυτό πού οί­
κοδομείται από πάνω γιά νά συγκροτήσει τό σύμπτωμα μποροϋ­
θημένο καί σύμπτωμα εΙναι όμοιογενή, καί αναγώγιμα σέ- λει­
τουργίες σημαινόντων. Ή δομή τους, παρ' δλο πού χτίζεται δια­
δοχικά, δπως κάθε κτίριο, εΙναι, ώστόσο, εγγράψιμη aτό τέρμα,
μέ δρους συγχρονικούς.
Στό άλλο ακρο, ύπάρχει ή ερμηνεία. Ή ερμηνεία άφορά έκεί­
.νον τόν παράγοντα μιάς είδικής χρονικής δομής , πού προσπάθη­
σα νά όρίσω μέ τήν μετωνυμία. Ή ερμηνεία, aτό τέρμα της, δεί­
χνει τήν έπιθυμία μέ τήν όποία εΙναι, από μιάν δρισμένη Evνoια,
δ 'λ
' ταυτόσημη. Ή επιθυμία, εΙναι τελικά ή ίδια ή ερμηνεία.
,Στό . ενδιάμεσο, ή σεξουαλικότητα . •Αν tj σεξουαλικότητα, μέ
,
τη μορφή τών μερικών παρορμήσεων , δέν εΙχε έκδηλωθεί ώς δε­
σπόζουσα σ' όλόκληρη τήν οΙκονομία αύτού τοϋ ένδιά~εσoυ , ή
έμπειρία μας θά περιοριζόταν σέ μιά μαντική, στήν όποια, τότε,

Scanned by CamScanner
 116 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
11 ΜΕΡ1Κff ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤΙΙΣ

θά μ...-τορούσε νά άρμοζε δ ουδέτερος δρος τής ψυχικη-ς ένέrν, '" , ηση άναμφί60λα άντιπρoσιιr.τεύει. ω).ά δέν i'mEL παρά μ6-
• θ' "' "" " (εια", ροομ . , " , " ,
o~ω; _α α~ι.-τε ~υτ~ που μεσα της συνιστά τήν παρουσία , τό Da- - ~ ά αντι.ι-τοοσωπευει , και με τροπο μεΡΙΥ.ο, την ί'.αμ.-Τl.'λη τη::
νο ν - . " , 'ζ' Π- " ., -
sezn. τη; σε.;oυαJ.ικoτητας. έί'-J-τλήρωσης τής σ,εξo~αι.ικ~τα; ι:τ
ον
ωντα.. ~; να Ε'/_-u.η~ε~
Στην έρμηνεία τών άσυνείδητων μηχανισμών , ή αναγνωσιμότη_ χα.... εί~ πού το τε/.ευταιο τη; οριο ει.... αι ο θανατος, aq;ou η
ται. " .. ," • δ' "θ'
τα τού σέξ εΖναι :τά...-τοτε αναδρομική. Δέν θά όφειλόταν ':ταοά αοο υσία τού σ εξ στον ζ ΙΙΝΤα ειναι εμενη με τον ανατο;
aτή φύση τής έρμηνείας ά.... , σέ κάθε στιγμή τής ίστoρία~, δέν π "Εγοαψα σήμερα aτόη οα ά.-τόσ:τασμα τού <ΗράΥ).ειτσυ :ταρμέ-
"ι
ο Cι.-τ6 τό μ",'Τ)μειιJJδε; εργο δπου ό DieIs συ-(/.ΜρωσΕ ό ,τι μάς
"
μ.-τορουσαμε .... α' .
ειμαστε
, "
σιγουροι πως οι μερικες :ταρορμήσει,
::,

έχου.... έ:τέμοει ά..-τοτελεσματικά στόν κατάίJ.ηλο τό:το καί ϊ.oό...'o~
Κι αirτό , όχι , σ:τως .... όμισαν ατή.... αρ-ι:ή τής άνώ.υτικής εμ.-τεΊ~ία,
μέ κά.-τοια άτακτη μορφή . Τό γf:'{ο .... ός ότι ή παιδική σ~oυώ~ικό~
τητα δέν εΖ....αι ενα κομμάτι :τάγος :τερι.-τλα.... ιίJμενος α..-τ-οσ:τασuέ­
....0; ά..-τό τό μf:'ιάί.o :ταγόδουνο τής σεξoυCΎ.ικότητας τού ε...~λι-
i'.ou, :τού έ:τεμδαί.... ει ώς σαΥή ...'Τ) :τά.... ω σ' ενα α.... ώριμο ύ:τοκείuενο
- ά..-τοδείΖτηΥ.ε άμέσως μέσα ατήν ά.... άί.υση , καί μέ μιά τέτoι~ tu-
φα....τιΥ-ότητα , :τοv μ.-τορεϊ κα.... είς Ε-/. τιJ)'\' ύστέρων .... ά εΥ_-τλαγεί . .
Ήδη , ά..-τό τά Τρία δοκίμια ί'ιά τή θεωρία τής σεξoυαJ.ικότη­
τα;, δ Φρόι....-τ μ.-τόρεσε .... ά όρίσει τή σεξoυCΎ.ικότητα σάν ουσια­
σταά :τοί.{·μορφη , :ταράί.ογη. < Η γοητεία μιάς δήθε.... :ταιδικής
άθωότητα; εσ:τασε_ Αύτή ή σεςoυCΎ.ικότητα , μέ τό δτι Ε.-τιΟλήθη­
Υ.ε τόσο .... ωρίς , σχεδό-..· ύ:τερδολικά .... ωρίς θά ελf:'{ α , μας έκανε καί
έξετάσαμε io;rEρooiotxa γρήγορα αυτό :τού άΥτι.-τ ροσωπεύει ατήν
mσία της. Δηλαδή , ότι ώς :τρός τό σεξουαλικό :τεδίο , δλα τά
υ:-:ο-/.είμε...·α εί.... αι ίσα, α..-τό τό :ταιδί μέ-ι:ρι τό .... ε...-ήλικο - στι δέ....
Ε-/.Ο1....• .... ά κάΥοι..... :ταρά μ ' αίιτό :τού, α..-τό τή σεςου ώ.ικότητα , περ -
...·ά μέσα aτά δίχτυα τής 11:τοκειμε.... ικής συγΥορότησης , μέσα στά
δίχτι:α τού σημαίνο....τος - δτι ή σεςουαλΙΥοότητα δέ.... πραγματο­
ποιείται παρά μέ τή δράση Τ®' παρορμήσεων εφόσον εί.... αι πα­
ρορμήσεις μερΙί'.έ; , μερικέ; ώ; :τρό; τόν οιοl.ογικό τελικό σκοπό
τη; σ~~αi.ιί'nrητα;. , πραγμα εΙ...,αι αυτή ή σημαί...,ουσα αναστροφή, ΚΙ άλλο αυτό :τού
Ή έt'σωμάτωση τής σεξουαλικότητας ατή δισJ.εκτική ~ς επ ι:
θυμiα; ΠΕρ'\'ά ά..-τό τή.... ά.... άμιξη Ε-/.είνου :τού , στό σώμα, άςιζει ,~α
τό δηλώσοψε μέ τόν όρο συσκευή - δηλαδή , αυτού μέ τό δπoι~
τό σώμα, ώ; πρό; τή σεξουαλικότητα, μ...-τορεί νά ταιρ~άζ~ι και
~-τoμένει σκόρπιο Cι.-τό τήν :τροσωκρατική έ:το-ι:ή . Βίο;. γράq:ει­
..
κι c:.υτό α αδύεται γιά μάς σάν εκείνα τά μαθήματα σoq;ία; γιά
τά όποία μι-τορούμε νά πούμε ότι , :τρίν ά..-τό όί.όΥ).ηρο τό κV/).ω­
μα τής έ.ι-τιστημο .... ική; έ.ι-τεςειrιασίας, πηγαίνουν, καί μω.ιστα κα­
τευθείαν , στόν στόχο: ατό τόξο εχει δοθεί τό όνομα τής ζωή;­
Βίος. δ τό...,ος εΙναι ατήν πρώτη συϊ).αΟή - καί τό ερί'Ο του εΙναι ό
θάνατο ς.
'Εκείνο πού ή παρόρμηση έ.... σωματώ'ι'ει μεμιάς σ' όλό-/).ηρη την
υπαρξή της, εΙ.... αι μιά διαJ.E'/.τική τού τόξου , θά "έλεγα μά/.ιστα
τής τόξευσης . Έτσι , μι-τορούμε .... ά όρίσουμε τή θέση τη; μέσα
στή .... ψυχική οικονομία .
2
Ό Φρόυγτ μάς εισάγει τώρα ατήν παρόρμηση μέσα ά.-τό ε-,.(Ι'\.
πολύ παραδοσιακό δρόμο . κά""ο",'Τας σέ κάθε στιγμή χρήση τού
πλούτου τής γλώσσας, καί μή διστάζο",'Τα; νά 6ασιστεί σέ κάτι
πού δέ..., α,-ήκει παρά σέ δρισμέ-..·α γλωσσολογικά συστήματα, δη­
λ~δή στίς τρείς φω.... ές. έ.... εργητική, παθητική καί μέση . ·Ομως
αυ~ό δέν εΙναι παρά ε-να περικάλυμμα. Πρέπει νά δούμε ότι WJ.o
π~ρικλείει. Τό θεμελιακό aτό έπίπεδο κάθε παρόρμησης είναι ό
πηγ~ι""'-έλα όπου δομείται .
,Eιν~ι αξιοσημείωτο δτι δ Φρόνντ δε..., μ.-τορεί \'ά δρίσει τού;
δυο αυτoυ'~'λ' •• . " • •
. ~ πο ους παρα χρησιμοποιωντας αυτο το κατι που ει-

πού πρέπει "ά τό ςf:'/.ωρίζουμε ~-τό έκεί...,ο μέ τό όποίο τα σωματα
μ.-τοροίι'\' .... ά ζευγαρώ'ι'ου...,. " .. σJ-
•Α'\' Oi.n εί...,αι μ.-τέρδεμα μέσα ατή συζήτηση για τις σε;o~ .ι
i'.i; παρορμήσει; , αύτό όφείλεται στό δτι δέν 6λέ..-του"" πώς η πα-
ναι το ρήμα beschauen und beschaut .....erden 6λέπω χαί ui. 6λέ­
':~ι, qualen χαί gequalt werden. παιδεύω xai
παιδεύομαι: Γιατί,
η η .όπό τήν άρχή, δ Φρόνντ μάς παρουσιάζει σάν δεδομένο. ότι
κανΕ'\'α σημείο τής διαδρομής της παρόρμησης δέν μ.-ι τορεί ...·ά χω-

Scanned by CamScanner
21S ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ / ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο Ι/ 11 ΜΕΙ' ΙΚΙΙ ΠΛροΙ'ΜJιΣΙΙ ΚΑΙ το ΚΥΚΛΩΜΛ ΠΙΣ 229

ριστεί άπό τό m)γαιγ'-έλα της, άπό τ1] θεμελιαΚΙ1 άναστροφή της, Σ' αύτό έπάνω θέλω τώρα νά τρα6ήξω τήν προσοχή σας. Βλέ­
άπό η',,· κυκλικό της χαρ ακη1ρα.
έδώ στόν πίνακα , ενα κύκλωμα σχεδιασμένο άπό τήν καμ-
πετε , _, '" , ξ e. '
'EoIiCm]; πρέπει νά παρατηΡΙ1σουμε δτι γιά νά φωτί.σει μ' ένα 'λ] αύτού του 6ελους που υψωνεται και ανακατευαινει δια-
πυ 1 " , " έπ' ,
παράδειγμα η1 btamam] αύηϊς ηϊς VerkeJIΓlIllg, διαλέγει την σχίζοντας , σάν I?r~ιlg ~oυ ;ιναι αρχι~α, την, ι~αν.εια που,αχη-
ScJIaIIllιst. η1 χαρά τού 6λέπειν, κι αύτό πού δέν ~ιπoρεί νά δηλώ­ τίζεται απ' αυτΟ που, την τελευταια φορα, σας ορισα σαν τό
μα "θ -
χείλος, πού μ~σα στ~ θεωρια, εω,ρειται ,η πηγη: η
, " Que/~e. ~ηλαδή
σει bLU<fQQEtLxa παρά μέ η1 σύζευξη nί>ν δύο δρων , τόν σαδομα­
ζοχισμό. Όταν θά μιλΙ1σει γι' αύτές τίς δύο παρορμήσεις, καί ή ζώνη 11 λεγoμενη,.ερωτoγε,νη~ μεσα m:.ην,παρορμη~. ~αση !"l
είδικότrρα γιά τόν μαζοχισμό, θά επιμείνει νά τονίσει δτι δέν είναι πάντοτε μπουκλα, και δΕ\' μπορει να χωριστει άπο την έ.ι-τι­
ί.:τάρχοι·ν δί,ο χρόνοι σ ' αύτές τίς παρορμΙ1σεις άλλά τρείς. Πρέ­ στροφή της πάνω στΙ1ν ερωτογενή ζώνη.
:τει ό:τωσδιΊ:τοτε νά ξεχωρίσουμε η1ν Επιστροφl] στό κύκλωμα τής 'Εδώ θά φωτιστεί τό μυστήριο τής zie/gehemmt, αύτής τής μορ­
:ταρόρμηση; Cι.-τό αύτό πού εμφανίζεται - ω.λά πού εξίσου καλά φής πού μπορεί νά πάρει ή παρόρμηση, φτάνοντας ατήν Ικανο­
μ.-τορεί ~'ά μlί~' έμφω'ιατεϊ - σέ μιά τρίτη φάση. Δηλαδή άπό τήν ποίησή της δίχως νά φτάσει τόν σκοπό της - εφόσον δρίζεται
εμq-ά'Οιση έ\'ός eill nelIes SIIbjekt, πού πρέπει νά έ\'Vοήσουμε ετσι­ από τή οιολογΙΚ11 λειτουργία, από τήν πραγματοποίηση τού άνα­
σχι όη ί,:τηρχε ~δη εδώ Ε'Οα , δηλαδl] τό ύποχείμΕ\'Ο τής παρόρμη­ παραγωγικού ζευγαρώματος. Γιατί δέν EtvaL αύτός ό σκοπός τής
ση:; . Qjj.ά ότι είναι καινούργ ιο νά ολέπουμε νά εμφανίζεται ένα μερικής παρόρμησης. Ποιός είναι λοιπόν;
ί'=ΤΟ"ι'.είμΕ\'Ο. Τό ί,:τοκείμενο αύτό, πού είναι καθαρά ό ω.λος, έμ­ Άς αναΟάλουμε ακόμη τήν α..-τάντηση, αλλά άς σκύψουμε πά­
φανϊ:εται εq-όσον ή :ταρόρμηση μπόρεσε νά κλείσει τήν κυΧλική νω σ' αύτόν τόν δρο σκοπός, καί στίς δύο Εννοιες πού μπορεί νά
τη:; :τορεία. Μόνο μέ τήν εμφάνισή της στό ε..-τίπεδο τού WJ.ou παρουσιάζει. Γιά νά τίς διαφορίσω, διάλεξα έδώ νά τίς σημειώ­
μ.-τορεί νά :τρα'(ματο:τοιηθεί αί.οτό :τού αφορά τή λειτουργία τή; σω σέ μιά γλώσσα δπου είναι ιδιαίτερα εκφραστικές, τήν άγγλι­
:ταρόρμηση;. κή. Aim - γιά κάποιον πού τού άναθέτετε μιά αποστολή, δέν
πάει νά πεί τί πρέπει νά προσκομίσει, πάει νά πεί Cι,-τό ποιό δρό­
μο πρέπει νά περάσει. The aim, είναι ή διαδρομή. Ό σκοπός έχει
μιάν άλλη μορφή , πού είναι τό goa/. Τό goa/ δέν είναι πάλι, ατήν
τόξευση , ό στόχος, τό πουλί πού σκοτώνετε, είναι τό δτι πετύχα­
τε τό χτύπημα κι ετσι φτάσατε τόν σκοπό σας.
, .ι:-ν ή ~αρόρμηση μ.τroρεί νά ίκανοποιηθεί χωρίς νά φτάσει
ε;εινο που, σέ (J'"/.toη μέ μιά οιολογική όλοκλήρωση τής λειτουρ­
γιας, θ~ ήταν ή ίκανοποίηση τού τελικού σκοπού της,. τής άναπα­
ραΥωΥης " σημαίνει δτι είναι παρόρμηση μερική, καί δτι ό σκοπός
τη~ δεν ειναι τίποτε ωJ.ο απ' αύτή τήν έπιστροφήστό κύκλωμα.
, Η θεωρία αύτή είναι παρούσα στόν Φοόυντ. Ό ίδιος μάς λέει
κ~-τoυ, οτι τό ιδεώδες μοντέλο πού θά μπ~ρoύσε νά δοθεί γιά τόν
αυτοεοωτισμο' ε'
-, .. , ,
ιναι ενα μονο στομα που
, θ'α φι"ιοταν
" ,
μονο του:
φ(ι)'τεινη ~εταφoρά, εκθαμσωτική μάλιστα, όπως καθετί πού 6ρί-
(J'"~EtQL
) Χατω
'- α;';το' την
" πενα του, και"δ'
που
ζ - "
εν ητα παρα να συμ-
~ :ηΡ~θει ά;:ό μιά ερώτηση. Μήπως, μέσα ατήν παρόρμηση, αύτό
Goal ο στομα δΕ\' είναι εκείνο πού θά μπορούσαμε νά 6νομάσουμε

Scanned by CamScanner
230 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜ/ΝΛΡΙΟ ιι
τοξεμένο στόμα; - ενα ραμμέν<? στόμα, σπου 6λέπουμε, στήν άνά­
λυση, νά ύψώνεται στό μάξιμουμ, μέσα σέ δρισμένες σιωπές, ή
καθαρή ενσταση τής στοματικής παρόρμησης, πού ξανακλείνεται
πάνω oτt)v Ικανοποίησή της.
. Πάντως, εκείνο πού άναγκάζει νά ξεχωρίσουμε αυτή τήν Ικα­
νοποίηση άπό τόν άπλό. αυτοερωτισμό τΥις ερωτογενούς ζώνης
εΙναι αυτό τό αντικείμενο πού συγχέουμε πάρα πολύ συχνά, μ'
εκείνο πάνω στό όποίο 11 παρόρμηση ξανακλείνεται: αυτό τό άν­
τικείμενο, πού δέν εΙναι στήν πραγματικότητα παρά ή παρουσία
ένός 6αθουλώματος, ενός κενού, πού, μάς λέει ό Φρόυντ, μπορεί
νά καταληφθεί από όποιοδήποτε αντικείμενο, καί πού δέν ξέρου­
με τtlν ενστασή του παρά μόνο κάτω από τή μορφή τού χαμένου
αντικειμένου μικρού α. Τό αντι"Κείμενο μικρό α δέν αποτελεί τήν
καταγωγή τtϊς στοματικής παρόρμησης. Δέν εμφανίζεται σάν
πρωτόγονη τροφή, εμφανίζεται χάρη στό γεγονός δτι καμιά τρο­
φtι δέν θά μπορέσει ποτέ νά Ικανοποιήσει τή στοματική παρόρ­
μηση, έκτός ισως μέ τό νά περιτριγυρίζει τό αντικείμενο πού αΙώ­
νια θά λείπει.
Τό ερώτημα γιά μάς τώρα εΙναι: πού συνδ έεται αυτό τό κύκλω­
μα καί, πρίν άπ' δλα, αν εχει ενα ελικοειδή χαρακττιρα, δηλαδή
αν τό κύκλωμα τής στοματικής παρόρμησης συνεχίζεται από τήν
πρωκτική παρόρμηση, πού θά ήταν εtσι τό επόμενο στάδιο.
'Υπάρχει άραγε εδ(ίι διαλεκτική πρόοδος πού γεννιέται από τήν
αντίθεση; Σπρώχνουμε tiδη πολύ μακριά τό ερώτημα γιά ανθρώ-
. πους πού μάς συνήθισαν, στό όνομα κι εγώ δέν ξέρω ποιού μυ­
OttlQtou τtϊς ανάπτυξης, νά θεωρούμε τό πράγμα σάν ηδη δεδομέ­
νο, έγγεγραμμένο μέσα στόν όργανισμό.
Ή άποψη αυτιι φαίνεται πώς ύποστηρίζεται από τό γεγονός
δτι, πράγματι, γιά δ,τι αφορά τήν ανάδυση τής σεξουαλικότητας
κάτω από μιά λεγόμενη όλοκληρωμένη μορφή, εχουμε ασφαλώς
νά κάνουμε μέ μιά διαδικασία όργανικtΙ. Άλλά δέν ύπάρχει κα­
νένας λ6γος νά έπεκτείνουμε αυτό τό γεγονός στή σχέση ανάμεσα
στίς άλλες μερικές παρορμήσεις . Δέν ύπάρχει καμιά σχέση γενε­
τική ηϊς μιάς μερικής παρ6ρμησης μέ τήν επόμενη.
Τό πέρασμα τής στοματικής στήν πρωκτική παρόρμηση, δέν
παράγεται μέ μιά διαδικασία ώρίμcινσης, αλλcι μέ τήν παρέμσαση
κάποιου πράγματος πού δέν (ιντικει ατό πεδ(ο τής παρόρμησης:
/ιΜΕΡ /Κ/.Ι ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤΗΣ 23/
έ τήν παρέμδαση, τήν άναστροφή, τού αΙτήματος τού Άί).ου.
~A προσθέταμε τίς αλλες παρορμήσεις - πού μπορούμε νά καθο­
';ουμε τή σειρά τους καί πού ό άριθμός τους εΙναι αρκετά πε-
ρι Ι' ' φανερ ό δ τι θ α
' e .' σε'λπο υ'
ρω Ρ ισμένος, - ε ναι τε"ειως
έ' θ'
υρισκοσαστε
'" ,
δύσκολη θέση προκειμ νου να τοπο ετησετε, σε σχεση με τις πα-
ορμήσεις πού τώρα μόλις όνόμασα, σέ μιά Ιστορική διαδοχή,
~ήν Schaulust ή · σκοπική παρόρμηση, καί αυτό πού δταν θά ερθει
ή ωρα του θά ξε~ωρί?ω ώς τ~ν Qtικλητικ~ π~ρόρμηση, κα~ ν~
διαπιστώσετε αναμεσα τους ' την παραμικρη σχεση παραγωΥης η
γένεσης. " , _ _
Δέν ύπάρχει καμια φυσικη μεταμορφωση της στοματικης πα-
ρόρμησης σέ πρωκτική παρόρμηση. να,τι καί νά μπορεί, φαινο­
μενικά, νά μάς δώσει μ' αυτή τήν ευκαιρία ή λειτουργία τού συμ-
6όλου πού συνιστά, σέ αλλα πλαίσια, τό δήθεν πρωκτικό άντι­
κείμενο, δηλαδή τά περιττώματα, σέ σχέση μέ τόν φαλλό aτήν
αρνητική του παρέμπτωση, δέν μπορούμε σέ κανένα σαθμό - ή
εμπειρία μάς τό αποδεικνύει - νά θεωρήσουμε δτι ύπάρχει συνέ­
χεια τής πρωκτικής φάσης στή φαλλική φάση, δτι ύπάρχει σχέση
φυσικής μεταμόρφωσης.
'Οφείλουμε νά θεωρούμε τήν παρόρμηση κάτω άπό τήν επικε­
φαλίδα τής konstante Kraft πού τήν ύποστηρίζει σάν μιά ενταση
στάσιμη .• Ας σημειώσουμε ακόμη καί τίς μεταφορές πού μάς δί­
νει ό Φρόυντ, γιά νά εκφράσει αυτές τίς διεξόδους. Schub λέει,
, πού μεταφράζει άμέσως μέ τήν είκόνα πού εχει στό νού του, μιάς
ρoυ~έτας από λά6α, εκπομπή ύλική τής ενεργειακής εκρηξης πού
παραγ~ται σέ διάφορους διαδοχικούς χρόνους, πού συμπληρώ­
ν~υν, ερχόμενες ή μιά μετά τήν αλλη, αυτή τή μορφή τής διαδρο­
μης επιστροφής. Δέν βλέπουμε στή φροϋδική μεταφορά νά συγ­
κεκρ~.μενoπoιείται ή θεμελιακή αυτή δομή; - κάτι πού σγαίνει
από ε,να χείλος, πού αναδιπλασιάζει τήν κλειστή δομή του, άκο­
λ~υθωντας μιά διαδρομή πού επιστρέφει, καί πού τίποτε liλλo
δεν, έξασφαλίζει τή σύστασή του παρά τό αντικείμενο σάν κάτι
που' , ,
. πρε~ει να περιστρέφεται γύρω του.
Η διαρθρ~ση αυτή μάς δδηγεί νά δούμε τήν εκδήλωση τής
πι;ρόρμησης ως εκδήλωση ένός ύποκειμένου άκέφαλου γιατί δλα
μεσα της διαρθρω' νον ται σαν
'v 'δ " ,' , • (
ενταση και εν εχουν 'ιε το υποκε -
μενο πα' , ' ,
ρα σχεση τοπολογικής κοινότητας. Μπόρεσα νά σάς
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣεΜIΝΑΡIΟ ιι "11 !1llρΟΡΜΗΣII ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΛ ΤΙ/Σ lJJ
ιι Μερ1n

προοδωρίοω τό ασυνείδητο σάν αύτό πού τοποθετείται μέσα στο. - ό εΙΠα τό ύποκείμενο δέν ύπάρχει δπως δταν πρόκειται νά
Σας τ , -, - ι:!λ ' ' Υ' •
χάσματα πο\, lj δια\'ομΙ1 τών mnιαινουσιίJν έπενδύσεων Εγκαθιστά δεί , aτό έπίπεδο της παρoρμ~σης του, u ~ίειν ., ~αρx.ει ως διε-
μέσα aτό ί'.ίοκείμε\,ο , καί πού εικονίζονται μέ τόν αλγόριθμο σέ .ιένο , καί δέν τοποθετειται παρ α στην άποληζη της θηλιάς .
aτραμ, , ' , , λ' , •
σχιϊμα ρόμ60υΙ \πού βάζω aτό κέηρο κάθε σxfm1; τού ασυνεί­ . Οσο γιά τό αντικειμ~o - πρα~μα, πο_υ η ;ΟΠΟ ~για_μoυ πo~ εχω
δητου αι' άμεσα ση]\' πραγματικόΤ11τα καί στό ύποκείμενο. Έ ' ψει aτόν πίνακα δεν μπορει να σας κανει να δειτε. άλλα σάς
γρα - , θ λ ' 'ζ' ' e.
λοιπό\'! Στό μέτρο πού κάτι ση] συσκευtl τού σιοματος είναι δο­ λ_ ρέπει νά παραδεχτειτε - η η ια γυρι ει γυρω του, ειναι υλη-
μημέΥΟ μέ τό\' ίδιο τρόπο , εξαιτίας ηϊς τοπολογικιϊς ένόΤ1μας τών
t,J.Lt " δ ιαστροφη, 'δ'
' πετυχαινεται
μα, καί ακοιοώς μαζι του, στη
~
στο-
χασμάτω\' πού παίρ\'ου\' μέρος aτό παιχνίδι , 1'1 παρόρμηση απο­
κτά τό\' ρόλο της μέσα aτόν τρόπο λειτουργίας τού άσυνείδητου. χος.
Τό αντικείμενο έ δ- e.x'
ω ε Ι ναι u εμμα - e.x' " '.
u εμμα που ειναι το υπο-
είμενο, πού τό πετυχαίνει, πού πετυχαίνει διάνα στή σκοπ060-
3 ~I]. Δέν εχω παρά ν~ σάς. ύ:τ:v~υ~ίσω αύ;ά πo~ .ε[πα Υιά τή~
ανάλυση τού Σάρτρ. Αν αυτη η ανάλυση κανει να εμφανιζεται η
•Ας άκολουθί1σουμε τώρα τόν Φρόυντ δταν μάς μιλά γιά Τ1] Eνma m 1 τού ολέμματος , δέν εΙναι στό επίπεδο τού άλλου πού τό
Schaulust , δΙέπω, μέ δλέ.ιίου\' . Πρόκειται έδώ γιά τό ίδιο πράγ­ ολέμμα του τσακώνει τό ύποκείμενο τήν ωρα πού κοιτά από τήν
μα; Πώς θά μ.ϊορούσε \'ά ύποστηρίξει κάποιος κάτι τέτοιο , παρά κλειδαρότρυπα . Είναι δτι ό άλλος τό τσακώνει, αύτό τό ύποκεί­
μόνο έ-Γ!ράφοντάς το μέ δρους mιμαινόντων; Ή μήπως ύπάρχει μενο , σάν δλόκληρο κρυφό Ολέμμα.
κά.ϊΟΙΟ ωJ.ο μυστήριο; Ύπάρχει ενα τελείως άλλο , καί , γιά νά Συλλαμοάνετε εδώ τό διφορούμενο τού θέματος, δταν μιλάμε
σάς όδηγήσω σ' αύτό δέν χρειάζεται παρά νά θεωρήσουμε δτι ή γιά σκοπικl] παρόρμηση. Τό ολέμμα είναι εκείνο τό χαμένο αντι­
Schau\ust έκδηλώνεται μέσα στή διαστροφή . Ύπογραμμίζω δτι ή κείμενο , πού ξαφνικά ξαναορίσκεται , μέσα στόν αναορασμό τής
;ταρόρμηση δέν εΙναι διαστροφή. Έκείνο πού συνιστά τόν αίνιγ­ ντροπής, από τήν παρεμοολή τού άλλου. Μέχρι τό σημείο αύτό,
ματικό χαρακτήρα τής ι'Lϊoψης τού Φρόυντ, Εγκειται ακριοώς τί ψάχνει νά δεί τό ύποκείμενο ; Έκείνο πού ψάχνει νά δεί, νά τό
στό ότι θέλει νά μά; δώσει μιά δομή ριζική - μέσα στήν όποία τό ξέρετε είναι τό αντικείμενο σάν απουσία. Έκείνο πού δ ήδονο­
ύπoκείμεvo δέν είναι διόλου ακόμη τοποθετημένο . Άντίθετα , ολεψίας ψάχνει καί ορίσκει, δέν είναι παρά μιά σκιά , μιά σκιά
έ-/.εί,'ο ;τού όρίζει τή διαστροφή, εΙναι, ακριοώς, ό τρόπος μέ τόν πίσω από μιά κουρτίνα. Θά φαντασιωθεί δποιαδήποτε μαγευτι­
ό;τοίο τό ύποκείμενο τοποθετείται μέσα σ' αύτήν. κή παρουσία, τό πιό χαριτωμένο κορίτσι, ακόμη κι άν, από τήν
Έδώ , ;τρέ.ιϊει νά εξετάσουμε προσεχτικά τό κείμενο τού άλλη μεριά, δέν ύπάρχει παρά ενας τριχωτός αθληΤ1]ς . Έκείνο
ΦρόΙΙΥΤ. Τό ;τολύτιμο τών κειμένων τού Φρόυντ , μέσα στήν ϋλη πού ψάχνει , δέν είναι , δπως λένε, δ φαλλός - αλλά ακριοώς ή
αύτή ;τού άναδιφεί, εΙναι δτι, ακoλoυθιJ)ντας τή μέθοδο τών κα­ απουσία του, απ' δπου καί ή μεγαλύτερη αξία δρωμένων μορ­
'jjjN άρχαιοί.όγων, άφήνει τή δουλειά τής ανασκαφιjς στή θέση φών σάν αντικείμενα ηϊς αναζl]τησής του .
τη; - ετσι πού , ακόμη κι άν δέν είναι όλοκληρωμένη, μπορούμε Έκείνο πού κοιτάμε είναι αύτό πού δέν μπορεί νά ίδωθεί . •Α ν,
νά ξέρουμε τί θέλουν νά πούν τά ξεθαμμένα άντικείμενα. "Οταν ό χάρη στήν παρεμοολή τού άλλου, ή δομή Τ1ϊς παρόρμησης εμφα­
κύριο; Fenichel περνάει άπό πάνω, κάνει δπως κάνανε άλλοτε, νίζεται , δέν συμπληρώνεται αληθινά παρά μέσα atl] αντιστραμ­
μαζεύει τά πάντα, τά οάζει στίς τσέπες του καί σέ οιτρίνες, δίχως μένη της μορφή, aτή μορφή της επιστροφιiς, πού είναι ή αληθινή
τάξη, ή τό ;τολύ-πολύ σέ μιά τάξη τελείως αύθαίρετη , μέ τρόπο έν:ργητική παρόρμηση. Στην επιδειξιμανία, αύτό πού αποι:κο­
πού κανείς δέν ξαναορίσκει πιά τίποτε. . πειται άπό τό ύποκείμενο είναι εκείνο πού πραγματοποιειται
Τί συμ6αίνει στήν ήόον06λεψία; Τή στιγμή τής πράξης του ~έσα στόν άλλον. 'Η πραγ~ατική στόχευση τής έπιθυμία~ είναι ό
ήδονοολεψία, πού εΙναι τό ύποκείμενο, πού εΙναι τό αντικείμενο; αλλος, στό μέτρο πού εξαναγκάζεται, πέρα άπό τό οαθμο συμμε-

Scanned by CamScanner
234 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ ! ΣΕΜΙΝΑΡ/α
τοχής του ση) σκηνιΊ· Δέν εΙναι μόνο τ6 θύμα πού μετέχει στήν
έπιδειξιμανία, εΙναι τ6 θύμα ώς άναφερ6μενο σέ κάποιον άλλον
πού τ6 κοιτά.
Έτσι μέσα σ' αύτό τό κείμενο εχουμε τό κλειδί, τόν κόμπο αύ­
τού πού έμπόδιζε τόσο πολύ τήν κατανόηση τού μαζοχισμού. '0
Φρόυντ δηλώνει μέ τόν πιό σταθερό τρόπο δτι στήν αφετηρία τής
σαδο-μαζοχιστικής παρόρμησης, δ πόνος δέν παίζει κανένα ρό­
λο. Πρόκειται γιά μιά Herrschaft, γιά μιά Bewaltigung, γιά μιά
οιαιότητα, πού γίνεται σέ τί; - σέ κάτι πού εχει τόσο λίγο όνομα
πού δ Φρόυντ φτάνει, άλλά ταυτόχρονα ύποχωρεϊ, νά ορεί τό
πρώτο του μοντέλο, σύμφωνο μέ δσα σάς λέω, μέσα σέ μιά οία
πού τό ύποκείμενο ασκεϊ στόν ίδιο του τόν έαυτό, μέ σκοπούς
κυριαρχίας.
'Οπισθοχωρεϊ. Καί γιά σοοαρούς λόγους. Ό ασκητής πού αυ­
το μαστιγώνεται τό κάνει γιά εναν τρίτο. 'Ωστόσο, δέν ορίσκεται
εδώ διόλου αύτό πού εννοεί νά συλλάΟει. Θέλει μόνο νά δηλώσει
την έ.ιίιστροφή, τήν καταχώρηση πάνω στό ίδιο τό σώμα, τής
αq:ετηρίας καί τού τέλους τής παρόρμησης .
Σέ :ταιά στιγμή 6λέπουμε, λέει ό Φρόυντ, νά είσχωρεί, στή σα·
δα-μαζοχιστική παρόρμηση, ή δυνατότητα ταύ πόνου; - ή δυνα­
τότητα τού πόνου τού ύφιστάμενου από εκείνο πού εγινε, εκείνη
τή στιγμή, τό ύποκείμενο τή ς παρόρμησης. Είναι, μάς λέει, τή
στιγμή δπου ή θηλιά ξανακλείστηκε, πού (!..ίό τόν ενα πόλο ως
τόν ωj.ο έγινε αναστροφή , δπου δ άλλος μ.ι-τήκε στό παιχνίδι,
δ:του τό ύποκείμενο πήρε τόν έαυτό του γιά τέρμα, γιά τελικό
σταθμό τής παρόρμησης. 'Εκείνη τή στιγ μή , ό πόνος παρεμoαίνε~
στό μέτρο πού τό ύποκείμενο τόν δοκιμάζει αϊτό τόν άλλον . Θ,α
γίνει , θά μ.ίορεί νά γίνει , μέσα σ' αύτή τή θεωρητι,;ή παραy'ω~,
ενα ύ:τοκείμενο σαδιστικό, καθόσον ή δλοκληρωμενη θηλια της
:ταρόρμηση'ς θά εχει παρεισαγάγει στό παιχνίδι τή δράση ~oύ άλ­
ί.σu . Αίπό "{ιά τό ό;τοίο ;τρόκειται μέσα στήν παρόρμ~ση C:)ΤO~a­
ί.ύ:ττεται Ιίιτέί.ους EbιJJ : ό δρόμος τής παρόρμησης είναι η μΟΥ1)
μορφή :ταράσασης :τού ι-τιτΡέ.ι-τεται στό ύποκείμενο σέ σι.έση με
την αρχή τής εύχαρίστησης . ,1
Τό ύ:τσκείμενο θά αντιλΨfθεί δτι ή έ.ιίιθυμία του δεν ειν~ι πα.
Ρά UΆταΙO~ έ.i.ι·(μo' ~ στό ψάρεμα, στό γράJίωμα τής ήδoνη~ τ,?υ
. ~ ~ , ~. ", θει οη
ωj.σu - εΙfόσσν, Ιίεμσαίνοντας ο ωJ.ος , θα αντι/.ηφ
ΙΙ
/rIEPI Κ/Ι. Π
ΑΡΟΡΜΙΙΣΙΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΑΩΜΑ ΤΗΣ
ιι 235
, ' χει μιά άπόλαυση πέρα ά.πό τήν αρχή τής εύχαρίστησης.
υπ,c;.r παραοίαση τή? αρχής τή~ εύ,χα?ίστησ,ης ~πό τή,ν παρέμπτω­
-ς μερικής παρορμησης, να το μεσο για να συλλαοουμε δτι οί
ση τηκές , 'l' "
διφορουμενες, παρορμησεις, ε ναι ε-Γιιαταστημενες στο
μερι , . b - δ' - δ '
δρω μιάς Erhaltungstrι~ ',της ια~ρηση~ μιας ~oιoστα~ς, τού
αίχμαλωτισμού της άπο το καλυμμενο σχημα που εΙναι το σχήμα
τής σεξoυαλικότ~:ας . , , ,_ , _
Στό μέτρο που η παρορμηση φανερωνει παραοιαση της αρχης
τής εύχαρίστησης, μάς φανερώνεται 6τι πέρα άπό τό Real-Ich,
μιά άλλη π~αγμαΤ,ικ?τητα ε:cεμο~ί~ει, πού, θ~ ~oύ~ε αίτό πoι~
επιστροφή ειναι αυτη, τελικα, που εδωσε σ αυτο το Real-Ich τη
δομή του καί τή διαφοροποίησή του.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1 . -Α. MILLER : - Τό ερώτημα άναφέρεται στή σχέση τής παρόρ­
μησης μέ τό πραγματικό, καί στίς διαφορές άνάμεσα στό άντικεί·
μενο τής παρόρμησης, στό άντικεζuενο τής φαντασίωσης, καί σ'
εκείνο τής επιθυμίας.
Τό αντικείμενο τής παρόρμησης τοποθετείται στό έπίπεδο αυ­
τού πού ονόμασα μεταφορικά ακέφαλη ύποκειμενοποίηση , μιά
ύποκειμενοποίηση χωρίς ύποκείμενο, ενα κόκαλο, μιά δομή, ενα
διάγραμμα πού παριστάνει μιάν όψη τής τοπολογίας. Ή άλλη
όψη είναι εκείνη πού κάνει ωστε ενα ύποκείμενο, ενεκα τών σχέ­
σεών του μέ τό σημαίνον, νά είναι ενα ύποκείμενο τρυπημένο.
Αύτές οί τρύπες εΡΎ-ονται ασφαλώς από κάπου .
Στίς πρώτες του κατασκευές, στά πρώτα του δίκτυα σημαινόν­
των σταυροδρομιών πού σταθεροποιούνται , δ Φρόυντ στοχεύει
κάτι πού, στό ύποκείμενο, είναι προορισμένο νά διατηρεί στό
μάξιμουμ εκείνο πού ονόμασα όμοιοστάση . Αυτό δέν σημαίνει
άπλώς ύπέρσαση ένό; δρισμένου δρίου ερεθισμού, άJJ.a καί κα­
_
τανομή τιον άδών. Ό Φοόυντ μεταχειρίζεται μάλιστα μεταφορές
πού ~ρίζoυν μιά διάμετρ"σ γι' αυτές τίς δδούς, πού έ;τιτρέ..;o~ν τη
διατηρηση, τήν πάντοτε ίση διασπορά, μιάς δρισμένη:; f.ιίενδυ­
σης .
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι IEM1NA P/O 1I , ΠΑρο ρ.\Ι/{ΣΙΙ ΚΑΙ ΤΟ Κ ΥΚΛ Ω.\ΙΑ ΤΗ2 2.J7
Η ΜΕριΚΗ

?
. Kά;τ~υ, Φρόυντ ~.έει ρ~τ~ πώς εΙν_αι ~ :τί~ση έχείνου :τού. aτή ,~
ε;αιτι
'α~ τή~ ώοας, καί λυπάμαι γι' αυτό - ότι τό {':το;ι.είLU:\'Ο ανα-
" .,. ~ .. " -, , 'ζ . ά
σ~ξoυ,αι.ιχ?τητα , πρε:τ~ι, να α;τωθηθε~ :ι~ να δια~ρηθεί ή άQχή . 6 ά"o\rτα ς τό" ρο),ο αυτο του αντικειμενου, στηρι ει κριΟώς
τη; ευχαριστηση; - ή Ι.ιμ;τιντο - πο υ ε;τετΡεΥε την π ρόοδο το ύ
Ι.αμ
, -" -
ποα,{ ,ιατικότητα της καταστασης αυτου που
'ό ' !- \'ομα."εται σα-
π]ν J ~ δ' e. ' ,
ίδιου τού ψυχιχού μηχανισμού . σά\' τέτοιο υ, χα ί, παραδείγ ματo~
, • "
_ α::οχιστικ ή
δ ομ , .
:ταρο ρμ ηση , χαι που
' Υδ'!-
εν υρισ.<εται παρα μονάχα
Σ"
χάρη , την ΈΥ/.αθίδρυση μέσα στόν ψυχαό μηχανισμό αύτή; τή: . (να σηιιείο : στην ι
•
ια τη μα .,οχιστιχη κατασταση .
,
το μετρο
δυνατότητας έ;τένδυση; πού ό"ομάζουμε Aufmerks3mkeit, δυνα~ ~oύ τό ύ~oκείμεyo '(ί\:ε: αι τό αγτ~κείμ~'O μιά; θέληση; ~J.ης,
τότητα προσοχής. Ό προσδιορισμό ς τού τ ρόπου λειτο υργί α; τού όχι μό"ο χl.είνετα ι , αιJ.α συγκροτειται, η σαδο-μαζοχιστικη πα-
Real-Ich, πού ταυτόχρονα δίνει ίχα"οπο ίηση στή\' άρχιi ηϊ; είιχα­
ρόρμηση · ,'~ -, δ ' . Φ •
ρίστησης , χαί, σιrΓ/.ρόνως , είναι ε;τενδυμένο; δίχως άμυνα ά;τό Σ Ι: μιά δεύτερη μο"Ο q;αση , οπω ς μας το ειχνει ό ρουντ σ'
τίς άνόδους τής σεξουαλιχότητας , νά πο ιό; είναι ύπ εύθιr.'O; γιά αύτό τ ό κ είμενο . ή σαδ ιστική έι-ιιθυμία είναι δυνατή, σέ σχέση μέ
τη δομή του. μι ά φαηασί~,ση . :1-1 ~ab LOΤLx~i έι-ιιθυμία, ύπ?ρχει ,σ' ένα πλή?ος
Στό έ.ίτί.,-τεδο αυτό , δέν είμαστε χάν ύποχρ εωμέ"οι νά ύ:τοl.ογί­ μορqώ\'. μα ι και στις νευρωσεις, άλλα δεν προκειται άκομη
σουμε χαμιά ύποχειμενοποίηση τού ίl ποχ ειμέ\'ου . Τό ύ ποκείμεΥΟ aτή\' κ υ(Ηοί. εξί α Υιά σαδισμό.
είναι μιά συσχευή. Ή συσ/.ευή αύτή είναι κάτι πο ύ εχει κενά, Σάς παρακαi.ώ νά ά\'uτρέξ ετε στό άρθρο μου Ό Kάvτ μέ τόν
καί άκριοώς μέσα στό χενό τό ύποκείμε\'ο έ-Γ/.αθιδρύει tli λΕι­ Σάl'τ, θά δΕίτε π ώς ό σαδιστής κατέχει δ ίδιος τη θέση τού άντι­
τουργία ένός δρισμένου άντιχειμέ\'ου , ώ; χαμέ-.'ου άnικειμέ-.'ου. χΕιμΙ:νου. χωρίς όμως νά τό ξέρ ει, γιά όφελος κCι,-τoιoυ ω.λου,
ΕΙναι ή ύπόσταση τού ά\'τιχειμένου α στό μέτρο πού είνα ι παρό\' :τού γ ιά tljy ιιδο\οή το υ άσκεί τη δράση του ώς διεστραμμένου
μέσα στήν παρόρμηση . σαδισηΙ ·
Στή φαντασίωση, τό ύποκείμενο συχνά είναι ά..-ιαραΠιρητο, Βί.έ.-ιετ ε ί.οιπόν έδώ π οnές δυνατότητες τής λειτουργίας τού
άλλά είναι πάντοτε μέσα , είτε στό όνειρο, εί τε στό όνειρο:τόλημα, (Χ\-τικ ειμ έ"ου α, πο ύ π οτ έ δέν 6 ρίσκεται σέ .θέση σκόπευσης τής
είτε σέ δποιαδιiποτε Cι,-ιό τί ς λιγότερο ή περισσότερο άνα.-ιτυγμέ­ έ:τι θυμίας. Είναι , li π ροϋπ οκ ε ιμενικό, ή θεμέλιο μιάς ταύτισης
νες μορφές . Τό ύποκείμενο τοποθετείται τό ίδιο σάν προσδιορι­ πο ύ τ ό ύ :τ οκείμε"ο tlj" όρν ιέται. Μ' αυτή τήν έννοια, δ σαδισμός
σμένσ άπό τή φαντασίωση. δέ-.' είναι πα ρίι "1 ίιργηση το ύ μαζοχισμΟύ. Αυτή ή διατύπωση θά
Ή φαντασίωση εΙναι τό στήριγμα ηϊ ; έ;τιQυμίας , btv είναι τό έ.ϊιτρt:ψει. νιι φ~τ ίooυ με ποnά πράγματα όσον άφορά τήν πραγ­
άγτικείμενο πού εΙναι τό στήριγμα ηϊ ς έ.-ιιθυμίας . Τό ύποκείμΕ\'Ο ματιχη φυση τ ου σαδ ισμ ού.
στηρίζεται ώς έι-τιθυμητόν σέ σχέση μ' ενα αι1μαί\'ον σm,OI.O π~ν­ Ά)!.ά ~ό άη ικείμ ενο τής έπιθυμίας, μέ τήν κοιγή έννοια, εΙ­
τα πολύ πιό σύνθετο. Λυτό φαίνεται άρκετά στή μορφιi σΕ\'αριου ναι, η !~ια , 'Γ αηασίωση π~ύ είναι στήν πραγματικότητα τό aτή­
πού παίρνει, σπου τό ύποκείμενο, λίγο-πολύ άναγνωρίσιμο , είναι ρι~μα της ε..-ιιθυμίας ti μιά πλ άνη .
κάπου διχασμένο, διαιρεμένο, συ\οήθως δι.-ιλό, στή 0'ι.έαι1 του ~; πρό.; τό ύποκείμενο αυτό τής πλάνης, πού ταυτόχρονα θέ-
πρός αυτό τό άγτικείμενο πού κι αυτό, συχνά , δέ-.' δείχνει πε~ τει
J.. . ολα
. τα •π οοκαταρ'
~ .
.'"
κτικα ερωτηματα
,
που παρσυσι
ά σατε ποιν'
ρισσότερο τό άληθινό του πρόσωπο . , u.."to .λιγο
' . άναφορικα
" .' '" ~ ,
με τη σ,(εση του υποκειμενου προς το πραγ-
, ,.'
Τήν έπόμενη φοοά θά ξαναγυρίσω σ' αυτό πού όνόμασα δ~μη ματικο η ανα)υση
τ' " ' τ- , ,
ης αγαπης που
'δ'
ινει
δ
Φρουντ
' , 1..
θα μάς ~"tL~
τής διαστροφής. Πρόκειται κυριo~εκτι~ά γι~ μιάν ~ί..:τω~ αν­ Ρ~ψε~ γα προχωρήσουμε.
τίστροφη άπό τη' φαντασίωση . Στη συναντηαι1 του με τη διαιρ~ση θεί
Η αναV'ι!αιότητ
' ι .: α
'" e. '
στην οποια υρισκεται δ Φρόυντ να άναφερ-
,
" μονο
τής ύποκειμενικότητας, τό ύποκείμενο προσ δ ιορι' ζ εται Q,"tO δια)~η ~ε~ τού Ich μέ τό πραγματικό γιά νά παρουσιάσει τή
,εκτικη τη~ αγάπ , - " , "δέ
του σάν άντικείμενο. , ' δώ τερσ πρ ~,ης - ενω, για να κυριολεκτησουμε, το ου ~
Θά σάς δείξω - δέν μπόρεσα σήμερα παρά νά σταματησω ε αγματικο είναι τό άποσεξοποιημένο πραγματικό - δέν

Scanned by CamScanner
 ΙΕ'
εχει ~:n~μ6ει ιπό ε:τί~nδo τψ: πηρι)ρμηmις. ΛιΊτό ()ι~ μάς πλΟιΙτί­
Οε\ :τε('ιοσόπρο <1:ΤΙ) καΟ ετί άλλο δοο\' Ι1φορά τό τί ι)φείλσυμε νά
ί"Τ\'λΜ.60υμε γιι' η) λεl:nn'ΡΥία Τ.1jς Ι1γιiπης - δηληδl) γιι~ Τ.11 θηιε­ Απα ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
λωκ<, \'ηρκισΟIΙΠΙΚ1) δο!ιι) ηις .
~On ίΙ:τάρχεl ο' ηΙ1η)\' ένα πρηγματικιΊ, δέν ύπι'τρχει. γι' αι;τό
χαμl(1 α:τολύτω; ι1μφlΙ>ολία. ~Oτι τι'> ύποκείμενο δέν εχει σχέση Τό ύπoiιι(μcνo κιι( ό "Αλλιις.
t:τοικοδομητIΚ1) μέ τι) πρηΥματικιΊ αυτι'> παρά μι'>νο οτι'ι (πενι'ι Τό να(!κισσιστικό πcδ(ο .
'Ν ιιcξουαλικιί ,Ιιαφορά .
fξάρηιmι (1πό ηι" Ι1('χι) Tlj; εΙJχαρί.σΤ.1lς, ηιν Ι1ΡΧΙΙ Tlj; είιχαρίστη­
Τό παρορμητικό πιδ{ο:
σης η)" όχι υlασμέ"η ι1πιΊ ηΊν παρι'>ρμηml, αότι) ι'ικριί)ιί)ς: εί.ναι - Κάνω νά μέ ... 6λΙπει, dxoιJct, πιπιλ(ζει, παραιικοτ(ζει.
καί θά τό δοίψε η)" έπι'>μενη φορά - τι'> mnIEio ι'ινι'ιδυmις: τού Ό μύΟος τού πετάλιου.
α\'Τlκειμέ"ου Tlj; ι1γι1mις. "Ολο Η) ζ'lηιμα εί.ναι πιίις αυτι) τό αν­
τικείμενο αγάπης μπορεί νά ερθει νά εκπληριί)οει ενα ρι)λο ανά­
λογο μέ τό (η'Τικείμενο ηϊς επιθυμίας - πάνω σέ ποιά διφορούμ ε­ "Εχω mιμερα τήν πρόθεση - δέν θά πεί 6έ6αια πώς θά εχω καΙ
να στηρίζεται ') δυνατόημα γιά τι'> αντικεί.μενο αγάπης νά γίνει τόν καιρό νά tΤlv εκπληρώσω - νά σάς όδηγήσω άπό τήν άγάπη,
αντικείμενο επιθυμίας. στό κατώφλι εκείνο δπου τήν τελευταΙα φορά αφησα Τ(1 πράγμα­
Φωτίστηκα", μ' αυτά πού είπα, όρισμένα σημεία ; τα, στ1Τ λίμπιντο.
Σάς αναγγέλλω αμέσως αύτό πού θά εΙναι ή αΙχμή τής ιΊποσα­
- WΑλλα φωτίστηκαν κι αλλα σκoτείtιι ασαν. φήνισης, λέγοντάς σας δτι: ή λίμπιντο δέν εΙναι κάτι τό φευγα­
λέο, τό ρευστό , δέν διανέμεται, Ο'υτε συσσωρεύεται, σάν μαγνητι­
13 Μαίου 1964 σμός, στά κέντρα έστίασης πού τής προσφέρει tq ύποκείμενο, ή
λΙμπιντο πρέπει νά νοείται σάν ενα όργανο, μέ τίς δύο σημασΙες
τού δρου, όργανο-μέρος τού όργανισμού, καί δργανο-έργαλείο.

Ή έρωτoγΕVΉς
~ __ ζώνη

Τό άσννεΙδητο
(πεδίο τού "Αλλου)

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ IΙΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11
Ζllτιϊ> συΥ\,(δμη α\·, δ.ιίως μού εΙπαν , σηιν προηγούμενη όμιλία
μου ίl:τι1ρξαν μερικά σημεία σκοτεινά α..ίό τούς δρόμους πού σας
δδln~..}· Εί\'αι , νομίζω , τό χαρακτηριστικό τού πεδίου μας. Άς
~111\' ξεχνάμε δη είναι σύ\'ηθες νά παριστάνεται τό ασυνείδητο
σαι· ίl.πόγειο. α,· όχι σάν σ;niλαιο , γιά νά θυμηθούμε τόν Πλάτω­
'"α. Δέν είναι δμω; σωσηi 11 σύγκρισιι. Τό ασυνείδητο είναι μάλ­
λον κάτι πού μοιά':ει μέ tliY κύσηι , κι atJTli 11 χύση}, θέλω νά σας
κάνω νά καταλάοετε δη αν η1ς οάλουμε μέσα tlις ενα μικρό φώς,
μ.ίορεί νά χρησιμεύει ιο; φανός. Γιατί νά εΥ..ιίλήσσεται κανείς αν
τό q-ώ; χρειά':εται μερικές φορές λίγο καιρό γιά ν' ανάψει;
Μέσα στό ύποκείμενο πού , διαδοχικά, δείχνεται-καί κρύΟεται
εξαιτίας τού :ταλμού τού ασυνείδητου , δέν συλλαμοάνουμε παρά
ετιμέρου; :ταρορμήσεις. Ή ganze Sexualstrebung, παράστασιι τής
όλότητας ηϊ; σεξουαλικής παρόρμησης - ό ΦρόυΥί μας τό λέει,
δέ-.· ύπάρχει μέσα σ' αυτό. Στην όδό αυτού τού συμπεράσματος
σάς όδηγώ άκοί.ουθώ\'Τας τον , καί σας διαοεοαιώνω πώς δλα
όσα φαθα ά.ίό τήν εμ.... ειρία μου συμφωνούν μ' αυτό. Σ' δλους
όσους ορίσκο\'Ται εδώ δέν θά μ.ιίορούσα νά ζητήσω νά προσχω­
ρήσσνν ά.ίόλυτα, εφόσον σέ μερικούς ή εμ.ιί"ειρία αυτή λείπει.
'AJJoά ή :ταρουσία σας ε-rrυάται γιά μιά όρισμένη εμ.ι-τιστοσύνη,
:τού δίνεται σ' αίιτό πού θά ονομάσουμε - Όσον " άφορα τόν ρόλο
:τού εχω σέ σχέση μέ σας, τό ρόλο τού' Αλλου - καλοπιστία. Ai,-
τή ή καλο:τιστία είναι άναμφίοολα πάΥίοτε πρόσκαιρη, ύποτιθέ­
με\'η - γιατί , τελικά, ή σχέση αυτή τού ύποκειμένου πρός τόν
, NJ.o, :τού σταματά;
·Οτι τό ύποκείμενο σάν τέτοιο ορίσκεται μέσα στήν αοεοαιότη­
τα, είίειδή είναι διχασμένο από τήν έ.ι-τενέργεια τής γλώσσας, εί­
ναι αίιτό πού σάς διδάσκω, ε-{ώ σάν Λακάν, ακολουθώντας τά
ίχνη τής φροϋδικής ανασκαφής. Χάρη στήν επενέργεια τοϋ λό­
γου, τό ύποκείμενο πραγματοποιείται Όλο καί περισσότερο μέσα
στόν ' NJ.o, ό)),ά ήδη δέν ακολουθεί πιά εδώ παρά ενα μισό από
τόν έαυτό του. Δέν θά ορίσκει τήν επιθυμία του παρά σλο καί
πιό διαιρεμένη, κονιορτοποιημένη, μέσα στήν κυκλώσιμη μετω­
νυμία τής όμιλίας. Ή επενέργεια τής γλώσσας είναι συνεχ~ς
ανακατεμiνη στό έξής, πού αποτελεί τό Οάθος τής αναλυτικης
έμ.ι-τειρίας: ότι τό ύποκείμενο δέν είναι ύποκείμενο παρά δντα~
ύποταγή στό πεδίο τού'Αλλου, τό ύποκείμενο προέρχεται από τη
ιtπO ΤΗΝ ΛΓΑΠΗ ΣΤΙΙ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
24/
συγχρονική ύποταγή του μέσα ο' αύτό τό πεδίο τού "Αλλ Γ'
'ζ " " ου. ι
αυτό τού χρει.α εται να τα καταφερει να βγεί από κεί 'e. _
, " """ , να υγει
από κεί μ~σα, κα,Ι ~~σα? αυτο ~o να τα καταφέρει νά σΥεϊ από
κεϊ aτό τελος, θα ι;ερει οτι κι ό Αλλος πραγμαtικό~ θά '
, "" , , e ~,πρεπει
έ\:ίσου μ' αυτον, να τα καταφερει να υγεί , νά τά βγάλει π'
':> , ' " e - , e 'λλ ' ερα
μόνος του. Σ αυτο ακριuως επιuα εται η αναγκαιότητα τής κα-
λoπιστί~ς, ~ασι?μένη? ~ oεo~ιότητα _στι ή ίδια συμμετοχή aτή
δυσκολια σε σχεση με τους δρομους της επιθυμίας ύπάρχει καί
aτόν 'Αλλο.
'Η αλήθεια, ετσι, είναι αύτό πού τρέχει πίσω από την άλήθεια
_ καί εκεί τρέχω, καί σάς όδηγώ, οάν τά σκυλιά τού Άκταίωνα
πίσω μου. 'Όταν θά εχω ορεί τό κατάλυμμα τής θεας, θά μετα~
μορφωθώ σίγουρα σέ ελάφι, καί θά μπορέσετε νά μέ κατασπαρά­
ξετε, αλλά εχουμε ακόμη λίγο καιρό μπροστά μας.
Τό Φρόυντ, λοιπόν, σάς τόν παράστησα μήπως την τελευταία
φορά σάν τή μορφή τοϋ ' Αοραάμ, τοϋ 'Ισαάκ καί τού Ίακώο; Ό
Leon Bloy στό ή Σωτηρία μέσω τών Έσραίων, τούς ενσαρκώνει
μέ τή μορφή τριών εξίσου γερόντων πού, σύμφωνα μέ μιά άπό τίς
μορφές τοϋ προορισμοϋ τοϋ 'Ισραήλ, είναι εκεί, γύρω άπό μιά
λινάτσα, καί επιδίδονται σ' αύτή τή οασική άπασχόληση πού
όνομάζεται εμπόριο τής γύρας. Ξεδιαλέγουν. "Ενα πράγμα βά­
ζουν από τή μιά μεριά κι ενα αλλο από τήν αλλη. Ό Φρόυντ,
από τή μιά μεριά οάζει τίς παρορμήσεις, καί άπό τήν αλλη την
αγάπη. Λέει - δέν εΙναι τό Μισ.
Οί παρορμήσεις μάς εξαναγκάζουν ατή σεξουαλική τάξη τών
πραγμάτων - αύτό, ερχεται από τή καρδιά . Γιά μεγάλη μας εκ­
~λ~ξη: μας μαθαίνει στι ή αγάπη, από τήν αλλη μεριά, ερχεται
απο την κοιλιά, είναι τό μάμ-μάμ.
Μπορεί νά εκπλήσσει, αλλά μάς φωτίζει πάνω σέ κάτι τό θεμε­
~ια~ό στήν αναλυτική εμπειρία, στι ή γεννητική παρόρμηση, ~ν
υπαρχει, δέν είναι διόλου διαρθρωμένη σπως οί αλλες παρορμη­
σεις. Κι αύτό παρ' σλη τήν αμφισημία τού αγάπη-μίσος, ΣτΙς
~φετη~ιακές θέσεις του καί στό ίδιο του τό κείμενο, δ Φρ~υν~
ανtιφαoκει καθαρά σταν μάς λέει στι ή αμφισημία μπορει να
Scanned by CamScanner
242 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΙ
ΑΠΟ τι/Ν ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ 243

θεωρηθεί σάν ένα από τά χαρακτηριστικά τής αναστροφής, τής

, ρεί Ύά κρίνεται παρά σάν σεξουαλικό πάθος τού gesamt
δεν μπο h ί 'δ - , , • " "
Verkehrung ηϊς παρόρμησης. Αλλά δταν τήν εξετάζει, μάς λέει Ich. 'Αλλά, τό gesa~tδΙ~ ε ναι ~ ω: μεσ<; 0:0 εργο ;ου , ενα (L,""CQ_ξ
σαφώς δτι δέν εΙναι καθόλου τό ϊδιο πράγμα, ή αμφισημία καί ή , ό οίο πρέπει να ωσουμε το νοημα εκεινου ΠΟΥ σκιαγραφει-
στΟ π 'ξ - , , , - " Τ'
α\'αστροφιl · ά μας δταν μας ε ηγει την αρχη της ευχαριστησης. ο ge-
ται γι , , δ' , - ,λ " δ - , ,
•Αν λοιπόν ή γεννητικιι παρόρμηση δέν ύπάρχει, δέν έχει παρά samt Ich είναι αυ;ο το πε ~o, που, σας κ~ εσα, να το ειτε, σαν" μια
νά πάει νά γ ... νά γίνει αλλού, στήν αντίθετη μεριά απ' αιηή ε πιφ άνεια ,
καί μαλιστα μια επιφανεια αρκετα περιορισμενη ωστε
, -" , , "λ '
δπου 6ρίσκεται ή παρόρμηση, αριστερά στό σχήμα μου στόν μαυ­ ό μα
υροπίνακας να μπορει να την παραστησει, και ο α να μπο-
" " Π ροκειται
' " αυτο, , δ'ικτυο
ύν νά μπούν επανω στο χαρτι. γι το
ροπίνακα . Βλέπετε ηδη πώς είναι στά δεξιά, μέσα στό πεδίο τού
"Αλλου , πού χρειάζεται νά πάει νά διαπλαστεί ή γεννητική πα­ Ρ~ύ παριστάνεται μέ τόξα, γραμμές συνδέουσες τά σημεία σύμ­
ρόρμηση. ~τωσης, πού ό κλειστός κύκλος τους τονίζει εκείνο πού πρέπει νά
"Ε λοιπόν! αυτό συμπίπτει ακρι6ώς μ' εκείνο πού μάς μαθαίνει διατηρηθεί εδώ ώς όμοιόσταση τής έντασης , ώς μικρότερη έντα­
ή αναλυτική εμπειρία , δτι δηλαδή ή γεννητική παρόρμηση ύπό­ ση, ώς αναγκαία παροχέτευση, ώς μετάδοση τής διέγερσης σέ χί­
κειται στή\' κυκλοφορία τού Οιδιπόδειου συμπλέγματος, στίς λια κανάλια - κάθε φορά πού σ' ένα απ' αυτά θά μπορούσε νά
στοιχειώδεις καί άλλες δομές τής συγγένειας . Πρόκειται γι' αυτό είναι ύπεροολικά έντονη.
πού δηλώνουμε ώς πεδίο τής καλλιέργειας - μέ τρόπο ανεπαρκή , Τό φιλτράρισμα τού ερεθισμού στήν εκφόρτιση αυτή είναι ή
γιατί αυτό τό πεδίο ύποτίθεται δτι ίδρύεται από μιά ηο man's συσκευή, τό επίκρανο - πού πρέπει νά επισημάνουμε σέ μιά
land , δπου ή γεννητικότητα, σάν τέτοια, εξακολουθεί νά ύπάρχει σφαίρα - δπου όρίζεται καταρχήν αυτό πού ό Φρόυντ ονομάζει
ενώ στην πραγματικότητα είναι διαλυμένη, σχι συγκεντρωμένη, τό στάδιο τού Real Ich. Καί σ' αυτό, θά αποδώσει τόν χαρακτη­
γιατί πουθενά δέν μπορούμε νά συλλάοουμε, μέσα στό ύποκείμε­ ρισμό autoerotisch.
νο, τήν ganze Sexualstrebung. , Από δώ οί αναλυτές - μιά καί θά έπρεπε νά τό τοποθετήσουν
Άλλά μή όντας πουθενά, είναι ώστόσο μέσα του διάχυτη , καί κάπου μέσα σ' εκείνο πού ονομάζεται ανάπτυξη - καί αφού ό
ακριοώς αυτό ό Φρόυντ προσπαθεί, σ' αυτό τό αρθρο , νά μας λόγος τού Φρόυντ είναι ευαγγελική ρήση - συμπέραναν δτι τό
κάνει νά αισθανθούμε. ορέφος θά πρέπει νά θεωρεί δλα τά πράγματα γύρω του σάν
"Ολα δσα λέει γιά τήν αγάπη πάνε νά τονίσουν δτι, γιά νά αδιάφορα. 'Αναρωτιέται κανείς πώς μπορούν καί στέκονται τά
νοήσουμε τήν αγά..η:η, πρέπει αναγκαστικά νά αναφ ε ρθούμε σέ πράγματα , σ ' ενα πεδίο παρατηρητών γιά τούς όποίους τά αρθρα
ενα είδος δομής διαφορετικής από εκείνη τής παρόρμησης. Τή πίστεως έχουν! σέ σχέση μέ τήν παρατήρηση, τόσο συντριπτική
διαιρεί σέ τρία , αυτή τή δομή, σέ τρία επίπεδα - επίπεδο τού αξία . Γιατί επιτέλους, αν ύπάρχει κάτι πού τό ορέφος δέν μας
πραγματικού, επίπεδο τού οικονομικού καί επίπεδο τού οιολογι­ δίνει τήν εντύπωση, είναι δτι αδιαφορεί γι' αυτό πού μπαίνει στό
κού, αυτό τελευταίο. πεδίο τής αντίληψής του.
Οί αντιθέσεις πού αντιστοιχούν σ' αυτά είναι τριπλές . Στό επί­ ~ό γε~oνός δτι ύπάρχουν αντικείμενα ηδη από τόν πιό πρώιμο
πεδο τού πραγματικού, ύπάρχει εκείνο πού ενδιαφέρει καί εκεί­ χρονο της νεο-ορεφικής φάσης, είναι κάτι πού δέν δέχεται καμιά
νο πού είναι αδιάφορο. Στό επίπεδο τού οικονομικού, αυτό πού άμφ~Oo~ία. Autoerotisch δέν μπορεί καθόλου νά σημαίνει άδια­
προκαλεί ευχαρίστηση κι αυτό πού προκαλεί δυσαρέσκεια. Μόνο φορια ως πρός αυτά .• Αν διαοάσετε τόν Φρόυντ σ' αυτό τό κεί­
στό επίιίεδο τού οιολογικού παρουσιάζεται ή αντίθεση ενεργητι­ μεν~, θά δείτε πώς ό δεύτερος χρόνος, δ οικονομικός χρόνος,
κότητα-παθητικότητα, στήν καθαρή της μορφή, τή μόνη έγκυρη ~υνισταται στό έξής ακριοώς, δτι τό δεύτερο Ich - τό δεύτερο
ώς πρός τή γραμματική της σημασία, τή θέση αγαπά)-αγαπιέμαι. Lικαιωματικά, τό δεύτερο μέσα σ' ενα χρόνο λογικής - είναι τό
Ό Φρόυντ μας καλεί νά δούμε δτι ή αγάπη, στήν ουσία της, ust-Ich πού τό λέει purifiziert. Lust-Ich εξαγνισμένο, πού έγκα-

Scanned by CamScanner
 Ζ.Η' .1Αλ:-4.\' Ι Σε,\JΙ.\"ΑΡIO ιι , ΓΑΠΙΙ ΣΤΗ ΛΙι\ιΠΙΝΤΟ 245
λΠΟ τΗ.' λ

θ δρί'ΠΠI ιπό tξαι ιί:τό τό i:τίκραιυ πεδίο διτοι έπισημαίνω τό , ' οό τόν παοαπειστιχό χαραχτιιρα τού δ,'ιθεν όλ-
' δ- και πολυ και~ ~ λ" αλ' .
::αί.ΠΌ Re ....l-Ich -nj .:: έ~Iϊyηση.:: το ι' Φ ρόυ". ε ιι> . . ' χείται μέ τό νά διαφυ ασσει το κ ο τινος; -
υϊσιιου πο αρ , . . ~
Τό autoerotisch ~--.~oτam~ στό έξιι; - καί δ ίδιο; δ Φρόυ\\ τό τρο . , . οιδιϊγ LICiC ειναι απαραιτητο",.
εχ ε ί\.ου που. ακ~ "" . -
ί"::Ο'f ~(φμϊζf\ - τι δ~' θά i':tllgxt: έμq'άηση τιον ά\ίιχειμένω\' αν
h · {~1 ~ xm' m-nκείμ~'Ο. και.ή '{ιή μέ'.·α . Είναι τό ΚΡΙΤ1ϊριο -ni; 2
έμCf"άncτης xai :«(Π(t'\'C'μιj ; τών mίαειμέ\'(ι)\,.
'Εδώ cn.-;-..:ροrnταl λοι:τόν τό Lust·lch. καί έ:τίση; τό :τεδ ίο τού ' , ι- δ Φρόυ\'Τ έ\'\'οεί \'ά τοποθετιϊσει
.
Να λοιπο\ πο . , τίς οάσεις
_'Πϊς
,
υ~'1. ΤΟΙ' m-nΧΗΙΙέ-. υ crm' ί·:τόλοι:τοι' . σά.... ξέ-.·οι' . Τό ι'Ηίικεί. " ~ ~ ·I · "ο ιιέ T1j" έ\·εΡΥητιχότητα·παθητικο-n1 τα μ.ιίαινει σε
ιιε-.,Ό:: {. d '\'(U καJ.ό γιά '\-ά γνωρίσω . καί εί-l.oγα. εί\'αι αυτό :τού αγα:τη~ . ΙΥ ο
].., ,. 'α t"J,,'
.
I "o :τού αmogCi καθαρα Τ1]
. , ~ αλ'
σεζΟυ ικη σχεση.
,
&: Ο:εται ιιroα στό :τεδίο τοϊ' υηΙαιτ. ένιο τά ά\'τικείμε-.,·α τού :τε. t. ,'εργει Γ.~ ..

' Η σχέml ενΕργητικότητα-παθ!IΤΙΥ;ΟΤ;l τα κ

;~. toi' Ίust-Ιch εΙ,\τχι άξιαγά:τητα. Τό ha..<sen. μέ τόν οαθύ δε­
σ'~ό ΤΟΙ' μi τη ':'\-6ση . εlναι τό άλλο :τεδίο.
...
:Σ" αι ό τό έ:ri..,εδα , δέ-.· ί-:τάρχει ίχνος :ταρορμ'1τικώ" λειτο υρ­
••'tίΞ.r•• έΖ:τό:: i:::τό έκri\Έ:: :τοί- δέ-.· είναι :τραγματικέ; :ταρορμl]σεις ,
~..ci :-;σ':- ό ΦοοΙ'ΥΤ Q;'O~c::a στό κείιιε-.,·ό του Ichtήebe. Τό ε:τίπε­
δα τσί' Ich ει~'αι μή-:-;~ρμητικό , ~αί άκριοώ; εδώ - σάς :ταρα­
Υ.αί.6 '\'ά δ ιαδάσετε :τοοσε-..mκά τό κείμενο - ό Φ ρόυ\ί θεμελιώνει
τη-.. άγά.τη. Καθετί :τ~ί1 εχει όριστεί έτσι στό ετΙ-τεδο τού Ich δb'
:-;cim-ει σL'=σι.-ώ.ιxή ~ία , bb' :τερΥά α.:τό τό Erh altungstήeb , α.ϊό
τη ~.......rισ;ιση , στό Se~tήeb , :ταρά σέ σι,'νάρτηση μέ τήν Ιδιο·
:-.οίηση τ~,: Υ.αθεΥό: α.-τ'αυτά τά :-εδία , μέ τή m:ί.ληψή του , α.τό
ώα 'bό τi; μ.εQΙY~ :ταρσρμήσει;. 'Ο Φρόι:'\'τ λέει καθαρά δτι
\ forharu,WH! des \\'esentlicben , '[ιά
Υά ογάλοι:με εδώ τό ούσιώδες,
ότι μ' -;"αv-τρό:το καθαρά :ταEhyrο:ό , όχ~ ~αρo?~ητικό , :ό ~:τ?
y.riuε\·o Υ.ατcr/ΟΟq:ει τά ausseren Reιze , αυτο :του ε ρχετα ι CLϊΟ τον
~WLYoό ".&ήw. 'Η δραστηριότητά του δb' ερχεται :ταρά durcb
scin~ ~izeτJen Τήebe , α...ϊό τί; δικές του :ταρορμή σεις . Πρόκειται
Ε.δώ 'ιιά-τή;' :τοικι.ίλα τιί);' μερικιϊn' :ταρορμήσεων . Κι έτσι φτάνου­
uε ~ό τοίτο έ:τi.-τεδο :τού :ταραθέτει ό Φρόυ"ί: τής έ\'εργητικότη-
~α:-:ταfh-ΙΤιΥ.ότητα;. , άκριδώς αύτή ή έyχuml. άν ~Lϊορώ νά πώ, τού σαδο-μαζοχισμού
ΠοίΥ Υά δεί;ω τί; συνΙίειέ.; του, θά ήθελα ά.ϊ/.ώ; \'ά. σάς Κα\~ω
..-ά ;ooσC:=εTE τόγ ".i.ασι".ό χαρακτήρα αύτή; τής ά\ίί/.ηψη; τη;
άγά.τη;, Ο[;..ι·} ιό χα/Δ μo~. Ύ~άρ"l.ε~ μή;τω; ~"ά:Γ/.η νά ~;Τ~'~ρα~~
'σσι:uε :τιΙJ: είναι ά;~ριοciΊ; το άντιστοιχο εκεινου :το υ ο\ομα
ζοι:γ, ' ιJΠr.' ;α.ράδοση, ψι:σική ~ε.ωρία :ή; .άγ~.j~η;, τ~~ ~elIe bO~
num alicui τov ά'{ίου Θωμά, ;του εχει για μα;, Ι.ογω τη~ ι.ε,ι του ρ
γία; τσίι ναρκwσισμσύ, άκριοfJ; τήγ ίδια άξία . Ύπογραμμισα
' αλ . ~ ,
υ.πτει ?μιι>; τη σ~=
~ _Ί. · έm ] ' Σά:: παοακαλω να αναφερθειτε σε περιχoπε~
ι:ουιυ.ΙΚ1] aχ , . ~ δ ' "-
- . ό ΥΑ I'θ οω:το: ιι έ το ύ; λ ύκο υς, παρα ειγματο; χαρη. η του
τπo~ειτε ,ι'υχα~'α/.l;~εΊc:. ' Ο Φρόυη έξηγεί ότι τελικά Ij ;τολιχή ανα-
't • - λδ .
, . . ,
φορά ένΕΡ'ι'ητικόηlτα«παθηΤΙΥ;ό-njTα υπαρχει ,t. ω γ~α ,να κ~τo.νo-
ιιάσε ι. νιά νά καλύψει. γ ιά να μεταφοροποιησει αυτο ;του !ιεν~ι
~\'εξερ~ύν1]ΤO μέσα στιj σεξoυαλ~Κll διαφoρ~. Π,οτέ ΠO~~E'\'α δ~'
ύ:ΤΟσΤ1]ρί ζε ι δτι. ψυχολογικά , ει\'αι ,δυνατ?ν ~'α ~~αo?υ:ιιε '")
σχέm] αρσενικ~θηλυκό διαφορετικα παρα μεσα α;τ αυτ? που
άντιποοσω:τεύει nj" άγτίθεση έ\' εργητικόΤ11τα-παθητιχοτητα .
Σά" τέτοια 11 άγτίθεmι άρσE'\'ικ~θηλυκό δέν φτάνεται ποτέ. Αύ­
τό δείχνει άρκετά καθαρά τή σπουδαιότητα Ε-/.εί\'ου πού έ.ϊανα­
λαμδάνουμε έδώ , μ' ενα ρήμα ιδιαίτερα όξύ γιά νά εκφράσει τό
προκείμενο - 11 άγτίθεση αυτι'l παθητικότητα-ενεργητικότητα χύ·
νεται , πλάθεται , έγχέεται. Είναι μιά αρτηριογραφία , κι ακόμα
καί οί σχέσει ς άρσενικό-θηλυχό δέ-.' τήν έξα'\'Τλούν.
Φυ σικά , ξέρουμε ;τολύ καλά ότι 11 άντίθεση παθητικότητα­
b'εΡΥη τικόΤ11τα μπορεί νά εξηγιjσει ;τολλά πράγματα στόν τομέα
τής άγάπης . 'Αλλά εκείνο μέ τό δποίο έχουμε νά κάνουμε, εΙναι
πού δέν πρέπει διόλου νά παίρνεται τοϊς μετρητοίς ώ; πρός τήν
πραγματο;τοίηση τή ς καθαρά σεξουαλικιϊς σχέσης . .
.' Ασφαλώς, aτή σεξουαλική σχ έm1 ~L"[αί νουν στό παιχνίδι δλα
τ~ ,ιιεταί,χμια ηϊ ς έ.-τιθυμίας. Τί άξία έχει γιά σένα 11 έ:τιθυμία μου;
α~ωνι~ ερώτημα πού τίθεται στόν διάλογο τών έραστών. 'Αλλά
την _δ~θE'\' αξία, παραδείγματος χάρη, τού γυναικείου μαζοχι.
σμου, ,o~ω; είναι ή εκφραση, άρμόζει νά τή 6άλουμε ατήν παρέν:
θεση ενος σοοαρού έρωτιjματος. 'Αποτελεί κομμάτι αύτού του

Scanned by CamScanner
 ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
246
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο ιι ΑΠΟ
24'1

διαλόγου πού μπορούμε νά τόν όρίσουμε σέ πολλά του

• 'δ" '
ως αν ρικη φαντασιωση. Πολλά πράγματα αφη' νουν νά ε'ν
_
σημεια
θ ~
θψυχανα~ύτρια
αρα
'άπό εναν δρο πού δέν εισήγαγα εγώ, αλλά μέ τόν όποίο μιά
" ., ξ
χαρακτηρισε τη γυναικεια σε ουαλική στάση _
" , , " 'ζ νοη ει
οτι το να την υποστηρι ουμε αποτελεί εκ μέρους μας συ '
r' , ' - νεργια
ια να μην παραδοθουμε όλόκληροι στά πορίσματα της αγ' λ .
μασκαρατα .
'Η μασκαρατα
, δ" " " , ,
εν ειναι αυτο που παιρνει μερος στην άπαραί-
σα~oνικης ερευνας, πού δέν θά πρόσφερε αλλωστε καί σπoυ~ ?- τητη επίδειξη, aτό ~πίπεδ? τών ζ~~ν, γιά τ? ζ~υ~άρ~μα, καί τό
πραγμα ' , θ' ' " αια στόλισμα αλλωστε εκδηλωνεται εδω, γενικα, απο τη μεριά τού
J τα πανω στο εμα, για να μην πούμε δτι ύπάοχει εδ-
κάποια συγκατάθεση τών γυναικών, πράγμα πού δέν θ~ 'π ε- ~ αρσενικού. Ή μ,ασ~αράτ? εχει_ ενα, αλ~o ν?ημα μέ~α aτή; άν­
θ ' - " ι τι-
πo~ε - α ~~ριoριστoυμε, νομιμοτερα, εμείς οί αναλυτές, στίς γυ- θρώπινη Π~Ρ,ιoχ~ , ε~ναι ακριo~ς, τ? να παιζουμε, οχι πια στό
ναικες που αποτελούν μέρος της όμάδας μας . Είναι τρομερά ' _ φανταστίΚΟ c:λλα, στο ~υμoo~ικo, επιπεδ,?' , ,
τ " e λ' '" , εν
υπωσιακο να u επουμε οτι οι εκπρόσωποι τού φύλου αυ - ~Aπό δώ μας μενει τωρα να δειξουμε οτι η σεξουαλικοτητα σάν
, , λ " - του
στ~ν α~α υτικο, κυ:<λο, ει~αι ιδιαίτε~α διατεθειμ~νες νά συντη- τέτοια κάνει τήν είσοδό της, ασκειτή δική της δραστηριότητα, μέ
9o~ν τη ,βc:σ~,κη π~στη στ~ν γυναι~ειo μαζοχισμο . Σίγουρα θά τή μεσολά6ηση - Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται αυτό - τών έπιμέ­
υ~αρχει ε~ω ε;α πεπ~,O πo~ καλ~ ε~ναι νά,μήν τό ανασηκώσουμε ρους παρορμήσεων.
π?~α πολυ }ρηγορα, οσον αφορα τα συμφεροντα τού φύλου. Αυ­
το αποτελει αλλωστε παρέκβαση από τό θέμα μας, αλλά παρέκ­ 3
βαση βαθιά δεμένη μ' αυτό, θά τό δείτε, γιατί θά χρειαστεί νά
ξαναγυρίσουμε πάνω σ' αυτό τό σημείο. υΟλα Όσα συλλα6ίζει ό Φρόυντ γιά τίς μερικές παρορμήσεις
Πάντως, σ' αυτό τό επίπεδο τίποτε δέν μάς βγάζει έξω από τό μάς δείχνουν τήν κίνηση πού σάς σχεδίασα στόν πίνακα τήν τε­
πεδίο τής αγάπης, δηλαδή από τό πλαίσιο τού ναρκισσισμού, λευταία φορά, αυτή τήν κυκλική κίνηση τής ώθησης πού ογαίνει
πού ό Φρόυντ μάς ύποδεικνύει ρητά στό αρθρο αυτό, Ότι εΙναι διαμέσου τής ερωτογενούς ζώνης γιά νά ξαναγυρίσει σ' αυτήν
φτιαγμένος από τήν καταχώρηση τού autoerotisch στά όργανωμέ­ σάν νά είναι ό στόχος της, αφού πρώτα κάνει τόν γύρο κάποιου
να συμφέροντα τού εγώ. πράγματος πού τ' ονομάζω αντικείμενο α. Θέτω ώς δεδομένο -
Στό εσωτερικό αυτού τού πλαισίου, μπορεί κάλλιστα νά ύπάρ­ καί μιά ακρι6ής έξέταση όλόκληρουτού κειμένου θά εξακρι6ώ­
χει παράσταση τών αντικειμένων τού εξωτερικού κόσμου, επιλο­ σει τήν αλήθεια αυτού πού εκφέρω - δτι ετσι τό ύποκείμενο φτά­
γή καί διάκριση, δυνατότητα γνώσης, μέ λίγα λόγια δλο τό πεδίο νει αυτό πού είναι, κυριολεκτικά ή διάσταση τού μεγάλου' Αλ­
μέσα στό όποίο ασκήθηκε ή κλασική ψυχολογία περιλαμβάνεται . λου.
Άλλά τίποτα - καί γι' αυτό ακριβώς όλόκληρη ή ψυχολογία . τών , Τονίζω τή ριζική διάκριση πού ύπάρχει ανάμεσα στό άγαπιέ­
συναισθημάτων, ως τόν Φρόυντ, απέτυχε - τίποτα ακόμη εδώ μαι διαμέσου τού αλλου - πού δέν άφήνει, στό ναρκισσιστικό
δέν παρασταίνει τόν •Αλλο, τόν ριζικό · Αλλο, τόν •Αλλον σάν πεδίο τού αντικειμένου, καμιά ύπέρβαση στό συμπεριλαμυανόμε­
τέτοιο. νο αντικείμενο - καί στήν κυκλικότητα τής παρόρμησης, δπου ή
Α υτή ή παράσταση τού •Αλλου λείπει, ακριβώς, ανάμεσα σ' έ-~ερoγένεια τού πηγαινοερχομού δείχνει στό μεταίχμιό της ενα
αυτούς τούς δύο αντιτιθέμενους κόσμους πού ' ή σεξουαλικότητα
. χασμα.

μάς δείχνει μέσα στό αρσενικό καί στό θηλυκό. "Αν σπρώχναμε
τά πράγματα στό επακρο, θά μπορούσαμε · καί νά πούμε δτι τό
αρσενικό ιδεώδες καί τό θηλυκό ιδεώδες παριστάνονται στόν ψυ­
χισμό μέ κάτι αλλο απ' αυτή τήν αντίθεση ενεργητικότητα-παθη­
τικότητα, Ylct τήν όποία μιλούσα πρίν από λίγο. Προκύπτουν κα-
Τί τό κοινό εχει τό ολέπω καί τό μέ ολέπει; •Ας πάρουμε τήν
Scha~lust , τή σκοπική παρόρμηση. 'Ο Φρόυντ άντιθέτει μέ, έμφα­
ση το beschauen κοιτώ ενα ξένο αντικείμενο ενα καθαυτο άντι­
κείμενο, aτό κo~τάζoμαι από ενα ξένο πρόdωπο, beschaut wer-
den.

Scanned by CamScanner
248
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο 11 . ΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛIMΠlNTO 249
ΛΠΟ ΤΗΝ Α

Καί δ, "δλόγος εΙναι δτι 'ενα αντικε(μενο καί ενα πρόσωπο δ'εν " ά μέ σλέπει. φέρνω ενα αλλο. τό κάνω νά μέ
~ ' "
ει~'αι το ι" ιο πραχμα. Στην α~Ρ1~ τού κύκλου, ας πούμε δτι χαλα- Μ ετ ά το" κανω ν , - λ_ ,
δ οίο ό Φρόυντ δεν μας μι α καν.
• 'ι για το π " δ ' άπ'ο το, κανω
,
ρωνουν. Η δτι το πουαντιγε καπως μάς ξεφεύγει. "Αλλωστε ό ακoυ~ , , - δείξω πολύ γρηγορα τη ιαφορα
Φρόυντ γιά νά τά συνδέσει, στ1) Οάση άκριαώς - εκεί πού ή ά~χή Ωρεπε~ να στα,ς ύτιά είναι μέσα στό πεδίο τού άσυνείδητου τό
, '6λεπει. α α , 'Ε - " " !f!λ'
καί 1) αίχ~η) ανταμώ\'ουν- τού χρειάζεται νά τά σφίξει στά χέρια να με,
, στομιο που
' δέν μπορεί νά κλεισε~. νω το κανω να με v . ε-
, ξ 'ζ "
του κα( νά προσπαθ1iσει νά 6ρεί τήν ενωσή τους - άκρι6ώς στό μονο, , ενα οέλο" πού άληθινα αναγυρι ει προς το
σημειωνεται μ "', , ""λλ 'ο
σημεί. ο Ε.ιίιστροφ1ϊς· Προσεγγίζει τό φαινόμενο λέγοντας δτι ή ρί­ πει ,
, οκειμενο. το κ
'άνω νά μέ άκουει πηγαινει προς τον α ο.
, , - , -, 'δ
ζα τής σκΟΠΙΚ1ϊς παρόρμησης αρίσκεται όλόκληρη μέσα στό ύπο­ υπ .,
λ ' οςειναι ομι
δ κός εχει σημασια να σας το πω · εν παρ ο ω.
, " . Μλ- ,
κείμενο, στό γεγονός δτι τό ύποκείμενο 6λέπει τόν ίδιο τόν έαύτό ογ"Α" ερ
"θ ουμε στη' στοματική παρορμηση.
"θ'
Τι ειναι;
ξ'
ι αμε, για
του .
." , ς καταορόχθισης, με τρωει. Κα ενας ερει, πραγμα-
φ αντασιωσει - " "λ " ,
Μόνο πού εδώ, επειδή είναι 9 Φρόυντ, δέν ξεγελιέται. Δέν εί­ τι ση" αυτος" άκριοώς ειναι - συνορευοντας
, ,,_ μ ο ες τις αντηχη-
_
ναι 6λέπομαι στόν καθρέφτη, είναι Selbst ein SexLιalglied bes- , - αζοχισμού - ό έτεροποιημενος ορος της στοματικης πα-
σεις του μ , " ,ξ " . 'Α-
c!IQuell - κοιτάζεται, θά πώ εγώ, στό σεξουαλικό του μέλος. , ' Αλλά γιατι να μη στριμω ουμε τα πραγματα, φου
Μόνο, προσοχή! κι εδώ κάτι πάλι δέν πάει καλά. Γιατί αυτό τό ?ορμησΎ)ς. στε στό ορέφος καί στό στήθος,
αναφερομα , καί, τό θρέψιμο ." είναι
,
εκφερόμενο ταυτίζεται μέ τό άντίστροφό του - πού είναι άρκετά τό πιπίλισμα, ας πούμε δτι ή στοματικη παρορμηση ειναι το με
περίεργο, καί εκπλήσσομαι πού κανένας δέν επιασε τό χιούμορ πιπιλίζει, είναι ό Ορυκόλακας. , ", ",_
του. Αύτό δίνει - Sexualglied von eigener Person beschaLIt werden. Α , ο' μάς φωτίζει αλλωστε, σ αυτο που συμοαινει μ εκεινο
υτ , , - , ξ λλ ' ,
Κατά κάποιον τρόπο, δπως τό νούμερο δύο χαίρεται νά είναι , παράδοξο άντικείμενο - που προσπαθω να εκο ησω στο
το
μυαλό
"
σας άπό τή μεταφορά ~ρoφη: ,τον ~αστo.,
"Ο, 'τ
μαστος ~ιν~ι
μονό, τό σέξ, ή τό τσουτσούνι, χαίρεται νά τό κοιτάζουν. Ποιός
ποτέ μπόρεσε άληθινά νά συλλά6ει τόν χαρακτήρα τόν άληθινά επίσης κάτι τό πρόσθετο, που πιπιλιζει τι; - τον οργανισμο τη~
ύποκειμενοποιήσιμο ένός παρόμοιου αισθήματος; μητέρας. Έτσι εγινε φανερό άρκετά, σ' αύτό τό επίπεδο, πoι~
είναι ή διεκδίκηση, άπό τό ύποκείμενο, κάποιου πράγματος που
Στήν ποαγματικότητα, ή αρθρωση τής θηλιάς τού πηγαινοερ­
είναι χωρισμένο άπ' αύτό, άλλά τού άνήκει, καί μέ τό όποίο θέ­
χομού τής παρόρμησης, πετυχαίνεται, αν ά~λάξoυ~ε σ;ήν,τελευ~ λει νά συμπληρωθεί.
τα ία φράση εναν άπό τούς δρους τού Φρoυ~τ. Δεν αλλαζω τ~
Στό επίπεδο τής πρωκτικής παρόρμησης - ας χαλαρώσουμε λί­
eigenes Object, τό καθαυτό άντικείμενο πού είναι πράγματι αύτο
στό όποίο άνάγεται τό ύποκείμενο, δέν άλλά ζω τό νο/l fremder
γο εδώ - τά πράγματα δέν φαίνεται πιά νά πηγαίνουν καθόλου
Persol1 τόν αλλο φυσικά, ούτε τό beschaut, άλλά Οάζω στή θέ~
καλά. Κι ώστόσο, μέ σκοτίζει, εχει μιά εννοια! "Οταν λέει κά­
τού we~den, τό machel1 - εκείνο γιά τό όποίο πρόκειται μέσα, στην Ποιος, εδώ μας παρασκοτίζει, εχει νά κάνει μέ τόν αιώνιο ενο­
χλητικό. ΕΙναι λάθος νά ταυτίζεται άπλώς τό περίφημο σκύοα­
παρόρμηση, είναι τό νά κάνω νά ,μέ σ~έπ.ει: 'Ι;Ι δ,ραστ~ρι~τητ~
τή~ παρόρμησης συγκεντρώνεται μεσα σ αυτο τ? κανω ν~ με, κ~ι
λον μέ τή λειτουργία πού τού άποδίδεται μέσα στόν μεταοολισμό
~αφέρoντάς το στό πι:δίο τ?)ν αλλων παρορμησεων, θα μπορε­ τής ιδεοληπτικής νεύρωσης. Είναι λάθος νά τό άκρωτηριάζουμε
σQυμε ίσως νά φωτιστουμε καπως.
απ' αύτό πού άντιπροσωπεύει, στήν περίπτωσή μας, άπό τό δώ­
ρο, καί άπό τή σχέση πού εχει μέ τό σπίλωμα, τόν εξαγνισμό, τήν
Πρέπει νά προχωρήσω γρήγoρ~, άλίμ~νo, καί ?χι μόνο ?υντο­ κάθαρση. Είναι λάθος νά μή ολέπουμε δτι άπό δώ ογαίνει ή λει­
μεύω άΊJ..ά γεμίζω τίς τρύπες που, ό Φρουντ, πραγμ~ πολυ εντυ­ τ~υΡ~ία τού άναθήματος. Μέ λίγα λόγια, τό άντικείμενο. ,εδ~,
πωσι~κό, στήν απαρίθμησή του τών παρορμήσεων, αφησε άνοι­ δεν ~ιναι μακριά άπό τήν περιοχή πού όνομάζεται περιοχη της
χτές. ψυχης.

Scanned by CamScanner
 ΓΑΠΙΙ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ 15/
ΖΑΚ ιιtιΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο ιι
ιfπσ τΗΝ Λ

Τί μας ά.-τοκαλύπτει '1 σύηομη auni ύπερπηimι; Δέν φαίνετ , ρείι- έ\::αιοετικά καλές έργασίες. Τώρα όμως πρόκει-
J. οτει εσμα τ ~." ~, -" ι!? - " ,
δπ. μέσα σ' auTti tti" αναστροφιi πού εμφανίζει τό θυλάκιό τηαι υΠ
ται να
, 'jfU)' Τόl l οησαιιρό, οεl' μ:rορειτε ι'α τοι' υρΕιτε. :raQa μεσ

ι) ;ταΡ,όρμl~mι. έYθυλα.κωνό~ιεγ~l διo;μ~σoυ η~ς έρωτογενούς ζl~

J. , .\ '
, 'τόl' οπόιω :rnv υειχνω. ,
νη;. ειναι έ.-τιφορτισμενη να ;ταει να αναζηηισει κάτι πού κάθ α:ι,0
ο δooμo~
, - ; αυτό"~ μετέχει τού κωμικού.
" \
Αυτό ειναι ά.-τόλυτα ου-
-" 'δ λ'
φορά. αντα.:τοκρίνεται μέσα στόν •Αλλο; Δέν θά έπαναλά6ω τ~ ~, ' νά καταλά60υμε και τον τε,..ευταιο α.-το τους ια 0-
σιαστικΟ για· , ' , - , ε. '
ίδ~α. ·.A~ :τoί~με στι σ:ό L:ίπ~δ?~ ηΊ~ Schaulust. είναι τό Ολέμμα. - ΠΙ άτωνα καί πολυ περισσοτερο εκεινον ;του υρισκεται
γ ου"
, ~ του, • άν θελετε.
, ο ΕΙναι. , "
μια φαρσα.
Π' ,
ροκειται. φυσικα,
Δε,' το αναφερω παρα για γα εςετασουμε αργότερα τίς έΠΙπτώ­
στο Συιιποσι . " Ι - ') "
σεις :τά\'ω aτόν Άnο αυηΊς ηΊς κίνηmις γιά κάλεσμα. γιά τό~ μύθο τού ' ΑριστΟCfανry . δΑ.ποτε .ει π~oκ .η~ γ~α τους
αίώνες, αυτός ό μύθος, για~ι τους Θι~σχ~σε χωριςθήκ,ανει~ ν? ;τροσ­
4 παθήσει νά κάνει κάτι καλυτερο: - α ,το, πθροσπα ,σΣω ~ωδ . _
Π ροσπ αθω' ντας νά συνοψίσω οσα
,
ει..-τω
,
ηκαν στο
"
υνε ριο του
, '" •
Θέλω νά τονίσω έδώ ηΊ Ο",.(έmι της πολικότητας τού παρορμητι­ Bonneval. κατάφερα νά ύποκινησω κατι που εκφραι,εται ετσι -
κού κύΥj.ου μέ κάτι πού ορίσκεται πάντοτε στό κέντρο . Είναι ενα Θά σάς μιλιίσω Υιά τό πετά..!,ΙΟ;, , <, "
όΡΊανο. μέ τη\' εννοια τού έργαλείου, τής παρόρμησης":' μέ μιά •Αν θέλετε νά τονίσετε την ενεργεια του ως φαρσας. ονομαστε
ωj.η Εννοια λοι..-τόν ά.-τ ' αυτή πού είχε προηγουμένως , μέσα στή ανθοωπ-οuελέττα (homme-lette). Είναι πολύ πιό εύκολο, θά
σφαίρα ε..-ταγωγής τού Ich . Αυτό τό άπιαστο όργανο, αυτό τό αν­ :~ δείτ~. νά ζωντανέψουμε αυτη την ανθρωπομελέττα παρά τόν
τικείμενο :τού δέν μ..-τορούμε παρά νά κάνουμε τόν γύρο του, κον­ αρχέγoν~ άνθρωπο, πού γιά ,νά τόν ;άνου,με νά ~ερπ~τησει πρέ­
τοί.ογίς, αυτό τό ψεύτικο όργανο - νά τί άρμόζει tιJJga νά ροnή­ πει πάντα νά οάζουμε εν αν ανθρωπακο μεσα στο κεφάλι του.
σου με. Κάθε φορά πού σπανε οί μεμοράνες τού αυγού απ' δ~oυ θ~
Τό όργανο της παρόρμησης τοποθετείται σέ σχέση μέ τό αληθι­ ογεί τό εμο ρυο πού έξελίσσεται σέ νεογέννητο. φανταστειτε, γι~
νό όρ'{ανο . Γιά νά σας κάνω νά τό VIιJJOEτE. καί γιά νά ύποστηρί­ μιά στιγμή δη κάτι από κεί μέσα πετάει, ;τοί' μπορούμε να το
ξω :τιJ)ς EbUJ είναι ό μόνος πόλος πού, στήν περιοχή τής σεξουαλι­ κάνουμε μ' ενα αυγό σπως καί μ' εναν άνθρωπο, δηλαδή ή αν­
κότητας , μ..-τορούμε νά συλλάοουμε, επιτρέψτε μου νά σάς διηγη­ θρωπομελέττα η τό πετάλιο .
θιί) ενα μύθο - μέ τόν όποϊο παίρνω φυσικά τήν ίστορική αναδο­ Τό πετάλιο, είναι κάτι τό έξαιρετικά έπίπεδο, πού μετακινεί­
χή αυτού πού λέγεται στό Συμπόσιο τού Πλάτωνα , από τό στόμα ται σάν τήν αμοιΟάδα. Άπλώς, είναι λίγο πολυπλοκότερο. Άλλά
τού' Αριστοφάνη, σχετικά μέ τή φύση τής αγάπης. περνα παντού. Καί καθώς εΙναι κάτι πού εχει σχέση - θά σας;τώ
Ή χρήση αυτή προϋ;τοθέτει 6 έοαια δη, στήν ίαπωνική πάλη σέ λίγο γιατί - μ' εκείνο πού τό εμφυλο όν χάνει μέσα aτή σε­
μi τήν άλήθεια, δίνουμε στόν έαυτό μας τήν άδεια νά χρησιμο­ ξουαλικότητα, είναι, σπως ή αμοιδάδα σέ σχέση μέ τά εμφυλα
ποιήσει αυτό τό όργανο πού μπροστά στό προηγούμενο ακροατή­ όντα, αθάνατο. 'Αφού επιοιώνει σέ κάθε διαίρεση , άφού έξακο­
ριό μου απέφυΊα πάντα νά χρησιμοποιήσω. . λουθεί νά ύπάρχει σέ κάθε διαιρετογενή έπέμΟαση. Καί τρέχει.
"Εδωσα στούς άκροατές μου μοντέλα άρχαία, καί ίδίως από τό Έ λοιπόν! δέν είναι κάτι καθησυχαστικό. 'Υποθέστε μόνο πώς
πεδίο τού Πλάτωνα, άλλά δ έν εκανα παρά νά τούς δcJJσω τό σρ­ ~ρχεται νά σας τυλίξει τό πρόσωπο, την ώρα πού κοιμόσαστε
γανο γιά νά σκάψουν αυτό τ6 πεδίο . Δέν εΙμαι απ ' αυτούς πo~ ησυχα ...
ί.ένε - παιδal μου, lδuj IΊπάΡϊ.ει ενας Οησαυρ6ς - καί έτσι πηγαι­ Βλέπω δύσκολα πώ'" θά αποφεύγαμε τόν αγώνα μ' ενα όν
νουν νά όργιJJσΟυν τό πεδίο, Τούς ε/')ωσα τό ύνί καί τό άροτρο ; προικισμένο μ' αυτέ"'" τ(ι-~."
ίδιόηιτει-. 'Αλλά δέν θά ήταν, μιά πάλη'
πο λ υ ()ολικti. Αύτό τό πετάλιο
' e •
δηί.αδή, δτι τό άσυνείδητο ε Ιναι φτιαγμένο (!π6 γλόισσα, καί. σ~ αυτό τό όργανο, που εχει για
μιά στιγμή-σημείο . ;τ('ί.ν ε Π(lνω-κάτω τρι<Ίμιαι χρόνια. ε/χε γιιι χαρακτηριστικό οτι δέν ύπάρχει: αλλά πού δέν παύει γι' αυτό νά

Scanned by CamScanner
 .' ι11ί1IΙΙΙ ];'1'/1 ;1IΜΙΙΙΝΊ'()
ΖΛλ' 11 /1λ'ΛΝ Ι ΧΝΜIΝΛΙ'/() " ιtJl(} ιιlΝ

ι(ι (ίlιιτι; νιι μιι χρ εΙ ΙJ,ζομω νΙ). τό άνH'λύ(J/(ί πάλι έδGι.

ι: ΙνΙI~ I~\'ΙI l')ργιlν~1 - {Ι('ι μΠΙΙLlοϊ1\l1t νι'ι l1ίις; πιίl 1Τ~Llωo6τι,ιια (J ' , tJ.Q)(I:ttJ κ(~ι(! . ι /ναι (1)Τ(ι ϊΤΟΙ'Ι έκπ(!οσιιιπεί ενι). ύποκεΙμεν(), Υιά
I't ~~I ζω(~λ\l~ικη Ο{'Ο!) τoii _ ι' !,νιιι 1'1 λΙI'ΠΙΥto, Χ~ΤΙΚΙA ~να oημιt;νOν ~ . ενιt (ιλλο ίιπoκl~ίμενo, άλλιι γι(). ενα ω.λο σημαί-
. Ι~ ινnι η λΨΠI\'ΗI. οι/ι\' κιωιιl'('1 ~νoτιxτ() ζω11ς Ι'>'ιλ '" . J V' - οχι γι l ).
ΠΟΙΟ ' J '
" ( Ι, JO. J \ '
τ(ι,ι), ω'ι τ(ι τ6 (ιξίωμα, υπο Ιιωτ ε υΤι ιινακα",υπτ ετε
ιιΟ ι ' ( ζ " ( . . , , ι(οη ζΙΙl1lς Γιιι να φω '
ΙL\ ιτης. ωη ς nπι' l' οτηλΤllζ , ζωϊl'" 1ΤΟΙ) /')(ον Ilχιι ι ('ον' , νον, ('ο 1ιέτιια oκ επ(ωμ(~νη μέ Ιειι()γλ"φικ(J,. Δέν ι.'tμιρι6άλ...
~ 'Ι . . .,, ' . ~ .. ,αγ lnl ωτό
~nν ι,:α ι LιΥΠ\'Ο. ζωiις ι't)l.λΟ1fO Ι1)I'(:νllι:: καΙ, ι'ΙΚΗτι'(λ1) τι lς Λ' , στη
'ν ~ (!η μο μι Λ"
'ϋ '
.. ..
ενιι λεπτ6 ()τι έκ ει πίσω ιιπη(Υ',(ε ~να
~ ύ (
πoκι~ μενο '/Ι
ά
((χ (" • , . , υτο J
ΙΙΙ lως nψιιιιιι; ι ΗΤΙ ΙΙΠΙ) Η) ζω" Η Ι "1"1 {\ν λlΊγω H)'U
' ()' 'τι''' , . λετε τι γω άΩ . . . ;lJ,neu.J(Ι(ι •
ζ ' 'Ι' . ' , , ~ινω. υπο· , ,() , Ι ' '1'6 "JO.
ν(~ πωτ ευ ετ ε 6μως Ι)τι κ ε σημαινον
ΤΙlyμ~,νo ΟΗ ν ~\ιxλo τιμ; ΙJι, ςOII(ιλιιιϊlς ι\νΙΙΠΙ(l'Ηγωγίlς, Κ«(( εΙναι ά τα γLl((1, ε ι , { ' -
ν ι, - ς vlvItL λ(J,Οος - καΙ il άπ6δ ε ιξη ε ναι οτι μπΟ(! ΕΙ νά
~ιx~)ι ~ηι; fκπρο~)ωποι τ~( ΙOO~ίl;ΙtμΙί. της, iιλες οι l,ωJψtc; Τ;111 (ιν. νl' ΤΙΗ Οι, οα ,
:
. , δ Ι" (
λα(ι'ΙJ,(νl'τε καΙ τ(ποτα, Γά (! ζετ ι: ως σημα νοντα, ,/ιατ
(
τικι ψ ινου « ΠΟΙ! IΙΠ()l'oυl, ~ νιι ωταl'ιΟμιl()()υlι ε Τίι ('ιντ '" μην κιtτH ., ,
/') t , .' "λ' .
Ι \ Ι Ι\'ιτι 1ΗΤΙI(( ΟΙ \, χπροοωπο(, της
• ' ΙΚ~ΙΙΙEνιl ιι
οΙ Ι'()ρψ {' ς ηιι:; Ό ' ,r ' (ίέ(ίωος (ιτι τ6 κιιΟ ένα (ι.π' αυ.τί(,ι τ.ά
ε , οι((/τ ε . -
οημαΙνοντα (J,ναφέ ρ ε-
6 "
() 'ν ~ . , . '• ' .' ι«ωτος - τ6 κι({)ένα ι'ιπ6 τά άλλΙ1. ΚαΙ π ερ ιιυτου πρ κειται στη οχε ...
• (( , ,ι ,ιφOLl~)\ l lιι:νo. 0((:' ΟΤΟ,ιχειο ~αLlακτηΡΙ(JΤΙΚtl Τ11ς μιωτοφι'ιρας ται ιι ,( -. λλ
Ι~~I ω Ι~Ι(J~Ι ~. ,ι) πλΙ1Κο\)ς για παριιl'>αγμα - ι'.ιντιπροιιωΠ Ε{l η άκιμ­ ση τοίl ύποκειμ{;νιnι μ έ τό πεΙ'> ο του Λ <:>~' _. , '
'1'6 ίιποκ ε ί.μενο γεννιέται έφόσον στό π εδιο του Αλλου έμφανι­
~~.ll~, !Ί\'Η! τι~ ΚΟ,)Ι)Ι(1ΤΙ t.(1\j, έιχ \)τοίl ~oυ ποί, τ6 (aο μο χι'ινει otl'l
11." ι!οη. x~ιι π~1\1 )lπι~ ρ ι;ι να χ(1)οιμ ι;υ ο ι; ι γιιί νιχ ι1υμ(ίολίΟΕΙ ttl πιίl ζεται τ6 σημαίνον, 'Λ~λιJ" άκριυαις γι' αύτ6, έκ~ίνo - πού , προη . .
~αOιιι XI~)lCv~ ((νTlι~Hμι;νo, Θιί Ι'ποροίωα νι'ι έπικαλωτιυ η'ιν (Ι'>ια γο\)μΙνως. Μν Υιτιιν τιποτα, παρά μελλοντικό υποκείμενο - πα . .
ανιιφοLlΙΙ κlll γι{( ολα τ' ι"ιλλα ι'xντικ~ί, μ ενα , γιοποιείται σέ σημαίνον,
'Η σχ{ωη πρ()ς τ6ν • Λλλον ε{ναι άκρι6ώς έκείνο πού, γιά μάς,
, 'Ι-Ι (~χίϊJl~ " Τιι ύ ί:πoκ~ι ,~ένoυ ,,~ Ι τί) π εδίο τού •Αλλο\) φωτίζεται
(-~O~. ~oιτ.ιι~τι: It~) H) πο\) οχεδ ιασπ οτ6 κιχτω μ έ ρος τού πίνακα, έμφανίζη α,)τ6 πο{ι ι'χνΤΙΠQοσωπ εύε ι τό πετάλιο - όχι τήν πολικό­
Και να Ι) ι:ξηγηο'l) ΤΟ\) , τητα τιϊιν φύλων, ηΊ οχέοη τού (χροενικού μέ τό θηλυκό, άλλά τή
σχέση ταύ ζωντανού ίιποκειμένου μ' αύτό πού χάνει όφείλοντας
νιι π ε ράοει γιι'χ Τ11ν άναπαραγωγή του, άπό τόν σεξουαλικό κύ­
κλο,
'Εξηγώ tTa L τήν ούσιαστική συγγένεια κάθε παρόρμησης μέ τή
ζώνη τού Ο ανάτου, καί ουμφιλιώνω τίς δύο όψεις τής παρόρμη­
σης - πού , ταυτόχρονα, ενεmωποιεί τη σεξουαλικότητα μέσα στό
άσυνείδητο καΙ άντιπροσωπεύει, mi)v ούσΙα της, τόν θάνατο.
Καταλαϋαίν ετ ε επίσης 6τι, αν σάς μίλησα γιά τό άσυνείδητο
οάν γι' αΙJt? πού άνοίγει καί κλείνεται, ε{ναι γιατί 1) ούσία του
εΙνα,ι νά δειχνει αύτόν τόν χριSνo απ' 6που, μέ τό νά γεννιέται
Στόν κόσμο τοί' 1{Ι:ίll-ICII. τοίι ί:ΥΙίι . τίις γνισl1ης. τι) καΟ ετί μπο­ ',ιαζι ,~έ τό σημαίνον. τό ύποκείμενο γεννιέται διχασμένο. Τό
ρι:ί \'ά ίιπιίρχει. μ αζί κι έσ είς καί Ι) συνείδηση. χωρίς γι' αιΊτό νά υπ~κειμεν~, εΙναι α\JTlΊ 1) εμφάνιση πού, μόλις πρίν, σάν ύποκεί­
ίιπάρχrι - κι ίις νομίζουν άλλα μερικοί - τό παραμικριS {Jποκείμε­ με\ο " δέν ηταν τίποτε, άλλά πού, μόλις εμφανιστεί. παγιοποιεί­
τα~ οε οημαίνον,
\'0, • Α ν τό ύποκείμενο ε1"αι αύτό πΟ\Ί σάς διδάσκω, δηλαδιj τό
ύ:τ ο κ είμενο προσδιοριομένο ά π() τll γλ(ίισσα καί, τι'>ν λιΊγο, αύτό Α;ό αυΤΊ') ΤΊΊ σύζευξη τού ύποκειμένου μέσα mό πεδίο τ1)ς
π ά rι νιί ;τεί ό τι τ ό ύποκείμενο. ίll ίιιίιίο. άρχίζε, m(')" τι)πο τού πα2~ ρμησης μέ τό ύποκείμενο τέτοιο πού άνακαλείται μέσα στό
π εοιο τοίl • Λλλου ). ό ' " , 'ξ ,
Ά)).οl'. έφΙ:ιοο" έκ ε ί Ε μ φανίζεται τό πριυτο σημαίνον. σου, έ\: • , un αυΤΊ') την προσπαθεια για νά _ανανταμω-
Άλλά. τί Ι'Ι\'1lI Ε"α οημαίνον; Σάς τό έπαναλαμGcινω έδ(ϋ καί \, ",αρταται Ι) ϋπαρξη ένός ύπό6αθρου γιά 111ν ganze Sexual-

Scanned by CamScanner
 155
ΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
154 ΖΑΚ ΑΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΙ'10 ΙΙ "π ο ΤΗΝ ΑΓΑ
. έΠΗ νά ύποκαταστήσουμε τόν τύπο τού κά-
strebung. Δέν ύπάρχει άλλο. Μονάχα έδώ ή σχέση τών φύλων κάθε παΡ,όρμηέση, π~ μέ άκούει, καί ολη τή σειρά πού εδωσα.
παρασταίνεται στό έπίπεδο τού ασυνείδητου. , με 6λ πει, ν " , , , -
νω να .' ι2 ασι κά ένεργητικοτητα, και σ αυτο συναντω
Γιά τά ύπόλοιπα , 11 σεξουαλική σχέση εΙναι παραδομένη στά , ό
Αυτ
έξυπακο υει u , δ' δ' ,
"δ Φ 'υντ διακρίνοντας τα υο πε ια , το παρορμη-
ζάρια τού πεδίου τού' Αλλου. ΕΙναι παραδομένη στίς εξηγήσεις , , ου λεει 00 , δ' - , ,
αυτΟ π , α ' ,- μιά καί τό ναρκισσιστικο πε ιο της αγ<L"tης
πού ηϊς δίνουν. Είναι παραδομένη στή γερόντισσα από τήν ' πεδιο πΟ τη, " , , 'δ - , , ~
τικο , "λλ υ' πογραμμίζοντας οτι στο EJ"tLΠoE ο της αγαπη~
όποία πρέ.ί'ει - δέν είναι ενας μάταιος μύθος - ό Δάφνις νά μάθει α πο' την ,α η, - , 'ά ' . ' "
ι2 ' τα τού άγαπω προς το γαπιεμαι, και οτι,
τί πρέ.πει νά κάνει γιά νά κάνει ερωτα . , ' χει αμOΙUαΙOτη , δ ' ,
υπαρ δ' ρόκειται γιά μιά καθαρη ραστηριοτητα για
Ο\ό αλλο πε ιο, π " , '
Ι eine eigene Triebe για το υποκειμενο; , ~
durc 1 S λ ι2 ' τε' Στη'ν πραγματικότητα, ειναι πενταφανερο στι,
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Κατα αυαινε , " ,. -~
, ' με'σα στη' δη-θεν παθητικη τους φαση, η ασ-~ηση μια"
ακομη και , , - "
F . \VAHL: - Τό έρώτημα άφορά τι/ν άπώλεια πού ύφίσταται τό , ησης μαζοχιστικής παραδείγματος χαρη, UJ"tαιτει <L"tO
παρορμ , "- " - . σάν
ζωι ι ται,ό πού εχει φύλο, καί τι/ν αρθρωση ένεργητικότητα-παθη­ , ζ η' να' μοχθη' σει αν μπορω να εκφραστω ετσι,
τον μα οχιστ ,
τικόΤ'1 τα . σκύλος.

'Υπογραμμίζετε πράγματι μια απο τίς ελλείψεις τής όμιλίας 29 Μαίου 1964
μου. Τό πετάλιο εχει ενα χείλος, εισχωρεί στήν ερωτογενή ζώνη,
δηλαδή πάνω σ' ενα από τά στόμια τού σώματος , εφόσον αυτά -
δλη ή εμJτειρία μας τό δείχνει - εΙναι συνδεμένα μέ τό ανοιγμα­
κλείσιμο τού χάσματος τού ασυνείδητου.
Οί ερωτογενείς ζώνες εΙναι δεμένες μέ τό ασυνείδητο, γιατί
εδώ δένεται 1) παρουσία τού ζώντος. > Ανακαλύψαμε δτι εΙναι
ακρισώς τό όργανο τής λίμπιντο, τό πετάλιο, πού συνδέει μέ τό
ασυνείδητο τή λεγομένη στοματική παρόρμηση, τήν πρωκτική,
στίς όποίες προσθέτω τή σκοπική παρόρμηση καί αυτή πού θά
επρεπε σχεδόν νά όνομάσουμε επικλητική παρόρμηση, πού, δπως
σάς εΙπα παρεμπιπτόντως - τίποτα απ' δσα λέω δέν εΙναι σκέτο
αστείο - εχει τό προνόμιο νά μή μπορεί νά κλείσει.
'Όσον αφορά τή σχέση τής παρόρμησης μέ τήν ενεργητικότητα
-παθητικότητα, πιστεύω δτι μπόρεσα νά γίνω κατανοητός λέγον­
τας στι στό επίπεδο τής παρόρμησης, εΙναι καθαρά γραμματική.
ΕΙναι στήριγμα, τέχνασμα, πού ό Φρόυντ χρησιμοποιεί γιά νά
μάς κάνει νά συλλάσουμε τόν πηγαινοερχομό τής παρορμητικής
κίνησης .. Αλλά έπανέλασα τέσσερις Τι πέντε φορές τό γεγονός,
Ότι δέν μπορούμε νά τήν αναγάγουμε άπλώς σέ μιάν αμοισαιότη­
τα. Τόνισα σήμερα μέ τόν πιό σαφή τρόπο, στι στόν καθένα από
τούς τρείς χρόνους, α, 6, γ, μέ τούς όπο(ους ό Φρόυντ συνδέει

Scanned by CamScanner
 ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ,
ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ

Scanned by CamScanner
 ΙΣΤ'

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Ο ΑΛΛΟΣ:

Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

Ή σεξουαλική δυναμική.
'Αφάνισις.
Τ6σφάλμα τού Piaget.
Vel (η).
Τ6 πουγγί η τή ζωή!
Τό γιατί;

"Α,ν ή ψυχανάλυση πρόκειται νά συγκροτηθεί ώς επιστήμη τού

ασυνείδητου, άρμόζει νά ξεκινήσουμε από τό ότι τό ασυνείδητο
είναι δομημένο όπως μιά γλώσσα.
>Απ' αυτό συνήγαγα μιά τοπολογία πού σκοπός της είναι νά
.
εξηγήσει τή συγκρότηση τού ύποκειμένου.
Σ' αυτό συνέοη, ενα διάστημα πού ελπίζω νά είναι ξεπερασμέ­
νο, νά μού αντιτάξουν ότι, ετσι, δίνοντας τήν ύπεροχή στή δομή,
παραμελώ τήν τόσο παρούσα μέσα στήν εμπειρία μας δυναμική -
εφτασαν νά πούν πώς καταφέρνω καί ύπεκφεύγω'τή οεοαιωμένη
αρχή μέσα στή φροϋδική θεωρία, ότι ή δυναμική αυτή είναι, στήν
ουσία της , απ' ακρη σ' ακρη, σεξουαλική.
Έλπίζω πώς ή πορεία τού σεμιναρίου μου αυτής τής χρονιάς,
καί ακριοέστερα τό σημείο όπου κορυφώθηκε τήν τελευταία φο­
ρά, σάς δείχνει ότι ή δυναμική αυτή κάθε αλλο παρά χάνει.

Ύπενθυμίζω, 'ώστε όσοι απουσίαζαν από τήν τελευταία συ­

νάντηση νά τό μάθουν, ότι πρόσθεσα σ' αυτή τή δυναμική ενα
τελείως καινούργιο στοιχείο, πού θά δούμε πώς θά τό χρησιμο-
, , ,
ποιησω στη συνεχεια.
Τόνισα πρώτα τήν κατανομή πού συνιστώ αντιθέτοντας, σέ
σχέση μέ τήν είσοδο τού ασυνείδητου, τά δύο πεδία, τού ύποκει­
μένου, καί τού" Αλλου. ·0 "Αλλος εί~αι δ τόπος όπου ορίσκεται
ή άλυσίδα , τού σημαίνοντος, πού προστάζει καθετί πού θά μπο-

Scanned by CamScanner
261)
r ΑΛΛοΤΡIΩΣΗ
2ό1

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο ιι f/ , ,- ν,'

, - παραμυθιού τού Δαφνι και της ΛΙ.οης.
να ιχα του , ~ δ"
ρέσει
- ζ
νά ένεστωποιηθεί
-,
από τό ύποκείιιενο
t "
είναι το' πεδ'ιο αυτ
,
- ρο. τ η
' ,(ριά γυ
_
.
οασταινει
, ο"τι ύπάοχει ενα υστατο;τε ιο, το πε-
, ~ " , '
του ωντανου στοιχειου δπου τό ύποκείμενο πρέπει ν" ου 'ο μύθΟ; μας πα~ _ '. λη'ρωση~ πού, στο κατω-κατω, τους
στεί Καί εΙ . ' " ,,- _ α εμφανι_ _ j: ουαι.ικης εκΠ , ~ , ~'
. ~, πα. απο τη μερια αυτου του ζωντανΟύ στοιχείου _ δίο της σε." . ' θώο" δέν του; ζερει. . '
προοριι"ομενου γιά τήν ύποκειμενικότητα εκδη) ώνετα' : Του δ όμου; του ο ?- "' , μεοική παοόρμηση, τόν προσανατολιζει
, , , ' , ι ουσια
ΡΤό δτι 11 παρo~μη~ , η κ~η' παοό-ρμηση είναι δ αντιπρόσωπο;
στικα η παρορμηm1. -
, .. μονο η μερι. . ~ ~.. 1
,Δεδομένου δη κάθε παρόρμηση είναι, από τη' φύση ~ σ' αυτους, οτι
, ψυχισμο των
. - συνεπειών τής σεςουαί,ικοτητας , ειναι
, , .
ρορ . ' " ". τη~, πα-
.f!ηση , μερικη: καμια παρορμηση δεν εκπροσωπεί - αυτό πού ό ιιέσα στον . ., ,.. υ-Λ ικο'τητα παοασταίνεται μεσα στον ψυχι-
' . - ' τι η σεςΟ αΛ • ~" ω
Φρουντ Ε."ικαλειται γιά μιά στιγμη' '(ιά ν' άναοω111θεί μη' πω'::!~ ε l ...
" .
011μαδι του ο. _ , οκειμένου ;του συναγεται α.,ο κατι ,-
11' " " ... ,,' ' OXEffi1 του υπ . ~,' θ'
ναι η αγαπ_η που την πραγματοποιεί - τήν όλότητα τής Sexual- σμο α.ι-ΤΟ μιαν ' , ~ oυα), ικότητα. Ή σεζουαλικοτητα εΓ.ι.α ι-
, ' . ν ιδια τη σεζ' . " ,. " δ.
st~eb~ng , 11~ς σεξoυ~λι:ής τάσης, στό μέτρο πού θά μπορούσαμε 1.0 απΟ τη , - , ποκειμένου από μια οδο που ειναι η ο ος
στα ται στό πεδιο του υ , .
ν~ ~ ?υλλ:ιοουμε ως, ενεστωποιούσα στόν ψυχισμό , άν εμπαινε
σ α~τoν , 111 λ~ιτoυ,ργ,ια τής, For~pfla,nz~ng , τής άναπαραγωγής. Τ1;ς Ε)λειψη,ς. ' δ - καλύπτονται. Ή υιά ύπάγεται στό ΚΕ'-'tρικό
. Τη λειτουργια αυτη , ποιος δεν θα την παραδεχότανε στό οιο­ Δύο ελλειψεις ε ω.' , . , . . ' -_ '" _
, α' πο' τό όποίο στοεφεται η διαλεκτιχη τη." υ.ευση."
λογικό επίπεδο ; Αυτό πού ίσχυρίζομαι , σύμφωνα μέ τόν Φοόυ\'Τ ' λ'ττωμαγυο ω , ~ - , ., "
ε c: , ε~νoυ στό ιδιο του τό είναι μεσα στη σχεση προς τον
πού τό μαρτυράει μ' δλους τούς τρόπους , είναι δη δέν έκπρoσω~ του υποκειμ
ν , , _
" . '):
πο' τό γεγονόι:: δτι το υ;τοκειμΕ'-'Ο ε."αρταται (l.;'O το
'
- '"
πείτφ σάν τέτοια μέσα στόν ψυχισμό. Μέσα στόν ψυχισμό δέν Α ' ,ον α, -; "δ' - νΑ,
_ . ' ο" τι τό ffi1uαίνον ειναι καταοχην στο πε ιο του ftf.-
ύπάρχει τίποτα άπό τό όποίο νά μπορεί τό ύποκείμενο νά τοπο­ σημαινο" και . ~ " . ν"

θετηθεί ώς όν άρσενικού η όν θηλυκού. λου.

'
Α '
υτη η
, ε
ν ,λε ιψη ερχεται
, καί
. επαναλαιι6ανει
,. " την ωJ.η
' ε,,,,ει-
ψη πού είναι ή πραγμαΤΙΚ11 , πρoηγoυμ~νη, ~λλε~ψη, πo~ τ?ποθε-
Τό ύποκείμενο δέν τοποθετεί, στόν ψυχισμό του , παρά ίσοδύ­
τείται ση1ν ελευ ση τού ζώντος, δηλ_αδη ~l , σες~υ~,ι~~ αν~,α­
να μα - ενεργητικότητα καί παθητικότητα , πού δέν τήν άντιπρο­
οαγωγ 11, Ή πραγ μαΤΙΚ11 ελλειψη, είναι αυτο ;του το ι"ων χανει,
σωπεύουν πέρα γιά πέρα. Ό Φρόυντ προσθέτεί μάλιστα σ' αυτό
την είρωνεία νά ύπογραμμίσει δη αυτή ή άντιπροσώπευση δέν
~πό 111 μερί δ α τόυ ώς ζώντος, μέ ~ό νά αναπαράΥεται ~ό ~ν
σεξουαλΙΚ11 όδό. Ή ελλ ε ιψη αύηΙ είναι πραγματικη γιατι αναφε­
είναι ούτε τόσο καταναγκαστική ούτε καί τόσο πλήρης δσο λένε­
durchgreifend und ausschliesslich - ή πολικότητα τού είναι τού
ρεται σέ κάτι τό πραγματικό, πού είναι τούτο, δτι τό ζών, όντας
αρσενικού καί τού θηλυκού δέν εκπροσωπείται παρά άπό 111ν
ύποκείμενο στό σέξ , ορέθηκε κάτω από 111ν απειλή τού ατομικού
πολικότητα τής ενεργητικότητας , πού εκδηλώνεται διαμέσου τών θανάτου.
Triebe , καί της παθητικότητας , πού δέν είναι παθητικότητα πα­ Τ11ν επιζJ1τηm1 τού συμπληρώματος, δ μύθος τού' Αριστοφάνη
ρά ώς πρός τά εξω, gegel1 die iίusserell Reize. μάς η1ν απεικονίζει μέ τρόπο περιπαθt1 καί πλάνο , λέγοντας πώς
Μόνο αύτή ή διαίρεση - έδώ τελείωσα τήν τελευταία φορά - είναι ό • Αλλος , πώς είναι τό σεξουαλικό του iiμισυ, πού τό ζών
κάνει αναγκαίο αύτό πού ηρθε στό φώς καταρχήν άπό την άνα­ Ψά:<νει μέσα στήν αγάπη . Σ ' αυ111 τή μυθΙΚΤ1 παράσταffi1 τού μυ­
λυτική εμπειρία, δη οί δρόμοι έκείνου πού πρέπει νά κάνουμε σ;ηριου ηϊς αγάπης ,
1'1 αναλυτικtι εμπειρία ύποκαθιστά ηΊν ανα­
σάν άνδρας η σάν γυναίκα είναι εντελώς εγκαταλειμμένοι στό ζητηση από τό ύποκείμενο, όχι τού σεξουαλικού του συμπληρώ­
δράμα, στό σενάριο, πού τοποθετείται στό πεδίο τού •Αλλου - μα:ος α~λά τού γιά πάντα χαμένου κομματιού τού έαυτού του,
πράγμα πού είναι καθαρά δ ΟΙδίποδας. ~o~ .~υνι:πα~αι στό γεγονός δτι δέν είναι παρά ενα ζών μέ σέξ
Τό τόνισα τήν τελευταία φορά , λέγοντάς σας πώς αύτό πού τό .αι οη δεν είναι πιά αθάνατο
ανθρώπινο ύποκείμενο πρέπει νά κάνει, σάν άνδρας η σάν γυναί­
κα, πρέπει πάντα νά τό μάθει όλότελα από τόν Άλλον. Άνέφε-
_Έτσι, καταλα6αίνετε δτι - Ύιά τόν ίδιο λόγο πού τό εμφυλο
ζων δδηγείται
. στ' ξ λ' " , , " -
η σε ουα ικη του πραγματωση απο την. π"ανη

Scanned by CamScanner
262 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι χεΜIΝι\I'lο ιι 263
ιι Αι1ΑΟΤrlΩΣΙΙ

ι) παρόρμηmι 1) μεΡΙΚΙ1 π,αρι~ρμψnι, εΙναι δασικά παρόρμηση θ _ , λ - 11 δχι στήν ευεξία τού ύποκειμένου . Δέν γίνεται κανείς
νάτου, καί αντιπροσωπεύει αυτή 1) ίδια τό κομμάτι τού θανάτ~ άν ωφε ε~ ς έπΈιδή τ6 αντικείμενο δέν είναι κατάλληλο γιά . τή
μέσα στό εμφυλο ζιi:ιν ., υ μα~oχισ~ητoυ. Δέν είναι έπειδή δ πατέρας της τήν απογοητεύει
στοχευση
" - Φ ρουντ,
' • λ 6 δ λ' λ '
Προκαλισντας, ίσως γιά πρώτη φορά στήν Ιστορία, τόν μύθο ρή αρρωστη του η εγ μενη μοφυ οφι η, γι-

μέ τό τόσο μεγάλο κύρος πού ανέφερα, δπως τόν αποδίδει δ
Πλάτων στόν 'Αριστοφάνη, ε6αλα τήν τελευταία φορά στή θέση
του τόν μύθο τόν φτιαγμένο γιά νά ένσαρκώνει τό έλλείπον κομ­
μάτι , καί τόν ονόμασα μύθο τού πετάλιου .
Έχει αύ111 111ν καινούργια σπουδαιότητα νά δείχνει τή λίμπιν­
το όχι σάν πεδίο δυνάμεων, αλλά σάν όργανο.
Ή λίμπιντο είναι τό απαραίτητο όργανο γιά τήν κατανόηση
τής φύσης τής παρόρμησης. Αυτό τό όργανο εΙναι μή_
πραγματικό. Μή-πραγματικό δέν σημαίνει διόλου φανταστικό.
Τό μή-πραγματικό δρίζεται από τό δτι αρθρώνεται μέ τό πραγ­
ματικό μ' έναν τρόπο πού μάς διαφεύγει , καί αυτό ακριδώς
απαιτεί ή παράστασή του νά είναι μυθική, δπως τήν κάνουμε.
, Αλλά τό νά είναι μή-πραγματικό, δέν έμποδίζει ενα όργανο νά
παίρνει ύλική μορφή.
Σάς δίνω αμέσως τήν ύλοποίησή του. Μιά από τίς πιό αρχαίες
μορφές πού παίρνει, στό σώμα, αυτό τό μή-πραγματικό όργανο ,
είναι τό τατουάζ, δ σκαριφισμός. Ή χαρακιά εχει ακριδώς τή
λειτουργία νά είναι γιά τόν "Αλλον , νά τοποθετεί έδώ τό ύποκεί­
μενο , σημειώνοντας τή θέση του στό πεδίο των σχέσεων τής δμά­
δας , ανάμεσα στόν καθένα καί σέ δλους τούς αλλους. Καί , ταυ­
τόχρονα, εχει μέ τρόπο εκδηλο μιά λειτουργία έρωτική, πού δλοι
όσοι πλησίασαν τήν πραγματικότητά της τήν αντιλή φ θηκαν .
-Εδειξα ακόμη δτι, μέσα στή δασική σχέση τής παρόρμησης,
είναι cl.ι-ταραίτητη ή κίνηση από τήν όποία τό δέλος πού φεύγει
πρός τόν στόχο έκπληρώνει τή λειτουργία του μόνο αν πραγματι­
κά πηγάζει απ' αυτή γιά νά ξαναγυρίσει έπάνω στό ύποκείμενο.
Ό διεστραμμένος, μ' αυτή τήν εννοια, είναι αυτός πού, μέ δρα­
χυκύκλωμα , πιό αμεσα από κάθε αλλον, πετυχαίνει τόν στόχο
του, έντάσσοντας δσο γίνεται δαθύτερα τή λειτουργία του ώς
ύποκείμενο στήν ϋπαρξή του ώς έπιθυμία . Ή αναστροφή τής πα­
ρόρμησης είναι έδιί) κάτι τελείως διαφορετικό από τήν αλλαγή
αμφισημίας πού κάνει τό αντικείμενο νά περνάει από τό πεδίο
τού μίσους στό πεδίο τής αγάπης καΙ αντίστροφα, ανάλογα μέ τό
που η δμΙΚοφυλόφιλη _ θά μπορούσε νά είχε πάρει έναν έραστή.
νεται μ " , δ λ ,- ,
κάθε φορ ι'..ι πού 6 ρ ισκο μ <Ί;σ τε μ,εΗσαδστλην
ζ
ια, εκ:ικη τη,ς παρορμξη-
"λλο πράγμα προ στα ει . ια εκτικη της παρορμησης ε-
σης" ζα 6ασικά απ' αυτό πού ανήκει στήν τάξη τής άγάπης, δπως
χωρι ει " , λ' -, ,
, ' αυτό πού ειναι για το κα ο του υποκειμενου.
κι απ , ., ,ξ - ,
Γι ' αυτό θέλω νά τονισ<? σημε~α τις πρα, εις τ~ς πραγμ~τω?TJς
τού ύποκειμένου μέσα στη σημαινουσα έξαρτηση του στον τοπο
τού" Αλλου .
2
Τό πάν αναδύεται από τή δομή τού σημαίνοντος. Ή δομή αύτή
θεμελιώνεται απ' αυτό πού καταρχήν ονόμασα λειτουργία τής το­
μής, καί πού τισρα, στήν ανάπτυξη τής όμιλίας μου, διαρθρώνε­
ται σάν τοπολογική λειτουργία τού χείλους.
'Η σχέση τού ύποκειμένου πρός τόν "Αλλο γεννιέται δλόκληρη
μέσα σέ μιά διαδικασία χασματική. Χωρίς αυτό , δλα θά μπορού­
σαν νά ήταν έδώ. ΟΙ σχέσεις ανάμεσα στά όντα μέσα aτό πραγ­
ματικό , μέχρι κι έσάς πού εισαστε έδώ, στά έμψυχα όντα, θά
μπορούσαν νά γ εννιούνται σάν σχέσεις αντιστρόφως αμοιΟαϊες.
Αυτό προσπαθεί νά καταφέρει ή ψυχολογία καί μιά όλόκληρη
κοινωνιολογ ία, καί μπορεί νά τό πετύχει δταν δέν πρόκειται πα­
ρά γιά τόν ζωικό τομέα , γιατί ή Ιίλωση τού φανταστικού άρκε~ νά
προκαλέσει κάθε είδους συμπεριφορά τού ζώντος. Ή ψυχαναλυ­
ση μάς ύπ ενθυμίζει δτι ή ανθρώπινη ψυχολογία ανήκει σέ μιάν
αλλη διάσταση.
Γιά νά διατηρηθεί ή διάσταση αυτή , ή φιλοσοφΙΚ11 δδός θά αρ~
κούσε, αποδείχτηκε δμως ανεπαρκής, έλλείψει ένός ίκανοποιητι­
κού όρισμού τού ασυνείδητου . 'Η ψυχανάλυση λοιπόν μας ύπεν­
θυμίζει δη τά γεγονότα τής ανθρώπινης ψυχολογίας είναι Cιδι~­
νόητα δίχως τή λειτουργία τού ύποκειμένου πού όρίζεται ως
αποτέλεσμα τού σημαίνοντος. ,
Έδώ, οί πορείες πρέπει δέδαια νά αρθρωθούν σάν κυκλικες

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ Λ/IΚΑΝ ! ΣΕΜΙΝΑ/'/Ο 1/
264
άνιίμεσα στό ί,ποκείμενο καί στόν •Αλλο - άπό τό ύποκείμενο
πού καλείται πρός τόν •Αλλον, στό ύποκείμενο εκείνου πού εΖδε
αύτό τό ιδιο νά εμφανίζεται ση) πεδίο τού 'Άλλου, τού 'Άλλου
πού ξαναγυρίζει εκεΙ Ή διαδικασία αύτή είναι κυκλική, άλλά
άπό τή φύση της, δίχως άμοι6αιότητα. Μέ τό νά είναι κυκλική,
είναι άσύμμετρη.
Αίσθάνεσθε βέβαια στι σήμερα σάς ξαναφέρνω στήν π ερ ιοχή
μιάς λογικιϊς πού ελπίζω νά σάς τονίσω τήν κεφαλαιό>δη σημασία
της.
'Όλο τό διφορούμενο τού σημείου έγκειται στό στι άντιπροσω­
πεύει κάτι γιά κάποιον. Αύτός ό κάποιος μπορεί νά είναι πολλά
πράγματα, μπορεί νά είναι τό σύμπαν όλόκληρο, άφού μάς μα­
θαί\'ουν εδώ καί λίγο καιρό, στι ή πληροφορία κυκλοφορεί μέσα
του, στό άρνητικό τής εντροπίας. Κάθε κόμβος σπου συγκεντρό>­
νονται σημεία , εφόσον αύτά άντιπροσωπεύουν κάτι, μπορεί νά
θεωρηθεί ώς ενας κάποιος. Άντίθετα, πρέπει νά τονίσουμε, δτι
ενα σημαίνον είναι αύτό πού άντιπροσωπεύει ενα ύποκείμενο γιά
..
ενα ωJ ο σημαίνον.
Τό σημαίνον παραγόμενο στό πεδίο τού V Αλλου κάνει νά άνα­
δύεται τό ύποκείμενο τής σημειοδότησής του. Άλλά δέν λειτουρ­
γεί ό>ς σημαίνον παρά περιορίζοντας τό ύποκείμενο σέ ένσταση,
στό νά μήν είναι παρά ενα σημαίνον πετρώνοντάς το μέ τήν ιδια
κίνηση πού τό καλεί νά λειτουργήσει, νά μιλήσει, ώς ύποκείμενο.
Έδ<ί> άκριβ<ίJς βρίσκεται ό χρονικός παλμός δπου δημιουργείται
τό χαρακτηριστικό τής άναχόJρησης τού άσυνείδητου σάν τέτοιου
- τό κλείσιμο.
υΕνας άναλυτής τό κατάλαβε, σ' ενα άλλο επίπεδο, καί προσ­
πάθησε νά τό ση μειοδοτήσει μ' εναν δρο πού ήταν καινούργιος,
καί πού άπό τότε δέν τόν εκμεταλλεύτηκε κανείς στό πεδίο τής
άνάλυσης: ή άφάνισις, ή εξαφάνιση. Ό Jones, πού τόν εφεύρε,
τόν πήρε γιά κάτι άρκετά παράλογο, γιά τόν φό60 νά δεί κανείς
νά εξαφανίζεται ή επιθυμία. 'Ωστόσο, ή άφάνισις πρέπει νά το­
:τοθετηθεί μ' ενα τρόπο ριζικότερο, στό επίπεδο σπου τό ύποκεί­
μενο εκδηλόJνεται μέσα στή\' κίνηση έκείνη τής εξαφάνισης, πού
τή χαρακτήρισα ληθική. Μ' εναν αλλο τρόπο άκόμη, τήν κίνηση
αύτή τήν ονόμασα τό fading τού ύποκειμένου.
Θά έπιμείνω ενα λεπτό, γιά νά σάς κάνω νά αίσθανθείτε ό>ς
Ι{ ΛΛΛΟΤI'fΩΣΙ{ 265
ιό σημείο είναι πάντοτε δυνατό νά δρίσκουμε ακοη μέσα στ '
πο " η
J.' (' -
υγκεκριμένη έμπειρια, και ακομη κα μεσα στήν παρατη'ρηση
σ " , , ' ελ' , f:' •
'πό τόν δρο οτι αυτο το ατηριο την κατευ }υνει, καί αίοει τί.,..
Uυcρλό>σεις της. Θά σάς τό δείξω μ' ενα παράδειγμα. • .,
τ " \- '
Τό πιαζετικο σφαr. . μα
:ι..
για υσους
θά'
πιστευαν ;τώς ;τοόκειται
γιά κάποιον νεολΟΎ,ισμό ύ~oγραμμ~ζ~ στι πρόκε,ιτα.ι γιά 'τόν κύ­
ριο Πιαζέ - είναι ενα OfPαlfa π~υ εΎ:ειται σ~ν εννοια αύτού
πού ονομάζεται έΥωκεντρικη όμιλια του παιδιου, καί πού όρίζε­
ται σάν · τό στάδιο σπου λείπει τάχα εκείνο πού ή ω..πεια αύτή
ψυχολογία ονομάζει άμοιβαιότητα. Ή άμοιοαιότητα Cι.ίέχει πο­
λύ άπό τόν όρίζοντα εκείνου πού μάς ά,ίταιτείται αύτή τή στιγμή,
καί ή έννοια τής εγωκεντρικής όμιλίας άποτελεί παρανόηση. Τό
παιδί, μέσα σ' αύτή τήν περίφημη όμιλία , πού μ.."tορεί κανείς νά
μαγνητοφωνήσει, δέν μιλά γιά τόν έαυτό του, δπως λένε.
Άναμφίβ ολα, δέν άπευθύνεται στόν άλλον, άν μεταχειριστούμε
εδώ τή θεωρητική κατανομή πού μάς συνάγουν μερικοί Cι.'tό τή
λειτουργία τού έΥώ καί τού έσύ. 'Αλλά πρέπει νά ύπάρχουν καί
άλλα εκεί - τήν ωρα πού είναι εκεί, τά μικρά, δλα μαζί καί επιδί­
δονται, παραδείγματος χάρη, σέ μικρά παιχνίδια (J".(ηματισμων,
σπω ς αύτά πού τούς δίνουν σέ όρισμένες μεθόδους λεγόμενες
ενεργητικής άγωγής, τότε είναι πού μιλάνε - δέν άπευθύνο"ται
στόν τάδε η ατό ν δείνα, μιλάνε δήθεν στόν άέρα .
Αύτή ή εγωκεντρική άγόρευση, είναι ενα ό νοών νοήτω!
Θά ξαναβρούμε λοιπόν εδώ τή συγκρότηση τού ύποκειμένου
στό πεδίο τού Αλλου , σπως σάς τή δείχνει τό μικρό αύτό 6έλος
V
στόν πίνακα .• Αν τό συλλάβουμε στή γέννησή του στό πεδίο τού
•Αλλου, τό χαρακτηριστικό τού ύποκειμένου τού άσυνείδητου ε[­
ναι νά βρίσκεται, κάτω άπό τό σημαίνον πού άναπτύσσει τά δί­
κτυα του, τίς άλυσίδες του καί τήν ίστορία του, σέ μιά θέση
άπροαδιόριατη .
Περισσότερα άπό ενα στοιχεία τού ονείρου, σχεδόν δλα, μιίΟ­
Ρ?ύν νά είναι τό σημείο σπου θά τό τοποθετήσουμε πbικιλότροπα
μ~σα ατήν έρμηνεία. 'Όταν πιστεύει κανείς δη μ.ίορούμε νά τό
κανουμε νά πεί σ,ΤΙ θέλουμε, θά πεί πώς δέν εχει καταλά6ει τί­
ΠO"~α - πρέπει νά πώ δέβαια στι οί ψυχαναλυτές δέν εξηΥούνται
κ?ι ,πολύ καλά πάνω σ' αύτό τό ζήτημα. 'Η έρμηνεία δεν εΙν?ι
ευλυγιστη σέ κάθε νόη~ία . Δέν δείχνει παρά μιά μόνη άκολουθια
Scanned by CamScanner
266 ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
σημαινόντων. Άλλά τό ύποκείμ,ενο .μπορεί πράγματι νά κατέχει
διάφορες θέσεις, άνάλογα μέ τ6 αν τό ' βάζουμε κάτω άπό τό ενα
li τό άλλο άπ' αυτά τά σημαίνοντα,
Κι ερχομαι τώρα στίς δύο πράξεις πού προτίθεμαι σήμερα νά
διαρθρώσω μέσα σπΊ σχέση τού ύποκειμένου πρός τόν •Αλλον .
3 έχουμε πολ,λα παρ~δειγματα, o~ως οι ~ηθεν ά:-τινομιες ,τής λογι­
Διαδικασία χείλους, διαδικασία κυκλική, ή προκείμενη σχέση,
πρέπει νά <Tt11ριχτεί σ' αυτόν τόν μικρό ρόμ60 πού χρησιμοποιώ
σάν αλγόριθμο στό γράφημά μου, ακρι6ώς, έπειδιΊ εΙναι ανάγκη
νά ενσωματιi:ιθεί σέ μερικά από τά τελικά προϊόντα αυτής τής
διαλεκτικής. , σικά τό ίδιο σημαίνον μ' εκε,ίνο μέ'τό όποίο δηλώνουμε τό άλλο,
Είναι άδύνατο νά μήν τόν ενσωματώσουμε, παραδείγματος χά­
ρη , στ11 φαντασίωmι την ίδια - είναι $ ο α [S μέ κάθετο , ρόμ60ς
μικρό α1 . Δέν είναι δυνατόν νά μήν τό ενσωματώσουμε επίσης σ'
αυτόν τόν ριζικό κόμ60 6που συνάπτονται τό αίτημα καί ή πα­
ρόρμηση, πού δηλώνει τό $ ο Ο [SIlt κάθετο , ρόμ60 ς, D=Αίτημα1,
καί πού θά μπορούσαμε νά ονομάσουμε ή κραυγ1].
•Ας σταθούμε σ' αυτόν τό μικρό ρόμ60, Είναι ενα χείλος, ενα
χείλος πού λειτουργεί. 'Αρκεί νά τό εφοδιάσουμε μέ μιά άνυσμα­
τική κατεύθυνση, εδώ πρός τήν αντίστροφη κατεύθυνση από
τούς δείκτες τού ρολογιού - αυτό ρυθμίζεται ετσι γιατί, τουλάχι­
στον στίς γραφές μας, δια6άζετε τά πράγματα από τ' αριστερά
πρό; τά δεξιά.
Προσοχή! Αυτά εΙναι στηρίγματα γιά t11 σκέψη σας, πού δέν
πάνε δίχω; τέχνασμα, αλλά δέν ύπάρχει τοπολογία πού νά μή
ζητά νά στηρίζεται άπό κάποιο τέχνασμα - είναι ακριοώς τ?
ά.'1:0τέλεσμα τού γεγονότος 6τι τό ύποκείμενο εξαρτάται από το
σημαίνον , μ' ωJ.α λόγια άπό μιά όρισμένη ανικανότητα τής σκέ­
ψης σας.
11 ΑΑΛΟΤΡ/ΩΣΙΙ 267
τό μικρό ν τού κάτω μισού τού ρόμβου, ας πούμε έδώ ότι εΙναι
τό veI (ειτε) π~ύ εχει_ συγκρoτ~θεί άπό ' τήν πρώτη πράξη όπου
θέλω μιά στΙΎμη νά. σας σται:ατησ,ω., _
Θά βρείτε ισως, αλλωστε, οτι αυτα έδω εΙναι πράγματα άρκετά
κουτά . 'Η λογική δμως, είναι πάντοτε λιγάκι .•Αν δέν πάμε ώς τη
ρίζα τού ΚΟ,υτού, γκ~εμιζόμ~στε ά~ά~ητα μέσα ~ή 6λακεία,
κής, τού τυπου, ξερετε: δ καταλογος δλων των καταλοΥων πού
δέν περιλαμβάνεται μέσα σ' αυτούς, καί φτάνουμε σ' ενα άδιέξο­
δο πού φέρνει , δέν ξέρει κανείς γιατί, ίλιγγους στούς άσχολούμε­
νους μέ τή λογική. Ή λύση του εΙναι άλλωστε πολύ άπλή. Τό
σημαίνον μέ τό 'όποίο δηλώνουμε τό ίδιο σημαίνον, δέν είναι φυ­
είναι οφθαλμοφανές, Ή λέξη αχρηστος άπό τήν άποψη δτι ση_
μαίνειπώς li λέξη αχρηστος είναι αυτή ή ίδια μιά λέξη άχρηστος
δέν εΙναι li ίδια λέξη α.χρηστος κι άπό τη μιά μεριά κι άπό την
αλλη, Αυτό πρέπει νά μάς ενθαρρύνει νά διευκρινίσουμε αυτό τό
vel πού σάς παρουσιάζω.
Πρόκειται γιά τό veI τής πρώτης ουσιαστικής πράξης όπου θε­
μελιώνεται τό ύποκείμενο, Δέν είναι διόλου, μά τήν πίστη μου,
δίχως ενδιαφέρον νά τό άναπτύξω αυτό εδώ, μπροστά σ' ενα άρ­
κετά πλατύ ακροατήριο, αφού πρόκειται ακρι6ώς γιά την πράξη
πού μπορούμε νά ονομάσουμε άλλο τρ ίωση ,
Ή αλλοτρίωση αυτή, θεέ μου, δέν μπορούμε νά πούμε πώ,.. δέν
κυκλοψορεί στίς ~ιέρες μας, "ο,τι καί νά κάνει κανείς, ΈΙναι ~άν­
τα λιγακι παραπανω αλλοτριωμένος, είτε πρόκειται γιά τόν οίκο­
ν?μικό τ~μέα " εί~ε γιά τόν πολιτικό, τόν ψυχο-παθολογικό, τόν
αισθ~τ~κo, ~αι ου τω καθεξής. Δέν θά ήταν ίσως κακό νά 6λέπα­
με σ~ τι συνισταται ή ρίζα αυτής t1j; περίφημης αλλοτρίωσης .
• Μηπως σημαίνει αυτό, πού φαίνομαι ακρι6ώς νά ύποστηρίζω,
οτι δ~λαδή ;ό ύποκείμενο εΙναι καταδικασμένο νά μή 6λέπει τόν
εαυτο :ου vc:- αναδύεται ίπ ίπίιίο, παρά στό πεδίο τού'Αλλου; Θά
ιu:oρoυσε να εΙναι αυτό. νΕ λοιπόν! καθόλου-καθόλου-καθόλου.
δ Η α~λoτρίωση συνίσταται σ'αυτό τό vel πού - αν ή λέξη κατα-
ι~:σμενoς δέν, προκαλεί τίς αντιρρήσεις σας, τή χρησιμοποιώ
π~ ι,- ~αταδικαζει τό ύποκείμενο νά μήν εμφανίζεται παρά μέσα
ο αυτη τη' δια' " ,
ΙΡfοη που νομιζω. διατυπωσα αρκετά καθαρά
Scanned by CamScanner
 . , ~ λ' . υΚ. "" ι ~ Ι ·"\I ' ,'·. I/'Ι ι ιι /Ι . ι. U CΙ ΓΙΊΩ ~Ί'

_ ' " , .. " ~I \' ~ Α ς τι ΙI'IΙIΤ (11ι1lΨ Γ 11' ιιίl τό :ΊΟΙ" lIι~ ; ~IbIa~f (lrι, τ6 rl"nI τοί,
"\: .... , ' . " \'Τ 1;: \''', ,\\' i1 I,I l\' i",ι' τω \, ~ \~ "1 11\\' ,1 λ t'lψιι
, . ' \ 11.λλ '
' " ' \' \ ,ι :"( 't' \~ '11:' \ , \,:\\\ '\) ωΗInl\'\" " n:ω "ι" ι , 'Ι fμψ n\,( , " . I Κ I' ιll "011. ((('τι) ΠιΗ' 0ι'II1Κ ΓΤnι f\)1ιI κίιτω ιΊΠι1 τ6 \'όη\lιι, Δ ια -
1;11 • ι ' 'ι ~ \: ' 'ο- - ~ ,
~'ί " \ ' ,\ , " \i Η\ιΙ" : ': , .. , ,. . . , λ ·Υ ΙlΙ'Ι'Ι' τι', 1' 1\' 111, τll ";ΤΟΚΙ μΓν(l ι.,.(\ ιr(1\: ΙI,.OCΙΙ. μα ς ςrtrrυγrι,
Η ) , ~ I 1 \\ ·," ι, , \ 1'1 ,1 \'1' ,\ :'I :: ιΊ :\ ('" )' !Ηί Η Χ ,, 'ι'\' Χ ι':1\1 \ ',) ω ι- I ft'I ,ι \,\\ 111'<' μιl-\,Ι 1\11(1 - l'ιιrι HγN'μ Γ το νιΊημιι. κπί τ6 \, 1'>1\11((
1.:.
" ' Ιι',' " ι', "\\\ "ι\ Τι' ι \1\ '1-\'(' 1,,,1\' 1~ ι'
, • , '" λ \
1':1 ,' '
τι ; \1 r, Ι' ; ' ~lι"ΙΊ ; Τ\1\' ~" \~ Ι.'Π , ::,·,
.
Π ΙΙ\.Η'Ι κ ι,λ"(iI• ,ψ f,,Ο
..
(ΙΠ' ηίιτι\
,
τι) κομμι'
- ί
ιτι τοί, μ11 -νll1'IIι<I-
, 1.' \ τ",· ' \,'χ,,,,\' "Ι' ,'\, :::: ·ι'('Ι· ΙI" \,;, ,\ ω μ ί \'ψ,,,,ιι ril .; 1-χ:τ "ί­
,-\,:"( , _ ;ω ί, ι· ί"ιιι , κ llOcιΙlιl, ΙΙΙΙΤI) :1111' ου\,ιιπ(ι, 11"0("\ (TtI)\' Π\!< Ι Υμ (ι-
ι' ~ Ι;: '':\; ι\η) λ~ ~yι~,). , τι \':Ι Ι:\.'. ι'l Ι'\'Ι: , ~I ~ln::," ' XΤ I ,' ι' - :IΙ~~:' Ι) τι ~ ." ,~
ΤΙΙΗI1\ τ ι, ί, ί, ;τ ιlχl" ~μ i· \' Ι : '" τι, III~ "\'IΊ"~IΤO.~,
'Ι'Ί ' λ'
(ιrJ.n . ΟΥ ΙΙ!, f \'~~ τ ;,;
Ι
'ι ' "Χ ," - \ \' ~ι,\\I .<''\', ~ι-\' ,1 Ι'''' Ι'Χ Ι'Ι , ;' 1." ' ;',' 1 \ '1\ ~lιιλι' ::.\I\, (,i,11II C Ι\ι-'τ"ί, τ l) ι ' \'111 11 11 ΙΤΙΙ ;;. (\)τω; (t\'ιιl'ιι, rται !ΠΙ) :τr.\)ιο το υ Αλ-
,_
: "' ~ 'ι\..,
t " ~ι
. :\~ί,
:.... .. '1 ~- :.~'\ - \\λλ",:, TLIL\1 I'~ " ι, χ, ι"lιιιιω:ιι)ω
.. ~ ~ .... ....
~ ' . ί' !Η' Τι\, \,.'
'" 1 -
ι " .~ "L - . ' • ι .
λ I1l' . \'1'1 1~:t ιιI X II1 ., t'f1ll 11 Ι'\'ΙΙ μΙΎ ΙIλ\) JII(JO; ΤClΙ' ΠΓΟIΟI' Η) υ t'Ί:tιJ Τ1)\'
::ι \1\1 ι'\:\; η) ιl\ \\ Ι) ι\ :ω ΤΙ) \' ι'ιλλ l) 11:·(' 1ι, . "Κ Ι"ΙΙΗψ ω ιι ,' , ,ι Ι,'ιω 1,!~II II'ι'ι \'ωι\ ωί, ι·ί\,ιιι , Π ΙΗΊ 11 rδ,ιι 11 λrιHlI'ργίrι το ύ l1ηll(\(νl)"το;
,. "",Ί, Ει \ " ~ ί' " \~\ :ωί' ~,'\' ι'l"ιll ;ηιι)\ι" 'ν , λ ιll :Τ,\\' , ί,;ιι'tι,χ ι' Ι κ ι (·(χ l· ΙΗ'Ι\' ι'ι11 0Τ ι'λ n1!' (Ι ,
,\'\\ ,('ι τ ι', χn ί 'Υ'ι\ νι), μ'1 <)Li ; ;ι'Ι1 τ('ιηί :;'ιι" Ο ι\ '' (1; .1Ι;' ι'1 !Η\lιιΙ '; τ ί
:'1 ι" '':'1 '''''' '' ~::"':\ 'Ιι',' ηι ,
' ι! ~"'H 'iV,IX') λι'Υ l " '), :",λ ί, ΧιΗ)ιΗ!") Υ ΙΙ\ Τιl ψι\lΙί\ :ω,\ Ι" )' I' ι'ι' \11'
lΙ 'ι\ " ,;, \'Ι ι,ί"ι'φ" :Ι Ι'ι''''Χ ')' μίl '; Ι'μιll' " ,'ι'ι ;1-ΧΗIl'(;':Ι"'!~Ι' , τι',': (-μ ­
(\fJ..O ,\ I\I' Η1 ; rI) ; :1l'I'ιξ,l ~ :ωl' '\"'ΨI;;':I)I'!'I' ι1l" ' I" ' η\\1 'Ι , ''1\ "Ι) μι ~
",' ')" 1,\11' , :Ιιll;: ιιι λίψl' ~\tι", :I ~I"κ lη", YII\ 111'\" 11..11, l'ιλλι) Ι' ΙΙ'Ι\Ι .. \'1)
,' I." 'ι,,1 1'1"''μι' ~ ί' ι' ,,,' λλ ,,γ ι' ;:. Κ Ι \\λλ,\ \'1\ τι ; 1\1" ' 1"'11Ι\" \1,1,1', , Λν
\l i'I' I1 ι, ' Η\'Ιι\\' τι)\' κ l,κλ". "ι,τ,)\' ιΗΙ\ ,'ι,llιfl' ι' ι'ι. ί, ;I ι\I.,χ ι ',,1' π ι" ' Π
;'\\'Η χ ι" ίμΓ\,ΙΙ, κ ι (η' . μ ι)1\ ιl\ι)" ,ίλλl) . j'J\ I'l l'X'" '" ){" λ , :ιί·~' ,· ~· . - . ι·ιν
111 :1 1." ιIl1Ι\'I'\'μ l' !lίι~ ΚΙ\\'ι\\'" ~ κ ιι, Ί\ λλ ι'ι ι ι' ιιψl' ν: , ωτ , ι~ln:, '11 ,iλλΟf(lΙ'W<J1/
I,-" ' t,,i \"ι'1 ι,,,ι)κ ι\\ ' \' κ ιιί IITI, i,; ~I\" Ί\ν ί, ;ι ι'ιι,χ ι)\ '\" ~I ' I' ,ω." ι1\',Ι ­
κι Ι ' " ι\l,'" XIII) t , ,1I 1'111" ι fI,ί,; ~ί' ιl κί' κλ lll' ;:, \'ι'ι 1\\ 1 11 1 \' I" ' Η\(lιll'μl' ΛIΊ τι'1. \l ίl~ Τ ι) 1'1)111, 1-χ I' Ι μιι'ι τ cλ l· ίω ς {ιμωη οl'\τπιιγlll)' ,'ι ;το ί'
111'\, (1)1 1\1 ιιι , 11' lιί1 ΤΙ" ΤΙ)" J1I'\.' Ι Ι1{,ωι, . 1'1\ μ Ι', ~1 )\λ ιωl,'ωιl ~'!Ιι'. τ (,,' ~ IΙΙ' Ι\'I' ί'J1 Ι' ι!Ι) ι)λ ι κι\ ι'ιΠιtι'lnl) ι'ηTlI - ίΗ(ιν Οι'ι αϊι ς: τΩ !'χω lιι·ϊ , IIfI
,ψιll l,ι'1 Ι"" ; . ~I<ν ΙΙ ι'ι ί, ιι ι\ (ιχίιΙ'\, μ ί' ,1ΙΙ ιlΙ 1', Ι)l" ' I" \'Η\(I'Ι Jl" It l'" μι\\' II\' ()I'ί rι' (\ τι ι,ί"ιιι 1f ~"ΨIt\' t~ . μ ι'lνι, π(lί, I'Ι"fιL fνα ΠΙ\()(I'ιιν ές: ποί, Μ\,
ί!χ ιι " Ι'Ι \' ΙΙ Κ ' ( ΙΙΙ""ΙΙ , Z l)1li) Ο\'Υ\,Ι'ΨΙ, 1'1' Ι\Ι\ΤΙ\ )\ ιιί, μ 1\ ΙΙΙΙΙ'ί \' ι'ι ,1': l ί ν~' ­ Τι) I iλl-J1ιI1'11I', Ί Ι l'ιλλΙΙΤΙ' ( ΙΙΗ1Ι\ !'χη οl'!ν 11\" 'rnt'lII τι) ΙΊτι ί} 1:1.'1''11'[((
\ίll [ ,"ιί, :\ 111 ',1, Κ Ι" "ι'ι 11 .-1; τι\ (' JH,' tll'!'i ~III . ι\ λλ ,'ι 1'\ χ ι'" , ,,, Yll' ,' ιι "',Ι ~ ΜΙ' λί' ι' l ~ιl\λ(\l, η'll' τ l' λ,' I'ΤΙΙΙΙΙ τη ; Ηξ11 II r τι) \'ι'! ιιι'ι ς nn(III,'1{"t'I τί ς
1'ι, ίl<1 111 ' ·1' κ lltιι).ω) πι' ι τι nl1TI) ιι) \'\'1 ιωί' Οι'ι 11 L'ιll) JΤ Ιttlι'l"'" νl\ Ι\(Ι ~ ΙI)IΙ I1 ' lιΙι'ιιιη'IIIι' ι ~ fι1Ι' ~ΙIιΙ'l'Ιll) δηοl) nOI.)I·i' EHl( ι) ΨΙΟΧΙΙJμl)ς πού
,'1II\ΙΙ ':ΙI; ,," ιΙ 1I 1111,1,1"''1'1\\ \J{'I, ί'1\ΙHlΗIl'Ι ζ l' τl\Ι ΙΤΙΙΙIι'I Ι\Η ΙΙ Η" λιlγιχl" !'χω , !,,' Ι' ΙΤι'ΙIΙI1'I'ι I'1t ~, 'Ι Ι ()1) \, fΙHIιt «\,τι'ι ",{'ν ι· Ι,,<ιι πηρCι τό ΠΡιΙ()Ι,
1 1Ι!(ιIΙ 1'1 ΗΙ ; 1IΙI\' { "lΙlΙl1l . · , " μω , Ι Ι 1'1.'1111""(" ΜΙ' I'ιΠtI(ϊλtπι-ι ΤΙ\'1ι) οτι\ \,') 1\11(( δοο στι'ι 1'1\ ι\νπ­
Τ, '.:1 t ;l; 1·, ί.ι.IIIΙ'ΙΙΙl\l1l ~ ι\IΙ ζι' ιιιι 1'11\ ι\ 1'11\ i'" I λ I'Y I') 1((11' Il( I()III - γl'ιΥn Τι\ 01I1ΙΙ(Ι"ι\\'τn ΙΗΙ\ 11"1 -\'1'1 111 11\ το \Ι ς, γιι'ι νι'ι luτσΡEo,)l,με ~τσι
IIIt I·C TII ~ Ι ξll l.,lιί ,\'ICΙΙ 1'1 11(' τι', ίΊτι "JII't l'XI'1 μl\ ιι1 111 1'' 11I, ,'ί·\'ΙΙHl,'1 I'\'Ι~' ν,'ι ξ(~\'n6ι'(\ί'I,Ι' τl'ι IΙ'ΡΙ\(ΙΙ'1 ΙΟ ι'Ι ζονω τι, ς ι λ,ις ~I("\ylllyil,> τοί' \)πσ­
ι"οιχ ' ί ι) :lΙΙ ί, 111" '1ί\"ΙΥ ΠIΙΙ ίΊ Iι , ('ιί\ ΙIΙΙΙ 111 rl" ι, ί"t\Ι ίl 1, 111..111''1 1\(\\' κ r ιμ Ι' νιlι"
, .. " , ,,
γ( \,I ' I,IΙ, ΓΊ.ΙΊ )' ΙΙΙ ,""' ll1Ι"l'1 1\' 11 ΙΙΙΙΤ'- Τ· ΙΙ 1'/( IιI ' τι' ιιι ΙΙ
, .. λ λ " , Ί Ι . ~)\' Ι -
,
,,_n-~ 1Ι' (tl'lικιιλιi, οχ !'Τ ΙΚ Ι'Ι 11' ιιί,τι', ,,' hνnφ~ t'Οcίη' 11· tχ rίνο lτιιύ Ω
" oyil l'ι ν ι Ι νιιι 1.11111 (11' Ι 1'11;) 111 1(ιIΊ 1\1 \'ι'ι ςl l.)ι' ι κιι νl' Ι ~ ι"11' 1' 1'\' Ι Η' Ι νι ι ~lIωφ ') ς 1'1111 Ι . ~~' I:lίι'l.' . lιτ ι'! ~\'\'{''''~Iω τού Η,I(IΙICν:ll, ηιιι)(lκ{ιμlιΗ'
Κ ΙΙ ( 111'lιιι Ι ΙΙ"lι ά:ιll, ΤΗ , ,Ι Ι'l"I, "ψοι
' '! ·Ι {ι ι(ι,
~ ' λ ιι 11)\111\)1111111
' ~ , 11Ι' Ι'Ι:':> ΙΙΙΙ" (\' (-
, ψ(II.)I~ I'l ζιll'τιις Τ( ~ O Ι(1\' I C 1111\1, Θι'ι ~ι' ίτc \JΤI~\' JtIIl'rIl61,ol\ τull ότι
~ 1: T\lI , ΙΙΠ\ιlιιινωνι' I1Ί ιiκ'l"i'1 Tl)f, Ι ιο"ι'ικ ΙΧHl\l , Ι'ιχl 1'ιπlι)~ II'lIltf'i't~I' ΙΗΙ\ (1\1'

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Il'/~ MINAII/() ιι
ζήτηση. μtoα ottl σημΓωδστικlΊ της Ι'ξ{ι(>τηοη, {l λΜ {ΙΚΙΗ()ιϊ)ς μ έσα
οτόν άναλλοίωτο κηί ~1" '1I1ΤO χlιιιlικηΊvα της όις άλυσ(δας σημαι­
"όντων .
Δ έν Οά κητι'ι φc(lν ι: xnvr(t; " (1 τονΙσ ε ι άρκετά τή σπουδαιότητα
ίν6ς π(l(ιγματο ς δπως αιι τό πού σάς περιέγραψα τώρα έΜι . Αύτό
τι'! iιλλΟΤ(lIlI)Τικό ι) ο {." ΕΙνω οlω.ου μιά αύθαίρετη έπινόηση, καί,
ο;τω ς λΙ:νΓ. μιά ι'ι:τοψη . Βρίσκεται μ έσα στό σημειωτικό σύστημα.
ι\ υτ ό τό ιί ύπάQΊrl. ΕΙναι τόσο πολύ μ έσα στό σημειωτικό σύ ­
στημα. :το,., Ο ι'ι ά ρμοζ ε έπίσης. όταν κάν ε ι κανείς γλωσσολογία,
ν ό τό ξrχω ρ ί ζrl . ect σάς δώσω ιΊμ έσως ενα παράδειγμα .
Τό .ί Ο I ')'γί ιϊ Τιί ζωιί! Άν οιαλ έξω τό πουγγί, χάνω καί τά δύο.
Ί\ν όlcιλί:ξω τη ζωή, ϊ:χω τή ζωή δίχως τό πουγγί, δηλαδή μιά
ζ Ιl l1i κ οl.ο6ω μένη . Βλέπω πιJις έγινα άρκ ετά κατανοητός.
Στ ό" Χ έγκελ 6 ρήκα εύλογα τή δικαίωση αύτή ς τής όνομασίας
το ύ <ί!J.οτριωτικού η . Γιά τί πρόκειται κατ' αύτόν; •Ας κάνουμε
ο Ικο" ο μία στίς π ε ριγραφές μ α ς, πρόκειται γιά ηΊ γέννηση τής
:τριίι τη ; (ύJ.οτρίωση ς . έκείνης άπ'Οπου δ ανθρωπος μπ α ίνει στόν
δρ ό μο τής σκ λα δ ιάς . Τήν έλ ευ Οερία η τή ζωή! •Α ν διαλ έξ ε ι τήν
IJ. cυ O ιρία , χράτς! χάνει καί τά δύο άμέσως - αν διαλέξ ε ι τή ζωή,
[χ α τή ζωή ιΊκρωτηριασμένη άπό ελευθερία .
Θά πρέπ ει νά ύπάΡΖε ι έδώ μέσα κάτι τό Ιδιαίτερο. Αυτό τό
ίδιαίτ ερο κάτι θά τό όνομάσουμε παράγοντα λήθης. Ό παράγον­
τας αυτός πού ξαναΟυμίζω ε Ιναι εκείνος πού εΙναι παρών μέσα
σ έ όρ ισμένες κατανομές πού μίΊς δ ε ίχνει τό παιχνίδι τών σημαι­
νόντων πού 6λέπου μ ε μερικ eς φορ ές νά παίζεται aτήν καρδιά τής
[διας τ;ις ζωής - τό όνομάζΟ1Jν χρωμοο(ίιματα, καί συμ6αίνει
άνάμεσά τους νά ύπ.άΡΖει ενα πού ~χει μι(! λειτουργία ληθική .
Θά ορούμε πιν έπαλτιθ ευστl του (J' ενα έκφερόμl~o κάπως (διά-
11 ιfιfAOTI,IΩΣΙΙ
17/
ζσν, γtατ( παρεμυάlJ,ει σ' ενα άπ'ω'rτά τά πεδία , τόν ίδιο τ6 θά-
νατΟ, " ,
Παρα/) είγματ~ς Ζάρη , ελευOερι~ FΊ θά~ατo! Εδιίι, ΙίΤΕιδή ό θά -
ατος παρεμβάλλεται, παράγεται η Ι,ενεργεια μιάς δομή' κάπω'­
~ιαφoρετικής. "Οτι, καί στίς δύο πεΡI.J,τιJJσεις. θά ε-Ι.ω κα(τά δύo~
'Η ελευθερία , ~έρ~τε , ,τελικ?, εΙν~~ σπως ~ ;τερίφ~μη Ελευθερία
εργασίας, γιά τη~ o~~ια φαι~~α~ στι (ιγ~.ιστηκε ,η ,!αιJ.ική Ι,α­
νάσταση - μπορει ε ςισου κω.α να εΙναι η έι.ευθερια νά Ψοφήσετε
άπό πείνα, σ' αύτό μάλιστα δδήγησε κατά τη διάρ-ι.εια όλου τού
δ έκατου ενατου aίιIJva. κ((ί γι' αύτό ιΊπό τότε. Ζρειάστη-ι.ε νά
άναθεωρηθούν όρισμέν ε ; άczl.ές. Διαλέγετε τήν ελευθερία. ε λοι­
πόν! έχετ ε τήν ελευθερία νά πεθάνετε. Πράγμα περίερ-/ο. μέσα
στίς συνθήκ ες πού σάς λένε υ.ευθερία ίj θάνατο! ή μιη'Τ] υ..ευθε­
ρία πού μπορείτε νά Ι"δεί ξετε στίς συνθήκες πού σάς τό ύ;τοδη­
λώνουν, ε{ναι άκρι6ως νά διαλέξετε τόν θάνατο. γιατί έτσι , ά;το­
δ ε ίχνετ ε δη έχετε τήν ελευθερία επιλογή ς.
Σ' αύτή τή στιγμή, πού εΙναι άλλωστε καί μιά Ζετι.ελιανή στι­
γμή , γιατί εΙναι αύτό πού ονομάζ εται ή Τρομσι.ρατία, αίττή ή τε­
λείως δι αφ ορετική κατανομή προορίζεται νά σάς καταστήσει
σαφές εκείνο πού ε{ναι, μέσα σ' αύτό τό πεδίο. τό ούσιαστικό τού
άλλοτριωτικού η, δ ληθικός παράγΟΥτας.
Γιά τή δεύτερη πράξη. δέν θά σάς πώ παρά λίγα μιη-ο. γιατί ή
ωρα προχώρησε πολύ . ' Αποτελειώνει την κυκλικότητα τής σχέση;
τού ύποκειμένου πρός τόν •Αλλο, παρουσιάζΟΥτας δμως ενα ού­
σιαστικό στρίψιμο.
Ένώ δ πρι'ίJτoς χρόνος 6ασίζεται ατήν ύπο-δομή τής συνένω­
σης, δ δ εύτερος 6ασίζεται στήν ύπο-δομή πού ονομάζεται δι~­
τομ 11 η γινόμενο. Τοποθετείται άκρι6ώς στό ίδιο τό μηνοειδες
ox:tntQ δπου Οά ξανα6 ρείτε τή μορφ11 τού χάσματος. τοί' χείλoυ~
'Η διατομl) τιί)ν δύο συνόλων συνίσταται άπό τά στοιχεία που
~\'I'ικoυν καί aτά δύο σύνολα. 'Εδώ θά γίνει 1) δεύτ: ρη ~ρά~η
δπου τό ίιποκ είμενο δδηγείται άπ' αύτή τη διαλεκτι~η. Τη δ.ευ­
Ηρη αίιη) πράξη εlναt έξίσο\' άπαραΙτηtσ νά ΠΙ'· (){'ισσ\'με 000
Scanned by CamScanner
 JI ι4"ιωΤΝΟΣ" 1'13

χ αί Πi" :"t ρLJTη. για τ ί

Ibc} (](ι ~ (}i' l'( \'ΙΊ OTJIIfIU,\,(HII τ {, :τ ιΜο 1;1- τό ι:i{ι ΙΙ oς το υ, χα ! :τού ε[ναι τό αί'lιγμα τη; btIfh;JlVl; tm: έ-orf>;.J.-
!λ('l'ο6ί6αιτη:. θιί τήν ln'OΙ 1 (J cJιrJ, {{η ίιγο"ω ς t ln' l'ιι • Η(Ηι ',(αΙ\'lJύ{l~ ΖΟ \1 · . ' f!..:. .. ' ,
γlΩ ~o. χω(lισηό. . 'α
_ 000 ,
στ λ.
1.'
J
.. '
{ι..;ταντωντιι ~ σ α L"tη τη 1.11 ·,, 1, το Ι':tΟ"/. Uμ<'-ΙΟ . lr:τ,= ό
' ,

,~ "'lIrllrt', χωQί~ω, :ιηγιι ίγω (ψιr1l ΙΙ; ο τ 6 OI'fOQOiJIIEVO το ύ .5ι'

r.'"Ζ ρ ιμ;:τ ο Ζ_{
υ
ιΟ -
".
,1. έονει τήν ι.ι.,αντηση τη; :τ
Υ • • •
. ρση-fοf μ("lTj~ ίι.Ό;,.ΗΙ ~ι ­
• r ,..
(>lιrnrr, (Jf"i..i ::O!'O I μ' οί..α τ (1 χη ιιιιν 6μ ιν α νοί]ματα :το ύ [zrι οτά δΙΖη' ~ τ ο ! έξαιγάνιση;, τήν o:tow τo:τoθcτιί έδώ aτό σTjμείo
τη ., ., . ~__ " () , '-Α' . Τ'
·. αί.1.α. ά : ~TI·"'·('IHH . lύj.ι'ι κιιί 6μί'nψα ι . :τ ρoμηυεi:oμαι ο,ΤΙ zι..ιrι(ι, . _ ί:υ.rιψη; π ου υ ν ,ΙΙ.η 'ι; ηχε μεσα Ο-ΤΟ'Ι IJ.D. ο :τρι:π.ο ι'r.... ι .

~oι "ΜΊ '\"(1 00 = ."m' t1j ~. (Ι :τ ροσ ίΊ. cτ [, χαί :τρσι. ωρύι άΧ ό μη :τιό ~: (ΥΟ :ιού :τρoτcίνει ο' αύτή τή '{ovεizή L'tI(h:IIίo πού τό άντι-
:ιί ρσ~ :τ ιΧ(' μα :τ οί' ο' ί,α tl~' ιστ έ; μού ί:ιι τρ έ:του\', οτ ό .11· ΡΙΙΓΠ (', .Ζειμ
ί (Υό της εΙ ν αι
ά { " 'δ . .. ..
γνωοτ ο , Ε ναι ο ι ιο; του ο Ζ αμο; - θα~ι Ι'ά
σ 6 ί ' ΟΙ'!( ,/,!rrι. "{r,l,Yl ijI UI. '(ιό τ ό δ:τ οίο χ αί :τ ρόχ fι Ται οτήν Ζ; ~άσcι ; . Η φαγτασίωση τού Οανά-του του. τής έξαq;.<r"ισi); tou ,
μ Χ ';''' σύ' • . ~ . UUJ'.lt
'-.< ,
• Ι{'Ι''ιωση σί'τΤl Π ώ;, ήδη ά., ό α υ τ ό τ ό έ:τί:τεοο , τ ό ύ :τ oχ εί μ εv o ά.-τοτ ελεί τ ό :ι ρωτ ο uντικrιμενο :τ το ι':tΟ"/.uμε'/ Ο ["/.U να

:ιρi:ι r l "ό :t {Χ)! ι η rt.IHi; - α ύ τή [{ν αι ή ρίζα τή ς λ έξη; :το ύ Οη/))ι, σέ ένέρ'(εια μέσα σ ' αύτή τή διώ.ε-r.τιzή. Ζα ί :tράγμuτι τό oo~ει -
\'Π στ{ι ί..αn\'\';..ιj τ ό Ι'ΙΙ;:Ι'ιιι IΓΙ'Γ , '{(Υν άι. εΙναι νομι Χ ή, ό:τω; άjj.w, τό !: έοουμε α..,ό χίλια γ ε:-/ovάτα , θά άρ-/.oi-σε καί μόνο ή νσητιΧή
σΗ_ :: ρ<r" ΗΙ :t fQ(rq'(o, οτά Ιν/)οευ ρ ω :τα'ίχά , ολε; οί ί.έξrι; πού άνο':Ό;ξία. Ξ έρουμε Ι,ί σης ότι εΙναι Ζάτι τό κοινό νά Crναzινεi τό
δη ;..ι:r.·oι ...· τ ο il! ~'UJ σ τ όν κόσμο. Τήν ίδια τή ί. έξη pιιrΙΙΙΓίιίoιι, :ιαιδί τή φαντασί ωση το ύ θανάτου του μέσα ο-τί ; σι.έσεις τ σν
τ Ο';.('Ι'ό;. 6ρίσχοι'μ( νά χuτά'{cται ά:τό μιά λέξη :τ ού, στή ρίζα άγά:της μέ το ύς '{ονείς του .
ΤΙ;. Ι," ΙΗ ιί nι τ ί :τ οτr άij.o ά.ίό προμηθ εύω έν α παιδί ot&V Μιά ί:ί).ειψη Ζαί.ύ :ττει την ω).η . Έτσι. ή διώ.ε"/.τιΖή τών Cr."tt..
a {' ~ι~!" . :!. ράξη Υομ ιΧή Ζα ί, 6tι) αια , Ζ οινωνΙ Ζή . Ζειμ ένων τή ς έ:tιθυμίας, ά φού ά.,οτελεί τ όν σi-νδεσμo τής έ;τιΘU·
8 6 :: ρ<XI :t uOiJow τήν L, όμεΥη φορά νά σά ς δείξω :τ αις, όπως μία ς το ύ ύ :τ οχειμένου μέ τήν Ε=τιθυμία toi' •Αλλου - :tαι:ι καιρό;
'ι'.(}ί ιι ί
. ί.n 01:(Τ{ ία το ύ άί,ί.στριωτιχο ύ vel, τή ν τόσο διαιγορε· πού σ άς (χω ;τεί ότι εΙναι ή ίδια - α ί-τή ή διαJ..ε:-r.τιZΉ :ιερνά ά.'tό
τατΊ α;τ ό ' wj':'l \' el :τ ο ύ (,ρίσαμε UJ; τ ιJι(!α , ύ :τάρ-ι.ει μιά ε tδιΖή τό γε:Υονός, ΟΤΙ ή άπάντηση :τού δί\'CΤαL δέν είναι άμεση. Είναι
Ζ ΡΤ, η t ' ; h",'οια ; α ύ τή ; τή ς /)ιατομή;. θ{ι δούμ( μέ :τοιό τρόπο μιά υ).ει ψη γ εννημένη ά..,ό την ::ροηγοi' μrvη q:άση, VJ.ln;.'T] :τσίι
Ι IΗί<1 ' ϊ:' ΙΤΗλ ά.,(, ττιν zάi.υψη τάιν δύο 1:λί.ε ί ψεων . ZQTJOIfl ru n ο-τό νά άπoκρίνcται ΣτΉv V).lI't'T1 :τού ίr.to-/.ινείται
Μ ι.ό ί.ij.ι." ..-η σι'ναντιέτ Ill, ά:τί> τό ύ Π ΟΖ εί μ ενο, μέσα στόν άπό ττ]ν i:πόμενη φάση.
Άί.i..ι:ι, μi(',α. στήν ίδιιι τή ν ot z cιότ ητιι :τ ()ύ το ύ δημιου ργεί ό Άλ· Πιστ ruω νά τόνισα άΡΖετά τά δί:σ O-ΤOtχεία :τoV Ε=τιχείρησα νά
ί..ο; ιι} Tir" όμύΙα το υ . Στά /)ιΙΙΖ ινΗ τή ς ό μιl.ια; τ ού "Λλλου έ μιγα· παρο υ σιάσ ω σήμερα, μέσα σ ' αύτή τΤ] νέα καί fΚμελιαxή λογική
νίζι"ΗU ατήν Ιμ..' Ει(!ί α το ύ :ται δ ι ού α ύ τ ό, :τού μπσρούμε ριζΙΖά νά πράξη: τη μΤI·ά μοι Uαιότητα καί π'1 Ol'ο-τροφή μέσα oτήv ε:τι·
τό L,.~σημlJ ν(.ιι:μ( : μη ύ ;.ίε ι α υ τό. ύυ.ι:ί τί Ο ί:λ ε ι ; στροφή .
Ι' <t IH& τ6 όιάΖ ενο :το ύ Ζ όυε ι τ Ιι σημ αίνοντα, πού ά:τοτ ελεί
μΙρο; τ η; ίόιl..ι- η'); hoJliJ; τού σημαίνovτο ;, ιJρί σχεται τ6 Ζατά·
ί.υΜU (J. {: t oύ. :τ ού μιί))ιVtα; '{ιά ω.i.α σημ εί α tΩ ύ ΙΙ ί ματ ό; μας ,
lινόμα(}α μι: ,/;1"1 μΙα. 'Ehιi, ι1 νω :το υ Ε ρπει, πο ύ γί. ιοτράει, πού τ6
AΠA~ϊHYE1Σ
σΖαιι συ 'ι'..υιrν Μjl , α&τ6 :το ύ &νομ6ζουμε Ι:ιιΟ υ μία . Ί-f 1:πιΙJυμία
Ι QΙ' 'Ai.i.LlV '{ίνΙ-Τ 'ί Ι I.1Υτι ί.ηπτΤI {ι :ι ό τ 6 ύ :Τ ΟΖεί μ ΙΎΟ μ έσα σ ' I:Ζείνο
;ιυ1" δί:v κΟΙ.il! ιι. μίιια ιιτ( ι; Ι·ί.ί. ιίψι ι ς τίΊ; ίJμιl.ίι..ι ς το ύ Άλλου, ΖΙ
'λJ)· 'Λ . ΜΙLI .Γ: R ; - Μιί:τως, :ταρ' όλα ιι ί>τ ά. ΟέλετΕ νι.ί δείξετε δτι ή
&ί..α τ 6 ,/1111/: τού ΠlιιJΙVJU μ(J(!Τ IJ(ι ο i'.rν ίη {ιτιρο '(ιά μιά άπληστία ιι . ΟΓρ{ωυI7. l:1·()·,..
~
. .
ι" ,~.ox r Iμ r"o t ' ποι, δ εχτηχε
' τον
" ορισμο
. .. εχει
να
•
ιι)'ίJ i i Tf(J1J ι6ιv ;ιρ(ημ(ιτIJΙV. Ι.ι:τ ' υΙΗΙ ιι υν ωτού ν μιά /)oχιμασΊU τού γCl'. I ' ηΟ C Ι )ΙΙ'(1 (1 , υι " ( τιι ο tι' ·, .. . • ., ε•να δ' .
ΙΙ."ΤΟ, χαι τα ι; ινΟ}l'lθ ε ι σ .,Ε 10 :roι'
fιί..ι .....ιηι. α ,/ωτ Ι μο ύ τlι;'/, ωΊ τι,; πιι() ;ιlιντο'!Γ Ιιν · (rιτι.ιτιιι Ιι:τό ΗΙΙ) (,/Ι'ιιι ;l::ω ΤΙΊ /ΙΧ Ο'
.. ~ , δ'
ιαxριι' πuι
~
ρι"ιχα
. . .
απυ
.
Τ'Ι"
... .
Clλ.λoτριωση

Scanned by CamScanner
27~ ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι XEM1NA/'[o ΙΙ

ΙΖ'
μιι"Ί.ς αlίτοσl) l ι εΙόησηι;,' ΔηλΙΧΙ)lί, laι πω ς Οά eπρεπε ,ιά καταλά_
60υμι': δ Aιzxti,I ~Iαντ(oν ΤΟlί Χέγκελ;
Το ) 1l0κεΙΜεΝΟ ΚΛΙ ο ΛΛΛΟΣ (ΙΙ):
Πολύ καλι'> αί,τ6 πού EtnatE, εΙναι άκρι(ίιiις τ6 άντΙΟετο από Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ
<Χύτό πού μόλις πρΙν λίγο μοί, εΙπε ι'> ΓκρΎι ν : πλησίασε σφίγγοντάς
μο\) τό χέρι, τουλάχιστον ιΊΟικά, καΙ μού εΙπε - Θάνατος τού
Τ(ί ζιίτημιι τού Vοr.lιeΙΙιιllg,lreμrίΙI'fllΙΙΙΙΙΖ ,
αΤΡOIΙΚΤOιιραλισμoιjι είσαστε δ Υιός τοιί Χέγκελ. Δέν συμφωνώ. Ή n.rI ,O/'Oj(I ,
Πιστεύω ϋτι λΙ;γοντας ι'> Λακάν έναντ{οll τού Χέγκελ, εtσαστε Ή παράσταση κα( ό xιγκελιcινός ι\όλο(,
πολύ πιό κοντά στl'ιν άλ,'ιθεια, παρ' ί'>λο πού, φυσικ(χ, δΙ-ν πρόκει­ 'f/ (πιθιιμίιι τοι; Ντι'κιίρτ,
Ό (]ΚΓπτικιομι)ς. ι} σι'6ωότητιι.
ται δι.όλου έδ(ί> γιά μιά φιλοσοφικΎι διαμάχη.
καί τιί ύποκε{μενο ποι; ύποτίΟnω ότι ξIΡΓΙ .
Δρ. GREEN: Οί γιο( σκοτιύ,ιουν τοιίς πατέρες! Τά μικρά γρι.ί,ιιμιιrα.
'Λξ{α rιίς παυλo(ίιcιι'lίς έμπειρίας.
27 Μαίο\) 1964

'Όταν σάς εΙπα. σηΊ" άρχή τών συναντήσεών μας - Δέ,ι ψά­
χνω, (Jρ ίσκω , αύτό σημαίνει πώς, ατό πεδίο τού Φρόυντ. δέν
εχουμε παρά νά σκύψουμε γιά νά μαζέψουμε δ.τι ύπάρχει εκεί
Υιά νά Ορεl1εί. Τό nncl1lriiglicll. παραδείγματος χάρη, παραμελlΊ­
θηκε ώς πρός τΎ1" πραγματικιΊ του εμβέλεια, παρ' δλο πού ήταν
εκεί καί δέν χρειαζόταν παρά κάποιος νά τό μαζέψει. Θυμάμαι
επίσης ηΊ" εκπληξη. μιά μέρα. κάποιου πού 6ρισκόταν πάνω aτά
rδια ϊχνη μέ μένα. σταν είδε τί μπορούσαμε νά κάνουμε μέ τό
einziger ZLIg , μέ τό μοναδικό σημάδι.
ΣιΊμ ερα θά l"ιθελα νά σάς δείξω τΙ'1 σπουδαιότητα. πού δηλώθη­
κε ηδη από τό σχi)μα μου τής περασμένης φοράς, αύτού πού ό
Φρόυντ όνομάζει. aτό έπίπεδο ηϊς απώθηαιις. VorsteIIungsrepriί­
sentanz.

Τό VorsteIIl1ng περιέχει τό είδος έκείνο τής άδυναμίας πού

δδηγεί ΤΙ1 γερμανική γλώσσα νά 6άζει ακαιρα s. τά όποία δl-ν
μΠO~Oύμε νά αποδιόσουμε aτήν καν~νική κλίση τού προσδιορι­
~~ιoυ, πού τής είναι δμως απαραίτητα γιά νά συνδέει τί,ς σύνθετες
εξεις τικ Ύπάρχουν λοιπόν έδώ δύο δροι: Vorstellung. Repriί­
sentanz.
Σάς μίλησα. τήν τελευταία φορά. γιά τη μορφι1 τής άλλοτρίω-

Scanned by CamScanner
276
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΧΕΜΙΝΑl'IΟ 11 277
Η ιιφΙΙΝΙΣΙΣ
σης , δίνοντας πολλά παραδείγματα , καί λέγοντάς σας" _
νά αρθρωθεί μέ ενα veI μιάς πολύ ειδικής φύσης. Θά :ι μJτ?ρει , δ' εΙναι τό παριστανόμενο τής έπιθυμίας, ή σημα-
θημενο εν , , ~ 'ξ _ ,
με σήμερα νά προσπαθι1σουμε νά τό αρθρώσουμε μέ μερ OΡ?υ~α_ άπω " στάμενο - μετεφρασα κατα ,.ε η - της παραστα-
σία, άλλά το παρι
λ ους τροπους.
' 11 αρα δ'
ειγματος χαρη
'
- οχι
»
κάτι ... δίχως ΙΚους
, αλ­
•
λ ο. 'Η δ ια λ εκτικη, του- σκ λ αυου,
' l! κατι αλ- σης· _ " υργία τής άλλοτρίωσης έπεμααίνει στόν τάδε η
ειναι προφανώς Οχι έλ θ '
,
Έδω η "ειτο " , ' ν _
δ' , r ' , λλ' δ' θ' , 'ξ " , ε υ εΡια , 'λίγο ην πολύ κ ινουμενος απο την εγνοια των
ιχως η! '='0:1], ~ ,α" εν ~ ~παρ ,ει ,γι α~.τoν ζωή μαζί μέ τ'ν 'ν δεινα , που , 'ξ " , ' "
έλευθερια. Απο το ενα στο αλλο υπαρχει ενας αναγκαίος δ η στΟ , - πανεπιστημιακής ε ουσιας και τυφ,.ωμενος απο
. ονομιων τη ς '" δ θ' , ,
Ό αναγκαίος αυτός δρος , γίνεται ακριαώς ό επαρκής λόγος ρος; πρ' ν ιδεα
, να' πα' ρει τη' θέση , διατεινεται.. οτι ιορ 'ωνει ν_τη μετα-
προκαλεί τήν απιόλεια τής αρχέγονης απαίτησης. Που τηραση που, ε"δ ω σα . ,
Ή VorsteIlungsreprasentanz,
, ειναι , ας πουμε
" νΙσως ~υτό νά εΙναι κ~τι ΠΟ,ύ ~υμ?αίνει κ~ί σέ όψσμένους απ' φ, άντιπροσωπευτικο παρισταμενο.
το " 'εται σάν κάτι άσήμαντο. 'Αλλά σ' ενα μικρό αιαλίο
οσους με παρακολουθουν. Δεν υπαρχει τροπος να μέ παρακο_ Αυτο φαιν 'λ' θ' α
πάνω στήν ψυχο-σωματική, π~ύ μολις ~υκ, ΟδΨΟΡξryσε, α, ~~~με
-
λουθήσει κανείς δίχως νά περάσει από τά σημαίνοντά μου, τό νά
περάσει δμως από τά σημαίνοντά μου συνεπάγεται αυτό τό αί­ , 'λ' ληριι επιχειρη ματολογια σχετικα
μια ο οκ " με εν ερω ποια η εν
, , , λ_ ,
, ριση πού τάχα ύπάρχει σε κατι που πρεπει ασφα ως να
σθημα αλλοτρίωσης πού τούς ύποκινεί νά ψάχνουν , σύμφωνα μέ παραγνω ,• _, , '" , ,
τό όνομάσουμε θεωρια μου τη~ εΠ,ιθυμια~. Και ~ε μια μικ~η υπο-
τή διατύπωση τού Φρόυντ , τή μικρή διαφορά . Δυστυχώς, ή μι­
κρή αυτή διαφορά τούς κάνει νά χάνουν τήν εμ6έλεια τή ς κατεύ­ σημείωση, πού αναφ έρεται σ~ καποια ~καΤδα~oη:η, πα~αγραθφo
θυνσης πού επισημαίνω. Έτσι - Θ εέ μου δέν εΙ μαι καί τόσο ευ­ παρμένη από τό κε~μενo ~,oύ ει~αν, ΠΡ,oτε,ιν~ι υο απ~ τους μα , η­
τές μου , ύπογραμμιζουν οη , με το να με α,:ολουθουν: μετααα~­
αίσθητος, αφήνω τόν καθένα ν ' ακολουθήσει τόν δρόμο του μέσα
λουν τήν έπιθυμία σέ αν:ιπρoσω~ευτικo, παριστ~μ;νo της
aτήν κατεύθυνση πού δείχνω - θά ηθελα ευχαρίστως νά μήν εΙχα
άνάγ~ης . Δέν συζητώ αν πραγματι οι μαθητες μου το ε'(ραψαν
νά παρατηρήσω αυτό πού φαινόταν σέ κάποιον τόσο χρήσιμο νά
αυτό - δέν μπορ έσαμε νά ξανααρούμε τήν παράγραφο - το σπου ­
διορθώσει στή μετάφραση πού είχα αρχικά δώσει αυτού τού Vor-
δαίο εΙναι δτι ή μόνη ευστοχη παρατήρηση αυτού τού τόσο λίγο
steIIungsreprasentanz. , " ,_ .. " , ουσιαστικού α ι6λίου συνίσταται στή φράση: έμείς, θά λέγαμε
ΕΙχα παρατηρήσει πώς ό Φρουντ τονιζ ε ι το εξης, οη η, απωθry­
μάλλον στι ή έπιθυμία εΙναι τό μή άντιπροσωπευτικό παριστάμε­
ση άφορά κάτι πού εΙναι τής τάξης τής παράστασης, που όνομα­ νο.

ζει VorsteIIungsreprasentanz. " , " ' _ ,Αλλά, αυτό εΤναι ακριαώς πού θέλω νά πώ, καί λέω - γιατί
Μόλις είσήγαγα, πάνε πολλα χρονια , αυτη την πα~ατ~ρησ~ αυτό πού θ έλω νά πώ, τό λέω - μεταφράζοντας τήν VorsteIlun-
πράγμα πού η' ταν έπίσης ενας τρόπος άνάγνωσης αυτου ,π~υ δ gsreprasentanz μέ παριστάμενο τής παράστασης .
..
Φρόυντ γράφει μέ τόν τίτλο Verdrnngung , στο αρ
, ,. θρο που ακο-
, ' Μπορούμε νά τό έντοπίσουμε στό σχήμα μας τών αρχέγονων
, '
λουθεί τό αρθρο γιά τό ασυνειδητο στη σειρα των,
, - κειμενων που
'ς μηχανισμών τής αλλοτρίωσης, αυτό τό VorsteIlungsr:pr~sent~nz,
συγκεντρώθηκαν σάν μεταψυχο λ ογικα' - επεμ " εινα στο γεγονο
' α' μέσα σ' έκείνο τό πρώτο σημαίνον ζευγάρωμα πού μας ~ιτρε;τει
. • , " δ' , δ ' λ υ η' θυμικη κατ - νά συλλά60υμε δτι τό ύποκείμενο εμφανίζεται καταρχην μεσα
δτι ό Φρόυντ ύπογραμμιζει οτι εν ειναι , ΙΟ ο , θ ' δούμε
,
σταση πού εχει απωθη θ - 'Η θ
ει. υμικη, ' κατασταση 'ά - και κάνει
α
τή στόν Άλλο, εφόσον τό πρώτο σημαίνον, τό μoναδ~κό ~~αίνo~,
" , - "~
τι παει να πει αυτο μεσα σ
τη' θ ε ωρια μας - παει ν
, οτε άρκε- αναδύεται στό πεδίο τού ν Αλλου καί αντιπροσωπευει το υποκει­
- -, - Θ ' ' πάρχουν παντ
δόλτα της αλλου, έκει που μπορ ε ι. α υ _
,
ζ' μέ τόν πα - μενο , γιά ενα αλλο σημαίνον, τό 'όποίον αλλο σημαίνον: εχει γι~
τοί καθηγητές ψυχολογίας γιά νά δ_ικαιολογ?υν '6~~ ~κεί πού δέν ?υνέπεια τήν άφάνιση τού ύποκειμένου. 'Απ' δπου: διαιρ~ση :ου
υποκειμένου - δταν τό ύποκείμενο εμφανίζεται ;-απου ~αν ,νοη­
σχοντα τό γεγονός δτι αύτό άποκτα νόημα α~9.Ι ω , τό πού εΙναι
, , στη" θεση της. "Επεμεινα λ οι πόν στο οτι αυ μα, αλλού εκδηλώνεται σάν fading, σάν έξαφανιση . Υπαρχει
εΙναι πια

Scanned by CamScanner
2711
7.ΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι XP.MINAfiI() 11
).ιlιπΛν, /'ι,ν ιιπ()(,!nιίιιι~ ν(! 1[ιn;μ Ε , ζ'l'ι τημιι, ζιι)τ) ~ καΙ l)(lνάΤΩ1J (ιν~ ,
1
ι
.. ι • (Ι (
IJ(~ lιτο lιον μ,l.κο ιnlΙΙιΗνιιν, ΚΗ ιιτ Ι ' J7roXI~ (jJr.v() ιι(ι,ν n\JII,nLX{
, Ι, ΙΗ _
.'
"
ιιιιινον , ιι
ι ι ' ( 1: J'
t IL τ η ς ' φ,φιινιOrι (; Τ/)lΙ . Ι
ι Ι
V()I'Η ι e IlΙΙll~Η nφri! ~C IIΙ'I"Ζ
Ι ιι η -
t/VI/I τΙ) tI1 ΙΙΙt')ι κ(ι ΙΗlιιιι,ινον , ' "
: 1'11 IIlIIHI ivov ψ'ιτΙι ( η,Ε!ΙΙ,Ι νlι, ΙΙΙΙΥΚQιl'OΊ ιιη τlι ΚΕντ()ικlι nημΕ[Ο
~ll ς Ι ),· νι: nΙr!i IΙf\ΙΙIΙf.\ ~ ΙΙ,~ ιτrlς '/[11(" ιι{~ τΙι ;ΙΙ, Υ:ΖΙ :Ι ''''(,I(ι.ιι l~ ι. ιι{' ιιιι, οτιι
(ιιιι ι ν, Il'ιψo . 011. ι' / ν ιι,ι , 0 η ιιι ς (, φ(!tιιι vr το Toνl ,,~ ,. ιιη'ι Οι: ι"ιl(ιι '
J r ι Λ ' Ι / 'Ι~ • [Ι)ιΙ,
' ,
fιI ΙIIIH.~ ' ι) ι ψ:; , '}ί'" ι,; ~ Illll-\ , :rιι OΙIlI,~',ΙO ι " '1~ψ; , ?I.1Ι ' ίΊ ,tιJ l ι 011, ,'IVII,I, Γι\} -
ν Ι Ι1{{, οί,I ' Ι; οΙ Ι'ιι.ι . ι ' ς ΙΙ 1UιιΙΙψιι ' ι ς, Ι ι/.ι Ι, ((ι. fι,/.I,ΙΙ, 1CΙΙ, ι,ιι'ψOΙI/ n Ι' \,Ι I'ωμιl, _
'1 lι, ιι τlιν , (ι η!) 1,1'11 Ι )111 " 'ιΙ,' Ο 'kI . "κ ι' l,νΙΗΙ 1(ΟΙ" 1C(' Η/,Ι/(: ι'ι.π ιιΧΙι.τιιι tιι ~
ιιηιιιιι νον , Νlι. ΙΑ ΙΙ l ι()ν ΊΙIι, ιl. 1Ι:\iΙ,κ ι' ι'rιl,ι μ(:ο(l, ιπΛν ί',ψl VllrI,1 '111111 -
Ι-\~rl:ιι , fj~ ' ΙΙΙ Ι ΙΙΙΙ"
Ί ~'ι.I· Ινιι ('1ft' τ(ι IΙ1Ι. ιι fo rlι (Ι lιοκ ι: (ιιι:νιι fiQ( I))I.,'I. τι',ν πιιl" ιω Ι~1rι­
~ " ΙΙOΨίI ~ rlJ f, νι: Ι τ?μ; ?"",O'(()IΙΙΙIIIΙ ~ ι' Ι,νιl, ι. ίl 'Η ()(ι.ξ., Ι 1( I)Ι'ι , τ Ι \; Η()ΙΙ(Ι,Ι,­
Ι, Ι'$ , (,ν(ψιιιιιι. :ι.ιιιυll ~ιιlι , Μ{: τl'~ν ΖIι} \i ΙΙΨΙ'ι , ΤΙ'Ι (1 1ιιιμ. I' (ιιl', νι; (~ ΙΙ(." ΚI'ι.
(ί.ν ιι , (ιιυιι l ψ" ν Ιι, " ΙI I IJIΙ~ . 'I Ιι (/,n ilVI I,II) ΙΗΙΙΙΙ' ΙΟ '1,1/11 7IlIIIIII/lll" Y
,I/l1 ' ':(,-
ΊΙΙI Ι ~ "'ι ι,; ι ,,! ι! ιl, l.νlιιιιιιι,~ IίOΙΙllιιιιιr μ; . Ι:ψ(ιιιιιν ι'ι" ιι'ι 'ιιι ν ,'f) ι.ιι, Ί"ν ι,,'ιιι(ι/,
1η ~ ,' Ιναl (1,1,ι,ιΙ"' υιιlιll ~ II . ;';'1/'' Π lΙ'I,~ I '~I' ι'l,ν (ψι 'οll. lι ' 1/.1'11/ 1, "' ι'ι, Μιι) IΙψ
,ιιι.(νι ιν ιιι ( /{! (IJ'l.I' II/l. /1 " 11101'1'1/1 111/11 1Ι (j()οφ{ψ'ιl /,ι ιιι,ι,ν /'11, ιιιΓIItιι.ν­
ιιιι rιι Iι "'ΙO'l." IjI{VIι /J ιι{ιιιι, ,JIr'tv (Ί Ι 1 11' ιυ(ιl, 'Ι, ΙΊ -: ι'ΨI /'IΙΙ, ~, 'lοιΊ ''Λ ί,ί,ΟΗ.
'(ο Ι) ηι,ιιί/ιιιll "Λ ί.ί,ιι ιι , ,11: ·ι (ιν {I1111 fll (.:Ι,Ι' Ι ν l',. κιΊ,ΥΗ . (1/; 1Ι, ΙΙ ΙψΙ: , ·/1(1. ν("
((Ι Ψ'ΙΙ(Οι) IΨ'" μΙ' Ir'1 μφ{ι,ιιl. ο ' ΙI,IJ Ιr'1 'ι {ι ν 1I. I' ιj( "ιιι,ιιι, . i..:τ(ι lι Ιι: 1J1 ι
"0(1 Ιι /-ΙΙΙΙΙΙΨ(Ι/, "I ~ ι' (νιι.ι 1:'~ι' lflι'ν (ι (;νι. ι' ίΊ ΙΙι;ν ιι,'ιΊ'ΙΙΙ' iΊ 1ωι) Μ η, 11,1'ι ­
'ιιι Γι ;Ι Ι ι {, Ι-Ζμιιο ι ΙΙ ιjΙ ' ΙH: Ι ω. , ιι,,) ιι)ι) 1Ι ο (ι 'κ ΓI,ν ι: ι ν ιΊ. ζΙ ' 1 01 () ιί, ιιl'ι.ν νl'ιrιιιιι. ,
'''(1 ,'Ι:ΙΨΙ 7ΙΙΙ {, ;Ι l:,ιι ΙΙιιμ(ιl, 'I'tI'~ ι' /:νιι,ι, Ιί,γνιιιιιηι , ιι ' ιι:ι'Ι1tι (ι.κ ιfίιίι ~ 'ι(ι
/ΙΙΙΙΙΙ' ΙΙΙ (ί,ί. ι· ιψrl " , ιιιι·I',ι,(jΙΙ1;Ι'ί'ιιιι. ί, {ιι. ι.ΙΙιψΙΙΙ. 'ιοlΊ (nl.ΟΚ Ι'ψ ΙνΟ1! , Ί'(ι
ωιιι'l.ι' Ιιιι;νιι ., !οι() μιιΊ. " ιι ψ (ιι, " 0(1 ΟIlΖνιΊ. ί~ι:,1ι:i.ι'I'I: Ι. ,ωι'ι ΙΙΙΙΖνύ.
,ιιιι,μιιι ιιιll. lι' ι Il.ίιι.Ι, 'Ι, (ι ιι Ψ 1), ΙΙI.'ι. {ι ΙΙΙΙΙιΤ(Jιιψrι ιΊ.1/,· Ιί,(ΟlΙ (;Κ~ νο πού
1(, (" ιιι'l. ι' (μι'νιι 'ψ ινι ι,fίυ (ιικ ι' Ι , Μ:ν ι' Ινιl,l. ω'ιυ'ι )(ιιΙι ,ωψ l'ψ Ιlνη τίιν
(ινι-ιι ψ., ι 'ι.ίι 'Ι.(ν ιιιιι'ι 'ΙΙΗΙ ί;ιι,νιl,,1ΙΙ (jίζι' ι I,ΙΗ1Ι Ι'ιν ο Ι,'ι ?Ψ'l,ικ(ι IJrtttt{o,
1ΙΙΙΙΙ ι' (νΙΗ '((Ι ιιιιιιι' (ιι ιη ς (λλι' ιψ ί, ς;; 'fII11 IIr'lV 1ΗtOκι: ιιιΙνι!'l ι , 'r.rις (λλ ι:ι ­
Ψ " ': ΙI7Ι() 'ιι'ιν ιί.φιί.vιιιιί 11111 .
ΗιΊ. tIJ,VIl.'/l IY(I)IIIIjtI~ ί, Ι:1Ι'ΙΙΙΙΙΙΨ : Ι ω~(ι 1Ι(Νω ιί'ι (ς ιιιιν (;I( (~ Ι'~; lω{ι
1, IΙΙΨIΙΙ'ΙΙ ΙΙΥ Ι17ιιΊ 1/.(''/ ,, ,/Ι(Ι, 't-rIV (1'11,(1. τιl ΙΙΙ · Οfl.1ΙΗ ίιι., κιιΙ Οι',. /)ιι ιιμι : ΙΙη
ΙΙΙ'ιι ί,fΙ ,/'IΙ ( 1tτιιι ι ιιι 'ι ιι ~ ΙΙΙ) ΙΙΙIJΙ'ψΥI ι; ι, Ινιι.ι (JI·;ιι ι.ιι.ιιηκil Υιιί, νύ, {'λoκλrι ­
υιι/ΙΙι' ( 'ι ,,,11./ ιι Ι Ι ζlιtιιιll tl.7tI, η'ι IΙΙ;'ιιι,(,ΙΙίιl,ιιη , Ι ' ιl1. -ri,v t!I!jIJ., (ι (;λιιι ν6
"" Ιι Ι.uι lI,ιιιιι ι,' ιι. (Ι1ι', 110 (1 ,; Ινu.ι ",{; ιι,jιιιιω't!κ<Ι 'ιη ς λ~ ιtου ΙΙΥω ς ττι ς
179
11 ιitfιιiNIΣΙΣ
( ς Δηλιι.δil (ιτι τ6 δυαδικ6 σημαίνον, ή V()rstcIIung.~rc.
ιπ.ιιιυ μ ,ιι.~; ι,Ινοι IJnlcrιlr{ickl, πέφτει ιJτl.ι κάτω. οτ6 μΙτρο πού τ6
rr;!~cn(\ιII'.y~; ~(/~OΩΙΙιίlν(~ι
{ιπ()κ(~ μ ; "
ν(ι, πιι.(ξει τ6 ρ6λ.ο του μέιJυ. οτόν ϊ.ωρ~-
Ι1Ι~Ί'ιτ6 ΕΙ,νΙΗ Ιι.1(//,υιι,ίτητο νΙι., Ιι.ιιΟρωΟεί I1lι)ατΙι. καΙ l.ιμΟΟ?,ς ρίχνει
κΙι.ποιο φιίις IΙ(~ π I~ριoz(;ς πολυ Oιαφ()υετικ~ς. πρΙιγμα που ε [ναι τό
ιJημι~i.o τϊμ; ί~l.ψηνι~ (lι,ς, " • , ' " ,
Μ'Υ ι;Ζνιι, ι 1L ι : vιτr.6 ν(ι, ΟΙΙ.ς κΙι.νιιι νΙι. αΙoOllνO ε ιτl~ μ αυτη την Ε1)-
κιl, ιQ'ιιι, - ί'ιοιι μι~'(ιι.φυ~ ιικ<ι κι ί'ι.ν ω'Jτ(, μ~()ρι;Ι νΙι. ιραν~ί" μΙι ΤΙ τι;-ι:νι­
κΥI μιι,ς :ι,(}ηtιψωιoιι : ι ιιιι%,νΙι" oιJ,ν νΙι. τιι,ν φιιοικό,' την εκφριιοη
Ιλl: /J()I'ι,I'!ιlιιιι κΙι.τι. - Μν I; Ινιι.Ι 1ΙΕΙΙΙΤΤ/) νΙι. ΠΙI.Ωιιτηρηι101Jμ1~ Ι)ΤΙ (;διίι
1ιιι.(ζι~τ lι, ι ·;, (ιπ(ιΙΙι ;ιιη 1ι.1ι,,0'"'ι "ο;ι (ΙΩΟ1) πιι(ι IΙΚΩι(ίιίις τι,,·ι ι'ιξΙζει ό
ΖΙI' ιιι.κηl <.! l,ιιl ι(ι ~ Τ(Ι'ίι ψιι,ντ(ι.ιιμιι.τιις - ΤΙ tλc"ΙΙI~<.!(α, Λι,τό άπό τό
{;πιιϊ ιι τ Λ '(I1l IJXl : (I~ tvO ~Zι~ Ι ν(ι. tλ'~1JΟι~ ιιιιllJl~ί, " Ιναι 11 άφανιοτική
Ι:7( (πτιιιιιη Τιι1Ι /'ι1ΙΙΙ.Οικοl, οημιι(νοντ()ς. καΙ, άν κοιτάξουμε άπό
κοντll" 0Ιι, <'IΙΙlιμι ~ ίίη 1tQΙΙ.Υμ<ι.τι δέν πρlικ ε ιτιιι γιΙι τΙπoτι~ άλλο ~
ιl(l, ιι ο'ι λ l~ι.ΤΙΙ1 ιoγ(.ιl, η"ι ς l~λl~υlJ ειι(ιις,
Δf~ν ι · /,ν ιι, ι. :ι,ιιι v Ι,ς Μγιι 1ΙΟ1ί ~χoντιι.ς ν(ι. δικιιιιι).,ογ1lιιουμε στό
tΠ Ι 1( I 'hο '(τι ς I~ I t1r. , : I ι ( ιl, ς μΙΙ, ς τ(ιν δ(}ον ωjτ(ιν tolj ν~1 ττl; άλλοτρίω­
ΙΙII ~. τι'l, hιι<'ι 1Ι l cΊ l: ιιψιι.νΎI ιιηι<.ι ίγ μιι.τα πιιίι lJκ cl(ιΤ1ικαμε ήτιιν αύτές
οί ί'n,ΙΙ /'1/ ιλcιγ(: ς ,ωι',. (ι, π(ι τι'ιν 'τύπο του ς, δομοϋν, rI μιά Τ1I ()έση
τιιϋ ιι κλι'I,Ιίοιι , κι 'i, lί.λλη '[11 Ο έυη τ ο;ι ι'ι,φι'!ντη, Στίιν σκΜ60, ΤΙ
~Jlιλcι,l {1 l'ινΤ ΙΙ,ς Ι:λl;υl)ι; ι.ι (.ιι '1'1 ζΙΙΙ1Ι, κ(nιι.λ1IΥ ει ιJΤ() fιχι 'λευ()ι:ρ(α δ{.
χιιι ς ηί ζιιιιί. i, ζΙΙΙ11 μtν ι; ι γιl/. π<ιντιι κcιλο(Jωμένη (J.π(ι ττιν έλευΟε­
U (cι" Κιι. ί. Ιί,ν ~\Οι'(lι,ξΙ;'tt τι'ι. ιιρι'ι.γμι.nιι. μι'! tίMμμιι πού πάει μακρύ­
't1~ VU, . ΟιΊ. /)ι:ί'tt ίΊη μΙ τ6ν (/)ω άκvι6ιjις τιιόπο δομείται καΙ ή όλ­
λοr.ρΙlιιιnl ' 'tοij ι'ι ψ{:ντη. ΓιωΙ (ι.ν 6 Χ έγκ ελ μάς δ ε ίχε l ί'ιτl 11 f.ιπόστα­
"τι του ι'ι,ψ {;νnl Ιγκι),(} ιδl'ύ εΤ ΙΗ ι'υτι'ι τ1lν. '(I(t καΟαρ6 γόητρσ, πάλη
μΙχρι Οιι.νιί.'f.OlJ, I:Ινω (ικιιιΙ'ι.ί'ις γιιιτ( μΙ; τ6 νά κ(ινε l ττιν έπιλογή
'ιιnι νιΊ, 1ι lχινι"ι. ((](<'ι τι'ιν Ο(ι.νατο ό c'ι.φl;ντης, κι αύτ{,ς έπίσης. ου"(­
xvo'ttt η'ι Ο ι: μι;λωκtΊ του άλλοτv(uιοη.
Φ υ ι ιικι'l., ιοιο\!ού μι; νι~ πσϋ μ ι; ιιιίις IJ ΙΙίινατος δ ~ν χαρΙζεται πε­
ΙΙ I'oΟ{ΙΤ Ι' \!ο οτ(,ν ι'ι,φ ~ντη l'tn' ίίτι οτ6ν oκλl!σo, πιίις , πάντοτε. στό
Τ (jλο ~ , Οι'ι, t l'JV (jv tL , καί πιίις έδύ, ()ιΨικεται τό δρω τής έλευΟερ(ας
Του. "V,;tIJI. ίΊμιιι ς λ( μι; 1tά\!<.ι πολύ λίγα, γιατί ό Οάνατος (,(ύτ{~ς δέ~
~Ινιι.ι ί, Oάνιnlfς ΠΟΙ1 ουνωτιλ ηΊν ι'lλλΟΤllιωτική έπιλσγη του
ιιι ρ{:νττι, ί) Oι'ινιt'to ς ηΊς γιά καΟαρ6 γόητρο πάλης μέχρι ιJανάτoυ,
Scanned by CamScanner
 1h/
ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡ/υ 11 11 ιfΦιfNIΣIΣ

,. άπ(:, τfl στl"αοΙΟ.. Ή αημο,ο(α, μ;ωίνει οτ{) παΙΖνίδι

' Η i'.ι..'W-ι..άλΙ";n1 τής οvσία; τού άφί-vτη έκΟηί.ιJwεται τή σΤΙ'/μτι τού ντίfJ εΤΌ ποι.ο .} r-- ,
TOO1WtJ , o:wv ε{νΙΜ ο' αiιτόν :τού λίινΕ υ.ευΟl!ρία η Οάνατυ, κα( ά, -(ν V(Jr~tcIIung, , "
μεο.α στ Ι 'ι '~/ία ί'>.Ί.(1)με ν(ι. Χ6νουμε με tfJV VOr.,IeIItιrtg. οτιι.ν
i)~JV δίν (,-ει φυπι;ι..{ι :ταψί τό θάνατο νύ. διαλέξει ΊUJ, νά εΖει ττιν Σττιν ψυι ΟΙΝ, , ' (Ι / / ,/
, (' τού χ(}rιμOυ τ6 ανιι.J,(Ι,μιMνει, χατ,ι ,ω,πυwl
ϋ,ι'VΘ (.οί.fJ" '11 1J1j!UJHI εΙί'.όνιι τού ύ,ιΥι';ντη, εΙναι τ6 π(}6ιιfJιΠO έχεί­ ύ. ι'.ι.ντικ ε μ ενυ, " , /. ' . , ι~ , ,
τ , αο ίιν lJωη εν6ς υΠ(Υ/. ειμΙΝου, ΠΟυ μειJα τη ~ ι; κτυι.ΙΙΙ­
"ο τής ~ριηωδίo.; τού CΙίIudcI, 11 Sygnc dc Coufontijinc, πού ΟΖΟ­ το6πυ, ιJίην π '- , . ά ι. ' " , ' '' , ΙΙ' '" ('
- / "ι {. ί YIOrl ι'ι,χOl.ΙΙΗlJω ,Πυ α, α ,{J. , ;ι,αι ου1 Ι /1 κο. ~ ~I.,.
ί.iαΟΙL ίκτινιίl; σ( μι/ι, AιLQ tZ(JI10TI τυύ σεμιναlJ(ου μυυ. ΕΙναι αύττι ,ετυ. ι μια σι, ιΚ, - 'ά { f " , , f
ι _ ~ rJ ,ΤΙJίτ(J.Ι '(ι ίΙΠΙΙZ ειμΙNΙZΙJίητα .Π:.> τ lν οποια Ζqψι't αι Ι
;roiJ δΙ... (Iίί.ηrπ νι! ίΊ;ι,αταί.εΙψ ει τίποτε άπ6 τ(, ρ επει..rτό ψό της, 'Εοω ΤΟΠΟ ι . ' ά' "
τΙ) IJt:Τ Lι..rτΙΙgU) τού (ι,ιιιί~ντη, καί οί ύ,ξί ες ιιτ(; ιΊΠΩί ες ΙΙύ ε ι {jt v ττις
{ - '/νύJOΤI'-, ΦιισΙΖ(.ι., oe Χ60 ε ΠΙLρ(ιαταοη ΖΡ εί ,ζΙ;ΤΙΗ ι-να
rι εωιι~ι.ι. της " ., l ' .. IΙ '
- ( ιι.ύτ{) ί"ι.ιως τ(, 1πtoΖ ε(μενο ()ιιν ε ναι ποτ ε ΙΝΙΙ κιι. U!JU
ιpt!.1VOIN, ;τ Ιψι. ι'ιπύ ττi Hυrιία της, πu.lJά τΙlν ύ,ναγκαι6τητυ. νά πα­ {ιποκε μ ενο, ' . "
QlJλτηΟrί ίίις Τ(1 τl}ίο ΌαΟά της, (1.π6 τό ίδιο της τ6 ι;Ιναι . 'ΕπειΜl, , ( ""() ~ Αν 1nOΤ~11'ει καν ε ίς (nt τό υΠΙΎα(μενιι 11} lJιι ι;[ αι
υποκ ε μεν , γ r "
'Τ"ΥΥ Κ{>ι'ι.ιο l.ιί! ττιν 7ιgιoτ{rτυπη +Ί τ lν ιι.(f/. ι;~/ι)ντι
WΙ'
c_ 1'111-,
1.ιέ ττι Ilυ,,(ο, ιl,iιτιίιν τιίrν άξιιίιν, εΙνω ύ,να'/καομένη νό, ι'.ι.πα!1νιέται ,
μ εσα () ,ι . , , . "
tiJV οiJ"ί.ιι, της. τ6 tbιo της τ;ό εΙνα~, τά μύχια τού εΙναι της - γι' "ι:hωJlJn g του, τ(,τ ε (ι ου(;μος ττις ω,ηΙΙ ε ιας itC(Jvrt, - "πω ς μα; το
lLύτ(, ι'J,πl!ικονίζε ι τΙI vιζικτι άλλοτρΙωιιη ττις έλευΙΙ εlJίας πού ~π(')ά l!ικν6 E Ι ι'ι,κ{ιμη μι(ι. ψυι.oλ(η{~ι. Ύι X(J, fJIJI1t Ii(JTII~I:VTI ΨIT/.Oίωιν~)­
ί,πύ,ρχει ιnόν ύ,ιρέντη tt;y Ιοι(), νιολογίιι, - (ι,Π(ι ττιν ϊ:ιιl!υνιι., ττιν ο/'ικωιοίηοη, τη ο.τατιστικfl , τιιιν
WΙ:I"IΙ1 ~ Ι:I):IIIΙJrI I:\Ι: JI , ΚαΙ τ6 Π!J(ι.γματιι, ΟΙ" μπιιρου"ιι,ν ν(.ι. ψιtν
2 ~τιιι, ίι,ν 'ίJ1r.TΊ(!/.ιι,ν οτ(ιν κ{ιιιμο {)1(ι)κl: ίμ ι;νιι., πο1Ί 0(" εΙΖαν (tVItl.t.ι(JCt
τ(ι κιι,οίΝΙΙ, ν(ι, (I.VΤΙ1C!J()ΙΙΙJJ7CΙ;{JΙ;Ι (,(!ωμ ~ν ες κ()lιμοΟ "ιιιυ('!ς. .
ΕΙναι fι.ΡιJ.Ίε (ι.ν(ηκη ν(ι, τονίσω (ιτι 7Ι()~'Ι ει ν(/. ~ννofιι)()1ιμε Ι:Μι 'υ>ιίι ι"ι.λΙω ιιηι : fJ(!ωκ ι;τ;(),~ 11 01ιιιιωιτικτι ι'.ιΟllνιι.μ(ιι. τσίι φιι.I)()Ο·
tiI Ι(cr,'ii ~ CfJl:ΙΙll - μ(ι., Ο ε {: μου! - ~tι1ι (Ι1ιιιις oυμt'ίιι, (νιrιιν τ(ι. itQCI,- fjJtxui", Ιι'> ι;ιι,λιομοϊι, (ι,νυ,(ΟιιτηυίξιμΙΗ) ι"ιλλΙιIιJ'ιε, κιι.( ΠΟ{Ι πoτ ~ κα­
γματιι. Ι'ΤΙJ ΠQ(J.ΊItιι.τικ(ι 1:7ΙΙΠΙι,l'ιο ()1ωυ ΙJlΙντ l!λ είτ ιι.ι, ι1 ~ κ(1.01~ (ι,ν­ ν είς Ω{:ν {ιποοτΎι(!ιξ ι : (!ιζικΙι.. Δ(Ν {ηι(ι.(!/.,ι;ι ;Jltoxe(JlLΙYo fιίz ιιι ς, ~(x­
O()IJJ1HVtI π ει,.ιιιrι:ίl, il 1~7tικoιν())νιιι.. που, ι'ι.ψlι.νιιιη τO'ίΙ(ΙΠOΚEιμ~νoll, κιl, Ι, ιι'αύττιν (J,ΚQι(ί ιίις ττιν ω,l.ο,
Ίϊι. πιl.ι,.ιιιιτ(φl;νιι, αΙιτ(ι, II, Ινιι.ι ιΊ,ΚQιt'ίίι) ς α'ύτίι ,ωl) {ινομ(ι.ζουμε τιψιιοη, ο ' ιι, ίιττιν τγι Οιψι:λωκτl l'ιω((!lXJη, Ο e μ ελιιίιν l.'τ αι ΤΙ ι'ιιιl.λ,: ­
ιιι.ιν(ιΟιιι ς , 1[(.LQ ι ιl'ιl;(ΊIΗι.τος χ(ι.ι,.ιη, lι {ι.νΤΙΠQ{ΙΙ,ΙJJπο ς τfις Ι ·ιι.λλ(ι/.ς. Ί'ί κτικτι τ ()'ίι {ιπιικl !ιμ(:νου,
Τ:ι:ουν ν(/. κ(ινο"ν, οΙ c'ιιπλΙJιμ(~τι! ς, fιταν ιnινο\!ιλοfJV; '0 ϊ~νιι.ς {ι.π{ι, ­ Ι ιΙι. ν'ι'υcιινττιιIιιι οτ{) l: (!ιίιτημα ,τσ(ι μΟ'ϊι τ ~Oηκ ε ττιν τ ελ,!υταίιι.
νιιντι ιιτ(,ν lί.λλoν, hlN 1τιι.(ζο"ν πιι.ρ(ι τι'ι ()ίιλο ν(ι. I; Ινω κι~()(tQά ΙPOQ(t ('ιιιον (ι.φιι()ίι, tiIV ,ι(}οl"τ/.,ιίι()ηιιΥI μου ΙΙΤΤΙ χ ι;γκ ι:λιιιντl l'ιι<ιi,I!­
παιιιιιτ(ψι;νιι, κο, Ι, κ"ρ(ιιις, fι(;ν ΠQ{ι,IΤΙ: Ι ν(ι l:πιφ()ιι.(νι:ι fl Ι'ιικιl τους κτικτl, ι"ι.()ιι.γl : /)(Ν ι'ι.vκeϊ ν'ι'.ιπιιντΤ,σω πιίις, λόγω του νι:I, ιJημι;(oυ
ιr rllHlIJ (α. "Οτιιν ο[ /'ιιπλιιιιι(ι.τ eς ιιιινομιλοi"Jν ' ίιποτ(Οι:τω. (Ίτι (ι.ντι­ Ε'ίια(οΙΙητου, ιιημ ε(οΙ) ταλ(ι.ντωιιης, δέν ύπ(,ι(!/.,ι;ι (.ιν(ι.Ωυιιη tOlj ίιπο­
προιιιιιιι ιι,(ιο"ν χ(nι ιω(ι }Ι οημιωΙ,ιι. ΤΟ", ι'ωταΙΙίlς κατ(/. τ(ι ι"ι λλΙJ. , κ ειμ(:νο1l ιιτ(ι l:πι.,ιι:/)ο τΟ'ϊι νοτιμιnος n(l.Q(t (ιπ{ι ττιν (ιφύ.νιιιJI τ()υ
ι!Ινιιι, Π(:ΡΙΙ ι'ιπι'ι Τ{) ΠΙΙ(ΙΟIJ)Πι'ι ΤOΙΙ~, fl Ι 'ιιλλΙ. α, fl 'Λ γγλΙ, α, κλπ. ιιτ6ν UΛλλο τ(ιπο, πού ι: Ιναι lι τ6πος του <'ωιινΕίΩητου;" ΕπιπλΙων,
M~"α IItlJV Ιι'>ιο τ(, ι'>IΛλογο, tι κιιO{;νιι~ τους tιψl! Ι.λIJ Ι νι'ι. μίιν κιιτα­ ((\ιτ(, Ω~y ουνΕπ(ιγ ι;τω καμι(χ μι:οολ(.ι(ίηαη, κα( OIL έπιχι: ιιιτιοω, (ιν
γQι'ι.φ rι πιl.ρ(.ι Ι'κι~ίνo ιroί, lι ι"ι.λλος μl!τιι.Μ/'ιI' ι μΙ:οlΙ. eoτι'ι η'ιν κι,ιΟαοί, μΙ: ποοκαλΙ: οl!ι κ(οιοιος, vlt /) είξω ϊιτι f, έμπειρίι.ι πού ΠQ(ιγμα:ι
"CΙtι)IIQY{II. το\) ιίις IJIl1ωΙν()ντo~, Μν πι,>{' ΠΕΙ ν(ι. λογαvιΛζιιι αίιτ{ι Ι:γκιιινι(ωτηκι: μΙ: ττ, οτ{ιχ ι! \)(ιη μιιtς ι'~πίιλ"της ,/νιίισης ό~ν μας
Π 111'' lι ι"lλλος f,tVIH, ο(ι.ν itII.QOlJo(IX, ιιίχν fινΟQIΙ)1ως, λ(γο i\ πολ{) 6ΙΊηγι!ί 'τoτ ~ οί, Τ(ΠΟτΕ 1τού νl,ι μΠUQεί, κατά κ(ιπ()ιο τρ6π(), νά
ιι\lιιπιι.lJιιτικι'ις, Ί Ι /'ιωΨΙJχολογ(,α I!Ινιχι ξ~ν() !ιιίιμα lI'cιι'Iτ6 τ6 παι· ι'υτι~ικoy(ol'L τι, ΧΕγκι:λιαν6 ί')ραμα διαι'ι(ιχικ6ιν συνυ έο εων, ιιέ τ.(.
χνΙI'ιI,
ΠΟτl ' ,~O\'o v' ι'ιφ,',νι;ι ~oτω νί,ι ~μψυνίζεται σ(ιν ττιν ίJπ{ιιτ/.εοη τη~
Μ'αίιτίl τι'ιν (,ννOLα πι,>(ιπη Vl1 ΠΙΙ(QνΟ1Jμl: τ{,ν δοο J{cI)l'i,SCIlI:IIIZ,
οτιγμης πού () Χέγκελ συνδ{;ει μέ άσάφεια μ' αύτ6 τ6 στάδιο, κα(
ΤII 01]jI(l.ίνον πι,>(' πιι ι ,,(ι κιιrιιγυ{ιφl'τω οίι.ν τΙ,ωιο, ί)ο(,οκιn αι lιτ6ν
ποί, Κ(Χποιος (ι.πεικ()νισε χαριτωμένα κάτω άπό τόν τίτλο Κυ-

Scanned by CamScanner
 2SJ
ιι ,~I/"IN I'·/J.'
h Τ Ι\) tι>ί, h(16l,ou ποί, βρήκε πρl>ς τI'lv ω.ίl,
111:1\ (ι
. ~,"X • \: ~Ί .';~ ~ - \ "". :nι\ Κ"" ~.'·(' ''\',\)\Y\lo Μ\' Οι). ~IIΙ:"I: "ι). ΧΙ,. "ιιιt ll . ι \Ι 1111 τη ς (1\1 ι ,
,
(~ί'\ "·"1\' X(\l'lδI\\ "'\\ R"t\'ΚtΊ!ΙΙ ,,'\' .
Ι

(ι Ι· ιιl . ι "IΤΙ Ι!1lτ

. ('1 ltOI" Ι·"ι"ι,ιο
ΙΙ
ε· , Μν ,, [ναι - Όπως• CΠΙΥ,είρησε
•
t\\" '\~) . ','\\) , \. δiίξ'" ~\ω. Π\'\') t.ΥΚΙ:1 τω Ι) χι:yκι'λl<Ι\,l)ς δ l\. Μ'Ι' Ι κΙΙ()ΙΙ(1ΙΙ Ι ( . ι ν{}. κζινει ό Μπαίηκ()\ι - τ{) γrνικ6 μ έσο
~, ~'·!\..·nl:,lλ\\μ6ι'ι\'fΤ'''' \ττό δll1.<'1\μα Τ'\)\'\ κα~n:oια"o\\ ιrκιΙπτo_ , 'ι ct ""1(1 τι (Ι Ι J • ~ ,
ICCIxt' χ(1ΙI' _ .ι στ{ι τό λογικ{) του, διχως νιι το ωωρνιt:-
• .1. ~ '\' (";'\i: f:Ιt~.,,\μ(t\,'ι ,,) f\'\"t('xt1\QII) 01\ιιεll) ποί\ εΙΟΙ\ΥΙ: Ι ιπl)ν Ι , ~~ 'Ι' Ι ΚΗνι ς O(ιJ
"ιιί \'ιl Ι ι 'ιΊ .
ι
nnOot{l οτίιν εμπειρΙα , Ε ναι 1\ bικη του
' ,
ίffi'\~ί(" ,m)\' f!\"'H' IQi\\ μι,; , Im)\' 1\"ΙΙΥκω,)Τ1\ΤΙ\ lως, τό vl:1 t1jς ι , "'(II)('((Η· ΙΥμα, μ.... λ_ Ο ί J
τ(tl, γιιι" " _ - , ιί, τί\ ΤI\ν κατ εύΟυνση μέ την ULL υμ α νιι
~'λλ,'\~ ~ .",;, χ"ί :ω\) μ{ι.; ~μπι)δίζι'Ι ΥΙΙ\ πι\νTn \'Π Η) Π(tQηΥν(ι). \φοιι πιω ι: ( ά " λ'
μΙ· ()()\'ι()~· ~ ΙΙ- . Ί ιΊλι\Οινι'ι (ιπ6 τ6 ψεύτικο γιά ν (j επει κα-
\:ι ..,\\ψt- _ Στ, Κ\\~T'roιn\'\) \\ιl\6ημα η) νc:1πι\('Οηκ ε ΥΙΙ' nQIilTII φΟQά ι' ςι-.ιιιιρ ι..Η ΤΙ • άδ •.
μόllΙ' Ι ω . ~)ί' τ( ~ _ JI f aa ιπ[ς πριιξεις μο υ . Το παρ ειγμα αυτο
ι\); τ\' σι'(Π(\ηκ,' t1j; διαλrκτικιjς τού ύπσκειμέ\'οll. κηί άπό ίι)τε
()ct(ll'ι μ έ(:ΙΙ,,, ά' γ lν καί ι'> Ντεκάρτ προσΟέτει μάλιστα ότι. {ιν
t'" ι,ί\,ιιι \\\Ι\,ατ\..)\ι γΙ1 Τ'Ι) ~ξαλεί.ψoυμε ση\ Qιζικl\ ωl' Οηιελίωση. ' ν t'ιναι ΙοΙ ':οι . "
λοιΠΟ ,. . _ \ο , ΥΙ {1 lι ένα σέ (Ίρισμενη στιγμη,
ό δ ' δ'
ρομος μου, εν
Ή ('\\'(\q ,~ α\η\, \)η~ O\1\'ί'χι:ιn. Οι'ι μού fivnI. Ι~QΚ ι'.τ('ι l'ιναΥ­ , , που "πη!.'"ι . , , , ι\ • (t'c:
(1υτο λ( . ., (Χλλους, εΙναι bLxi\ τους υΠΟυεση, ας συν ~oυν
)(cιϊ γη, '" χcι(lηκτη(lίοω t1~" έμΠflQίη τϊΊς μ ετcιι)(() ('ωης καΙ νά Ι 'εται κα ) Ο Ε - , ' άπ λ-
φα \ . , ,. . ' l\Ου δ τι εχουν νά συνάξουν, Αυτο ΟΤΕ ει
tl:T\"\~ σαι νι'ι ξα\'αΥυcίοω ο' CΙύTι~ τ6 <TIIIIfiO Υιά "ι~ φωτίο(ι\ μ ε ρι.κά J. 6 την tμπεΙQι.α • ' ά ' δ '
ηι; Χ. αρακηιριοτικά ,
\I~ - . !σαΥωΥϊlς πού κάνει δ Ντεκάρτ γι τον ικο του
μερος της ε , . '
- . πρ6ι:; ΤI\" ι;πιστημη.
δΡ~I~~ι μl'\~ως νά πεί δτι κάθε aτ~χευση τής Χ"ώση,ς άπo~σιάζει
3 - . "Οτι τ6 uιχ()ος τής γνώσης δεν εΙναι παρον στην περιπ~ωση
έδ ω,
- Ντ εκάρτ' Μά, λ '
" καί βέβαια, uJtO 'ζ , • ρχε,ι
' XEL uoxt ει - γνωση, υπα
-.L

'Exri\'o πού διακρ(\'ει τ6 καρτεσιανό διάβημα απ6 ΤI\" ι'ιρχαΙα τo~

{'(ιfI." 'α, ni\' L-rIστιί,ιιη , εκ είνο πού τό διακρΙν ε ι α.π6 τόν σκεπτικι­
σμό ποίο Ijra" ένας ιΊπ6 τούς δρους του , εΙναι αύτό πού Ωά προσ­
:ταθί\οουιιε νά άποοαφηνι.σουμε ξεκινισντας από τί\ διπλl\ λει­
τουργία τϊ\; άλλοτρΙωσης καΙ τού χωρισμοί).
τι ψάχνει δ Ντεκάρτ; τι'\ βεβαιότητα. "Εχω, λέει, σφοδριί έπι­
Οι'μία },ά μάθω νά ξεχωρΙζω τό άλιιθιιιό άπό τό ψεύτικο - ύπο­
γραμμΙστε, έ1τιθυμΙα - Υιό ι·ά (Jλέπω καθαρά - μ έσα σ έ τί;
στ{ς πριiξcις μου. καί }ιά υαδlζιιι μ έ σιγουριά υέ τούτη τιί ζω/ίο
ΔΙ,' πρόκηται έοιϊ) γιό κάτι τ6 τελείως διαφορ ετικό ?1πό τή
στόχ ευση τής γνιίιοης; Τό οιά6ημα αιιτ6 /Ίέν εΙναι OιάGημα οιαλε­
κτικού, ούτ ε καΟηγηττ\, κι άκόμη λιγότερο ίππ6τη. '1'6
γραμμΙο cι: ή υΙΟΥραφ(α τού Ντεκάρτ πρΙν άπ'δλα σημαδ εύ ετ αι
άπό ΤΙ1ν ΠCQιπλάνησi\ του μέσα οτ6ν κ6σμο, <Χπό τΙς συναντι\σεις
του, καΙ, τ ελικά, Ιιπ6 τ6 μυοτικό της ιτχ έ δω - /iI/ ·I'a/II .V μ/'(ιι/ι' ο .
•Αν τ6 σημειιίινω, παρ' ω.ο πού εΙμαι tJ.n' αύτούς πο\) Ο εω ρούν
τήν [Ύνοια ττ\ς 6ιογρι..ιφως ιιίιν /Ίι;υτcρ ε\) oυ()(1, ο έ ούΥκριση μ έ τ6
ν{ιημα Ι>ν6ς ~(?γoυ, r lναι γιατΙ 11 [όιος tι Ντ εκ6ρτ ύΠΟΥριφμΙζε ι ί)τι
ί) 6ΙΟΎραφ(α του, τ6 Ο ι tι(1 η μ (1 του ι;Ινιιι οί)σιιιοτικ(ι γι(ι ΤI\ν κοι-
και,
περισoε~ει ύπάρχει πάντα, ύπάρχει
" ,
ακόμη. Δέν εΙμαι
, .δ
έγω
• 6 πού έπ ιβάλλει έδ ώ αυτόν τόν υπαινιγμο, ειναι το ι ιο του
αυτ ς " 'λ' δ'
τ6 κείμενο. Ό Ντεκάρτ μορφώθηκε απο τους κα υτεΡΟ,υς _ασ~α-
λους, βΥαίνει από τό College de ~H F1~che, εΙ;α~ μαθ~της τ~ν Iry-
σουϊτώ", καΙ , γιά δ,τι αφορά τη γνωση και τη σοφια, έδω, δεν
λείπουν. ,
Νά φτάσω νά πώ δτι δέν εΙναι χωρίς λόγο πού ακριβώς κατα
- μ έσα τήν εξοδ6 του από τούς 'Ιησουίτες αποκομίζει τό όξύ αίσθημ~
αυτής τής ύπερπληθώρας; Δέν ύπάρχει aτό κέντρο έκείνου που
μεταδιδ εται διαμέσου μιάς δρισμένης oυμανιaτικϊlς σοφίας κάτι
σάν ενα κρυμμένο fJeriIIIle {/c cadaver*, πού δμως δέν 6ρίσκ~α~
['Χουν ύπο­ έκεί πού τ6 βάζουν συνήθως, aτόν δήθεν δηλαδή θάνατο που θα
απαιτούσε δ κανόνας τού 'ΑΥίου Ίγνατίου; Προσωπικά, δέν εΙ­
μαι καί πολύ ευαίσθητος πάνω σ'αυτό, καί αύτοί οί 'Ιησουίτες,
δπως τούς βλέπω εγώ, από τά εξω, μού φαίνονται πάντοτε μάλ-
•• K~τι (}ό,- JlrιUJIQ - ~xφραoη, πού μ' αίnίιν ό Ιδρυη'ις {ο\ι {άyμαtσς τών '!η~oυϊ­
τω~ I.yν~η()ς Vt E Λογιόλα συνιστά στούς ΊησουΤπς {ήν πειΟαρχΙα χαΙ την υπιι·
κιιη οτους (ινωt έρους {ους . (Σημ. Μετ. ) .

Scanned by CamScanner

284 ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
λον καλά ~κεί πού είναι, καί μάλιστα αρκετά, αεικίνητοι, καί
κάνουν πολύ αίσθητή τήν παρουσία τους μέ μιά πολυμορφία πού
απέχει πολύ από τό νά θυμίζει έκείνη τού θανάτου. Όχι, δ θάνα­
τος γιά τόν όποίο πρόκειται είναι αυτός πού είναι κρυμμένος πί­
σω από τήν ίδια τήν εννοια τού ουμανισμού, στό πιό καίριο ση­
μείο κάθε ουμανιστικής θεώρησης. Κι ακόμη καί μέσα σ' αύτόν
τόν δρο πού προσπαθούν νά ζωντανέψουν κάτω από τόν τίτλο
άνθρώπινες έπιστημες, ύπάρχει κάτι πού θά όνομάσουμε ενα
πτώμα μέσα στό ντουλάπι.
Σέ τούτο ακριδώς δρίσκει δ Ντεκάρτ εναν καινούργιο δρόμο.
Ή στάχευσή του δέν είναι ή αναίρεση άδέδαιων γνώσεων. Θά τίς
άφήσει, τίς γνώσεις, νά τρέχουν ησυχες, καί μαζί τους Όλους
τούς κανόνες τής κοινωνικής ζωής.• Αλλωστε, Όπως ό καθένας
σ'αυτή τήν ίστορική στιγμή τών aρxGJV τού δέκατου εδδομου
αΊUινα, σ'αύτή τήν ίΎκαινιαστική στιγμή τής εμφάνισης τού υπο­
κειμένου, Εχει παρόντ ες πολύ κοντά του τούς ελευθεροστοχαστές,
πού δρίθουν, καί πού είναι σάν τόν άλλο Όρο τού vel τής άλλο­
τρΙωσης. εΙναι στήν πραγματικότητα πυρρωνικοί, σκεπτικιστές,
καΙ δ Πασκάλ τούς άναφέρει μέ τό όνομά τους, μέ τή μόνη δια­
φορά οτι δέν τονΙζει μέ τρόπο άρκετά ελεύθερο τό νόημα καΙ τήν
αίγλη τους.
Ό σκεπτικισμός δέν είναι ΤΙ διαδοχική καί άπαριΟμήσιμη
άμφισδήτηση σλων τών άπόψεων, σλων tIjJV MGJV σπου δ δρόμος
τής γνιJισης προσπάΟησε νά τρυπιJισει. εΙναι ή τήρηση τής ύπο­
κειμ~Ύικής στάσης: δέν μπορ εί κανείς νά ξέρει τίποτα . Ύπά ρχα
έδGι κάτι πού O{l (λξιζε νά φωτιστεί μί, τ 6 φάσμα, τΙς απσ,(ριΙισεις
έκ ε ίνων πού ύπήρξαν οί Ιστορικές ΙΎσαρκιJισ εις του. Θ6 ησ ελα νά
σάς δ είξω στι ό Montaignc εΙναι (lλη()ινά αύτός πού κι;ντροΟετή­
Οηκ ε . (rι.ι γύρω (lΠ{ι ενιι σΚ Επτικισμ6. άλλά γύρω άπίι τή ζωντανή
στιγμή τής ιΊ.φάνισης τού {ιποκ ε ιμ ένου. Καί σ'αύτό ακρι6Gις είναι
γόνιμο ς , αίιJινιoς όδηγ6ς, πού ξεπερνά ότιδήποτε μπόρεσε νά ίλν­
τιπροσωπ εύ σ ε ι από έκε ίνη ΤΤI στιγμή - πού πρ έπει νά προσδιορι­
στεί - μιάς Ιστορικτις καμπής. Α,ιτό δμως δέν είναι ό σκεπτικι­
σμός. Ό σχεπτιχισμ6ς είναι κ{nι πού διν γνωρΙζουμε πιά. Ό
ΟΧΕπτιχιιιμ6 ; είναι μιά η()ικτl. Ό ιικεπτικισμ6ς είναι ενας τρόπος
σττιριξης τού άνθριίιπου μέσα σττl ζωή, πού συνεπάγεται μι(! στά­
ση τ600 hύσχoλη, τόσο ήρωικτl, Π01) Μν μπορούμε πιά ούτε κάν
Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ . 285
, η' φανταστούμε - λόγω ίσως αυτού τού περάσματος πού 6ρη--
να τ " 'δ - , α ζ,
κε δ Ντεκάρτ, ~αι, ~oυ ο _ηγε~ την _ να ~τηση :ού δρόμου τής
6εβαιότητας σ'~υτ? ~κριβως τ~ σημε~o του ,ν:ι της αλλοτρίωσης,
άπό τό όποίο δεν υπαρχει παρα μοναχα μια εξοδος - ή όδός τής
έπιθυμίας.
Αυτή 11 επιθυμία γιά οε6αιότητα, δσο κι αν δέν καταλήγει γιά
τόν Ντεκάρτ παρά στήν αμφι60λία - ή επιλογή αυτού τού δρόμου
τόν όδήγησε νά κάνει εναν πολύ παράδοξο χωρισμό. Θά ήθελα
άπλώς ν' αγγίξω μερικά του σημεία, πού θά είναι σημεία αναφο­
ράς γιά νά συλλάβουμε μιά ουσιαστική , αν καί καλυμμένη, λει­
τουργία, πού είναι ακόμα ζωντανή, παρούσα καί καθοδηγητική
μέσα στή δική μας μέθοδο έξερεύνησης τού ασυνείδητου.
4
Ή ΌεΌαιότητα γιά τόν Ντεκάρτ δέν είναι μιά στιγμή πού μπο­
ρεί κανείς, μιά καί τή διάΌηκε, νά τή θεωρεί σάν δεδομένη. Πρέ­
πει, κάθε φορά, από τόν καθένα, νά επαναλαμ6άνεται . είναι μιά
άσκητικΤI. Είναι ενα σημείο προσανατολισμού Ιδιαίτερα δυσκο­
λοστήρικτο ώς πρός τήν τολμηρή αποφασιστικότητα πού αποτε­
λεί τήν άξία της. Είναι, γιά νά ακριδολογήσουμε, ή έγκαθίδρυση
κάποιου πράγματος ξεχωριστού.
'Όταν ό Ντεκάρτ έγκαινιάζει τήν Εννοια μιάς δεΌαιότητας, πού
εξαρτάται όλόκληρη από τό σκέπτομαι τού διαλογισμού, τού ση­
μαδ εμένου από ~κείνo τό σημείο αδιεξόδου πού ύπάρχει άνάμε­
σα στήν εκ μηδένιση τή ς γνώσης καί στόν σκεπτικισμό, δυό πράγ­
ματα δι6λου δμοια - Οά μπορούσαμε νά πούμε ότι τό λάθος του
είναι πιJ)ς πιστεύει δη πρόκειται έδιjι γιά μιά γνώση. ΠιJις λέει ότι
ξέρει κ{nι γι' αύτή τή 6εΟαιότητα. Πιίις δέν κάνει τό σκέπτομαι
ενα άπλό σημείο άφάνισης. "Ομως, εκανε κάτι άλλο, πού άφορά
τ~ πεδίο, πού δέν τό όνομάζει, δπου περιπλανιούνται όλες αυτές
οι γνΙJισεις, γιά τίς όποίες είπε πώς Οά άρμοζε νά τίς αναστείλου­
με ριζικ{~ . Β {λζει τό π εδ ίο αύτ(ί)ν τιjιν γνιJισεων στό έπίπεδο αυτού
τού εύρίιτερου ύποκειμένου, τού ύποκειμένου πού ύποτ1θεται δτι
ξέρ ει , τού Θεού. Ξ έρετε δτι ό Ντεκάρτ δέν μπόρεσε παρά νά έπα­
ναφέρει τήν παρουσία του. Μ έ τί Ιδιάζοντα δμως τρόπο!
Έδιjι άκρι6ιίις τίΟ εται τό ερώτημα τών αΙώνιων άJ..ηθειG)ν. Γιά
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο lJ
256
ν6. βε(ίαιωθεί δτι, άπέναντί του, δέν ύπάρχει ενας άπατηλός
Θει)ς, τοίl χρειάζεται νι'! περάσει άπό τό διάμεσο ενός Θεού -
<ιλλωστε γιιί 11'1 δΙΚ11 του κλίμακα δέν πρόκειται τόσο γιά ενα
τέλειο ον, ι'ιλλά γιά ενα άπειρον δν . 'Ώστε, λοιπόν, παραμένει δ
Ντεκιίρτ ο' αυτό τό mιμείο γαντζωμένος, δπως (Χλλωστε κι δλοι
οί προγενέστεροί του, σΤ11ν απαίτηση ν(~ Ιξασφαλιστεί r]
κάθε
έπιστημονική ~ΡEυνα μέ τό δτι 11 σύγχρονη έπιστΎ]μη ύπάρχει κά­
που. μέσα σ' ϊνα ον ύπαρκτό, πού όνομάζεται Θεός; - δηλαδή μέ
τό δτι δ Θεός ύποτίθεται πώς ξέρει;
Μπορεί νά σάς φαίνεται δτι σάς απομακρύνω απ6 τ6 πεδίο τής
έμπειρίας μας, κι ώστόσο - τό ύπενθυμίζω Ιδώ, ταυτόχρονα, γιά
νά tητιισω συγνιομη, καί γιά νά συγκρατήσω τήν προσοχή σας
στό -έπίπεδο τής δικής μας εμπειρίας - τό ύποκείμενο πού ύποτί­
θεται δτι ξέρει , μέσα στήν ανάλυση, είναι ό αναλυτής.
Τι;ν επόμενη φορά, θά εχουμε νά συζητήσουμε, σχετικά μέ τή
λειτουργία τής μετα6ίΟασης, πώς γίνεται καί δέν εχουμε, εμείς,
καμιά ανάγκη τής ίδέας ένός όντος τέλειου καί απείρου - ποιός
θά σκεφτόταν ποτέ ν' αποδώσει τίς διαστάσεις αυτές στόν ανα­
λυτή του; - γιά νά εμφανιστεί ή λειτουργία τού ύποκειμένου πού
ύποτίθεται δτι ξέρει.
•Ας ξαναγυρίσουμε δμως στόν Ντεκάρτ, καί στό ύποκείμενό
του πού ύποτίθεται δτι ξέρει. Πώς τό ξεφορτώνεται; Έ, λοιπόν!
τό ξέρετε: μέ τή θεληματικότητά του, μέ τό προΟάδισμα πού δίνει
στό θέλω τού Θεού. Είναι φυσικά ενα από τά καταπληκτικότερα
κόλπα ξιφασκίας πού δόθηκαν ποτέ μέσα στήν ίστορία τού πνεύ­
ματος - οί αίώνιες αλήθειες είναι αίώνιες επειδή ό Θεός τίς θέλει
τέτοιες.
Πιστεύω νά εκτιμάτε τήν κομψότητα μιας τέτοιας λύσης πού
ενα όλόκληρο μέρος τιί)ν αληθειών, καί γιά τήν ακρίοεια τίς αίώ­
νιες, τίς άφήνει στήν ευθύνη τού Θεού. ΚαταλάΟετε καλά δτι ό
Ντεκάρτ θέλει νά πεί, καί τό λέει, πώς αν δύο καί δύο κάνουν
τέσσερα, είναι γιατί άπλούστατα ό Θεός τό θέλει. Είναι δική του
ύπόθεση.
Ώστόσο, είναι άλήθεια πώς είναι δική του ύπόθεση, καί πώς
δτι δύο καί δύο κάνουν τέσσερα δέν είναι κάτι τό αυτονόητο
δίχως τήν παρουσία του.
Θά προσπαθήσω νά εξηγήσω αυτό πού θέλω νά πώ έδώ. υΟ ταν
Jl ΑΦΑΝΙΣΙΣ 287
- μιλά δ Ντεκάρτ γιά τήν πορεία του, γιά τή μέθοδό του, γι~
μας
• καθαρές ί δ εες
' και" τις συγκεχυμενες
, ίδ εες,
' "
για τις άπλές ίδέες
τις , Ιδ'εες, υα
Ε!. ' ζ ει α' ""
τίς σύνθετες L ναμεσα σ αυτους τους δύο δρους
και , ά ' , 'α λ
- μεθόδου του τη σειρ που πρεπει ν κο ουθηθεί. Είναι πολύ
της "....,,,,... •
θανό στό κατω-κατω, οτι ενα συν ενα συν ενα συν ενα νά μήν
Π~νoυν τέσσερα, καί όφείλω νά σάς πώ πώς τ6 ve\ τής αλλοτρίω­
~ης αποτελεί ,ακριβώς τό παρά~ειγ~α, γι', ~ύτό. Γ~ατί, ~έσα aτή
σειρά τών απολυτων αριθμητικων αυτο θα εδινε πανω-κατω κάτι
σάν τό-
1+ (1+ (1+ (1 + (... )))).
Κάθε φορά πού φέρνουμε εναν καινούργιο δρο, ύπάρχει πάντα
ενας η περισσότεροι από τούς αλλους πού κινδυνεύουν νά μας
γλιστρήσουν μέσ' από τά χέρια. Γιά νά φτάσουμε aτό τέσσερα,
αυτό πού ενδιαφέρει, δέν είναι δ απόλυτος, εΙναι ό τακτικός.
Χρειάζεται νά γίνει μιά πρώτη νοητική πράξη, μετά μιά δεύτερη,
μετά μιά τρίτη, μετά μιά τέταρτη. Αν δέν τίς κάνετε μέ τη σειρά,
V
τίς χάνετε. Τό νά ξέρουμε αν, τελικά, κάνει τρία, τέσσερα, ή δύο,
είναι σχετικά δευτερεύον. Είναι ή ύπόθεση τού Θεού.
Αυτό πού είσάγει ό Ντεκάρτ τώρα, καί πού φωτίζεται άμέσως
γιατί ταυτόχρονα μέ τό Λόγο του περί τής μεθόδου είσάγει τη
γεωμετρία του καί τή διοπτρική του είναι τό έξής: ύπoκαθιaτά μέ
τά μικρά γράμματα, α,Ο,γ, κλπ. τής αλγεβράς του τά μεγάλα. Τά
μεγάλα, είναι, αν θέλετε, τά γράμματα τού έ6ρα'ίκού άλφα6ήτου
μέ τά όποία ό Θεός δημιούργησε τόν κόσμο, καί γιά τά δποία
έπίσης ξέρετε δτι εχουν μιάν άνάποδη, καί δτι σέ κάθε ενα άντι~
στοιχεί ενας αριθμός. Ή διαφορά τών μικρών γραμμάτων τού
Ντεκάρτ άπό τά μεγάλα, είναι δτι τά μικρά γράμματα τού Ντε­
κάρτ δέν εχουν άριθμό, δτι είναι έναλλάξιμα, καί δτι μονάχα ή
τάξη τών αντιμεταθέσεων θά όρίσει την πορεία τους.
'Εκείνο πού κιόλας μέσα στόν αριθμό έξυπιννσείται άπό την
παρουσία τού Αλλου θά αρκούσε γιά νά τό φωτίσω, νά σάς πώ
V
δη τήν άκολουθία τώ~ άριθμών, δέν μπορούμε νά την παρ~στή:
σου με παρά μόνο αν Οάλουμε μέσα της τό μηδέν μέ τρόπο λιγο η
πολύ κρυφό. Άλλά, τό μηδέν, είναι ή παρουσία τού ύπoκειμ~o~
πού, σ' αυτό εδώ τό έπίπεδο, όλικοποιεί. Δέν μπορούμε να το
έξαγάγουμε άπό τή διαλεκτική τού ύποκειμένου καί τού "Αλλου.
Scanned by CamScanner

'Η .;;-=;~'.O:..tl"ι:CJ = Ξm?σ:πr.α cl-:ci' , OiJ :-..εδiDυ 7..ρi'Oει τη... :τα­
CoV"Ό:ια m- ;:::n~·:.Lir.-: o,r,. UΤOl/' : Αί:τ,ό. bi-.. 6ά 'Ιό q,(:)TWW :τa.ρά:
~. ~.ζI ci: [;.:..;U)v~, · .: b.ί.ι:I..:ι(Πj. " Q,mόοο . θά :tρO'lωρήooυμε με­
~-"k " : :.:.<:na b ,6:UJσrή ίΣ!:,(;υργϊa τη; ;. _ιθηιία;.
-- JJDι~":'1:n·L ό ~~.i:.qί ΕγΖ".1ΙΥΙi.'(:u τς ~fiηQtαι'i.; Οά.σει.; μια;
.=_.,.;...; " - - = !1W(1 τη-= ό θΈ-OC- δέ-, ~ΊH
- ί'.-α.u.ιά
. θέση. Γιατί 'Ιό
,,-, ~.J . . :::Ι .
7.!:.D".dπ;!W:mZIS .;..η;- bWΤΉjll,; μ.c.;. ί'..α.ί ή δια.(.[-ορά τη ; α:τό 'Ιί;
bήl.JJ.z= bιστi u.<:=, uOΊ:u ότι r.ll'\'εi; δέ<, τοί,ψΊ. y..{n, ~.. αΥαι;><JJτηθεί,
;iz~J; Ψ..οι.ο:-";';ίτ;ση . α-., ό θεό; ~c.Qει ~άτι γι' αυπ,Υ. ~\' ό ~εό?
~J;τί.:ι.ί ~ 'Ιό t-rl.αι!Wια. τ.ιJΛ' oύrl.QfJYWY μαθημα'ΙΙί'.ωΥ Ίια Υα
;;u ...."1" k.:-τ,αt i-)7'ι μΖρο;-
-Π.ρrl'I.':.ιρηοrι (ιρ-/..εW σήμ.ερα , ί'..α.ί ζητιί) συγνώμη :τ:ού δέν :τρο­
χ,Ξψηοα :tUjι.σσότερσ. Γ αι)'[.ό :τάνω σά; αr.[-ή\'ω , έ..ϊισημαί\'ο\'Τά;
οα::: w'" τεί,ιί'..ό στόχο τη; όμύ.ία; μου έτούτη; τη; χρο"ιά; - πού
d'\·~.u '\'ά θέσει τό ζήτημα τη; θέση; τη; ανάλυση; μέσα στή" έ...-τι­
mήμη. M.L{)gεI ή Ιn' άί.ι:ση νά το:τοθετηθεί μέσα στήν έ..-τιστήμη
μIJ;, Ιψ'.ισον θεω ρείται σάν ε-/.είνη μέ τήν όποία ό θεό; δέν εχει
7..ι.η.ι.ι.ά σl.έση μαζί τη;;
AΠANΠfΣEIΣ
Δ ρ . GREE~ : - Δ έν ύπάρχει ώ]αγε τρόπος νά συ νδέσο υμε τό ζήτη­
μα τή ς Vorsle//ungsreprίisenιanz μ' αύτό πού ειπατε μετά - ίδιαίτε­
ρα ξιr.ινώντα ς άπό τή σχέση τού ύποκειμένου πρό ς τόν καθρέ­
φτη, l rprJr;ov α ύτή τό παραπέμπει στό ύποκείμενο πού ύποτίθεται
υτι ξέρεΙ",ϊοι6; [Ζναι μ έσα στόν καΟρ έφτη;
Ναί .. . Τέ λο ς :τάντων .. , δέν θά σάς άκολουθούσα σ' αύτή τή"
κατεύ θυνση. 'Επειδή πιστεύω δτι είναι Όρ αχυκύκλωμα. . ρό. Άν μιλάμε γιά ψυχο-σωματική είναι aτό μέτρο πού εδώ
Τό σημ είο δ:του συνδέ εται τό ξαναξεκίνημα τής VorstelIungsre-
priiscntanz, πού τόσο πολύ άπαιτείται στή σημερινή μου όμιλία,
εΙναι τό σημείο πού σάς εlπα δτι είναι τό πιθανό σημείο τής λει­
τουργία; τής έλευ θερίας, έφόσον ή επιλογή, τό vel , εκδηλώνεται
έδ6ι άνάμεσα ατό σημαίνον καί στό ύποκείμενο. Αύτό τό φώτισα
i.ί"(οντας μερ ικά πράγματα γι ' αύτό πού θά μπορούσαμε νά όνο­
μ(ωουμε μεταμoρφιJισεις αύτής τής έλευθερίας πού. τελικά. δέν
(R'\·a ....nέTaI :ιστέ ά..ό κανέ\'α σο6αρό ffi:eρω:το. · Κι έ:tειτα. :τέοο­
σα aτόν Χτε-/.ά.ρτ :ιού δf:y yoιά~εται καθόλου γι' α{τη , :ταΟΟ μο­
"άχ α στΨ' :τ~η. ~τή\' :I~η. και μέσα ά:τ' αΙπ.όν τό δoό~ 6οί­
<τ/.ε:ι . τή δεδαιότητά του , ό:του :τερνάει ή δική του ή J~eroί"a.
Αυτό δέδαια ΜΥ σημαίνει :τώς μα; τήν ί'J.ηροδοτεί σάν ι.ογαΡια­
σuό τρά.-τε ζα; .
'. Α.ϊό αυτόν τό\' τό:το τής Vorstellungsreρriisentanz θά :τοέ:τει ...·ά
:τ.εράσω :τάi.ι τή\' :τροσεχή cr-ορά , :τρί\' νά χρησιμo:τoιή~. aτό
έ:rίo'Tεδo τής μεταδ ίδασης, τούς όρους :τού ά"αΥ/.άστηκα σήμερα.
νά εισαγάγω γύρω α..-τό τή λειτουργία τοϊ· •ΑΗου. Πρόκειται γιά
:τράγματα , cr-αινομε'Ι'Lκά , :τολύ α..-τoμα;~ρυσμένα α..-τό τήν :τεριοχή
μας. Πρόκειται , ακριδέaτατα , γιά 'τήν ψυχο-σωματική.
Ή ψυχο-σωματική , δέ'Ι' είναι Ενα σημαίνον , ώστόσο δέν μ.ι-το­
ρούμε νά τή ovί).άΟουμε παρά στό μέτρο όπου στό έ..-τί..-τεδο τού
ύποr.ειμέ'Ι'ου, ή σημαίνουσα επαγωγή ov\'Τελέστηκε μέ τρό:το :τού
δέ.... θίγει τήν άφάνιση τού ύποr.ειμένου.
Τό μικρό σύ'rrραμμα γιά τό όποίο μιλούσα πρίν u,-τό λίγο, καί
πού τήν εr.ταση τής φλυαρίας του θά μ.ι-τορέσετε νά τή μετρήσετε,
"άνει ώστόσο τούτη τή μικρή ούσιαστική παρατήρηση - παρ ' όλο
πού l<τ/.υρίζεται δτι ανασκευάζει όχι εμένα , δόξα τώ Θεώ. δέν μέ
μ.ι-τλέκει εμένα , αλλά εκείνους πού ισχυρίζονται πώς μιλάνε aτό
όνομά μου - δτι ή επιθυμία δέν είναι αντιπροσωπευτιr.ή τής
ανάγκης. Στή θέση αύτή , ή VorsteIIungsreprasentanz θά περιορί­
σει πολύ τόν έρμηνευτικό μας ρόλο , επειδή τό ύποκείμενο, σάν
ά φά νιση, δέν συμμετέχει σ' αύτή . Στό μέτρο πού μιά άνάγκη συμ­
μετέχει στή λειτουργία τής επιθυμίας, μπορούμε νά συλλάΌουμε
τήν ψυχο-σωματική σάν κάτι άλλο άπό αύτή τήν άπλή φλυαρία
; πού συνίσταται στό νά λέει κανείς δτι ύπάρχει ενα ψυχικό διπλό­
τυπο σέ δ,τι σωματικό συμΌαίνει. Τό ξέρουμε έδώ καί πολύν και­
έπεμΌαίνει ή επιθυμία . Στό μέτρο πού ό κρίκος επιθυμία διατη­
ρείται εδώ, άκόμη κι άν δέν μπορούμε πιά νά λογαριάζουμε τή
λειτουργία dφάιιιση τού ύποκειμένου . .
Μιά καί Όρίσκομαι σ' αύτόν τόν τομέα, θά ήθελα νά σάς κάνω
νά αίσθανθείτε τί συμΌαίνει μέ τό εξαρτημένο άντανακλαaτικό.
Σχετικά μέ τό παυλοΌιανό πείραμα δέν προσέχουμε άρκετά δτι
δέν εΙναι δυνατό νά γίνει παρά aτό μέτρο πού μπορεί ν' άποσυ-
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ,ΙλΚΛΝ Ι ΣΕΜIΝλΡΙΟ ιι Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ
291

'υρμC\\.ογηθrί Ι} άσκηση μιά; 6ιoλOYι){~ϊς λειτουργίας , δηλαδιj , πειραματιστές είμαστε εμείς, καί εμείς τά κλιμακώνο\: . }__ '
αΠ'ΌΙ' μέ τό \\τοίο !L.ΟΡΟΙ'με νά συνδέσουμε 'πϊν έ"οποιητικιϊ, ληψη
, 'ζ
- εκφρα ουν
ά' . • • με σε UV-ΙL-
ναμεσα τους ενα ειδος ίσoδυναμία~
δλοχλη~-i.\''Q\'σα. λειΤΟΙ'ΡΥία. ηϊ; ανάγκης. Εί\'αι άποσυναρμολο­ Δέν λέω στι τό λύνω αυτό τό ζήτημα επειδή τό διατ ~',
"δ ", δ ' -', υπωνω.
Υτσηιη αειδ11 έ:τηι6αί"οι'ν σ' αί'ηϊ :ιερισσότερα ι'στό Ε\'α σργα­ Το ει ο; αυτο ισο υναμιας μας Ε.ιίΙΤΡΕ.ιίει, άJλωστε νά '
να , Μιά καί κάνατε τό\' σχι'λο σα:: \'ά τού τρέχου\' τά σάλια δεί­
" Ρλ - _.~ - , σημειω-
όουμε το ~ρoo ημα του ρεUJ'.ισμου τού άριθμού μέ μιά ' .'
χ\'Ο\"τά; τοι' ε.,'α κομμάτι κρέας. ~ί'τό :τού σάς έ\'διαφέρει, άπό που
, δ'εν ειναι
, ε 'ε '.' ' _" ' μορφη
υευαια εκεινη που σα; ανεφεοα πσίν ά; , ,',
χεί χαί ::έρα . εί"αι \'ά κό\,'ετε τό. :ιράγμα στό σημείο ηϊ; σιελιίΙ­
- ~δ ξ ", ~ . ~ πο το! {σ ,
σταν σας ε ει α ποιο ερωτημα συνΕ.Lάγέται κάθε "οη' _
δοι'; b.-κρισης. καί νά δεΙ;ετε δτι αύηϊ !Lίορεί νά συνδεθεί μέ ,αρι θ μου- , και
" -
εκεινο
" • "
που κανει ωστε η αριθμητική
'.. ση
νά εΙναι
του
'
~ Υ μια
κάτι :Ι Ο\' λειτοι·ργεί σά\' σημαίνο\'. άq'οίl γί\'εται άπό τό\' πειρα­ J..'
t...... ι στη μη
, , R "
_π~υ Κ~~Ι~Λεκτι;α εσοησ; με την παρείσ<tρηση τού άλ-
ματισηϊ . Μ' {ω.α λόγια δηi.αδlϊ. ό Άλλος εί\'αι παρώ\'. γεΟρισμου. Εδω ο αριθμο; παρεμοαίνει μέ τήν ίδιότητα μιά~ ;ι.α­
Αί-τό όμως . ."(ιά δ.τι άq'ορά τό\' δlϊθε\' ψυχισμό τού δυστυχι­ θαρή ς συχνότητας , μέσα σ' εκείνο :τού , γιά νά δάλουμε '~ά ;οάγ­
ΣUέ-.-oI' tώou . δi:\' ά:τοδεικ\-\ι ει CLίολύτως τίποτε. Άκόμη καί οί
ματα ~ ~έ<Π], τους,_ μπορούμε νά ~νoμά?O,υμε ~α~λoδιανό ~μα.
δ~θ~' \'~'ρωτικές ε:τι:ττιίΙσεις :ιού' :τετυχαί\'ο\-ται δε:: εί\'αι Επι­ Δηλαδη , οτι ενα ζωο \-τρεσαρισμενο σε εκατο ο:ττικού:: έοεθι­
:ττάκτεις \,η·ρωσης. γιά ενα\' cLίλό λόγο: έ.-τειδή δi:\· είναι δυνατό σμούς στό δευτερόλΕ.ι-ΤΤΟ, άVΤιδρά σέ έκατό άκουστικοι:ς ε~εθι­
,οά άναλυθοι,,' διαuέσου τού λόγου . Τό μείζον έ\'διαφέρον α υτών σμούς στό δευτερόλεπτο . Έτσι ενα νέο ερώτημα είσάγεται ~όν
τώ\' ~αρτημi:\'αJ\: m-τα\'α;ιJ.αστικών είναι δτι μάς μαθαίνουν πειραμq.τισμό. Δέν :τρόκειται άκόμη, άναμ<tίΟΟ).α, γιά κάτι :ιού
έΥ.εί,'Ο πο,:· τό ζώο !Lίορεί \'ά ά\-τιλη φ θεί . Μεταχειριζόμαστε τό μπορούμε "ά τού δώσουμε άπόλυτη ύ:ιόσταση σημαίνΟ\...ο;. πα­
σημαί\'Ο\' - :.0\' δi:\' εΙ"αι σημαί\'ον γιά τό ζιί>ο , ά)J.ά :τού, γιά νά ρά μόνο γιά μάς πού μετράμε τίς συχνότητες. 'Ωστόσο, τό '~(O­
}.ειτοι·ργεί σιr., σημαί"Ο\'. :ιρΙ-τει νά έ\-τάσσεται σέ μιά διαφορά­ νός δτι τό ζώο , χωρίς εξάσκηση, :τερνά ά.ίό τίς ~/.ατό συχνότητες
rιά ,'t1 δούμε τό :ιιθcΙ'.ό διαq:ορικό . :ιού ύ:τάρχει στό έ.-τί:τεδο τού σέ μιά κλίμακα στίς έκατό συχνότητες σέ μιάν ά)J.η ;ιjiμακα, μάς
perceptum ΤΟ1: , :τράγμα :τοί' WJ.ωoτr κατά xavi:\'av τρό;το bi:\· θά επιτρέπει ίσως νά προχωρήσουμε ΚcLίως περισσότερο ώ; πρός
:τεί ότι θά εί\'αι τό percipiens του , μέ την ύ:ιοκειμενική εννοια ηϊ ; την καθαρά άVΤιληπτική δομή.
1.έ;1j;. Τό Χ{' ριο b'διαφέρο" τών :τειραμάτων αυτώ\' είναι δτι μά; 'Επωφελήθηκα ι'L... ό την ερώτηση πού μού κάνατε γιά νά σάς
δεil\'Ol.''\' :το ι ά εί,'αι ή διαq:ορική ΥJ.ίμακα στό ζώο . στό έ.ίίπεδο πώ τά πράγματα πού ήθελα νά σάς πώ καί πού δέν σάς τά είχα
μιά; m ... ϋ.ηΥης :ιού δi:\· εχει , ύ:ιοχρεωτικά, καμιά O"/.tmj μέ μιά ;τεϊ. Υ Ας μείνουμε εδώ.
:ταράσταση, άφού δέ-.' ίι:ιάρ'l.ει εδώ {i)J,o ύ ποκείμενο ι'Lίό τό ύ:το­
κείμΕ'\'Ο τού :τειραματιστή. Καί τό :ιράγμα :τάει άκόμη μακρύτε­ 3 'Ιουνίου 1964
ρ<L Στη...· :τραγματικότητα. ρωταμε τό ζώο γιά τη δική μας άvτί­
ίη1.(Jj. Ό τρόπο; αύτό; μέ τόν ό:ιοίο περιορίζω την εμoΈJ.εια τών
:ταυλοοιανών :τειραμαιW'\, ά.... ο,/.αθιστά σ' αύτούς ταυτόχρονα ,
δ:τω; Ολi.1tετε , την :ιολύ μεγάλη του; σ:ιουδαιότητα.
Τά :ΙΡCΙ'{ματικά, Ι... ιστημονικά τους όφΈJ.η, εΖναι αύτά πού λέω,
'Υ.αί '(ιά τί;τοτα ύjj,[) , στήν :τραγματαότητα , δέν χρησιμο:ιοιού­
' ... αι .
τει.αά , έ-.ι.εί\'ο πού ένδιαφέρει ίσως εΖναι τό φανέρωμα τού
έρωτήματο; :τού μας τίθεται ά.Lό τό γεγovός ότι άνακαλύπτουμε
στό ζώο ότι τ.ά σημαίγΟ\-τα - πού εΙναι τά δικά μα;, άφού οί

Scanned by CamScanner
 ΙΗ'

ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
ΠΟΥ ΥΠΟΤΙΘΕΤΑΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ,
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ Δ Υ ΑΔΑ,
ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟ.

Ή έμπιστοσύνη πού δίνεται στόν άναλυτή.

Ή έπιστήμη.
Μόλις ύπάρχει ύποκείμενο πού ύποτίθεται δη ξέρει,
ύπάρχει μεταΟίΟαση.
Ή πίστη.
Σύλληψη της άλλοτρίωσης μέσα στό fort-da
Ή άλλοτρίωση μέσα στήν εύχαρίστηση.

< Ο σκοπός τής διδασκαλίας μου ήταν, καί παραμένει, ή εκπαί­

δευση αναλυτών.
Πρόκειται γιά ενα ζήτημα πού βρίσκεται στήν ήμερήσια διάτα­
ξη τής αναλυτικής ερευνας. Κ:αί Όμως - σάς εδωσα ηδη μαρτυρίες
γι' αυτό - από τήν αναλυτική φιλολογία, οί αρχές χάνονται.
Είναι φανερό, στήν εμπειρία Όλων Όσων πέρασαν από αυτή
τήν εκπαίδευση, Ότι τήν ανεπάρκεια κριτηρίων ύποκαθιστα κάτι
πού ανήκει στήν κατηγορία τής τελετής, καί πού, στήν προκείμε­
νη περίπτωση, δέν εκφράζεται παρά μ' εναν μόνο τρόπο - προσ­
ποίηση. Γιατί, γιά τόν ψυχαναλυτή δέν ύπάρχει κανένα επέκεινα,
κανένα επέκεινα ουσιαστικό, στό όποίο θά μπορούσε νά αναφέ­
ρεται αυτό στό όποίο αισθάνεται δτι βασίζεται γιά νά εξασκεί τή
λειτουργία του.
Έκείνο πού πετυχαίνει, ώστόσο, ειναι μιας ανείπωτης αξίας­
τήν εμπιστοσύνη ένός ύποκειμένου σάν τέτοιο καί τά αποτελέ­
σματα πού αυτό συνεπιφέρει διαμέσου μιας όρισμένης τεχνικής.
"Ο μως , δέν παρουσιάζεται σάν ενας θεός, δέν ειναι θεός γιά τόν
Π,άσχοντά του. Τί σημαίνει τότε αυτή ή εμπιστοσύνη; Γύρω από
τι περιστρέφεται;
Άναμφίβολα, γι' αυτόν πού εμπιστεύεται, πού δέχεται τήν αν­
ταμοιβή, τό ερώτημα μπορεί νά παρακαμφθεί. "Οχι δμως γιά τόν
Ψ~χ~yαλυτή. Ή κατάρτιση τού ψυχαναλυτή απαιτεί από αυτόν
να ξερει , μέσα στη' ν πορεια
' "οπου ο( δ ηγει-" , ,
τον πασχοντα του. ακρι-

Scanned by CamScanner
 ΖΑ Κ λΑΚΑΝ ι l,/, A/INAI'/() I1
610; :τι(lί tI\'O; :τQόΚΙ' Ι11\1 . ΛύΗ\ς Ι\ψΙ' (λι' Ι "it ξέρα . σ' αύτόν όφεΙ­
λΓΙ "(ί μcτ<1ι'\oOΓϊ. καί \ιί' ,Η' ιtι' Ι'ιι'ι f: l,n f IQia . εκείνο γιά τό όποίο
:Τι";κ(lτω . Λί, 1Ι) n\ ΙΙ'1ιιrί,Η-ι;ο"ιις . ( Ι"αι αυτό πού δηλώνω - μέ
Τ('\";ΤΟ :Τ(I1', . :ΤΙ ιττΓι'·ιιι. orI; ( ιιιrανί ζεται ϊ\δη άρκετά εύλογος. καί
:τοί' . λτί::ω. 011 μιΙτ~o τιl ς προόδου μας , θά σάς φανεί δλο καί
:tι\'! λαγ<1(,)\ ;. , λο Κl1ί :tιό (ιναγκαί.ος - μ έ τ6 όνομα έπιθ υμία τού
ά ι·ai. ιτιί .
Σά; t ~ cιξrl. ηΊ" τ ελευταία. φορά, τt; etml άπ' δπου luτλέχτηκε ή
Κ<1(1 <ΤΙ(1 \1Ί Ο1.')).ΟΥΙστικι'!. πού. ατήν άΡΧΙ1 της καί στό τέλος της ,
hr" χατΓt,Oύ"ETCΙΙ ούσιαστικά πρό ς τt1ν έπ ιση)μη άλλά πρός τή
δικτ; TlI; 6 αιόπιτα . Ί\:τοτελεί 111 GIiml κάποιου πράγματος πού
δι':" ('l"αι ι) ί::τιιmΊμη μέ τι;ν έννοια πού . άπό τόν Πλάτωνα καί
:π,:" :τρ ί\'. ί':τήρξε τό ά"ΤΙΚ ΕίμΕ\ΙΟ τού στοχασμού τ ών φιλοσόφων
- 6./j.ά ΊΙ ' ;τιιm;μη , - δ τ ό "ο ς μπαίν ε ι σ' αύ τό τό Ή καί όχι στt1
ί.iξη Ιίιατήμη . 'Η έ:τιιm1ιιη . αυτή πού μ άς εχε ι κ αταλάδε ι , πού
\'Ίια.μΟΜ"ώ ,·(ι τ ό :τ λαίσιο ni; δράσης δλων μας στl)ν εποχl) πού
~ ο ίΊl f. καί CLίό πΊ" ό ποία δ ,1'υχαναλυπ)ς δέν luτορεί νά ξεφύγε ι
"((1τί (Ί-ίο τ ελεί καί γι ' αυτόν μ έρος τιίιν συνθηκών του, αυτή εΙναι
ΊΙ Ιίιατήμη .
Σί OXiml ιι' αύπΊν τι)ν έ.ϊιιmΊμη Οά πρέπει νά τοποθ ετήσουμε
τη,. ,,· ι·χα ,·άλι:ση . Δέ-..· μ..ίορούμε νά τ ό κάνουμε παρά συνδέοντας
τ ' q <lI"ό μ ι,\'Ο τ ού άσυνείδητου μέ πΊν άναθΕώρηση πού κάναμε
τη; ml; τ ού καρτεσιανού ύ:τοκειμένου.
θά έ.ξετάσω καταρχiιν. mjIlrga. Tl1 φαινο μ ενολογία τή ς μετα 6ί ­
ΟΟ ση; .
'fi μπαυί αση ([να ι ένα φαινόμενο πού περιλαμβάνει καί τό
ί·:tΌκ(ίμα O καί τ όν ψυχαναλυ πΊ. Τό ν(ι τό χω ρ ίσο υμε σέ μετα6ί­
αση καί (iνΤΨΙϊα G ί ιιση. δση κι άν είναι ιΊ τόλμη καί ;1 ξεγνο ια­
σιά τών σκ ( \,[ω" :το ύ Οά κιίνιιμε πάνω ατό Οέμα, Ο' άποτελούσε
tΌr.:ιΙ.ώ ; :Yι~ν τρό :ω ύ :τ(κψυγϊι ς τού Π(1σGλιiματος .
Ί Ι μcτα (ί(()ασΙl εΙνιιι ίνα oύ ιJιωπικό φα ινόμενο, δεμένο μέ τήν
Ι-τιΟ ιομίιι σάν κομιίικό ιι, ιιιν6μι:νο τ ού άνΟ(1(;)πινου όντο ς . Άνα­
κώ.ύΨΟl1κ ε :τιιίν Δ:τ 6 τόν Φ ιιc:Ίυντ, καΙ (ιιcιτυπι;)O,\κε Οαυμάσιιι -
Ζρησψο;ω(ljOα ενα μεγ6λο μ έι,ο ς μιιις χιιονι(ις (ιφιc(lωμ{:νης ση)
ΓΙΑ το ΥιιοκεΙΜεΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθΕΤΑΙ οτι εερEl
μ ετ cι 6ωι.ιση y~ά νά τ? ά.-τoδείξ(ι~ -. μέ τη ~ε-!ιιλύτερη ~κρίυεια. σ'
ενα κι:Ιμενο σπου '/ινεται συζητηση περι εΡ!JΠΟ; στο Συμπόσιο
τού Ι n.άτωνιι.
Τό κ ε(μενο τούτο μ;τορεί νά φτ ιάχτηκε '(ιά τό πρόσωπο τού
Σωκσάτη. πού φαίνετιιι ~)στ6σo έbιJ) έξαιρετικά διακριτι%ό~. Ή
σπo~~)ιιιότερη οτι'/μή. ή άρχική. στήν όποία πρέ,"'tει ν' lινα~Ρθεί
τό εριίΗημα πού Εχο υμε νά Οέσουμε στόν έαυτό μας γιά τη δράση
τού άναλυτη. είναι έκείνη σπου λέγεται ΟΤΙ ό Σωκράτη; δέν Ισχυ­
ρίστηκ ε ποτ έ δτι ξέρε ι τί:τστε. εκτό; ά.ίό ο.τι εΧΕΙ σχέση μέ τόν
Ερω τα. οηλαοή μέ τη . . L"'tIeUIIia . Χάρη σέ τούτο καί μόνο τό γε-(ο­
νός. καί επειΟή. στό Συμ:rόσιο, ό Πλάτων. :τερισσότερο ά;τό κάθε
άλλη φορά . μάς τονίζε ι τη σημασία κωμωδίας πού εχουν οΙ διά­
λογοί του καί σΠΡUJχνει έδli) τό :τράγμα μέχρι τη μιμική. ό Πλά­
των, λέω. κατάφερε νά μά; δείξει. μέ τόν άκριοέστερο τρό:το, τη
θέση Τιϊς μεταβ ίβα σης.
"Ετσι καί ύπάρχει κά-ίο υ τό ύ:τοκείμενο πού ύ:τοτίθεται Οτι ξέ­
ρει - καί πού τό σημείωσα σέ σvvτoμoγραφία στόν πίνακα μέ τά
γράμματα Υ. υ .Ξ. (5.s.5.) - Ε--/.εϊ ύ:τάρχει μετα6ί6αση.
Τί σημαίνει 11 όργάνωση τών ψυχαναλυτών. μαζ ί μέ ό.τι παρέ­
χει άπό πιστοποιητικά ίκανοτ11των. αν Ο-Ι,Ι Οτι ύ:τοδεικνύει σέ
ποιόν μπορεί κανείς νά α.ίευθυνθεί γιά νά άν"tl.;τροσωπεύει αίιτό
τ ό ύποκεί ιι ενο πού ύ:τοτίθεται ότι ξέοει.
' Ωστόσ~. είναι 6έδαιο. τό ξέρουιιε- όλοι. ότι κανένας ψυχανα­
λυΤ11ς Μν μπορεί νά ίοχυρίζεται ότι άντuτρoσω:τεύει. οϊιτε κατά
τό ελάχ ιστο. μιάν ά:τόλΙ'ΏΙ γν ώ mι . Γι' αίιτό, κατά μιάν εννοια,
μ.ιϊορούμε νά πούμε ό τι έκείνος στόν δ:τοίο μ.ϊoρo~με νά ά:τrυ­
θυνΟούμε. δέν μ..ίορεί ν(ι ίl:τάρχει . αν ί'πάρχει. παρά έ\'ας μόνο.
Αυτός δ εl'ας ,ιιόι'Ο ύ :τiι ρ;ε . όσο ζούσε. δ Φρόυ\"τ. Τό γε-(ονό; ότι
δ Φρόυ ντ. σχετικά μέ δ.τι άφορά τό ι'ισυνείδητο, ιΊτα\' εύλογα τό
ύποκείμε\'ο ποί, μ:τορο\ισε κανείς νά ύ:τοθέσει ότι ξέρει. τo;τoθ~­
τεί σέ ξεχωριοTl) OEml ό.τι αιroρίι τ;\ν Cιναλι'τικl) σχέση. όταν την
αρχισιι\' ο ί πι,σχοντές τοι' μαζί του . "
Ό Φ ρ,'\\' ντ δέ\' ί'πίιρ;ε μόνο τό ί':τοκείμΕ\'Ο :τού ί,:τοτίθε:αι οτι
ξέρα . Ήξερε καί μάς ι'δωσε αύτ11 ΤΙ) γνιίιση μέ ,δ~υ~ :τ~υ μ.1ΤΟ:
(I()il\' νι, ΟrωρηΟοi)\, άκcιtcιλυτoι, aτό μέτρο :του, ΜΟ τοτε, π~υ
riJt IUO llxa..,. άντέχουν οέ μιίη' έξέταml :τοί'. μέχρι τιίι~α. ποτε, δεν
f'ξα"τλι)Οηκ ε. Καμι ι'ι πρόοδος δέ-..· μπόρεσε νά '((,·ΕΙ. ωτω και μι-
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣεΜΙΝΑΡ/Ο 11
κρή. :τού νά μιιν παραστράτησε κάθε φορά δπου αμελήθηκε ενας
ίι:τό τούς όρους γύρω αίτό τούς όποίους ό Φρόυντ διέταξε τίς
ιΊfιού; :τού χάραξε , καί τούς δρόμους τού ασυνείδητου. Αυτό μάς
δείχνει αρκετά πράγματα γιά τή λειτουργία τού ύποκειμένου πού
ύποτίθεται δτι ξέρει.
Ή λειτουργία, καί ταυτόχρονα, ή συνέπειά της , τό κύρος , αν
μ;τοριϊι νά :τιίι. τού Φρόυντ, 6ρίσκονται στόν όρίζοντα κάθε τοπο­
θέτησης τού ψυχαναλυηϊ, Συνιστούν τό δράμα ηϊς κοινωνικής,
κοινοτική; . όργάνωσης, τu)ν ψυχαναλυτών.
Ποιός, από αυτό τό ύποκείμενο πού ύποτίθεται ότι ξέρ ει , μπο­
ρεί νά αισθάνεται πλήρως επενδυμένος ; Δέν είναι δμως αυτό τό
ζήτημα. Τό ζήτημα είναι καταρχήν , γ ιά κάθε ύποκείμενο, από
πού ε..ϊισημαίνεται γιά νά απευθυνθεί στό ύποκείμενο πού ύποτί­
θεται δτι ξέρει. Κάθε φορά πού, γιά τό ύποκείμενο, 11 λειτουργία
αυτή μπορεί νά ενσαρκώνεται μέσα σέ όποιονδήποτε, αναλυ τή ή
όχι, προκύπτει , από τόν όρισμό πού μόλι ς σάς έδω σα , δτι από τή
στιγμή αυτή ή μεταδί 6 αση είναι θεμελιωμένη.
• Αν τά πράγματα φτάνουν στό σημείο ωστε αυτό νά είναι 11δη,
στόν :τάσχοντα, ΠΡΟJUιΟ(>ισμένο γιά όποιονδήποτε πού νά μ..ϊΟ­
ρεί νά όνομάσει, '(ιά μιά μορφή σ' αυτόν προσιτή, τότε θά προ­
κύψει , γιά Εκείνον πού θά αναλά6ει νά τόν ψυχαναλύσε ι, μιά
πολύ ειδική δυοκολία σσον αφορά τή δραστηριοποίηση τής μ ετα-
6ίδ ασης. Καί συμ6αίνει, ακ ό μα καί ό πιό κουτός αναλυτης - δέν
ξέρω αν α,'tτός ό ακραίος δρος ύπάρχει, είναι μιά λειτουργία πού
σημειιJJνLJ' ~δu) δπως σημειώνουν στή λογική τό είδο; εκείνο τού
μυθικοϋ αριθμοϋ πού. είναι, παραδείγματος χάρη , ό μ εγαλύ τερος
αριθμός :τού μπορεί νά εκφραστεί μέ τόσες λέξεις - καί ό πιό
κο υτό ς ακόμη αναλυτής τό αντιλαμδάνεται, τό αναγνωρίζει, καί
κατευθύνει τόν αναλυόμενο πρός εκείνο πού εξακολουθεί γ ι ' αυ­
τόν νά είναι τό ύ:τοκείμενο πού ύποτίθεται στι ξέρε ι . Αυτό δέν
είναι :ταρά μιά λεπτομέρεια, καί σχεδόν ενα ανέκδοτο .•Ας έρ­
θουμε τιJιρα στήν εξέταση τού ζητήματος.
Ό αναί.υτής , σάς εί:τα, κατέχει αυτή τή θέση εφόσον είναι τό
αvτικείμενo τής μετα6ί6ασης. Ή έμ;ϊε ιρία μά ς αποδεικνύει στι τό
ύπο"/.είμενο, σταν ύ π0 6άίJ.εται σέ ανάλυση , απέχει πολύ από τό
νά τού δίνει αυτή τή θέση.
Γιά τήν ι)ιρα, ας αφήσουμε τήν καρτεσιανή ύπόθεση στι ό ψυ-
ΓΙΑ το ΥποκεlΜε.νο ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθετλl οτι Ξερει 297
αναλυηις είναι δόλιος. Δέν εΙναι κάτι πού Cι.ϊoκλείrται ενπλιίγ
χαπό τό φ αι"ομεΥΟ λ ογικο. π λ' δ . "
αισιο ρισμενων εισόδων σέ άνάλυ-
':>
m,. ' Η ψυχανάλυmj δμως μάς δείχνει δτι εκείνο πο':" κυρίως στ1jν
αρχικlΊ φάmj, περιορίζει περισσότερο ηΊ" εκμυστlΊρευση τ~ϋ πά­
σχοντα, ηιν εγκατάλειψι) του στόν αναλυτικό κανόνα, ε{ναι li
c,;ELAli μlΊπω; ό ψυχαναλυηι; a;tanjfIri ((:τό αυτόν.
Πόσες φορές δέν συμ6αίνει. (πιι ν έμ..πιρία μας . να μαθαίνου­
με παρά πολύ αργά μιά σπουόαία ο ιογραφικι) λε..ϊτομέρεια; Γιά
νά ιιέ καταλά6ετε θά πιίι γιά παράδειγμα, δτι, σέ κάποια στιγμι)
τiΊς\ωής του τό ύποκείμενο άρπαξε ευλογιά. Καί γιατί δέν μού
τό είπατε νωρίτερα; - θά μπορούσε κανείς νά ρωηΊσει, ίιν ε[ναι
ακόμα αρκετά άφελιΊς · Άκριοώς, θά σάς πεί δ άναλυόμενο;, άι'
σας τό είχα ;rri νωρίτερα, θά μ;rορούσατε νά τού άποδώσετε ϊιια
μέρος τουλάχιστοl', ίσως καί τή οασικιί αίτία, τών διαταραχώl'
ιιο υ, καί αν ε~ιιαι εδώ, δέν ε[ναι γιά νά άποδώσετε στίς διαταρα­
'χές μου μιάl' όργαν ικιί αίτία .
Πρόκειται. φυ σικά , γιά ενα παράδειγμα απεριόριστης έμ6έ­
λειας. καί ύπάρχουν πολλοί τρόποι νά τό έννοlΊσει κανείς - Cι.ϊό
τήν οπτικιl γωνία τών κοινωνικών προλιΊψεων , ηϊς επιστημονι­
xij:; διαπάλης , ηϊς σύγχυσης πού συνεχίζεται γύρω από τίς άρχές
τίς ίδιες η1ς άνάλυmjς. Δέν τό δίνω έδώ ;ταρά γιά νά φωτίσω τό
γεγονός δτι ό πάσχων μπορεί νά σκέφτεται στι ό άναλυτής , αν
τού δώσει δρισμένα στοιχεία, θά άπατηθεϊ. Κρατάει μυστικά δρι­
σμένα στοιχεία ωστε ό αναλυηΊς νά μήν προχωΡιΊσει πολύ γΡIΊγο­
ρα. Θά μπορούσα νά σάς έδΙΥα κι άλλα καλύτερα παραδείγματα.
'Εκ είν ος πού μπορεί νά εξαπαηjθεί δέν θά επρεπε, αραγε , πολύ
περισσότερο, νά εχει την ύπόνoιa δτι, άπλούστατα, μπορεί νά
άπατηθεί;
'Εδώ λοιπόν άκρι6ώς 6ρίσκεται τό δριο. Γύρω από αυτό τό
άπατώμαι, κείται τό καντάρι , ή ζυγαριά, εκείνου τού λεπτού , τού
απειροστικού σημείου πού θέλω νά τονίσω.
Γνωρίζοντας δτι, σέ όρισμένα ύποκείμενα, ή ανάλυση μπορεί
νά μ;ϊεί σέ άμφισοήτηση στην ίδια της τήν αφετηρία καί \'ά κρι­
θεί ϋ ποπτη δτι δέν είναι παρά μιά πλάνη - πώς γί\'εται ίΙ.αί γύρω
απ' αυτό τό άπατώμαι κάτι σταματάει; 'Ακόμα καί στόν ψυχανα­
λυτή πού έχει μ;ϊεί σέ άμφισ6ήτηση , τού δείχνεται κά.,ϊου έμπι­
στοσύνη γιά ενα δρισμένο άλάθητο, πού. άκόμη καί σέ τούτον
Scanned by CamScanner
298 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ lJ
τόν- "αναλυτή, θά Εχει σάν αποτέλεσμα, μερικές φορές, νά τού
αποδίδο\οται προθέσεις καλού εξαιτίας μιάς τυχαίας κίνησης. Τό
κάνατε Υιά lιά μέ 6άλετε σέ δοκιμασία!
Ή σωκραΤΙΚ'l συζ'lτηffiΙ εΙσήγαγε τό ακόλουθο θέμα, στι ή
uvayνtOQlffil τών συνθηκών τού καλού καθεαυτό θά είχε γιά τόν
άνθρωπο κάτι τό ακαταμάχητο . Είναι τό παράδοξο τής διδασκα­
λίας, αν όχι τού Σωκράτη - τί ξέρουμε γι' αυτήν, παρά μόνο από
τήν πλατωνική κωμωδία - δέν θά ελεγα ούτε καί τού Πλάτωνα -
γφτί ό Πλάτων αναπτύσσεται στήν περιοχή τού κωμικού διαλό­
γου , καί αφήνει ανοιχτά σλα τά ερωτήματα - αλλά μιάς όρισμέ­
''ης εκμετάλλευσης τού πλατωνισμού, γιά τήν όποία μπορούμε νά
πούμε στι διαιωνίζεται μέσα σέ μιά γενική χλεύη. Γιατί, ποιός
δέν ξέρει στ' αλήθεια, στι ή πιό τέλεια αναγνώριση τών συνθη­
κών τού καλού δέν θά εμποδίσει ποτέ όποιονδήποτε νά όρμήσει
στό αντίθετό του; Τότε, γιά τί πρόκειται, μέσα σ' αυτή τήν εμπι­
στοσύνη πού δίνεται στόν αναλυτή; Ποιά εμπιστοσύνη μπορούμε
νά τού δείξουμε στι τό θέλει, αυτό τό καλό, καί μάλιστα γιά εναν
αλλον; 'Εξηγούμαι.
Ποιός δέν ξέρει από πείρα δτι μπορεί κανείς νά μή θέλει νά
χαρεί κάτι; Ποιός δέν τό ξέρει από πείρα, ξέροντας τήν οπισθο­
χώρηση πού επιδάλλει στόν καθένα, έ.ιι:ειδή περιέχει τρομερές
ύποσχέσεις, τό πλησίασμα τής ήδονής σάν τέτοιας; Ποιός δέν ξέ­
ρει δτι μ.;τορεί κάποιος νά μή θέλει νά σκέ.ίττεται; - εχουμε σχετι­
κά τή μαρτυρία όλόκληρου τού παγκόσμιου σώματος τών καθη­
γητών.
·Ομω; τί μι-τορεί νά σημαίνει δέν θέλω νά έπιθυμω; 'Ολόκληρη
ή αναλυτική εμιι:ειρία - πού δέν κάνει εδώ παρά νά δίνει μορφή
σ' αυτό πού ορίσκεται γιά τόν καθένα στήν ίδια τή ρίζα τής εμ­
πειρίας του - μάς μαρτυρεί στι τό νά μή θέλει κάποιος νά έ.ι-τιθυ­
μεί καί τό νά έ.ι-τιθυμεί, είναι τό ίδιο πράγμα.
Τό επιθυμUJ περιέχει μιά φάση αμυνας πού τό κάνει ταυτόσημο
μέ τό δέν θέλω νά έ.ι-τιθυμώ . Τό δέν θέλω νά έπι~υμώ, είναι τό νά
θέλω νά μήν επιθυμώ. Πειθαρχία στήν όποία επιδόθηκαν, γιά νά
ορούν μιά διέξοδο στά αδιέξοδα τής σωκρατικής αναζήτησης,
άκριοώς οί άνθρωποι πού δέν ύπήρξαν μόνο φιλόσοφοι αλλά
διάφορα είδη θρησκευόμενων μέ τόν τρόπο τους - οί στωικοί, οί
επικούρειοι . Τό ύποκείμενο ξέρει στι τό νά μή θέλει νά επιθυμεί
ΓΙΑ Τ Ο ΥπΟΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθΕΤΑΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ
299
" ι αυτό καθαυτό κάτι τό τόσο αδιάψευστο δόο αύτη' ή ταινί
t-χεϋ MoebiuS που, δ"εν εχει αναπο
" δη, δ η λ α δ'η πού αν τή διατρέξει
α
το 'θ' 'λ_ '
κανείς, θά ξαναγυρισει μα ηματικα στην t.Jιιφανεια πού ύποτίθε-
ται στι τήν ξεπέρασε.
Σ' αυτό τό ,ση~είo ,συνάν:.ηση~ ανα~ένεΤ,αι ό α~αλυτή;. 'Εφό­
σον ό αναλυτης υποτιθεται οτι ξερει, υποτιθεται επίσης στι ξεκι­
νά γιά τή συνάντηση τής ασυνείδητης επιθυμίας. Καί γι' αύτό
λέω - θά σάς τό απεικονίσω τήν προσεχή φορά μ' Ενα μικρό το­
πολογικό σχέδιο πού είχα ξαναγράψει στόν μαυροπίνακα - στι ,'ι
επιθυμία είναι 9 αξονας, ό στρόφιγγας, ή λαοίδα , τό σφυρί, χάρη
aτό όποίο εφαρμόζεται τό στoιχ~ίo-δύναμη, ή αδράνεια, πού
ύπάρχει πίσω απ' αυτό πού. καταρχήν διατυπώνεται, μέσα στ1lν
όμιλία τού πάσχοντα, σέ αίτημα, δηλαδή ή μεταΟίΌαmι. Ό αξο­
νας, τό κοινό σημείο αυτού τού διπλού πέλεκυ, είναι ή Ε..'tιθυμία
τού αναλυτή, πού επισημαίνω έδώ σάν μιά ούσιαστικτl λειτουρ­
γία. Καί νά μή μού πείτε στ ι_ αυτή τήν επιθυμία δέν τήν ονομάζω,
γιατί είναι ακριοώς τό σημείο αυτό πού δέν μπορεί νά αρθρωθεί
παρά μόνο από τή <'!χέση τής επιθυμίας πρός τήν επιθυμία.
Ή σχέση αυτή είναι εσωτερική . . Ή επιθυμία τού ανθρώπου,
είναι ή επιθυμία τού Άλλου.
Δέν ορίσκετε εδώ νά αναπαράγεται τό στοιχείο αλλοτρίωσης
πού σάς επεσήμανα μέσα στό θεμέλιό τού ύποκειμένου σάν τέτοι­
ου; »Αν μόνο στό επίπεδο τής επιθυμίας τού» Αλλου ό άνθρωπος
μπορεί νά αναγνωρίσει τήν επιθυμία του, καί ώς επιθυμία τού
»Αλλου , δέν είναι τούτο κάτι πού πρέπει νά τού φαίνεται ότι
οάζει εμπόδιο στήν εξαφάνισή του, πώς είναι ενα σημείο όπου
ποτέ ή επιθυμία του δέν μπορεί νά αναγνωριστεί; 'Επειδή οϋτε
, εχει ανακινηθεί ούτε καί χρειάζεται νά ανακινηθεί, γιατί ή ανα-
λυτική εμπειρία μάς δείχνει δτι, Όλέποντας μιά όλόκληρη ακο­
λουθία σημαινόντων νά κινείται στό επίπεδο τής επιθυμίας τού
•Αλλου συγκροτείται ετσι ή επιθυμία τού ύποκειμένου.
Μέσα στή σχέση τής επιθυμίας πρός τήν έπιθυμία κάτι από τήν
αλλοτρίωση διατηρείται, όχι δμως μέ τά ίδια στοιχεία - όχι μ'
αυτό τό Sj καί τό S2 τού πρώτου ζεύγους σημαινόντων, από όπου
συνήγαγα τόν τύπο τής αλλοτρίωσης τού ύπoκειμ~oυ στό πqοη­
γούμενό μου μάθημα - αλλά, μ' έκείνο αφ' ένός πo~ σuγκ~oτηθη­
κε μέ αφετηρία τήν πρωταρχική απώθηση, τήν πτωση. το Unter-
Scanned by CamScanner

ΖΑΚ ΜΚΑΝ Ι ΣΕλιΙΝΑ.ΡlO ιι
driickung τοί' δυαδικού σημαί,:οντος - καί, αφ' ετέρου , έκείνο
;τοί, ε!lψανίζεται αρχικά σάν έλλειψη 'μέσα σ"αυτό πού σημαίνε­
ται α;τό τό ζεί, γο; τιί>ν σημαινόντων, στό μεταίχμιο πού τά ένώ­
"Ει. δηλαδιj. 11 επιθυμία τού ν Αλλου.
2 σως, δμως, εδειξα δτι δέν ήταν αποτελεσματικό καί εύχρηστο
θά διατυπιοσω πάλι εναν όρισμένο αριθμό τύπων πού θά κρα­
njσουμε σάν mnlEia σηjριξης καί πού χωρίς αυτά Ι) σκ έψη δέν
μ,ίορεί παρά νά γλιστράει,
Ή αλλοτρίωmι είναι δεμένη μέ τρόπο ουσιαστικι) μέ tl1 λει­
τουργ ία τού ~εύγoυς τιί>ν σημαινόντων , Τό νά ύπάρχουν δύο lϊ
τρία είναι πράγματι ουσιαστικά διαφορετικό,
Άν θέλουμε νά συλλάαουμε πού είναι Ι) λειτουργία τού ύπο­
κειμένου μέσα σ' autl1 tl1 mnιαίνουσα συνάρθρωmj, όφείλουμε νά
ενεργούμε μέ δύο , γιατί δέν είναι παρά μονάχα μέ δύο πού μπο­
ροtψε νά τό τσακιοσουμε μ έσα OΤ11" αλλοτρίωση, Μόλις ύπάρ­
ξουν τρία τό γλίστρημα γίνεται κυκλικό, 'Άμα περι'ωει από τό
δεύτερο στό τρίτο, ξαναγυρίζει στό πρώτο - σχι δμως από τό
δεύτερο . Τό φαινόμενο ηϊς α φ άνισης πού παράγεται κάτω από
τό ένα άπό τά δύο σημαίνοντα, συνδέεται μέ τόν όρισμό - γιά νά
μεταχειριστούμε η1 γλώσσα τών σύγχρονων μαθημαΤΙ1'.ών - ένός
συνόλου σημαινόντων. Είναι ένα σύνολο στοιχείων τέτοιο, πού,
άν δέν ύπάρχουν - δπως λένε στή θεωρία, μ' ένα μεγάλο Ε ανα­
ποδογυρισμένο γιά τή σημειογραφία - παρά μόνο δύο, τό φαινό­
μενο τής αλλοτρίωσης παράγεται - δηλαδή, δτι τό σημαίνον είναι
αυτό πού αντιπροσωπεύει τό ύποκείμενο γιά τό αλλο σημαίνον.
Άπ' δπου συνάγεται δτι στό επίπεδο τού άλλου σημαίνοντος, τό
ύποκείμενο εξαφανίζεται .
Καί γι' αύτό επίσης σάς εδειξα τό σφάλμα πού ύπάρχει μέσα
σέ μιά όρισμένη μετάφραση εκείνου τού Vorstellungsrepriisentanz
πού, σάς τό είπα, είναι τό σημαίνον S2 τού ζεύγους .
Πρέπει εδώ νά πώ τί είναι αυτό πού παίζεται Χαί πού στό κεί­
μενό του ένας άπό τούς μαθητές μου, γιά τόν όποίον σάς μίλησα,
τό είχε μέν προαισθανθεί άλλά εκφράσει αδέξια καί μέ τρόπο
πού προσφέρεται στό λάθος, έπειδή άκριαώς παραλείπει τόν θε­
μελιακό χαρακτήρα τής λειτουργίας τού ύποκειμένου, Τό κείμενο
ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθΕΤΑΙ ΟΤ/ ΞΕΡΕ/ 30Ι
αυτό μιλάει αδιάκοπα γιά τή σχέση τού σημαίνοντος μέ τό σημαι­
νόμενο, π~άγμα ~oύ ση~~αί~ει δτι παραμ~νει σ' αυ,Τ? πού θ~ όνο­
ιάσω τό αλφα-υrτα του θεματος . Χρειαστη1'.ε αε6αια μια μέρα
~ά δάλω στόν πίνακα κάτι πού είχε τΊδη διατυπωθεί στή δάση τή~
σωσouριανής ανά~υσης, γιά νά δείξω άπό τί ξεκινούσα. 'Aμέ~
παρά μόνον αν συμπεριλάαουμε σ' αυτό τή λειτουργία τού ύπο­
κειμένου στό πρωταρχικό στάδιο. Τό θέμα δέν είναι νά περιορί­
ζουμε η1 λειτουργία τού mιμαίνοντος στήν όνομάτιση, δηλαδή σέ
μιά ετικέτα κολλημένη πάνω σ' ένα πράγμα. 'Αφήνουμε ετσι νά
μάς ξεφεύγει δλη ή ούσία ηϊς λαλιάς. 'Οφείλω νά πώ δτι αυτό τό
κείμενο, γιά τό όποίο τήν τελευταία φορά είπα δτι μαρτυρούσε
ξιπασιά , δείχνει επίσης καί παχυλή αμάθεια, αφήνοντας νά νοη­
θεί δτι πρόκειται γιά τό ίδιο πράγμα στό επίπεδο τού πααλοδια­
νού πειράματος.
ν Αν ύπάρχει κάτι πού μπορεί νά τοποθετηθεί στό έπίπεδο τού
πειράματος τού εξαρτημένου άντανα1'.λαστικού, αυτό δέν μπορεί
ασφαλώς νά είναι ό συνειρμός ένός σήματος πρός ένα πράγμα .
Είτε τό αναγνωρίζει είτε σχι ό Πάαλοφ, πρόκειται καθαρά γιά
τή συνάρτηση ένός σημαίνοντος, πού είναι χαρα1'.τηριστικό κάθε
προϋπόθεσης π ε ιράματος , εφόσον εχει δημιουργηθεί μαζί μέ τήν
τομή πού μπορούμε νά κάνουμε μέσα στήν όργανική όργάνωση
μιάς ανάγκης - πράγμα πού επισημαίνεται από μιάν Εκδήλωση
στό επίπεδο ένός κύκλου διακεκομμένων άναγκών, καί πού τίς
δρίσκουμε πάλι εδώ, στό επίπεδο τού πααλοαιανού πειράματος,
σάν tl1ν τομή τής επιθυμίας, Καί - δπως λέμε, νά γιατί ή κόρη
σας εΙναι μουγγή - νά γιατί τό ζώο δέν θά μάθει ποτέ νά μιλάει.
Άπ' αυτόν τουλάχιστον τόν δρόμο . Γιατί, προφανώς , καθυστε­
ρεί κατά μία φάση. Τό πείραμα μπορεί νά τού προκαλέσει κάθε
εί~oυς αναστατώσεις, κάθε ειδους διαταραχές , άλλά αφού μέχρι
τωρα δέν εΙναι ύποκείμενο ό~ιιλoύν, δέν καλείται νά αμφισδητή­
σει τήν έπιθυμία τού πειραματιστή, πού αλλωστε αν τόν ρωτούσε
κανείς τόν [διο, θά litav άρκετά άμήχανος νά άπαντήσει .
Παραμένει UJστόσΟ δτι, μέ τό νά διαρθριίινεται ετσι τό πείραμα
α~τό εχει τό πράγματι ουσιαστικό ένδιαφέρον δτι μάς έ..:τιτρέπει
να τοποθετήσουμε εκείνο πού έχουμε νά συλλάοουμε από την ψυ­
χοσωματική έπίπτωση . Καί φτάνω μέχρι νά διατυπώσω ότι. δταν
Scanned by CamScanner
 . ιοκεlΜΒΝΟ ιιογ ΥΙΙΟ1Ίηιπιιι 01/2/:1'f.1 JQJ
,JQ2 ΓΙΑ ΊΟ ΥΙ •
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι J:HMINAI'J(J 11

• /. ύποκo.l.ύψ ει εΙναι α{JιιτηQ(.ι Ι'1)(Υ/,Ι:ΤιΖη μi τή ιιτιγμή δπου

δΙ~ ύπά(lχCΙ hι(ικι:νο (ιν(ψι:οιι 011') SI καΙ οτ6 S2. (>τιl.ν τΙ) πριίιτ() ε;ι:ει Υυ.. V (j -
τό νόημtJ. της πρόκειται·ι ν ~ Z~/. ει. 1. '.. _ • / / _
ζc.\)γ~)ς οηlι,ΙΙΙ ν{ιν~ιιlν (ΙΤCΨ:0Π'HΙ'ιται, fιλ()φριl.ΙΙΤΙΚ()ΠOιl~ίτιl.ι, εΖΙΙ\)­ ΚάΟ ε είl,)συ ς έμπ ειρ ες .υ ΠιJ,ΡΧΙYlN ~}ω Ίω. νι/. μα; τ? μαρτυρή-
μι ,το .Iωντι:λ~) μω~ ω.fιΚληρης !)eιψ'iς ΠΕριπτιίιιι εων - μ' δι.ο nO"J,
οτην ίωlΙψιιι. τι'! '''tOXC(IlI:VO Μ;ν κιtt{:Zει τΎlν Τδιιl. IJ έση. σου ν . Μ
ιά (Ι.π' u.ύτ(:ς, 1'u)1J MfJTI'l.f ποι.1) Ζιου μηριστι;ι,ιι. μιά μέρα
. , . Κ' (; ρ • -'
. 'Ι.ύ. ιι.Ι μιύ. (/.π6 τίς πε{!ιπι;τειες του αζο.ν ,r)u, ΙLί.ό την Μ<ιη-
ΟΖ ετι . , 'ιi ι, 'ύτ ' , ό ό
η~ηί, έδύι πω]ου,ΟΙJ., 'Ι.ΙJ.Ι ~ι U ~ !νει ΊΙ ..~ Σ~ ~()'(J? πι :ασ'l.εδ~-
χούΙ" "Ι.α( (I. ΠΟ{) lό ιΚΤΙ;Ι,I)1Jς Ο'υ,.Ι ..0γισμους. το te::fJIta μιας ιμνα-
χ ατι. ~ .. /. - / "
Sl . ς πΟ{) ΠΙ;Ίυ χαίν " ι ως Τυ rιημεω νl/. (JU"(/.Lvηon τις υυρανιες Ου-
..J.' ,

0.,,5'. κη 1: ' .ι ύ ι " , 1.'

$", S·,t .• S (ί (a. a', a", .a'" ....)) νάμεις, 'Ι.αί. νlι. tξΙΙ.Πul.~J(ΙΙόΙ '{ ρω του μιι..ι ί'.αΤ~.Ι'{ΙOIL ~oυ. ?Ί' u),η:
Ο εια , τ6ν tIJoILOY·fJfn IόL, τ(} π?6σωπ(~ - πού: ω~ 1:'Ι.ει':"1 τη σηγμη
εΙχε ouv exΙO et, η'ιν πι6 ,κυνΙΖη περ.ι~ ετ~ια με ,μιαν (.ιν~η μικ?ού:
λιι. πού τού δινι:ι τ{, 'I.ΙVΗτρo '{ιά 0/. (..( οσα '(υρω του 'Ι.lLνει για να
Ο. 5, 5',3", 5"', ... : ι'αιι).ιιιιωιι τών νoημ~των παρu.ιιύρ ε ι ~να κύ'l.1'0 άν6ητων - τ6 πρόσωπο ω.έ...ί.ovτας τήν "Ι.α­
ί (a, a , a", a''', ...) : Iι.Κ/J).ΙJ/J(J{'1 τιύν τιιιιτ{ηΙ:ύJY.
I

τεργu.ριύ. του ν(ι. παίι]νει τό ν6ημά τη;, νί..ι πρι.ηματιJJvεται, σΟΥ-Ι­

Στ<Ι μΙ-Τ!JΟ πού, ΠΙ!.lIαI'> Ι:!:(I.ιrJ.ΤΟ ς Ί/Ι.(]η, τ6 πιl. ιbί, τ{, (ι.σΟι:νικ6
παιΜ , πιl.ίι!ν eι η'ι fJ{;oTj ΙI.ι·!Τιηj τού S, οτ6ν n(vrl.z(ι. κι'ι.τω h εξιά, αέ
ιrι.Ιιιη μ~ ΙΙ.ύτ6 τ{, ·ι.fΙ.ΠΩιιι πρfι.γμα ιιτ6 (ιπιιίο tfJ ΠEσιιιr.ι(ζι:ι τι μητέ­
ιια νΙι μην ι[νιι. Ι πιι'ι. παιιΙι. τ(ι ιιτΎlυιγμιι. τΎlς ΙπιΟυμ(ιl.ς της μέιια αέ
μιΙ..ι Ο,Οί.ΤI ε'l.φlJιι.~ιη, ι~ Ιιιύ.γEΤ ΙΙ. ι rniIV (ι.VΙΙ:C (Jοψil τού 'ZIJ.lJlJIJteQYIIλ{'­
νυυ η ψυΊ.ωτι'l.η hl/I.Ot(J,OTI . Λ ,',τ(, (ι.Ζvιfί rίις -11 ιιυνι'J.hι).ψ(ι ς μας
Μ<ιυιl Μ;lηηοηί, ο ' ενιι. ()ιfίί.ίο πο], μtιί. ις Zυ ZI.Oφ(ψηrιι: 'Ι.αί. πού
σάς ιιυνωτιίι τΎιν (ι.ν(ηνωιιΤι του, Π(JΙΗιπιι.lJ eί νύ. έπ ιrιημ(ι.νeι σ'
Ι'ι.ι(νου; ποι" μ' ι.ναν δποιιινΜlποτ ε τι/ιπο, ILnO()lJ1j y νύ. εΙνιι.ι έν­
τ ι;ταί.μΙνοι νlι. τιιί, (ίγΙι.).ιιυν ω'ιττι tiIv ύΠΟΙΙΤIΖη.
Σττιν ψ{,χιιιrιη π(}6·l.l'.ιτιl. ι άιιφιι.λιίις γιfι. Χ(I.τι τΎl ς ίhιας τύ.ξης.
Λ ύττl 'iI ιιτι:(!dιτητιι., ι~ύτTι ΤΙ μαζιχτι ω.ιιιιιη τΥις ιιημα(νουιιας πρω­
f(tI!XL'l.fl; ω.υ οίδιι.ς , ι:Ινιι.ι {;ΚΙόίνο πο,', (lΠΙJ.γ(J(!I:Ι,ει τι, διιι.λεκτικό
ανΟΙΊI,UJ. πο(, ε'l.δηλιίιν εται ιιτι, ψιι.ιν6μενο τΎl ς πωτη ς.
Στ6 (ίύ.fΙο ς τΥι; ίδως τιι ς ΠΙI'!J{lνοιιι.ς, 1C01, μιί.ς φαΙνεται ιίιιιτόσο
τ6ιι() ΙμψυΖωμένη (ι.π{, πίιιτη, (ίιιιιιλεΙJ ε ι ιl.ύτι, τ(ι φιι.ινι,μενο τού
υ,lgl;Junι:ιι. Δ έν εΙνιι.ι τ{, νά. μήν ΠΙΙΙΤΙ:IΊι;ι κιι.νι:ίς κάτι, άλλ{ι.
ι'ι.πoυιιUι. l.ν{, ς fι.7Ι{, ΤΟΊ)ς (,ΙΙ()l) ς ττις π(ιι τη ς, το;, ίιι)ου 6που <Ίηλιίιν ε ­
το.Ι 11 δια( (IelJyt ηη; 'ηιοκι:ιμένο'l) .• Λ ν Μν 'ίιπάιιχει, π(!(ιγματι, πΙ­
στη γιψlι.ιη κrl.ί (,λ(ικl'ηιιη, I;Ινυ.ι {)ι{,τι Μν ύΠ(lρχει πωτη πού νά
μτιν 1(Ι)(Jϋπ()Mτι~ ι ιn6 (ίύ.Οο ς της (,τι ΤΙ τι;λι;ιιταία ht(HJtuaT\
μύ.ζε ι τι) ϊl'>ω μιύ. πψημιι.τι'l.ή ΖατωJρά'l.ωση - 'Ι.ωμL'l.ή νά τή 6λέ­
πει ;ι.ανείς σ' Ι;νυ.ν Κιι.ζu.νίι(Jα πού ΠψΥι.αί.εί '{ή 'Ι.αί ούρανό στό
έπίπεδο τΎl ς Ιπ ιΟυμίυ.ς του - νά πέφτει σττιν (ινι'l.ανότητα, σάν νά
εΙχε c'ι).ηOινύ. συνανΤΤIΟΗ ΤΤI μορψΥI τού Θ εού πού τόν σταματάει.
Koιτύ.'i;τε c'ι.'I.6μη αυτό τ6 'Ι.είμενο γιά τό όποίο σάς μιλούσα
πρίν (ι.π6 λίγο. Παρουσιάζουν, Ίιά παράδει'(μα, τό fort·da σάν
'Ι.ύ.ΤΙ τ6 τcτριμμένo - τό πρόσωπο, μόνο πού δέν ζητά συγνώμη
πού τ{, επαναλαμΜ.νει μιύ. ά'l.όμη φοl}ά, αύτό τό fort·dίI. πάνω
στό όποίο 6 'Ι.αθ ένας εχει σΖουπίσει τά πόδια του. Τό έ..ιαναλαμ­
Gύ.νoυν σύ.ν ενα παράδειγμα τής πρωταρχι'l.ής συμ60λοποίησης,
ζητΙΙ)ντu.ς συγνΙΙ>μη σάν γιά 'Ι.άτι πού τώρα ;τιά εΖει περάσει στόν
<Ίημόσω τομέα. "Ε λοιπόν! 'Ι.ι έδ6) δέν Ζάνουν λιγότερο ενα χον­
δρο ειδ έστατο λύ.Οος, γιατί δέν εΙναι ά.ί.ό τήν άπλή καί σι.έτη άν­
τί,Ο εση τού fort καί τού da πού άντλεί τήν άρ"I.ΙΖή του δύναμη,
την όποία ή επαναληπτική ούσία του έξηγεί. Τό νά λέμε ότι
άπλ6ις πρόκ ε ιται γιά τό ύποκείμενο νά θεσπιστεί σέ μιά λειτουρ­
γΙα κυριαρχίας εΙναι μιά κουταμάρα. Καί στά δύο φαινόμενα,
ένσ~ρκύ)νoνται καθαρά οΙ μηχανισμοί τής ωJ.οτρίωσης - πού έκ­
-11 φράζονται, οσο παράδοξο κι άν αύτό σάς φανεί, στό έ..οτίπεδο τού
fort.
, ·Οχι fort δίχως da, κι άν μπορούμε νά πούμε δίχως Dasein.
ΛλΜ άκρι()6)ς, (ιντίΘετα άπ' αύτό πού όλόκληρη ή φαινομενολο-
πού γία τής DaseinatIalyse προσπαθεϊ: νά συλλά6ει ώς τό ριζικό θε-

Scanned by CamScanner
 Y/lOKEIMENO ΠΟΥ ΥπΟΤ/θΕΤΛΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ JOj
ΖιΙΚ ιΙΙΙΚΙΙΝ Ι XEΛtΙNιll'/O ιι ΓΙΑ ΤΟ

_ λ- (~νυπαρξ(α. 'Ωστόσο, δ Φρόυντ μάς λέει, ότι δ κανό-

μfλιο τίιι; ί"παρξης, διν \!πι'ιρχει Dnscin μαζί μέ τό forI. Πού πάει πει άπ _ως, ()_έ()ωτισμού δέν ε{ναι ή άνυπαρξία τών άvτικειμέ-
\'ιί πεί πιί>ι; δέ\' εχn κπ\'είς τΙιν έπιλογ"l. "Αν τό μικρό ύποκεί.μενο ς του αυτ - ά ' 'έ
να (~λλά i) λειτoυργικ6τη~α ~ων _ντικειμενω; σε οχ ση μόνο μέ
μπορεί ν' ασκείτπι ο' πυτιΊ τό παιχνί,δι τοί) fort-tln, mιμαίνει
νω ν , , 'ιη1 1 σ11 . Μέσα στη ζωνη της άδιαφοριας, διαφοροποιεί-
ι'ικρι6ι1.l; δη δέ\' εξποκείται διόλου, γιατί. κανένα ίιποκείμενο δέν 1"" ευχαρι , 'έ - " U
τ ' εκείνο πού φερνει Ιιιsι και κεινο που φερνει nlust,
μ.1τορι·ί ν{ι συλλιίίJει η) ριζΙΚΙ1 αυτιι liCIOQιoml. Έξασκείται μέ η] τ~ι 1.0.~πoνσrl 11 δυσαρέσκεια. Μήπως, άλλωστε, δ καθένας δέν
6oliOfIΠ έ\'ό; μικροίl καρουλιού, δηλαδι] μέ τ6 άντικ ε ίμενο α. Ή ευχαριστη 'ά (-.. ι
εχει καί άπό πάντα, δεί τη; μ(~σημ α ~Olυ oρ~υ . ustprιnzιp; -
"
λfιΤOυρyίπ η); {ΙOKIlml; μέ αυτι) τό αντικείμ ενο αναφέρεται σέ
μια ι'ιλλοτρίω(nι, κπί όχι σ έ μια όποιαδιιποτε καί ύπoτιU έ μενη κυ­ άφοi'ι Οαυμάσια όρισμέν~)ι ΤO~ γρ ,φουν • 'ά' ιιsιprι",zιp. 'ό'
Τι) Θέμα πού τί, Οεται ειναι, επδομενως;α πε~κo~ισo~με ~υτ το
ριαρχία. ποίι δί,σχολπ ίiλ έπoυμε τί Ωά ηΊ\' αυξαιν ε μέσα σέ μιάν
, " _ νά άρθρώσουμε την μοιοσταση και την ευχαριστηση .
α:τρoσδι6ριcπη εππ\'ιίληψη, ένισ li άπροσδι6ριστη επανάληψη , σταιιΙΟ , . '( l ά'
Υιά Τ11\' δποίπ πρόκειται, εκδηλιί>νει στό φιος ηΊ ριζικιι ταλάντευ­ Γιατί τό γεγονός δτι, κατι φ~ρν~ΙAευ,xαρ, σ;rησηό ' • ε ν~ι, ~Οιμαh'
ml τΟ'ίl \! ποκειμέ"ου. " . () λικ6 γιά τήν ισορροπια. πο αυτο τ υπο ετικο c ,
υπερ ο , " -, - ς ένός συ στηματ
' ος
δ που l!.u ρίσκεται η αιτια της πρωτης κατασκευη
,- - , δ'
3 πού λειτουργεί σάν ενας ,,~υχισμός'ε~OΙO οχημ? μ;τOόρoυ~ε να ω~
σουμε. τό πλησιέσ~ερo ~α~ τό άκριuεστερo για να τ κανουμε να
Ώ; συ,,
ιθως, μού χρειάζετ:πι νά διακόπτω τά θέματα μέσα σ' λειτουργ ε ί: n(10Tfl\'(') πι'το:
Ε\'α όρισμένο χρονικό δριο. Θέλω, ιί:ιστόσο , εστω καί σύντομα, νά
έ..-τιmΗιανω αυτό ποί, θά αποτελέσει τό αντικείμενο εκείνου πού
θά !L-τορέσοι'με νά πούμε ΤΙlν έπόμενη φορά. Σημείωσα στόν πί­
"ωω. μέ δύο οχ'Ίματα. ηΊ" ουσιαστικιι διαφορά.
Στό κείμε"ό του γιά τίς Triebe καί τίς Triel)st'l,icks,lIe, τίς πα­
ρορμήσεις καί τίς περιπέτειες η-]ς παρόρμηmι ς , ό Φρόυντ β άζει
ΤΙ]" α-:ά.-τη. ταυτόχρονα. στό επίπεδο τού πραγματικού. στό επί­
:τεδο τού ναρκισσισμού. στό επίπεδο ηϊς αρχι-ις ηϊς ευχαρίστηm]ς
στόν συσχετισμό η]; μέ η']ν αρχι] ηΙ; πραγματικότητας, καΙ συνά­
γει δτι i] λειτουργία ηϊ; αμφιm]μίας είναι άπόλυτα διαφορετικι]
ά.-τ ' αυτό :τού σ1.'ντελείται μέσα ση']ν
Verkehrung, μέσα στι]ν κυ­
Ή άπόδcιξη aιτό ιό άνrικc!ίιfVΟ μικρό α .
;ιJ.lχή κίνηση . Στό έ.-τίπεδο δ:του πρόκειται γιά τι]ν αγάπη. εχου­
με ("α (Τl.ήμα για τό όποίο ό Φρόυντ μας λέει δη διατάσσεται σέ Βλέπετε mιμειωμένα μέ μεγάλα γράμματα 1LH, τό 1ι:Ι1 σα\' συ­
δί,ο χρόνου;. στημ~ πού τείνει πρός μιά δρισμένη δμοιοστάση - πού δέν I~oρ~ί
Κατ' αρχήν ε-ω Ich, Ενα Ich άντικειμενικά προσδιορισμένο από νά εΙναι 11 πιό χαμηλι; γιατί θά σι']μαινε τόν θάνατο, και ~oυ,
την (ύJ.ηί.έπυα λειτουργία τού κεντρικού νευρικού συστήματος αλλωστε, άντιμετωπίστηκε άπό τόν Φρόυντ σέ μιά δεύτερη φαση.
μέ ηΤ--' :τρο ί::τόθεση τής όμοιοστασης, νά διατηρεί τίς εντάσεις σ' 'Όσο γιά η) Lust δέν πρόκειται ση;ν κυριολεξία γιά (να πεδίο,
ένα όρισμένο έ..-τί:τεδο, τό πιό χαμηλό. είναι πάντα στ' άλ'Ίθεια ενα αντικείμενο, ενα άντικείμενο εύχαρί­
M:τ~ooϋμε ,·α συίJ.α60υμε δτι αυτό πού ύπάρχει εξω άπ' αυτό, στη ση ς πού σάν τέτοιο κατοπτρίζεται μέσα στό έγώ. Αύη! ~ κα­
ύ.ν :τoα~/ματι ύ:ταρχει Ενα έξω, δέν ε{ναι παρά άδιαφορία. Καί σ' τοπτρικι; εικόνα, αυτό τό άμφιμονοmjμαντο συσχετικό του ~ντι~
α ύτό~τό ·έ:τί.-τεδο. αφού πρό%ειται για εΥταση. άδιαφορία πάει νά κειμένου, αυτό ακριοώς είναι τό εξαγνισμένο Lust-Ich για το

Scanned by CamScanner
306
ΖΙΙΚ ΙΙΙΙΚιιΝ Ι ΧΕΜΙΝΙΙΙ'ΙΟ ιι
δ:Τ Οίο μιλά ι) Φρόυντ. δ'lλαδl1 αύτό πού, μέσα στό Ich, [κανοποι­
CΙται άπό τ6 <'ιντικείμενο ώς LIlst.
Unlust, (ιντίθCΤα, εΙναι αύτό πού μένει αναφομοίωτο πού δέν
ι'l~'~Ι:CΤαι ~lν itQXI\ τής εύχαρίστησης. 'Από αύτό, δ Φ~όυντ μίις
το I.~ ει, θα συγκροτηθεί τό μή-έγυ> . Τοποθετείται, σημειιίJστε το
καλα, Ο;ό έσωτερικό τού κύκλου τού πρωταρχικού έγώ, τό « κα­
τ~λ~μ6ανει " , δίχως ποτέ ή δμοιοστατική λειτουργία νά φτάνει νά
το ά..ϊOΡΡOΨllσει. Βλέπετε έδιί) τήν καταγωγή έκείνου πού θά ξα­
να6ρού με άργότερα μέσα στή λεγόμενη λειτουργία τού κακού αν­
τικ ε ιμ ένου .
, Δια.ϊιστώ~'ετε κυ.ρίως δτι αύτό πού δομεί τό έπίπεδο τής ευχα­
ψ~τηm!ς, δινει κιολας τό έναυσμα μιίις δυνατής άρθρωσης τής
αιJ.οτριωmις·
Τ ό Lust μέσα στήν έξωτερική ζώνη, λέει κατά κάποιον τρόπο
aτόν έαυτό του - α! τό Ich εΙναι παρ' δλα αύτά κάτι μέ τό όποίο
Οά l :rQf:rc νά άσχοληθώ. Καί μόλις ασχοληθεί μ' αυτό, ή τέλεια
ilouzia τού Ich έξαφανίζεται . Τό Lust-Ich ξεχωρίζει , καί, ταυτό­
χρονα. ή Unlust, θεμέλιο τού μή -έγώ, έκπίπτει . Αυτό δέν συνεπά­
γεται τήν έξαφάνιση τού συστήματος, αντίθετα μάλιστα . 'Απλώς
δλέπετε νά παράγεται σ ' ενα πρωταρχικό έπίπεδο αυτό τό θρύμ­
μα , τό θραύσμα, πού άξιοποι ιί) μ έσα στή διαλεκτική τού ύποκει­
μένου ;τρός τόν Άλλον , έδώ δ μω ς πρός τήν ά λλη κατεύθυνση .
Ό τύ;τος του ε~ναι τό ούόέν καλό ν άμιγές κακο ύ, δέν ύπάρχει
καλό δίχως πό νο , πού διατηρ εί σ' αυτό τό καλό , σ ' αυτό τό κακό ,
ένα χαραχτήρα έναλλαγή ς , δυνατού όρισμού τής δόσης, σπου ή
διατύ;τωση πού έδινα πρίν άπό λίγο τού ζ εύγους τών σημαινόν­
των θά π ε ριο ρ ιστεί, καί ψ εύτικα . Γιατί, γιά νά ξαναπάρουμε τά
πράγματα στό έπ ίπεδο τού καλού καί τού κακού , δ καθένας ξέρει
δη ό ήδονισμός άποτυγχάνει, ντεραπάρ ε ι, δταν πά ε ι νά έξηγήσει
τή μηχανιχή τή ς έ πιθυμίας. Γιατί περνώντας σττιν άλλη κλίμακα,
στήν ω.λοτριώνουσα άρθρωση, αυτό έκφ ράζεται τελείως διαφο­
ρ ετικά. Κοκκινί ζω σχε δόν πού άνακατώνω έδώ αυτά τά κουρέ­
λια μ έ τά όποία έδ ιί) καί τόσον καιρό παίζουν οί ηλίθιοι, δπως
α υ τό τό πέραν τυ ύ κ αλοl) καί τού κακο ύ , χωρ ίς νά ξέρουν άκρι-
6ιί)ς γιά τί μιλάν ε. Αυτό δ μω ς δ έν άλλάζει τό γ εγονός δτι πρέπ ει
νά μιλήσου με Υιά έκ είνο πού συμ6αίν ε ι στό έπίπ εδο τής άλλο­
ΤΡ ΙUJνουσας άρΟρωσης έτοι - δ έν ύπάρχε ι κακό χωρίς νά έχει γιά
ΓΙΑ το ΥΓ/ΟΚΕΙΜεΝΟ πσΥ rΓ/σ{fθΕΤΙΙI σ" ΞΕΡΕΙ
άποτέΙ.εσμα ενα καλό, κ~ί &;αν τ6 καλό f.,;τά(ΥI.ΕΙ. όέν 1r.τάρ-l.ει
καλό πού νά στέ;ι~~ταΙύ.μαζί μεστό :-α~.ό, ( ,
Γι' αυτόν τόν λιr(O ν ~~o ε~ειται κανε ς μεσα ατήν ά.ϊ1.ή κ)l­
μακα τής _εύzαρ(~~ηση? τι ~O~κ~ ό.πoτ~{I.~νεΙ',;ι,(}.ί" ;τσί.ύ εύί.ογα.
ά Kάvτ της άvτιΙE"(ει οτ: το ~π ερτυ.τo κω.ό δ ΙΎ θα μ.'OQ<)ύσε μέ
κανένα τρόπο νά ~oηθ ε ι ,ιJJ;, η ~-τειρoστ~πoίηση ,ένάς δ:τοιοι:δή­
ποτε μικρού και.ου. Γιατι δεν υπάρχει νομο; που νά ΟΟισει ".άτι
πού μπορεί νά εlναι, τό κ~).ό μ,~α στά άv:ικεί~α.
Τό ύπέρτατο καλο, έφοσον ο ορο; αυτος που ;ΤΡO".αJ.εί σύ-{Ι.υ -
ση όφείλει νά δια~ηρη~εί" δέν 1l:-Τ~Qεί ν~ oρε~εί παρά ατό έ.ϊί.ϊΕ­
δο τού νόμου, και άπεδεΙξα στο Ο Καντ με τόν Σάντ δτι αυτό
πάει νά πεί, ΠUJς στό έπίπεδο τής έπιθυμία;, παθητικότητα , ναρ­
κισσισμός, αμφισημία, elvat τά χαρακτηριστικά πού κυοερνούν
τή διαλεκτική τής εύχαρίστησης, στό έπίπεδο τού άριστερού σΧΕ­
δίου στόν πίνακα. Τό δριό της Elvat σαφώς εκείνο πού όνομά­
ζουμε ταύτιση .
Ή άναγνιί)ριση τής παρόρμησης εΙναι εκείνο πού, μέ τή μεγα­
λύτερη 6εοαιότητα, μάς έπιτρ έι-τει νά οίκοδομήσουμε τόν τρό;το
λειτουργίας τής διαίρεσης τού ύποκειμένου , Τι τής ω.λοτρίωσης.
Καί ή παρόρμηση ή ίδια πιί>ς αναγνωρίστηκε ; 'Αναγνωρίστηκε
από τό δτι ή διαλεκτική εκείνου πού συμΌαίνει ατό άmJνείδητο
τού ύποκειμένου όχι μόνο δέν μ.,ϊορεί διό λου νά περιοριστεί aτήν
άναφορά στό ΠΕδίο τής Lust , στίς είκόνες τών ευοίωνων , ευ εργε­
τικών, ευνο'ίκών άντικειμένων, άλλά έχουμε Ό ρεί έναν όρισμένο
τύπο αντικειμένων πού, τελικά , δέν μάς έξυπηρετεί σέ τίποτα.
Elvat τά άντικείμενα α, τά στήθη , τά περιπώματα, τό 6λέμμα, ή
φωνή. Σ ' αυτόν τόν καινούργιο δρο ΕΎκειται τό σημείο πού είσά­
γει τή διαλεκτική τού ύποκειμένου ώς ύποκειμένου τού άσuνείδη­
του.
Έδώ, τήν έπόμενη φορά, θά ξαναΌρώ τή συνέχεια τών δσων
έχουμε νά άναπτύξουμε στό θέμα τής μεταδίΌασης .
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Μ. SAFOUAN:- Νιώθω πά1/τα μιά δυσκολία νά σvλλάιί'ω τrί δια­
φορά άνάμεσα ατό άντικείμενο τής παρόρμησης καί στό άνrικεί-
Scanned by CamScanner
308 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο 11
ΓΙΑ Τ Ο Υπ ΟΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤ1θΕΤΑΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ
309

μενο τι;ς έπιθυμίας. Καί τώρα, πού πρόκειται γιά τή δ!αφορά , εκφραστώ μέ λόγια σφιχτά. Ή έπιθυμία δέν προσκολλάται
να -, • έ θ ' ,
ανάμεσα στό Αύτό καί aτό αντικείμενο μέσα aτήν παρορμηση, ατό αντικείμε,νο της πα~oρμη~ς- ~ πι υ,μια κανει τόν γύρο
χάνω τό ν/ίμα . υ έφόσον ενεργοποιειται μεσα στην παρορμηση. Άλλά κάθε
το , :t _ , ~ ',
επιθυμία δέν ενεργοποιειται αναγκαστικα μεσα στην παρόρμηση.
, Ακούστε, πρόκειται γιά ενα θέμα όρολογίας . Είναι πολύ συμ­ 'Υπάρχουν καί επιθυμίες κενές, επιθυμίες τρελές, πού ξεκινάνε
παθητικό εκ μέρους σας νά Οάζετε ενα ερώτημα ακόμη κι αν μαρ­ ακρισώς από τό ψϊς : ~έν, π~όκειτα~ π~ρά ~ιά ,τήν έ,πιθυμία πού
τυρεί μιά κάποια αμηχανία, γιατί μπορεί νά χρη-σιμέψει σ' όλους. γεννιέται, λογουχαρη, απο το γεγονος οτι σας απαγορεψαν κάτι.
Ύπάρχουν ενα πλήθος πραγμάτων πολύ ευχάριστων πού πι­ 'Εφόσον σάς τό απαγόρεψαν, δέν μπορείτε σέσαια νά κάνετε
στεύουμε ότι ε.ίτιθυμούμε, εφόσον είμαστε ύγιείς, αλλά δέν μπο­ διαφορετικά, γιά ενα δρισμένο διάστημα, παρά νά τό σκέφτεστε.
ρούμε νά πούμε γι' αυτά τίποτε αλλο παρά : πιστεύουμε ότι επι­ Γιά έπιθυμία πρόκειται πάλι.' Αλλά κάθε φορά πού εχετε νά κά­
θυμούμε. Αυτά τά πράγματα είναι ενός επιπέδου απόλυτα μετα­ νετε μ' ενα αντικείμενο καλό, τό αποκαλούμε'- είναι ζήτημα όρο­
δόσιμου, μού φαίνεται, δέν είναι σμως αναλυτική θεωρία .
λογίας , είναι όμως μιά δικαιολογημένη όρολογία - αντικείμενο
Τά αντικείμενα πού είναι μέσα στό πεδίο τής Lust έχουν μιά
αγάπης. Θά τό δικαιολογήσω τήν προσεχή φορά διαρθρώνοντας
σχέση τόσο θεμελιακά ναρκισσιστική μέ τό ύποκείμενο πού, τελι­
τή σχέση πού ύπάρχει ανάμεσα ατήν αγάπη, aτή μεταβίΒαση,
κά, τό μυστήριο τής δήθεν επαναστροφής τής αγάπης μέσα στήν
στήν επιθυμία.
ταύτιση έχει τό λόγο του στή συμμετρία αυτών τών δύο πεδίων
πού σάς επεσήμανα μέ τή Lust καί τή Lust-Ich . Αυτό πού δέν
10 'Ιουνίου 1964
μ.ι-τορούμε νά κρατήσουμε απέξω, εχουμε πάντα τήν εΙκόνα του
μέσα. Είναι κάτι τό τόσο κουτό, ή ταύτιση μέ τό αντικείμενο τής
αγά.-της. Καί δέν 6λέπω γιατί προκάλεσε τόσες δυσκολίες, καί
στόν ίδιο τόν Φρόυντ. Αυτό, αγαπητέ μου, είναι· τό αντικείμενο
τής αγάπης.
Καί άλλωστε, τό 6λέπετε καλά σταν μιλάτε γιά αντικείμενα
πού δέν έχουν τήν Ιδιότυπη αξία πού αποδίδεται στό αντικείμενο
τής παρόρμησης . Λέτε τότε, σπως σημειώνει ό Φρόυντ - Μ' αρέ­
σει πολύ τό κοκκινιστό αρνάκι. Είναι ακρι6ώς τό ίδιο πράγμα
σπω ς σταν λέτε - 'Αγαπώ τήν κυρία Τάδε - μέ τή μόνη διαφορά
ότι αυτό τό λέτε τής ίδιας, πράγμα πού αλλάζει τά πάντα. Τής τό
λέτε γιά λόγους πού θά σάς εξηγήσω τήν επόμενη φορά .
Άγαπάτε τό αρνάκι κοκκινιστό . Δέν είσαστε σίγουρος ότι τό
επιθυμείτε . Πάρτε τό παράδειγμα τής όμορφης χασάπισσας.
Άγαπάει τό χα6ιάρι , μόνο πού δέν τό θέλει. Γι' αυτό ακρι6ώς τό
επιθυμεί. Καταλά6ετε ότι τό αντικείμενο τής επιθυμίας, είναι ή
αίτία τής επιθυμίας, καί αυτό τό αντικείμενο αίτία τής επιθυ­
μίας, είναι τό αντικείμενο τής παρόρμησης - δηλαδή , τό αντικεί­
μενο γύρω από τό όποίο στρέφεται ή παρόρμηση. Κι αφού είμαι
έδώ σέ διάλογο μέ κάποιον πού δούλεψε τά κείμενά μου, μπορώ

Scanned by CamScanner
 ΙΘ'

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ

Πεδίο τού έγώ καί πεδ{ο τού 'Άλλου.

Ή μεταφορά.
Ή έρμηνεία δέν εΙναι άνοιχτή σέ δλα τά νοήματα.
Άπροσδιοριστία καί προσδιορισμός τού ύποκειμένου.
Άγάπη, μετα6ί6αση, έπιθυμία.
Ό σκλά60ς.
Τό ίδανικό τού έγώ καί τό μικρό α.

'Ως πρός τό λεξιλόγιό του, αυτό πού θά παρουσιάσω σήμερα

δέν εχει τίποτε μέ τό όποίο νά μήν εισαστε, αλίμονο , εξοικειωμέ­
νοι.

Πρόκειται γιά τούς πιό συνήθεις δρους, δπως εξιδανίκευση,

προοολή καί ενδοΟολή. Δέν είναι δροι οολικοί στό χειρισμό τους ,
,,), , ,.,, ,
κι αυτο, ακομα περισσοτερο, γιατι εχουν νοημα.

Τί πιό κοινό από τό ταυτίζω; Φαίνεται μάλιστα ώς ή ουσιαστι­

κή εργασία τής σκέψης. Τό εξιδανικεύω, επίσης, θά μπορέσει
αναμφίοολα νά χρησιμέψει πολύ δταν ή ψυχολογιστική τοποθέ­
τηση γίνει περισσότερο ερευνητική. Προοάλλω καί ενδοοάλλω,
περνούν εύκολα, στά μάτια όρισμένων, γιά δυό δροι αντίστρο­
φοι, ό ενας τού αλλου. Τόνισα, ώστόσο, εδώ καί πολύ καιρό - θά
&ρμοζε ισως νά τό αντιληφθούμε - δτι ό ενας από αυτούς αναφέ­
ρεται·σ' ενα πεδίο δπου κυριαρχεί τό συμοολικό, ό άλλος τό φαν­
ταστικό, πράγμα πού κάνει ωστε, τουλάχιστον σέ μιά όρισμένη
διάσταση,
, δέν συναντιόνται.
Η διαισθητική χρήση τών δρων αυτών, μέ οάση τό αισθημα
πού εχουμε δτι τούς καταλαοαίνουμε, κι δτι τούς καταλαοαίνου­
με μ' εναν τρόπο μεμονωμένο σάν νά ξεδιπλώνουν τή διάστασή
τους στήν κοινή κατανόηση, ορίσκεται προφανώς στήν πηγή
δλων τών ολισθημάτων καί δλων τών συγχύσεων. Ε{ναι ή κοινή
μοίρα δλων τών πραγμάτων τής όμιλίας. Στήν κοινή όμιλία, αυ­
τός πού μιλάει, τουλάχιστον στή μητρική του γλώσσα, εκφράζε­
:.αι μ' εναν τρόπο τόσο σίγουρο, καί μ' ενα τόσο τέλειο τάκτ,
ωστε στόν χειριστή τόν πιό κοινό μιάς γλώσσας, στόν μή μορφω-

Scanned by CamScanner
312 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlΟ /]
μένο ανθρωπο, καταφεύγουμε γιο. νά μάθουμε ποιο. εΙναι ή όρθ'
χρήση ένός δρου. η στήν όμοιοσταση.
Μόλις λοιπόν δ ανθρωπος θέλει άπλώς καί μόνο νά μιλήσει
προσανατολίζεται στή θεμελιακή τοπολογία τής γλώσσας, πού εΙ~
ναι πολύ διαφορετική από τόν άπλοϊκό ρεαλισμό στόν όποίο
γραπώνεται πάρα πολύ συχνά εκείνος πού πιστεύει δτι 6ρίσκεται
στά ν~ρά τo~. μέσα ~ν π~ριo~ή τής ε~ιστήμYl,ς:'~ φυσική χρήση
έκφρασεων οπως - ας τις παρουμε αληθινα στην τύχη - κατ'
ίδίαν, θέλοντας καί μή, μιά ύπόθεση, (διαφορετικό από τό κάτι
πού εχω νά κάνω), συνεπάγεται τήν περι6άλλουσα τοπολογία
δπου τό ύποκείμενο αναγνωρίζει τόν έαυτό του δταν μιλάει αυ­
θόρμητα.
W Αν μπορώ νά άπευθύνομαι σέ ψυχαναλυτές καί νά επιχειρώ
νά έπισημάνω σέ ποιά εξυπακουόμενη τοπολογία αναφέρονται,
χρησιμοποιώντας καθέναν από τούς δρους πού μόλις απαρίθμη­
σα, εΙναι, προφανώς, επειδή, γενικά - δσο ανίκανοι κι αν είναι
συχνά, έλλείψει διδασκαλίας, νά τούς διατυπώσουν - τούς χρη­
σιμοποιούν συνήθως, μέ τόν ϊδιο αυθορμητισμό δπως κι ό αν­
θρωπος τής κοινής δμιλίας, σωστά. Φυσικά, αν θέλουν όπωσδή­
ποτ ε νά βιάσουν το. αποτελέσματα μιάς παρατήρησης καί νά κα­
ταλάβουν έκεί πού δέν καταλαβαίνουν, θά τούς. δούμε νά τούς
χρησιμοποιούν βεβιασμένα. Στήν περίπτωση αυτή θά ύπάρξουν
λίγοι ανθρωποι πού θά τούς έπαναλά60υν.
Σήμερα λοιπόν αναφέρομαι σ' αυτό τό τάκτ τής ψυχαναλυτικής
χρήσης ιί)ς πρός δρισμένες λέξεις, γιά νά μπορέσω νά τίς συναρ­
μόσω μέ τήν ένάργεια μιάς τοπολογίας πού ηδη παρουσίασα εδώ,
καί πού ένσαρκώνεται παραδείγματος χάρη στόν πίνακα, μέ τό
σχήμα πού σάς δείχνει τό πεδίο τού πρωταρχικού ICll, τού ICll
πού άντικειμενοποιείται, τελικά, μέσα στό νευρικό σύστημα, τού
ICIl τού δμοιοστατικού πεδίου, σέ σχέση μέ τό όποίο, τό πεδίο
τού Lust, τής ευχαρίστησης, ξεχωρίζει άπό τό πεδίο τού Unlust.
Τόνισα ήδη δτι ό Φρόυντ ξεχωρίζει καλά τ6 έπίπεδο τού ICll,
στό άρθρο, παραδείγματος χάρη, πάνω στίς TricI)c, ύπογραμμί­
ζοντας ταυτόχρονα δτι έκδηλά>νεται σάν όργανωμένο, πράγμα
πού εΙναι σημείο ναρκισσιστικό, καί δτι στό μέτρο αυτό ακριGώς
συναρθράΝΙ:Ται καθαρά μέ τό πεδ(ο τού πραγματικού. Μέσα στό
πραγματικό. δέν διακρίνει. δέν εύνοεί παρά έκείνο πού (J.vtava-
ιιΠΟ ΤΗ Ν EPMHNE1A ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ 3/3
_ στό πεδίο του, όπό μιά ενέργεια τού Lust, σάν επιστροφή
κλαται ,
" , _, "
'Ω τόσο εκείνο που δεν ευνοει την δμοιοσταση και. διατηρεί-
σάση θυσία σάν UnIust, είσδύει ακόμη περισσότερο στό πε-
ται π ~ \ο ", " " ξ - U nΙ ust εγγραφεται
' ,
δ' του. Ετσι αυτο που ανηκει στην τα η του
ι~ εγώ ώς μή-εγώ, αρνηση, θρυμμάτισμα τού εγώ. Τό μή-εγώ
~~ν συγχέεται μ' αυτό πού τό περιτριγυρίζει, τήν άπεραντοσύνη
τού πραγματικού. Τό μή-εγώ ξεχωρίζει σάν ξένο σώμα, fremdes
Object. B~ίσ~εται τo~oθ,ετημέν~ σ~ό αfφίκυρτ~ σχήμα πού ~υγ­
κροτούν οι δυο μικροι κυκλοι με την μεθοδο του Euler. Κοιταξτε
στόν πίνακα. Άποτελεί λοιπόν, στήν κλίμακα τής ευχαρίστησης,
ενα θεμέλιο αντικειμενοποιήσιμο πού μπορούμε νά φτιάξουμε,
δπως ό σοφός ξένος μέ τό αντικείμενο πού διαπιστώνει τόν τρό­
πο λειτουργίας του.
Μόνο πού δέν ειμαστε μονάχα αυτό, καί μάλιστα, γιά νά ειμα­
στε αυτό, πρέπει νά ειμαστε καί τό ύποκείμενο πού σκέφτεται
επίσης. Καί εφόσον ειμαστε τό ύποκείμενο πού σκέφτεται, μετέ­
χουμε μ' εναν τρόπο τελείως διαφορετικό, γιατί εξαρτιόμαστε
από τό πεδίο τού V Αλλου, πού ήταν κιόλας εδώ αρκετό καιρό
πρίν νά ερθουμε στόν κόσμο, καί πού ο[ κυκλοφορούσες δομές
του μάς προσδιορίζουν ώς ύποκείμενο.
Τό θέμα λοιπόν ειναι σέ ποιό πεδίο συμβαίνουν το. διάφορα
πράγ!-lατα, μέ τά όποία εχουμε νά κάνουμε στό πεδίο τής ανάλυ­
σης. Ορισμένα συμ6αίνουν στό επίπεδο τού πρώτου πεδίου, τού
Ich, καί όρισμένα αλλα - πού άρμόζει νά τά ξεχωρίζουμε από τά
πρώτα γιατί, αν τά συγχέουμε, δέν θά καταλαβαίνουμε πιά τίπο­
~α - στό αλλο πεδίο, τού Αλλου . 'Απ' αυτό τό αλλο πεδίο σάς
V
εδε,ιξ,~ τίς ουσιαστικές του αρθρώσεις μέσα στίς δύο λειτουργίες
ΠΟ,υ ορισα καί διατύπωσα σάν αλλοτρίωση καί χωρισμό.
~ ~υνέχεια τής δμιλίας μου σήμερα προϋποθέτει δτι, από τότε
πo~ σ~ς παρουσιάσα τίς δύο αυτές λειτουργίες, τίς σκεφτήκατε,­
που παει νά πεί πώς προσπαθήσατε νά τίς κάνετε νά λειτουργη­
σου ν σέ διαφορετικά επίπεδα, νά τίς δοκιμάσετε.
,Πρ,?σπάθησα ηδη νά συγκεκριμενοποιήσω όρισμένες συνέπει~ς
αυΤου τού τόσο ίδιαίτερου vel πού συνιστά niv αλλοτρίωση - την
έκκρεμότητα τού ύποκειμένου τήν ταλάντευσή του, τήν πτώση
τού νοήματος _ μέσα στίς oίκ~ίες μορφές δπως, τό πουγγί Ij τή
Scanned by CamScanner
 Ζ,ΙΚ ΙΙΙΙΚ,ΙΝ 1!'''ΜΙΝιll'IΟ ιι ΑΙ/Ο τΙ/Ν !iι'ΜΙΙΝΕlιΙ ΣΤ/Ι ΜΕΤΑΒIΙΙΛΣIΙ 315

t (IIl] 0 ( 1). 11. ιΙλΓ I)(}l'ρία " (}(ίιι(πιι. ποίl (1ναπαρ(lγοντω. άπ6 ενα: τό φαν ίζ ,τ('ι
ε λ ,
ατό μέτιιο πού ή πράξη τής σημαίνουσας συμπύκνω.
,

E';Ι'α~ '1 τό I '~SlJJIn -δρο" ς πι)\'ι δl~ν .π~oτείνω χωρι.ς <'xvti(JtaOIl, καί σ τοί, ι;Ιναι οεμελιακη. . ' , ,
~ωρις. νι, οας .παρaκαλ έ οω νι~ μη (>ι.αΟΤ Ηίτε νιι τούς φορτ(οσεΤΕ η~λ ραλιίις, τή σημαίνουσα συμπυκνωση, μέ τη μεταφορικη έπί-
"σι , , 'ξ " ' ,
υπ_ι' (1 ()ολι κ.(~ μ ε ,Tct. νο.IΊμπτα . έκ είνα π.οί) Ο(Χ το\) ς άν{:ΤΡ Επ αν λόγω , ΤΥlς ,.ιπορούμ ε να την παρατηρησουμε αστερα μεσα στην
πτιιιση , , Γ'ι αυτο 'ό
" χρησιμοποιησα
ιιιπς 6 ιαΟ\1νης αΠΩ την ι)πο ια, μ{'οlt ιττΥlν π.ρόοδο τlΊς άναλυτικΎlς
1τιtραμι Κ "
ι)η' ποιητική μεταφορα. τ πα-
, 'Σ' , ό Υ.
ι)μ~λίης, Ι'(1μ όζε ι νι1. φυλαγ6μαοτ ε . , \.. . 1'(',( το1', [Jοόl: που άποκοιμηΟηκε. ας παραπεμπω στ uρ-
ριιο ε ιγ •. . "ό 'ζ ,
Εντο\ιτ ο ις, ε ιιτι,γω έδιί:ι έκ είνο πού ι) ι'ψ ιλία μου 0& προιτπαΟτl­ ()
«ΗΙ οτ6 π ε ριοδικιΊ Ή ψυχανάλυση, που νομα εται Η Ιν·
ΜΙ νιΊ. αποοαφηνίο ι-:ι, αν γίν εται, η1ν έπι)μ ενll χρονι.ιl . Θ ό πρό . {)ο Ι "
τ()ιί )l η(1.μματος μ ι-σα στο ά συνει'δ ητο . Π'ηρα, υευαια,
e' e ά'
Π
(} Τ(1("
JI/ " λλ ' λ' .,
κ ε ιται YΙΙ~ κι,τι πο\ι Θ(χ Π(1 έΠΗ ,"(t τιτλο φορηιω. ο [ 'l \ποκε ιμ ε ιιικές " λ 1 Τ Ι'1 ποιήματα, έκείνο που, στη γα ικη γ ωσσα, μπορουμε να
() ( • . Ο' , δ'
ΤΟΠΟΟΓTlίσΙΊ ς. Γιατί δλη α" ΤΙI11 προ ετοιμαιτί.α. ΠΟ\Ι ι~φoρά. τό Ο ε­
ΠΟ, υ Ποιό ς δ έν ~ μα()ε στα, παι δ'
' ll, ε ε ί.να ι ε κείνο πού οι περισσοτεροι . υμουνται και τραγου α-
μ έλια ηϊς: ανι1.λυση ς . όφε ίλ ε ι κανονικι). νιΧ έ κτυλί(J(JΗΠΙ - (~φoύ " ,
ικα του χρονια ν απαγγε
'λλ '
ει τον
τίποτ ε δέν κ εντροΟ ετ είται σωστι~ JTaQIi μι)νον ι'υτό ηΊν τοποΟ έτη­ ~I~;()ί: ποιί άπoκotμιίOηκεΙ* Δέν εΙναι κακό παράδειγμα νά τό με­
ση τού ί'ποκ ειμ ένου - γιιχ ν ι:', δ ε ίξι: ι αίΊτό πο\, 1) δ ΙΙ1 ρΟυω(JlI ηϊς ταχεΊρίζονται οί ~ναλυτές, κυρίως η) στιγμτ) π~ύ τό εφε~να, δη­
ανάλυσης , ξεκινιίιντας (~πι) η1ν επιθυμί α . επ ιτρ έπ ει. τό φιοτισμα λαδt'1 πού παρουσιαζα ταυτόχρονα την πατρικη μεταφορα.
του. Δ εν Ηιχ σίϊς πώ πάλι τά ιδια, άλλά τό ένδιαφέρον ηις, aτή συγ­
Τοποθεη)οεις ύποκειμ ενι.κ έ ς. λοιπι) ν. τ ί.νο ς πρ ι~γματoς:: Α ν ε μ· V κε)(ριμ Ινη π ε ρίπτωση, εΙναι ασφαλώς δτι σάς δείχνει πόση δη­
πιστ ε υόμουνα ο ' αυτό πού εχω μπροστιχ μου. 0(1 ελ εγα - οί ύπο· μι.ου ργία "Ο1Ίματος φέρνει τό γεγονός δτι κατονομάζεται αύτός
κειμcι 'ικ{ς το.ίο θ εηίσεις η; ς ίίπ α ρξη ς, μ έ δ λες τίς συμπάΘ ε ι ε ς πού γιά τόν όποίον πρόκειται, ό Βοόζ - σ' αύη) τtl θέση , ταυτόχρονα
μ..-τορ ε ί νά συνα"ηΊσει δ δρ ος αύτιΊς ι\φού κυκλοφο ρ ε ί κιόλας θ εϊκού πατέ ρα καί, οργανου τού Θεού - μέ τt] μεταφορά - Τό
OT1j" άτμόσφαιρα . Δυστυχ(ίJ ς . αί,τι) δ έν θ ά μά ς ε π έτρ επ ε μιάν αυ­ δεμάτι το υ δέν ,;ταν μίζερο ούτε jl1'ησίκακο. Ή διάσταση τού
σΏιρτΊ εφαρμοΥτ'] παρά μό"ο στό έπί πεδο το ύ νευρ ωτικού - δέν θά νοιΊματος πού άνοίγεται άπ' αύη) η) μεταφορά δέν εΙναι τίποτε
l)τα" άλλωστε καί τόσο άσχημ α. Γι' α ί'τό λοιπόν Ο ιτ πιίJ οί ι\ποκει· λιγότ ερο άπ' αύτό πού μάς εμφανίζεται στt)ν τrλικτ) εΙκόνα, την
μενικές το:τοθπιίσει ς ΤΟ/' είιιαι . Δ έν όρκ ίζομαι εκ ηίJν προτ έρων εΙκόνα τού χρυσού δρέπανου , τού πεταγμένου ανέμελα στό πεδίο
γιά τό,' τίτλο μο υ . θ ά υρ(ίJ ίσως εναν καλύτερ ο. α.λλά , όπωσδιιπο­ τών αατρων. εΙναι 1) κρυφτ] άκρι6ιϊ:ις διάσταση αύτού τού ποιή­
τε. αύτό θά είναι τό θέμα . ματος. Περισσότερο κρυφΙ1 άπ' δσο νομίζετε , γιατί δέν άρκεί
διόλου νά έμφανίσω εδιϊ:ι τό δρεπάνι πού δ Δίας μεταχειρίζεται
γιά νά πλημμυρίσει τόν κόσμο μέ τό αΙμα τού Κρόνου . Ή διά­
σταση τού εύνουχισμού, γιά τψ' όποία πρόκειται , εΙναι, o:'i σι-
6λικι) προοπτικι'], μιάς τελείως αλλης τάξης καί παίζει έ.δω π~­
-Ας προχωΡτΊσουμε . Σ ' ένα άρ~ρo, στ,ό δ~oίo έχω ιjδη ~ναφε~­ ρούσα μ' δλους τούς άπόηχους ττϊς ίστορίας , ακόμα και μέ τις
θεί Υιά νά διορθώσω δ ,τι μού φανηκε επικινδυνο , δρισμενοι θε­ έπικλιΊσεις τού Βοόζ ατόν Κύριο: Πώς θά προέλθουν άπό μΛια,
λησ~.... κάνοντας μιά προσπάθεια άξιέ.1ταινη , νά δ(οσουν μορφι] γέρο α νθρωπο, άπόγονοι; , .
ο' αύτό :τού ή όμιλία μου είσάγει δσον άφορά ηι δομ 11 ηϊς σύμφυ­ Δέν ξέρω αν τό παρ αη ιριΊσατε - θά τ6 μ.ι'τορούσατε :τ?λυ κα,λυ­
της μέ τό άσυνείδητο γλώ?σα ς . Kατ~λη~αν σ' εν~~ τύπο, πού συ~ τ ερα αν είχα κάνει φέτος τό σεμι\'άριο πού τ)ταν, ,'ά κα,'(\) παν(\)
νίσταται τελικά , σΏ] μεταφραση του τυπου, που εχω δωσει, για
τη μετα~ρά . '0 τύπος αύτ~ς τ\ταν oύ~,ιαστικ?ς. καί ~ρησιμo­
• Ποίημα τού ViCΙOr Hugo άπό '('1\ συλλο)'1\ του "Lcscnde dc:s si~c:s· . (Εημ.
:τ οιτι σ ιμος, άφού έκδηλώνει τη διασταση οπου το ασυνειδητο έμ- Μετ. ) .

Scanned by CamScanner

J/ό ΙΛΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣεΜΙΝΛΙ'1Ο ιι
στά Όνόματα-τΟύ-Πατρός - ό Κύριος μέ τό απρόφερτο ονομα
εΙναι εκείνος ακριοιος πού αγρυπνά στή γέννα τών στείρων γυ­
ναικιον καί ηον ύπεΡ11λικων ανδρ(Ον. Ό θεμελιακός ύπερυιολο­
γικός χαρακηΊρας ηϊς πατρότητας, πού είσ11γαγε ή παράδοση γιά
τ6 πεπρωμένο τού περιούσιου λαού, εχει κάτι. πού είναι εοώ προ­
πατορικά απωθημένο. καί πού επανεμφανίζεται πάντα μέσα στό
()ιφορούμενο ηϊς χωλότητας, τού προσκόμματος, καί τού συμ­
;ττισματος. ηϊς ~ι11-συνάντησης, δυστυχία, μέ τό νόημα πού παρα­
μένει κρυμμένο.
Πρόκειται γιά μιά διάσταm) πού συναντάμε πάντα καί πού, αν
Βέλουμε νά ΤI)ν τυΠΟΠΟΙ11σουμε, δπως προσπαθοϊJOε νά κάνει ό
συγγραφέας γιά τόν όποίο μιλούσα πρίν από λί. γο, αξίζει νά τή
χειριστούμε μέ μεγαλύτερη σωφροσύνη, απ' δ,ΤΙ πράγματι εκανε
- εμπιστευόμενος, κατά κάποιο τρόπο, στόν φορμαλισμό κλά­
σματος, πού προκύπτει δταν τονίζεται ό δ εσμός πού ύπάρχει
ανάμεσα στό σημαίνον καί στό σημαινόμενο , μέ μιά διατέμνουσα
γραμμ1Ί. Δέν είναι όλότελα αυθαίρετο νά θεωρούμε δτι 1') γραμμή
αυη) σέ όρισμένες στιγμές σημαδεύει, στή σχέmι τού σημαίνοντος
πρός τό mnιαινόμενο, τήν ένδειξη μιάς αξίας, πού είναι καθαρά
εκείνο πού εκφράζει11 ΧΡ11mι της ώς κλάσμα μέ ΤΙ) μαθηματική
εννοια τού σρου. Άλλά, ασφαλώς, δέν είναι 11 μόνη. Ύπ~ρχει,
από τό mιμαίνον στό mιμαινόμενο, μιά αλλη σχέmι , πού είναι ή
σχέmι τής νοηματικiiς επίπτωmις. Άκριυώς ηι στιγμή πού πρό­
κ~ιται, μέσα ση1 μεταφορά, νά τoνίσoυ~ίε η1 νοηματική επίπτω­
ση, δέν μπορούμε λοιπόν, καθόλου δίχως προφύλαξη, καί ~~' εναν
τόσο ριψοκίνδυνο τρόπο σπως τό εκαναν, νά μεταχειριζομα?τε
αυτή τή γραμμή μέσα σ' εναν κλασματικό μετασχηματισμο
;τράγμα πού θά ήταν επιτρεπτό αν επρόκειτο γιά μιά σχέση ανα­
λογίας.
S'
S χ-;~T
T i·:to; ηΊ; μπαφορά;
Τύπο; μετασχημιιτισμένος
στή f\' λήγ ω
• ΕΙ'ΜΙΙΝΕΙΛ ΣΤΙΙ METAIJIBAIII 3/7
ιtf1(J τΙΙΝ
"σταν πρόκειται γιά κλάσματα, μπορούμε νά μ,ετατρέψουμε τ6
"ό Α χ C σ' εναν τύπο μέ τέσσερα επΙπεδα, πού θά ήταν
πρΟ ι ν Β 1) .
Ά
παραδείγματος χάρη: ~. Αυτό άκρι6u)ς θεώρησαν κατάλληλο
D .
, κάνουν γιά τή μεταφορά, βγάζοντας τό συμπέρασμα ότι: εκεί­
να
νο
πού εξισορροπεί, μέσα , στό
•
ασυνείδητο,
, J.
μιά" σύνδεση τού τε-,
λευταίου σημαίνοντος, που ερχεται να tνσαρκωσει τη μεταφορα
μέ τό καινούργιο νόημα πού δημΙQυργήθηκε από τή χρήση της,
θά επρεπε νά αντιστοιχεί σέ·κάποια σύνδεση, τού ένός πρός τό
αλλο, τών δύο σημαινόντων μέσα στό ασυνείδητο.
Είναι απολύτως 6έβαιο στι ό τύπος αυτός δέν μπορεί νά ίκα­
νοποιεί. Καταρχήν, διότι θά επρεπε νά ξέρουμε ότι δέν μπορεί
νά ύπάρχουν τέτοιες σχέσεις τού σημαίνοντος μέ τόν έαυτό του,
αφού ίδιον τού σημαίνοντος είναι νά μή μπορεί νά σημαίνεται τό
ίδιο, δίχως νά γεννά κάποιο λάθος λογικής.
Δέν χρειάζεται, γιά νά πειστείτε, παρά νά αναφερθείτε στίς
αντινομίες πού φανερώθηκαν μόλις εγινε προσπάθεια γιά . μιά
εξαντλητική λογική τυποποίηση τών μαθηματικών. Ό κατάλογος
τών καταλόγων Όπου δέν συμπεριλαμοάνονται κι αυτοί οί ίδιοι
δέν είναι φυσικά ό ίδιος κατάλογος πού δέν συμπεριλαμ6άνει
τόν έαυτό του - Όταν είναι αυτός πού εχει μπεί μέσα στόν όρισμό
καί Όταν εΙναι αυτός πού πρόκειται νά εγγραφεί μέσα στόν κατά­
λογο .
- ΕΙναι τόσο πιό άπλό νά αντιληφθούμε δτι αυτό πού συμ6αίνει
έlναι Ότι ενα ύποκατάστατο σημαίνον ήρθε aτή θέση ένός άλλου
σημαίνοντος νά συγΚΡΟ111σει τήν επίπτωση ηϊς μεταφοράς. Στέλ­
νει αλλού τό σημαίνον πού εδιωξε .• Αν θέλουμε ακριοώς νά δια­
S'
τ~ρήσoυμε τή δυνατότητα ένός χειρισμού κλασματικού,τύπου, θ~
S s οαλουμε τό σημαίνον πού εξαφανίστηκε, τό άπωθημενο σημαι­
νον, κάτω από Τ11" κύρια διατέμνουσα γραμμή, στόν παρονομα­
S σ111, unterdrίίckt.
Συνεπώς, εΙναι λάθος νά λέει κανείς, δπως εγραψαν, δτι ή έψ
μηνεία εΙναι ανοιχη1 σέ Όλα τά νοήματα, μέ τό πρόσχημα δτι δεν
("t(,)l1t'()
Scanned by CamScanner
318
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
π?όκειται ~αρά Υιά τή σύνδεση ένός σημαίνοντος μ' ενα σημαι­
\'~μεν~ , κα,Ι κατα, συ,νέι-Τ,εια γΙ,ά μιά ~νδεση τρελή. Ή έρμηνεία
δεν ειναι ανοιχτη σε καθε νοημα. Θα παραχωρούσαuε έτσι σέ
~σoυς ξεc:ηκώνονται ενάντια στά άΟέοαια χαρακτηρ~στικά τής
αναλυτικης έρμηνείας, δτι, πράγματι, δλες οί έρμηνείες είναι δυ­
νατές , πράγμα καθαρά παράλογο . Έπειδή είπα δτι τό αποτέλε­
σμ~ τής έ?μ~νείας είναι νά απομονώσει μέσα στό ύποκείμενο,
μια καρδια, ενα Kern, γιά νά εκφραστούμε δπως ό Φρόυντ, από
1l01l-SeIΙSe, (μή-νόημα), δέν σημαίνει δτι ή έρμηνεία ή ίδια είναι
ενα μή-νόημα.
Ή έρμηνεία είναι μιά σημασιοδότηση πού δέν είναι ή όποια­
δήποτε. νΕρχεται εδώ στή θέση τού 5, καί αναποδογυρίζει τή σχέ­
ση πού κάνει ωστε, τό σημαίνον νά εχει γιά αποτέλεσμα, μέσα
aτή γλώσσα , τό σημαινόμενο. νΕχει γιά αποτέλεσμα νά κάνει νά
αναδυθεί ενα μή αναγώγιμο σημαίνον . Πρέπει νά έρμηνεύουμε
aτό επίπεδο τού 5, πού δέν είναι ανοιχτό σ' δλα τά νοήματα, πού
δέν μπορεί νά είναι ότιδήποτε, πού είναι μιά σημασιοδότηση, τήν
όποία αναμφίΟολα. μόνο προσεγγίζουμε . Αυτό πού ύπάρχει εδώ
είναι πλούσιο καί σύνθετο, δταν πρόκειται γιά τό ασυνείδητο τού
ύποκειμένου, καί προορισμένο νά κάνει νά ξεπηδήσουν σημαί­
νοντα στοιχεία μή αναγώγιμα, non-sen5ical, φτιαγμένα από μή­
νόημα. Στό ίδιο αυτό αρθρο, ή εργασία τού Leclaire απεικόνισε
ιδιαίτερα καλά τό πέρασμα τής σημασιοδοτικής έρμηνείας πρός
τό σημαίνον μή-νόημα, δταν μάς παρουσιάζει, μιλώντας γιά τόν
μονομανή του, τήν διατύπωση πού ειπώθηκε Poordjeli, πού συν­
δέει τή μιά μέ τήν αλλη τίς δυό συλλαοές τής λέξης licorne, επι­
τρέποντας νά μπεί στήν παράγραφό του μιά όλόκληρη σειρά από
σημαίνοντα δπου κινείται ή έπιθυμία του. Θά δείτε άλλωστε σ'
αυτό πού θά δημοσιεύσει στή συνέχεια δτι τά πράγματα πάνε καί
πολύ πιό πέρα.
'Η έρμηνεία δέν ε{ναι ανοιχτή σέ δλα τά νοήματα. Δέν εΙναι
καθόλου μιά όποιαδήποτε. ΕΙναι μιά έρμηνεία σημασιοδοτική,
καί πού δέν πρέπει νά αποτύχει. Αυτό δέν έ!i;τιοδίζει τό γεγονός
δτι δέν είναι ουσιαστική αυτή ή σημασία γιά τήν ελευση τού ύπο­
κειμένου. Τό ουσι<ί)δες είναι, τό ύποκείμενο. νά δεί, πέρα απ' αυ­
;ή τή σημασια, σέ π~ιό, σημαίνον -, μή-νόη~α, μή-αναγώγιμο,
τραυματικό - είναι, σαν υποκείμενο, υποταγμενο.
Απσ ΤΗΝ Ε ΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤJΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ 319
χ S
0.$. S', 5',S", ..• S {ί (a" a", a· ,...))
S
Αυτό σάς επιτρέπει νά συλλάοετε εκείνο πού εχει ύλοποιηθεί
μέσα στήν έμπειρία. Σάς παρακαλώ νά πάρετε μιά, από τίς μεγά­
λες ψυχαναλύσεις τού Φρόυντ, καί συγκεκριμένα, τή μεγαλύτερη
απ' δλες , ηΊν πιό εντυπωσιακή - γιατί ολέπουμε σ' αυτή, καλύτε­
ρα από όπουδήποτε αλλού, πού ερχεται καί συγκλίνει τό πρόολη­
μα τής μετατροπής τής φαντασίωσης καί τής πραγματικότητας ,
δηλαδή μέσα σέ κάτι τό μή-αναγώγιμο, τό non-sensical πού λει­
τουργεί σάν πρωταρχικά απωθημένο σημαίνον - μιλώ γιά Ώιν
παρατήρηση τού Ό ~AJlθρωπoς μέ τούς λύκους. Μέσα στό Ό
~Aνθρωπo ς μέ τούς λύκους, θά πώ. γιά νά σάς δώσω τόν μίτο τής
, Αριάδνης πού θά σάς καθοδηγήσει aτήν ανάγνωmι, δτι ή από­
τομη εμφάνιση τών λύκων στό παράθυρο τού ονείρου παίζει τόν
ρόλο τού 5 , ώς αντιπροσώπου τής απιολειας τού ύποκειμένου.
Δέν είναι μόνο δτι τό ύποκείμενο γοητεύετα από τό ολέμμα
αυτών τών έπτά τόν αριθμό λύκων, πού, αλλωστε, στό σχεδίασμά
του '"δέν είναι παρά πέντε, σκαρφαλωμένοι πάνω στό δέντρο. Εί­
ναι οτι τό γοητευμένο τους ολέμμα, είναι αυτό τό ίδιο τό ύποκεί­
μενο .
Τί ~άς αποδεικνύει όλόκληρη ή παρατήρηση; "Οτι σέ κάθε
σταθμο τής ζωής τού ύποκειμένου, κάτι ήρθε, σέ κάθε στιγμή, νά
τροποποιήσει ηιν τιμή τής καθοριστικής ενδειξης πού συνιστά
αυτό τό πρωταρχικό σημαίνον. Έτσι γίνεται νοηΏΊ σωστά ή δια­
λ~κτική τής έπιθυμίας τού ύποκειμένου δπως σχηματίζεται άπό
τ~ν έπιθυμία τού ' Αλλου. Θυμηθείτε τήν περιπέτεια τού πατέρα ,
τη,ς αδερφής, τής μητέρας , τής ύπηρέτριας Γκρούσα. Ίσά~ιθμε~
φασεις πού ερχονται νά πλουτίσουν τήν ασυνείδητη έπιθυμια του
Scanned by CamScanner
310 ΡΜΗΝΕΙΛ ΣΤΗ ΜΕΤΛ818ΛΣΗ 321
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ , XEλfΙNAP10 J/ ΛΠΟ τηΝ Ε

, ς μέσα aτή σχέση τής έπιθυμίας τού Αλλου, καί δί­

{-~oκεΨένoυ μέ κάτι :τού πρέι-Τβ νά τοποθετούμε. σάν σημασιο­
W

κoπoιημ~ν~χέση τού ύποκειμένου μέ τό άσυνείδητο. μιά καθορι­

~OΏ,lση σι1)~/.Ρ?ΏHιένη , μέσα ση') σχέση πρός τι)ν έπιθυμία τού νουν, στη
Αλ},ου , στον αριθμητη.
σμένη άξία. , ' - δ λ' , έ.J'
. ,Π,α~ατηρε5σ:ε καλ~ αύτό :τo~ συμ6α~νει τότε. Σάς παρακαλώ Θά εΙναι σημαντικό, σ;η συν,εχει,? ~ς, λμι ιας ~oυ, την ~ζομεV1)
, νά δείξω πώς ή εμπειρια της avft υσης .μας αναγχα ει να
: α. Λ.α6.ετ.ε υ:τ~ψη 't1! λο)'ικη ά\'αγκαΙΟΏ1τα αύη1ς ΤΙ1ς στιγμής Χ ρονια , 'θ - "
,~ υμε πρό ς τήν κατευ υνση μιας σχηματοποιησης τετοιας,
o.-τ~υ το υπ.oκ~ιμ,ε-.·~ ως X.?b" συγκροτείται παρά από τήν Urver-
drangung. α.-το την αναγκαια Jtttoml αύτού τού πρώτου mΗιαίνον­ ψα~~ διαμεσολά6ηση αυτού τού ώτειρου τού ύποκειμένου μέ την
που η , δ ' -" '"
τ~ς. ~υ,;:κρoτείται γύρω άπό Ώ1ν Urνerdrangung , δέν μπορεί δμως περατότητα τΊ1ς έπ~θυμιι:ς εν ~oρ~ι ν? γδι~ει παρα, με την πα:
να ~1\' υπoy:α~ασηlσε~ σάν τέτοιο - αφού θά χρειαζόταν τότε 'i , Ό αύτού που δ Καντ , κατα την εισο ο του στη μαγτητικη
011
ρεμ α " ,ζ λ " , ,.
:ταρ<:σ:αmι ~'o; mnιαινο"τος γιά ενα άλλο , ενιο δέν ύπάρχ ει εδιο ελξη τΊ1ς σκέψης ~o~ o;o~α ετα~ φι oσ~φι~η, εΙffi1γαγε , με τοση
παρα ~'α μ~~'O~ τό πριo~o. Σ' αύ,τό τ? ύ~άρxoν Χ , οφείλουμε νά φρεσκάδ α , κάτω ~πo :0
.?νo~α αρνητικ,Ο μει: εθος .
' Η φρεσκάδα εχει εδω τη σπουδαιοτητα της, φυσικα, γιαη
, ,
θεωρουμε δυο οψει ς - Ώ1 συνιστωσα εκεινη στιγιnΊ δπου εκπίπτει
1) mnιαινό't11τα , πού τοπο.θετούiιε σέ μιά θέmι στ'l λειτουργία αν άμεσα στό νά έξαναγκάσει κάποιος τούς φιλοσόφους νά συλ­
της , στό έ..-τί:τεδο τού ασυνείδητου , αλλά επί.m1ς καί τήν συντε­ λογιστούν επάνω στό γεγονός δτι μείον ενα δέν εΙναι μηδέν , καί
λού με-.η1 όπισθε-.·έργεια αύτ11 ς ΤΙ1ς σχέm1 ς πού μπορούμε νά συλ­ στό δτι σέ μιά παρόμοια όμιλία τά αύτιά ξανακουφαίνονται ιl.ι-τό
λάοουμε άπό τό κλάσμα . Δb,' πρέι-τει νά τήν εισάγουμε παρά μέ tliσκ έψη δτι πολύ πού σκοτιζόμαστε γι ' αυτά, ύπάρχει κάποια
προσοχή ; ά).).ά μάς ύποδεικνύεται σαφώς από τίς γλωσσικές επι­ απόσταση . Αυτό δμως δέν αλλάζει - κι έδώ 6ρίσκεται ιl.ι-τoY.λει­
mώσεις. στικά '1
χρησιμότητα τΊ1ς άναφοράς aτή φιλοσοφική αρθρωm) -
Kaeb,'a; ξέρει δτι
αν τό μηδέν εμφανίζεται στόν παρονομαστή , τό γεγονό ς δτι στό κάτω-κάτω οί ανθρωποι δέν επιζοϋν παρά
ή άξία τού κλάσματος δέν εχει πιά νόημα , παίρνει δμως συμΌ ατι­ ξεχνώντ α ς σέ κάθε στιγ~HΊ δλες τους τίς κατακτήσεις, έννοώ τίς
κά αυτό πού οί μαθηματικοί ονομάζουν μιά απειρη τιμή . Κατά ύποκειμ ενικές κατακτήσεις τους. Βέ6αια , άπό τη στιγμή πού τίς
κάποιο" τρόπο : πρόκειται εδώ γιά μιάν από τίς φάσεις Τ11ς συγ­ ξεχνάνε , δέν παραμένουν λιγότερο κατακτημένες , άλλά είναι
κρότηffi1ς τού ύποκειμένου. 'Εφόσον τό πρωταρχικό σημαίνον εΙ­ μάλλον αυτοί πού είναι καταΚ't11μb,·οι άπό τίς συνέπειες αυτών
ναι καθαρό μή-νόημα, γίνεται φορέας τής απειροποίησης τής τών καταΚτΊ1σεων. Καί τό νά εΙναι κανείς κατακτημένος ά,ίτό κάτι
άξίας τού ύποκειμένου, όχι διόλου ανοιχτής σ' δλα τά νοήματα , πού δέν γνωρίζει , εχει μερικές φορές φοΌερές συνέπειες , από τίς
άλλά πού τά καταργεί δλα , πράγμα διαφορετικό. Αύτό εξηγεί τό όποίες ή πριί:ιτη ειναι 1Ί σύγχυm1.
γεγονός στι δέν μπόρεσα νά χειριστώ τή σχέση αλλοτρίωσης χω­ , Αρνητικό μέγεθος , λοιπόν , εδώ θά 6ρούμε ενα από τά στηρίγ­
ρίς νά παρεμ6άλω τή λέξη ελευθερία . Αυτό πού θεμελιώνει, μ~τ~ αύτού πού όνομάζεται σύμπλεγμα τού εύνουχισμού, δηλαδ11
πράγματι , μέσα στό νόημα καί στό ριζικό μή-νόημα τού ύποκει­ την ~ρν~τική παρεμδολή τού αντικειμένου φαλλός.
μένου , τή λειτουργία τής ελευθερίας, είναι καθαρά αύτό τό ση­ ~εν ειναι παρά μιά προ-ενδειξη, αλλά πού νομίζω δη εΙναι
μαίνον πού σκοτώνει δλα τά νοήματα . χρησιμο νά τι') δώσω.
Γι' αυτό εΙναι λάθος νά λ έ με δτι τό σημαίνον μέσα στό ασυνεί­
δητο εΙναι άνοιχτό σέ δλα τά νοήματα. Συγκροτεί τό ύποκείμενο 2
μέσα στήν έλευθερία του απέναντι σέ δλα τ(~ νοήματα, δέ; σημαί­
νει δμως δτι μέσα στό ασυν ε ίδητο δέν εΙναι προσδιορισμε;ο; Για­ Ε?ά ~ρειαστεί ιυστόσο νά πρ ο χω Ρ1)οουμε, σ' δτι αφορά έκείνο
τί. , aτόν αριθμητή, στή θέση τού, μηδέν, τά πράγμ~τα που ηρθαν πo~ μας προ δληματίζει: δη λαδ11, Ώ) μετα6ί6αm). Πώς νά ξανα­
νά έγγραφούν εΙναι σημασιοδοτησεις, σημασιοδοτησεις διαλεκτι- πιασουμε τό θέμα της: 'Η μεταδ ίβαση εΙναι αδιανόητη, αν δέν

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ι1
322
πάρουμε τήν άφετηρία της μέσα στό ύποκείμενο πού ύποτίθεται
δτι ξέρει. . ", "
Βλέπετε καλύτερα σήμερα τί είναι εκείνο που υποτιθεται οτι
ξέρει. Ύποτίθεται δτι ξέρει εκείνο άπό τό όποίο κανείς δέν θά
μπορούσε νά ξεφύγει, άπό τότε πού διατυπώνει, άπλά, τή σημα-
σία. . πλαστότητα πού ε{ναι ή άγάπη. Ή επίπτωση τής μεταβίβασης,
Ή σημασία αύτή συνεπάγεται φυσικά - καί γι' αύτό εκανα
πρώτα νά φανεί ή διάσταση τής επιθυμίας του - δτι τό ύποκείμε-
νο δέν μπορεί νά τήν άρνηθεί. . Δέν εΙναι επανάληψη εκείνου τού παρόμοιου πού συνέβη, πα­
Τό εξαιρετικό αύτό σημείο είναι τό μόνο άπό τό όποίο μπο­
ρούμε νά άναγνωρίζουμε τόν χαρακτήρα ένός σημείου άπόλυτου
δίχως καμιά γνώση . ΕΙναι άπόλυτο, άκριοώς επειδή δέν εΙναι
καμιά γνώση, άλλά τό σημείο σύνδεσης πού δένει τήν ίδια του
τήν επιθυμία μέ τή λύση αύτού πού πρόκειται νά άποκαλυφθεί.
Τό ύποκείμενο μπαίνει στό παιχνίδι, μέ άφ ετηρία αύτό τό θε­
μελιακό στήριγμα - τό ύποκείμενο ύποτίθεται δη ξέρ ε ι, πώ ς εΙ­
ναι μόνο ύποκείμενο τής επιθυμίας. Τί συμο αίνε ι δμως; Συμβ αί­
νει αύτό πού όνομάζουμε στήν πιό κοινή του εμφάνιση μετα 6ι 6α­
στική fπίπτωση. Τούτη ή επίπτωση εΙναι ή άγάπη. Είναι φανερό
πώς, δπως κάθε άγάπη, δέν εΙναι επισημάνσιμη, δπως ό Φρόυντ
μάς τό τονίζει, παρά μόνο μέσα στό πεδίο τού ναρκισσισμού.
, Αγαπώ, εΙναι, στήν ούσία, θέλω νά μ' άγαπά.
Αύτό πού εμφανίζεται στή μεταβιοαστική επίπτωση άνητίθ ε­
ται στήν άποκάλυψη. Ή άγάπη παρεμοαίνει μέ τή λειτουργία
της, πού άποδείχνεται εδώ ούσιαστική, μέ τή λειτουργία τής
άπάτης. Ή άγάπη, άναμφίοολα, εΙναι μιά επίπτωση τiiς μεταο ί­
Όασης, άλλά αύτό εΙναι ή όψη τής άντίστασής της. Είμαστε δε­
σμευμένοι νά περιμένουμε αύτή τήν επίπτωση τής μεταο ίοασης
γιά νά μπορέσουμε νά έρμηνεύσουμε, καί, ταυτόχρονα, ξέρουμε
?τι κλ~ίνει τό ύ,:oκ~ίμενo ,σ111 συν~πεια τής δικής μας έρμηνείας.
Η επιπτωση της αλλοτριωσης, οπου διαρθρώνεται, μέσα στή
σχέση τού ύποκειμένου μέ τόν ~ Αλλον, ή επίπτωση δτι εΙLιαστε .
εΙναι εδώ άπόλυτα εκδηλη. . ,
Άρμόζ~ι ;τότε ~ά τονίσουμε εδώ τούτο - πού πάντοτε ύπεκφεύ­
Ύετα,Ι, ~oυ ο ~ρoυντ διατυπώνει, καί πού δέν είναι δικαιολογία
αλ~α.λoγoς τ~ς ~εταβ.ί~ασης, -; δτ,Ι τίποτα δέν μπορεί νά επιτευ­
χθει 1η abseIIt/α, 1η effIgIe. Αυτο παει νά πεί δτι ή μετα6ί6αση δέν
ΑΏΟ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
323
, αι άπό τή φύση της, ή σκιά κάποιου πράγματος πού το' ενχει
ειν , "Α 'θ ' ,
ζ' σει κανείς προηγουμενως. ντι ετα, το υποκείμενο, στό μέτρο
π
~ύ ε{ναι ύποταγμένο
"
στήν επιθυμία" τού άναλυτή, επιθυμεί νά
' , , ('
τόν εξαπατησει γι αυτη την υποταγη, κανοντας ν' άγαπηθεί άπό
αύτόν, προσφέροντας άπό τόν έαυτό του αύτή τήν ούσιαστική
εΙναι αύτή ή επίπτωση τής εξαπάτησης στό μέτρο πού επαναλαμ­
βάνεται εδώ καί τώρα.
ρά μόνο επειδή εχει τήν ιδια μορφή. Δέν είναι εκτοπία . Δέν εΙναι
σκιά παλιών ξεγελασμάτων τής άγάπης. ΕΙναι άπομόνωση μέσα
στό παρόν τής καθαρής της εξαπατητικής λειτουργίας.
Γι' αύτό, πίσω άπό τήν άγάπη τή λεγόμενη άγάπη μεταβίβα­
σης, μπορούμε νά πούμε δτι αύτό πού ύπάρχει είναι ή βεβαίωση
τού δεσμού τής επιθυμίας τού άναλυτή μέ τήν επιθυμία τού πά­
σχοντα. Είναι αύτό πού δ Φρόυντ εχει εκφράσει μ' ενα εΙδος
γρήγορης ταχυδακτυλουργίας, παγιδο-καθρέφτη, λέγοντας: τελι­
κά, δέν εΙναι παρά ή έπιθυμία τού πάσχοντα - άπλώς γιά νά κα­
θησυχάσουν οί συνάδελφοι. Είναι ή επιθυμία τού πάσχοντα, ναΙ,
άλλά στή συνάντησή της μέ τήν επιθυμία τού άναλυτή.
ΑύηΊ ηΊν επιθυμία τού αναλυτή, δέν θά πώ πώς δέν τήν εχω
άκόμη όνομάσει, γιατί πώς νά όνομάσουμε μιά επιθυμία; Μιάν
επιθυμία, τήν εντοπίζουμε . Πολλά πράγματα στήν ίστορία μάς
δίνουν εδώ άποτυπώματα καί χνάρια.
Δέν ε{ναι μήπως παρά~Jξη αύτή ή δμοιότητα πού βρίσκουμε­
αν 6έ6αια προσέξουμε λίγο - άνάμεσα στήν άναλυτική ηθική μέ
τήν ηθική τών στωικών' Τί είναι στό 6άθος της ή στωική ηθική,
αν μή , θά εχω αραγε π~τέ τόν καιρό νά σάς τό άποδείξω, ή άν~­
γνώριση τής άπόλυτης ήγεμονίας τής επιθυμίας τού: Αλλου, εκει:
νο τό Γεννηθήτω τό θέλημά σου! πού έπανέλα6αν οι χριστιανικοι
κανόνες;
Χρειαζόμαστε μιά ριζικότερη διατύπωση. Τό ζήτημ~ τ~ς σx.~­
σης τής επιθυμίας τού άφέντη καί τού σκλά60υ μπορει να τεθει.
,
Ό Χέγκελ τό λέει λυμένο, καθόλου όμως δ εν, ειναι. _ ,
'
Μιά καί σύντομα θά σάς πώ γιό φέτος άντιο, ά~oυ τη~ έπόμε~
νη φορά θά ε{ναι τό τελευταίο μου μάθημα, θά μου έπιτρεψετε να
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΙ
Απσ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΛ ΣΤΗ ΜΕΤΛΒΙΒΛΣΗ

κά...ω ~ρικέ; \':';εις. πού θά σάς δείξουν σέ ποιά κατεύθυνση θά , ' 'πoaτηρίξει τήν έ.ι-τιθυμία τού, aτόν (ί'/.λάΟΟ. Αί.--τή
δ καιωμα να υ , ο θ' ' w " . J .' 'Ή
...
σι. τχισοι' με. ι " εΙναι 6έ6αιος παΥτα οτι α την εΊ.ει CL, u ι;το.... ,
τη'ν απαντηση,
,_ λ
, ' , ' Φ'
η-ς εΙναι χαμηλη, λεει κ.α.-του ο
."
wA... εί\'αι άλ1iθεια δη δ άφέντης δέν τοποθετείται παρά μόνο ωνη της ογικ . " ρο""""., J.εει ομΙ.:J;
_ .
.
α .'τό }Uix άρχέγΟ\'1 σχέση μέ uiv αποδοχή τού θανάτου, πιστεύω φ, ' νδ ο ποάγμα. Δέν κάνουμε oυr.-'a τη συσΊ.ετιση οτι ο
παντοτε το ι ι ~ ,. " 'b btιθϊ
λ' ακρι6ώ" τό ίδιο πραγμα για tη\' ασυνα ητη
δ:ι ~ί"αι =:αΡC:-"10~ύ δύσ:-ολο νά :ού δ~σ~υμ: μ~ά σχέσ~ κατανοη_ ,
Φρουντ εει" , . , ~γ' . _ . ι."-,
τη ως :τρος τη\' Ε..ιϊιθυμια . Μιλαω για τον αφεντη στον Χέγκελ ία. Καί ή δική της φωνή, ~ϊί01)ς ~LVC;L ~?,μηι.~ , ur~~ .: fΠlJ.oW\,
καί όχι γιά τόν αρχαίο αφέντη, γιά τόν όποϊο εχουμε κάπoι~ μ , ' 1 τη "Ισω" γιατι η μια με την wJ.η , E"ΙOΊJ\ z.α: ~oι.α. C"JJ=-
της ακατατ,υ. ~ _ .~ <-, ' ,. 'θ ' - .
πορτραίτο , καί συγΚΕ"ι!ριμένα τού' Αλκι6ιάδη, πού ή σχέση του ση. 'Από τή σκοπιά της υπαρ;ης Κ~ϊ.oι~; ~;,~" , α ••U!- ~
πρός τή\' επιθυμία είναι ακρι6ώς αρκετά δρατή. Έρχεται νά ρω­ , θυ' νουμε τό 6λέμμα μας προ; το\' σ/J.αοο, o-.m' θα 7.ρο-
να κατευ - " θ' - , - -
τήσει τόν ΣωκράΏ1 κάη πού δέν ξέρει τί είναι, αλλά πού τό όνο­ κειται νά επισημάνουμε τί είναι η ε:τι υμια του (Ι\'{lJ.ιτη.
μάζει άγαλμα. Όρισμένοι ξέρουν πώς τό χρησιμοποίησα, πρίν
Cι..ϊό λίγο καιρό . Θά τό χρησιμοποιήσω πάλι αυτό τό αγαλμα, αυ­
3
τό τό μυστήριο πού , μέσα στήν καταχνιά πού περι6άλλει τό ολέμ­
μα τού Άλκι6ιάδη , αντιπροσωπεύει κάτι από τό επέκεινα σλων
τών αγαθών. Μ:ν θά l]θελα ώστόσο νά σάς αφ;1σω σί)!l.ερα δίχ(:); \'ά ~(:) ~
Πώς νά δούμε κάτι άλλο από μιά πρώτη προσπάθεια τής τεχνι­ χίσει νά Εξετάζω γιά ηiν Ε..ϊόμε"η, ψορά ~ί'O_ :r~cmιQiJ~ δ-Ξ:,
κής τής επισήμανσης τής μετα6ί6ασης, στό γεγονός στι ό Σωκρά­ παρατηρ Ί1 σει ς πού είναι θεμελιωμf\'ες στην εmσημmτη ΠΌ~ r~
της τού απαντα, όχι εκεϊνο πού τού ελεγε σταν ηταν νέος - νει ό Φρόυντ σχετικά μέ ηΊ λειτουργία ήΊ; ταimση;_
'Ασχολήσου μέ r17V ψυχή σου - αλλά εκείνο πού αρμόζει στόν 'Υπάρχουν αινίγματα ση)" ταύτιση , καί {Ι.,ά.ρχου",' ~;ci 1... α ~,
άνδρα τόν ανθηρό καί σκληραγωγημένο - 'Ασχολήσου μ έ τήν έπι­ ίδιο τόν ΦρόυΥΙ . Δείχνει νά b_ϊJ.;1σσεται :ΤΌ-ί, ή αιnσΌΌX~::;} .
θυμία σου, κοίτα τή δουλειά σου . .Ή δουλειά σου στήν περίσταση τής αγάπης γίνεται τόσο α\'ετα μέσα στοί-; ~ι'; 'rfE .m.τιη;.
αυτή είναι τό άκρον άωτον ηϊς ειρωνείας από τή μεριά τού Πλά­ Κι αύτό δίπλα στά κείμενα δ.ϊΟΙ\ διατl':τ ό,n'<1, :τ:6;. σ~ ~ά δ,.~
τωνα, πού τήν ενσάρκωσε σ' εναν ανθρωπο ταυτόχρονα κούφο σμένη κλίμακα , αγάπη καί τω:'τιση Εχου\' ίσοτψία. ~ώ \~ , m-
καί παράλογο, σχεδόν ευτράπελο . Πιστεύω πώς ύπήρξα ό πρώ­ σμός καί ύπερεκτίμηση το;:, α"τικεψέ\'Ου , 1) \",cl~ci-fucil. ~\'~
τος πού παρατήρησα στι οί στίχοι πού ό Πλάτων τού 6 άζει στό ακρι6ώς τό ίδιο μέσα στψ' αγά:τη .
στόμα, σχετικά μέ τή φύση τής αγάπης, είναι ή ιδια ή ενδειξη τής 'Εδώ ό Φρόυ\'τ σταμάτησε - σάς :ταραχc-J.6 \-6. ';""τι ~~:~
άσήμαντότητάς του πού συνδυάζεται μ' ενα κωμικό παρουσια­ σχετικά μέσα στά κείμε\'α τά διιίψορα dues, δo-:n.; k"'~ ιΝ wA~'"
στικό καί πού κάνει αυτόν τόν Άγάθωνα τό αντικείμενο , τό λι­ γλοι, τά ίχνη , τά σημάδια :τοί, αΨ'1σε oτi'1\' :τcmι Ό-σ:-,α ro~·. n -
γότερο κατάλληλο άναμφί60λα, γιά νά συγκρατήσει τήν επιθυμία στεύω έπειδΊ1 δέν διέκρινε κάτι άρκπά. .
ένός αφέντη. Καί τό γεγονός επίσης στι ονομάζεται Άγάθω ν , Στό κεφάλαιο Masselιps}'c}lologi~ Imd lι+.-.{ι:" f)'S':!'. ~~X':;~~~
δηλαδή μέ τό όνομα τό όποίο ό Πλάτων εδωσε στήν ύπέρτατη στή" ταύτιση, εοαλα τό" τό"ο πά"ω σt11 δε\ιπ-ρη μ""",χ - ':'ι.'1:\τ.~:
άξία, προσθέτει μιάν έπιπλέον νότα, ισως αθέλητη αλλά αναμφι­ γιά νά έπΙffinιάνω σ' αύΏΙ, καί \'ά Cι..ϊomάα''). tό ~inri~ ~7' τ.:\
σ6ήτητη, ειρωνείας . μονό σημάδι, τό θεμέλιο, τό" m>Qi1\,Q το;:, \δ...~~&\t:- ro~, ~,:. Ti
"Ετσι ή επιθυμία τού αφέντη, ηδη άπό τήν εϊσοδό της στό παι­ εΙναι αύτό τό μονό ffinιάδι; Εί\'αι μ1ί~(\.ς ε-o'U ~X),'\.~ttC'iA\,'\ {:::,~­
χνίδι τής ίστορίας φαίνεται στι ε{ναι, άπό φύση, ό πιό παραπλα­ κείμενο, μέσα στό πεδίο τού Lust; -Όχι.
νημένος δρος. Άντίθετα, σταν ό Σωκράτης επιθυμεί νά πετύχει Τό μονό σημάδι οέ\' Ορίσκπαι. στό πριun'l π~.ίo ~ ~ " . . .~ ~"'-:
τή δΙΚ1i του άπάντηση. απευθύνεται σ' αύτόν πού δέν εχει κανένα στικής τα\IΤΙffi1ς. aτό δποίο (η-άγΗ ό Φρό\l\ϊ Τ1\" Πt"-",τη μ'C\:~'t

Scanned by CamScanner
 ΑΠΟ ΤΗΝ
ΕΡΜΗΝΕΙΛ ΣΤΗ ΜΕΤΛΒΙΒΑΣlI 327
326 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο 1/

τής ταύτισης - πού πολύ περίεργα, αλλωστε, ενσαρκώνει σ' ενα εξαιρετι κά διαφορετικού χαρακτήρα, καΙ πού είσάγεται από τή
_ _
εΙδος λειτουργίας, πρωταρχικού μοντέλου πού παίρνει ό πατέ­ διαδικασία του χωρι?μου. _ ,
ρας, προγενέστερο απ' αύτή τήν ίδια τή λιμπιντινική επένδυση
n όκειται γι' αύτο τό προνομιουχο αντικειμενο, άνακάλυψη
_ ~ άλυσης, γι' αύτό τό αντικείμενο πού ή ίδια του ή πραγμα­
στή μητέρα - χρόνος βέβαια μυθικός. Τό μονό σημάδι, στό μέτρο
πού τό ύποκείμενο προσκολλάται σ' αύτό, βρίσκεται στό πεδίο
της, ντα εΙναι καθαρά τοπολογική, γι' αύτό τό αντικείμενο πού ή
τικοτη , , , ' , ' L ' , ά
'ρμηση κάνει το γυρο του, γι αυτο το uντικειμενο που κ νει
τής επιθυμίας, πού δέν θά μπορούσε όπωσδήποτε νά συγκροτη­ παρο , ξυ' λ ινο αυγο
'" μεσα στο, υφασμα
" "
πουρίτσα, οπως το που στην
θεί παρά μόνο μέσα στήν περιοχή τού σημαίνοντος, παρά μόνο καμ ά' L '
στό επίπεδο πού ύπάρχει σχέση τού ύποκειμένου πρός τόν • Αλ­ ανάλυση καταγίνεστε νά μαντ ρετε - το uντικειμενο α.
λον. Τό πεδίο τού' Αλλου προσδιορίζει τή λειτουργία τού μονού Τό άντικείμενο αύτό στηρίζει ο,ΤΙ, μέσα στήν παρόρμηση, χα­
σημαδιού, αφού άπό αύτό εγκαινιάζεται ενας μείζων χρόνος της ακτηρίζεται καί προσδιορίζεται από τό γεγονός δτι τό παιχνίδι
ταύτισης μέσα στήν τοπική πού άνέπτυξε τότε ό φ'ρόυντ - δη­ ~oύ σημαίνοντος μέσα ?τ ή ζωή_τo~ ανθρώπo~ τ?ϊH:πι:ρ~ει νά
λαδή τilν εξιδανίκευση, τό Ιδανικό τού εγώ. Αύτού τού πρώτου άνει νά ξεπηδά τό νοημα του σεξ. Δηλαδη, οτι για τον αν­
σημαίνοντος, πού σάς εδειξα τά ίχνη, πάνω στό πρωτόγονο κό­ ~ρωπo, καί γιατί γνωρίζει τά σημαίνοντα, τό σέξ καί οΙ σημασιο­
καλο δπου ό κυνηγός κάνει μιά χαραξιά καί μετράει τίς φορές δοτήσεις του ε{ναι πάντα ίκανές νά ενεστωποιούν τήν παρουσία
πού πέτυχε τόν στόχο του . τού θανάτου .
Στη μεταξύ τους διασταύρωση, πού μ' αύτήν τό μονό σημαίνον 'Η διάκριση ανάμεσα σέ παρόρμηση ζωής καί παρόρμηση θα-
ερχεται νά λειτουργήσει εδώ στό πεδίο τού Lust, δηλαδή στό πε­ νάτου εΙναι αληθινή στό μέτρο πού εκδηλώνει δύο όψεις της πα­
δίο τής πρωτογενούς ναρκισσιστικης ταύτισης, βρίσκεται δ 6ασι­ ρόρμησης. 'Αλλά μέ τήν προϋπόθεση οτι θεωρούμε πώς 6λες οΙ
κός παράγοντας τής πρόσπτωσης τού Ιδανικού τού Εγώ. Περι­ σεξουαλικές παρορμήσεις αρθρώνονται στό επίπεδο τών σημα­
έ-{ραψα άλλού την κατοπτρική στόχευση τού Ιδανικού τού εγώ, σιοδοτήσεων μέσα στό άσυνείδητο, στό μέτρο πού αύτό πού κά­
τού όντος εκείνου πού πρώτο τό ε{δε νά εμφανίζεται μέ τή μορφή νουν νά ξεπηδά εΙναι δ θάνατος - ό θάνατος ώς σημαίνον καί
τού γονέα πού, μπροστά στόν καθρέφτη , τό κρατούσε. Μέ τό νά μόνον ώς σημαίνον, γιατί μπορούμε νά πούμε 6τι ύπάρχει ενα
προσκολλάται στό σημείο άναφοράς εκείνου πού τόν κ οιτά μέσα εΙναι-γιά-τόν-θάνατο; Μέσα σέ ποιές συνθήκες, μέ ποιόν ντετερ­
στόν καθρέφτη, τό ύποκείμενο βλέπει νά εμφανίζεται οχι τό Ιδα­ μινισμό, ό θάνατος , σημαίνον, μπορεί νά ξεπηδiισει πάνοπλο?
νικό του τού Εγώ, άλλά τό Ιδανικό εγώ του, τό σημείο εκείνο μέσα στή θεραπεία; Αύτό εΙναι κάτι πού δέν γίνεται κατανοητο
όπου έπιθυμεί νά αΙηαρέσκεται . , παρά μέσα απ' τόν δικό μας τρόπο δι(ιρθρωσης τών σχέσεων .
Αύτή εΙναι ή λειτουργία, τό Ελατήριο, τό άποτελεσματικό ερ­ Μέ τή λειτουργία τού αντικειμένου α τό ύποκείμενο ,χω,ρίζ,ει,
γαλείο πού συνιστά τό Ιδανικό τού εγώ. Δέν πάει πολύς καιρός, σταματά νά εΙναι δεμένο στήν ταλάντευση τού εΙνα~, μ~ τ~ν εν­
ενα μικρό κοριτσάκι μού ελεγε χαριτωμένα πώς ήταν καιρός ν' νοια πού συνιστά τό ούσιώδες τής αλλοτρίωσης. Μας τ~ν εχουν
άσχοληθεί καί κάποιος μαζί της γιά νά φανεί άξιαγάπητη στόν δείξει αρκετά από καιρό πολλά Ιχνη. 'Εδειξα κάποτε οτι εΙν~ι
εαυτό της. "Εκανε ετσι τήν άθώα όμολογία γιά τό ελατήριο πού άδύνατον νά συλλά60υμε τή φαινoμενoλoγί,~ της, λεκτικη?
μ.-ταίνει στό παιχνίδι aτήν πρώτη φάση της μετα6ί6ασης. Τό παραίσθησης αν δέν καταλά60υμε τί θά πεί ό ~ρoς δ ,ιδια ς που
ύπO"~είμενo Εχει μιά σχέση μέ τόν άναλυτή του πού τό κέντρο της μεταχειριζόμαστε γιά νά τή δηλώσουμε - δηλαδη, ,φωνε ς . ,
6ρίσκεται στό έπL-τεδο αύτού τού προνομιούχου σημαίνοντος πού Στό μέτρο πού τό αντικείμενο τής φωνής εΙναι μεσα της,παΊ ον ,
(Υ-,'ομάζεται ίδανικό τού εγώ, στό μέτρο πού εξαιτίας αύτού, θά εΙναι παρόν καί τό P('Γc-ίpί('ΙΙ.~ . 'Η λεκτική παραίσΗηση δενξ εδναι
αΙσθάνεται τόσο ίκανοποιητικό δσο καί άγαπημένο. " , , ,,. . πού 'εχει λο ο ρο-
ενα ψευτικο pa('eptlI//Ι, ειναι ενα Ρι·rι-φιeιιs , 'Η
'Υπάρχει όμως μιά ωJ.η λειτουργία, πού θεσπίζει μιά ταύτιση ,
μησει.
, "
Το υποκειμενο
' λ
ενυπάρχει στη εκτιΚ
η' του παραισθηση.

Scanned by CamScanner
 32'1
Ν ΕΡΜΗΝΕΙΑ
ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
328 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ lJ Άπα τΗ
AΠANTHΣElΣ
δυνατότητα αύτή ύπάρχει, καί μας αναγκάζει νά t:ιέσουμε τό
θέμα αύτού πού προσπαθούμε νά πετύχουμε στήν ανάλυση, οσον 'Υ ' χει κάποιο εΙδος σχέσης άνάμεσα σ' αύτό
αφορα τή διευθέτηση τού percipil'I/S.
,
I(AιJFMANN:, - πα~, μέ τό Βαόζ, γιά τόν Θεόδωρο Ράικ, καί
Ρ..,.ού εΙΠα
ξανα σχετικα
τε
, άρ' - "ι!?δ
κά μέ τόν πατέρα στην χη του ευ ομου
αΩς τήν ανακάλυψη τής ανάλυσης, ό δρόμος τής γνώσης είχε '"
'
, εΙΠατε σχ ετι τ
χαραχτεί πάντα πρός τήν κατεύθυνση μιας κάθαρσης τού ύπο­ σ' αύτό ;'tΌυ'H 'Επιστήμη τών όνείρων, ετσι δέν ειναι;
κειμένου, τού per('ipil'IlS, Λοιπόν, εμείς λέμε δτι θεμελιώνουμε κεφαλ αιου
τήν πεποίθηση τού ύποκειμένου στή συνάντησή του μέ τό παλιό­
, ρο 'Αποκοιμήθηκε. 'Αποκοιμήθηκε γιά νά
πραμα πού μ.ιϊορεί νά τό ανέχεται, μέ τό μικρό α γιά τό όποίο δέν Ε 'ιν αι πενταφανε ' , , " αλ e. '
'μείς μαζί του, δηλαδη για να μην κατ αυαι-
_
είναι αθέμιτο νά πούμε δτι ή παρουσία του εΙναι αναγκαία, , κοιμηθουμε κι ε 'λ' e.
άΠΟ "αύτό πού πρέπει να κατα αυουμε.
Σκεφτείτε τόν Σωκράτη, Ή άκαμπτη άγνότητα τού Σωκράτη υμε παρα μονο 'e. .. , 'δ "
καί ή άτοπία του συσχετίζονται. Παρεμοαίνοντας κάθε στιγμή, νο ,~ ~ 'δ - νά παρεμδάλω τήν ευραικη παρα οση, για να
Θα ηθεr,α ε ω " - , 'v δ
προσπα θ ησω
ύπάρχει ή δαιμονική φωνή. ' νά συνεχίσω τά πραγματα εκει που τα αφησε
" '" άπ '
τί δέν είναι φυσικά χωρις λογο που η πενα επεσε ο
V

Θά πείτε μήπως ότι ή φωνή πού καθοδηγεί τόν Σωκράτη δέν ,

είναι ό ίδιος ό Σωκράτης; Ή σχέση τού Σωκράτη μέ τή φωνή,
είναι αναμφίοολα ένα α'ίνιγμα, πού άλλωστε εοαλε σέ πειρασμό
τούς ψυχογράφους επανειλημμένα στίς αρχές τού δέκατου
ενατου αίώνα, καί τούς αξίζει κάθε επαινος πού τόλμησαν κάτι
τέτοιο, αφού τώρα ούτε πού θά αγγιζε κανείς ενα τέτοιο ζήτημα.
Πρόκειται γιά ένα καινούργιο ίχνος πού πρέπει νά τό εξετά­
σουμε γιά νά ξέρουμε αύτό πού θέλουμε νά πούμε δταν μιλάμε
γιά τό ύποκείμενο τής αντίληψης. Μήν πείτε δτι λέω κάτι πού δέν
λέω - ό αναλυτής δέν πρέπει ν' ακούει φωνές. Παρ' δλα αύτά,
διαοάστε τό αιαλίο ενός ατεγκτου αναλυτή, ενός Theodor Reik,
απευθείας μαθητή καί οίκείου τού Φρόυντ, LiSll,II;II,f{ 11';1/1 Ι/ΙΙ'
ιΙιίπl ellr - δέν επιδοκιμάζω, γιά νά είμαι είλικρινής, τή διατύ­
πωση, σάν νά μήν ε(Γταναν δύο γιά νά ειμαστε κουφοί. Ύποστη­
ρίζει όμως δτι αύτή ιό τρίτο αύτί τού χρησιμεύει γιά ν' ακούει
δέν ξέρω ποιά φωνή πού τού μιλάει γιά νά τόν προειδοποιεί γιά
τά ξεγελάσματα - ανήκει στήν καλή εποχή, στήν ήρωική εποχή,
δπου ήξεραν ν' ακούνε αύτό πού μιλάει πίσω από τό ξεγέλασμα
τού πάσχοντα.
Κάναμε, αέααια, κάτι καλύτερο από τότε, γιατί εμείς ξέρουμε
ν' αναγνωρίζουμε μέσα σ' αύτές τίς περιστροφές, σ' αύτές τίς δι­
χοστασίες, τό αντικείμενο α, πού ασφαλώς ακόμη μόλις αναδύ­
θηκε . . γητη πού τίς ίδέες του πρέπει νά ύπολογίζεις γιά τό μέλλον της
Φρουντ, για , - δ - -,
τά χέρια τού Φρόυντ μπροστά ?τό ~εμ,α ,~o~ ιχα~μoυ ,τ?~υπo-
κειμένου, καί πού είχε μόλις πριν, με, το, e.ωυ~ης και_ ο 'e. oν~­
θεϊσμός, κάνει μιά από τίς π~ό ρ~ζικε~ ~μφισυ~~σεις ~ης ~υραι­
κής παράδοσης, υΟ ποιος κι αν εινα: ~ ι~τoρικ~ α~φισυηt;r1σιμ~ς
χαρακτήρας τών στηριγμάτων του η ακομη και της πορειας τ~ς
σκέψης του, παραμένει γεγονός δτι δάζοντας στήν καρδιά τ~ς
έορα'ίκής ίστορίας, τήν απόλυτα καταφανή ριζική διάκριση της
προφητικής παράδοσης σέ σχέση μ' ενα άλλο μήνυμα, εκανε - καί
είχε συνείδηση αύτού τού πράγματος, καί τό γράφει μέ κάθε τρό­
πο - τή συμπαιγνία μέ τήν άλήθεια, μιά ούσιαστική λειτουργία
στήν εργασία μας ώς αναλυτών, Καί ακριδώς, δέν μπορούμε νά
τό εμπιστευόμαστε, νά τού αφοσιωθούμε παρά στό μέτρο πού εκ­
θρονιζόμαστε από κάθε συμπαιγνία μέ τήν αλήθεια.
Κι αφού ε'ίμαστε εοώ κάπως σάν μεταξύ φίλων, καί αφού στό
κάτω-κάτω ύπάρχουν περισσότερα από ενα πρόσωπα ενήμερα
τής εργασίας πού επιτελείται στήν καρόιά τής αναλυτικής κοινό­
τητας, μπορώ νά σάς πώ κάτι τό διασκεδαστικό. Συλλογιζόμουνα
σήμερα τό πρωί, ακούγοντας κάποιον πού μού εξέθετε τή ζωή
τ?υ, καί μάλιστα τίς απογοητεύσεις του, πόσο φορτικό μπορεί νά
εΙναι μέσα σέ μιά όμαλή επιστημονική καριέρα, νά εΙσαι ύφηγη­
τής,_ 11 ερευνητής, 11 επιμελητής εργαστηρίου ενός τακτικού καθ~­
~ρ~αγωγής σου. Πράγμα πού, φυσικά, είναι από τά πιό φoρτι~ά,
απο τήν άποψη τής ανάπτυξης τής επιστημονικής σκέψης. Ε,

Scanned by CamScanner
330 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11

λοιπόν! ύπάρχει ενα πεδίο, τό πεόίο τής ανάλυσης, σπου τελικά­

αν κάπου - τό ύποκείμενο ύπάρχει μόνο γιά νά επιδιώξει τήν
άναγνΙΟΡ Ιffi Ι τής ίκανότητάς του γιά ελεύθερη ερευνα μέ τήν εν­
"οια μιάς σύμφωνης μέ τήν αλήθεια απαίτησης, καί δέν μπορεί
νά θεωρεί τόν εαυτό του εξουσιοδοτημένο παρά μόνο από τή στι­
γμΙ1 Όπου εργάζεται ελεύθερα. 'Έ, λοιπόν! από μιά παράξενη
συνέπεια ί.λίγγου, εδώ ακριοώς θά προσπαθήσουν νά ανασυγ­
κροηΊσουν, στό επακρο, τήν ίεραρχία τής πανεπιστημιακής ανά­
δειξης , καί νά κάνουν τόν τίτλο τους νά εξαρτάται από κάποιον
ήδη τιτλοϋχο. Καί τό πράγμα πάει ακόμη μακρύτερα. 'Όταν' θά
έχουν ορεί τόν δρόμο τους, τόν τρόπο σκέψης τους, ακόμη καί
τόν τρόπο τους νά μετακινούνται μέσα στό αναλυτικό πεόίο, μέ
οάffi1 τη διδασκαλία ενός όρισμένου προσώπου, θά προσπαθή­
σουν νά ορούν από άλλους, πού τούς θεωρούν χαζούς, τήν εξου­
σιοδότηffi1, τή σαφή αναγνώριση , πώς είναι ίκανοί νά εξασκή­
σουν τήν ανάλυση. Βρίσκω δτι αυτό εδώ αποτελεί μιά ακόμη
αι-τεικόνιση τής διαφοράς καί τών συζεύξεων, των έπαμφοτερι­
σμών, ανάμεσα στό αναλυτικό καί στό πανεπιστημιακό πεδίο.
' Αφού λέγεται δτι οί ϊδιοι οί αναλυτές αποτελούν μέρος τού προ­
ολήματος τού ασυνείδητου, δέν σάς φαίνεται στι εχετε μπροστά
σας ενα καλό παράδειγμα, καί μιά καλή Ευκαιρία νά αναλύσετε;

17 Ίουνίου 1964

Scanned by CamScanner
 r
ι
!,,
ι

. ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ι
ί
Ι
j
i
J

!
ι
Ι
L

Scanned by CamScanner
 ΚΙ

ΣΕ ΣΕΝΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ

Σ' άγαπώ,
Άλλά, έπειδή άνεξήγητα
Άγαπώ σέ σένα κάτι
περισσότερο άπό σένα -
τό άντικείμενο α,
Σέ άκρωτηριάζω.

Μοϋ απομένει νά κλείσω, τούτη τή χρονιά, τήν όμιλία πού

όδηγήθηκα νά κάνω σέ τούτους τούς τόπους λόγω συνθηκών πού
ενεστωποίησαν, στή συνέχεια τής διδασκαλίας μου, κάτι τό
όποίο τελικά εξηγεί μιά από τίς θεμελιακές εννοιες πού παρου­
σίασα εδώ - τήν εννοια τής δυστυχίας.
'Έτσι αναγκάστηκα νά σταματήσω τό σήμα πού έτοιμαζόμουν
νά σάλω νά κάνο,,?ν εκείνοι πού παρακολουθοϋσαν τή διδασκα­
λία μου σχετικά μέ τά Όνόματα-τοϋ-πατέρα, γιά νά επαναλάσω
πάλι εδώ, μπροστά σ' ενα ακροατήριο μέ δίαφορετική σύνθεση,
τό ερώτημα πού μάς απασχολεί από τήν αρχή αυτής, τής δικής
μου, διδασκαλίας - ποιά η κατηγορία αλήθειας ή πράξη μας γεν­
νά·,
Έκείνο πού μπορεί νά μάς καθιστά σέσαιους γιά τήν πρακτική
μας, είναι αυτό γιά τό όποίο πιστεύω δτι σάς εδωσα εδώ τίς σά­
σικές εννοιες, κάτω από τά τέσσερα κεφάλαια: τό ασυνείδητο, ή
επανάληψη, ή μετασίσαση, καί ή παρόρμηση - πού τό σκιαγρά­
φημά τους εϊδατε πώς όδηγήθηκα νά συμπεριλάσω στό εσωτερι­
κό τής εξερεύνησής μου τής μετασίσασης.
Αυτό πού ή πρακτική μας γεννά εχει αραγε τό δικαίωμα νά
επισημαίνεται από τίς αναγκαιότητες, εστω κ<;tί μόνον ύποδηλού­
μενες, τής στόχευσης τής αλήθειας; Τό ερώτημα αυτό μπορεί νά
μετατεθεί στήν εσωτεριστική διατύπωση - πώς νά οεοαιωθούμε
οτι δέν ε'ίμαστε μέσα στήν αγυρτεία;

Scanned by CamScanner
JJ4
ΖΑΚ ΙΙιΙΚΙΙΝ Ι χεΜΙΝιΙΙ'ΙΟ ΙΙ
Δ έ.ν Ο(ι 11ταν ύπ~ ρ60λικό ν(ι ΛCyaIλC δτι, μέσα στfιν ?ιμφιa()fιτη­
ση τl! ς ι'ι~αλυ(l'lς ~τσι Ι,πως πι'λντα μένει μετ έωρη, δχι μ()νο otflv
κοιν'l γνωμ'l , (ιλλιι, άκ6μη περιοοότ ε ρο, (ιττιν ένbόμυχη ζωτl καΟε
,!,υχιιναλυΤ,IΊ, πλανι έτα,Ι ή ι'ιγυρτε1α - Π,αQUυσ ~ιι aυγκvατημένη,
απoκ~ε ισμ ι;νη , ~ιφoρoυμενη , έν6ντια οτην όποια ό ψυχαναλυττις
όχυQωνcτω μ' ~ναν όQισμένο άριΟμό τ ελετών, σχημάΤΙΙΝ κα( τε­
λε του(1γικών.
, •Λ ν πρ~τ ~ (νω σ~IΊ σημεριν~ μo~ όμιλια τ6-: δQΟ ττΊς άγυρτείας
ε ιναι γιατι ασ φαλω ς άποτελε ι τ6 εναυσμα άπ δπου 06 lt1toQoIJoc
νίι πvοσ εγγιστεί ι) σχέση ττΊς ψυχανάλυσης μέ ττl Ορησκε(α κα(
<'ιπό εκ εί, μέ τι'ιν έπιστήμη . ' πο μ Ι τ6ν όποίο. μέ μιι'ι OEl{?Lt ΠQοφυλάξε ις , ι'ιποφεύγει εναν όρι­
ΎπενΟιιμίζω σχετικά μ' αυτ6 μιά διατύπωση πού εΙχε tflv
iOTOQLXll τη ς ίιξία στόν δ έκατο όγδοο αΙώνα, δταν δ άνΟρωπος
τού διαφωτισμού πού l)ταν συνάμα καί ό ανΟQωπος ττις cuxaQ('
Ο1ησης , άμ φ ισ βι)τησ ε ΤΙ) DQIloxcia Ο εωριίιντας την () ε μ ε λιακl)
άγυρτ εία. Είναι περιττιΊ νά σάς κάνω ν ά αισΟανΟ ε ίτε πόσο δρόμο
διαν ύ σαμ ε άπ 6 τότ ε. Ποιό ς θιί οκεφτόταν , στίς μέρ ε ς μας, νά
εξετάσ ε ι δ , τι άφορά τή θρησκ ε ία. μέ σα σ ' ωJτΙ) τl)ν τόσο άπλο'ίκή
παρ ένθεση; Μπορο ύ με νά πούμε δτι , ίός τ ά τρίσ σ αθ α τού κό­
σμο υ, κι έ κ ε ί άκόμη δπου ό αγιίινας μπορεί νά διεξάγεται
ένα"τίον της , ή θρησκεία , στίς μέρες μα ς, χαίρει γενικού σεσα­
σμού .
Τό έριίιτημα αυτό εΙναι έπίσης καί τό έρώτημα γιά την πίστη,
πού τό παρουσιάζουμε μέ δ ρου; αναμφ ίσολα λιγότ ε ρο άπλοϊ­
χο ύς. Έχουμε την πρακτικι] τι']ς θεμελιακιiς άλλοτρίωσης aτήν
όποία στηρί ζεται κάθε πίστη. από τόν διπλό " ύποκειμενικό δρο
πού κάνει ώστε. τελικά , ΤΙ] στιγμιι α κρι υ ιίJς πού ι) σημασία τής
πίστη; φαίνεται τό πιό υ αθιά νά συήνει , τό εΙναι τού ύποκειμέ­
νου έρχεται στό φώς CιίΤ ' αυτό πού 1']Ταν κυριολεκτικά ι'] πραγμα­
τικόπ]Τα α υττϊ; τής πίστης . Δέν αρκεί νά νικι]σουμε ττ] δεισιδαι­
μο,' ία , σ:τω; λένε , γιά νά μετριαστούν έξίσου μέσα στό clvat οί
έ..-τιπτ ώσει ς της,
Αυ τό ε[ναι άσq;αλώς πού μά ς δυσκολεύει ν ' αναγνωρίσουμε τί
άκριο ώς iltav, στόν δέκατο (-ΛΤΟ αίώνα , ή κατάσταση αυτού πού
ύ:nϊρ;ε. ση]" κυριολεξ ία. ή έλλειψη πίση]ς, Πάνω σ ' αυτό , τό
Σε χεΝΑ ΙΙf:''Ι'ΙΧΣΟ 'I'f;f'{) ΛΙΙΟ ΧΙΙΝΑ )Jj
ω κιιλι'L i'ιη erIlaote , ιιτήν ,έπο;ι:ή μας, Π<:«(!ά/')οξα καΙ άιιύγ.
ξέ(]oυ~ ό αοπλοι , '1'6 lJzu(!6 μιις, τ6 μι')νο. κα( οΙ Oρiιιικoι τό Ι-νι.
κριtα ΠΙ ., , , l δ ( δ .
υ)οα ν άξΙUΙΙαύμα<ιτ~ι , ε ιναι (αυτ η r! ?, Lαόφo(] α: πυ~ς :-εει ό Ι;ι-
. . ι' < ιJ) ς π ι )6 ς τη Ο(!ψικ ε α, που η υπ στα ση της υι ι;π εται άπό
mcnn ,1.>, " - . '
' ν. τοποΙΙ έτηση τη ς έπιιιτημη ς.
Τ\: ό μ{;τ(!Ο πού rl {;πιιιττιμη έκΟλ((ίει , παρακάμπτει, κ()μματιά·
ζ . - \να
ε ι, Ι>
κιιΟ()vιιιμένο πεΜο μέσα ΟΤΤΙ διαλεκτική τής άλλοτρίωσης
J " • J. '
ύποκ ε ψ ένου , στι> μ ετρο που η ι; πιστημη τοποΟ ετ ειται στό
•
Τ~~κεκριμ{;νo σημείο ποίl σάς ο[!ισα σάν σημείο τού χω[!ισμοϋ .
~OQEi νά ύπoσ~ηρ(ζει ~α( τόν ~(16πo ϋπαvξης τού ,έπιιιτήμον<ί,
τού άνO[!ιJ)ΠOI! της έπιστημης . Αυτ6ν θά επρ επε νά τον έξετάσου·
με στ6 ϋφος του, στ(ι τΊΟη του, στ?ν ΤQόπο του όμιλίας, In6v τρό­
σμένο άριΟμό έ[!ωτημάτων πού περιλαμβάνουν τό ϊδιο τό κατα­
στατικ6 τής έπισττnιης ττιν όποία ύπηρ ετεί. Πρ6κειται γιά [να
από τά πιό σημαντικά προβλήματα άπό κοινωνική άποψη, λιγό­
τερο ιJJστόσο άπό τό πρόβλημα τού καταστατικού πού πρέπει νά
δοθεί στό σώμα τών έπιστημονικών έπιτευγμάτων .
Τού σώματος αυτού τής έπιστήμης, δέ θά συλλά υ ουμε ττιν εμ·
(ίέλε ιά του παρ ά δταν άναγνωρίσουμε δτι, μ έσα σττιν ύποκεψενι­
κή σχέση, ε Ιναι τό ίσοδύναμο έκείνου πού όνόμασα έδώ τό αγτι­
κείμενο μικρό α.
Τό διφορούμ ενο πού έξακολουθεί νά ύπάρχει στό ζήτημα τί
άπό τήν άνάλυση εΙναι άναγώγιμο 11 όχι στήν έπιστήμη, έξηγεί­
ται , δταν άντιληφθούμε αυτό πού έξυπακούει , πράγματι , όπό
ενα έπέκε ινα τής επιστήμης - μέ τή σύγχρονη έννοια. τιίς έπιστή­
μης , τέτοιας πού προσπάθησα έδώ νά σάς δείξω τήν ύπόστασιΊ
της στήν καρτεσιανή αφετηρία . 'Από τούτο ακρισώς τό σημείο
, θά ήταν δυνατό νά ύπαχθεί t'] ανάλυση σέ μιά ταξινόμησιι πού θά
την ε6 αζε στήν κατηγορία κάποιου πράγματος πού οί μορφές του
καί 1) ίστορία του θυμίζουν τόσο συχνά τήν αναλογία - δηλαδή .
μιάς Έκκλησίας , καί άρα μιας θρησκείας,
Ό μόνος τρόπος νά προσεγγίσουμε αυτό τό πρόυλημα, ε/ναι
νά ,ξ:κινI1σουμε από τό δτι ι) θρησκεία , ανάμεσα στούς τρόπους
που εχει δ ανθρωπος νά θέτει τό ερώτημα τής ύπαρξής του μέσα
~όν κόσμο, καί, πιό πέρα, 1) θρησκεία σάν τρόπος ύπαρξης τού
υποκειμένου πού αναρωτιέται, διακρίνεται άπό μιά διάσταση
Scanned by CamScanner
 ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ 337
336 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ lJ ΣΕ ΣΕΝΑ

, ' ο πού μέ τή μορφή τής παρόρμησης, έκδηλώνεται μέσα

καθαρά δικι] της, καί πού εχει παραδοθεί aτή λήθη. Σέ κάθε θρη­ στο μετΡ ,,, -, δ λ
σt11 στενοποριά τού σημ~ι~~ντoς, ,~πoυ ~υγ~f~τει:αι η ια ,εκτι-
σκεία, πού αξίζει αύτόν τόν χαρακτηρισμό, ύπάρχει πράγματι
κή τού ύποκειμέ-lου ατα , υο <;ta ια ;ης
δ
,οτψωσηδ,ς κ~ι τού
~ιιά διάσταmι ούσιαστική γιά νά φυλάει κάτι λειτουργικό, καί - Ή ανάλυση εν κρατησε, ως προς το πε ιο της σε-
πού όνομάζεται μυaτήρίo. χωρισμου. , " ξ λ' 'θ' -
Ρωίijστε τούς πιστούς η μάλλον τούς ίερείς - τί διαφοροποιεί
ξουαλικότητα ς , ε~είνo ~oυ ανδ ' εγ~ ιoτ~ν κανεις" δ~ ~OΡOλ~σε
, ένει από ύποσχεσεις, εν το κρατησε γιατι εν εχει ογο
τό χρίσμα από η] 6άπτιση; - γιατί , 6έβαια, αν είναι ενα μυστή­ να περιμ ,τ"
ριο, αν λειτουργεί, λειτουργεί πάνω σέ κάτι. 'Εκεί πού ξεπλένει
νά τό κρατήσει. Δεν ~ιναι το χωρ~φι της. , , , , , .
,Α ' θετα ατό δικο της, διακρινεται απ αυτη την εξαιρετικη
τίς άμαρτίες, εκεί πού ανανεώνει μιά όρισμένη συμφωνία - 6άζω
ερωτηματικό εδώ, πρόκειται αραγε γιά μιά συμφωνία; μήπως γιά δυναμ
' ντηι πλά~εψης καί σύγχυσης, πού κάνει τή λογοτεχνία της κά­
ύ
" - λ' λ'
σάς αεααιωνω, θα χρειαστει πο υ
" "
ιγη αποσταση για να
κάτι αλλο; τί περνά από αύτή ,τή διάσταmι; - σ' δλες τίς απαντή­ τι πο , , ,λ ' " " λ λ'
σεις πού θά μάς δοθούν, θά 6ρίσκουμε πάντα νά ξεχωρίζουμε τή χωρέσουν, όλόκληρη, στο κεφα αιο που εχει τον τιτ ο τρε οι
αύτό τό σημάδι πού φέρνει στό νού τό επέκεινα τής θρησκείας, λογοτέχνες .
λέιτουργικό καί μαγικό. Δέν μπορούμε νά φέρνουμε στό νού αύ­ Βέααια, δέν μπορούμε παρά νά εντυπωσιαζόμαστε 6λέποντας
τή η] λειτουργική διάσταση χωρίς νά αντιλαμβανόμαστε δτι στό πόσο μπορεί νά πλανηθεί ενας αναλυτής γιά τήν όρθή έρμηνεία
εσωτερικό τής θρησκείας, καί γιά λόγους απολύτως καθορισμέ­ τών ίδιων τών γεγονότων πού αναφέρει - καί μού συνέαη πάλι
νους - χωρισμός, ανικανότητα τού λογικού μας, τής περατότητάς πρόσφατα κατά τήν ανάγνωση ένός αιαλίου σάν τό Ή 6ασική
μας - αύτό ακριβώς. σημαδεύεται από τή λ1]θη. Νεύρωση, αιαλίο ώατόσο τόσο συμπαθητικό επειδή εχει κάτι τό
Στό μέτρο πού ή ανάλυση, σέ σχέση μέ τή θεμελίωmι τής θέσης ζωντανό πού συγκεντρώνει καί συνδέει πολυάριθμες παρατηρή­
της, εχει κατά κάποιον τρόπο παραδοθεί σέ μιά παρόμοια λήθη , σεις, καί φυσικά έπισημάνσιμες μέσα ατήν πρακτική. Τό γεγονός
κατορθώνει νά ξαναορίσκεται σημαδεμένη , μέσα στήν τελεΤ1], απ' πού ό Bergler αναφέρει σχετικά μέ τή λειτουργία τού μαστού χά­
αύτό πού θά όνομάσω 11 ίδια κενή όψη. νεται αληθινά σέ μιά ασκοπη συζήτηση επικαιρότητας γιά τήν
Άλλά ή ανάλυση δέν είναι θρησκεία. Ξεκινά από τήν ίδια κα­ ύπεροχή τού αντρα πάνω ατή γυναίκα, καί τής γυναίκας π~νω
τάσταση δπως καί ή επιστήμη. Άναλαμ6άνει τό εργο της μέσα στόν αντρα, δηλαδή σέ πράγματα πού, αν καί ανακινούν οσο
aτήν κεντρική ελλειψη όπου τό ύποκείμενο αύτοεπαληθεύεται γίνεται περισσότερα στοιχεία πάθους, είναι, ώς πρός τό θέμα
σάν επιθυμία. "Εχει μάλιστα κατάσταση διάμεση, περιστασιακή, μας, α1Jτά πού εχουν καί τό λιγότερο ενδιαφέρον.
μέσα στό ανοιγμένο χάσμα στό κέντρο τής διαλεκτικής τού ύπο­ Σήμερα, πρέπει νά τονίσω αύτό πού, μέσα στήν κίνηση τής ψυ­
κειμένου καί τού" Αλλου. Δέν εχει τίποτε νά ξεχάσει, γιατί δέν χανάλυσης, αναφέρεται στή λειτουργία εκείνου πού άπομονώνω
συνεπάγεται καμιά αναγνώριση καμιάς ουσίας πάνω στήν όποία ώς αντικείμενο α - καί δέν θύμισα εδώ χωρίς λόγο τό 6ιαλίο τού
νά θέλει νά εργαστεί, ούτε κάν αύτή τής σεξουαλικότητας.
Bergler, πού, ελλείψει μιάς ίκανοποιητικής επισήμανσης τής
Πάνω στή σεξουαλικότητα, στήν πραγματικότητα, εργάζεται
ίδιαίτερης λειτουργίας τού μερικού αντικειμένου καί, τού ,τί ση­
πολύ λίγο. Δέν μάς εμαθε τίποτε τό καινούργιο δσον αφορά τή
μ,αίνει, γιά παράδειγμα, ό μαστός πού τόσο πολύ μεταχε~ριζε;αι,
σεξουαλική λειτουργία. Δέν αγήκε ούτε κάν ενα μικρό κομματάκι
ειναι καταδικασμένο, παρ' Όλο τό ενδιαφέρον του, σέ μια, πλανε­
ερωτολογικής ΤΕ",(νικής, καί βρίσκουμε πολύ περισσότερα σχετικά
ψη πού κάνει τό αποτέλεσμά του νά ε{ναι κοντά στό μηδεν.
μ' αύτήν στό τελευταίο από τά οι6λία πού αποτελούν αντικείμενο
πολυάριθμων επανεκδόσεων, καί πού μάς ερχονται α,'tό τά 6άθη
μιάς παράδοσης, αρα6ικής, ίνδικής, κινέζικης ή ακόμη καί τής
δικής μας. Ή ψυχανάλυση δέν αγγίζει τή σεξουαλικότητα παρά

Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ,ΙAΚAιV , ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ιι
2 ΣυΙ).ΟΥική ψ'υχ?):ογία :αί άν~υση :ού έγώ: τ~ ενα εχει τίτλο <Η
.T~ άnικείμενο α είναι τό άντικείμενο πού. μέσα σni" έμπειρία
την ιδια. μέσα 'στή\' ;τορεία καί σnl\' :τρόοδο πού σnlρίζεται Cι.ϊό
τη μετα5ίδαmι, μα; έ.ϊιmnιαί"εται Cι.ϊό Εναν είδικό κανονισμό ,
Γίνεται μεγάλη χρήmι, δίχως Cι.ϊόλυτα νά ξέρουν τί θέλουν νά
:τοί,,' , τού όρου διω,Ι'ση Τ1Ί; μεταΟίΟασης. Τί άραγε νά θέλουν νά
:τοίr.· μ' αύτό ; Σέ :τοιά λογιστική αναφέρεται ή λέξη διάλυση ; ~H
μή:τω ; :τρόχειται γιά χάη ;τού γίνεται μέσα σέ κάποιο διυ λιστή­
ρα; Πρόχειται μή:τω; γιά τό - :τρέπει νά ρε ύσει, καί ΚcL,οv νά
αδει άσει; 'Αν ή μεταδίοαση εΙναι ή δραστηριοποίηmι τού ασυνεί­
δητου , μή.ϊω; άρα-rε έν\'οουν ότι ή μετασίοαση θά μ..ϊοροϋσε νά
ητ(Ι\· \'ά δ ιαλ{'σοι: με τό ασυνείδητο ; Μήπως δέν έχουμε πιά ασυ­
νείδητο μετά ά:τό μιά-: άνάJ.υση ; ~H ~111πως είναι τό ύποκείμενο
:το{' ί-:τοτίθείαΙ δτι ξέρει , '{ιά νά χρησιμοποιήσω t11 διχή μου
cI\'αqορά, :τού θά ετρε.ϊε νά τό διω.ύσουμε σάν τέτοιο ;
θά ήτα\' :τάvrω; παράξενο , αύτό τό ύΠΟΖείμενο πού ύποτίθε­
ται Οτι ξέρει , :τού ύ:τοτίθεται ότι ξέρει κάτι γιά σάς. καί πού ,
στή'\' :τραγματικότητα δέν ξέρει ΤΙϊοτε , νά μπορεί νά θεωρηθεί
Οτι διαί.{·θψ.ε , τή στιγμή ακριοώς όπου , στό τέλος της ανάλυίτης ,
άιΤι.ί.ζει , Ο'ι.ετιχά μi σάς τουλάχιστον , νά ξέρει κάτι . Τή στιγμή
;.οι;τόν :τού φαίνεται ν' Cr..ϊοκτά τή μεγαλύτερη στερεότητα τό
ύ:ro-/.είμΕ\·Ο :τού ύ:τοτίθεται ότι ξέρει , θά πρέ..ϊει νά ύποτίθεται
Οτι έξατμίστηκε . Δέν μπορεί νά πρόχειται , λοιπόν , '{ιά τό άν ό
όρο; διάλυση εχει ί'.άποιο νόημα, παρά γιά τή διαρΧή διάλυση
αίτη; τής Cr..-τάτη; ;τού Χάνει <iJOΤE ή μεταοί6αση νά τείνει νά
άσί'.είται ;τρό; τήν χατεύθυνση τού χ).εισίματο ς τού ασυνείδητου.
Σάς ζ41Ί'ησα τόν σχετιχό μηχανισμό αναφέροντάς τον στή ναρ­
χισσιστιχή Ο'ι.έση ;τού χ,άνει δ>στε τό ύποκείμενο νά γ ίνεται αντι­
ί'.εί.μενο άξιu'{Cι.ϊητο. Μέ τήν αναφορά του σ' αύτόν πού όφείλει
νά τόν αγαπά, έπιχειρεί νά Οάλει τόν ~ Α).)..ο μέσα σέ μιά σχέση
αντΙί'.ατοπτρ ισμού όπου τόν πείθει νά ε{ναι άξιαγάπητο ς.
Ό Φρόυντ μάς δείχνει τή φυσιχή χατάληξη αύτής τής διαδικα­
σίας μέσα στή λειτουργία πού όνομάζεται ταύτιση. Ή ταύτιση
γιά τήν όποία γίνεται λόγος δf:;ν εΙναι - χαί ό Φρόυντ τό διατυ­
:roWEL μέ μεγάλη όΞUδέρχεια, αναφερθείτε σάς παρακαλιί> στά
δυό ~εφάi.αια πού σάς έπεσήμανα ήδη τήν τελευταία φορά aτό
Σε ΣεΝΑ ΠΕΡΙΣΙΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣEιVA 339
Ταύτιση, και το α/,),ο Ερωτικη κατασταση και Ύπνωση - ή ταύ­
τιση γιά τή; όπo~α γί;εται .λόγος δέν ~Iναι ~ κ~τo;ττρι~ή , άμεση,
ταύτι mι . Ειναι το στηριγμα της. Στηριζει την Ε..ιϊιλεγμενη άπό τό
ύποκείμενο προοπτιχή μέσα στό πεδίο τού Αλλου , Cι.ϊ· όπου ή
F
κατοπτρική ταύτιση μίτορεί νά 6λέπεται χάτω ά.ιϊό μιά όψη ίκα­
νοποιητική. Τό στίγμα τού ίδανιχού τού έγώ εΙναι έκείνο άπ'
δπου τό ύποχείμενο θά δεί τόν έαυτό του , όπως λέγεται, σάν ίδω­
μένο άπό τόν ιVλoν - πράγμα πού θά τού έ.-τιτρέ.ι-ΤΕΙ νά τόν ύπο­
φέρει μέσα σέ μιά δυαδιχή κατάσταση ίκανοποιητική γι' αύτό
ά.ι-τό τήν άποψη τής αγάπης.
Ή αγάπη , σάν κατοπτριχός άντιχατοπτρισμός, εχει ούσία
απάτης. Τοποθετείται μέσα στό πεδίο πού εχει δημιουργηθεί στό
έ.ϊίπεδο τής άναφορας της εύχαρίστησης, τού μόνου αύτού
αναγκα ί ου σημαίνοντος γιά τήν είσαγωΥή μιας προοπτικής κεν­
τροθετημένης πάνω στό ιδεώδες στίγμα , χεφαλαίο Σ , τοποθετη­
μένο κάπου μέσα στόν ~ Αλλον , ά.ι-τ ' όπου ό ~ Αλλος μέ 6λέ.."tει μέ τη
μορ φή πού μού άρέσει νά μέ 6λέ.ι-τουν.
Ώστόσο , μέσα σ' αύτή τήν ίδια τή σύ'{'/.λιση aτήν όποία ή άνά­
λυση γ ίνεται άναγκαία ά.ι-τό τήν όψη τής άπάτης πού ύπάρχει στή
μετα6 ίΟ αση , χάτι συναντιέται πού είναι ενα παράδοξο: ή ανακά­
λυ ψ η τού αναλυτή . Αύτήν δέν μπορούμε νά τήν καταλά60υμε
παρά μόνο στό άλλο επίπεδο , στό έπίπεδο όπου τοποθετήσαμε τή
σχέση τής αλλοτρίωσης. .
Αύτό τό παράδοξο, μοναδικό, προσδιορισμένο αντικείμενο
~oύ όνομάζουμε τό άντικείμενο α - νά τό έξετάσουμε πάλι θά
ηταν παλιλλογία. ' Αλλά σας τό παρουσιάζω μέ τρόπο περισσότε­
ρο συμπυκνωμένο , ύπογραμμίζοντας δτι ό αναλυόμενος λέει τε­
λικά στόν συμπαίκτη του , στόν αναλυτή: Σ' άγαπώ, άλλά, έπειδή
άνεξήΥητα άΥαπώ σέ σένα κάτι περισσότερο ώτό σένα - τό άντι·
κείμενο μικρό α, - σέ άκρωτηριάζω.
Αύτό είναι τό νόημα τού συμπλέγματος τού μαστού, τού στή­
θo~ς , αύτό τό mammal-complex, πού ό Bergler 6λέπει καλά τή
?χεση ,του μέ τή στοματική παρόρμηση , μέ τη μικρή διαφορά δτι
η περ ι ού ό λόγος στοματικότητα δέν εχει άπολύτως τίποτε νά
κάνει μέ τήν τροφή , καί δτι δλος ό τόνος της 6ρίσκεται σ' αυτό τό
φαινόμενο τού άκρωτηριασμού.
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΙ'ΙΟ ιι
Σού Μ,'ο/ωι λέει άκόμη δ πάσχων, άλλά αύτή 1ί δωρεά τού
προο<όπο υ μου
, , ι άλλ '}- , ξ'
- δπως ~έει δ άλλo~ - μυσ:ηριο, α~ει ανε η~η-
τα οέ δώρο il'6ς σκατου - δρος έπισης ουσιαστικός της έμπειριας
μας. , " - έ
no tav εχει t,ίιτευχΟεί αύπi ι'] στροφη, στο τερμα της ρμηνευτι-
κής διευκρίνιση ς . τότε άναδρομικά Κ,ατανοεί:αι ,αύ~ός ό ίλΙ'!70ς,
παραδείγματος χάρη, πϊς λευκής σελιδας, που σε κ~πoιo προσω­
πο , π. ροικιοIlΙ\'ο άλλά κολλημένο στό δριο τής ψυ,χω~ς, ε~ναι
σάν τό xbrτQo τού συμπτωματικού φράγματος που του φραζει
κάθε πρόσ6αση στόν' Αλλον . Αύτή τή λευκή σελίδα δπου σταμα­
τούν οί ά.ιίερίγρα..ίτες διανοητικές διαχύσεις του, άν κυριολεκτι­
κά δΙν μπορεί νά τήν άγγίξει, ε{ναι γιατί δέν μπορεί νά τή δια­
νοηθεί παρά σάν ενα χαρτί τού καμπινέ.
Αύτή ή παρουσία τού άντικειμένου α πού πάντοτε καί παντού
ξανα6ρίσκουμε, πώς νά σάς πώ τήν πρόσπτωσή της στήν κίνηση
τής μετα6ί6ασης; Έχω λίγο χρόνο σήμερα, άλλά θά επαναλάοω,
Υιά νά τήν α.ίεικονίσω, ενα μικρό μύθο, εναν άπόλογο, πού, μι­
λώντας προχτές σ' εναν στενότερο κύκλο μέ μερικούς άπό τούς
άκροατές μου, 6ρέθηκα νά εχω κατά κάποιο τρόπο πλάσει τήν
άρχή του. θά τού δώσω ενα τέλος, ετσι πού, άν τούς ζητώ συ­
Υ"ώμη πού Ι"tαναλαμ6άνομαι, θά δούν δτι ή συνέχεια εΙναι και­
νούργια.
Τί συμ6αίνει όταν τό ύποκείμενο άρχίζει νά μιλά στόν άναλυ­
τή; - στόν άναλυτή, δηλαδή στό ύποκείμενο πού ύποτίθεται δτι
ξέρει, ωJ.ά Υιά τόν όποίο ε{ναι οέοαιος δτι δέν ξέρει άκόμη τίπο­
ΤΕ. Σ ' αύτόν προσφέρεται κάτι πού καταρχήν, άναγκαστικά, θά
σχηματιστεί σέ αίτημα. Ποιός δέν ξέρει δτι αύτό άκριοώς προσα­
νατόλισε δλη τή σκέψη, τή σχετική μέ τήν άνάλυση, πρός μιάν
άναγνώριση τής λειτουργίας τής άποστέρησης; Τί δμως ζητάει τό
ύποκείμενο; έδ6) 6ρίσκεται δλο τό ζήτημα, γιατί τό ύποκείμενο
ξέρει καλά στι, δποιες κι άν ε{ναι οί όρέξεις του, δποιες κι άν
εΖναι οί άνάΥκες του, καμιά διν θά 6ρεί εκεί ίκανοποίηση - τό
πολύ-πολύ νά όρyαν~)σει τό μενού του.
Στόν μύθο πού διά6αζα , δταν τιμουν μικρός, στίς λαϊκές λιθο­
γραφίες, ό φτωχός ζητιάνος εύφραίν εται στήν πόρτα τού μαγει­
(1ιού μέ τήν κνίσα τού ψητού. Στήν περίπτωσή μας, ή κνίσα
εΖναι ό κατάλογος τιί)ν φαγητών, δηλαδή σημαίνοντα. μιά καί δέν
Σε ΣΕΝΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ 341
άνει καν είς τίποτ' άλλο όπό τό νά μιλά. Έ, ;"οι.,τόν! ύπάρ"l,ει ή
~ξής περιπλοκή - Υ;Ι έδιί) ε~ναι ~ μικρ~ μου Ι~oρί? - ότι ό κ~τά­
λογος ε{ναι yραμμενo~ στα κι~εζικα. ~τσΙ'?1 πρωτη φ~ση εΙναι
νά παραγγειλουμε στη σερδιτορισσα τη μεταφραση. Αυτή μετα­
φράζει: πc;τέ έμπερ!άJ., τ ρου);ώ VΤ,έ πρεVΤ~ν, κ~ί , με?ικά ωλα.
Μπορεί καλλιστα, αν ειναι η πρωτη φορα που ερχοσαστε στό
κινέζικο έστιατόριο, ή μετάφραση νά μή σάς λέει τί.ίοτε περισσό­
τερο, καί ρωτάτε τελικά τήν πατρόνα: ουμοουλέψτε με, πού πάει
νά πεί: τί έπιθυμώ έδώ μέσα, lσείς θά πρέπει νά τό ξέρετε.
Μά ε{ναι, άραγε, έδώ τελικά πού ύποτίθεται ότι θά καταλήξει
μιά τόσο παράδοξη κατάσταση; Σ' αύτό τό σημείο, όπου Ε.ίαφίε­
στε σέ κι έγώ δέν ξέρω ποιά μαντική ίκανότητα τής πατρόνας ,
πού τή σπουδαιότητά της τήν είδατε νά φουσκώνει όλο καί Πε­
ρισσότερο, δέν θά ταίριαζε μήπως καλύτερα, άν τό λέει ή καρδιά
σας, καί αν τό πράγμα παρουσιάζεται μ' εναν συμφερότερο τρό­
πο, νά πάτε λίγο νά τής γαργαλήσετε τά στήθια; 'Αφού δέν πάτε
μόνο γιά νά φάτε στό κινέζικο έστιατόριο, εκεί πηγαίνετε γιά νά
φάτε στίς διαστάσεις τού έξωτισμού. Άν ό μύθος μου σημαίνει
κάτι , είναι γιατί ή γαστρονομική επιθυμία εχΕΙ ενα ωJ.ο νόημα
άπό τή διατροφή. 'Αποτελεί εδώ τό στήριγμα καί τό σύμοολο τής
σεξουαλικής διάστασης, τής μόνης πού άπορρίπτεται ά.ι'τό τόν
ψυχισμό . Ή παρόρμηση aτή σχέση της μέ τό επιμέρους άντικεί­
μενο ύπάρχει στή δάση .
Έ, λοιπόν! δσο παράδοξος, η καί άναιδΥ]ς, άν σάς φανεί ό
μικρός αυτός άπόλογος, είναι ώστόσο άκρι6ώς αύτή ή πραγματι­
κότητα τής άνάλυσης. Ό άναλυτής , δέν άρκεί νά επιφορτίζεται
τόν ρόλο τού Τειρεσία. Πρέπει άκόμη , δπως λέΕΙ ό Apollinaire,
νά εχει καί μαστούς. Θέλω νά πώ δτι ή λειτουργία καί ό χειρι­
σμός τής μετα6 ίοασης πρέπει νά ρυθμίζονται μέ τρόπο πού νά
διατηρεί τΙ']ν άπόσταση άνάμεσα στό σημείο ά.. τ' όπου τό ύποκεί­
μενο βλέπει τόν έαυτό του άξιαγάπητο - καί στό άλλο σημείο
δπου τό ύποκείμενο παράγεται ώς ελλειψη εξαιτίας τού α, καί
δπου τό α ερχεται νά δουλώσει τό χάσμα πού συνιστά ή εναρκτή-
ρια διαίρεση τού ύποκειμένου. _
Τό μικρό α δέν διαβαίνει ποτέ αυτό τό χάσμα. 'Αναφερθειτε,
σάν στόν πιό χαρακτηριστικό δρο γιά νά συλλάβετε τήν ίδιαίτερη
λειτουργία τού άντικειμένου α. στό 6λέμμα. Αυτό τό α παρου-
Scanned by CamScanner

342 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜIΝΑΡIO 1/
σιάζεται ακρι6ώς, στό πεδίο τού αντικατοπτρισμού τής ναρκισ­
σιστικής λειτουργίας τής επιθυμίας, σάν τό αντικείμενο πού δέν
καταπίνεται, άν μπορώ νά πώ, πού στέκει στόν λαιμό τού σημαί­
νοντος. Σ' αυτό. ακρι6ώς, τό σημείο ελλειψης πρέπει τό ύποκεί­
μενο νά αναγνωρίσει τόν εαυτό του.
Αύτός είναι δ λόγος πού ή λειτουργία τής μετα6ί6ασης μπορεί
νά τοπολογηθεί μέ τή μορφή πού εχω ηδη παρουσιάσει στό σεμι­
νάριό μου σχετικά μέ τήν Ταύτιση - δηλαδή, αύτή πού κάποτε
ονόμασα τό εσωτερικό ό-χ:rώ, τή διπλή αύτή καμπύλη πού 6λέπε­
τε, στόν πίνακα, νά διπλώνεται στόν εαυτό της, καί πού ή ούσια­
στική της ιδιότητα είναι δτι κάθε ενα από τά μισά της, μέ τό νά
διαδέχεται τό άλλο, ερχεται καί τυλίγεται γύρω από κάθε σημείο
τού προηγούμενου μισού. Ύποθέστε άπλώς δτι ξετυλίγεται ενα
άπό τά μισά τής καμπύλης, θά τό δείτε νά σκεπάζει τό άλλο.
Αύτά δμως δέν είναι δλα. Καθώς πρόκειται εδώ γιά ενα σχέδιο
πού δρίζεται από τήν τομή, θά σάς αρκέσει νά πάρετε ενα φύλλο
χαρτιού, γιά νά αποκτήσετε, μέ μερικά επικολλήματα, μιάν ακρι-
6ή ιδέα τού τρόπου μέ τόν όποίο μπορείτε νά συλλά6ετε αύτό
πού θά πώ. Είναι πολύ εύκολο νά φανταστείτε δτι ό λο6ός πού
άποτελεί αύτή ή επιφάνεια στό σημείο εη:ιστροφής της σκεπάζει,
τελικά, εναν άλλο λο6ό, καί πιiJς ό καθένας συνεχίζει τόν άλλον
μέ μιά μορφή χείλους. Σημειώστε καλά πώς αύτό δέν ενέχει κα­
μιάν άπολύτως αντίφαση, ακόμη καί μέσα στόν πιό συνηθισμένο
χώρο - μέ τή μόνη διαφορά δτι, γιά νά συλλά60υμε τήν εμ6έλειά
του, πρέπει ακριοώς νά αποσπαστούμε από τόν τρισδιάστατο
χώρο, αφού δέν πρόκειται εδώ παρά γιά μιά τοπολογική πραγ­
ματικότητα πού περιορίζεται στή λειτουργία μιας επιφάνειας.
Μπορείτε ετσι νά αντιληφθείτε άνετα μέσα στίς τρείς διαστάσεις
δτι ενα άπό τά μέρη τού σχεδίου, τή στιγμή πού τό άλλο, μέ τό
χείλος του , ξαναγυρίζει πάνω του, δημιουργεί εκεί ενα είδος δια­
τομής.
Ή διατομή αύτή εχει μιάν κατεύθυνση εξω από τό χώρο μας.
Είναι δομικά π'.?οσδιορίσιμη, δίχως αναφορά στίς τρείς διαστά­
σεις, από μιά όρισμένη σχέση τής επιφάνειας πρός τόν εαυτό της ,
επειδή, έπιστρέφοντας στόν έαυτό της, διασχίζεται από ενα ση­
μείο πού αναμφ ί60λα πρέπει νά προσδιορίσουμε . Έ, λοιπόν! ή
'. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ 343
. ΣΕ ΣΕΝ...
γραμμ η' αύτή διάσχισης, εΙναι γιά μας αυτό πού μπορεί νά συμ-
, _ ,
60λίσει τή λειτουργια της ταυτισης.
Α : γραμμή τού αίτήματος,
Τ: γραμμή διατομής _ταύτιση • .
Μ : σημείο τής μετα~ί6ασης.
Α Ε : ή έπιθυμία
Πράγματι, από τή δουλειά τήν ίδια πού δδηγεί τό ύποκείμενο,
όντας σέ ανάλυση, νά προσανατολίζει τά λόγια του πρός τήν κα­
τεύθυνση τής αντίστασης τής μετα6ί6ασης, τής άπάτης - άπάτης
αγάπης καθώς καί απάτης επιθετικότητας - παρ!iγεται κάτι πού
ή αξία τού κλεισίματος σημειώνεται μέσα στό ίδιο τό σχήμα αύ­
τής τιϊς σπείρας πού αναπτύσσεται πρός ενα κέντρο. '~κείνo πού
απεικόνισα εδώ μέ τό χείλος, ξαναγυρίζει πάνω στήγ επιφάνεια
πού εχει σχηματιστεί από τόν τόπο τού' Αλλου, ξεκινώντας άπό
τό μέρος δπου τό ύποκείμενο, πραγματοποιούμενο μέσα στήν
όμιλία του, έδραιώνεται στό επίπεδο , τού ύποκειμένου πού ύποτί­
θεται δτι ξέρει. Κάθε σύλληψη τής ανάλυσης πού αναπτύσσεται -
καί δ Θεός ξέρει άν αναπτύσσεται μέ αθωότητα - , δρίζοντας τό
τέλος τής ανάλυσης σάν ταύτιση πρός τόν αναλυτή, δμολογεί μ'
αυτό ακριοώς καί τά δριά της. Κάθε ανάλυση πού δογματίζεται
σάν κάτι πού οφείλει νά τερματιστεί μέ τήν ταύτιση πρός τόν
αναλυτή, αποκαλύπτει αυτόματα δτι τό πραγματικό της κίνητρο
εχει αποσιωπηθεί. Ύπάρχει ενα επέκεινα αυτής τής ταύτισης,
καί αύτό τό επέκεινα είναι προσδιορισμένο απ' τή σχέση καί τήν
απόσταση τού αντικειμένου μικρό α μέ τό έξιδανικεύον μεγάλο Τ
τής ταύτισης.
Δέν μπορώ νά μπώ λεπτομερειακά σ' αύτό πού συνεπάγεται
γιά τή δομή τής πρακτικής μιά τέτοια 6ε6αίωση . Άναφέρομα:
στό κεφάλαιο τού Φρόυντ γιά τήν 'Ερωτική κατάσταση και
Scanned by CamScanner
 ΖΑΚ ΜΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑρισ ιι
Ύπνωση πού σάς Ι-τεσήμανα προηγουμένως; Ό ~ρόυντ ξ~~ωρ~­
ζει Ιδώ εξοχα α.-τό τήν ϋπνωση τήν ~ρωτικη κα~αστ~ση, ως . τις
πιό ακοαίε" τη'" μορφέ", εκείνες που χαρακτηριζει ως VerlIeb-
~
.... ':) '=' ,"
theil. Δίνει 111ν πιό τονισμέ\'Τ] θεωρητικη έπισημανση σ αυτο που
διαοάζεται δπουδήποτε άλλού, αν ξέρουμε νά τό διαΟάσουμε.
Ύπάρχει μιά ουσιαστική διαφορά ανάμεσα.στό αντικείμενο τό
όρισμέ\'ο ώς ναρκισσιστικό, τό τ(α), καί στή λειτουργία τού α.
Βλέι-τοντας ά..-τλώς τό σχήμα τής ϋπνωσης πού δίνει ό Φρόυντ,
έχουμε ταυτόχρονα καί τόν τύπο τής συλλογικής γοήτευσης πού,
τήν ώρα πού ΕΥραψε αυτό τό αρθρο, ήταν μιά ανιούσα πραγματι­
κότητα. Μάς τό κάνει αυτό τό σχήμα ακριοώς σπως σάς τό παρα­
σταίνω στόν πίνακα.
Δεί'1.νει εδώ αυτό πού ονομάζει αντικείμενο - σπου πρέπει νά
άναγνωρίσετε αυτό πού ονομάζω τό μικρό α - τό εγώ, καί τό
ίδανικό τού εγώ. ·Οσο γιά τίς καμπύλες, είναι φτιαγμένες γιά νά
σημειώνουν τή σύζευξη τού α μέ τό ιδανικό τού εγώ. Ό Φρόυντ
δίνει έτσι τή θέση aτήν ϋπνωση προσεπιθέτοντας στήν [δια θέση
τό αντικείμενο α σάν τέτοιο καί τή σημαίνουσα αυτή επισήμανση
πού ονομάζεται ιδανικό τού εγώ.
Ίbανι".ό
ένώ _____ ~~I~ΙΚ~ίμενo
τoν~ 'Εγώ ~υ έγω
:
~
, ....
ι.:~::"-'------4il--~ ____':':::::~χ 'Εξωτερικό
11 \ ...........
ir:::::
ι _ _+1__ ,
1 ~/ . . ;"~ . .
... ""
Σχήμα τού Φρ6υντ
, Σάς εδωσα τά στοιχεία γιά νά τό καταλάβετε λέγοντάς σας δτι
το ά~τικείμεν~ α μπορεί νά εΙναι ταυτόσημο μέ τό Ολέμμα. "Ε,
λoι~oν, ό ιI~~oυν: έπιση~αίνει άκριοιί'>ς τόν κόμΌο τής ϋπνωσης
τ~ν~ζoντας o~ι το ά~τικειμε~o έδιί) εΙναι ενα στοιχείο ασφαλώς
~υσκoλo ~ά το συλλαοουμε, ομως άναμφισ6ήτητο: τό 6λέμμα τού
υπ\'ωτιστη. Θυμηθείτε τί σάς εΙπα γιά τή λειτουργία τού 6λέμμα-
ΣΕ ΣΕΝΑ ΠΕΡιΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ
345
τος, γιά τίς θεμελιαΥ;ές σ~έσεις :ου μέ ~ήν κηλίδα, γιά τό γεγονός
δη ύπάρχει ηδη στον κοσμο · κατι που κοιτάει πρίν νά ύπάρξει
σραση γιά νά τό δεί, στι δ 6φθαλμίσκος τού μιμητισμού είναι
" , άπαραίτητος σάν προϋπόθεση γιά τό γεγονός στι ενα ύποκείμενο
μπορεί νά Όλέπει καί νά είναι γοητευμένο, 6τι ή γοητεία τής κη­
λίδας προηγείται τής σρασης πού τήν ανακαλύπτει. Συλλαμδάνε­
τε ταυτόχρονα τή λειτουργία τού Όλέμματος μέσα στήν ϋπνωση,
πού μπορεί τελικά νά εκπληρώνεται από ενα κρυσταλλένιο πώ­
μα, η δτιδήποτε δ.λλο, φτάνει νά λάμπει.
Ό όρισμός τής ϋπνωσης μέ τή σύγχυση, σ' ενα σημείο, τού
ιδανικού σημαίνοντος Όπου έπισημαίνεται τό ύποκείμενο μέ τό α,
είναι ό πιό ασφαλής δομικός όρισμός πού προτάθηκε ποτέ.
'Ωστόσο, ποιός δέν ξέρει δτι ή ανάλυση θεσπίστηκε έπειδή
διαχωρίστηκε από τήν ϋπνωση; Γιατί τό θεμελιακό έλατήριο τής
αναλυτικής εργασίας είναι ή διατήρηση τής άπόστασης άνάμεσα
στό Τ καί στό α.
Γιά νά σάς δώσω τούς τύπους-στίγματα, θά πώ: αν ή μεταοί­
Όαση είναι αυτό πού, από τήν παρόρμηση, παραμερίζει τό αίτη­
μα τότε 11 επιθυμία τού αναλυτή είναι εκείνο πού τό ξαναφέρνει
σ' αυτήν . Καί απ' αυτόν τόν δρόμο, απομονώνει τό α, τό οάζει
στήν πιό μεγάλη δυνατή απόσταση άπό τό Τ πού αυτός, ό αναλυ­
τής, καλείται από τό ύποκείμενο νά ενσαρκώνει. Άπ' αυτή τήν
εξιδανίκευση ό αναλυη1ς θά πρέπει νά εκπέσει γιά νά εΙναι τό
στήριγμα τού χωριστικού α, στό μέτρο πού ή επιθυμία του τού
επιτρέπει, μέσα σέ μιά ϋπνωση από τήν ανάποδη, νά ενσαρκώ­
σει, αυτός, τόν υπνωτισμένο .
αντικεΙμενο Αυτό τό ξεπέρασμα τού επιπέδου τής ταύτισης είναι δυνατό.
Κάθε ενας απ' Όσους εζησαν μαζί μου, ως τό τέλος 11ϊς διδακτι­
κής ανάλυσης, τήν αναλυτική εμπειρία, ξέρει ότι αυτό πού λέω
είναι αληθινό.
Είναι πέρα από τή λειτουργία τού α πού 11 καμπύλη ξανακλεί­
νει, εκεί Όπου δέν εκφράζεται ποτέ, όσον αφορά 111ν εξοδο απ~
τήν ανάλυση. Δηλαδή, μετά τήν επισήμανση τού ύποκειμ,ένου σ~
σχέση μέ τό α, 11 έμπειρία τής θεμελιακής φαντασίωσης γινεται,η
παρόρμηση. Τί γίνεται τότε εκείνος πού πέρασε από 111 ν εμ~ειgια
αύτής τής αρχικά σκοτεινής σχέσης aτήν παρόρμηmι;_ Π~ς ,ενα
ύπο'κείμενο πού διέσχισε τή ριζ ΙΚΙ1 φαντασίωmι μ,"[ορει να ζησει
Scanned by CamScanner
 347
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΗ'IΝΑΡιΟ ιι ΣΕ ΣΕΝΑ Π ΕΡιΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ

τη,. :ταρόρμηση ; Αύτό είναι τό έ..έ-/.Εινα τής ανάλυσης, καί δέν .' . ενα πού τή θέm1 τους σάς την έδειξα ήδη μέσα σέ
δυο αντικειμ, . , δ λ . . "
:rροσεγγίστψ..Ε :τοτέ. Δέν είναι ΟΟς τώρα προσεγγίσιμο παρά στό . λ ΚΙ1 τετράδα - τη σχεδον ιαπ ανητικη φωνη, και μα-
μια θεμε ια. . , .. . . .
έ.ίί:τεδο τού αναλυτή, στό -μέτρο :τού θά ο...αιτούσαμε 0...' αυτόν λιστ α στρατοσφαιροποιημε;-η (L"[O τις m:σκευ;~ μ~ς -λ κ~ι το
νά Εχει ακριοώς διασχίσει στήν όλότητά του τόν κύκλο τής ανα­ Ολέμιια. ;τού ό κατακλυσμικο; τo~ χαρακ~ρας εν εινα~ ιγoτ~~o
λι'UΧή; εμ..ειρίας. ύπ06λητικό:; . γιατί, μέ τόσα θεαματ~ , τ~.σες CΙ;α:λτ~σιωσει~, εν
Δέν ύ:τάρχει ;ταρά μιά ψυχανάλυση , ή διδακτικιi ψυχανάλυση ; . ο η' 0" ραm1' 'ια "" πού προκαλειται οσο το u εμμα που κεν·
ει ναι τοσ ,~ . , ., .δ . . .
- :τού σημαίνει μιά ψυχανάλυση πού εκλεισε auni τη θηλιά ως τό .~ ' Αι λά θά παρακαμψω αυτα τα σημα ια για να τονισω
τριι,εται . ' . , . r' •
τέρμα της. Όq;είλουμε νά διατρέξουμε ni θηλιά πολλές φορές . .χατι;Τ
' ι)υ' .ιιού φαινεται απολυτω" ουσιαστικο .
. . . . . _ ,
Δέν ύ:τάΡΧΕΙ ;τράγματι κανένας τρόπο; νά ο...οδώσουμε τόν 000 'Υ;τίιρχει κάτι τό οαθια καλυμ~εν~ μεσ~ στην ~ριτικη τη? ιστο:
durcharbeiten. την αναγκαιότητα της επεξεργασίας, παρά μό~o • r πού ζΙ1σαlιε. Πρόκειται για το δραμα του ναζισμου, που
ρια" , , ..ξ . . ._
m' συίJ.άΟουμε :τώ; οφείλουμε νά διατρέξουμε τή θηλιά περισσό­ ενεστωποιεί τίς πιό φρικαλεες και επερασμενες ταχα μορφες του
τερε; ο...ό μιά φορές. Δέν θά μιλήσω εδώ γ ι ' αυτό . γιατί φέρνει όλοκαυτώματος. .
νέε; δυσκολίες , καί γιατί δέν μ..ορώ νά μιλήσω γιά δλα, εφόσον Θεωοώ δτι κανένα νόημα της ίστορίας , θεμελιωμένο στις χεγ­
ωιί.ωστε τό θέμα μας εδώ είναι τά θεμέλια nϊ; ψυχανάλυσης . κελιαν~μαρξιστικές ο άσεις , δέν είναι ίκανό νά μάς εξηγήσει αυτή
Τό σχημα πού σάς αφιiνω , σάν όδηγό nϊ; εμπειρίας καθώς καί niv αναΟ ίωση . πού αποδεικν.ύει ~τι ή π.ρoσφ~ρ~ σ~ σκ?τει~oύς
τής ανάγνωσης , σάς δείχνει δτι li μετα δ ίδ αση ασκείται πρός τήν θεού"" ένός αντικειμένου θυσιας ειναι κατι στο οποιο λιγα υπο­
κατεύθυνση Ώϊ; ε...αναq;ορά; τού αιniματο; πρός την ταύτιση . κείμ:να μπορούν νά μήν ύποκύψουν, μέσα σέ μιά τερατώδη αίχ­
Στό μέτρο :τού li ε...ιθυμία τού αναλυτη , ;τού μένει ενα Χ , τείνει
μα λώτιm 1·
;τρό; Tliv ακριδώ; αντίθεn1 κατεύθυνση από την ταύτιση , τό ξε­ Ή άγνοια, li αδιαφορία, ή αποστροφή τού Ολέμματος. μπορεί
πέρασμα τού επιπέδου τής ταύτιm1ς είναι δυνατό , μέσω τού χω­ νά εξηγήσει κάτω από ποιό πέπλο μένει ακόμα κρυμμένο αυτό τό
ρισμού τού ύ;τοκειμένου μέσα στήν εμπειρία . Ή εμπειρία τού μυστήριο. Γιά δποιον δμως είναι ίκανός νά κατευθύνει πρός αυ­
ύ;τοκειμένου ε...αναφέρεται ετσι στό επίπεδο δπου μπορεί νά ε­ τό τό φαινόμενο ενα θαρραλέο ολέμμα - καί έπαναλαμΟάνω :
νεστωποιηθεί, από niv πραγ ματικόn1τα τού ασυνείδητου, ή πα­ ύπάρχουν λίγοι ασφαλώς πού δέν ύποκύπτουν στή γοητεία τής
ρόρμηml- θυσίας καθεαυτήν - ή θυσία σημαίνει δτι, μέσα στό αντικείμενο
τών επιθυμιών μας, προσπαθούμε νά ορού με τή μαρτυρία τής
παρουσίας της επιθυμίας αυτού τού' Αλλου, πού τόν ονομάζω
3
εδώ σκοτεινό Θεό.
Είναι τό αιώνιο νόημα τής θυσίας , στό όποίο κανείς δέν μπο­
Σάς έχω κιόλας τονίσει τό ενδιαφέρον πού ύπάρχει νά τοποθε­ ρεί νά αντισταθεί εκτός άν είναι εμψυχωμένος απ' αυτή τήν τόσο
τήσουμε στό ε..-τίπεδο τής ύποκειμενικής ύπόστασης πού προσδιο­ δύσκολα ύποστηρίξιμη πίστη , πού ίσως μόνον ενας άνθρωπος
ρίσαμε ώς ε..ίίπεδο τού αντικειμένου α, δ,ΤΙ ό άνθρωπος δρισε μπόρεσε νά τή διατυπώσει μέ παραδεκτό τρόπο - δ Σπινόζα, μέ
εδώ καί τρείς αιώνες μέσα στήν επιστήμη . τήν Amor intellectualis Dei .
Ίσως m1μάδια πού εμφανίζονται στίς μέρες μας μέ τόσο πατα­ Αυτό πού πίστεψαν, λάθος , δτι μπορούσαν νά χαρακτηρίσουν
γώδη τρόπο , κάτω από τη μορφή αυτού πού ονομάζεται , όχι καί στόν Σπινόζα σάν πανθεϊσμό δέν είναι τίποτε άλλο από τήν ανα­
τόσο σωστά, μαζικά μέσα έπικοινωνία ς, ίσως ή ίδια μας ή σχέση γωγή τού πεδίου τού Θεού στήν καθολικότητα τού σημαίνοντος,
μέ τήν επιστήμη πού κατακλύζει δλο καί περισσότερο τό πεδίο απ' δπου παράγεται μιά εξαίρετη γαλήνια απόσπαση, ώς πρός
μας, ίσως· δλα αυτά νά φωτίζονται από τήν αναφορά σέ τούτα τά τήν ανθρώπινη επιθυμία. Στό μέτρο πού ό Σπινόζα λέει: ή έπιθυ-

Scanned by CamScanner
 ΣΕ EEΙΙιl ffEPlU01EPO ιlffO ΖΕΙ/Α
ΧΑΚ ΑΑΚΑΙΙΙ EΙ:M/I/AI'/ΓJ IJ
J fΛ

ύ:tιY/.ε(μενo ιρχεrαι -rw. ;τρ!srrη (~l σέ θi.ση νά τσi: ί::-.ιJtt.φi,

JI{f! , ll l (ll, ιί (ι ιιιι{ο ωιί ι'ι, II()QιίιJCfι lΙ, ,1lι,ί πcι(ι, ω'rτ:ίί ττΊν 1,πι(Ιιψv! , τίιν ' Εδιίι Jl{rIo μπορεί ν!ι ψJ;VεQlJιfJa η ιτηψ.ισί.α μιί.ι; <r/ά.-:η:; 1)ιχι:ι;
τοποΗI,Ηί ιι{ ΙJl Ι ΙΙIΤI (!ιζικiι Ι~{ιιιτηιιη ΙΙ,π6 ~ην ()ΙrΑ1Jμι;ν ΙrJrτη::ι, ί'ιρt.O, γιωί εΙναι έξιι) (!.;τό τά Ορνι. 'toij Υ{.ιμον, (r.t01) μiJ'IQ μ.-:ι:JQU
ιιί,ν ΙΙ H'I" ίιV Ιt'ιιιn;ι'(ι, ιV, πο(ι Μ,ν 1,lνιι,Ι νπητη πιι,ρ{ι Π I.ιΨΙΙΙΙ)1; τη ; ν(ι, ζήψ; ι ,
ΙI' ΙΙ/\1lιι'((ιι,ς τo il ΙΙljμιι(νιινιιι ,;, ιιι/ι μ{;τ.ρο Ο,Ι'ΙΤ(', π "τυ/μΙνι;ι τη μη ·
VfIt)L'/.;1 ιι ίnτl τ ιι πιιΗ{,1.ψιη (ΙΤιιJH {, φιίΙJlιrι Ι (1()ς ~ 'ι.ΙΙ,Ι Μν ~~lνιι.ι Ιι,οι/ι,­
24 'ImwCmJ 1964
ψΙL\ΙΙ 111 ί'ιτι .. Ινιι,ι ~,νιι,ι; ί· ιίψι,ϊ.ιιι;; , II,TtOΓl1t(Jj IjLfovo~ (ι,π6 την 1(O,q(J,no-
ιι;, TO II, :ω(, η'ιν /"νιl(ι,ψ,ΙΙΙrιr: - ttlcoQf.l ν(ι, (ηΙ'/Ί/:Ι,ΤΙI,ι. μΙ μι(ι, II:ιlι,πη
{,lΙl' ι,ιfΊΙl, ΙΙ%II , , . , , ,
• Ει'ι' '; Γι{,ν μ ι((ιιιιι1-ψl~ v/l, ΚQΙΙ,ΤΨ'ΙΙΙΙΙΗ, Ι/,1Ι:1Ι την τοπrι!J(;τηnlj , ,11
11 1'1(.'''' ι, (ι,ζ Ω Ι' (-ϊ,ν,' ι (ιτι {, Κ(ι,ντ I: Ινll.ι. π ι,{, ι'ι.l,ηΙΙινtι~, '/.ΙΙ,( (ι,ιr.Uιnξιι,
ί\η, 11 II t"' IJlo, ΤΟΙI τΥΊ ζ ιιιινι, (ηψ,η ς , (,ιωι,; γ ,(Ι,φι:ι '(~(1, Ί~ιν 1~,ψ:.'l.n%?
iJ,'(o, Μν ιιnι ι.ιΙζι~τιι,ι ιr.tl.!!(I, '(111:1:(, hl.νl~ι ιlιΛ πl'ι"ιΙ'((.ΗI.ψΙΙ τιηι TιΙ'ι~,~ιυ
ν(ιιι Clιι rr,o{" (ι,ν τ;ιν {:ξl:Τ(Ι,ΙΙΙI1 , μl~ (l,ιι6 ίΙ,οντΙι" Μν I~Ινιι.ι τl πιrr.ι~ I'ι./.J,I,)
11/1 ,(ι. {ι ΙιιιfJι,μΙ,ιι, ιιτ{ιν Κ,ΙΙ,ΟΙ Ψ;ι της μο lψίl , ω',τ,;ι Ιι,%ι"ιι(ίιίι , 1CO{, 'ι.ιι,­
τιι), ;ι'/ι' ! ιι ι ,ιν %ΙΙ,IΙIΙ.1/1;(, (ιιιι,l,ιι, ω,ιιιν (",ιιιν ι!lνω (ι,ντ.ι:-,~ίμl~νιι τΥI;
(Ι'Ι(' Π ,Ι; οιιι ν (ι,νOψίΙ1tιν1Ι '[Ψ; 'r.ί'ιιφl:ί'ι'~cητιι, - Υ.ιι.ί 'ων( ζι~ι , ('/,1. μ(ι.
νον "ιτ'ιν (,.lι{,(ιιιι.ψη '(ο ι, ιιιι.Οιι), ,Ι,ηι.κο,, (ι,νΤΙΥ.ι:ψ(:νου, ω,ω (Ι,'ι.ψ­
()ιίι; (1(11 Οι lοΙα '(01) Υ.ιι,( ιι'ι(ι ψ(,νο '(Ου , Ι 'ι.' αύτι') (;'(ι.ιιι,ψtι, τ(, ()
Κι1Ί' r fIr ΤΙ~II l 'Uli'l',
Ilι/,'ι.nτ ιι.ι υι{ίι '(ι./I, τ6 1tιlv6bt;tyIttI. τού (J,VOCYIW,t O; τ{;,ν μιι.τιι;,ν
ποί! 11 (l.νΙ,).lΙΙΙΤΙ {:1tltv6cι:ι ιιτίς 1(ιιιι:ς 7(ψιιιιιύ.O ~ως , ι'ι,Υ,(ι μη '%αΙ στίς
1Ιι6 tίι'(ι;ν tίς , Τ1ις Itι1.!Jrι./)(ιιιιιι.κΤl ς ΎιΟικτις,
ΤιιπoO l:τηrιη 1'!JLrJ.y,rI, ;ω(ι μίl.ς l:itLt!J {;ittι νά κιι.τιι.λά(ίoυμ~ δτι 6
άνΟΙΙ(lΙί!Ο ; h{;v μΠ(l!Jι:ϊ νι',. ιικιιι.Υ!Juψrιιι n n'ιν Υ,ΙΙ.Τ(Ι.ΟΤΙΙ.(JΤΙ του μέσα
ο ' Cνα πεΜο πο ύ {JIl Υιτιιν πι: Μο γνιίιση ς itOl! ξανιι.fί!JέΟ ψ ", παριί.
ι'ιφου προηγουμ ένω ς ψιι'ω α οτ6 δριο ίΊπου, σ άν έπ ιΟυμίιι., Ό (!ί­
υκπUΙ δωμιJηη ς , Ί Ι (ι.Υάπη, πού στιJ. μ6τιι ι ι'J (!ΙOμ~νων φάνηΧΕ
ότι ΊΚ(!tμ(σαμε , Μν μπορ tί ν(ι. τοποΟ ετηΟ εί πα(!ύ. μ(σιι. ιι' αύτό τό
Ιπ('%εινα υπου, ΚΟ,ΤIl(!Ζ1Ίν, παιιαιτείται άπ6 τ6 άντικ ε ίμενό της,
Αύτ<Ι μιϊ; Ιπιτl)ί' πα Ιπίιιη ς ν6, κ(ι.ταλάΌουμ ε ΟΤΙ χιιΟ ε χαταφύγιο
όπου μποι.ι ι;ί ν{ι δημΙΟlJ(!'(ηΟεί μιιΊ οχ έση OLιJJOIμTj, μ ε ιλίχια, τού
cvtJ; ιιιύ λου μί: τ6 ω.λι.ι ι'ι.παι τεί ττιν [πέμ(ίαση - εΙ' " 11. τό δίδαγμα
τής ψυχανάλυσης - αύτοί, τού μ εσάζοντα πού εΙναι ή πατριχή
μεταφορ ά,
' J-{ έπιΟυμία τού άναλυτή δέν εΙναι μιά σκέτη έπιθυμία, ΕΙναι
μιά έπ ιθυμία νά (ι.π()κτήσουμε τήν άπόλυτη διαφορά, αύτή πού
παρεμοαίνει οταν, ι'lvτιμέτωπο μέ τό πρωταρχικό οημαίνον, τό

Scanned by CamScanner
 ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Θελήσαμε εδώ νά μή λογαριάσουμε τίποτε, καί

νά δώσουμε, από τό προφορικό εργο τού Ζάκ Λα­
κάν, τή μεταγραφή πού θά αποτελεί μαρτυρία καί
θά εχει, γιά τό μέλλον, τήν αξία τού πρωτότυπου
πού δέν ύπάρχει.
Δέν μπορούμε, πράγματι, νά θεωρούμε σάν
πρωτότυπο τήν εκδοχή πού δίνει ή στενογραφία,
δπου οί παρερμηνείες ορίθουν, καί δπου τίποτε
δέν μπορεί νά αντικαταστήσει τή χειρονομία καί
τόν τονισμό. Έκδοχή ώστόσο sie qua ποπ, πού τή
ζυγιάσαμε, τή χτενίσαμε, λέξη πρός λέξη - ή φύρα
δέν ήταν οϋτε τρείς σελίδες.
Τό πιό δύσκολο είναι ή επινόηση μιάς στίξης,
αφού κάθε τονισμός στήν όμιλία - κόμμα, τελεία,
παύλα, παράγραφος - αποφασίζει γιά τό γόημα.
Μόνο ετσι δμως μπορούσαμε νά πετύχο'υμε ενα
ευανάγνωστο κείμενο, καί σύμφωνα μέ τίς :ίδιες
αυτές αρχές θά αποκαθιστούμε καί τό κείμενο
δλων τών ετών τού σεμιναρίου.

Ζ.Α.Μ.

Scanned by CamScanner