| ΟΥ 6.

00
ο τον
Thyateira Confession
The Faith and Prayer of the People of God
In ENGLISH and GREEK
PUBLISHED WITH THE BLESSING AND AUTHORISATION OF THE
ECUMENICAL PATRIARCHATE OF CONSTANTINOPLE

CS a

ά CQ

By His Eminence
Athenagoras Kokkinakis
Archbishop of Thyateira and Great Britain
 THYATEIRA CONFESSION
or
THE FAITH AND PRAYER OF ORTHODOX
CHRISTIANS
 =

ΟΙ 9 ΑΙΜΑ. vat
=e ind fi

<OMOHTAC πο ASYASA GM4μίλα SP

μες κά ' ΑΙΤΙΟ το.

i a ae?
 The Thyateira Confession

The Faith and Prayer of Orthodox Christians

in English and Greek

PUBLISHED WITH THE BLESSING AND AUTHORISATION OF THE

ECUMENICAL PATRIARCHATE OF CONSTANTINOPLE

BY HIS EMINENCE ATHENAGORAS KOKKINAKIS

A.0.@., M.A., S.T.M., $.T.D., D.D.
ARCHBISHOP OF THYATEIRA AND GREAT BRITAIN

THE FAITH PRESS

Leighton Buzzard, Beds. LU7 7NO
1975
«Αριὸμ.Πρωτ-6-

περώτατε ΄ Αρχιεπίσκοπε θυατεύρων καί Ι.εγάλτς Ἀρεταννίας,

παί ἔξαρχε Δυτικῶς Ῥὐρώπης, ἐν ᾽Αγίῳ Πνεύματι ἀγαπητέ ἁδελφέ
καί συλλειτουργέ τῆς τμῶν ..ετριότητος πύριε ΄ Αθτναγόρα, χάρις

ο tn th buetépg Ἱερότητι καί εἰρήνη παρά θεοῦ.

/Σλήφθη ἐν παιρῷ καί ἐν συνεδρύᾳ τῆς Αγίας καί ἱἹερᾶς Συνόδου

ἀσμένως ἀνεγνώσθη τό ἀπό ς΄ῶεβρουαρίου τοῦ παριππεύσαντος ἔτους

γράµµα τῆς ὑμετέρας ἀγαπητῆς ᾿Ἱερότητος, δι οὐ ὑπέβαλλε µελέττν

αὐτΏς ὑπό τόν τίτλον "Ἡ πίστις ual Kh προσευχή τοῦ λαοῦ τοῦ θεοῦ”,
αἰτουμένπ τήν εὐλογίαν τῆς ΄'Ἱηπλγσίας πρός ἔκνδοσιν αὐτῆς διά τάς
ἀνάγκας τοῦ γριστωνύµου πλγρώματος τῖς ποτ΄ αὐτήν “Ἱερᾶς ᾿Αρχιεπι-
σκοπῦς οὐάτεερών παί Ἰ.εγάλτς Ὡρεταννίας.
Fo μελέτης ταύττς ἐξετασθείσης ὑπό τῆς ἐν τοῖς Πατριαρχείοις
οίκείας Συνοδικῆς ΄ Ἠπιτροπῖς καί εὑρεθείσης παταλλίλου εἰς Sepanel-

αν τῶν πνευματιπῶν ἀναγκών τοῦ τῇᾷ συνέσει τῆς ὑμετέρας “Ἱερότητος

πεπιστευµένου λογικοῦ ποιμνίου, ἰδιαντέρως δέ πριθείστς παί ὡς δο-

πύµου βογθήµατος διά τε τούς ἡμετέρους Κατγχητάς καί διά τούς ἐν.τῶν
ἑτεροδόξων ἐφιεμένους πληροφοργθῖᾶναι ἐν γενικαῖς γραμμαῖς περί τῆς
καθ΄ ἡμᾶς ΄Ορθοδόξου ΄Ἐκηλησίας, ἀσμένως διά τοῦ παρόντος παρέχοµεν,
ἐξ ἀποφάσεως Συνοδικῖς, τήν ἀφ' ἡμῶν εὐλογίαν πρός ἔκδοσιν τύποις
τοῦ ἐκλεκτοῦ τούτου πονήµατος τῆς ποιμαντορικῖς φιλοτιμίας καί πνευ-

patie φερεπονίας τῆς ὑμετέρας ᾿Ἱερότττος, ἐγκαρδίως συγχαίροντες

αὐτᾷ ἐπί τᾷ συγγραφῇ, αὐτοῦ καί τά πράτιστα αἰτούμενοι παρά θεοῦ, οὗ

χάρις παί τό ἄπειρον ἔλεος etn µετ΄ αὐτῆς.

C πο
ο, ε
9
«Cj dyoorly eo Corts ερ 7
 Translation. Protocol No. 6

DEMETRIOS BY THE GRACE OF GOD ARCHBISHOP

OF CONSTANTINOPLE
NEW ROME AND ECUMENICAL PATRIARCH
TO THE MOST:REVEREND ARCHBISHOP OF THYATEIRA
AND GREAT BRITAIN AND EXARCH OF WESTERN
EUROPE BELOVED BROTHER IN THE HOLY SPIRIT AND
CO-LITURGIST LORD ATHENAGORAS' GRACE BE TO
YOUR EMINENCE AND PEACE FROM GOD
We have received in due time and read joyfully at
the Meeting of our Holy and Sacred Synod the letter dated
February 6th of last year of Your Beloved Eminence by
which you submitted to us a Study under the Title
“The Faith and Prayer of the People of God’’ seeking the
Blessing of the Church for its publication to serve the needs
of the Christian flock of the Archdiocese of Sots
and Great Britain;-under your care
This Study has-been examined by the Simodical
Committee of the Patriarchate and has been found appropriate
for the care of the spiritual needs of the rational flock
which is entrusted to the care of Your Eminence. In addition
it has been considered as a fit aid even for our own
Catechists and for the benefit of the non-Orthodox who
desire to receive general information concerning our
Orthodox Church.
Gladly therefore according to the Decision of the
Synod We extend our Blessing for the publication of this
excellent work, the product of your pastoral zeal and
the spiritual endurance of Your Eminence, and congratulate
you whole-heartedly on its production and seeking
from God whatever is best Whose Grace and Infinite Mercy
be with you and remain
DEMETRIOS OF CONSTANTINOPLE
Beloved Brother in Christ
January 10, 1975.
 First Published 1975

© His Eminence Athenagoras Kokkinakis

Respectfully Dedicated
To the First Angel of the Renewed Church of Thyateira
Metropolitan Germanos of Blessed Memory
(1922 - 1951)

“Hold fast what you have” Apocalypse 2, 25

PRINTED IN GREAT BRITAIN

BY THE FAITH PRESS LTD.
LEIGHTON BUZZARD LU7 7NQ
SBN 7164 0375 7
 CONTENTS

Page
Introductory Note 11

FIRST PART

Preface 14
Advice to the Reader of ne ιερά 19
The Faith of the People of God 21
Analysis of the Twelve Articles of the Creed
a) Faith in God 21
b) The God of Christian People 20
c) God the Creator. 24
d) God and our Logic 27
2) The Logos of God 32
3) Christ the God-Man 33
4) Christ and the Cross 38
5) Christ in victory 40
6) Christ in glory 42
7) Christ returns
8) The Holy Spirit 45
9) The Church. 48
a) The One Church | 48
b) The Holy Church 49
c) The Catholic Church . 49
d) The Apostolic Church 50
7
 10) The Holy Mysteries
a) Baptism
b) Chrismation :
c) The Holy Eucharist
d) Confession
e) Unction
f) Matrimony
g) Priesthood
11) The resurrection of Man
12) Life Eternal

SECOND PART
The One Church and the Churches 59
The Roman Catholic Christians 63
The Anglican Christians ‘ 70
The Copto-Armenian and Ethiopian Chiistiaex 73
The Lutheran and other Protestant Christians 74
The Ecumenical Co-operation of the Christian
People : 77
p
QO
"MMO
Epilogue wy

THIRD PART
The Prayer of the People of God .
ye The Lord’s Prayer
1) The Father of us aie. ο
2) The Heavens :
3) The Name of God :
4) The Kingdom of God
8
 The Wil
of God 3 ἕ :
91
7) Ourdehts - 4 ; SPOT 9 %
§} Temptations . : : 3 . 95
. Fhe Probie of Evil Ξ “ 3 ‘ ο
10) The Doxology of the World : 100

FOURTH PART

Interpretationof the Worship of the People of Gad. LOL

ο ο...
Eucharist Loe
Conision oftheHisoricalTexiony concerning
the Holy Eucharist - : ο 106
a a 108
PP
Pen The Sacrifices of the Cross and the Sacrifice of the
Litrey . κ i - ‘ . 2 . 160

FIFTH PART

The Private Prayer of the People of God - :

i Family Prayer and Fasting - zs ~ . a

SIXTH PART

The Law winch governs the People of God - t E

 SEVENTH PART

Religion and Religions 136

Observations 147

Notes 148

10
 INTRODUCTION

This Booklet was primarily prepared for young people

and for those who teach the Christian Orthodox Faith in
Church and Schools of the Archdiocese of Thyateira and
Great Britain.
However, the Author knows quite well that besides young
people there are also adults and parents who need to refresh
their knowledge about their Christian Faith and to study anew
what their priests and parents have taught them when they
were young. It is hoped that they too will receive help to
answer their children’s questions in reference to Christian
Orthodox teachings and religious practices.
‘Today all things and topics are presented in a simplified
way. Christian instruction must be on a par with this world-
wide demand and be at the same time in conformity with the
method of Christ, Who with stories and simple non-technical
words delivered to the people the saving truths of His Teach-
ings.
Moreover, we must not ignore the signs of our time.
Today Christian people live in a new era, the era of unity
and friendship and reconciliation, the era of cooperation for
unity. Christians are tired of antagonism, schisms and quarrels.
People now more clearly see than ever before that disunity is
a scandal and a big obstacle to the progress of the work to
make Christ and His Gospel and His Church more respectable
and real and practical.
People know that ecumenical cooperation has cultivated
a new fellowship among Christians. People know that con-
versations and the well-known theological dialogue has
narrowed the gap which separates the Christian Churches.
11
 Christian people now visit churches and pray with other
Christians of various traditions with whom they were forbidden
in the past to associate, for they were called heretics, damned
schismatics and anti-Christians.
On account of this new understanding which prevails today
among Christians, Orthodox Instruction cannot and must
no longer be polemical and antagonistic. It cannot suggest
avoidance of fellowship with other Christians. Isolation is not
any more possible and acceptable and spiritually profitable.
Orthodox Christians, Roman Catholics, Anglicans and
Armenians, Copts, Ethiopians, Lutherans and Methodists, etc.,
are Christians, baptised in the Name of the Father, and of
the Son, and of the Holy Spirit. As such all feel that it is not
to their spiritual advantage to isolate and shut themselves
within the walls of their respective Churches. Walls do not.
any more keep Christian people apart. The Church has
doors but no walls. The Holy Spirit inspired the Christian
People to seek and find exits and to go out to meet other
Christians and become friends, and pray and work together
for the great cause of Christian Unity. The Holy Spirit guides
the faithful to walk together towards the mystery of God and
see that this mystery cannot be limited bylocal, geographical,
traditional or conceptual boundaries.
Boundaries can be found only in our differences but the
Holy Spirit is ever at work and guides the people to find
solutions, and one day they will find the way. to resolve their
differences. Today the emphasis is not on what Christians
disagree about but just the reverse. They stress the points
about which they agree. It is evident that these points are
stronger than those on which they differ.
Both points will be presented in this simple book because
the desire of the writer is to give a rather clear and complete
picture of the Orthodox Faith, life and worship.
In the hope that these instructions will help parents,
12
teachers and priests and young people and all interested in
learning and teaching the Christian Orthodox Faith and wor-
ship this new simple Orthodox Confession is prepared and is
given out with paternal love and affection in Christ.
More than fifty years have elapsed (1922-1972) since the
founding of the Greek Archdiocese of Thyateira and Great
Britain. For this reason this book bears the title THE
THYATEIRA CONFESSION and is respectfully dedicated
to the First Angel of the renewed Church of Thyateira, Metro-
politan Germanos of Blessed Memory, Dean of the Theo-
logical School of MHalki in Constantinople, a pioneer
ecumenical worker of the Orthodox Church.
Thanks are offered to the Secretaries of the Archdiocese,
The Very Reverend Protopresbyter Cyril Browne, to Reverend
Deacon G. Leon and Mr. Nicholas Poulios; to The Very
Reverend Archimandrite Kallistos T. Ware, Priest in charge
of the Greek Orthodox Community of the Holy Trinity and
of the Annunciation in Oxford, and to The Reverend John
Beckwith for their valuable suggestions.
The author’s gratitude is hereby expressed to Mr. John
Diamantis Pateras of London for his encouragement and
willingness to help financially for the preparation, the typing
and the printing of this book in Greek and English.
κ Α.Α.
Thyateira House,
September 14th 1974
The Feast of the Holy Cross.

13
 First Part
PREFACE

In the beginning of the Christian Era there was no official

or universally used form of Confession or Declaration of what
the Christian people believed to be the faith of their religion. It
seems that the Christian people used special pass-words and
phrases in order to recognise each other as fellow-Christians.
Thus they respectfully and carefully pronounced some words,
such as, “Lord”, “Jesus”, “Son of God”, “Ichthys” (Fish),
“Believe in the Lord Jesus”, “Alpha and Omega”, “Father
Son.and Holy Spirit”, etc. Later on, to these words and phrases
were added other and longer clauses declaratory of the Faith
which the candidate for Baptism was to make before Baptism.
About the end of the First and the beginning of the Second
Century we find several forms of Short Declarations or Con-
fessions in reference to the Christian Faith. The following are
examples of these Declarations:

I believe in the Father, the Master of the world.

I believe in Jesus Christ our Saviour.
I believe in the Holy Spirit, the Paraclete.
I believe in the Holy Church.
I believe in the Resurrection of the flesh.
Another form of the Christian Declaration was the follow-
ing:
I believe in God the Father Almighty.
I believe in His Only-Begotten Son our Lord Jesus Christ.
14 |
 I believe in the Holy Spirit.
I believe in the Resurrection of the Flesh.
I believe in the Holy Catholic Church.
(Epistle of the Apostles ‘and Papyrus of
Den-Balizeh A.D. 100-170) (1)

As we see, new elements were added to the initial words

and phrases which Christian people used in order to be
recognised as such by fellow-Christians and as a Preface to
the Baptismal Service. These additions included faith in the
Holy Trinity, in the Resurrection of the Body, in the Holy
Catholic Church, and in the Forgiveness of Sins.
This Declaration or Confession of Faith was called the
Symbol of Faith or the Creed.
So we have (a) the Creed of the Apostles, a baptismal
confession of faith, which is still in use in the Roman
Catholic Church and in the Anglican Church at various
services.

(b) We also have the Creed of Nicaea-Constantinople

A.D. 325-381. This Creed which has incorporated most of the
past Confessions of Faith used in Baptismal ceremonies is
confessed by Orthodox people at every Eucharistic Service and
in other services. It was and still is the official declaration of
Faith of the people of God. The Faith which the Creed pro-
claims is that which from the beginning the Christian people
have believed. The same Faith was proclaimed by the First
Ecumenical Council of the Church, held in Nicaea A.D. 325
with 318 Bishops present. The cause of the Council and the
need for an official Declaration of the Faith had been the
wrong ideas of Arius, a priest of Alexandria who thought
that—
(a) Jesus Christ as the Son of God was younger than His
15
 Father; and (b) that the Son of God is a creature coming into
being at a particular moment of time.
The mistake of Arius was based on the assumption that
natural human standards could be applied to the Mystery of
Christ. Arius knew quite rightly that every son is younger
than his father so he thought that this natural relationship
should be considered and applied in the case of Christ with
His Father because he understood Him simply as Son and not
as the Son and Logos of God. When one separates the Son
from the Logos or from the Word then one transfers into
the existence of God temporary human qualities. When, how-
ever, one perceives the Son as being identical with the Logos
then one may readily grasp that God could not be at any
moment deprived of His Logos, that is, of His power to reveal
the wisdom of His creative Love.
With this in mind the Holy Fathers never understood God
as being Alogos, that is, without His Word. And since the
Logos is born of God He is also revealed and called the Son
of God in order to express by human notions, the deep and
intimate relationship of the two hypostases, or of the Two
Persons, that is, of God the Father and of God the Logos,
the Only-Begotten Son of the Unbegotten Father.
Arius approached this Mystery simply on an intellectual
level and thought that he could explain the Mystery of
God by human equations. For this reason he fell into a terrible
heresy which disturbed the life of the people and the peace
of the Church for a long time. To restore peace and to check
the spreading of this heresy Alexander, the Patriarch of
Alexandria reported the danger to all the Bishops of the
Catholic Church and to the Emperor, Constantine the Great.
After consultation with the leaders of the Church the Emperor
invited all the Bishops to Nicaea where the First Ecumenical
Council of the Catholic Church took place.
The outcome of this Council was the publication of a state-
16
ment of the Faith of the Church which is comprised in the
first Eight Articles of the Creed of Faith, known as the “Creed
of Nicaea”.
Later on a new heresy disturbed the Christian people
relative to the person of the Holy Spirit. There were people
who thought that the Holy Spirit was neither God nor a
Person but only an expression of the spiritual existence of
God. The Church was again compelled to call a Council which
was held in Constantinople in A.D. 381 which is known as
the Second Ecumenical Council. The Bishops discussed the
Faith of the Church regarding the Holy Spirit, and they taught
that the Holy Spirit is the Third Person of the Holy Trinity,
Eternal God, of the Same Nature and Existence as that of
the Father and of the Son.
With this official Declaration the Faith of the Church was
again preserved intact and Five new Articles were added to
the Creed of Nicaea commencing with a Confession of Faith
in the Holy Spirit and concluding with the expectation of the
Resurrection and immortality of man.
The Roman Catholic and Anglican Christians and others
recite this Creed of Nicaea-Constantinople in their Eucharistic
Services. They do so, however, with a new addition regarding
the Double Procession of the Holy Spirit. This means that the
Third Person of the Holy Trinity proceeds from the Father
and from the Son. These four words are an addition to the
original Creed which is not justified by the teaching of the
New Testament. Fortunately, however, today after lengthy
discussions, this difficulty is clarified by an interpretation
which solves the problem and is acceptable to the Orthodox
because it indicates that the Holy Spirit proceeds initially and
eternally from the Father and afterwards is sent by the Son.
We must add here that the Ecumenical Councils have for-
bidden any addition or subtraction of words in connection
with the Creed.
17
 (c) We have also a Creed, thought to be composed by St.
Athanasius which is related to the Creed of Nicaea-
Constantinople. This Creed since the 17th century is included
in The Prayer Book “Horologion” without the Filioque clause.
Orthodox Christians know the Creed by heart from child-
hood. But it is certainly necessary that they should know its
meaning and what doctrines its Twelve Articles proclaim so
that when they pray and when they recite the Creed they may
have an understanding of the teachings of their Church.
It is also necessary for Orthodox people to be in a position
to explain to friends, Orthodox and non-Orthodox
Christians, what their Faith is. Thus, all together they will
find the relation which exists between the Christian Churches.
They will see that the Faith that Christ had revealed, the
Apostles had taught, the Saints had practised and the Ortho-
dox Church has proclaimed from the beginning till now is the
Faith which saves the world, The Faith of the One Holy,
Catholic and Apostolic Church.
I anv publishing this essay in book form with the hope
that useful information is hereby offered to all and especially
to the Orthodox Christian people and to the Sunday School
teachers of The Archdiocese of Thyateira and Great Britain
and to those who need instruction for the renewal of their
Faith. The book also includes some other themes explaining
the meaning of Orthodox Christian worship and practices.
May the Holy Spirit guide the Readers of this Book and
replenish in their hearts and minds what is wanting in this
simple interpretation of the Christian Faith and worship.

18
 ADVICE TO THE READER OF THE CREED

It is first of all necessary to prepare oneself thoroughly

before attempting to say or recite the Creed properly and feel
its spiritual authority.
It is suggested that:
a. You bow the head as a sign of reverence to God to
Whom Faith is to be confessed by reciting the Creed,
b. You collect your mind as much as you can and keep it
within your own being.
c. You make the Sign of the Cross, in the way customary
to you, as a silent and symbolic declaration that you are a
Christian.
Orthodox Christians make the Sign of the Cross in the
following fashion:
A. They unite the first three fingers of their right hand as
a symbol of the Unity of the One God in Three Persons:
Father, Son and Holy Spirit.
Then they touch their forehead and say
IN THE NAME OF THE FATHER
B. They lower their united three fingers and touch their
heart with the meaning that the Son of God came down
to us.
They say: AND OF THE SON
C. They raise up their three fingers and touch their right
shoulder with the meaning that the Son is Ascended and
is glorified at the right hand of God and has sent the Holy
Spirit to the world.
They say: AND OF THE HOLY SPIRIT
D. They touch with the united three fingers their left shoulder
to complete upon their body the Sign of the Cross, the
Sign of Salvation which they pray Christ will grant to
men, and say— AMEN.
ο
 Being thus prepared Christians say slowly the Creed as
follows :—

THE CREED OF THE FAITH

. I believe in One God the Father Almighty, maker of

heaven and earth, and of all things visible and invisible.
And in One Lord Jesus Christ, the Only-begotten Son of
God, Begotten of the Father before all words, God of
God, Light of light, Very God of Very God, Begotten, not
made, Being of one substance with the Father, by whom
all things were made.
Who for us men, and for our salvation, came down from
heaven, and was incarnate by the Holy Ghost and of the
Virgin Mary, and was made man.
And was. crucified also for us under Pontius Pilate, He
suffered and was buried.
And the third day He rose again according to the Scrip-
tures.
And ascended into Heaven, and sitteth on the right-hand
of the Father.
And He shall come again with glory to judge both the
quick and the dead; whose kingdom shall have no end.
And in the Holy Ghost, the Lord the giver of life; Who
proceedeth from the Father: Who with the Father and
the Son together is worshipped and glorified, Who spake
by the Prophets.
And in One Holy Catholic and Apostolic Church.
10. IL acknowledge one Baptism for the remission of sins.
1. And I look for the resurrection of the dead.
12: And the life of the world to come. - Amen.
20
 THE FAITH OF THE PEOPLE OF GOD

. The Creed is a short exposition of the Faith which the

Orthodox Church believes and proclaims. It is the same faith
other Churches proclaim and teach, such as, the Roman
Catholic, the Anglican, the Coptic, the Ethiopian, the
Armenian, the Old-Catholic, the Lutheran, etc. The Fathers
of the First Ecumenical Council (A.D.) 325 composed and
published the first Seven Articles of the Creed. A few years
later the Fathers of the Second Ecumenical Council held in
Constantinople (A.D. 381) composed and added the Five
remaining Articles of the Creed revising and expanding earlier
parts of it. This Creed in a historical setting. is known as the
Creed of Nicaea-Constantinople and is made up of Twelve
Articles. A simple and short interpretation of these Articles
follows for the information and the renewal of Christian
people’s faith.

FAITH IN GOD
_ Article 1. I believe in One God the Father Almighty,
maker of heaven and earth, And of all things
visible and invisible.
The First Article of the Creed proclaims Faith in the One
and Only God, the Father, the Almighty, the Creator of the
world, of the heaven and of the earth; and all the things we
see.and all those we do not see.
People who do not believe in God seem cut-off both from
other people and from the world. In their reflection they are
so to say in a vacuum and in their living experience they move
in a state of moral confusion. They are empty and isolated
people. The link which unites people is the belief that they
21
have a common origin in a common Creator and Father.
This belief is the foundation of the brotherhood of man and
the Fatherhood of God. These two meanings and great endow-
ments the atheists deny to themselves and thus remain sus-
pended, empty and isolated.
Faith in God is a necessity for man and has been recognised
as such by people of all ages. Educated and uncivilised people,
scientists and illiterates believe in God because they cannot
avoid believing. If they do not believe they lose themselves in
a chaos, in a terrible loneliness, in a purposeless and lost
existence. If there was no God then man would be able to
succeed in uprooting from his depths, from his inner being
the inclination to believe in God. The fact, however, is that
neither knowledge nor science nor technology nor persecution
nor immorality nor indifference nor every power available,
can fully obliterate from the depths of man the idea and the
feeling of God’s existence. This indicates that God really
exist8 and rules the world. This is the inexhaustible outpouring
of faith which unites people and God, the Creator of the
world.
The purpose of confessing the faith which the Creed pro-
claims is not to acknowledge merely the existence of God. It
is rather to confess faith in one God. There is a significant
difference between professing belief in God and confessing
faith in One God. To believe in God is a theoretical assent
while belief in One God is to affirm a personal relation with
God Who jis not a vague point of existence but a Personal
Existence. When, therefore, I confess faith in One God, I
declare that there is a relationship, a commitment and
obedience on my part to God Who exists not as a vague and
theoretical idea but as a Person Who cares and loves and
guides and protects. God is a Person in Whom I believe, in
Whom I trust and I place my whole existence into His hands.

22
 THE GOD OF THE CHRISTIAN PEOPLE

What follows is a short exposition of the Christian faith in

God. According to the teachings of Christ, God is One. His
Oneness however is distinguished. There are Three Persons in
the Oneness of God Whom Christ came to reveal to us and
to all: the Person of the Father, the Person of the Son and
the Person of the Holy Spirit. Each Person is an hypostasis
which means an existence with distinguished character. The
hypostasis of the Father is distinguished by the characteristic
of being Unbegotten. The hypostasis of the Son is
distinguished from the Father as being Begotten of the Father
eternally which means before all time. The hypostasis of the
Holy Spirit is distinguished from that of the Father and the
Son as Proceeding from the Father eternally.
This distinction and personal characteristics of the Three
Persons of the Holy Trinity are witnessed in the teachings of
Christ. These characteristics make up the nature and the
wholeness of the Divine Essence of the One God Whom we
believe and Whom we love and by Whom we are loved, made
and saved. The Triune Oneness of God is the Mystery of the
Christian Religion and the Basic Christian Teaching about
God.
Many saints and theologians have tried to explain
this Mystery. No one has succeeded in finding a full
rational clarification of its depth. This inability of human
effort to find a solution shows that the Mystery of the Holy
Trinity is beyond the grasp of logic, beyond the powers of
reasoning and beyond the range of our imagination.
St. Gregory of Nyssa in the East, St. Augustine in the West
and others examining this Mystery of the Oneness and the
Trinity of God Whom Christ had revealed and Whom the
Christian people believe as the Creator of the world, have
produced many philosophical and theoretical arguments in
23
their effort to help believing people to approach to a
certain extent this Mystery. Many of these arguments though
admirable can be taken only as an incomplete answer to
rational enquiry and curiosity of man. For example, I am, I
think, I feel. These three distinct functions of human
nature compose the oneness of the human personality. Though
they are different they cannot be separated and operate by
themselves. This analogy, important as it is, is used as a
paradigm picturing the Mystery of the One and Triune God
Who is everlastingly in existence and Who created the world
and who was the cause of our salvation. He is Three Persons,
the Father, the Son and the Holy Spirit, the Three hypostases,
Who are everlastingly united, everlastingly interrelated and
everlastingly distinguished.
Our Orthodox theologians in introducing their lectures on
the Holy Trinity often recommend to the students fasting and
prayer as a preparation for hearing the interpretation of the
Mystery. This is indeed a very wise approach to the Mystery
of Mysteries by those who plan to dedicate their lives in
preaching the Gospel of Christ and helping people to live
according to His Commandments. This is the God, in whom
the Christian people believe. This is the God that Christ
revealed. This is the God Who loves and saves the world.

GOD THE CREATOR

The world belongs to God. All things we see were not made
by themselves for all things that are man-made have not been
created by themselves. There are two creators: God and man.
God created the world and everything out of nothing. Man
creates many things out of something that already exists. Man
inherited his Creator’s ability as being made in God’s image.
24
Man possesses according to a certain measure something of
God’s wisdom, of God’s power, of God’s authority. Being
made in God’s image he was given authority to dominate the
world. It is on this account that he has the power to invent
and create many things for his life’s protection, for his life’s
healing, for the satisfaction of his body and soul.
God is the Maker of all things which we see and of all the
things that we cannot see. Man through the ages has seen
many things. But only recently has he entered space where he
saw things he did not see before, such as, the beauty and
colour within which our earth swims. He saw the immense
extension of the created order within which all are moving. He
saw the roundness of the earth which formerly he knew only
logically and mathematically but not actually. Now man knows
all this because he has seen and proved them to be charac-
teristics of creation.
God made all things, the earth and the stars that we see and
all the planets and galaxies that we cannot see. The angels
and our souls were also made by God. They are invisible and
cannot be seen by us.
The soul is a spiritual being which co-exists with the body.
Death cuts man in two and separates soul and body. The
body goes to the earth or to the elements of it while the soul
awaits the renewal of man’s life which is to happen one day.
The angels are creatures of God. They are free spirits serv-
ing the Divine Will and purpose which is known and unknown
to us. In the Holy Bible the angels are described as acquiring
human form, human voice and brightness. They are
distinguished into Nine Choirs and into Guardian Angels
assigned to protect people. The freedom that the angels
possess was wrongly exercised by the opposition to Divine
Will. This mistake had become an example for man’s opposi-
tion to God’s Will. On account of this attitude some angels
fell and lost the light and acquired darkness; they became
25
enemies to God and enemies to man. These dark angels are
known to us from the Bible references as devils and demons.
Christ calls the Devil “Liar” and “Man-Killer”.
Those persons who believe in God have a strong foundation
for their life, for their happiness and their destiny which
demands the respect and the trust of other people. The
belief that man is connected with the Father and the Maker
of heaven and of earth makes a great distinction of man.
Through God man is linked with other people, the children
of God, who as such are his own brothers. It is therefore on
account of the Fatherhood of God that man understands the
brotherhood of man, and his superior nature in comparison
with all other living creatures.
There are today as there were in the past people who think
that all the things which we see have come into being them-
selves by chance. This idea is an age-old concept which has
been debated for a long time and has been rejected by the
best minds in the world, such as, Socrates, Plato, Aristotle,
Einstein and Jeans, and by many others both of yesterday and
today.~
In every period we find that there are people who think that
there is no Creator-God of the things that are seen. But all
these wrong ideas are disproved by those who in their inner-
most being feel the existence of God the Creator and discern
God’s providence, love and wisdom in all the beauty and the
motion and the development and the variety of the things that
we see and cannot completely understand. For example, we
see light but nobody has ever said convincingly what light is
and what is its nature. What we know about light is that it
is an indispensable need in the preservation of life and in the
development of all living things. The nature of light
is a mystery for the people of today as it was of yesterday.
The view that the whole structure of the world was made
by chance seems to be supported by some contemporary
26
scientists who are called geneticists. They point out that at
random the embryo was fertilised and that at random too the
fusion of the various characteristics of living beings came
about. Also it is supposed that behaviour patterns of people
depend upon “randomness” of protons and neutrons in an
atom.
But thinking of this kind is neither new nor true. The
Ancient Greeks and Romans worshipped randomness in
mythical Fate and Chance and were afraid of both, which was
a kind of determinism, wrong and unacceptable.

GOD AND OUR LOGIC

Determinism is unacceptable not only to Christians but to

all people. If Fate and Chance determine our life and destiny
then we are not free beings. And if we are not free our
existence is without significance and then our mental power
or our rationality is just nothing since our actions and
decisions are not expressions of our free mind and will as
being predetermined movements of their physical structure or
happenings for which they are not responsible.
Often we hear “Love God with all your soul and heart,
with all your mind and love your neighbour as yourself”.
In the second part of this famous Commandment, we see
that love is primarily directed not to things and objects but
to persons, to people. In the first part of this Commandment,
we are told to love God which means that God is not supposed
to be a thing but a person. Therefore when we say “Love
God” we must bear in mind that in God we do not love an
object but we love a Person who exists.
But how can we prove that God really exists?
Our mind is indeed powerful, but its strength stands weak
27
attempting to grasp and discover ways and methods to
prove the existence of God. There are indications which
though they cannot satisfy completely our logic nevertheless
they offer guidance in approaching the question of the Mystery
of God’s existence.
The first source in which we may find indications of the
existence of God is the world itself. It was Aristotle who
among the first had investigated the world in an effort to
answer for himself and for others the great question of the
existence of God. Examining the world the philosopher
formulated the well known “cosmological” proof, from the
evidence the earth and the whole cosmos offer for the existence
of God.
1. The Cosmological argument.
The world must be the product either of a creator or it came
by chance out of nothing. Chance, however, cannot explain
the link between cause and effect, the fact of causation, which
seems to hold the whole structure of the world. Science is
based upon the same foundation, that is, upon cause and
effect. Then where can one find its cause? In seeking this
cause Aristotle thought that it was God or something which
is the “First Mover” and which remains the only “Self-Moved”
Being. This is the first evidence or proof for the existence of
God.
2. The Argument from Design.
There is also the second which results from investigation
of ‘world design’. The microscope proves to us that a snow-
flake is a symmetrical structure. Some people say that its
symmetry is the product of chance. But how does it happen
that all snow-flakes are symmetrical structures? And the
honeycomb that the bees manufacture in their hives with such
an artistic persistence is made by chance? And by chance the
bees know what time they must visit the flowers to take from
28
them their nectar? And the notion that it is a characteristic
of life on our globe—did it start also by chance? Chance
then is a rescue of our tired and indifferent minds, since our
logic cannot explain the miracle of design which is evident in
the structure of the world, instead of trying with all its powers
and potential strength to approach the matter it has rested
upon chance, which is the easiest way to explain that which
neither chance nor any other forms of device can explain.

3. The Argument from Man’s nature.

The third evidence for the existence of God can be found
in what we call human nature, ourselves. People are not
just things—they are persons with self-knowledge, self-
consciousness and self-understanding. They possess what we
call personality. Is thought a product of chance? If it is how
is it possible for the impersonal structure of the world to
produce by chance that superb being which on account of its
personality is above the whole structure of the world? The
Greek Philosophers used to say that like is known by like, and
like begets like. Is there anything in the whole structure of
the world equal to our own personality? Is not this personality
the highest form in the world’s existence? Since the
impersonal world is not like our personal being then it is
proper to seek the cause of our personality in a personal
creator, God Himself.

4. The Moral Argument.

There is another evidence of the existence of God which
we may discern in the depth of our being, that is, in our own
conscience. It was Socrates, the Athenian Philosopher, who
first thought about moral values as guiding us to God. The
well-known moral values such as, truth, goodness, righteous-
ness, freedom, justice, love, beauty, etc., are of perennial
authority. We cannot disregard them without putting ourselves
29
against ourselves. Often we chase them out of our lives but
sooner or later they return. The Sophists in the days of
Socrates (470 B.C.) maintained that whatever is advantageous
to the individual is right and true and that whatever is not
profitable bears no meaning, and is not right or true for the
individual. They thought also that what someone may consider
today as right and true, perhaps tomorrow the same would
appear to be wrong and false because it would not be to one’s
profit and advantage. Socrates fought against this wrong moral
evaluation. He told the people of Athens and of all time that
justice and truth and piety and beauty and love and righteous-
ness spring up from the depths of our existence being
implanted by God Whose voice is felt within our conscience,
“The demonion” which is the presence of God within us.
Regarding our conscience we must say that it is often con-
fused and influenced by what is generally considered as right
and wrong. For example, slavery was taken for generations to
be permissible. Even Aristotle thought that people are born
to be free or to be slaves. The time came when the
Gospel -of Christ little by little succeeded to clean our con-
science and re-settle the authority of moral values in our life.
The abolition of slavery shows how moral absolutes work in
our life and how their authority is respected by all regardless
of their spiritual, social and educational deficiencies. The
authority of these absolute values stands as strong evidence
of Him Whose Image and Likeness we bear in our own being
and moral judgments. At the same time the ruling strength in
us of this moral absolute authority of values provokes the
atheists to answer the question: how in a purposeless and
godless world,.a world without creator, with no intelligence
behind and within it, the presence of moral values can be
explained? How does it happen that they impress our judg-
ment? There is no other answer except that something which
is the Creator of all and the source of moral order has im-
30
planted in us these values and the qualification to distinguish
right from wrong.

5. The Argument from History.

The fifth evidence for the existence of God is offered from
the history of religion. Plutarch, the well-known author—a
contemporary of Christ—had written that one may in his
travels find cities and towns without gyms, without theatres,
without castles, without schools and without the usage of
money. But a city or town without religious temples or
religious symbols no one would ever find. This evidence from
the religious experience of humanity offers a very strong
evidence of the inherent religious inclination of people. This
means that by nature we seek our Maker and we want to
know Him and to be near Him. In our estrangement from God
we have lost Him but the inherent relation and the seal of
His Image and Likeness in us is a leading force in seeking
Him.
The fact that we have replaced Him with false substitutes
shows that there is in us a natural and inherent force which
makes us seek God and be religious. Even the contemporary
idolatry in China with Mao and in Russia with Lenin prove
what has been stated. God has been exiled from these
countries but when people address the statue of Lenin and
confess their obedience to his commandments and raise their
hand in silent salute they do nothing but worship a false
substitute for the exiled true God.
Let then the atheist answer the question: How has this
instinctive, this inherent natural religious inclination arisen in a
world without an intelligence behind and within it? How does
it happen that this religious instinct cannot be destroyed
regardless of strong propaganda against religious practices,
regardless of all kinds of persecutions and punishments that
the authorities inflict upon believers?
31
 The presentation of the above five sources of evidence of
the existence of God cannot answer completely and fully the
question of God’s existence. But they stand as a classic
example of our mental workings in the effort to answer to
ourselves and others regarding this important theme of God.
God is a Person, and persons need not to be proven. Persons
are to be met. In this case we may experience the existence
of God in a unique proof and in a unique Person. Examine
the Person of Christ. In Him you will meet God. In Him you
will find the only real integral Person. In Him you will see the
Father and you will understand what is love and truth. He is
the Way, the Way to God and to Truth. His historical
existence, His Teachings, His Way of Life, His Sacrifice, His
Power, His resurrection and His continuous living in us during
the past twenty centuries offer to us the only unmistakeable
and unshakeable proof of the existence of God.
With this in mind let the Reader approach and study the
Second Article of the Creed.

THE LOGOS OF GOD

Article 2: And in One Lord Jesus Christ, the Only-
Begotten Son of God, Begotten of His Father
before all worlds, Light of Light, True God of
True God, Begotten, not made, Being of one
substance with the Father, By Whom all things
were made.
The Second Article of the Creed speaks to us about Jesus
Christ. We Christians believe that Jesus is the Son of the living
God, that He is True God born from True God before time,
before space, before the existence of the universe. He is the
Logos of God Who was always with God because it would
32
be absurd to think that there was a time during which God
was without Logos, without His Word (or Alogos) (2). On
this premise the Son exists eternally with the Father. He is
not confined within the limits of time and space as the whole
creation is bound. He is of one substance with the Father. This
means that the true divinity of the Son is equal with the true
divinity of the Father. The Son is from God timeless, immortal
and invisible as the Father. The Son is the Light which comes
out of the Light. He was not created by God but born of God.
He is truly God as the Father and Creator. As the Father is
the Creator of all so the Son is the Creator of all. He is the
Light of all and the Saviour of all. He is present everywhere
as God through Whom all things were made.
There were people, like Arius, a priest of Alexandria, who
thought that the Son was not God but made by God. For this
reason as we have seen above the Fathers of the First
Ecumenical Council of Nicaea A.D. 325 condemned this
theory and taught us to believe what the Bible reveals, that is
Christ as being with God, as God’s Word and God’s Son,
was not created but born of God before all worlds.

CHRIST THE GOD-MAN

Article 3: Who for us men and for our salvation came
down from heaven and was incarnate by the
Holy Ghost and of the Virgin Mary and was
made Man.
The Third Article of the Creed proclaims the Incarnation
of the Word. The Son of God timeless and infinite came
down from heaven to our earth and became man as we
are, for us and for our salvation. The Word descended or came
33
ο
down to earth does not mean that the earth is below or the
heavens are above because the earth is in heaven and the
heaven is in the earth. We say however that the earth is
“down” and the heaven is “up” because they appear in this
fashion, because this is how we are accustomed to speak of
and to see the earth as being down and the moon and the
stars being up. What therefore the Creed and the Gospel say
about Christ’s coming down means that Christ came to us
and became one of us. It means that He condescended because
of love. It means that He abandoned His perfection and came
to our imperfection to share the misery of our life. He
“emptied Himself” (3) as St. Paul says and became Man. He
took our body from St. Mary the Virgin who by the operation
of the Holy Spirit received into her own body the Son and
Logos of God and gave birth to Him at Christmas and
remained a Virgin for ever. All this because she bore the
Infant Son of God to Whom she gave a human body, like our
body with soul and mind.
For this reason Christ experienced pain, hunger, sorrow,
joy, as we do. In other words he experienced what are known
in Greek as “unslandered or innocent passions”. The only
thing He did not have or experience is sin and the inclination
to sin. He did not hate, He did not lie, He did not steal, He did
not turn an evil eye towards other people. All these we call
passions. These passions Christ could not and did not
experience because He was Perfect in His Humanity as well
as Perfect in His Divinity, and perfection and passion cannot
co-exist.
Since Christ was born as a human like us, then why the
emphasis on His Birth “by the Holy Ghost and by the Virgin
Mary”? Why is Mary’s Virginity stressed both before and
after Christ’s Birth?
As Christians we believe that Christ was the new Man, the
Perfect Man established in perfection. As such He was not
34
born in the usual way but in a new manner for the Birth of
Christ is not the result of conjugal unity. His was a new Birth
beyond the usual physical restrictions. His Birth was not
related to the will of the flesh but to the Divine Will: the new
Man, that is the Christian people as children of God “are born
not of blood nor of the will of the flesh nor of the will of man
but of God”.
Thus, Christ’s Birth from His Virgin Mother indicates the
new Man’s Birth in which the dimension of space and time
is overruled. And as He entered the house where the Apostles
were gathered together, though the doors were shut, in the
same way He came out of the virginal womb of St. Mary
“Leaving shut the doors of her virginal space’. All the events
of Christ’s history must be seen through the spectrum of these
paradoxes and of these mysteries. All these events are inter-
related. The latter interpret the former and the first indicate
what is to come later.
Man is a free creature of God’s love. He emerged from
Divine love free and good because His Maker was free and
good. Man as a good and free being was in communion with
the good and perfect God. Through this free communion with
God man would enjoy life and immortality. This communion
with God would strengthen man to reach perfection
and thus safeguard for ever life and immortality near God.
Man however practised or understood his freedom in a
different way. He thought that he was ready to be recognised
as perfect and as free as God Himself and equal with God (4).
This error or sin stopped the evolution of man towards
perfection and interrupted his communion with God. This
error made him a self-centred being and suddenly he dis-
covered his loneliness. This is the beginning of his mistake.
This is his sin which became the cause of his death. Sin, or
his estrangement from God, the interruption of man’s com-
munion with God, resulted in the interruption of his life and
35
 in the loss of immortality. For this reason man died and with
him the whole creation as being related with man suffered the
same fate. Thus death entered man’s life and man’s domain.
This in few words is the meaning of the “Fall” of Adam and
Eve, known as “Original Sin”.
But God in His eternal love being Love itself did not for-
sake man. God sent to man prophets and wise people to teach
him and to enlighten him, but man killed the prophets.
Almost two thousand years ago God in His love sent to
man, not a prophet, not a wise man, but His own Son our
Lord Jesus Christ, to reconcile man to God, to unite God
with man. Thus Christ, being God, became Man. In this way
in Christ we have the renewal of communion between God and
Man. In the Person of Christ the estranged child of God is
again united with God. Thus communion and life eternal,
peace and friendship are reinstated between man and God. It
is on this account that Christ is our Saviour and the Bene-
factor of humanity.
People have asked: If man had not fallen into sin then
would the Son of God have become Man; that is, if man had
not lost the way towards perfection of God, if he had not
fallen freely to that sin, then would the Son of God have
become Man? The answer is not given by the Church with
an infallible decision of an Ecumenical Council, but it comes
from the study of the Gospel and the writings of theologians.
St. Paul writes that Christ recapitulates everything into
Himself. That means that He recreates their existence with the
perfection which His coming into the world, that is, His
Incarnation, had enacted. The material elements would never
have received such spiritual enrichment if the Word of God
had not entered within the sphere of matter and if He had
not taken a human body. For this reason one may conclude
that the Incarnation of the Son of God does not depend upon
or could not be caused by the sin of man. The enrichment of
36
creation and its stability to perfection could not be checked by
the mistake into which man had fallen.
Furthermore, we may see that St. Paul (5) referred not only
to the material but also to the spiritual recapitulation. The
spiritual beings of God’s creation are recapitulated, included,
incorporated into Christ through His Incarnation. This means
that they are enriched with the characteristic of material
nature which Christ Himself assumed. The enrichment of the
spiritual things cannot be caused by the sin of man because
He Who is the cause of the existence of all “through Whom
all things were made” cannot relate the perfection of His
creation with the sin of man. In other words the purpose of
God is independent of human will and sin.
The Holy Fathers did not occupy themselves with this
question (6) with the exception of St. Maximos the Confessor,
St. Gregory Palamas, and St. Isaac the Syrian. In the writings
of these saints and theologians of the East and also in the
writing of Duns Scotus—a Mediaeval Western Theologian—
one may discover arguments which indicate that the Incarna-
tion of the Son of God is not absolutely connected with the
sin of man and consequently the Incarnation would have taken
place even if man had not fallen. St. Maximos speaks about
three Incarnations of the Logos of the Word of God—the
first in the presence of the Logos in the creatures because in
every creature there is a Logos or Word. The second Incarna-
tion is witnessed in the words of the Holy Scriptures and the
third in the Incarnation of Christmas. Consequently, according
to St. Maximos, the Word is Incarnate independently of man
in creation and later on for the sake of man in the scheme
of salvation. A thorough study of the works of St. Gregory
Palamas may bring into light elements which may enlighten
this deep theological question (theologoumenon). We consider
therefore that it suffices to add the following as a practical
answer to the question:
37
 The Son of God would have become Man even if man had
not fallen, not to save or to reinstate man and the nature
of things to their former state but to stabilise the communion
of man with God, to open up before man the Mystery of
Divine Perfection in the Trinity (7), to guide man to the
infinite love of God and to the Infinite Mystery of God’s life.
The Son would have become Man to elevate man into the
height of Sonship, making him another Christ.
In other words the Son of God would have become Man
to reveal to man the Mystery of the Holy Trinity as the most
perfect pattern of unity in which humanity will always find
its perfect unity, its perfect peace and its perfect progress to-
wards God. This great Mystery could never be witnessed by
man and man could never acquire perfect knowledge of God
if Christ had not become Man. It is on this account that Christ
would be also the guide of man into perfection and the proto-
type of Sonship, and his only Saviour from the danger of
ignorance even if he had not fallen into sin.

κ.

CHRIST AND THE CROSS

Article 4: And was crucified also for us under Pontius
Pilate; He suffered and was buried.
Christ as Perfect God and Perfect Man taught all men love
as a way leading to God. He taught us with His own example
and with His own words the need for prayer and fasting and
for patience. He was however condemned to die upon the
Cross as a common thief and as a common liar. In other words
man did to Christ what he did to those whom God had sent
previously to enlighten’ and to help him. Man killed Christ
upon the Cross and this is the greatest crime ever committed.
This is the most heinous act that our vice could bring about
38
because we did not kill simply a man but the “God-Man”. For
this reason whatever evil act man may ever do after the crime
of Calvary it would be a lesser evil than that of the Crucifixion
of Christ. On this account in the Crucifixion of Christ we have
not simply witnessed the greatest evil ever committed but also
we have witnessed the exhaustion of evil as well, for since
that time evil’s power is losing its intensity and one day will
disappear.
The Crucifixion of Christ on Calvary near Jerusalem took
place when the Roman Pontius Pilate was Governor of Judea.
It was he who condemned Christ and delivered Him to the
Jews for execution. The cause of the condemnation was that
Christ had called Himself the Son of God and King. For this
reason Pilate put upon the Cross the inscription announcing
the cause of the punishment “Jesus Christ King of the Jews”.
The dead Body of the Crucified Christ was buried by His
Disciples Joseph and Nicodemus in a new grave hewn in the
rock within a Garden near Calvary.
All this indicates that Christ was a truly historical Person
and not a mythological figure. He was born at a fixed time
and lived and died in a well-known place during the first fort-
night of April, thirty three years after the first Christmas,
when Pontius Pilate was the Roman Governor of Judea.
As with Christ’s Birth, words and acts, so likewise His death
escapes from what is common and usual. In His death we see
the summit of the Mystery of His coming into the world.
Death for us men is a kind of termination—a full stop to our
actual life. For Christ it is the beginning of a new activity and
not a fatal ending. In this activity we see the wholeness of His
life and find the meaning of His sacrificial offering which was
a consequence of His Mission, of His teachings, and of His
obedience to the Will of His Father.
Thus, in Christ death is not an end but a renewal of
sacrificial ministry by which His humiliation and condemna-
39
 tion are perceived as being transformed, and this is the glory of
the redeemed man who on account of the Sacrifice of Christ
ascends into a higher level and is promoted into the state of
Godmanhood, a state in which God and man are united
inseparably. This state reveals that as a result of the Sacrifice
of Christ God had suffered and had emptied Himself for the
sake of man and man acquired fullness and salvation thereby
(8).
It is for this reason that the Saints have described the death
of Christ as a triumph of love against hatred; as a ransom
for the sins of the world (9); as the return of justice and order
into the realm of creation; as the redemption of man and of
the world from the bondage of guilt and corruption. We see
all this as a kind of contribution in the effort of approaching
the Mystery of Christ, which we perceive in its entirety and
wholeness in Christ’s death upon the Cross. Perhaps one thing
is necessary to stress, and it is that the love of God is limitless
and. that even His humiliation, condemnation and crucifixion
are transformed by God’s love into means of victory and of
glory fer man who returns to God through Jesus Christ.

CHRIST IN VICTORY
Article 5: And the third day He rose again according to
the Scriptures.
The Fifth Article reveals to us that the dead and buried
Christ three days from the moment of His death upon the
Cross had risen according to the Scriptures. That means
according to the testimony of the writings of the Apostles, that
is, the New Testament and the Prophets of the Old Testament.
The Resurrection of Christ is a victory of virtue over vice,
a victory of life over corruption, and a victory of truth and
40
justice over falsehood and injustice. Death by the Resurrection
of Christ has lost its eternal power. The victory of Christ will
enable others to conquer death. All who belong to Christ,
those baptised and sealed with His Cross, are candidate-
conquerors of death. For this reason death, because of the
Resurrection of Christ, remains only a temporary phenomenon
and is no longer an eternal event. We die indeed because we
are a part of the whole creation which had become the domain
of death. The whole creation awaits its reinstatement from
corruption which will take place at the Second Coming of
Christ. Only then will vice be chased from our nature and
from the whole cosmos. Now we still die but our death is not
eternal but only temporary. For this reason Christian people
since the beginning of the Christian era have called the burial
places cemeteries (a Greek word which means sleeping
places). When the time comes we will arise. What happened
to Christ will happen to us, too. In other words we will arise
too with our body and soul. This is what the Bible teaches.
This is what the Apostles proclaimed, and this is what the
Church believes, and upon this faith the hope of the world is
founded.
Many have been the arguments regarding the Resurrection.
This Miracle is still debated by both faithful and unbelieving
people. Unbelievers reject the Resurrection entirely. Some
believers have thought of the Resurrection as a symbol and
not as a fact. They have tried to find in it meaning with
various imaginary suppositions. Others have thought of the
Resurrection as nothing else but the identity of Christ with
His followers, that is, the Christian people, the members of the
new community which was formed after His death. Others
have thought that the Resurrection was the kerygma of the
Gospel—not the rising of Christ from the dead.
All these and many other hypotheses are simply theories.
How could Christian people have been created and preserved
41
for twenty centuries, facing constant persecution if its
members were not strongly convinced that Christ was alive
and that He appeared to many people in different places? And
the Disciples who at the Crucifixion had disappeared and were
in hiding and who later appeared as fearless heralds of the
life of Christ which the Resurrection proved, not as objective
fallacy but as an objective fact, that is, a commonly and widely
known event. And how was the enemy of Christ, Paul, trans-
formed into a friend and an Apostle of Christ if the Resurrec-
tion of our Lord had been only an imaginary invention?
In the Gospels the Resurrection is described in few lines
while its consequences are explained at length. The miracle
is never in need of many words and proofs. The multiform
consequences prove its truth and its certainty. Indeed is there
any stronger or more extensive consequence than the existence
of Christianity, the community of faithful Christians who are
persecuted and ridiculed in many ways and who have made
up. the Church for the past two thousand years? Is there a
greater consequence of the Resurrection than the Church itself
which-is founded upon the rock of the empty tomb of the
Risen and Living Christ? On account of all these, faithful
Christians do not need mathematical and scientific proofs to
argue for the veracity of the Resurrection because they live
the Resurrection and Christ for them is alive, helping them.
They also know, from the preaching of the Gospel, and from
the facts, of a true civilisation which has been the product of
His Gospel and of the power of His Resurrection.

CHRIST IN GLORY
Article 6: And ascended into heaven and sitteth on the
right hand of the Father.
The Sixth Article proclaims the Ascension and the glorifi-
42
cation of Christ. The dead Christ visited first the dead people
of ages past. To these Christ revealed the true nature of God
the Father, God the Son and God the Holy Spirit and offered
forgiveness of sins and friendship with God. To all who
accepted Him as victor over death He offered freedom from
corruption and death and resurrection and immortality. What
had happened then will happen to all of us when Christ will
come for the second time into the world of the living people.
After the visit to the dead Christ arose from His grave
and visited His Apostles in the house where they used to
meet. He greeted His sorrowful friends with the words “Peace
be to you” (10), a greeting which means: May peace, faith
and love grow in you. Present there was the doubting St.
Thomas who touched the Master’s wounded hands and side
and said “I believe that you are my Lord and God”.
Afterwards the Risen Christ visited His Disciples by the
Lake of Galilee while they were fishing and He ate with them
bread and fish (11). He also visited other disciples in the
village of Emmaus, but these disciples could not recognise
their Master; and only at the celebration of the Eucharist when
He offered the Eucharistic Liturgy as at the Last Supper (12)
did they then understand that it was Christ with them alive.
After all these appearances Christ blessed His Disciples on a
hill near Jerusalem which is called Little Galilee. There He
told them to “go all over the world and preach the Gospel
and baptise people in the Name of the Father and of the Son
and of the Holy Spirit’.
Afterwards Christ ascended or went into space and became
invisible (13). This means that Christ went to where He was
before. He went and sat Himself at the right hand of the
Father (14) which means that Christ had entered the former
glory which He occupied as God. Now however He occupied
it not only as God but as God-Man. Thus He perfected and
glorified the Human nature with which He was united. This
43
shows what is the destiny of humanity. Man near God is
perfected and glorified in a greater measure than before his
departure and alienation from God’s friendship and benevo-
lence. Thus in the Ascension of Christ we celebrate the
reinstatement of man nearer God. This is what we call the
theosis or the divinisation of man.

CHRIST RETURNS
Article 7: And He shall come again with glory to judge
both the quick and the dead, Whose Kingdom
shall have no end.
The Seventh Article of the Creed reveals to us that Christ
will return to us. When this Second Coming will take place
nobody knows. What the group known as “Jehova’s
Witnesses” say and proclaim is an unacceptable and mistaken
theory. What is Certain, however, is that He will not come
as He came at Christmas, as a humble and poor baby. He will
come in His Glorified Godmanhood to judge the living and the
dead. His judgment will be based upon our love and on the
extent of our forgiveness of others and our sacrifices for the
benefit of others. The more the people love and help others
and forgive others the more easily they will be able to
approach and reach Christ. The less we love and help, the less
willingly we sacrifice, the more difficult it will be for us to
reach the glory of God and be near those people, that is, the
saints who have loved, who have helped, who have forgiven
willingly and joyfully other people (15).
The nearness or distance of men from God is the measure
and the reason of their virtue and their moral and spiritual
excellence. We will see God from afar or from near according
44
to the measure of our love and moral and spiritual prepara-
tion. This measure for those who will be far away from God
is called punishment or damnation and the measure of being
near God is called justification and paradise. Christ will enfold
all those who will be near God. He said that His followers
will behold His glory and will be near Him. This means being
in His Kingdom. This Kingdom of Christ will last for ever (16).
Here terminate the Seven Articles of the Creed which the
Fathers of the First Ecumenical Council authorised and
issued at Nicaea A.D. 325. A few years later, a new
heresy spread in Constantinople according to which the
Holy Spirit, the Third Person of the Holy Trinity, is not
personal and eternal. In other words, the new theory taught
about the Third Person of the Trinity is what Arius of
Alexandria maintained about the Son of God, the Second
Person of the Holy Trinity. For this reason the Second
Ecumenical Council was convened in Constantinople in A.D.
381, and interpreted the faith of the Church regarding the
Holy Spirit and other points of the faith proclaimed in the
last Five Articles of the Creed. In this way the Creed was
completed and it is forbidden to add or to take away from it
any word or words (17).

THE HOLY SPIRIT

Article 8: And in the Holy Ghost the Lord the Giver of
Life, Who proceedeth from the Father; Who
with the Father and the Son is worshipped and
glorified; Who spake by the Prophets.
The Eighth Article teaches faith in the Holy Spirit, the
Third Person of the Holy Trinity. The Holy Spirit is God the
45
Life-Giver; the Holy Spirit springs up from the Father and
establishes communion with the Son not as a mere Bond of the
Father’s love to the Son and the Son’s love to the Father,
but as a hypostasis of love; as a “hyper’’ Bond of completeness
and fullness of the Triune God “as Joy eternal of the Father
and of the Son”. Christian people worship the Holy Spirit as
the Third Person of the Holy Trinity together with the Father
and the Son (18). The Holy Spirit was sent to and lives in the
Church. Christ promised the Apostles that He would send to
them the Paraclete Who proceeds from the Father and is sent
by the Son. The Paraclete that Christ sent would remain with
the Apostles and the Christian people, that is the Church, to
remind the people of God what Christ had taught and what
is the Will of God and lead the Church into all truth, to
whatever is genuinely true and Christian.
The Holy Spirit is the Paraclete, a name which means
He Who will sustain and comfort the Church to remain
alive and strong and faithful in persecution. It is He Who
spoke through the mouth of the Prophets. It is He
Who “inspired the Apostles to write the Gospels and the
Epistles and deliver orally the teachings of Christ. It is He
Who offers to all various gifts or charismata. It is He Who
cleanses us from sin at Baptism. It is He Who seals us in the
Mystery of Chrismation and endows us with various gifts,
such as, joy, peace, faith, long-suffering, understanding, piety,
knowledge, patience, humility, love, etc. It is He Who rein-
states our Christian life in the forgiveness of our sins in the
Mystery of Repentance and Confession. It is He Who unites
in wedlock the man and woman to become husband and wife,
to continue the creative power of God in child-bearing. It is
He Who ordains Bishops, Priests and Deacons to continue the
Apostolic Mission. It is He Who guides and inspires the
Fathers of the Ecumenical Councils, the representatives of the
Church, to interpret unerringly the Faith of Christ. Without
46
the Holy Spirit we would have no Church, no Christians, no
Priesthood, no Eucharist. For this reason faith in the Holy
Spirit holds the faithful humanity near Christ with the result
of the reinstatement of man near the glory of God.
Many theologians, having in mind that in the Old and New
Testaments there appear the expressions “the Spirit of God”
and “the Spirit of Christ”, misunderstand the meaning and,
it would seem, identify the Third Person of the Triune God
with the notion of the Spirit of God or the Spirit of Christ.
The Spirit of God in the Old Testament generally means
the action and the presence of the Triune God. In the New
Testament the Spirit of Christ means the Mind and the Teach-
ing of Christ. As in human affairs we say the “spirit of the
prophets, the spirit of the speaker, the spirit of the author is
this and not that”, so in the same way in the Holy Scriptures
there is reference to the Spirit of God generally and to the
Spirit of Christ specifically. This is what St. Peter and St. Paul
mean when they write that some have the Spirit of God and
others have not the Spirit of Christ (19).
Christ, however, speaks of the Holy Spirit in a way that is
distinguished from Himself and from His Father. He promised
to send some Other and that when He will come He will teach
them all things. The word “He” is related to a Person and not
to a notion or to a characteristic. This Person Christ has named
as the Paraclete Who proceeds from the Father and is sent
by the Son to the world.
There were in ancient times and there are today some
theologians who consider the Holy Spirit as the mode by
which God enters His creation. The same consider the Son
as another mode by which the hidden God becomes known to
His creation. All these are interpretations which are unaccept-
able and incorrect because they are not in agreement with the
Holy Scripture and the teaching about God revealed by Christ.
The truth about God is evident in the Faith of Christians, the
47
Faith taught by Christ that there is One God in Three Persons,
the Father, the Son and the Holy Spirit. The Holy Spirit dwells
in the Church from the Day of Pentecost until the end when
Christ will come again. This period from Pentecost to the end
is justly called the Age of the Holy Spirit.

THE CHURCH
Article 9: And in One, Holy, Catholic and Apostolic
Church.
The Ninth Article teaches faith to the Church which is
called One, Holy, Catholic and Apostolic. I believe in the
Church indicates first that the Church is not only visible but
invisible as well. Faith is needed not in what is visible but in
what is invisible. We are the visible Church especially when
we pray in the Eucharistic Liturgy. Here there pray with us
also many who are not visible: our dead parents and teachers,
the angels, the saints, sinners and the just, the Apostles, the
Prophets, the All Holy Mother of Christ, Mary Ever-Virgin.
To this invisible part of the Church our faith should be
directed and this faith is connected with the question of the
existence of the soul, the immortality of the soul and the
continuity of life beyond the grave.

(a) The Church is One because He is one Who founded

it, and because He Who is its Head is one and unique. The
Founder and the Head of the Church is Christ our Lord (20).
The Church is divided visibly into many local communities
and between them there may often exist tensions and mis-
48
understandings; But all this does not violate the oneness of
the nature of the Church, because the Church remains One
and Indivisible as Christ is One and Indivisible, God and Man,
in Whose oneness and indivisibility His Body the Church finds
its Oneness and its Indivisibility.

(b) The Church is Holy because its Founder is the Holy

One, the Holiest of the Holy, Christ. The Church is Holy
because all of us, the baptised, those sealed with the Name
of Christ are incorporated into His Body. We are members of
His Body, that is, the Church (21). Therefore the members of
the Holy One are holy, too. On this account we hear when we
pray in the Divine Liturgy of the Church the significant words,
“respect”, “look”, “Attend”. You who are the holy ones
attend the Holy One, Who is embodied in the changed
Elements of Bread and Wine—Ta aghia tois aghiois (Holy
things for Holy People) (22).

(c) The Church is Catholic. This means that the Church

is not merely geographically universal. It rather means that
this Church is formed whole and entire whenever the Divine
Liturgy is offered by the Bishop or his Priest and people of the
parish. Every Diocese within the limits of which the Holy
Eucharist is offered by a Canonical Bishop or Priest is the
Catholic Church of the area. This Church is united by its
Bishop with all the other parishes and churches. Also through
the Bishop this Church is connected with the Apostles in
whom and by whom through the operation of the Holy Spirit,
Christian Priesthood is constituted (23). The Church is called
Catholic because it holds and believes all that Christ had
taught and all His Apostles have transmitted and all that the
Ecumenical Councils have enacted. The Orthodox Church is
the Catholic Church. It is called Orthodox in contrast to
heretical groups who have lost the way and the Faith which
49
D
Christ and His Apostles and their successors, the Ecumenical
Councils, the Saints and the Martyrs, have sanctified (24).

(d) The Church is Apostolic. By Apostolic we mean that

the Church was founded everywhere as a result of the
missionary zeal of the Apostles. After the Resurrection of
Christ His Apostles accepted His command to travel all over
the known world and preach the Gospel and baptise all
peoples in the Name of the Father and of the Son and of the
Holy Spirit (25).
According to this command the Apostles founded churches
and altars and offered the Divine Liturgy and ordained
deacons, priests and bishops for the ministry of the people of
God everywhere. On account of this missionary activity of the
Apostles the Church is rightly called Apostolic. It is proper,
however, that every Christian must understand that both the
clergy and lay people are duty bound to preach the Gospel
of Christ as the Apostles did. This Apostolic Mission is con-
tinued in many ways today and especially in work for the
renewal of the Faith under the guidance and inspiration of
the Holy Spirit.
It is necessary to observe that in the new missionary move-
ments there appear elements that are foreign to the old prac-
tice and meaning of the Apostolic Mission. For example, some
people have thought that Mission means an extension of
influence, enlargement, domination and the imposition of
customs and practices that are foreign to various groups in
the mission field. This means that Apostolic Mission is
separated from service and becomes an invasion moving
within the framework of commerce, of colonialism and even
military occupation. All these are well-known defects which
have harmed the Apostolic Mission in the past and have con-
tributed to the change of Mission into activism and social
movements.
50
 Also one may observe that liberalism and secularism have
contributed to reducing the Christian message into a cultural
and social Gospel. We must understand that the Apostolic
Mission is not a cultural movement. The purpose Christ
intended for His Church was not that it should become a
financial adviser to nations, nor be an intermediary in inter-
national conflicts or a large scale social agency. Caesar and
Christ will for ever stand apart (26). The Cross and the sword
will be eternally irreconcilable. For this reason the Apostles
or the missionaries are not social workers or political leaders
and the missionary movement must be primarily seen as a
holy mission proclaiming with piety and faithfulness what
Christ and His Apostles and the Saints of the Church have
preached.

THE HOLY MYSTERIES

παρ
Article 10: I acknowledge One Baptism for the remission
of sins.
The Tenth Article of the Creed recognises One Baptism,
not many. Anabaptism (re-baptism) is forbidden (27). One is
enough to take away from man the stigma of guilt and
sin. Baptism is one of the Mysteries of the Church. In reality
there are not “mysteries” in the plural but one Mystery. This
one Mystery is the Mystery of Christ. On this one Mystery all
the others, known as mysteries or Sacraments, depend. The:
Seven Mysteries and the others that are included along with
the Seven are means by which the power and the gifts of the
Holy Spirit are transmitted. For practical reasons the Ortho-
dox and the Roman Catholics number the Mysteries as Seven.
It is for example imperative to include Baptism and Chrisma-
51
tion, the Holy Eucharist, Confession among the Seven
Sacraments, because without them we are not Christians and
there is no renewal of faith and of Christian life in us. Also
without Holy Unction, Holy Matrimony and Priesthood
we cannot have the means for the healing of our physical
and spiritual infirmities, nor the Blessing of Matrimony for
childbearing and the Apostolic Ministry to perpetuate the
Mission of Christ.
(a) Baptism is the Mystery by which our sins are forgiven.
In other words Baptism detracts something from us which
is our guilt and our sins. The baptised is a new person. We
are not guilty any more in the sight of God. We are as if we
were risen from the grave. We are again pure creatures. A
person immersed or baptised in water is regenerated or is risen.
He is a new child of God as it was in the beginning.
(b) Immediately after Baptism the Mystery of Chrismation
(or .Confirmation) follows. This Mystery makes the pure
baptised person Christian for he receives the Seal of Christ
which can never be effaced. The Holy Spirit comes upon the
chrismated person and endows him or her with gifts or
charismata which make every person a charismatic person,
that is, to be a worker of Christ, a member of the Church, a
friend of God, a spiritual entity, a fighter against the evil one
and his machinations.
(c) The Third Mystery or Sacrament is Holy Communion
or the Liturgy of the Holy Eucharist. It is through this
Mystery that we are united with Christ. From the Chalice
we receive the Very Body and the Very Blood of Christ.
There are Christians who, in order to explain what is
happening in this Mystery, use the word “Transubstantiation”.
Some Orthodox Theologians use this word when they discuss
the meaning of the Sacrament. They do not, however, employ
52
the word in its literal meaning. The word means that the
material elements remain as they appear and only the essence
is changed into the Body of Christ. The Orthodox Church
does not divide a material object into essence and accidents
or invisible and sensible characteristics. There is no material
essence without visible characteristics.
In the Holy Eucharist the material elements are changed
into Christ’s Body. The Bread and the Wine are changed
wholly into the Body of the Risen Christ. As Christ was and is
God-Man so the Elements of the Mystery of the Eucharist
are changed into Christ’s God-Manhood. As Christ is not
divided so the Elements are not divided into essence and
characteristics, for the totality of the Elements is affected and
changed into the Body of Christ by the operation of the Holy
Spirit.
There are others who employ the words “Real Presence”
to interpret the meaning of the Sacrament. But this does not
entirely clarify the nature of the Sacrament because the words
“Real Presence” leave the Elements by Themselves, creating
a kind of separatism between the Elements and Christ. Christ
as God is everywhere. He is therefore in the Eucharistic
Elements. But this is not the Faith of the Church. Christ
Himself had defined this Faith when He said “Eat, This is
My Body”. “Drink, This is My Blood.” In the Eucharistic
Meal we eat and drink not the Bread and the Wine in which
Christ is present but the Very Body and the Very Blood of
Christ the God-Man.

(d) The Fourth Mystery is Confession. The Priest hears

from the penitent all the guilty feelings that secretly bother his
conscience and result in deep sorrow and remorse. The Bishop
or the Priest has the prerogative to forgive the sins of those
who sincerely repent. With this prerogative Christ first
endowed His Apostles, and consequently their successors have
53
received the same authority to forgive the people of God.
They receive this authority at their ordination by a Bishop
who has been canonically elected and consecrated and who
as such is linked with the Apostles. All that they forgive is
forgiven by God and all that they retain is not forgiven by
God. Those who in their heart repent are forgiven but those
whom the confessors do not forgive on account of their serious
sins are not forgiven, until they have proved by reparation
and by prayer and fasting and other good works their true
repentance.
(e) The Fifth Mystery is Holy Unction. This is the Sacra-
ment of health and healing. During the Rite the Holy Spirit
enriches the Oil that the Priests bless for the healing of souls
and bodies. The Priest anoints sick people with this sanctified
Oil while saying “For the healing of your soul and your
body”.
(f).. The Sixth Mystery is Holy Matrimony. In this Mystery
a man and woman are united by the power of the Holy Spirit
which the Priest invokes. The wedded pair are united into one
flesh and recognised as husband and wife. The purpose of
Matrimony is the continuance of God’s creativity by child-
bearing and the completion and the enjoyment of love of a
man and a woman. The children who come after marriage are
a sign of God’s blessing and a cause of great joy to the family
and to the world.
(g) The Seventh Mystery is Priesthood. In the Rites
of this Mystery the Bishop, placing his hands upon a
man, invokes the Holy Spirit to make him a Deacon,
or a Priest or a Bishop, It is only through this Ordination by
a canonically elected and consecrated Bishop that the three
degrees of Priesthood: of Deacon, Priest and Bishop have
been perpetuated from the Apostolic Era until now. The
54
 Bishop is a successor of the Apostles and through him we are
connected with the Apostles and with all the other churches
all over the world. Through the Bishop every Church becomes
the Catholic and Apostolic Church of an area.
The Christian people believe that Christ is the Centre and
the Source of Priesthood, our Eternal High Priest. The
Christian members of the Body of Christ partake in His
Priesthood on account of their Baptism and Chrismation, a
mystery which is in a way a kind of ordination. The Priest-
hood of the Faithful is called in the New Testament Royal
Priesthood as the unique privilege of the Members of the
Body of Christ the King, to Whom they belong as a Holy
Nation, as His people, as the Elect People of God, the Church,
that is, the Members of the Church of Christ (28).
The Holy Nation and people is not a mob, or a crowd of
persons, without principles, without leaders; a collection of
anarchical individuals. Christ is their Head and Leader. Christ
chose the Twelve Apostles and appointed them successors of
His Mission and they entrusted their ministry to their suc-
cessors. In this way we have from the beginning until today in
unbroken succession the Apostolic Ministry which is known
as the Apostolic Succession of Bishops of the Church. One
of the duties of the Bishops is the ordination of Presbyters
and Deacons who help in the Apostolic Ministry. Christian
people participate in the same Ministry because by virtue of
their Royal Priesthood they serve as preachers, as teachers,
as workers of Christ in Churches, in schools, in hospitals, in
the mission field.
Often a mistake is made when some people want to distin-
guish between the ordained and the non-ordained Christian.
An example is the expression: “The Church and its People.”
But the Church is the People and the People are the Church. In
the word “Church” others erroneously place only the clergy in
order to distinguish them from the laity. This is a mistake:
55
ordained Christians are members of the Hierarchy, but the
Hierarchy alone is not the Church. The ordained members are
called Shepherds and come from out of the People. Ordained
and non-ordained Christians make up the People of God, the
Church, and not only the Hierarchy—the Bishops, Priests and
Deacons who have been called and ordained to serve, to
minister and to guide in the work of the Church.
We must never forget the fact that all Christians
are not Apostles as the Twelve were, though all are duty
bound to participate in the Apostolic Mission of the Church
(29). The Orthodox Church together with the Roman Catholic
and the Anglican, etc., maintain the three Degrees of the
Priesthood; those of Bishops, Priests and Deacons as indispen-
sable for the Ministry of the People of God and the systematic
dissemination of the Gospel of Christ.

THE RESURRECTION OF MAN

Article 11: I look for the Resurrection of the Dead.
The Eleventh Article of the Creed teaches the Resurrection
after death. We know that man dies because as we have said
above he fled from God and fell into sin. Man’s death would
have been eternal if Christ had not come to live on earth as
man and to die upon the Cross and rise again.
The Resurrection of Christ is the defeat of death. All the
baptised people—all who belong to Christ—will rise again as
Christ did from the grave and they will be reinstated with soul
and body near God.
The risen body will be different, identical however in
appearance with the body we know. It will be made more
perfect and more spiritual like the Body of the Risen Christ
56
Who entered the house where the Apostles were gathered
though the doors were shut (30).
Our resurrection is the hope and expectation of all who
confess the faith of the Church. It is something that all
Christians long for and expect because we believe that death
does not destroy our existence as the existence of Christ was
not destroyed when He died upon the Cross and when He
was enclosed in the grave.

LIFE ETERNAL
Article 12: And the life of the world to come.
The Twelfth Article of the Creed proclaims the eternity of
life, that is, the immortality of human beings. Death as we
have said dominated all existence. Christ however conquered
death when He was Risen. That miracle indicates that our
death is not eternal. That which will follow death is our
resurrection and the judgment of God for our final reinstate-
ment near Him. According to the Gospel, God will be “All in
all” (31) and we among the all, either near or far away from
God. God will reign and dominate in love and death will dis-
appear. To be near God or apart from God will be an eternal
experience. This is the eternal life: to know God and to be
near Him and to gaze at the Glory of Christ our Saviour and
our High-Priest and become god-like according to our moral
and spiritual strength and preparation (32). To enjoy life
immortally and eternally we must live here on earth alife
in conformity with the Commandments of Christ. In other
words our life must be rich in love and poor in hatred. It must
be rich in truth and poor in falsehood. It must be exercised
in justice and not in injustice and vice. We must believe more
steadfastly and pray more earnestly and receive more
57
frequently Christ Himself from the Chalice and live out now
our life in the presence of God.
Living near God means that we have entered our theosis
or our divinisation. This is the end and the purpose of every
good and sincere Christian and the fulfilment of the Christian
Religion. This purpose is achieved only by the love and grace
of God (33).

58
 Second Part
A. THE ONE CHURCH AND THE CHURCHES

Orthodox people believe that the Church is One and

know that those who confess the Holy Trinity, the Father,
the Son and the Holy Spirit, who believe in One God in Three
Persons, of One Substance, of One Power and Lordship, are
true Christians and belong to the One Church and are
Members of the Body of Christ Who is One and Undivided
God and Man.
Orthodox people know that those who believe in Christ
the Son of God, the Second Person of the Holy Trinity, Who
became Man as we are, without our passions, weaknesses and
sins; those who believe that Christ is One Person in Two
Natures, the Divine and the Human united inseparably and
unconfusedly are true Christians and belong to the One
Church as Members of the Body of Christ Who is One and
remains Undivided God and Man.
Orthodox people know that those who believe in the
Holy Spirit, the Third Person of the Holy Trinity, Who dwells
in the Church and guides its mind and sanctifies its activities
with His Grace, transmitted through the Sacraments and
through the other services which canonical Clergy conduct
are real Christians and belong to the One Church as Members
of the Body of Christ Who is One and remains Undivided
God and Man.
Orthodox people believe that those who are baptised
in the Name of the Father and of the Son and of the Holy
59
Spirit belong to the One Church and are Members of the
Body of Christ Who is One and remains Undivided God and
Man.
Orthodox people believe that the Orthodox Church can
rightly claim at this moment of history to be the One
Church that Christ the Son of God founded upon earth. They
believe so because the Orthodox Church teaches the true
fullness of the Catholic Faith, while other known bodies
have in various ways failed to keep this fullness, on account
of the following:—
(a) by denying the integral unity of the source of Christian
Revelation as it is formed or composed by its written docu-
ments and unwritten holiness in the experience of the People
of God;
(b) by interrupting the Apostolic continuation in the
administration of the Mystery or Mysteries of the Church
headed by a canonical Bishop who embodies the authority of
Christ and is instrumental for the catholicity of his diocese
and its union with the other Churches which comprise the
One, Holy, Catholic and Apostolic Church;
(c) by establishing practices that are foreign to Church
practices in denying honour to the Saints and acknowledging
their help and influence upon the peoples’ spiritual life and
their prayers for the people’s enlightenment and final guide to
salvation;
(d) by interpreting the Bible in a way that is productive
of doubts as to its integrity and authenticity.

We must not, forget that although the Orthodox Church

is the Church that Christ has founded, the unique and
undivided Church, nevertheless there are many different
ways of belonging to that Church as there are many ways of
60
being separated from it. Valid Baptism is one of the ways of
belonging to this Church and rejection of the Ecumenical
Decrees and Catholic concepts and teachings about Christ,
His Saints, the Sacraments, the meaning and purpose of the
Church, the prayers of the sinners and of the saints for the
salvation of the world are among the different ways for one to
be separated from the One Church of Christ.
Orthodox Christians believe that the Church is the
Body of Christ enlivened by the presence of the Holy Spirit
Who by canonically elected and consecrated Bishops, ordains
the Bishops, the Priests and the Deacons.
Orthodox people believe that the Bishops are linked
with the Apostles and the Apostles are linked with Christ.
This link is called the Apostolic Succession. With this in
mind the Orthodox people believe that ordinations not per-
formed by canonically elected and consecrated Bishops are not
true and legitimate, and consequently those who are ordained
by them are not true Bishops, Priests and Deacons and the
Sacraments they perform are not valid and true Christian
Sacraments.
Orthodox Christians believe that the following Churches
have valid and true Priesthood or Orders: The Orthodox,
the Roman Catholic, the Ethiopian, the Copto-Armenian
and the Anglican. The [Ecumenical Patriarchate of
Constantinople, the Patriarchate of Alexandria, the Patri-
archate of Jerusalem, the Patriarchate of Romania and the
Church of Cyprus half a century ago declared officially that
the Anglican Church has valid Orders by dispensation and that
means that Anglican Bishops, Priests and Deacons can per-
form valid Sacraments as can those of the Roman Catholic
Church (1).
It is perhaps right to state here that there are still differences
of opinion among Orthodox people in regard to Anglican
Orders. There are Orthodox Churches and theologians who
61
 are more rigorous and others less so regarding the validity of
the Priesthood and consequently of the Sacraments performed
outside the Orthodox Church.
This difference of opinion among the Orthodox is based on
the fact that the Orthodox Church as a whole has not yet
examined these important questions. We hope, however, that
the Ecumenical Orthodox Council which is to be called soon
will investigate not only the Mystery of Unity but also the
Mystery of disunity and answer among other matters the
question of valid priesthood and the validity of Sacraments
celebrated within non-Orthodox Christian bodies.
Certainly there are differences between Christians in the
interpretation of this Faith. This is an established fact and we
cannot deny it. We cannot hide the truth and we must abide
by the truth.
It is, however, true that in spite of their differences the
Christian people believe in the same God.
All Christians believe in the Holy Trinity, the Three in
One and the One God in Three Persons.
All Christians recognise and believe in Jesus Christ as Lord,
God and Saviour.
All Christians believe in the same Baptism by which all have
become members of His Body the Church.
All Christians in various ways and forms look to the Holy
Eucharist as the Mystery of Communion which unites us
with Christ.
We all have the Holy Spirit as our Comforter, Protector
and Supporter in our Christian life, in our spiritual difficulties
and in various temptations.
In the past disagreements among Christians have produced
hatred. Today we discuss them in love and try to find ways
to reach solutions. In the following lines some of these
differences are discussed for the sake of truth and because
they have historical relevance.
62
 B. THE ROMAN CATHOLICS

The Roman Catholics since 1054 when the Great Schism

occurred, have added to the body of Christian doctrine
elements which the Orthodox cannot accept. These additions
are as follows : —

(1) The Sacrament of Chrismation is performed eight or

ten years after Baptism. The Orthodox observe that this was
not always the practice of the Church because Baptism and
Chrismation or Confirmation were performed simultaneously.
Perhaps for practical reasons the Roman Catholic Church has
separated these two Sacraments. A similar separation of
Baptism and Confirmation is also customary in the Anglican
Church (2).

(2) In the Mystery of Holy Communion the Roman

Catholics teach that “transubstantiation” takes place. This
term taken from Scholastic Philosophy indicates that in every
material object there are two things: the essence and the
accidents. The essence of an object is not visible while the
accidents are the characteristics which are visible. The charac-
teristics are colour, taste, weight, shape, form, extension, etc.
But how can we divide an object into essence and characteris-
tics? If we detract from it its weight, colour, taste, extension,
what is to remain? This philosophical theory maintains that
the essence remains. However, such a thing is a concept only
and not a reality (3).
On this reasoning, if we say that in the Holy Eucharist only
the essence of the bread and of the wine is changed, we are in
danger of placing Christ on a non-existing level, because what
makes the bread and wine are the characteristics that are
experienced in their tastes, etc. When, therefore, in the
Eucharist, it is said that only the essence is changed, the
63
characteristics remaining unaffected, what then is the result?
Is there not the danger of equating Christ with an abstract
meaning and not with a reality, for the real things are the
characteristics that exist and these are said to remain un-
changed while the non-existent essence alone is changed.
It is fact, however, that the Roman Catholic Christians as
the Orthodox do worship Christ in the Eucharist. They are
not to be reproached simply because teachers and theologians
of the Middle Ages being influenced by ancient philosophical
theories and in trying to explain what is happening, have
employed the term “transubstantiation’”. For the Christian
the true interpretation is that we receive in the Eucharist the
Very Body and the Very Blood of Christ. This is what Christ
meant when He said: “This is My Body . . . This is My
Blood.”
The “transubstantiation theory” introduced by theologians
became the foundation of the difference concerning the Holy
Eucharist between Eastern and Western Christians. It is how-
ever enough for both to say that what we receive is the True
Body and Blood of Christ. After the Prayer which the Priest
and the people have offered (epiklesis), the Bread and the Wine
both as essence and characteristics are changed by the opera-
tion of the Holy Spirit into Christ the God-Man, the Saviour
of the world.

(3) Another point of disagreement is Purgatory, the place

of fire where according to Roman Catholic teaching the souls
of the dead are directed for their purification from venial or
forgiveable sins. This theory is not accepted by the Orthodox
as it is not found either in the Holy Scriptures or in the
teachings of the early Church and its Ecumenical Councils.
This fact is recognised by the authors of the New Catechism
of the Roman Catholic Church published by the Bishops of
Holland (4). The Orthodox Christians believe that the souls
64
of the dead receive a taste of what they will experience at
the Last Judgment. This pre-taste is analogous with their faith
and love and the fervour of the prayers offered privately and
in the Church on their behalf whenever memorial services are
conducted.
It would be proper perhaps to add a few words in reference
to the power of the Bishops of the Roman Catholic Church
and especially of the Pope of Rome regarding the privilege
to use the acts of supererogation—acta supererogandia—of the
Saints and of the Virgin Mary and the Blood of Christ upon
the Cross for the remission of the souls and their quick passage
through Purgatory (5).
This power is unknown to the Church and the super-
virtuous works of the Saints and of the Virgin Mary are not
to be considered as constructing a spiritual bank out of which
the Church through its Bishops may withdraw capital to pay
the debts of others. For this reason the Orthodox Church
disagrees with such an idea which as it seems gives way to the
usage of indulgences—a fact which hurt the Church every-
where—and this because it gave an opportunity to the
atheistically-minded to mock the Church.

(4) Another question which Orthodox and Roman

Catholic Christians debate upon refers to the person of the
All Holy Mother of Christ, Mary Ever-Virgin. Roman
Catholics since 1854 believe and teach that the Virgin Mary
was born without the stigma or the guilt of original sin, the
sin of Adam and Eve. The Orthodox hesitate to accept this
new dogma and observe that though the Roman Catholic
Christians love and honour and revere sincerely the Mother
of Christ, with this new dogma they minimise or lessen the
saving Mission of Christ, Who came to save all. Before His
coming, according to the Bible, none was born free of guilt
and sin. For this reason the Orthodox teach that St. Mary was
65
E
born as all human beings are born and that She was cleansed
at the Incarnation when the Holy Spirit overshadowed Her
and when She received the Gospel in the Greeting: “Hail,
Mary full of grace, the Lord is with thee.”
At this point it is perhaps necessary to say something in
reference to the pronouncement of new dogmas. The Church
in its wisdom was always hesitant in defining dogmas, that is,
infallible doctrines. The dogmas as such are binding and
those who are unable for various reasons to accept them
endanger their status in the Church, which means their
membership in the Body of Christ. This is equivalent to for-
feiting their salvation. For this reason the Church since the
beginning with great care and wisdom promulgated and defined
dogmas which were always based upon the revealed teachings
of Christ that are included in the New Testament (6).
For example, the new dogma of the Roman Catholic
Church concerning the Assumption of the Virgin Mary is
something which the Orthodox Church celebrates and believes
but which it has never declared as a dogma and this because
the Church does not want to endanger the salvation of those
Christians who would find difficulty in accepting it.
Generally speaking, Orthodox Christians do not adhere
to the idea that there are unknown dogmas which the Church
may find and promulgate because Christ Himself has revealed
and His Church has already interpreted by the assistance of
the Holy Spirit the totality of the saving Truth.

(5) Another problem which Orthodox and Roman

Catholics debate upon at length is the position of the Bishop
of Rome in the Church. The Pope of Rome has been declared
by the First Council of the Vatican during the Nineteenth
Century as infallible when he interprets the Christian Faith
and Christian Morals. The Orthodox believe that only the
Church is infallible when at an Ecumenical Council it defines
66
and interprets the Christian Faith through the Bishops who
seek the assistance of the Holy Spirit. Such an infallible
doctrine is the Creed which the Bishops of the First and
Second Ecumenical Councils issued in their efforts to define
the Faith of the Church.
With this question the Primacy of the Pope is connected.
According to history the Bishop of Rome little by little
through the centuries exercised rights which even today he
seems to practise and which were unknown in the life of the
early Church. For example the Pope is considered as The
Bishop of the Catholic Church. This prerogative means that
he is the Bishop of the Bishops of the Church. This is some-
thing unknown in the history of the Church as no Apostle was
considered as the Apostle of the Apostles. The Bishops as
successors of the Apostles are equal among themselves. St.
Peter was the representative of the Apostles so every Bishop
being a successor of the Apostles is also a successor of St.
Peter.
The distinction of Bishops into Popes and Patriarchs and
Archbishops was made for practical reasons. Their dignity
has. no foundation in the Christian Revelation; it is not a
revealed truth. It is necessary to have a presiding Bishop. This
honour was at first accorded to the Bishop of Rome and then
to the Bishop of Constantinople, not because they were suc-
cessors of the two Brother-Apostles, Peter and Andrew, but
because of the fact that Rome first and later Constantinople
were the capital cities of the Roman Empire. Also it is a fact
that Rome besides its political significance was the only
Apostolic See in the West and the place where St. Peter and
St. Paul taught and were martyred (7).
Today this difficult anomaly appears to be in the process
of correction. Wise Popes such as John XXIII and Paul VI
regardless of the well-known reactions have tried to free their
dignified position from the added prerogatives which had
67
become a cause of friction and separation of the Christian
people.
Thus on account of the wisdom of Pope Paul VI and the
inheritance of Pope John XXIII many things have been
achieved in the rapprochement of the Churches and the
renewal of love among the separated Christians.
We may observe the following:
(1) The Schism of A.D. 1054 which has divided the Orthodox
and Roman Catholic Churches is no longer valid. It has
been erased from the history and life of the two Churches
by the mutual agreement and signatures of the Patriarch
of Constantinople, Athenagoras I; and the Patriarch of
the West, Paul VI., in December A.D. 1967.
(2) In the case of mixed Weddings, Roman Catholics and
Orthodox Catholics can receive in both Churches the
blessing of the Sacrament in order to keep their allegiance
“to the Church in which they have received the Seal of
Christ. However, the directives of Rome (Motu Proprio,
1970) oppose this double wedding and blessing.
This attitude is one of the obstacles to unity, and causes
many Christians to become disillusioned over founding
their family upon the traditions of their Church, and dis-
courages their participation in the Church’s work for
unity. (The Orthodox Herald, Vol. X, Nos. 111-112. Jan.-
Feb., London 1974).
(3) The Sacrament of Holy Unction is no longer performed
only for those who are near to death. Today, any Roman
Catholic. Christian who desires this Sacrament for the
health of his body and soul may receive it.
(4) In the Sacrament of the Holy Eucharist, Christians often
receive the Body and Blood of Christ, whereas previously
only the clergy had the right to receive the Eucharist in
Its two Species.
68
 When they are not near a Roman Catholic Church,
Roman Catholics are permitted to receive the Holy Com-
munion in Orthodox Churches; and the same is also
extended to Orthodox when they are not near an Ortho-
dox Church.
(5) It is now permissible for Orthodox and Roman Catholics
to pray together, and for the Orthodox Liturgy to be
offered in a Roman Catholic Church. Parallel permission
is now granted by some Orthodox Churches for the cele-
bration of the Catholic Mass in Orthodox churches. All
these signs of mutual love and respect were not permitted
a few years ago.
(6) Every two years, a Synod of Bishops takes place in Rome,
with the Pope himself presiding over it. This means that
the Bishops’ equality is recognised, and their participation
in the administration of the Church is also emphasised.
Thus an Ecumenical Infallible Synod is gradually replac-
ing the infallible decisions declared by the Pope himself.
(7) Friendship, mutual visits, and all the other signs of love
and co-operation indicate that the blessed hour is coming
for the complete agreement and union of these two
churches.
In this blessed moment, it is not to be expected that the
Roman Catholics will come and say to the Orthodox
Catholics that they have fallen into error, and seek for-
giveness; neither will the Orthodox Catholics be expected
to submit themselves to the jurisdiction of the Pope, or
accept concepts, customs, and practices that are alien to
them.
The bond of love will guide both Churches in their
procedure to meet Christ and keep the common Tradition
which was honoured both in the East and in the West
from the birth of Christianity until A.D. 1054 (8).
69
 C. THE ANGLICANS

Orthodox Christians know that they have been in friendly

relations with Anglican Christians for more than a century
past. Orthodox Christians know that the Anglicans
believe as the Orthodox do in the Holy Trinity, in
Christ the God-Man, in the Paraclete or the Holy Spirit, in
the Church and its mysteries and traditions. The Orthodox
Christians know that the Anglicans acknowledge the two great
Sacraments, that is, Baptism and the Holy Eucharist. For
this reason Orthodox theologians at various theological dis-
cussions raise the question: What do the Anglicans believe
about the remaining five Sacraments? The Anglicans answer
that they accept them as being Sacraments. However, they
distinguish the first two as being basic and indispensable for
salvation. It is rather evident that all the Anglicans do not
agree with this interpretation because there are among them
groups who prefer the Protestant views and groups who as
true Catholic and Orthodox Christians accept all the Holy
Sacraments of the Church (9).
On account of friendly relations it has become custom-
ary for the Orthodox to perform funerals for the Anglicans
and offer to them the Holy Eucharist in places where there is
no Anglican clergyman available. This is reciprocated for the
Orthodox Christians wherever there is no Orthodox clergyman
available. This is done both officially and unofficially and in
various localities it is a necessary practice expressing Christian
sacramental hospitality. Furthermore it is certain that the
Christian people themselves seek this sacramental hospitality.
This is certainly a sign of the intention of the People of God
by thus establishing practical unity because they see that both
groups believe in the same Bible and traditions and confess the
same Creed of Nicaea-Constantinople.
Orthodox Christians know that in certain matters they
70
disagree with Anglicans and these are as follows : —
1. In the Mystery of the Holy Eucharist the Anglicans
seem to reject the theory of transubstantiation and emphasise
their faith in “the Real Presence of Christ” in the Eucharistic
bread and wine. This view is not entirely acceptable to the
Orthodox because the Presence of Christ seems to coexist in
the bread and in the wine of the Eucharist. This coexistence
means that Christ is present as He is present everywhere.
However the Bread and Wine are not totally changed into
Christ Himself. If the Eucharistic Bread and Wine are changed
into Christ’s Body then there is an identical agreement between
the Anglicans and the Orthodox. If however Christ by His
Presence coexists with the Bread and the Wine then the
Orthodox disagree with this view because Christ said: “This
is My Body.” This means that Christ is not solely present in
the Eucharistic Bread but rather that the Bread is changed
into the Theandric Christ.
It is evident, however, that ““The Real Presence” concept
is an effort of Theologians to approach and explain the
Mystery. This view does not seem to be the faith of the
Anglican Christians because when they receive Holy Com-
munion they believe that they take Christ the God-Man.
2. As to the question of the Ecumenical Councils some
Anglicans declare that they accept only Four, that is, of Nicaea
A.D. 325, of Constantinople A.D. 381, of Ephesus A.D. 431,
and of Chalcedon A.D. 451. The remaining three some
Anglicans accept as ecumenical and others not. The differentia-
tion has been evident in what Anglican theologians answer
when the Orthodox enquire about the Fifth, Sixth and
Seventh Ecumenical Councils.
3. The exercise of authority in the Anglican Church is
another question which the Orthodox often raise and about
71
which they frequently ask the Anglicans. The fact that some
Anglican Bishops and Priests and theologians express and
publish opinions in sermons and books that are in disagree-
ment with the doctine of Holy Scripture and the Church,
has led the Orthodox to seek an answer in order to determine
the question of authority. Christian people and especially
Anglican students of thelogy are often confused because they
see that there is a difference between the teachings of some
Bishops and theologians and the teachings of the Book of
Common Prayer, in matters of great importance, such as,
the Person of Christ, the Resurrection, the Seven Sacraments
and the Apostolic Succession of Bishops. It is certain
that the majority of Anglican Bishops and_ theologians
see the centre of Church authority in the Faith proclaimed in
the Book of Common Prayer, the Ecumenical Creeds and the
hierarchical structure of the Church, and the faith and worship
of her believers.

4. Another matter of disagreement between Anglicans and

Orthodox is that of the well-known Thirty Nine Articles,
which for historical reasons—and despite the wishes of many
Anglican Bishops, priests and laity—are still to be found in
the Book of Common Prayer. Some of these Articles are un-
acceptable to Orthodox Christians because they declare:
(a) that the formulations of doctrine agreed by the
Ecumenical Councils are not infallible (Article 21).
(b) that adoration of the saints and their relics and ikons,
being confused with veneration, is considered an
impious invention (Article 22).
(c) that Holy Communion is received in a manner that
indicates denial of the Eucharistic Reality, since Article
28 states that it is given and received only in a heavenly
and spiritual manner.
72
 (d) that the theory of predestination is advocated as a
revealed truth to benefit the very few (Article 17).
(e) that the Sacraments are only two in number, while the
remaining Five are mere products of the “corrupt
following of the Apostles’ doctrine” (Article 25).
However, we must not fail to observe that the Book of
Common Prayer contains the “Offices” of six Sacraments,
although only two of them are considered to be Sacraments
of the Holy Gospel. The seventh Sacrament, Holy Unction, is
now widely practised after a recent decision taken at the Con-
vocations of Canterbury and York.
All these questions have been thoroughly debated between
Anglican and Orthodox theologians. We believe and pray that
a blessed time will come when Anglicans and Orthodox
Christians will eventually reach an understanding that will
lead to the Unity of the Faith of the One, Holy, Catholic and
Apostolic Church.
This Unity does not mean unity of administration, and the
submission of the one church to the other. It means freedom
in the preservation of the characteristics of each church, and
that unity in the Blessed Sacraments that is so dearly desired
by Anglican and Orthodox Christians.

The Theological Dialogue between Orthodox and Old-

Catholic theologians continues. Nevertheless, it has not yet
guided them to a decision.

D. THE COPTO-ARMENIANS AND ETHIOPIANS

Orthodox Christians well know that there are differences

of doctrine regarding the Person of Our Lord Jesus Christ
73
between the Copto-Armenian and Ethiopian Churches and the
Orthodox Churches. Since the time of the Fourth Ecumenical
Council in A.D. 451. Copts and Armenians have found it
difficult to grasp the unity of the Human and Divine Natures
in the One Person of Christ. Some thought that the Divine
Nature prevailed and that the Human was rather diminished
in the Person of Christ. Thus, Monophysitism was thought to
be a characteristic of their belief. Today however this Church,
as the Confessions of Faith of its Leaders show, believes in
Christ in the same way as Orthodox people, as the Roman
Catholic people and as the Anglican people believe. For this
reason we hope that soon these two Churches will again be
united with the One Holy Catholic and Apostolic Church.

Ε. THE LUTHERANS AND OTHER PROTESTANT

5 CHRISTIANS

Orthodox Christians know that Lutherans are Christians

and stem from Martin Luther, a German and a Roman
Catholic Priest. In the Sixteenth Century Luther denied
the doctrines of the Pope of Rome and his rights, and
declared that all Christians are priests, that the Holy Bible
is the unique source of Christian doctrine, that the Unwritten
Tradition is unacceptable, that only Two Mysteries or Sacra-
ments, Holy Baptism and Holy Communion, are real and
valid.
Most contemporary Protestants are Christians who have
inherited Luther’s ideas. Luther’s Movement has encouraged
the study of the Holy Bible and its translation into many
languages. It is Luther’s legacy that the Holy Bible
spread everywhere, and the Christian people of the West
74 ;
acquired freedom from the arbitrary attitude of the Popes of
Rome, which in those days dominated both the secular and
religious life of the people.
The Orthodox faithful know that Luther’s Movement, while
it did a great deal of good for humanity and encouraged the
dissemination of the Holy Scriptures, nevertheless was also
responsible for the division of the Church in the West, and
became the cause of many wars and much destruction, with
the result that many Christians denied the value of the
Church’s Tradition. However, it is true that Luther and some
of his followers respected both the Eastern and Western
Fathers of the Church, and quoted widely from their works.
But it is also true that Luther ascribes supreme authority only
to the written revelation, that is, the Bible, while regarding
Holy Tradition, or the unwritten source of Christianity as
being unimportant, and unworthy of attention.
Holy Tradition was rejected, but from this sacred source
emanate the Christian Priesthood, the Apostolic Succession,
the Seven Sacraments, the Authority of the Ecumenical
Councils, the honour of the Blessed Virgin Mary, the honour
of the Saints and their relics and icons, the customs of
liturgical worship, the Sign of the Cross, Fasting, and all the
other aspects of Christian piety from the birth of Christianity
until today. For this reason the rejection of Holy Tradition
amounts to rejection of Christian experience and of the
guidance that the Holy Spirit offers to the Church.
Orthodox Christians know and believe that the Holy Bible
contains all that is needed for salvation because the Holy Spirit
has inspired the Prophets and the Apostles who wrote the
Bible and the Holy Spirit did not make any mistake. The
Holy Spirit did not mutilate the exposition of the Mystery
of Christ which is exposed in the Bible. But this Mystery
cannot be separated from the Holy Bible nor can it be
exhausted by what the Bible contains. The Holy Bible is a
75
Mystery and is full of Mysteries. How can one explain the
Mystery of the Bible?
The Mystery of the Holy Bible is only explained by the
Mind of the Church with the assistance of the Holy Spirit. The
Bible is the fruit of the life of the Church. When the Holy
Bible is interpreted as one wants and not as the Church
instructs, then confusion prevails. Thus it has been witnessed
in the example of the errors of the ancient heretics. The same
is shown in the divisions existing in the Protestant world.
Today there are more than three hundred Protestant groups
or churches having no unity among themselves, and some do
not bear the name of Christ. Indeed we have Christians who
are called Lutheran after the name of their Leader, Martin
Luther; Calvinists, after the name of John Calvin. We have
the Mennonites after the name of their Leader, Menno. There
are Methodists or Wesleyans after the name of John Wesley,
etc.
Orthodox Christians always emphasise in their teaching
that without the Church there is no Bible. Without the Church
there is no correct interpretation of the Bible and no priest-
hood and sacraments which save and unite the people with
Christ. The Bible comes out of the life and the Mind and
the Faith of the Church, that is, from the Tradition of the
Church. When the Bible is separated from this source it
becomes not a unitive but rather a divisive instrument. Proof
of this is the great effort to unify the Protestant world through
the Ecumenical Movement and its organ the World Council
of Churches which has its centre in Geneva. We must notice
here that the WCC must dedicate its work and intentions to
unity of Protestant Christians and avoid involvement in
political and secular undertakings.

76
 F. THE ECUMENICAL MOVEMENT

The Orthodox Christians know and rejoice that the Ortho-

dox Church participates in the Ecumenical Movement because
it wants to help Christian Protestants to reach unification;
not only because it knows that the Protestants are Christians
who desire to disseminate the Holy Bible, but because the
Protestants are also charismatics. For through them, too, the
Holy Spirit acts for the enlightenment of people through the
study and the dissemination of the Bible.
Orthodox Christians believe and witness that every day
the infinite power of the Holy Spirit becomes more and
more evident. The Holy Spirit is active both within the Church
and outside the Church. For this reason its limits are ever
extended and its bounds are nowhere. The Church has a
door but no walls. The Church has characteristic customs but
they are not the same everywhere. The Church has unity but
also variety. The Church is divided but it is also united. As
Christ is in His Two and unconfused and different Natures
Undivided and remains the One and the only God-Man, so
His Body the Church with its unconfused and differentiated
forms and divisions is one and proceeds to its end which is
the oneness of all in Christ (10).
Orthodox Christians respect, honour and love all Christians.
They feel that every Christian Group has a mission and a
purpose and a service to offer to Christ. They understand,
that there is a strong bond connecting Orthodox Christians
with Roman Catholics, Anglicans, the Copto-Armenians and
Ethiopians, Old Catholics and to a certain degree with the
Lutherans. For this reason a Theological Dialogue is in process
and one day we hope and pray that union will be celebrated
with them. With all the above Christians the Orthodox pray
and work together and study the life of the Church and the
Holy Bible together. They see that the bonds that unite them
Th
are more and stronger than the causes which divide them.
It is not then a theory but a substantial hope, that all these
faithful Christians have a place within the unitive power of
Christ’s love which saves and divinises.
The same we may faithfully and hopefully expect for a
kind of unity with all the other Christian Bodies. Guided,
however, by practical reasons and realistic views the workers
for unity have rightly observed long ago that the process of
unification must not be vague; it is necessary to move primarily
within homogeneous Christian groups of striking similarities
in faith and worship and ecclesiastical structure.
Certainly it would be improper and even comical for one
to pray to God to make oneself King and Emperor of Great
Britain. It would be equally illogical and imaginary to expect,
humanly speaking, positive and quick results for the unitive
efforts between Churches of striking dissimilarities in faith
and order and structure.
The following groups of Churches are considered as being
within the sphere of a realistic hope for unity : —
First Group
The Eastern Orthodox and the Roman Catholic Churches;
both in the bond of love and on equal terms may achieve
union with the Ethiopian, Coptic and Armenian Churches.
Second Group
The Orthodox, the Roman Catholic with the Anglican and
the Old Catholic Churches.
Third Group
Lutheran and all the important Protestant denominations.
When unity among’ the Churches of each of these three
groups will have been achieved work must be initiated for the
unification of all these three groups of Churches among them-
selves.
The above scheme of unitive work is discussed today by
78
serious ecumenical workers who are convinced that the
Ecumenical movement must not be isolated within plans and
actions of benevolent sociological mission but rather to dedi-
cate its aspirations primarily in the work for the unification
of the Christian groups and Churches.
It must be emphasised here that unity does not pre-suppose
common organic administration, nor identity of customs and
practices because each Church must keep its historical course
and preserve its well-known characteristics. It must be
understood that each Church would harmonise its doctrine
regarding the Mystery of the Holy Trinity, the Mystery of
Christ’s Incarnation and the Mystery of the Church with
what has been proclaimed by the Apostles, their successors,
the Fathers and the Saints of the Undivided Church and the
Ecumenical Decrees.
All this is stated on the basis of human understanding. The
Holy Spirit, however, knows better than all of us what has
to be done. What has been achieved until today within the
Ecumenical Movement is indeed great and glorious. Love was
shed again from above into the hearts of the People of God.
Guided by this great Gift of Love we will certainly reach
what has been prophesied by Christ “that all may be one”.

G. EPILOGUE

This short exposition of the Creed explains the Faith of the

People of God. This Faith is the Faith of the Apostles and
of the Fathers of the Church. With this Faith in their heart
many convinced Christians have become Saints and Martyrs
and Confessors.
The same is the Faith of Roman Catholic Christians, of
Anglican Christians and of Copto-Armenian and Ethiopean
Christians. Within the depth and meaning of this Faith we find
79
 the beliefs of some Protestant Christians, too.
All Christians belong to Christ. Their unity is founded upon
their Faith in Christ and upon the Love of Christ to the
Christians. When Christian Unity is to be realised, we do not
know. What we know for certain is that this expected unity
will come because it has been prophesied by Christ. The signs
of the times show that today this hopeful prophecy is
gradually in the course of fulfilment.
The Author is one of those who believe that the unity of
the Christian people will take place between time and the end;
that is to say, a little before the Second Coming of Christ.
For this reason the work of Christian people for unity
is a living sign of their preparation and faithfulness in the
Prophecy of Christ; it is the fruit of piety and reverence for
the Body of Christ. It is an expectation parallel to that of
immortality ;it is a work which heals slowly and positively the
Sixth Wound which our schisms and heresies have inflicted
upon the Body of Christ.
The Sixth Wound has remained open since the Apostolic
Era. The effort for its healing is evident and multiform; it is
a holy effort both within and beyond our understanding; it is
a holy work and an apostolic pursuit; it is an offering of love
to Christ and to the people of Christ.
The offering of such a holy love is saving. It guides all
to repentance; it sanctifies the world and revifies our faith in
Christ and revivifies our love for humanity. This effort reveals
that we seek stability in the love of Christ. We believe that
we will find it. “He who seeks finds,” Christ has said. Sometime
the door will be opened and the Christian people will enter
in the joy of real love, in the triumph of the Faith, into the
victory of Christ (11).
For this reason the Orthodox Church works diligently for
unity and all Orthodox people pray and cooperate for it
for the glory of Christ and their own salvation.
80
 Third Part

A. THE PRAYER OF THE PEOPLE OF GOD

Faith that is living and true is always tranformed into

action with impressive consequences. It cannot remain within
us in a state of sleep or inaction. The activity of faith is
evident in many ways. Its distinctive evidence is, however,
witnessed in the love of God towards Whom it guides us. And
what does the Christian faithful do when near God? In
the presence of God he opens himself. He enlarges his being.
He speaks to God and that means he prays. This prayer is
not single but double because we do not know how to speak
to God or how to pray. In our inability the Holy Spirit comes
to our assistance. It is on this account that our prayer is
doubled. It is the prayer of man and the prayer of the Para-
clete Who in unvoiced signs assists our inability and strengthens
our faith. For this reason faith and prayer go together. Which
is first? There are some psychologists who say that he who
wants to acquire faith must pray and again he who believes
truly cannot avoid praying (1).
St. Paul says that faith is given to us from above. It is a
Gift coming from the Holy Spirit (2). Everyone has this kind
of gift for it is the Light of the Logos which “lightens every
man who comes into the world” (3). The Light, however, is
often overshadowed by the self, the brightness of riches,
bodily strength and beauty, success, knowledge, etc. It is, how-
ever, never extinguished. Faith remains within us as our own
81
indestructible characteristic and as the inexhaustible gushing
up of our soul. For it is true that only man believes and all
the other earthly creatures do not believe because they are
incapable of belief. The animals do not believe for they do not
have the power to transcend themselves. Only man is endowed
with this power and it is only he who believes and prays.
It has been said that prayer is the return of creation to its
Maker. Creation returns to God when man prays. For this
reason, everything prays together with man. The stars and
the clouds, the birds and the fish, the crystals and the snow,
the animals and all living and non-living things return to the
Creator of existence when man who is their ruler prays. They
pray with his words and movements, with his tears and sighs,
with his joy and pain. When man says to God “Accept the
doxology which we and all Thy creatures offer according to
their power” (4) he becomes the priest of the universe and the
representative of all the creatures of God.
Besides the word “Prayer” we use other words which bear
the same meaning, such as, “worship” and “veneration” and
“supplication” etc. Now worship means prayer which is
offered only to God; for as Christ has said, We venerate and
worship only God. The saints and the angels and Mary the
All Holy Mother of Christ, we do not worship—we only
venerate—that means, we honour and ask for their friendship
and their assistance and their guidance to approach God.
“I worship God” means that I submit to the Will of God:
I become His servant: it means that I love God so much as to
entrust to Him my life’s present and my life’s future. It means
that I offer myself to God as a sacrifice. It means that I depend
upon God Whom I believe in as my Protector and Friend
and Father.
Christian worship is most clearly understood in the Divine
Liturgy. In the Church where the Divine Liturgy is offered
the People of God concelebrate with the Priest and with the —
82
saints and the angels and the Blessed Virgin Mary (5). That
time only we really worship in communion with the saints.
Then the dead and the living and the whole creation returns
to God. Thus the Holy Eucharist is the worship of the People
of God. We worship Christ Who is in the Holy Chalice; on
the other hand, we venerate the icons but we do not worship
them: otherwise, we would be idolaters or iconolaters.
The Icons of the saints help us to turn our attention from
what is temporary and secular and to attach our minds to-
wards that which is eternal and spiritual. The virtues of the
saints, their love to God, their humility before His Presence
are painted in the Icons. For this reason we maintain that the
Icons help us to concentrate and to pray more easily and
effectively, for we must repeatedly confess that Prayer is not
an easy thing. The Fathers and the Saints of the Church have
observed that the most difficult act of man is Prayer (6), and
this is so because what often we seek is that the Will of God
shall agree with our own will and not our will with the Will
of God. Also we seek things which we ought to try to achieve
through our own toil and sweat. We want God to be always
on our side while we are not on His side. All this shows that
we do not have a genuine and true idea about God. We want
the Lord of the world to order everything according to our
own wish. This mistaken idea about God vitiates the meaning
of our prayer because the centre of our prayer is our will and
wish. But prayer has a different purpose. The purpose of
prayer is not to change the Will of God but to make our will
agree with God’s Will so that all obstacles be lessened in
intensity and the purpose of God be realised in the world
and in ourselves. Christ in His prayer said: “Not My Will
but Thine” (7). In these few words we see how difficult is the
act of praying.
No one can say enough about Prayer; its significance; its
necessity and its power in spiritual uplifting and of the
83
happiness that people who practise Prayer may find. For
Prayer is a liberating power. It helps and guides our mind
and heart towards higher levels of existence. It is a cause of
inner peace and serenity. It is a great help towards our
spiritual evolution. All these are the result of Prayer and
worship which we offer to God. We must know that whatever
we offer to God returns to us sanctified and blessed as a gift
in return or as a reward.
The greatest Teacher of Prayer for the Christian people is
Christ Himself. He did not give us simply the form of a good
and complete prayer but we have inherited from Him His
personal example of prayer. In the Gospels, and especially in
that of St. Luke, Christ is often described as being in prayer
(8) in gardens, upon hills, in houses and in synagogues. The
example of Christ is the source and the inspiration and the
motive of the spiritual concentration of the Christian people.
Asan example of the influence of Christ we may take the
Apostles for they. were so much impressed by the praying
habits of their Master that they approached Him and
requested Him to teach them how to pray (9). Christ then
taught them the “Our Father” (10) which has become the
universal form of the praying people of Christ.
A short interpretation or commentary on the well-known
Prayer of our Lord is hereby offered for the edification of
those who teach in the Schools of the Greek Orthodox Arch-
diocese of Thyateira and Great Britain and of all Christians
who are interested.

84
 B. THE LORD’S PRAYER

Our Father Who is in heaven, Hallowed be Thy

Name, Thy Kingdom come, Thy will be done on
earth as it is in heaven; Give us this day our daily
bread; and forgive us our trespasses as we forgive
those who trespass against us, And lead us not into
temptation, but deliver us from evil: For Thine is
the Kingdom, the power and the glory, of the Father,
and of the Son and of the Holy Ghost, now and ever
and to ages of ages. Amen.

1. THE FATHER OF US ALL

“OUR FATHER”

Our Lord addressed God as Father and taught us to do the

same. In these words we may find the central meaning of
the Revelation that Christ brought to us. It was He Who had
full knowledge of God and as the Messiah He had the unique
privilege to call God “Father” and Himself the “Son of the
Father” in the way familiar only to a Son. No pious Jew would
ever dare to show such familiarity with the Eternal, the Holy
One, the High One. For this reason when the Jews heard
Jesus calling the Supreme and Eternal God His Father “My
Father works and I work” they accused Christ of blasphemy
(11).
Though the New Testament testimony shows that Jesus
used to address God as “Father” He did so not openly
but only in conversing and instructing His Disciples.
The word “Abba” which He used revealed an intimacy with
God which pious Jews would react against. “Abba” is not just
85
an equivalent to “Father” but it is equal to the words “dear
Father” or to what little children say when they approach
their father in a lovable and gentle way—when they call him
“Papa”, “daddy” or “dad”. Such was the intimacy of Jesus
with God the Father which indicates a familiarity between a
son and his father.
When therefore Jesus instructed His Disciples to call God
“Father” He revealed to them a new truth about God un-
known before. According to Old Testament scholars of our
time there is no prayer in the usage of Judaism in which the
word “Abba” may be found bearing the meaning of the word
which Jesus used in addressing God. For this reason one may
understand that the Fatherhood of God is a truth revealed
to humanity when the Son of the Father became a Man and
dwelt among us (12).
When therefore Christ advised His Disciples to call God
“Father” He revealed a truth about God which was not known
before.
Christ advised the people to recognise God as their Father
because He was their Maker, their Protector and the Guardian
of their life. It is God’s Fatherly benevolence which sustains
the world, and especially man, His image and likeness.
The recognition of the Fatherhood of God in this Prayer
is an incentive to recognise the Brotherhood of Man and thus
establish conditions of mutual understanding and cooperation
in all fields of action and especially in the work for the
protection of peace. This is why the Fatherhood of God
and the Brotherhood of man is the foundation of Christian
behaviour and the motive for the pursuit of a life which is
both Godly and human..

86
 2. THE HEAVENS
“WHO IS IN HEAVEN”

According to the old concept Heaven was considered as

the place where God lives. This is however a symbolism of
God’s superb might and vigilant overlooking and reigning.
The God of the heavens is everywhere. He is in the world
and above and beyond the world. His being in the world,
however, does not mean that God is limited by the world.
God being beyond the world does not mean that God does
not care about the world. God is at the same time both
Immanent and Transcendent, that is, He is present in the
whole universe and beyond the universe. Divine Immanence
and Divine Transcendence are characteristic words by which
theologians describe the presence of God in the world and at
the same time His limitless existence and presence above and
beyond the world.

3. THE NAME OF GOD

“HALLOWED BE THY NAME”

The Name of God is a Mystery in itself. When God spoke

to Moses in Horeb out of the fire of the burning bush He did
not reveal a Name. He said to Moses that “ the God of your
Fathers Abraham, Isaac and Jacob speaks to you (13). When
however Moses asked “What is the Name of my Fathers’
God?” then, for the first time, He revealed His Name when
He said “I AM WHO I AM”. Tell to those to whom I send
you that “HE WHO IS” has sent you. Thus, the Name of
God is “I exist” or “I am Existence” (14). This is what the
Greek “Ho on” means. The Hebrew word “Jahweh” (15)
is very near to the Greek meaning, God exists. Existence is His
87
Name. Existence is His essence and power. For this reason,
the Name of God is a Mystery in itself.
To Name God has been the universal quest of mankind.
Every group and tribe of people and every nation according to
their religious motivation has added a name in the long cata-
logue of Names of the Divine Being. It is a correct observation
made by the Greek Tragedians Aeschylos and Sophocles when
they referred to God in their tragedies “as a polyonymous
Being” (16).
With whatever name Christian people prefer to address God
they mean the Father, the Son and the Holy Spirit, the Holy
Trinity, the Tri-unity of the One God, the Father of all people,
the Maker and the Creator of the universe.
The Name of God, such as “Father”, “Lord”, “Saviour”,
“Eternal”, must be pronounced with reverence, for it is holy
and with it God’s existence and holiness is associated. God’s
holiness must be exalted and recognised by all as the supreme
and infinite summit of all perfection. Thus, when in the Lord’s
Prayer we say: “Hallowed be Thy Name” we confess the
absolute holiness of God and His infinite perfection and we
bow before His benevolent Fatherhood. Such also is the con-
fession of those who are in heaven, of those who are near
God, that is, the saints, the angels, the Apostles, the Prophets
and the Blessed Virgin Mary.
On our part we sanctify ourselves as the Holy God’s Images
and likenesses when we pray fervently, when we do good
works, when we practise what is right; when we intend to keep
ourselves in order and our hearts in purity and our minds with
repentance and sorrow for our sins and mistakes. We sanctify
the Divine Name when. we practise obedience in love to God’s
Will and recognition in love of other people’s rights. In
this way we sanctify the Name of God on earth as it is
sanctified and respected by those who are beyond, near God
in Heaven.
88
 4. THE KINGDOM OF GOD
“THY KINGDOM COME”
The Kingdom of God was the central theme of Christ’s
teaching. We find it in His parables: we hear of it in the Last
Supper: we meet it in every aspect of Christ’s life and work
and even during the last moments of His death upon the Cross.
The idea of the Kingdom of God seems to be the great motive
of our Lord’s mission. But what does Christ mean by this
Kingdom?
Thinkers and saints have tried to give an answer to this
question. There are those who equate the Kingdom of God
with the Church. Others take it to mean the rule of God in
the lives of men (17). Others have thought of it as the practical
application of the moral teachings of Christ. Others again have
thought that the Kingdom of God is to come at the end of
history when Christ will rule the world for One thousand
years.
The Aramaic word which Jesus used is “Malkuth” which
does not mean a territorial kingdom but a royal ruling. The
sphere of this ruling is the idea contained in the Greek word
“Basileia” in which people may enter and be in communion
with God or be shut off from His communion because of
unpreparedness and insincerity.
The Kingdom of God is to come from outside. It is an
invasion. Man has nothing to do with this Kingdom for it is
not man’s achievement but God’s breaking into the history
of man to save people from their wanderings away from God;
from their failures to find God and be reinstated in the realm
of God. All this means that the Kingdom of God is salvation
which people may enjoy by being led back to God by Christ.
The coming therefore of the Kingdom is seen in the success
of people’s return to God to be and to remain for ever
near God.
89
 It is therefore right to say that this petition in our Lord’s
Prayer is very meaningful: We seek it by God’s coming to
reign among the people and the people’s reinstatement in the
realm of God.

5. THE WILL OF GOD

“THY WILL BE DONE ON EARTH AS IT IS IN HEAVEN”

The Will of God is God Himself. When man accepts God

as his Father, then he accepts His Will as law and guidance
and protection. For this reason the Will of God is for each
one and for all the Kingdom of God in all aspects of life. It is
evident therefore that the Will of God is associated with the
former petition, that is, with the coming of God’s Kingdom.
The reign of God in our hearts must be extended to others.
We must become heralds of the reign of God. Our experience
of the reign of God in ourselves must illuminate others to let
God reign in themselves. Thus the Kingdom of God is spread
from one individual to another until all the people become
God’s people and the Earth becomes the realm of God.
In the heavens or in the spiritual realm God’s Will ever
reigns. All the souls of dead people, the saints and the
angels enjoy God’s presence and see the identification of their
will with God’s Will. This unity of the two Wills, the human
and the Divine, is the perfection and salvation of people.
People may experience the same feeling in their earthly life
if they will respect and abide by the Will of God which really
leads to their complete freedom, to their success and to their
perfection.

90
 6. THE BREAD
“GIVE US THIS DAY OUR DAILY BREAD”

We depend on God. Whatever we achieve: our progressive

technology; our advanced learning; our observations and
studies—these do not free us from dependence upon God. In
the Lord’s Prayer we seek bread from God because our
sustenance is not only our own achievement, just as our own
existence is not a product of our own will. We do not create
ourselves. We did not create God. It is God Who made us.
For this reason we will depend on His love and providence
and care always.
We think we possess everything we are capable of imagin-
ing, but the history of the Tower of Babel (18) with the
account of confusion mirrors the failure of our works when we
are arrogant towards God. For this reason the petition for
our daily bread brings us back to ourselves and shows our
dependence upon God, and even renews the great lesson of
our humility before God.
Bread since time immemorial has been the main type of
food which people have acquired with work and sweat and
every sort of endeavour. Food is acquired and gained by
honourable ways and methods that are blessed by God. It is
a God-given gift to all workers for their own sustenance
and the help of others, and when it is shared with those who
have nothing it becomes a sacrificial offering to Him Who gave
it to us (19). Acquisition of food by means that are not
honourable is not blessed by God. When therefore we seek
from God our daily bread we pray that God may keep us
honourable and industrious and healthy to do our duty to-
wards ourselves and towards others who need our help.
When we ask God to give us our daily bread we do not
mean that we must remain in expectation and inaction await-
91
ing our food from God. With this petition we mean that God
may give us strength and health to cooperate with Him for
our own sustenance (20). We must never forget that we are
co-workers with God and he who cooperates with God is
helping not only himself but others. For the People of God
the “I” is not anything without the “we”. The Common Father
of us all shows to us that we have brothers.
For this reason in the Lord’s Prayer the plural “us” includes
all. There are and there will be always those who need
assistance not only for their feeding but for their other needs
as well. People have many needs and appetites. Man needs
love. He needs companionship. He needs books and knowledge
and learning. There are millions still of those who are illiterate
all over the world. Man is not to live by bread alone (21). He
needs the word of truth. He must know the world around him.
He needs the Gospel in order to have the Bread that came
from above. He needs communion with God and He feels the
necessity to worship God. He needs Christ Whose Body is
Food indeed and Whose Blood is Drink indeed. We must
provide this Food of redemption to those who have not found
Christ as yet. They need this food in order to eat and live and
not die.

7. OUR DEBTS
““AND FORGIVE US OUR TRESPASSES AS WE
FORGIVE THOSE WHO TRESPASS AGAINST US”

This petition is indeed very important. We ask God to free

us from our debts. We owe everything to God. We owe our
existence, our health, our happiness, our present and our
future. And what shall we give to God for all His gifts? (22).
The answer is that we must offer to Him our prayers, that is
92
we will thank God with our prayers and with our actions. And
what is the result if we are arrogant towards our Benefactor?
Then we are grateful: we refuse to pay our debts or deny
that they exist and this is a great mistake. This is a great sin
which produces other debts and trespasses.
What is sin? This question is answered by the disorder of
our life. The shortest answer is that sin is power which comes
out of our own depths, moving against God, against others
and against ourselves. Often this power is caused by the
tempter, the enemy of God and man, the Evil one.
Sin against God is called ingratitude, faithlessness, impiety,
apostasy, heresy, contempt of religion and of the Church.
Sin against other people is called jealousy, envy, vindictive-
ness, extortion, theft, calumny, slander, bad influence with
actions, with threats and fear and punishment.
Sin against our own person is the intention and the action
which shows hypocrisy, sexual disorder and violence, moral
and physical harm, indifference and disrespect to whatever is
good and noble, impiety towards parents and teachers and
elders and friends and benefactors.
All these are debts, transgressions and contempt against
that which is normal and right and natural and just. Happy
is he who realises that he is in such a condition of disorder
and happier is he who seeks to free himself by the help of
God from such a condition, to Whom he confesses his disorder,
his debts, from Whom he seeks forgiveness and grace.
There are some who have lost the sense of what is normal
to such a degree that they do not feel that they have insulted
God; that they do not wrong anyone; that they do not wound
themselves. We have such examples. In the ancient world we
had the Sophists and Cynics who taught that that which is
good and just is whatever is profitable today. Tomorrow
perhaps it would not be so. For this reason they said that there
can be no stable criterion of moral life and conduct. Today
93
we have the modernists and the nihilists who deny the
existence of God and deny that man is of the greatest value
in physical existence and they ridicule moral law, personal
conscience and social responsibility.
For this reason confession of mistakes and the recognition
of debts towards God and man is a sign of return to order.
This recognition safeguards forgiveness and dissolves debts.
God tears up the records. Good people do the same when
debtors or offenders owe to them moral, spiritual and social
debts and ask for their forgiveness. Some people of generous
heart even scratch off their records monetary debts owed to
them. But what is the result when we scratch out the debts
of others? Must we demand that God and others scratch out
our own debts to them? What is then the meaning of this
petition in our Lord’s Prayer? There are those who feel that
since they forgive, then they must be forgiven. This interpreta-
tion however is not the right one for the following reasons:
(a) . We always owe more to God than we are ready to
forgive and free others from what they owe to us. As Christ
has said—We do not see the beam in our own eye but we
discern the mote in the eye of others. From this example we
may see the difference between our own debt to God and the
forgiveness which we grant to others (23).
(b) The debts which God forgives us are greater than
those we forgive others. We see the meaning of this in the
parable of Christ where a rich man is described as freeing his
servant from a great debt while his servant later on did not
want to free a fellow-servant from an insignificant debt owing
to him (24).
(c) Christ from His Cross forgave the criminals without
expecting anything from them because He did not need their
forgiveness. St. Stephen whilst being stoned and dying prayed
to God not to take into account the sin of those who were
94
stoning Him. He freed them from their debt without expecting
any reward. He did not pray to receive anything but he sought
other’s forgiveness (25) because of love and goodness, as Christ
had done.
Christ, then, knowing that our debts towards God are
greater than the debts we cancel for the benefit of others,
taught us to say that we are “unprofitable servants” (26). We
are indeed unworthy servants and we have only done what we
ought to do. We have forgiven others because we ought so to
do: what God will do for us depends upon His own decision
and never upon our own choice.

8. TEMPTATIONS
“AND LEAD US NOT INTO TEMPTATION”

The prototype in the Aramaic language means something

different. Its wording is equivalent to “not to enter into tempta-
tion”, instead of “lead us not .. .” The Aramaic is in agreement
with what Christ said to His Disciples before His Crucifixion
“Pray not to come into temptation” (27). This wording
indicates that God is not leading us into temptation because
according to the New Testament, and especially to St. James,
“God tempts no one and he who is tempted must not say that
God tempts him” (28).
The circumstances of our life, our inner motives, psycho-
logical provocations, preferences and appetites, reputation and
custom, the imitation of the behaviour of others and so many
other causes stand as sources of temptation and cause us to
face a decision between the probable and certain evil and
the probable and uncertain good.
In such circumstances, we need the help of God to stand
95
unshakeable and unconfused and to decide upon what is just
and true and keep our friendship with God: to serve His
Will, which is always to our profit.
Examples from the Holy Bible show us how to confront
temptations with decisiveness and fortitude and to prefer what
is good and just. Christ in the Wilderness was tempted by
hunger, by vanity and dominance. But He did not command
the stones to become bread to satisfy His hunger. He did not
fall from the Pinnacle of the Temple to show that He would
stay unharmed. He did not fall before the Devil in order to
acquire secular power. He overcame the temptation and
chased the Devil away (29). Abraham in the Old Testament
showed that his love for God was unshakeable. He obeyed
even to the point of being willing to sacrifice his only son to
see later the reward of his love for God in the salvation of
his son (30).
We are all weak before temptation and testing. Christ,
knowing our weakness, put in His Prayer the petition by
which.we seek from God power to maintain our integrity and
remain unsubmissive when we are confronted with tempta-
tions.
Many times temptations test our faith when sorrow, sick-
ness, early death strike families and friends. Also the bad
example of others often stands before us as a strong tempta-
tion testing our moral integrity, our dignity and our love and
obedience to God. Often we hear ourselves saying “Everybody
does it—why shouldn’t I?” All these are customary forms of
temptation within our mind. We must not fall under their
provocation. We must face up to them with decision, honour-
ing truth and ourselves honouring the Will of God.
A few years ago in the City of New York, America, and
in the City of Montreal, Canada, the police forces went on
strike. Then many people witnessed unbelievable forms of
falling into temptation. Many people stole things from shops.
96
Among such thieves were many persons considered to be
respectable and persons of integrity. Faced however with the
example of some unprincipled people even those who were
considered strong and good were overcome and fell into the
temptation of plundering.
Temptation is common to all—to those who stand and to
those who are considered to have fallen. For this reason St.
Paul taught the Christian people that “anyone who thinks that
he stands take heed lest he fall” (31). Christ Himself
recommended us to pray not to enter into temptation. Tempta-
tion is like fire: it may burn us and often it inflames us to do
things that are against man’s dignity, and against God’s love.

9. THE PROBLEM OF EVIL

“BUT DELIVER US FROM EVIL”

This is the final petition of our Lord’s Prayer. In it there is

reference to: (a) the question of evil, (b) the question of bad
company and (c) the question of the influence of the Devil.
The question of evil in the world is a reality which creates
difficulties and problems in our personal life, in our thinking
and especially in our faith to God. To form an idea of how
we must understand the question of evil in the world, we must
have in mind the following:
God made the world fine and good (32). This does not
indicate that God’s creation had reached its purpose and
perfection. It does not mean that God has withdrawn into a
state of inaction, idleness and eternal rest. Christ said “My
Father works” (33). God’s creation therefore is within the
realm of God’s continuing activity and God’s continual work.
Creation continues and man cooperates with God within
97
G
creation. We must not therefore think that man was placed
like an automatic mechanism within the world to enjoy him-
self. Rather he has been placed as a co-worker of God for
the perfection of himself and of creation. Generally speaking
this work of the perfection of creation is aimed at reaching
immortality and stability in perfection, and a degree of man’s
knowledge of Divine life and nature. This perfection of man
depends both upon his own powers and upon God’s bene-
volence because man is God’s co-worker. We can see this in
the mission of Christ Who came to help man to re-establish
communion with God, to live near him and reach perfection
and immortality.
But perfection is always hindered by opposition and
reaction, evidenced by what we call natural evil and moral
evil. Natural evil can be seen in what we know as destructions,
in the physical convulsions of Nature, pestilences, plagues, etc.
By moral evil we mean what comes out of our own personal
disorder, envy, hatred, etc. Moral evil is seen in its exten-
sion in wars, great and small, family wars, personal strife,
etc. The nature of evil is not an easy question but a difficult
problem which has been caused by the alienation of man from
God: this alienation means disorder and sin.
Sin is never limited within the individual sinner. It is always
extended to other people who are not responsible and also to
the wider world as well. It is like the waves of sound which
are transmitted: It is like circles seen in water when a stone
disturbs the surface of a lake. On this account, Nature, the
Cosmos, suffers and weeps and sighs with people because of
the presence of evil. It is for this reason that corruption and
death reign in Nature.‘Nature also dies, Nature groans, Nature
lives the sufferings of our fallen life and failure. Thus evil is
extended to and influences both man and his surroundings.
Today all speak about the pollution which endangers
Nature by poison. Who is responsible for this? Undoubtedly
98
man is responsible because of his mistaken reasoning and even
his insatiable greed to conquer and dominate and raise himself
above God. What is happening today happened then when
man decided to proceed beyond his creaturely limits and
abandoned God and shut himself within his own ego.
Approaching therefore the question of evil in its two-fold
aspect, as natural and moral, we may grasp its meaning more
easily. We find (a) that in the process of perfection of man
and the world a chain of reactions always appears, (b) that
man is responsible for disorder and evil because both in his
past and present he exercises a great influence upon his sur-
roundings.
The question of company is also a moral question. The
example of other people always has an influence upon us. We
know that St. Paul verified the advice of the ancient Greeks
when he wrote to the Corinthians that “bad company corrupts
good character” (34). We must avoid such company and ask
God to keep us away from such people who may impair with
impurity our heart and mind. We must advise others to see
this danger which often threatens the moral integrity of
people.
This petition of our Lord’s Prayer is also referred
to another influence—that of the Devil. There are some
who believe that here the word evil may mean only the
bad example of people. But the Fathers of the Church taught
that it means the activity of the evil spirit from whose
influence we pray God to protect us. The Devil denies God’s
authority. He is a fallen angel who has become the personifi-
cation of evil and the influence for all that is bad and harmful
to us. Some people often say that they do not pay attention
to the influence of the Devil. There are others who maintain
that the Devil does not exist. Perhaps this is the greatest sign
of the influence of the Devil for he tries to convince people
that he does not exist. This is a method to let the Devil work
99
undisturbed and make his influence subjugate more easily the
will of man. For this reason we ask God to protect us from
the influence which our Enemy and His enemy may exercise
upon our will and action.

10. THE DOXOLOGY OF THE WORLD

“FOR THINE IS THE KINGDOM, AND THE POWER
AND THE GLORY OF THE FATHER AND OF THE
SON AND OF THE HOLY SPIRIT NOW AND EVER
AND TO AGES OF AGES. AMEN.”

Our Lord’s Prayer concludes with a Doxology to God which

is not evident in the ancient manuscripts. It was however
the custom of praying Jews (35) to glorify God. Thus in the
prayer of Christian people Christ, after addressing God as
Father and after His recommendation of what the praying
people should seek from their Father, ends the Prayer with a
Doxology which refers to God’s Kingdom, Power and Glory.
Regardless of evil actions and the opposition and influence of
the Devil, the Power of God and His Kingdom will reign.
His Glory is never overshadowed by vice and the temporary
strength of apostasy. God is the Eternal: We confess His
Kingdom and we glorify His Power and we recognise His
Glory and benevolence.
We do not pray to an idol of mythology nor to a God of
fantasy but to a God Who is our Father and the Father of our
Lord Jesus Christ, the Creator of the world and the Sustainer
of the Universe. His Kingdom exists and it is steadily
extended, regardless of obstacles and reaction. His Power is
confessed and witnessed in His marvellous works and His
Glory is spoken of by as with one mouth by the whole of
His creation. Amen.
100
 Fourth Part

A. INTERPRETATION OF THE WORSHIP OF THE

PEOPLE OF GOD

All prayers and services are elements in preparation

for the worship of God which is offered publicly during the
Liturgy of the Holy Eucharist. Vespers, Matins, Compline,
Devotional Services and the Salutations of the Virgin Mary
etc., are all ancillary services. They are supplications for the
enlightenment of people, for the remission of sins, for the
protection of soul and body, for health and for the
prevention of moral and physical evil. These prayers besides
everything else are of an instructive nature because they
explain to us the teachings of the Holy Bible. They do not
in themselves constitute Christian worship since they are by
way of being introductory to the Divine Liturgy, in which the
Christian people make offering to God as a sacrifice and as
thanksgiving, and by which the Christian family is united with
God and acquires salvation and remembers the salvation
offered by Christ.
Thus the prayer of the Church is centred in the Mystery
of the Holy Eucharist. When Christian people pray together
in the Christian Liturgy only then do they worship God.
For this reason we understand no other prayer or service
as worship, or as sacrifice. Only in the Divine Liturgy do we
worship and through it we offer a sacrifice to God. This is
101
evident when we say that “we offer Thine own from Thine
own in all and for all—Ta sa ek tohn sohn”.
The Mystery of the Divine Liturgy is known by many names
(1). It is called Divine Eucharist because Christ had offered
thanks to God as was customary in the Jewish Tradition and
subsequently He proceeded in establishing the Mystery. It is
also called The Holy Mysteries, The Bloodless Sacrifice, Holy
Communion, Table of the Lord, Chalice of Blessing, Divine
Liturgy, Holy Anaphora, etc. All these names show the respect
of the Christian people for this Mystery, which from the
beginning until today is and will remain the centre and fullness
of Christian worship. The history of this Mystery follows:
One year and more before His Crucifixion Christ had said
to His followers that He was the Bread of Life that came down
from Heaven, and those who eat this Bread will live for ever.
Then He made His remark to them more specific. He said,
“Unless you eat My Flesh and drink My Blood you will not
have life in you. Those who eat My Flesh and drink My Blood
will remain with Me and I in them.”
These remarks were indeed hard and strange to the audience
and some started leaving Him. Then Christ turned to His
Apostles and said: “Do you want to leave Me too?” Peter
then answered and said: “Lord, to whom shall we go? You
speak the words of eternal life. We believe rather we know
that you are the Christ the Son of the Living God” (2).
After a year or two Christ brought to reality what He had
said about the Bread of Life, about His Flesh and His Blood,
at the Last Supper which He ate with His Apostles the night
before His capture.
At the Supper Christ, first washed the feet of His Apostles
in order to teach in this beautiful way the great lesson of
humility. In this way He cleansed their hearts and minds from
pride and prepared them all, with the exception of one, Judas
the traitor, to receive the great Gift.
102
 During the meal Christ took a little loaf of bread, prepared
with flour, yeast and water and baked in the manner of that
time. Christ first offered thanks to God the Creator of all and
blessed and raised the loaf of bread to be seen by all and said:
“Take and eat. This is My Body which is broken for you
for the remission of sins.”
Christ distributed the pieces of the blessed Bread, His Body,
to the Apostles. Then He took the cup with wine and thanked
God the Creator of all and blessed it; and raised it to be seen
by all the Apostles, and said: “Drink This all of you: This
is My Blood of the New Promise which is shed for you and
for many for the remission of sins.”
All the Apostles took the Cup and drank from It the Blood
of their Master. Finally Christ told His Apostles to do what
He had done, that is, to wash each other’s feet, which means
to respect and love and serve each other in humility and to
repeat the Breaking of the Bread and the receiving of the
Common Cup which is equal to His Sacrifice upon the Cross:
Thus you will remember Me (3).
The Sacrifice of Christ upon the Cross took place the
following day. The Apostles were scattered. All had left except
St. John, the youngest of all who was near the Cross with St.
Mary the Mother of Jesus. Christ pronounced St. John to be
the son of St. Mary and St. Mary to be the Mother of John.
Later John wrote the Fourth Gospel which is the most beauti-
ful and deepest Gospel and the most theological Christian
document ever written.

103
 B. HISTORICAL BACKGROUND OF THE
MYSTERY OF THE HOLY EUCHARIST

1. Matthew 26, 26-29.

Now as they were eating, Jesus took bread, and blessed,
and broke it, and gave it to the disciples and said, “Take, eat;
this is my body.” And he took a cup, and when he had given
thanks he gave it to them, saying, “Drink of it, all of you; for
this is my blood of the new covenant, which is poured out for
many for the forgiveness of sins. I tell you I shall not drink
again of this fruit of the vine until that day when I drink it new
with you in my Father’s Kingdom.”

2. Mark 14, 22-25.

And as they were eating, he took bread, and blessed, and
broke it, and gave it to them, and said, “Take; this is my
body.” And he took a cup, and when he had given thanks he
gave it-to them, and they all drank of it. And he said to them,
“This is my blood of the covenant, which is poured out for
many. Truly, I say to you, I shall not drink again of the fruit
of the vine until that day when I drink it new in the Kingdom
of God.”

3. Luke 22, 17-20.

And he took a cup, and when he had given thanks he said,
“Take this, and divide it among yourselves; for I tell you that
from now on I shall not drink of the fruit of the vine until the
Kingdom of God comes.” And he took bread, and when he
had given thanks he broke it and gave it to them, saying, “This
is my body which is given for you. Do this in remembrance of
me.” And likewise the cup after supper, saying, “This cup
which is poured out for you is the new covenant in my
blood.”
104
4. John 6, 48-51.
“I am the bread of life. Your fathers ate manna in the
wilderness and they died. This is the bread which comes down
from heaven, that a man may eat of it and not die. I am the
living bread which came down from heaven; if any one eats
of this bread, he will live for ever; and the bread which I
shall give for the life of the world is my flesh.”
vv. 53-56.
So Jesus said to them, “Truly, truly, I say to you, unless
you eat the flesh of the Son of man and drink his blood, you
have no life in you; he who eats my flesh and drinks my blood
has eternal life, and I will raise him up at the last day. For
my flesh is food indeed and my blood is drink indeed. He who
eats my flesh and drinks my blood abides in me and I in
ities iy

5. I Corinthians 10, 16-21.

“The cup of blessing which we bless, is it not a participation
in the blood of Christ? The bread which we break, is it not a
participation in the body of Christ? Because there is one
bread, we who are many are one body, for we all partake of
the one bread. Consider the people of Israel; are not those
who eat the sacrifices partners in the altar? What do I imply
then? That food offered to idols is anything, or that an idol
is anything? No, I imply that what pagans sacrifice they offer
to demons and not to God. I do not want you to be partners
with demons. You cannot drink the cup of the Lord and the
cup of demons. You cannot partake of the table of the Lord
and the table of demons.”

6. 1 Corinthians 11, 23-26.

“For I received from the Lord what I also delivered to you,
that the Lord Jesus on the night when he was betrayed took
bread, and when he had given thanks, he broke it, and said,
105
‘This is my body which is for you. Do this in remembrance of
me.’ In the same way also He took the cup, after supper,
saying, “This cup is the new covenant in my blood. Do this, as
often as you drink it, in remembrance of me.’ For as often
as you eat this bread and drink this cup, you proclaim the
Lord’s death until he comes.”

C. CONCLUSION OF THE HISTORICAL

TESTIMONY CONCERNING THE MYSTERY OF
THE HOLY EUCHARIST

The findings of the New Testament testimony are:

(1) That before the actual institution of the Sacrament,
Christ had referred to it as a sacrifice for the life of the world,
when speaking to the crowds after the feeding of the five
thousand, identifying His Flesh and Blood with food and
drink.
(2) That our Lord instituted the Sacrament of Holy
Eucharist the night before His betrayal.
(3) That Christ, at the institution of the Sacrament, offered
thanks and then bestowed His blessing upon the physical
elements of the bread and wine.
(4) That after these thanks and blessings, Christ identified
the physical elements of the Eucharist with His own Body
and Blood.
(5) That He ordered His Disciples to repeat what He did
throughout their lives in His remembrance.
(6) That the effects of the Sacrament, in accordance with
what Christ said, are: —
106
 (a) actual unity with God;
(b) remission of sins and strength in the life of virtue;
(c) eternal life;
(7) That recipients must prepare themselves, otherwise
they commit sin and are considered guilty of “not discerning
the Lord’s Body”.
(8) That the Sacrament, in addition to its other charac-
teristics, is a sacrifice to God “for the life of the world,” i.e.,
the Church on earth, the Church in heaven and the whole
creation.
Comparing this New Testament Testimony with the
Eucharistic Doctrine of the Church we find a striking identity.
The Church today does nothing except what Christ and His
Apostles and their successors used to do and teach. The per-
ceptible elements which the Church uses today are the very
ones that Christ blessed. The effects which Christ ascribed to
the Sacrament are just what the Church preaches. The order
of the Service with all its varieties is substantially identical in
its constituents with that of the ancient Church, 1.e.,
(1) Preparation;
(2) Hymns and prayers;
(3) Biblical readings;
(4) The words of institution of the Sacrament;
(5) Prayer invoking the descent of the Holy Spirit to effect
the change of the physical elements into the Body and
Blood of Christ;
(6) Communion.
The words of Christ “Take, eat” and “Take, drink” must
be seen in a historical setting in the Liturgy. It is for this
account that they are known; as the words of the “Anaphora”
because (a) they are the central point of the Anaphora or of
107
the Liturgy and (b) because they give us a historical reference
to the Sacrament. Christian people refer to these words
through the mouth of the Priest to renew the command of
Christ, that is, to continue what He had done. After the
Anaphora the prayer of the Church follows, in which Priest
and people together ask God to send the Holy Spirit to change
the bread and wine into the Body and the Blood of Christ
(4).

D. EFFORTS TOWARDS THE INTERPRETATION —

OF THE MYSTERY

Through the centuries the Christian people tried to find

an interpretation for the change of the bread and the wine into
the Body and Blood of Christ. They have found words and
terms which often confuse faithful people. The Orthodox
doctrine as to this question is simple and is as follows : —
In the Mystery of the Holy Eucharist Christian people
receive within themselves the Body and Blood of Christ the
God-Man.
With this doctrine all the Churches agree, although there is a
disagreement as to the change of the physical elements into the
Body and Blood of Christ. There are some who believe that
the sanctified elements of the Holy Eucharist the bread and
the wine are symbols and signs of the Body and Blood of
Christ. There are others who teach that Christ is present in
bread and in wine. Orthodox Christians observe that the
presence of Christ in the Holy Communion is not symbolic
but real. Christ is not present simply in the physical elements
of the bread and the wine because the bread and the wine
108
were changed entirely into the Body and Blood of Christ the
God-Man. St. John Chrysostom defines the Orthodox doctrine
in the following way:
“There are some who say: I wish to see Christ and His
Face and His Features and His Clothing and His Sandals. But
here in the Eucharist you see Him, you touch Him, you eat
Him. You wish to see His Clothing, but He gave you Himself
not only to be seen but even to touch and to eat and to receive
Him within you. It was not enough for Him to become a
simple Man, nor to be wounded and to be killed. He mingles
Himself with ourselves and makes us His Body, not simply
by faith but in truth and reality” (5). This is the Faith of the
One, Catholic and Apostolic Church.
Protestant rationalists and Roman scholastics have tried to
explain the Eucharistic Miracle. The former ended up by
denying the Holy Spirit the power to convert the physical
forms and substance of the elements into the real Incarnated
Lord and Saviour. The latter, borrowing from Aristotle
the philosophical term, “Transubstantiation”, as we have
seen, have divided matter into essence and accidents. Accidents
are the characteristics of the physical elements as is explained
in the Chapter: “The Church and the Churches.”
Orthodox Christians confess that it is beyond human
power to explain the way by which the Holy Spirit acts and
changes the bread and the wine into the Body and the Blood
of Christ. The Fathers of the Church said that it is enough
that with the Blessing in the Eucharist we believe that there
is a Change of the Bread and of the Wine into the Body and
the Blood of Christ. St. John Damascene refused to explain
the method of the Change and wrote: “If you seek the way
of its becoming, it suffices to hear that it is by the Holy Spirit.”
The position here is the same as in the case of the Incarnation.
“We know nothing else except that by the Holy Spirit the
Lord took to Himself Flesh from the Holy God-Mother. The
109
Word of God is true and active and omnipotent, though His
ways are unsearchable” (6).

E. THE SACRIFICE OF THE CROSS AND

THE SACRIFICE OF THE LITURGY

The Holy Eucharist is the only Sacrament which is some-

thing else as well. It is not only a Sacrament by means of
which we become partakers of Divinity. It is also something
which we offer to God. Among all the Gifts of God to us
none is so great and precious as this Gift in our possession,
the Eucharist, the Incomparable Gift, Christ Himself.
This precious Gift is in our possession. The Church is the
Guardian of its value and uniqueness. It was given to us as a
means for the unity of man with God. Christ entrusted it to
His Church, that is, to all of us who are members of His Body,
in order that we may receive remission of sins and reconcilia-
tion with God, and as a pledge of our immortality and
medicine against sin.
What other Gift more precious can we offer to God? We
offer to Him this Sacrifice which is bloodless and which we
call reasonable and living. We offer to Him that which is
His. With this offering of our Sacrifice we offer Him thanks
for His manifold mercies to us. We thank Him for the saving
grace given to us and we ask propitiation for the living and
for the dead (7).
The dead are not really dead. They are members of the
Church beyond, the Triumphant Church, as we are members of
the Church here on earth, the Church Militant. Both Churches
mutually assist each other. Prayer unites them in their effort
to approach God’s light and love. The members of the Church
110
beyond are the Saints, the Fathers, the Doctors, the Martyrs,
all the known and unknown followers of Christ, our fathers
and brothers and friends, who pray with us and we for them
offering the best we have to God for them, for the remission of
their sins and their salvation. And what we have is the Son of
God, the Sacrifice of the Eucharist, the same Victim Who once
for all was sacrificed for the life and salvation of the world.
The Body of Christ which was nailed to the Cross is the
same Body into which the bread is changed in the Liturgy
by the operation of the grace of the Holy Spirit. The Blood
of Christ which was shed upon the Cross is identical with
the Blood into which the wine of the Liturgy is changed in the
Chalice by the operation of the grace of the Holy Spirit. The
result in both is the same, that is, the remission of sins and
life eternal.
But while the Sacrifice of the Cross is a general and cosmic
event in which all humanity is included and even the whole
of creation, the Sacrifice of the Liturgy is not of general
character but it is rather personal. It helps those who are
present at the Divine Liturgy and receive the holy Mystery,
that is, those who with the priest offer the Sacrifice and those
for whom the people pray with the priest. It is personal, for
the individual or the individuals receive with faith and love
Christ within themselves. This is evident from the practice
of the Church because when the priest offers to the individuals
the Holy Communion he says: “The Servant of God (N.)
receives the precious Body and Blood of Christ for the remis-
sion of sins and life eternal.”
The Sacrifice of the Cross is unrepeatable because Christ
has once for all time become Man to unite for ever God and
Man. Christ has once offered Himself as a Sacrificial Lamb
and took upon Himself the sins of the world and our own sins.
Nailed upon the Cross He was loaded with the sins of all.
His Blood washed and cleansed all from their sins and gave
111
them remission and purity, holiness, power, freedom to
approach God and become again children of God. He gave to
us freedom of life, which means that death is not any more
eternal. No longer is our life destroyed by death, for as
children of the Immortal God we rejoice in immortality for
ever with the Holy and Eternal God.
This great event was consummated on Calvary where Christ
was crucified and died for our sins. But Christ did not remain
dead. Three days after His death He arose from the grave.
This means that His victory over death is our own victory
because He died our own death and arose to give us back
what we had lost, or rather what we did not reach, i.e. Life
Eternal.
Since the Sacrifice of the Cross was full and final for
the salvation of the world, then the Sacrifice of the Liturgy
must be considered above everything else as a commemoration
of the great Sacrifice of the Cross. This is evident from the
words of Christ at the first Liturgy which He offered because
He said to His Disciples: “Do this in remembrance of Me.”
The most important thing which we must remember
is that the Person Who was sacrificed on the Cross is
the same Person Who is sacrificed in the Liturgy, and He
makes the offering through the People of God by the hands
of the priest in a mysterious way. The connection which unites
the Sacrifice of the Cross with the Sacrifice of the Liturgy
is the identical Person in Both, that is, Jesus Christ, the God-
Man.
The fact of the identity of the Person in both the Sacrifice
of the Cross and of the Liturgy causes the Fathers and the
theologians of the Church to teach that in the Liturgy of the
Eucharist we have a real likeness of the Sacrifice of the Cross.
For this reason in the Liturgy we offer no other Sacrifice but
the Same which Christ Himself offered upon the Cross. The
centre of both is Christ Himself. It is He Who under both
112
offers Himself and Who is offered in Sacrifice for our sake, for
the life and the salvation of the Church. It is He Who is
sacrificed in the Church by the hands of the priest, with the
implicit purpose to save every person who believes in Him and
receives Him from the Holy Chalice.
Another indication by which the Sacrifice of the Cross and
the Sacrifice of the Liturgy is seen to be identical is in the
result of both. From the Sacrifice of the Cross humanity
receives remission of sins, freedom and life to live united with
God. In the Sacrifice of the Liturgy we see Christ the God-
Man and it is in this way that we are united with God. The
first is our own final unity with God after death. The second
is the unity which takes place during our lifetime on earth.
And here we may discern the marvellous glory of the Gift
which Christ entrusted to us, that is, Himself. In the Holy
Communion we receive Christ and in this way our unity with
God is achieved. Just as at our end or death and after our
resurrection our final unity with God will be reached, so now
in Holy Communion we achieve union with God, before our
physical death.
This is the Mystery of Christ which is the Mystery of Life,
the Mystery of the Cross, the Mystery of Salvation, the
Mystery of Unity and Glory. Whenever we offer the Liturgy
we receive Christ. We thank God for the remission which is
granted to us, for the victory over death, for our unity with
Himself in Christ by means of the Cross and His Passion, His
death, His Resurrection and His Glorious Ascension.

113
 Fifth Part
A. THE PRIVATE PRAYER OF THE PEOPLE
OF GOD

Besides Divine worship and the common and _ public

prayers the Christian people pray privately. Both Priests and
Monks and Laypeople pray privately in their homes on their
knees, or standing or sitting.
There is a short prayer called “Mono lektos”, “The Jesus
Prayer”, well known and practised by Christian people, con-
taining the following words: “Our Lord Jesus Christ, Son
of God, have mercy on me.” This prayer is addressed as a
supplication to Christ. The repetition of this prayer with the
well-known Rosary (Komvoschinion) helped and has enlighten-
ed many hearts and minds. Ordinary laymen and clergy,
and especially monastics, have acquired the habit of saying
this prayer unceasingly within their hearts and within
their minds both consciously and many times unceasingly in
a way which emanates from the depths of their being. The
acquisition of this spiritual habit is considered to be a gift
from Christ to those who call on His Name and seek Him
to visit and help them.
St. Paul advises Christians to pray unceasingly (adialiptos).
Perhaps the great Apostle had acquired this gift of unceasing
prayer as a result of his spiritual experience and his deep love
to Christ. Great monastics and ascetics of the Orthodox
Church from the Third Century up to today, with their
114
writings and with their words, have taught this noetic or
unceasing prayer.
Famous among those people who have exercised themselves
in this prayer are the well-known hesychasts, clergy and lay-
people, both men and women. They recommend “quietness”
and the concentration of the mind within the limits of the
body of the praying person while repeating unceasingly the
prayer: “Our Lord Jesus Christ, Son of God, have mercy upon
me.”
With this exercise many Christians have seen themselves
surrounded by light and felt themselves to be within the visible
grace of Christ. They have felt this brightness as a conse-
quence of the presence of the Holy Spirit within the limits of
their physical existence. When they were asked: “What is
Christianity?”—they answered: “Christianity is the acquisi-
tion of the Holy Spirit.” Such an answer is inherent in the
sayings of St. Anthony of Egypt, of St. Athanasius the
Athonite, of St. Symeon the New Theologian, of St. Seraphim
of Sarov, the well-known spiritual teacher, of distinguished
Russian intellectuals.

B. FAMILY PRAYER AND FASTING

Another form of Christian Orthodox private prayer is

Family Prayer, which is offered as a preparation for Holy
Communion. This prayer is preceded by Confession, which
takes place in Church.
Also the Service of the Sanctification of Water and the
Mystery of Holy Unction are often performed in the home.
Devotional services such as the Office of Christ, and the Salu-
tations of the Virgin Mary are frequently conducted in the
115
home. Festal Hymns, before and after meals, are sung by
members of the family during the Festival of Christmas, of
Epiphany, of Easter, of the Assumption of the Virgin Mary,
of the Elevation of the Holy Cross, etc.
Orthodox Hymnology is contained in many volumes.
Many Hymns are known by heart by the people and they are
sung on the Festival days of the Saints. These are an
opportunity for prayer and a means of learning the Holy
Bible, portions of which are read at every Feast and each
Sunday in Church Services and at family prayer meetings.
The rich Hymnology is one of the great gifts which the
Orthodox Christians have inherited from their fathers. It is a
means by which they learn the Holy Bible and form the habit
of prayer and enlighten themselves spiritually. Such experience
is useful both for learned and unlearned people.
The spiritual inheritance of the Orthodox people is indeed
of great and practical value. This can be seen when Ortho-
dox Christians prepare themselves for participation in the
Festivals. The preparation of Communion-bread (Prosfora) is
an opportunity for private prayer and the dough is blessed
with the Sign of the Cross by the person who makes it.
Also the preparation of the Festival breads (artoklasia),
which are brought to the Church when the annual Feast of
a Saint occurs, is another spiritual experience for the people.
The decoration of the icons with flowers, the offering of incense
in front of family icons, the preparation of the Memorials
(Kolyva) for the commemoration of the Saints and of dead
people etc. All these cause Orthodox Christians to feel in their
houses the presence of Christ, and of the Virgin Mary and
of the Saints during their Festivals. This spiritual experience
is called Christophania, when the events of the life of Christ
are celebrated, and Hagiophania when the Festivals of the
Saints are celebrated.
Christophania means feeling the presence of Christ and
116
Hagiophania means feeling the presence of the Saints of
Christ. This blessed experience is realised by preparations
within the family; by the attendance of services of Vespers
and the Liturgy of the Feast; the decoration of the Icons and
of the Church with flowers; the distribution of the Festival
Bread (a remnant of the ancient Love Meals—agapae); the
singing of Festival Hymns for the glory of Christ and of His
Saints. In these hymns one may hear the spiritual achieve-
ments of the saints and of martyrs. Christians sing these
hymns together and know them by heart from their childhood.
Certainly there are some who remain unimpressed and even
chatter during the services in homes and in Churches. But this
phenomenon is evident everywhere, because not all Christians
have reached maturity or acquired the proper spiritual atten-
tion they should have.
All the services which are offered in the Orthodox Church
enrich Christian people with spiritual experiences which
one cannot describe in detail because they differ from place
to place and from individual to individual according to the
ability of concentration which have been acquired from
spiritual tradition and family habits.
The Sign of the Cross which Christian people make upon
themselves when they hear the Name of the Persons of the
Triune God, the Name of Christ, the Name of the Virgin Mary
or of the Names of the Saints is indicative of piety and of the
concentration of the praying people of God. Prostrations and
kneelings before the Icons reveal the inner humility,
tepentance, contrition and dedication and love of Christian
people to Christ and to His Saints.
Kneeling and prostration can be seen as signs of the
body’s participation in prayer, for we must understand that
man in his wholeness prays speaking to God both with his
spirit and with his body.
The spirit withdraws into itself to experience tranquillity.
117
Thoughts are collected within the limits of the body leaving
for a time their occcupation with cares of the material life
and gain, pleasure or carnal desires. The mind returns to
itself and with the impulses of the heart and the voice of the
mouth serves man in seeking communion with God through
prayer.
The body in prayer participates with dignified standing in
piety. We do not speak with distinguished people, teachers,
professors, leaders, clergymen, etc., in a careless and impolite
manner. And in speaking to God in prayer the body assumes
its proper posture with kneeling, with prostrations, with sing-
ing, with the reading of prayers slowly and clearly in silence
or in an audible manner.
A recognised assistance to prayer is fasting which from the
beginning the Church recommends showing to all the example
of the fasting Christ, the Apostles and the Saints.
Fasting as a participation of the body in prayer and as
a preparation for Holy Communion is indispensable. Christian
life without fasting is inconceivable. Christ Himself remained
fasting in the desert for forty days. He recommended fasting
and prayer to His Disciples as a method of preparation for
spiritual warfare. The Saints and the Doctors of the Church
have also advised people to fast as an exercise of their spirit,
as a means of catharsis and exercise of their body, and as
restrictive of carnal desires.
For this reason the Church has taught and still teaches all
Christian people to complement their prayers with fasting as
an exercise of the will and as a means of submitting the desires
of the flesh to higher service.
Orthodox Christians. never approach the Holy Chalice
to receive the Holy Mysteries without being prepared with
prayer and fasting. The minimum is two days’ fasting from
meat, fish, eggs, cheese, butter, milk, wine, spirits, etc. They
eat only vegetables, fruits and bread and meals prepared with
118
vegetable oil. From midnight till the time of Communion not
even water is permitted.
Orthodox Christians are also recommended to keep the
fifty days’ fasting before Easter, abstaining from meat, fish,
eggs, butter, spirits, etc. Sick and weak people need not keep
the full fast, but they are required to keep some measure of
fasting even for a short time at the beginning of Lent and
during the Holy Week.
Before Christmas the Orthodox keep a different kind of
fasting. Fish is permitted but not meat. Also during the first
fourteen days of August in honour of the Virgin Mary and a
few days before the Feast of the Apostle fasting is recom-
mended to.all. Wednesdays and Fridays throughout the year
are fasting days.
For a long time, the Western Church has ceased to practise
the fasting method of the Eastern Church. Fasting today in
the West seems to be forgotten. A day will come when
Western Christians will return to their old fasting habits and
especially to the fasting on Fridays. It has been observed by
spiritual leaders and moralists that the more easy the spiritual
demands of the Christian life become, the easier become the
spiritual and moral devaluations of life. Fortunately there are
today many people in the West, both laymen and clergy, who
regardless of the abrogation of fasting keep to the old custom
of fasting for the benefit of soul and body.
Christian people who pray and fast know quite well the
values of this spiritual and physical exercise. Much could be
written regarding the spiritual experiences of the Christian
people and their prayer and fasting habits. These few lines
are written to give information and instruction to young
people and to all the friends of prayer and Christian living.

119
 Sixth Part

THE LAW WHICH GOVERNS THE PEOPLE OF GOD

The People of God live accordingly to the Will of God which

is revealed in the Law of God. The Law of God which Christ
had often mentioned in His addresses (1) is found primarily
in the Old Testament, the Book in which we find the history
of the Ancient Israel and their relation with God. In the Old
Testament we read the synopsis of the Law in the Ten
Commandments which were given through the Prophet Moses
by God to His People (2). The first Four Commandments are
referred to the existence of God and to the faith and respect
of man to God. The last Six Commandments are referred to
the respect and love of man to men.

THE TEN COMMANDMENTS

1. I am the Lord your God and will have no other gods

except me.
2. You will not make idols, not a likeness of anything that
is in heaven or down on earth. You shall not bow down
before it to worship it.
3. You shall not pronounce the name of the Lord your God
with disrespect.
120
 4. Honour the sabbath day. You will work six days and do
all you can, and the seventh day, the Sabbath, you will
rest. It is a holy day, the day of your Lord and God.
5. Honour your father and your mother and you will be
happy and live long many years on earth.
You must not kill.
You must not commit adultery.
You must not steal.
2
Se You must not give false witness against other people.
10. You must not covet what other people have, house, wife,
animals, or whatelse belongs to them.
These Commandments known as the Mosaic Law were
honoured and declared valid by Jesus Christ.
The moral teaching of the Gospel of Christ is not entirely
new.
The same was taught by Moses and other prophets of Israel
and also by the ancient law-makers at various places, such as,
in Babylon, in Egypt, in India, in Greece. What is new in the
Gospel is Christ Himself. For this reason we have said that
the Gospel is not just a Book; it is rather a Person.
The Person of Christ is the new thing. It is He Who had
practised the moral teachings, the Law of God. It is He Who
showed the great example of respecting other people; of loving
the enemies; of practising what is true and just and holy. The
Person of Christ is the living moral standard for the Christian
people all over the world.

INTERPRETATION OF THE TEN COMMANDMENTS ,

The Old Law of Moses and generally the Old Testament
morality was accepted by Christ as good and valid with certain
modifications. He enriched the Old Law with new meaning
121
and completed it with elements that are His own. His own
Person had brought to light the perfection of the Christian
moral law proving its application possible by His Own
Example.
An interpretation of the Ten Commandments or the
Decalogue and their completion by Christ follows:
First Commandment
“T am the Lord your God and will have no other Gods
except me.”
The First Commandment refers to the existence of God
Whom all must believe, all must worship and all must love.
There is no other God above or below besides Him and no
religion besides that which teaches His Personal existence, His
creative love, His benevolent and providential care for the
people and for the whole world. But is there a God to
Believe in?
To believe in God we must first exist.
We exist and we know it.
We think and we prove it.
We love and we enjoy it.
We are free and we are proud of it.
We hope and we declare it.
We plan and we share it.
But who made us to have such an existence? None of the
things we know have what we experience as qualities and
characteristics of our being. Therefore nothing we know can
be our cause and thus give to us the existence we know we have
as well as the qualities and characteristics we undoubtedly
possess and which none of the things outside us may claim.
There must be something with a powerful mind to think and
make other things exist and think. There must be something
capable to love and show love by producing beings capable
122
to love. There must be something free and able to infuse
freedom and make other things practise freedom.
We call this being which exists, which thinks, which loves,
which is free the Maker of the World, the Maker of people
who exist and are free and have the power to think and to
love, to hope, to plan, and to master their life. We call this
Maker: Creator and God and Father of all.
No one has seen God. God is invisible. But we see His
works in the things that exist. Without God’s existence nothing
would exist, nothing would have the power to think, to love,
to plan, to hope, to seek freedom and act freely.
People exist and think and love and hope and plan and
are free. Because they exist they feel in themselves that their
Maker exists. This kind of thinking is called believing. Only
people have the ability to believe. The basis of believing is
what we call faith. We believe in God means that we have
faith in God.
There are things that exist, but not as we exist, because they
cannot think as we think. They have not the power of our
mind. They cannot feel as we feel beauty and danger. They
cannot appreciate truth and justice. They love but their love
is not as our love. It cannot reach the degree and the beauty
of our love, because our love often is shown as sacrifice.
No animal has ever been seen in sacrificing itself voluntarily
for another or for the benefit of the group or for all the other
animals. They are unable to escape from self-love and love
beyond themselves and their little ones. They are unable to
believe something that is beyond their reach. They are not
free to decide. They cannot think about and seek their Maker.
They cannot have faith in something superior to themselves.
Only people have this ability-—the ability to believe and have
faith in something mightier and superior to themselves. People
only seek God and believe in God, love God and hope in
God.
123
 Jesus Christ completed this truth about God when He
revealed to His disciples that God the Father sent His Son
to save the world and establish the Church, the dwelling of
the Holy Spirit, the Paraclete, Who guides the faithful to truth
and also reminds all of the teachings of Christ. This is the
complement about God; the one God is revealed in Three
Persons, in the Holy Trinity, God the Father Who is without
beginning, God the Son born of the Father before the begin-
ning and God the Holy Spirit Who proceeds from the Father
and is worshipped with the Father and with the Son and
speaks through the Prophets and the Saints.
Second Commandment
“You will not make idols, not a likeness of anything that is
in heaven or down on earth. You shall not bow down before
it to worship it.”
‘The Second Commandment refers to the worship of God.
No one must worship things made by God. No one must
worship things made by man such as the idols, the icons, etc.
Worship must be offered only to God. Christ completed this
Commandment when He said that the proper worship of God
must be spiritual because God is Spirit and those who worship
Him must worship Him in Spirit and in Truth (3). No more
bloody sacrifices, no more altars upon which animals are
burnt. Since God is Truth Itself the proper worship of Him
must be true and sincere.
Here we may bring to discussion the question of symbolic
religious objects such as, the cross, the icons we see in the
Orthodox Churches. All these are not objects of worship. They
are rather incentives to worship. Symbols such as the Cross,
which remind of religious events. The icons of the Mother
of Christ and of the Saints are reminders of people who
are the friends of God and have left to us a fine example
to follow by their virtuous lives. Their sacrifices inspire all
124
Christian worshippers to concentrate their mind upon God
Who is glorified in His Saints of the past and Who enlightens
people to become Saints of the present. Since we worship but
God alone in Three Persons, the icons of the Orthodox Church
and the statues of the Western Church are nothing but means
of inspiration and of religious decoration, reminders of the
holiness and virtues of the Saints whom Christ loved, and
whom we venerate in their icons and invite to join with us in
prayer when we seek their intercessions and protection in the
struggle for a virtuous Christian life.
Third Commandment
“You shall not pronounce the name of the Lord your God
with disrespect.”
The Third Commandment refers to the use of the Name
of God both in conversation and in oath-taking. It is improper
and even blasphemous to use the word “God” inatrivial
and impious way. It is anti-Christian to use the name of Christ
and of His Saints jokingly. The teaching of Christ about
swearing is not to take an oath but to say the truth always.
A plain Yes and a plain No is all that the Christian needs to
say and what is beyond this is called evil by Christ (4).
Fourth Commandment
“Honour the Sabbath day. You will work six days and do
all you can, and the seventh day, the Sabbath, you will rest.
It is a holy day, the day of your Lord and God.”
The Fourth Commandment is related to the honour paid
to the Lord’s Day. The Jews kept the Sabbath in a strenuous
way. They felt that even to help their neighbour on the
Sabbath Day was forbidden. Christ said that the Sabbath is
a law made for the benefit of man while man was not made for
the Sabbath (5). Christian people honour Sunday, the Day of
the Resurrection of Christ. They do not work on Sundays
125
because they must go to Church together to worship Christ
the Saviour of all.
On Sundays they do go for benevolent works for the benefit
of other people, especially the sick, the elderly, the needy etc.
When we visit hospitals and churches we do exactly what
Christ has recommended us to do. Orthodox people on
Sundays read good books, religious and informative ones con-
ducive to their spiritual and moral edification.
Fifth Commandment
“Honour your father and your mother and you will be
happy and live long many years on earth.”
The Fifth Commandment describes our duty towards our
parents. This duty is universal. All people irrespective of
religion and their racial tradition obey this Commandment for
the love and honour which we owe to our fathers and mothers
springs up from the depths of our own being. By calling God
Father Christ reminds all of us to consider our earthly fathers
as taking the place of God in our life and that their authority
must be considered-as sacred and that respect is due to them
unreservedly. In the exalted postion of St. Mary the Mother
of Christ the Church and all Christians find an incentive to
honour mothers and to respect their advice and appreciate
their sacrifices. The reward for this duty is longevity or rather
a happy life reminiscent of the happy days which people lived
with their revered fathers and mothers. Upon these happy days
our psychological integrity, peace and serenity find a strong
foundation.
Sixth Commandment
“You must not kill.”
The Sixth Commandment is primarily referred to the
respect for human life. The killing of people is a great crime
which God’s law and man’s law punishes very severely. Christ
126
completed this Commandment when He said that we owe a
great respect to people—and we are not to condemn or insult
others and that we must not attack them by actions and
malevolent words which cause them unhappiness. He said
“You have heard the old Commandment not to kill and that
those who kill are guilty before the Court’. “But I say unto
you that anyone who feels angry against other people without
serious reason must be judged. He who insults other people
must be brought to Court and those who call their brother
‘fool’ will find themselves in the Fire of Hell” (6).
Seventh Commandment
“You must not commit adultery.”
The Seventh Commandment is related to our morals and
especially to the respect we owe to other people’s wives. The
Law of God is clear. One must not have sexual relations with
the wives of friends, of relatives, of their neighbours, and of
others. Christ complemented this Commandment by teaching
that it is not only the above sexual acts that are sinful and
forbidden but it is also sinful to turn lustful eyes to women
suggestive of desire. Thus Christ taught moral respect for other
people’s bodies and for our own bodies. Actions that suggest
violation of other people’s bodies are sinful, immoral and
punishable by the Law of God and by the Law of man (7).
Eighth Commandment
“You must not steal.”
The Eighth Commandment refers to our property. All
people and especially the followers of Christ are not expected
to steal other people’s property. To possess things is one of the
higher human characteristics. Animals own nothing. They
have never felt the need or the desire to possess anything
except the momentary desire for food which on their satisfac-
tion is abandoned. Only people experience the urge to have,
127
to possess, to keep things for themselves and for others, things
that are people’s property which are often taken to be
identified with their name and family. Such property
is acquired by labour, by honourable work, by the means of
using intelligence and by spending wisely time and energy.
St. Paul wrote that those who do not work cannot demand
food from others. All those who steal other people’s posses-
sions do a wrong thing. They disregard the teaching of love.
Christ said that we must love one another. How then is it
possible to love and to seize secretly or by force or by default
things that other people have acquired by sacrificing their
time, their energy, their health? Thus the law of love of Christ
supplements the Eighth Commandment and shows to people
the opposition of love to stealing, for it harms other people
and destroys the bond of brotherhood and originates personal
and social problems.
_ Ninth Commandment
“You must not give false witness against other people.”
The Ninth Commandment refers to our general behaviour
towards other people. How is it possible for those who are
united by the bond of love to make false witness against others
who are their brothers and members of the same body? False
witness according to Christ springs up from evil hearts (9).
This tendency is entirely unhealthy for anyone irrespective of
religion and race. Truth is demanded by all regardless of their
religious and racial origin. Preference for truth springs up
from the depths of our nature. For this reason making false
witness is a violation of our own nature and as such harms
both ourselves and others against whom we act in a regrettable
way.
Tenth Commandment
“You must not covet what other people have, house, wife,
animals or whatever belongs to them.”
128
 The Tenth Commandment is also related to our behaviour
towards other people. There are people who not only desire
the things that other people enjoy but often envy and injure
them by actions, with insults, with whispering against them.
The Tenth Commandment reminds all that this type of
behaviour is a sin committed willingly against people and
unwillingly against ourselves, because those who envy other
people employ ways which hinder and hurt themselves. Thus
we have psychopaths and neurotics who feel unhappy because
others such as their friends and relatives and acquaintances
are happy and prosperous. Christ in a positive way completed
this Commandment when he spoke to His followers as being
the light of the world. A lamp is not placed under cover
but on a stool to shine forth. The Christian people must stand
with their example as enlightening agents of God for the bene-
fit of others and affect others by their good works, works
which glorify the Father of all (10).
Christ also said that the lamp of the body is the eye. If
the eye is clear then the whole body is clear. If the eye is evil
the whole body is dark and unpleasant. Envy darkens the
eye and makes the appearance of people repulsive. Desire for
the things that other people possess leads to sinful, dis-
honourable and anti-Christian actions which are punishable by
the Law of God and the law of man.

In His Sermon Christ compares the Old Law with the New
and repeats several times: You have heard that it was said
to men of old. But I say to you. Here are some examples : —

1. You have heard: You shall not kill. But I say to you:
He who is angry with his brother or insults other people
is liable for judgement.
2. You have heard: You shall not commit adultery. But I
say to you: He who looks at a woman with lustful
129
 intention has already committed the immoral act in his
heart.
You have heard: Those who want to leave their wife
must give her a divorcement. But I say to you: Those
who leave their wife without any reason except fornica-
tion make their wife an adulteress, and those who marry
a divorced woman cause her to commit adultery.
You have heard—An eye for an eye and a tooth for a
tooth. But I say to you: Do not resist one who is bad.
If anyone strikes you on the right cheek turn to him the
other also.
You have heard: You shall love your neighbour and hate
your enemy. But I say to you: Love your enemies and
pray for those who persecute you. If you forgive men
. your Heavenly Father also will forgive you . . . You are
‘the salt of the earth . . . You are the light of the world
(#1).

THE BEATITUDES

In the Fifth, Sixth and Seventh Chapters of the Gospel

according to St. Matthew we read some of the elements of
the moral teaching of Christ with which He had completed the
old Moral Law. We read that Christ from a hill had spoken
to a great number of people. His adress is known as the
Sermon on the Mount. In the previous Chapter on the Ten
Commandments we have examined the additions made by
Christ to the Old Law. In this Chapter we offer a short inter-
pretation of the Ten Beatitudes which are the ete to His
Sermon on the Mount.
130
 Worthy and saved are those who are poor in pride and
who in humility and love believe and worship God and
associate in love and respect with other people. They will
be welcomed in the Kingdom of Heaven.
Worthy and saved are those who mourn and feel sorry
for their mistakes and sins. They will find consolation in
their misfortunes and difficulties.
Worthy and saved are those who are gentle and meek in
their relations with others. They will be welcomed every-
where by all people.
Worthy and saved are those who hunger and thirst for
justice—those who desire to see order and respect prevail.
They will be satisfied.
Worthy and saved are those who help the poor and the
needy. They will find mercy.
Worthy and saved are those who keep their hearts pure
with sincerity and kindness and truthfulness. They will see
God.
Worthy and saved are those who work for peace. They
will be called sons of God.
Worthy and saved are those who are persecuted because
they do what is right and just. They will be welcomed
in the Kingdom of the Heavens.
Worthy and saved are those who suffer and are persecuted
because lies and evil words are said against them, because
of Me.
10. Worthy and saved are those who like the Prophets are
persecuted. Rejoice and be happy because you will find
a great reward in heaven.

131
 INTERPRETATION OF THE BEATITUDES

In the Beatitudes Christ considers various types of people

who practice humility, moderation, calmness, etc., as happy
and blessed.
1. The first place is given to those who are poor in spirit.
They are not the foolish and mentally retarded but the humble,
the unpretentious and those submissive to the law of God,
regardless of all consequences. There is a group among the
Saints of the Church who applied literally this saying of Christ,
and though they were not truly mentally unbalanced they how-
ever acted in a way so as to be considered crazy by others.
Mental deficiency has nothing to do with this teaching of
Christ. Humility and submissiveness to the Will of God indi-
cate mental alertness and moral integrity, which is looked for
as a characteristic of candidates for the Kingdom of God.
2. Fhen come those who mourn. They are the people who
feel sorry for their mistakes and moral failures and their
submission to the temptations of the flesh and to evil
influences. This kind of sorrow is a sign of their preparation
for the Kingdom of God.
3. Next come those who exercise themselves in
calmness. They are people who display self-control and
temperance in every situation and check their excitement, their
wrath and their anger and vindictive feelings, and other unruly
tendencies. They succeed in life easier than those who are
dominated by their excitement and nervousness. Christ said
that those people who exercise calmness, etc., will inherit the
earth, which means that they will win friends and succeed in
everything, and even attract the attention of God.
4. After these come those who love justice, those who are
hungry and thirsty for justice. Such people are not only. those
132
who are deprived of justice and have lost their freedom and
suffered at the hands of bad and evil-minded people. Christ
considers people who are hungry and thirsty for justice, all
people who fight for justice, who pray for justice, who work
for justice, who help people to find justice and what is their
right as worthy and saved. This type of people Christ said
would find their reward for they would be satisfied.
5. People who practise mercy and keep and protect and
feed the needy, the hungry, the destitute, are called by Christ
blessed and happy. Their blessedness and happiness starts
from the very moment they offer to help others and it will
continue afterwards near God when they have completed their
existence on this earth.
6. People who keep their hearts pure and exercise them-
selves in holiness and sincerity are destined for a great
experience—they will see God. A pure life and moral inten-
tion and integrity are the requirements for man to come near
to God and to see Him. This is the end of life and the higher
reward for virtuous Christian people. This is the Paradise
offered to the crucified thief by the crucified Christ. This is
the purpose of the Incarnation of the Son of God and the
purpose of our own existence. To see God Who is invisible
is the reward of our sacrifices for the Glory of God, for the
enlightenment of men, for the salvation of the world, through
Christ our Lord and Saviour.
7. The peacemakers are also rewarded. They will be called
the sons of God. The Son of God, Our Lord Jesus Christ
came down to establish peace between men and God. In His
Own Person He is the only peacemaker. He brought and
preached peace to all those who were near or far from Him. He
united God and Man in His Person and offered His life upon
the Cross as a bridge upon which faithful people may walk
133
and reach God, and become sons of God through the gracious
love of Christ as Christ was by Nature the Son of God. Those
who work for peace, those who spend their time and energy
and use their gifts, their intelligence or their money for the
avoidance of conflict, for the restoration of friendship and
peace among people and groups and nations, do something
which one may consider as parallel with the work of Christ
the Son of God—rightly therefore they are called the sons of
God.
8. Those who love and are hungry and thirsty for justice
and work for it will find it and see it respected and enthroned
in the society of man. These people often are persecuted
because of their love for justice. People who do the right
thing and have fought for justice, people who have protected
what is right and true often experience persecution and many
other, punishments. These people will be happy and will find
justice—if not during their lifetime certainly they will find
their reward in the Kingdom of Heaven.
9. Similarly those who suffer and are ridiculed and perse-
cuted because of their faith in Christ are indeed worthy of
their Christian calling. There are millions of such people.
From the beginning of the Christian era until today Christians
have suffered for their convictions. Martyrdom was for many
the answer to their unshakeable faith in their Friend and
Saviour. Even today in many parts of the world martyrdom
is experienced by known and unknown Christians, who with
joy face their. accusers and die for their faith and hope in
Christ. To these people Christ repeats the words of encourage-
ment. “Rejoice and be happy. You will find in the realm of
God your great and rich reward.”
10. The Fourth Beatitude is united with the Ninth. In it
Christ draws a parallel between His persecuted followers and
134
 the Prophets of the Old Testament who had found the reward
of their sacrifice near God. As the Prophets of the Old Law so
in the same way did the Martyrs of the Gospel, the known and
unknown workers in the Vineyard of Christ, the Missionaries,
the Social Workers, the Clergy and the laypeople of Christ;
the insulted and the persecuted, and those Christians who have
been killed will find the reward of their blood and suffering
near the Throne of God in Eternal Life. “Rejoice and be
happy” Christ repeats to the new heroes of the Faith, to the
Martyrs for the Gospel.
As a response to the encouraging words of Christ the
Martyrs and persecuted Christians of today may repeat what
a Martyr for Christ wrote:
“T consider that the sufferings of the present day are not
worth comparing with the glory that is to be revealed to
us” (12).

135
 Seventh Part

RELIGION AND RELIGIONS

In the Chapter, God and our Logic, it has been maintained

that Religion is something which springs up from the depths
of the human being. In other words it is inherent, or an inner
feeling which shows the link of man with his Maker.
As has been discussed, man had severed relations with God,
but inherent religious feeling guided him to find a substi-
tute for God. In this way many religions and cults were
formed which have left their mark on history.
We must here emphasise that besides Judaism, and to a
certain extent Mohammedanism, all the other religions are
man-made, not revealed. They are inventions which man in his
error has substituted for the true religion, or the relation with
the true God the Father of our Lord Jesus Christ with
imaginary divinities.
Judaism, or the religion of Moses, is the Religion of the
Israelites. The Israelites were the only people who believed in
and worshipped the only true God. God revealed Himself to
Abraham, the Father of the Jewish race. The teachings of the
Prophets of the Old Testament convinced the Jewish people
that they were the true People of God, sent to prepare other
peoples to receive the full Revelation of God which was given
to the world when Christ the Son of God was born by the Holy
Spirit and the Virgin Mary in Bethlehem. Christ or the
136
Messiah is the Deliverer Whom the Jewish people expected
according to the pronouncements of the Prophets of the Old
Testament. When Christ came the Jewish people did not accept
Him. For this reason they still expect the coming of the
Messiah.
The Jewish people are indeed a respectable people. St. Paul
wrote that the time will come when they will accept Christ
as their Messiah and Saviour. Christian people must love and
help the Jewish people because they have received enlighten-
ment from their faith in the One True God.

Mohammedanism or Islam
Mohammedanism is the religion of Islam which is practised
by the Arabian tribes. Their Prophet Mohammed declared
himself to be the last of the Prophets of the true God sent to
complete the revelations of God through the centuries from
Abraham to Jesus Christ. The sacred book of this religion is
called the Koran in which one may discern Old Testament
and New Testament influences Gabriel the Archangel is
believed to have dictated the contents of the Koran to
Mohammed. The person of Jesus Christ and that of His
Mother seem to be revered by the writer of the Koran.
Though Christ is not accepted as the Son of God He is the
Prophet Who came and Who will come at the end of the
world. The Prophet Mohammed is what they call the Paraclete
who came to complete the religious truths.
Declaration of war for the faith is called holy and is
regarded as a spiritual combat in which all the faithful are to
participate and all will go straight to Paradise on their death.
Polygamy is practised by Moslem people. The Kismet doctrine
of the Koran is a kind of predestination which preordains the
fate of people both in their physical life, their work, their
betterment and progress, and even their existence after death.
The fact that the Moslem people believe in the God of
137
Abraham must be respected, and they should be considered as
candidates for Christian enlightenment and salvation.

Following these remarks regarding the religious nature of

Judaism and Mohammedanism, we offer below a short
description of invented religions which are products of the
distorted religious instinct of people (1):—
1. Polytheism is the religion which suggests the worship
of many gods. In polytheism various imaginary beings,
material objects, people and the forces of Nature are identified
with Divinities which people have thought to be their creators
and protectors. Thus fetishism, the worship of material things,
was formed. Material things, such as trees, rocks, sticks, were
thought to have become the abode of spirits. Fetishism is
also. called Animism or Spiritism. If people succeed in possess-
ing: any of the above material things, then they are capable of
procuring the services of the spirits living in the material
objects. This kind of religious worship is the lowest type of
polytheism and. is practised to this day by some tribes in
Africa, in Polynesia, in Australia and in Siberia.

2. Astrolatry. Another type of polytheism is Astrolatry,

the worship of the stars such as the sun and the moon. Also
earth and some of its elements, such as fire, water and the
air were worshipped as gods.
3. Animal Worship. Another type of polytheism is Animal
worship. It is unfortunately true that people had offered
sacrifices and adoration to certain animals and especially to
those which were useful or were considered as guardians and
protectors or those which were thought of as the abode of the
souls of people (Metempsychosis).
In polytheism we may see Anthropolatry, or the worship of
people. Shintoism, the religion of Japan, is anthropolatry.
138
Some people on account of their superior strength and
personal qualifications and leading abilities had become chiefs
of groups and tribes and teachers and law makers. Such people
were worshipped as gods, Hero-Worship.
4. Pantheism is a kind of polytheism because in it God
is identified with the whole universe. The Ancient Greeks and
Romans were Pantheists because they believed in many gods.
A monument of Pantheism is still in existence in Rome, the
well-known structure called the Pantheon. In modern times
Renaissance writers and Spinoza the philosopher were the
promoters of pantheism, in which nature herself with its
interior elements and exterior forms and variations is identified
with God the creator of all. Thus Holism is another name of
pantheism based on the Greek word “holon” which means
entire and all.
Pantheism is also evidenced in the two well-known religions
Hinduism and Buddhism.
5. Hinduism teaches that truth is God but there is such
flexibility and tolerance in Hinduism that there is room in it
for even primitive polytheism, as well as refined philosophical
concepts. Earth itself and all the reality of life, love, joy,
personal existence are nothing but an illusion and means of
suffering. The escape from existence, to lose your person and
self-knowledge, to lose your “T’ or “Atma”, one must practise
recollection, self-concentration, called Yoga. The “I” may
become “we” or “all” or “Brahma”. Those who because of
their way of life are unable to reach “Brahma” or the all-
consciousness will be re-born after death. This kind of proce-
dure is called the Law of Karma. If their actions in life were
base then after their death they will be re-born as animals. If
their actions were good they will be re-born in a higher type of
people. The notion of sin is absent in Hinduism. Karma as
an automatic law absorbs all kinds of actions of people
139
 sooner or later in a long endless reincarnation until they may
reach “all-consciousness” and become “Brahma”.
The social teachings of Hinduism are found in the Hindoo
Scriptures called “Veda”, the author of which is “Brahman
the Creator”, first person of the Hindoo trinity. The second
person is Visnu the Redeemer and the third is Siva the
destroyer.
The Brahmans or priests of Hinduism have elaborated
a social system in which there are classes of people strictly
divided into castes, such as priests or Brahmans, warriors,
merchants, farmers, workers, lower people, the untouchables,
the pariahs, etc. Until today the caste system in India and
other countries in Asia is still in practice. Mahatma Ghandi
and R. Tangore and Nehru—and other enlightened people in
India—have tried hard to abolish the caste system, but its
marks are not yet erased from the Hindoo Society.

6. -Buddhism is the method that a man called Siddharta

Gautama (560 B.C.), the Buddha, or Enlightened, had
established to help the Hindoo masses from the strict practices
of their religion. His method had showed that self-renunciation
is not deliverance and salvation. Salvation is to be found in an
inner equilibrium of full life and self-denial. This middle way
between the Hindoo or Brahman strictness and Buddha’s
moderation brings peace to people here and now.
Buddha though a reformer of Hinduism was unable to
escape or abandon Hindoo doctrines. Thus he teaches Rein-
carnation because man’s acts in one life are the cause of his
lot in the next. Suffering is inescapable because it is associated
with the craving for existence. Thus the cessation of suffering
presupposes cessation of existence. The goal of existence is
Nirvana, a state of perfect calmness reached only after death.
Faith in God is not evident in Buddhism. The Enlightened
ones or “Buddhas” in their evolution and numberless reincarna-
140
tions are taking the place of God. Thus polytheism is one of
the characteristics of this religion though its ethical teaching
is not far from the Christian ascetical way.
7. Zoroastrianism, the religion of ancient Persia, is another
polytheistic religion. The sacred books of this religion called
“Avesta” teach dualism in the personification of God and Evil.
The powers of God are led by Ahuramazda and those of evil
by Ahriman. Fire also is worshipped as Divine presence.

8. Mormonism is a sect established in America in 1830

by a Presbyterian preacher, Joseph Smith, in Lafayette, New
York. This sect is known as “The Church of the Latter Day
Saints of Jesus Christ.” Smith said that he had received a
revelation from God written on metal tablets buried some-
where in Pennsylvania. He translated the tablets and their
contents are published in the Book of Mormons. The
Mormons believe that they are the selected people of God and
the only ones to be saved in a famine which will come to
destroy the inhabitants of the earth. They practised polygamy
for a long time, but now it is forbidden by law. Early Mor-
monism inclined towards monotheism but became outright
polytheistic. They believe that God is one as we are now, and
he is an exalted man. Spirits are born to gods and their poly-
gamous wives and put into human bodies and in turn become
gods. Adam is the Father-god of the earth and of the human
race. Righteous Mormons are to become gods. All male
Mormons are priests by birth and are required to serve as
missionaries without financial reward for two years.
9. Humanism is not in reality a religion but rather a philo-
sophical theory practised in life. [ts attitude towards the
Absolute tends it to become a religion. The Absolute either
does not exist or else it does not show itself clearly enough to
impress man and to make him establish his life upon it.
141
 Humanism teaches that man is sufficient to grasp and
practise goodness and be happy by himself. God is not needed
in this practice and God’s existence is neither denied nor
affirmed. The problematic nature of life for the humanist
remains unsolved. Though his demand on life is complete,
life is limited, because perfect existence and _ eternal
existence is beyond reason and baseless. On this account
humanists cannot answer why man came into existence and
what is the purpose of his life. It is said that a humanist after
saving a boy’s life from drowning said that he had felt the
need to be recognised by someone greater than himself and to
hear a “thank you”. The boy then asked “Is that what you
call God?” The problem of God, is not solved for the
humanist, because he denies any purpose of doing good. Good-
ness for him disappears in death. Thus the whole existence,
the whole universe for him remains pointless and. purposeless
and cold. Similarly the ancient sophists of humanists also
maintain that man is the measure of all that exists and of all
that does not exist. Thus man moves in a vague uncertainty
between existence and non-existence. Man has existed in him-
self without any gradual upward elevation in goodness and
holiness because his life is terminated in death and humanity
perishes in the grave.

10. Marxism though not a religion has become the religion

of contemporary atheists. God does not exist, and to believe
that He exists is detrimental and harmful to people. Carl Marx
(1818-1883), the Jewish German exponent of these views,
wrote that “religion is the sigh of creation in torment—the
soul of a heartless world, a mentality formed on mindless
objects—It is the opium of the people.” Inspired by the social
failings of Christian Society in many countries and their
attachment to autocratic and absolutist political systems, Marx
rejected Christianity. However, the influence of the Gospel is
142
evident in his views, because he took a certain element from
Christian hope, and based his expectation on a bright future
of man and for the rule of simple people who are the bearers
of salvation.
Marx’s deciaration that religion is harmful inspired com-
munistic regimes to organise persecutions and outlaw religious
instruction. The result has been a striking failure which is
evident (a) in Christian renewal witnessed in the life and
dedication of persecuted Christians and (b) in the substitute
for God in the persons of leaders such as Lenin in Russia and
Mao in China.
The same tenet has been witnessed in Fascist theories
practised in Germany, where faith in God was to be pro-
claimed false, and replaced by faith in Germany itself, where
the person of Adolf Hitler took the place of Prophet of this
new idolatry as personifying Fascist ideology and the incarna-
tion of Germany.
11. Satanism
The worship of evil spirits and magic was and still is
associated with this cult. Evidence of the revival of this harm-
ful cult is evident today in many parts of Europe and
America. As in the past so it is today, Christians and non-
Christians who have lost their faith in the true God have
discovered a substitute in the recognition of Satan as their
protector and god. Perhaps this is the worst form of religious
deviation witnessed by those who on account of neglect to
their spiritual needs have become indifferent to religion and
on account of their moral failures have lost their sense of
morality and have been forced by superstition to seek God and
practise religion, in such a strange and self-destructive way.
12. Christian Science is the religion invented by Mary
Baker Eddy (1881-1910) in Boston, Massachusetts, based on
philosophical theories and the Christian moral teaching.
143
Denial of the material world tends to the association of this
new Christian group with the gnostic heretical movement
which was condemned by the ancient Church and its Fathers
and theologians as anti-Christian. The reduction of Christ to
a mere healing principle shows that so-called Christian Science
has lost its Christian prerogative and remains a Cult specialis-
ing in healing, denying the reality of matter and considering
sickness and disease as a disposition and false appearance
that frequently dominates the human body and thought.
13. Jehova’s Witnesses. This is a _ sect related to
Christianity only because of the use of the New Testament
which they distort to be in line with their own religious con-
cepts. For them Christ is not the Son of God, He is not the
Second Person of the Holy Trinity. Jehova is the name of God
who will come sooner or later to rule for 1000 years with the
assistance of Abraham, Isaac and Jacob. The historical Jesus
was a man who died and perished. The just will rise and live
for a thousand years with Jehova and the ruling circle of his
cabinet. It seems that this group has no relation with the
ancient Christian Millenarists because they believed in Christ
as the Son of God. They do not believe in Christ as God.
They are a renewed form of the Judaizers sect of the Early
Church who have lost their Christian faith and traditions.
14. Theosophy is the product of Hinduism and Buddhism.
There is no God in Theosophy for as in Buddhism the
individual is expected after several incarnations to reach the
status of the enlightened or the status of Buddha. The
Theosophists adopt dietary habits similar to Buddhists,
abstaining from meat and all animal products because they
are afraid to mix their nature with the lower beings. Theo-
sophy is a religious philosophy which seems to find its
European formation in the thoughts of Neoplatonists and of
Ammonios Saccas who lived in the Third Century: A.D.
144
Theosophists believe in the evolution of the universe which is
directed not by God but by consciousness. The modern
organiser of Theosophy in Europe was the Russian lady
Helena Petrovna Blavatsky and the English lady, Annie
Besant, who introduced a young Indian called Krishnamourti,
as the contemporary redeemer of humanity and the embodi-
ment of world conscience.

15. Bahaism
This is a religious movement which was founded in Persia
by Mirza All Mohamet (1819-1850) with the intention of
uniting all religions. All religions were found to be true and
fundamentally the same because they sprang from an identical
source. This religious syncretism created hostility in Persia
and resulted in the conviction of the founder of Bahaism. He
was executed in Tabriz, July 1850. His doctrines however
spread from Persia to India, Egypt, Palestine, Southern
Russia, Turkey and the United States where one may see a
magnificent Temple of Bahaism in Wilmette, Illinois. One
of the characteristics of Bahaism is that science is the form of
the new revelations of God, a concept accepted by many as
Christian. “My Father works and I work” (John 5, 27).

16. Confucianism. The founder of this religion, Confucius,

was born 551 B.C. He taught that all people must obey their
leaders, must love their parents and worship their ancestors.
His influence is seen today in Japan where Shintoism or
ancestor-worship is the national religion of the Japanese
people.
Confucianism and Shintoism emphasise anthropolatry in the
worship of parents and forefathers to whom great temples are
dedicated in Kyoto and in Tokyo and in many major cities
and towns of Japan.

145
Freemasonry.
There is a variety of opinion about Masonry or Freemasonry as being
a religion. It seems that Freemasonry is a brotherhood which applies
the principles of cooperation and mutual assistance. According to the
historical data Freemasonry was founded in England in the twelfth
century as a religious brotherhood of masons, builders, and with
St. John the Baptist as their guardian. During the sixteenth century
they were persecuted by the King of England, Edward VI (1567), but
later they were recognised as a brotherhood pursuing educational aims
and as protecting deism—faith in God. Freemasonry was spread in
Europe and especially in Germanic lands where hostility was created
between the Freemasons and the Church because many Christians
in the Germanic lands in disagreement with the doctrinal aspects of
the Church became members of Freemasonry. The Popes of Rome
from 1738 to 1864 condemned openly Freemasonry and excommuni-
cated all those who associated with it. In England and the United
States Masons show no anti-religious intentions. Just the opposite is
true, because they advise their members to honour and to respect the
Church into which they were baptised.
The secret or secrets of Freemasonry are indeed nothing but signs
and words by which the members recognise one another as it hap-
pened when the primitive Christians used symbols, such as, a fish,
‘alpha and omega, the cross, to announce in various localities and cities
of the ancient world the presence of Christians. It is also known that
Masons have special services because of which some people think that
they are religious services since they have a service of wedding, of
funeral, of baptism, etc. But these elements do not provide an argu-
ment proving that Masonry is a religion. The Greek Organisation
AHEPA in the United States has all these services and it is not con-
sidered a religion. It has also a secret and secrets for the purpose of
members recognising one another. There are Books expounding the
theology of Masonry. They are not however representative of all
their concepts; because they consider the Holy Bible as the source of
their teaching. But as Christians differ in the interpretation of the Bible
the same has happened with the Masons. On account of all this the
idea that Masonry isa religion is rather mistaken. The Roman Catholic
Church, as it has been announced, has ceased its condemnation of
Freemasonry. (See The Times, London, October 19th, 1974.)

146
 OBSERVATIONS

With the exception of Judaism and Mohammedanism all

the above-mentioned religious cults, old and new, are inven-
tions and deviations of the religious instinct of people. They
all seem to be a substitute for the true religion revealed to
faithful people by God, the Father of our Lord Jesus Christ.
The false prophets, of these cults and their mythological begin-
nings, the Nirvana of Buddhism and the Karma of Hinduism,
the fatalism of the Koran, the agnostic views and the ethical
vagueness of humanism, the Marxist-Leninist religion of
atheism and its persecution of believers, and established
anthropolatry with Lenin and Mao, etc., the magic cults of
Satanism, old and new, with all their immoral associations,
the Mormon errors and polytheistic doctrines, etc., etc., all
reveal to us the gap created by our estrangement from God,
and the breaking of our communion with God.
Christian believers in comparing the revealed truths of
Christianity with the above described false substitutes for
the true religion may clearly discern the immense difference
between the truth of the Gospel of Jesus Christ and all the
unworthy superstitions, composed by writers and formed by
practices of people as an outlet from their dark ignorance.
People in their hopeless estrangement from God and in their
empty struggle to grasp something about God Whom they
have lost, and in order to learn something about His Revealed
Truths which they have forsaken, have invented substitutes
which harm their present and their future life.

147
 NOTES

PREFACE
John Karmiris. Ta Dogmatika mnemia tis Orthodoxou Katholikis
Ekklesias. Ist Vol. Athens 1952 pp. 34-52.
Philip Schaft
The Creeds of Christendom. New York and London, Harper Brother
1919 Vol. 1 pp. 4-12.
Sacramentum Mundi. An Encyclopaedia of Theology by Karl Rahner
with C. Ernst and K. Smyth. Burns & Oats London 1968, pp. 37-40.

THE FAITH OF THE PEOPLE OF GOD

Sh prea of Nyssa. Migne P.G. Vol. 45 Chapter 5 pp. 20-21, Philip.
John of Damascus. Migne P.G. Vol. 94 pp. 584 and 1081-1096.
St. Gregory of Nyssa. op. cit, p. 60 and P.G. 46 p. 373. Paul Evdoki-
mov. Struggle with God. Salonica 1970 pp. 201-202.
Ephes. 1, 10.
An
δμCh. Androutsos. Dogmatiki. Athens 1907 p. 168.
St. Maxim Confessor. Migne P.G. 91 pp. 1285-1288.
Lars Tunnburg. Microcosm and Mediator.
The Theological Anthropology. London 1965 pp. 81-82.
St. Athanasius Epistoli pros Serapiona. Migne P.G. Vol. 26 p. 697C.
Paul Evdokimoy. The Holy Spirit in the Orthodox Tradition p. 23
(in Greek) Salonica 1973.
Matthew 27, 36.
Philip. 2, 7. Ephes. 1, 23 and 4, 10.
Rom. 8, 20-22. Matthew 20, 28.
St. Gregory of Nyssa. Migne P.G. Vol. 45 p. 61A.
10. John 20, 19-28.
11. John 21, 9-13 and Luke 24, 41-43.
12. Luke 24, 13-32.
13. Mark 16, 19-20. Luke 24, 50-53.
Matthew 26, 64. Acts 7, 55-56.
15. Matthew 25, 31-46.
16. John 17, 24.
η. Canon 7th Ecumenical Council of Ephesos.
Ralli and Potli Syntagma Canonon. Athens 1852 Vol. 2 p. 200.
18. John 14, 16-26. St. Gregory Nazianzen P.G. 35. 1160. Orthodox
Ecclessiology by Olivier Clement. See “One in Christ” 1970-72. pp.
Ae P. Evdokimoy op. cit. p. 62. St. Gregory Palamas P.G. 150,
19. Rom. 8, 9-10. 1st Corith. 7, 40. Galat. 4, 6. Ist Peter 2, 11.
20. Ephes. 5, 23.
a 1st Corinth. 6, 15. Ephes. 5, 30.
148
 Liturgy of St. John Chrysostom.
Liturgy of St. Basil the Great.
. John Zezioulas, Enotis tis Ekklisias ... Athens 1965 pp. 88-100.
. Triodion. Sunday of the Orthodoxy.
. Matthew 28, 19.
. Matthew 22, 21.
. Canon 47th of the St. Apostles.
1st Peter 2, 9.
. 1st Corinth. 12, 28.
John 20, 19. ist Corinth. 15, 35-56.
. 1st Corinth. 15, 28.
John 17, 24. St. Maxim the Confessor. Migne P.G. Vol. 90 p. 321A.
. St. Gregory of Nazianzen, Migne P.G. 36 p. 321. St. Maxim the
Confessor. Migne P.G. Vol. 91 p. 1337A. See also article: Theosis by
oe Theodorou. Vol. 6. Encyclopaedia of Religion and Ethics, Athens
1965 p. 510.

THE ONE CHURCH AND THE CHURCHES

Introduction to Theological Dialogue of Anglicans and Orthodox by
Athenagoras of Thyateira and Great Britain. Athens 1967 pp. 92-94.
In the Realm of Redemption by The Revd. Athenagoras Kokkinakis.
New York 1947 p. 55.
Archbishop Athenagoras of Thyateira and Great Britain.
be Nex Papal-Credo and Orthodox-Catholic relations London 1969.
pp. 41-25.
A new Catechism “Dutch Catechism” by the Bishops of the Nether-
lands. Burns & Oates. Herder & Herder. New York 1967 pp. 340-344.
A New Catechism. op. cit. pp. 476-478.
In the Realm of Redemption. By Athenagoras Kokkinakis. New York
1948. pp. 89-92.
The New Papal-Credo. op. cit. p. 52.
ws
IQ Bishop Athenagoras Kokkinakis and Francis Cardinal McIntyre.
Contemporary Eastern Orthodoxy and Roman Catholic Communi-
cations. San Francisco 1957. pp. 24-30.
Tomos Agapis. Vatican Fener 1958-1970.
Erinopoioi by A. Panotis. Athens 1971.
Theologici Erevyna. By Metropolitan Athenagoras Kokkinakis. Athens
1964. pp. 238-244.
Introduction to Theological Dialogue of Anglicans and Orthodox,
op. cit. pp. 67-104.
10. Theologiki Erevna. op. cit. pp. 154-159.
11. Theologiki Erevna. op. cit. pp. 7-8.

149
 THE PRAYER OF THE PEOPLE OF GOD
μα The Varieties of Religious Experience by William James. Modern
Library. New York 1902. p. 448.
Galatians 5, 22.
John 1, 9.
Eleventh Prayer Mattins. Orthodox Prayer Book.
Liturgy of St. John Chrysostom. Prayer of Little Entrance.
John Climacus. The Ladder. Logos 182.
Nilus the Ascetic. Prologue of Prayer.
ο... Venice 1782. pp. 155, 156-163.
uke 2
Matt. 26, 13.Mark 1, 35. 6, 46. 14, 21. 14, 34.
«Ιαν»
Luke 3, 21.5,16.6,12.9,29. 11, 1. 22,44.
Luke 14, 1.
. Matt. 6, 9. re 1ο
. John 5, 17-18
Neo?
— ene Prayer of Jesus Christ. By Z. Jeremias. SCM Press Ltd. London
1966. Ch. I
The Teaching of Jesus. By T. W. Manson. Cambridge University Press
1931. Ch. 4.
The ae and Words of Jesus. SCM Press Ltd. London 1973.
pp. 7
The Prayers of the New Testament. By D. Coggan, Archbishop of
York. Hodder & Stoughton 1967. pp. 21-40.
R. Teempellas. Hypomnima Eist To Kata Matthaion Evangelion.
Athens 1951. pp. 118-123.
. Exodus 3, 4-6.
. Exodus 3, 14.
. Exodus 20, 2-5.
. Aeschylas Agamemnon.
Sophocles Antigoni.
. P. Trempella. op. cit. p. 120.
. Genesis 14, 2-9,
. Matt. 25, 35.
ας 1 Cor, 35.9;
. Matt. 4, 4.
. Psalm 115, 3.
=, Matt... 7,3:
. Matt. 18, 28.
. Acts 7, 60.
. Luke 17, 10.
. Matt. 21, 41.
. James 1, 13.
. Matt. 4, 1-11.
. Genesis 22, 1.
- 1 Cor. 10, 12.
. Genesis 1, 31.
. John 5, 17.1 Cor. 3, 9.
α ρου ἷς. 35,
. Donald Coggan. op. cit. pp. 38-39.
150
 THE PRIVATE PRAYER OF THE PEOPLE OF GOD
FAMILY PRAYER AND FASTING
— Food for Redemption. By Athenagoras Kokkinakis. New York 1947.
p 9:
John 6, 47-70.
Matt. 26, 26-29. Mark 14, 22-25. Luke 22, 17-20. John 6, 47-70.
A. Corinth. 10, 16-21. 11, 23-96.
The Liturgy of St. John Chrysostom. Epiklesis.
The Liturgy of St. Basil The Great. Epiklesis.
Homily in Matthew. Migne P.G. 53. pp. 730-737.
St. John of Damascus. Migne P.G. 94. pp. 1141-1154A.
Food For Redemption. op. cit. pp. 18-20.
A. Thesalon 5, 17.
Matt. 4, 2. 17, 21. Acts 2, 3. 14, 22.
FmCeNAN
wr
oS . Canon 69th of The Holy Apostles. See The Ladder. Translation by
Cummings. Chicago 1957. pp. 122-126.

THE LAW WHICH GOVERNS THE PEOPLE OF GOD

_ Matt, 5; πείς, πι, 12> Tis. 12; 40)" 23, 23 Luke 2,22. 10,26,
John 1, a7: 1, 46. a 49.
Exodus 20, 3-17.
John 4, 34
Matt. 5, 37.
Matt. 12, 12-20. Mark 2, 27.
Matt. 5, 21-22.
Matt. 5, 27.
Matt. 19, 18.
Mark 7, 22.
. Matt. 5, 14-16.
. Matt. 5, 13-34.
1 Rom. 8, 18.

151
 46085 min geenη ωνaxavoste
RNS, it Bt:see 2,78

νου η
Tena F a ae

a e Suid κxs
MS nrc aeee i)
" Raves ών
Ae wt ai
 Π ΟΜΟΛΟΓΙΑ
ΘΥΑΤΗΙΡΩΝ
Ἡ Πίστις καίἡ Προσευχή
τοῦ Λαοῦ τοῦ Θεοῦ.

Εκδίδεται εὐλογίᾳ καί ἐγκρίσει τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Ἑωνσταντινουπόλεως

"Ὑπό τοῦ Σεβασμιωτάτου ᾿ Αρχιεπισκόπου Θυατείρων

καί ΜΗ. Βρετανίας
᾿ Αθηναγόρου Koxxwarn 4.0.0., M.A., S.T.M., S.T.D., D.D.

Aovdivov
1975
 Τῇ Ιήακαρίᾳ Σκιᾷ
Γερμανοῦ Στρηνοπούλου
Πρώτου ᾽ Αγγέλου τῆς
᾿Ανανεωθείσης ᾿Εκκλησίας
τῶν Θυατείρων
1922—1951

Εὐλαβῶς ἀφιεροῦται
«ὅ ἔχετε κρατήσατε»
᾿Αποκάλυψις 2, 25
 ΠΙΝΑΞ ITEPIEXOMENQN

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ

1) Εἰσαγωγική σηµείωσις 158

2) Πρόλογος 161
3) 'Ὑπόδειξις πρός τόν ἀναγνώστην τοῦ Συμβόλου τῆς
Πίστεως 165
4) ‘H Πίστις τοῦ «{αοῦ τοῦ Θεοῦ
᾿Ανάλυσις τῶν 12 "Αρθρων 166
1) Σύμβολον τῆς ΠΠίστεως 168
α) Πίστις εἰς τόν (Θεόν
β) Ὁ Θεός τῶν Χριστιανῶν 169
y) Ο Δημιουργός Θεός tag
ὃ) 'Ο Θεός καί ἡ «Ἰογική 174
2) 'Ο /Ίόγος τοῦ Θεοῦ 178
3) ‘O Χριστός καί ὁ ἄνθρωπος 179
4) “Ο Χριστός καί ὁ Σταυρός 183
5) Ὁ Χριστός ἐνίκησε 185
6) 'Ο Χριστός δοξάζεται 187
7) “Ο Χριστός ἐπιστρέφει 188
ϐ) Τό "Αγιον [νεῦμα 189
9) 'Η ᾿Εκκλησία 192
a) ‘H Mia 192
) ‘H ‘Ayia 192
) Ἡ Καθολική
ὃ) ‘H ᾽᾿Αποστολική 193
10) Τά "Αγια Μυστήρια τσ
ο. α) Τό Βάπτισμα 195
β) Τό Χρῖσμα 195
155
 ) ‘H Θεία Εὐχαριστία 196
8) ‘H ’E€opoddynats 197
ε) Τό Εὐχέλαιον 197
ς) 'Ο Γάμος 197
ζ) Η Ἱερωσύνη 197
11) “Η ᾿ Ανάστασις τοῦ ᾿ Ανθρώπου 199
12) “Η Μακαρία ζωή 200

ΜΕΡΟΣ 4ΕΥΤΕΡΟΝ

“Ἡ Μία ᾿Εκκλησία καί αἱ ᾿Εκκλησίαι 201

Οἱ Βωμαιοκαθολικοί Χριστιανοί 204
Οἱ ᾿ Αγγλικανοί Χριστιανοί 210
Οἱ Κοπτοαρμένιοι καί Αἰθίοπες Χριστιανοί 213
΄
Οἱ «Ίουθηρανοί καί οἱ άλλοι Προτεστάνται Χριστιανοί 214
Ἡ Οἰκουμενική συνεργασία τῶν «Ἀριστιανῶν 216
ko ᾿Επίλογος
TN 218

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ

“Ἡ Προσευχή τοῦ «{αοῦ τοῦ Θεοῦ 220

So “Η Προσευχή τοῦ Χριστοῦ 224
a) ‘O Πατέρας ὅλων 224
β) Οἱ Οὐρανοί 226
y) Τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ 226
ὃ) 'Η Βασιλεία τοῦ Θεοῦ 228
ε) Τό θέλημα τοῦ Θεοῦ 229
ζ) ‘O ἄρτος 230
η) Τά χρέη µας 231
ϐ) Οἱ Πειρασμοί 233
ι) Τό Κακόν 235
κ) Δοξολογία τοῦ κόσμου 238
156
 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

"Ἑρμηνεία τῆς ({ατρείας τοῦ «{αοῦ τοῦ Θεοῦ 239

“Ἡ ἱστορική βάσις τοῦ Ἰήυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας 241
teΣυμπεράσματα ἐκ τῆς ἱστορίας τοῦ Μυστηρίου τῆς
Θείας Εὐχαριστίας 243
Προσπάθειαι πρός ἐξήγησιν τοῦ Ἰυστηρίου 245
να» “Ἡ Θυσία τοῦ Σταυροῦ καί ἡ Θυσία τῆς «ειτουργίας 246

ΜΕΡΟΣ ΗΕΜΗΤΟΝ

“Ἡ κατ’ ἰδίαν Προσευχή καί Νηστεία τοῦ «αοῦ τοῦ Θεοῦ 251
bs1p “Η Οἰκογενειακή Προσευχή 252

ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟΝ

‘O Νόμος πού κυβερνᾷ τόν «Ίαόν τοῦ Θεοῦ ορ

Αἱ Δέκα ᾿Βντολαί 257
"Ἑρμηνεία τῶν Δέκα ᾿Εντολῶν 258
Οἱ Ἰήακαρισμοί 267
οπας
"Ἑρμηνεία τῶν Ἰακαρισμῶν 268

ΜΕΡΟΣ ΕΡ4ΟΜΟΝ

H ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΑΓΘΡΗΣΚΕΙάΑΙ 272

Σηµειώσεις καί Παραπομπαί 283

157
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τό βιβλίον τοῦτο κυρίως ἐγράφη διά τούς νέους καί ἰδίως δι
ἐκείνους οἱ ὁποῖοι διδάσκουν τήν Χριστιανικήν πίστιν εἰς τάς ᾿Όρθο-
> t κ κο a / / / / > / >

δόξους ᾿ Εκκλησίας καί τά Σχολεῖα τῆς “Ελληνικῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς

Θυατείρων καί M. Βρετανίας.
Ο γράφων ὅμως γνωρίζει ἀρκετά καλά ὅτι ἐκτός τῶν νέων
€ / 4 / 3 , λ / a > ve ~ /

ὑπάρχουν καί μεγάλοι καί ἰδίως οἱ Γονεῖς οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀνάγκην νά

ς Y if; / 7997 € a © 18 a ” 3 , /

ἀνανεώσουν τάς γνώσεις των ὡς πρός τήν Χριστιανικήν πίστιν καί

νά μελετήσουν ἐκ νέου ἐκεῖνα πού οἱ ἹἹερεῖς των καί οἱ γονεῖς των
τούς ἐδίδαξαν κατά τήν παιδικήν τους ἡλικίαν. Δι’ αὐτό προσφέρεται
΄ 297 4 / / ς / > ο ος /

το βιβλίον τοῦτο καί εἰς αὐτούς Ws βοήθημα διά νά ἀπαντοῦν εἰς τάς
/ ~ / > 2 / ς / / 4.2 ~ 3 /

ἐρωτήσεις τῶν παιδιῶν των σχετικῶς µέ τήν Χριστιανικήν ᾿Ορθό-

δοξον διδασκαλίαν καί τάς θρησκευτικάς παραδόσεις µας.
Ἀήμερον ὅλα τά θέµατα παρουσιάζονται κατά τρόπον ἁπλοποιημέ-
vov. Η Χριστιανική διδασκαλία πρέπει νά συμβαδίζη µέ τήν παγ-
ς / / η / / / /

κόσµιον αὐτήν ἀπαίτησιν, ἀλλά νά συμφωνῇ καί µέ τήν µέθοδον τοῦ

/ SS > / > / > / / = / / / 4 ~

Χριστοῦ ὁ ὁποῖος µέ ἱστορίας καὶ µε ἁπλές µή τεχνικές λέξεις

παρέδωκεν εἰς τόν «Ίαόν τήν σωτηριώδη ἀλήθειαν τῆς διδασκαλίας
/ > , / / / > / ~ /

Του.
Ἐπί πλέον δέν πρέπει νά ἀγνοήσωμεν τά σημεῖα τῶν καιρῶν.
> / / / / / 3 / / a nn ~

Σήµερον ὁ Χριστιανικός «Ίαός ζῇ εἲς µίαν νέαν ἐποχήν, τήν ἐποχήν

τῆς ἑνότητος καί τῆς φιλίας καί τῆς καταλλαγῆς, τήν ἐποχήν τῆς
συνεργασίας διά τήν Ἔνωσιν. Οἱ Χριστιανοί ἐκουράσθησαν ἀπό τόν
/ / / σ © Sed / > / /

ἀνταγωνισμόν, τά σχίσµατα καί τάς φιλονικείαε. Ὁ «Ίαός βλέπει

καθαρώτερα τώρα ὅσον οὐδέποτε ὅτι τό σχῖσμα εἶναι σκάνδαλον καί
μεγάλον ἐμπόδιον εἷς τήν, πρόοδον διά τῆς ὁποίας ζητοῦμεν νά yin
σεβαστός καί πραγματικός ὁ Ἀριστός καί τό Εὐαγγέλιόν Του καί ἡ
"Εκκλησία Του.
‘O Aass γνωρίζει ὅτι ἡ Οἰκουμενική συνεργασία ἐκαλλιέργησε
µίαν νέαν φιλίαν µεταξύ τῶν Χριστιανῶν. Ὁ «Ίαός γνωρίζειὅτι αἱ
συνοµιλίαι καί ὁ εὐρύτατα γνωστός (Θεολογικός Διάλογος ἐστένεψαν
/ ies > , / / / 3 /

τό χάσμα πού χωρίζει τάς Χριστιανικάς ᾿Εκκλησίας.

Οἱ Χριστιανοί σήµερον ἐπισκέπτονται Εκκλησίας καί προσεύχονται
µέ ἄλλους Χριστιανούς διαφόρων παραδόσεων µέ τούς ὁποίους εἰς τό
/ 8 4 / / / / © Lge > ή

158
παρελθὀν ἦτο ἀπηγορευμένον νά σχετίζωνται, διότι ἐθεωροῦντο
AQ he 4 > / / / ὃ , 20) a

αἱρετικοί, σχισµατικοί καί ἀντίχριστοι.

Ὕνεκεν αὐτῆς τῆς νέας διαθέσεως ἡ ὁποία σήμερον ἐπικρατεῖ
µεταξύ τῶν ᾿Ορθοδόξων Χριστιανῶν, ἡ περί Χριστιανισμοῦ διδασκα-
/ ~ > / ς te xX ~ 8 8

λία δέν μπορεῖ πλέον νά εἶναι πολεμική καί ἀνταγωνιστική. Δέν εἶναι
δυνατόν πλέον νά ὑποδεικνύῃ ἀποχήν ἀπό τήν φιλίαν µέ τούς ἄλλους
/ / Pt is > / > / / / / 4 AA

Χριστιανούς. Ὁ ἀποκλεισμός δέν εἶναι πλέον δυνατός, µήτε δεκτός,

,

µήτε πνευματικῶς εὐεργετικός. ᾿Ορθόδοξοι «Χριστιανοί, Ῥωμαιο-

καθολικοί, ᾿Αγγλικανοί, Κοπτοαρµένιοι καί Αἰθίοπες, {Ίουθηρανοί καί
/ 35 / /. / 207 4 /

ἄλλοι Προτεστάνται εἶναι Χριστιανοί βαπτισμένοι εἷς τό ὄνομα τοῦ

Ti
ατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ "Αγίου Πνεύματος.
7 /
«ὸς βαπτισμµένοι
~ Vi a / a € , ΄ «9 /

αἰσθάνονται ὅτι δέν εἶναι πνευματικῶς εὐεργετικόν νά κλείουν τούς

ἑαυτούς των µέσα εἰς τούς τοίχους τοῦ περιορισμοῦ τῶν ᾿Εκκλησιῶν
των. Οἱ τοῖχοι δέν κρατοῦν πλέον τούς Χριστιανούς χωρισµένους.
“Η ᾿ Εκκλησία ἔχει πόρτες, ἀλλά δέν ἔχει τοίχους. Τό "Αγιον Πνεῦμα
ἐμπνέει τούς ἄριστιανούς νά ζητοῦν καί νά εὑρίσκουν τήν ἔξοδον καί
ἐξερχόμενοι νά συναντοῦν ἄλλους Χριστιανούς διά νά γίνουν φίλοι, διά
2 / / ~ a , , / / / /

va προσεύχωνται μµαζύ καί νά συνεργάζωνται διά τόν µεγάλον σκοπόν

/

τῆς Χριστιανικῆς ἑνότητος. Τό "βγιον Πνεῦμα ὁδηγεῖ τούς πιοτούς

vad προχωροῦν μαζύ πρός τό µυστήριον τοῦ Θεοῦ καί νά καταλάβουν
ὅτί τό µυστήριον αὐτό δέν περιορίζεται ἀπό τοπικά, παραδοσιακά ἤ
θεωρητικά ὅρια.
Τά ὅρια τοποθετοῦνται καί tadpyov εἰς τάς διαφοράς µας.
2 a ~ / ς ΄, > /, /

>
Αλλά τό "Αγιον Π]νεῦμα πάντοτε ἐργάζεται καί ὁδηγεῖ τόν «Ίαόν ~ a

διά νά εὑρίσκῃ λύσεις καί µίαν ἡμέραν θά εὑρεθῇ ὁ δρόµος τῆς

διαλύσεως τῶν διαφορῶν. Σήμµερον ἡ ἔμφασις τοποθετεῖται ὄχι εἰς
΄ ~ / ce a a >

ὅσα οἱ Χριστιανοί διαφωνοῦν, ἀλλά κυρίως εἰς ἐκεῖνα πού συμφωνοῦν.

Τά σημεῖα εἰς τά ὁποῖα συμφωνοῦν εἶναι δυνατώτερα παρά δι ἐκεῖνα
εἰς τά ὁποῖα διαφωνοῦν.
κεῖνα πού συμφωνοῦν καί ἐκεῖνα πού διαφωνοῦν οἱ Χριστιανοί
Τι na , ~ 1 i aA , ~ ς /

ά ἐξετασθοῦν. εἰς τό ἁπλοῦν αὐτό βιβλίον, διότι ἐπιθυμία τοῦ συγγρα-

θ ο ~ > git ~ 3 / tf /, 2 / ~

φέως εἶναι νά δώσῃ μίαν πλήρη καθαράν εἰκόνα τῆς ᾿Ορθοδόξου

πίστεως, ζωῆς καί προσευχῆς.
ν τῇ ἐλπίδι ὅτι ἡ προσφορά θά βοηθήσῃ τούς Γονεῖς, τούς
"1, 2): / , iP ΄ a 7

Tl
ερεῖς, τούς Διδασκάλους καί τούς νέους καί ὅλους ὅσοι ἐνδιαφέρονται
a / A ὃ άλ / 4 /, eo av > /΄

vad µάθουν καί νά διδάξουν τήν «Χριστιανικήν ᾿Ορθόδοξον πίστιν, τό

/ / / Ζ 4 / of. 3 / , ΄

νέον τοῦτο ἁπλοῦν βιβλίον τής ᾿Ορθοδόξου διδασκαλίας ἠτομάσθη καί

a ~ >

παρέχεται µετά πατρικῆς ἀγάπης καί στοργῆς ἐν Ἀριστῷ.

1.9
 ᾿Επειδή συνεπληρώθη ΙΠΠεντηκονταετία ἀπό τῆς ἱδρύσεως τῆς
¢
Ἑλληνικῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καί ΜΜ. Βρετανίας, διά τοῦτο
A 3 a / / / td ~

τό βιβλίον τοῦτο φέρει τόν τίτλον «ΟΜΟΙ4ΙΟΓΙΑ ΘΥΑΤΕΙΡΩΝ»

καί εὐλαβῶς ἀφιεροῦται εἰςτόν πρῶτον ”Αγγελον τῆς ἀνανεωθείσης
Ἐκκλησίας τῶν Θυατείρων ἀείμνηστον ἸΜητροπολίτην Γερμανόν
2ρηνόπουλον, 2χολάρχην τῆς ἹἹερᾶς Θεολογικῆς Ζχολῆς τῆς
«Ἀάλκης καί πρωτοπόρον Οἰκουμενικόν ἐργάτην τῆς ᾿Ορθοδόξου
2B
κκλησίας.
λ. /

Εὐχαριστίαι ἀπευθύνονται πρός τούς Γραμματεῖς τῆς ᾿Αρχιεπισκο-

πῆς τόν ᾿Αξιότιμον κ. Ν. Πούλιον καί τόν Αἰδεσ. Πρωτοπρεσβύτερον
K
ύριλλον Μπράουν τόν Διάκονον 1;. /Ίέων. ὡς καί τούς ἀναγνώσαντας
΄ λλ M 4 / A te T. A /, ς if ΄ 3 /

τό κείµενον Ilavoowd. ᾿Αρχιμ. Ἰάλλιστο Γουέαρ, “Ἱερατικόν ς /

Προϊστάμενον τῆς “Ἑλληνορθοδόξου Κοινότητος τῆς “Αγίας Τριάδος

.. a a /

καί κ Ogddpdns Kai tov Aideo. J. Beckwith 81a τάς

ὑποδείξεις των.
__ Te / 700Bd ᾽υγγραφέώς.
Hf ebyvopoodyy έώς δικαίως ἐκφράζ
ικαίως ἐκφράζεται πρόςdsτό
TOV K
Ἰωάννην Διαµατῆ Πατέραν διά τήν ἐνθάρρυνσιν καί τήν πρόθυ-
μον.οἰκονομικήν βοήθειαν εἰς τῆν ἀντιμετώπισεν τῆς προετοιμασίας,
a = td

τῆς δακτυλογραφήσεως καί ἐκτυπώσεως τοῦ βιβλίου τόύτου Αγγλιοτί

ond ~ /

καί ᾿λληνιστί.
Οἶκος Θυατείρων
Lenrep. 14 1974
ἑορτή τοῦ Τιμίου Στὰυροῦ

160
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

is THY ἀρχήν τῆς Χριστιανικῆς περιόδου δέν φαίνεται νά ὑπῆρχεν

Ki / > / a 26 = 58 ὃ / / Μας a

ἐπίσημος, δηλαδή ἀνεγνωσμένη ἀπό ὅλους, δήλωσις διά τήν πίστιν

PEN, De®) us > 4, ο / / , /

πού παραδέχονται οἱ Χριστιανοί.

΄ /. ς
'Υπῆρχαν λέξεις καί φράσεις τάς
de ΣΥ. a 4 / / 4

ὁποίας ἐπρόφεραν µέ προσοχήν καί σεβασµόν οἱ Χριστιανοί διά νά

ἀναγνωρίζωνται µεταξύ τους. «έξεις καὶ φράσεις ὡς ὁ Kupios
3 / , / , / 6. ς /

~ ¢ A An
*Inoots, "AAga Kat ’Quéya, ixOds, Yids tod Oeod, [lioreve eis tov
Κύριον ᾿]ησοῦν, Πατήρ Υἱός καί "Αγιον Πνεῦμα κλπ. ἀρχίζουν νά
τοποθετοῦνται εἰς µίαν ὁμολογίαν πίστεως τήν ὁποίαν ἔλεγαν ὅσοι
ἐπρόκειτο νά βαπτισθοῦν. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπον ἔχομεν ἀπό τά τέλη
τοῦ πρώτου καί τίς ἀρχές τοῦ δευτέρου αἰῶνος ὀλιγόλεξες καί µικρές
ὁμολογίες πίστεως ὡς αἱ ἑξῆς:
Πιστεύω εἲς τὀν Πατέρα τόν Γζύριον τοῦ κόσμου.
Kai eis rév ᾿Γησοῦν Χριστόν τόν Σωτῆρα.
Καί εἰς τό "Αγιον Πνεῦμα τόν Γαράκλητον.
Καί εἰς τήν "Αγίαν ᾿Εκκλησίαν.
ζαί εἷς τήν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν
"άλλη διαµόρφωσις τῆς Χριστιανικῆς ὁμολογίας εἶναι:
Πιστεύω εἰς τόν Θεόν ΓΙατέρα Παντοκράτορα.
Καί εἰς τόν ἸΜονογενῆ Υἱόν Αὐτοῦ τόν Κύριον ἡμῶν ᾿Γησοῦν Χριστόν.
Καί εἰς τό "Αγιον Πνεῦμα.
Καί εἰς τήν ἀνάστασιν τοῦ σώματος.
Kai «is tiv ‘Ayiav ᾿Εκκλησίαν.
(Επιστολή Αποστόλων «Ῥαργγις Ώεη- Βαδίζεᾖ»,
Τ00-170 μ.Χ.) (1)
Ὡς βλέπομεν προσετέθησαν εἰς τάς ἀρχικάς λέξεις τῆς Χριστια-
γικῆς ἀλληλογνωριμίας στοιχεῖα βασικά τῆς Χριστιανικῆς πίστεως
ὡς ἡ πίστις εἷς τήν ᾿Αγία Τριάδα, εἷς τήν ᾿ Ανάστασιν τῶν νεκρῶν,
εἰς τήν ᾿Βκκλησίαν, εἰς τήν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν κλπ. Ἰατ᾽ αὐτόν
τόν τρόπον ἐσχηματίσθησαν εἰς διάφορα µέρη τῆς ᾿ Ανατολῆς καί τῆς
Δύσεως ἐκθέσεις ἤ ὁμολογίες τῆς Χριστιανικῆς πίστεως αἱ ὁποῖαι
161
L
 ἐχρησιμοποιοῦντο εἰς τό Βάπτισμα. Εὶς τό Βάπτισμα οἱ Χριστιανοί
ἔπρεπε νά ὁμολογήσουν τήν πίστιν διά νά θεωρηθοῦν κατάλληλοι καί
ἄξιοι νά γίνουν Ἀριστιανοί.
Εἰς τήν ἀρχήν ἡ δήλωσις 7 7) ὁμολογία αὐτή τῆς πίστεως ἐλέγετο
Σύμβολον τῆς πίστεως.
Σήµερον, γνωστά Σύμβολα εἶναι:
1) Τό Σύμβολον τῶν Αποστόλων τό ὁποῖον ἦτο ὁμολογία πίστεως
ἐκείνων πού ἐπρόκειτο νά βαπτισθοῦν καί τό ὁποῖον χρησιμοποιοῦν οἱ
Ῥωμαιοκαθολικοί καί οἱ Αγγλικανοί καί ἄλλοι Χριστιανοί εἰς τούς
‘EB
σπερινούς καί εἷς ἄλλας ᾿ Ακολουθίας τῆς ᾿Εκκλησίας των.
΄ / > ἀλλ. 7A λ if a ΤΕ, λ /

2) "Εχομεν τό Σύμβολον Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως τό ὁποῖον

χρησιμοποιοῦμεν εἰς τήν ᾿Ορθόδοξον ᾿Εκκλησίαν εἰς κάθε «Ίειτουρ-
~ > / > / > / > /

γίαν καί ἄλλες ᾿ Ακολουθίες. Τό Σύμβολον τοῦτο περιέλαβε ὁμολογίας

πίστεως πού ἐλέγοντο εἰς τό βάπτισμα. Τό Σύμβουλον τοῦτο ἔγινε
καί εἶναι ἡ πίστις πού ὁμολογεῖ ὁ Aass τοῦ Θεοῦ. Από τήν ἀρχήν
/ ©. , Φ € a et / ~ ~ > / / 3 /

οἱἱ ἄριστιανοί ἐἐπίστευαν τήν πίστινπού κηρύττει τό Σύμβολον τοῦτο.

Τήνπίστιν αὐτήν διεκήρυξεν ἐπίσημα
ἐ ἡ πρώτη Οἰκουμενική Ζύνοδος
τῆς ᾿Εκκλησίας πού᾿ συνῆλθεν εἰς τήν Νικαίαν τό 325 μ.Χ. µέ 318
᾿Επισκόπους ὑπό τήν προεδρείαν τοῦ Βασιλέως Κωνσταντίνου τοῦ
Μεγάλου.
Airia τῆς Συνόδου καί τῆς ἐκδόσεως τοῦ Συμβόλου διά τοῦ ὁποίου
κηρύττεται ἡ πίστις τῆς ᾿Εκκλησίας ἦσαν αἱ ἰδέαι ἑνός “Ἱερέως τῆς
4 ς / ~ > / κ κ / κ κ ¢ / a

>
Αλεξανδρείας ὁ ὁποῖος ἐλέγετο ᾿Αρειος. / τι τς a 2) 7 3”

Ο ᾿Αρειος ἐδίδασκεν ὅτι

« ” 297 a

α) Ο ᾿]ησοῦς ὡς Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι νεώτερος τοῦ Πατρός 4ὐτοῦ

καί /

β) Ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι κτῖσμα πού ἔγινε κάποτε καί ὄχι
¢ ή γιό - Θ ~ t; a 4 ow ” to

ἄναρχος.
Τό λάθος τοῦ ᾿Αρείου ἔγκειται εἰς τό ὅτι προσεπάθησε νά µετρήσῃ
/ / ~? / my > ee / / /

τό ἸΜυστήριον τοῦ Χριστοῦ µέ τά φυσικά ἀνθρώπινα µέτρα. ᾿Εγνώρι-

/ / - a vs YA x ow 7 Z > /

ζεν ὅτι κάθε υἱός εἶναι νεώτερος τοῦ πατέρα του καί ὑπέθεσεν ὅτι τό
a / ε/ fi a“ / /ς / a

ἴδιον συμβαίνει καί εἰς τόν ᾿[ησοῦν Χριστόν, διότι τόν εἶδε ἁπλῶς ὡς
mM / , > / > ~ J, / / < ~ ¢

υἱόν καί ὄχι ὡς Υἱόν καί Adyov τοῦ Θεοῦ μαζί. "Ὅταν χωρίσῃ κανείς
cv to ς ce , / ~ “~ om? / /

τόν ὙΥἱόν ἀπό τόν «Ίόγον, τότε ἀναγνωρίζει εἷς τόν (Θεόν ἁπλᾶ,
/ cs > / / / / > / 2 / / ς =

πρόσκαιρα ἀνθρώπινα ἰδιώματα. ᾿Αλλ᾽ ὅταν ἑνώσῃ κανείς τόν Υἱόν

/ > / > / > > ce oR / / cs

kal Adyov, tore katadaBaiver KaAXirepa dre Sévprropotce 6 Oeds νά

/ / / /. / oe / - « / io

εἶναι εἲς οὐδεμίαν στιγμήν τῆς ὑπάρξεώς Του χωρίς τόν {Ίόγον Αὐτοῦ ”
162
χωρίς τήν δύναμιν πού ἐκδηλώνει τήν σοφίαν καί τήν δηµιουργικήν
/ / ὃ ΄ κ ὃ λ / z / , / ὃ /

δύναμιν τῆς ἀγάπης «Αὐτοῦ. Δι᾽ αὐτό οἱ Πατέρες οὐδέποτε ἐδέχθησαν

τόν (Θεόν ᾿Αλογον, δηλαδή χωρίς τόν «Ίόγον «4ὐτοῦ. ᾿Επειδή δέ ὁ
«Ίόγος εἶναι γέννημα τοῦ Θεοῦ, ὠνομάσθηκε ὁ «Ίόγος καί Υἱός, διά
νά ἐξηγηθῇ µέ ἀνθρώπινες λέξεις ἡ βαθειά συγγένεια τῶν δύο
αι 2 ~ / 3 / / 1 / / ~ ΄

ὑποστάσεων, δηλαδή τῶν δύο προσώπων τοῦ Θεοῦ Γ]ατέρα καί τοῦ
Θεοῦ «Ιόγου ὡς γεννητοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀγεννήτου Πατρός.
Όλα αὐτά δέν τά κατάλαβεν ὁ
7
“Apetos kal evdpicev Ott Hytropet
> / / , / ¢ | Me στ a 2 a

νά ἐννοήσει τό ἸΜυστήριον τοῦ Θεοῦ µέ ἁπλές ἀνθρώπωες ἐξηγήσεις.

πα / / / = ~ fie / 3 / > /

Av’ adro ἔπεσεν εἰς φοβεράν αἴρεσιν µέ τήν ὁποίαν ἐξαφανίζει καί
ἐξευτελίζει τόν Υἱόν τοῦ (Θεοῦ, τόν ᾿Γησοῦν Χριστόν καί ἐκμηδενίζει
> / / cs “a ~ / > ~ / το. /

τό νόηµα τῆς ἀποστολῆς «Αὐτοῦ πρός σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων.

Αἱ ἰδέαι τοῦ ᾿Αρείου διεδόθησαν καί ἔγιναν αἰτία νά διαιροῦνται
οἱ Χριστιανοί καί νά ἀπειλῆται ἡ εἰρήνη τῆς ᾿Εκκλησίας. Δι’ αὐτό ὁ
ε , / ο ] ς > / = > / > > ατα

Πατριάρχης ᾿Αλέξανδρείας ᾽ Αλέξανδρος κατήγγειλε τήν κακοδοξίαν

αὐτήν εἷς ὅλους τούς ᾿Επισκόπους τῆς ᾿Εκκλησίας καί εἷς τόν Adro-
> / > 9 aed / a > , / > / >

κράτορα Εωνσταντῖνον, ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ συνεννοήθη µέ τούς ᾿Επισκό-

πους, τούς προσεκάλεσεν ὅλους εἰς τήν Νίκαιον διά νά συγκροτήσουν
τήν πρώτην Οἰκουμενικήν Σύνοδον.
Αποτέλεσμα τῆς Συνόδου αὐτῆς ἦτο ἡ ἔκδοσις μιᾶς ἐκθέσεως τῆς
> , a / > cae oe. a > / =

πίστεως τῆς ᾿Εκκλησίας ἡ ὁποία περιλαμβάνεται εἰς τά πρῶτα ὀκτώ

ἄρθρα τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως καί τό ὁποῖον Σύμβολον ὀνομάζεται
4 ~ / a 4 / Lo 48 a / >, /

«Ζύμβολον τῆς Νικαίας).

΄ = /

᾿Ἠπειδή παρουσιάσθη καί ἄλλη κακοδοξία ὡς πρός τό "Αγιον

Πνεῦμα, ἠναγκάσθη ἡ ᾿Ἐκκλησία νά συγκροτήσῃ, τήν δευτέραν
Οἰκουμενικήν Σύνοδον εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν τό 3δ1 μ.Χ. Τό
θέµα τῶν συζητήσεων ἦτο τό τρίτον πρόσωπον τῆς Αγίας Τριάδος,
ἡ Θεότης τοῦ
ς θΘ
"Αγίου Πνεύματος, διότι μερικοί ἔλεγαν ὅτι τό
A A ‘A
"Αγιον / Π / ὃ / / Er a / GA

Πνεῦμα δέν εἶναι Θεός, µήτε πρόσωπον ἄναρχον, παρά µόνον µία
ἔκφρασις τῆς πνευµατικῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ. 'Η δευτέρα Οἰκουμε-
” a a / ~ ma 6 / »

νική Σύνοδος κατεδίκασε τήν αἴρεσιν αὐτήν καί ἔθεσεν εἰς τήν
προσοχήν ὅλων τήν πίστιν τῆς ᾿Εκκλησίας, σύµφωνα µέ τήν ὁποίαν
τό "Άγιον Πνεῦμα εἶναι τό τρίτον πρόσωπον τῆς "Αγίας Τριάδος,
ο = / / / a € / /

Θεός ἄναρχος καί ὁμοούσιος µέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱόν.

Μέ τήν ἐπίσημον αὐτήν διδασκαλίαν τῆς ᾿Εκκλησίας συνεπληρώθη
/ / ΟΦ > / , a“ > / /

τό Σύμβολον τῆς Νικαίας µέ τά πέντε τελευταῖα ἄρθρα πού ἀρχίζουν

, / a / / / im a A Pe /

µέ τήν πίστιν εἰς τό "Αγιον []νεῦμα καί τελειώνουν µέ τήν πίστιν εἷς
τήν ἀνάστασιν καί τήν ἀθανασίαν.
163
 Τό Σύμβολον αὐτό χρησιμοποιοῦν καί οἱ Ῥωμαιοκοθολικοί καί οἱ
᾽Αγγλικανοί, ἀλλά µέ µίαν προσθήκην ἡ ὁποία σχετίζεται µέ τήν
ἐκπόρευσιν τοῦ "Αγίου Πνεύματος, ἐκ τοῦ ταν ΚΑΙ ΕΚ ΤΟΥ
ΥΙΟΥ.
Αἱ τέσσαρες αὐταί λέξεις δέν ὑπάρχουν εἰς τό ΠΠιστεύω τό αὖθεν-
τικὀν πού συνέταξαν οἱ ΓΙατέρες εἰς τήν Νίκαιαν Κωνσταντινούπολιν
76 325 καί 4δ1 μ.Χ. µήτε δικαιολογοῦνται ἀπό τήν διδασκαλίαν τῆς
ζαινῆς Διαθήκης. “Ὑπάρχει ἐπί πλέον σαφής ἀπαγόρευσις διά
προσθήκην λέξεων εἰς τό.Σύμβολον ἤa ἀφαίρεσιν λέξεων.
ἨΕὐτυχῶς σήμερον ἡ ἑρμηνεία τῆς προσθήκης αὐτῆς τῶν λέξεων
ΚΑΙ ΕΚ ΤΟΥ ΥΙΟΥ εἶναι δεκτή καί σηµαίνει 414 ΤΟΥ ΥΙΟΥ.
Αὐτήν τήν ἑρμηνείαν ἐδέχθημεν οἱ ᾿Ορθόδοξοι διότι τήν διδάσκει ἡ
Γαινή Διαθήκη.

3) "Ἔχομεν τὀ ὁ Σύμβολον τό ὁποῖον ἐθεωρήθη ὅ ὅτι ἔγραψενὁ "Αγιος

᾿ Αθανάσιος καί τό ὁποῖον εἶναι ἀνάπτυξις τοῦ Συμβόλου Νικαίας-
Εωνσταντινουπόλεως. Τό δΣύμβολον τοῦ "Αγίου ᾿ Αθανασίου δηµο-
σιεύεται ἀπό τοῦ 17ου αἰῶνος εἰς τό βιβλίον ποῦ λέγεται ᾿«ὀρολόγιον.
ee > / A IA > , a a /. ¢ /

Aw ἔχει τό ΕΙΙοΦμεθ, δηλαδή τάς περί ἐκπορεύσεως τοῦ "Αγίου

Πνεύματος λέξεις «καί ἐκ τοῦ Υοῦ».
Οἱ "Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν τό [Πιστεύω ἀπό μικρά παιδιά.
Εἶναι ὅμως ἀνάγκη νά καταλάβουν τί σηµαίνει, δηλαδή τί διδάσκουν
τά 12 ἄρθρα, ὥστε ὅταν προσεύχωνται Kai ὅταν ἀπαγγέλλουν τό
Πιστεύω νά ἐννοοῦν, κατά τό δυνατόν, τήν διδασκαλίαν τῆς ᾿Εκκλη-
σίας µας.
γκη οἱ
"Ἔπειτα εἶναι ἀνάγκη Ορ
οἱ ᾿Ορθόδοξοι ρ
Χριστιανοί νά γνωρ
γνωρίζουν τί
πιστεύουν, ὥστε ὅταν συζητοῦν µέ ἄλλους Χριστιανούς µή ᾿Όρθο-
, a 9 ~ y OM 4 δι

δόξους νά τούς ἐκθέτουν µέ λίγα λόγια τήν διδασκαλίαν τῆς ᾿Όρθο-

δόξου ᾿ Εκκλησίας των. Λέ τήν ἔκθεσιν αὐτήν θά παρουσιάζουν τήν
μεγάλην συγγένειαν ἡ ὁποία συνδέει τούς ᾿Ορθοδόξους Χριστιανούς
oP / ς © / / / > vA ΄

µέ τούς ἄλλους ἀδελφούς Χριστιανούς.

/ 4 ” >
"Όλοι πρέπει νά πιστεύουν καί
λ Sp: κα 4 "OX /΄ vi 4 /

νά ἐκθέτουν ὡς Χριστιανοί τήν πίστιν πού ἀπεκάλυψεν ὁ Χριστός καί

ἐδίδαξαν οἱ ᾿Απόστολοι καί ἐφήρμοσαν οἱ "Αγιοι καί συνεχίζει νά
2997 C52 / Μα 3. / ςσ / / /

διδάσκῃ ἡ ᾿Ορθόδοξος ᾿ Εκκλησία, Αὐτή εἶναι ἡπίσυις που σώζει

τόν κόσμον. Αὐτή εἶναι ἡ πίστις που διδάσκει ἡ Μία "Αγία Καθολική
καί "Αποστολική "Ἠκκλησία.
Ιέ τήν ἐλπίδα ὅτι
ὅ παρέχεται σχετική χρήσιμοςπληροφορία εἰςτούς
ρ
Χριστιανούς ρ
καί ἰδίως εἰς τούς ᾿Ορθοδόξους nxn
καί εἰς τούς Κατηχητάς
164
τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καί :Μ. Βρετανίας, προσφέρεται τό
βιβλιάριον τῆς ἑρμηνείας τοῦ Πιστεύω µαζί µέ ἄλλα κεφάλαια πού
ἐκθέτουν τήν ᾿Ορθόδοξον προσευχήν καί πνευµατικήν. ζωήν, ὡς
βοήθημα καί ὡς '"Όμολογία καί ὡς εὐκαιρία ἀνανεώσεως ας πίστεως
αὐτῶν εἰς Ἄριστόν.
Eide 76 Πνεῦμα τό "Άγιον νά ὁδηγήσῃ τούς ἀναγνώστας τοῦ
βιβλιαρίου τούτου καί ἀναπληρώσῃ εἰς τόν νοῦν καὶ τήν καρδίαν
αὐτῶν ὅσα λείπουν ἀπό τήν ἁπλῆν αὐτήν ἑρμηνείαν τῆς Χριστιανικῆς
Διδασκαλίας καί «Ίατρείας.

ΥΠΟΔΕΙΠΙΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ 4ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΝ

Διά νά πῇς τό «Πιστεύω» ὅπως πρέπει καί διά νά αἰσθανθῇς τήν

πνευµατικήν του αὐθεντίαν εἶναι ἀνάγκη νά ἑτοιμασθῆς:
'Ὑποδεικνύεται
a) Σκύψε τό κεφάλι σου ὡς δεῖγμα σεβασμοῦ πρός τόν (Θεόν εἰς
τόν ὁποῖον µέ τό «ΙΠΣΤΕΥΩ») δηλώνεις τήν πίστιν σου.
β) Μάζεψε τόν νοῦν σου καὶ Κράτησέ τον µέσα στόν ἑαυτόν σου
ὅσον μπορεῖς.
y) Ἀάμε τόν σταυρόὀν σου ὅπως γνωρίζεις. ]έ τόν συμβολικόν καί
σιωπηλόν αὐτόν τρόπον δηλώνεις ὅτι εἶσαι Χριστιανός.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί κάνουν τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ µέ τόν
ἑξῆς τρόπον.
1) "᾿Ενώνουν τάτρία, πρῶτα δάκτυλα τοῦ δεξιοῦ χεριοῦ των διά νά
δείξουν ὅτι
6 τά τρίαπρόσωπα τῆς Ἁγίας ριάδος, ὁὁ Πατήρ,ὁ γἱός
καί τό "Αγιον Πνεῦμα εἶναι ἠνωμένα εἲς ἕνα Θεόν. ᾿Εγγίζουν µέ τά
ἡνωμένα τρία δάκτυλα τό µέτωπον καί λέγουν:
«ΗΙΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΗΑΤΡΟΣ»
2) Κατεβάζουν, νά τρία ἡνωμένα δάκτυλά των καί ἐγγίζουν τήν
καρδίαν των διά νά δείξουν ὅτι
ὅ κατέβηκε καί ἦλθεν εἰς τόν κόσμον τῶν
ἀνθρώπων ὁ Χριστός καί λέγουν:
“(KAI TOY YIOY»
165
 3) ᾿Ανεβάζουν τά τρία ἠνωμένα δάκτυλα καί ἐγγίζουν τόν δεξιόν
ὦμον των διά νά δείξουν ὅτι ὁ Χριστός ἀνέβη καί ἐδοξάσθη δεξιά τοῦ
s / / i a ¢ / ο. /ὸ ΄ oe a

Πατρός καί ἔστειλε τό Πνεῦμα τό "Άγιον εἰς τὀν κόσμον καί λέγουν:
«ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ»
4) ᾿Εγγίζουν µέ τά τρία ἠνωμένα δάκτυλά των τόν ἀριστερόν
ὦμον καί µέ αὐτόν τόν τρόπον τελειώνουν τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ,
πού εἶναι τό σημεῖον τῆς σωτηρίας τοῦ κόσµου καί τῆς ἰδικῆς των.
«Ίέγουν.
«AMHN»
Ὕστερα ἀπό αὐτήν τήν προετοιµασίαν οἱ Ἄριστιανοί λέγουν τό
«ΠΠΣΤΕΥΩ) ἀργά καί προσεκτικά.

ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ

«Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, ΓΙατέρα παντοκράτορα, ποιητήν οὐρανοῦ

- / > σ : / / / / > ~

καί γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων.

Kai εἰς ἕνα Ἱύριον ᾿]ησοῦν Χριστόν, τόν Υἱόν τοῦ (Θεοῦ τόν
Ἰονογενῆ, τόν ἐκ τοῦ [Πατρός γεννηθέντα πρό πάντων τῶν
αἰώνων. -- Φῶς ἐκ φωτός, (Θεόν ἀληθινόν, ἐκ (Θεοῦ ἀληθινοῦ
γεννηθέντα,
/
οὐ. ποιηθέντα
/
ὁμοούσιον
i. ,
τῷ~ ΓΠατρί,/ δι’> οὗ τά / Πάντα
,

ἐγένετο.
Τόν δι ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν
κατελθόντα ἐἐκ τῶν Οὐρανῶν, — Kai ᾿σαρκωθέντα ἐ ἐκ πνεύματος
"Αγίου καί Μαρίας τῆς Παρθένου καί ἐνανθρωπήσαστα.
Σταυρωθέντα τε ὑπέρ ἡμῶν ἐπί ΠΠοντίου []ιλάτου, καί παθόντα
καί ταφέντα.
Kai ἀναστάντα τῇ τρίτη ἡμέρᾳ κατά τάς Γραφάς.
Γαί ἀνελθόντα εἰς τούς Οὐρανούς, καί καθεζόµενονἐκ δεξιῶν τοῦ
Πατρός.
Καίΐ πάλιν ἐρχόμενον
ἐ µετά δόξης κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς, οὗ
τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος.
166
δ. Καί εἷς τό Π]νεῦμα τό "Αγιον, τό Εύριον, τό ζωοποιόν, τό ἐκ τοῦ
Πατρός ἐκπορευόμενον, --- τό σύν Π]ατρί καί Υἱῷ συμπροσκυνού-
µενον, καί συνδοξαζόµενον, τό λαλῆσαν διά τῶν προφητῶν.
9. Eis Miav, 'Αγίαν, Καθολικήν, καί ᾿Αποστολικήν ᾿Εκκλησίαν.
10. 'Ομολογῶ ἕν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.
11. Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν.
19. Γαίΐ ζωήν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ᾽ Αμήν.)

167
 Ἡ ΠΙΣΤΙΣ ΤΟΥ «14ΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Τό «ΙΠΠιστεύω» ἢ τό Σύμβολον τῆς ΠΠίστεως ἐκθέτει µέ λίγα λόγια

τήν πίστιν πού πιστεύει καί διδάσκει ἡ Εκκλησία. Τό ἴδιον «ΠΠιστεύω»
, / , κ. / κ eo / 4 -

ἔχουν καί ὁμολογοῦν καί οἱ ᾖαθολικοί καί οἱ ᾿ Αγγλικανοί καί οἱ

wy 8 ~ / ς Κι / / ς 4. λ ta / 5

Αἰθίοπες καί οἱ Ἰοπτοαρμένιοι καί οἱ ΠΠΠαλαιοκαθολικοί καί οἱ

«Ίουθηρανοί κλπ. Οἱ Πατέρες τῆς 4’. Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἰς τήν
Νικαίαν τό 325 μ.Χ. ὡς εἴδαμην συνέταξαν καί ἐδημοσίευσαν τά
ἑπτά πρῶτα ἄρθρα, µέρη τοῦ «ΠΠιστεύωλ. Ἰατόπιν τό 3δ1 μ.Χ. οἱ
Πατέρες τῆς Β΄. Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἰς τήν Ιωνσταντινούπολιν
συνέταξαν τά ὑπόλοιπα πέντε ἄρθρα ἤ µέρη τοῦ «Πιστεύω» ἀπό τοῦ
/ κα / / x ”/ / ~ 4 > / ~

δου µέχρι τοῦ 12ου ἄρθρου, ἐπεκτείνοντες τά ἐνωτίρερον γνωστά

στοιχεῖα τοῦ Συμβόλου. {ι᾽ αὐτό τό ἐπίσημον ὄνομα τοῦ Πιστεύω
a ~ / > . / ee SS /. / ~ ΄

εἶναι «Σύμβολον τῆς Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως) καί περιλαμβάνει

δώδεκα ἄρθρα. ᾿ Ακολουθεῖ ἡ ἑρμηνεία τῶν ἄρθρων τούτων ἁπλῆ καί
σύντομος πρός πληροφορίαν καί ἀνανέωσιν τῆς πίστεως τοῦ «Ίαοῦ
τοῦ Θεοῦ.

ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

1. «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητήν

οὐρανοῦ καί γῆς ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων.)

Τό Πρῶτον ἄρθρον τοῦ Πιστεύω παρουσιάζει τήν πίστιν εἰς τόν

/ ζω wv ~ / / / / > /

ἕνα καί µόνον Θεόν τόν ὁποῖον ὀνομάζει Πατέρα καί 4ημιουργόν τοῦ
or / . / / ς a > / / A / ~

κόσμου ὅλου, τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς, τῶν ὁρατῶν φαινομένων καί
τῶν ἀοράτων πνευμάτων.
«Χωρίς πίστιν εἰς τόν Θεόν ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι ἐν τάξει µήτε εἰς
τόν νοῦν, µήτε εἷς τό αἴσθημα. Εἶναι ἄδειος 6 ἄνθρωπος ὅταν εἶναι
iB ~ / 3 / ” κι + eta 4

ἄθεος καί ἀποκομμένος καί ἀπό τούς ἄλλους καί ἀπό τόν κόσμον.
6
Ο σύνδεσμος ὁ ὁποῖος ἑνώνει τούς ἀνθρώπους εἶναι ἡ πίστις ὅτι a

ἔχουν κοινήν ἀρχήν καί κοινόν Δημιουργόν καί Πατέρα. 'Η πίστις
mv / > / , / / / /΄ ς /

αὐτή εἶναι ἡ βάσις τῆς ἀδελφότητος τῶν ἀνθρώπων καί τῆς πατρό-
τητος τοῦ Θεοῦ. 4ἱ δύο αὐταί ἀξίαι, ἡ ἀδελφότης τοῦ ἀνθρώπου καί
~ ~ « 4 > lee TM ς > / -” > / /

168
ἡ πατρότης τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι δεκταί ἀπό τούς ἀθέους, διά τοῦτο
ς / ~ Θ ~ ὃ /. t ὃ . / , i0 / ὃ , ~

καί µένουν µετέωροι καί ἀπομονωμένοι καί ἄδειου.

Δι’ αὐτό ἡ πίστις εἰς τόν (Θεόν εἶναι ἀναγκαιότης, πού τήν ἀνεγνώ-
ρισαν ὅλων τῶν αἰώνων οἱ dvOpwror. Kai of μορφωμένοι καί οἱ
ἀπολίτιστοι καί οἱ ἐπιστήμονες καί οἱ ἀγράμματοι πιστεύουν. Διότι
δέν μποροῦν νά µή πιστεύουν. Διότι ἄν δέν πιστεύουν εἰς τὀν (Θεόν
χάνουν τόν ἑαυτόν τους µέσα εἰς τό χάος μιᾶς ἄσκοπης καί χαμένης
ζωῆς καί φοβερᾶς μοναξιᾶς.
=
᾿Αν δέν ὑπῆρχε
/
Θεός, τότε θά ἦταν > = "A ὃ 4, ς a Θ / / LS AR,

δυνατόν νά ξερριζωθῇ ἀπό τόν ἄνθρωπον καί ἡ διάθεσις καί ἡ κλίσις

/ / a > / / my φ ς / 2, 2 /

τοῦ νά πιστεύῃ εἰς τόν Θεόν.

πειδή ὅμως ὑπάρχει Θεός, διά τοῦτο µήτε ἡ γνῶσις, µήτε ἡ
°K: ὃ Prin Gh, ς / A / 5 / ~ 4 ς ~ / ς

ἐπιστήμη, μήτε ἡ τεχνολογία, μήτε οἱ διωγμοί, µμήτε ἡ ἀδιαφορία,

μήτε ἡἀνηθικότης, µ.µήτε καμμιά δύναμις μπορεῖ νά σταµατήσῃ καί
va ἐξαντλήσῃ αὐτό τό σπουδαῖο ἀνάβλυσμα πού ξεκινᾷἀπό τά βάθη
τοῦ ἀνθρώπου. 4ὐτό τό ἀνάβλυσμα εἶναι ἡ πίστις τοῦ ἀνθρώπου εἰς
τόν Θεόν, τόν Δημιουργόν τοῦ κόσμου.
σκοπός τῆς ὁμολογίας πίστεως τήν ὁποίαν τό Σύμβολον παρου-
‘O / a ς , / / © / / DY,

σιάζει δέν εἶναι ἡ ἀναγνώρισις ἁπλῶς ὅτι ὑπάρχει Θεός. Εἶναι

/ /. ς 5 / ς a“ ov ς / /

μᾶλλον ἡ ὁμολογία ὅτι ὑπάρχει ἕνας Θεός. 'Ὑπάρχει σηµαντική

~ ς e / a ς / 7 / « / /

διαφορά μεταξύ τοῦ πιστεύω εἰς Θεόν καί τοῦ πιστεύω εἰς ἕνα (Θεόν.
‘H
πίστις eis Oedv εἶναι θεωρητική παραδοχή, ἐνῷ ἡ πίστις εἰς ἕνα
/ > / 3) / / δι ων ς / 2) ov

Θεόν εἶναι βεβαίωσις ὑπάρξεως μιᾶς σχέσεως προσωπικῆς µέ τὀν

A.
εόν ὁ ὁποῖος δέν εἶναι κάτι τό ἀόριστον µέσα εἰς τήν ὕπαρξιν, ἀλλά
cz ee a / ο 4 ime 4 / > / oe LAA /

προσωπική ὕπαρξις. "Όταν λοιπόν ὁμολογῶ ὕπαρξιν εἰς ἕνα Θεόν,

A, ο / ς ~ 7 > 7 /

διακηρύττω ὅτι ὑπάρχει σχέσις καί σύνδεσμος καί ὑπακοή ἀπό µέρους
pov eis Tov Θεόν πού ὑπάρχει, ὄχι ὡς ἰδέα ἀόριστος καί θεωρητική,
ἀλλά ὡς πρόσωπον πού φροντίζει πού ἀγαπᾷ, πού καθοδηγεῖ καί
προστατεύει. ‘O Θεός εἶναι πρόσωπον εἰς τό ὁποῖον πιστεύω, τόν
4 ¢ / / > 2 ς a ,

ὁποῖον ἐμπιστεύομαι καί παραδίδω ὁλοκληρωτικά τήν ὑπαρξίν µου

a /.

εἰς τά χέρια Του.

O ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

is τά ἀκόλουθα ἐξηγεῖται ἡ Χριστιανική πίστις εἰς τόν (Θεόν ὁ

Ei ees Fo 5X 6 > a ¢ Xi / / > / (2) / ©

ὁποῖος ὑπάρχει. Δέν εἶναι ἀὀρίστος, ἀλλά προσωπικός Θεός. Σύμφωνα

µέ τήν διδασκαλίαν τοῦ Χριστοῦ, ὁ Θεός εἶναι evas. “H ἑνότης αὐτή
169
τοῦ Θεοῦ ὅμως διακρίνεται καί διαχωρίζεται. 'Υπάρχουν τρία πρό-
= - ο / { ε , , ,

σωπα εἰς τόν ἕνα (Θεόν τόν ὁποῖον ἦλθεν ὁ Χριστός νά ἀποκαλύψῃ
2) / σ΄ / / « a « { fed. 4

εἰς ἡμᾶς καί εἰς ὅλους τούς ἀνθρώπους. 'Υπάρχει τό πρόσωπον τοῦ
Πατρός, τό πρόσωπον τοῦ Υἱοῦ καί τό πρόσωπον τοῦ 'Αγίου Πνεύ-
patos. Κάθε πρόσωπον εἶναι µία ὑπόστασις, δηλαδή µία ὀντότης,
δηλαδή μία ὕπαρξις πού ἔχει διακεκριµένον χαρακτηριστικόν. ΙΙ
ὑπόστασις τοῦ Πατρός ἔχειἔ διακριτικόν χαρακτηριστικόν τόὅτι εἶναι
ἀγέννητος. “Ἡ ὑπόστασις τοῦ Υἱοῦ διακρίνεταιἀπό τόν Π]ατέρα διότι
ὁ Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα πρό τοῦ χρόνου, δηλαδή προαιωνίως.
Ἡ ὑπόστασις τοῦ Αγίου Πνεύματος διακρίνεται ἀπό τήν ὑπόστασιν
τοῦ []ατρός καί τοῦ Υἱοῦ διότι βγαίνει προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα.
a / / ~ ena / / / 3 / / /

«Ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορεύεται.» "Η διάκρισις τῶν προσωπικῶν

> “~ / > ΄ ε , ~ ~

χαρακτηριστικῶν τῶν τριῶν προσώπων τῆς Αγίας Τριάδος φανε-

ρώνεται εἰς τήν διδασκαλίαν τοῦ Ἀριστοῦ. Τά χαρακτηριστικά αὐτά
συγκροτοῦν τήν φύσιν ὁλοκλήρου τῆς θείας οὐσίας καί ὑπάρξεως τοῦ
ἑνός Θεοῦ, τόν ὁποῖον πιστεύοµεν, τόν ὁποῖον ἀγαπῶμεν, ἀπό τόν
ὁποῖον ἐδημιουργήθηµεν καί ἐσώθημεν. 'Η Τριαδική αὐτή, ἑνότης τοῦ
Θεοῦ εἶναι τόἸΗυστήριον τῆς Χριστιανικῆς θρησκείας καί συγκροτεῖ
τήν. Χριστιανικήν περί Θεοῦ διδασκαλίαν.
Πολλοί "Αγιοι κα Θεολόγοι προσεπάθησαν νά ἐξηγήσουν τό
Ἰμυστήριον τοῦτο. Ἰανείς ὅμως δέν κατώρθωσε νά εὕρῃ πλήρη
ἑρμηνείαν βασιµένην ἐπάνω εἰς τά νοητικά σχήµατα τῆς ἀνθρωπίνης
λογικῆς. “Η ἀδυναμία αὐτή τῆς ἀνθρωπίνης προσπαθείας νά εὕρῃ
λ ΄
ύσιν, δείχνει ὅτι τό υστήριον τῆς 'Αγίας Τριάδος εἶναι πολύ πέραν
/. go fi / ~ ε / / q 7 /

τῆς λογικῆς µας, πολύ πέραν τῶν δυνάµεων τῆς κρίσεώς µας καί
πολύ πέραν ἀπό τήν δύναμιν τῆς φαντασίας µας.
“Ο "Αγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης εἰς τήν ᾿Ανατολήν καί ὁ "Ἅγιος
4
ὐγουστῖνος εἰς τήν Δύσιν καί ἄλλοι Θεολόγοι ἠρεύνησαν τό Μυστή-
> ~ > / / / a. λ / > ΄ / M ,

ριον τοῦ ἑνός Τριαδικοῦ (Θεοῦ τόν ὁποῖον ὁ Χριστός ἀπεκάλυψε καί
ανα A“ ~ / ς - © / > /

τόν ὁποῖον ὁ Χριστιανικός «{αός πιστεύει ὡς τόν 4ημιουργόν τοῦ

κόσμου. ᾿ΕἘπενόησαν πολλά φιλοσοφικά καί θεωρητικά ἐ ἐπιχειρήματα
διά νά , βοηθήσουν τούς πιστούς νά πλησιάσουν ἕστωἕ καί ὀλίγον τό4
υστήριον τοῦτο. [Πολλάἀπό τά ἐπιχειρήματα αὐτά εἶναι πράγματι
ἀξιοθαύμαστα, ἀλλά δέν εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου σαφῆ, µμήτε δίδουν πλήρη
ἀπάντησιν els τήν λογικήν περιέργειαν τοῦ ἀνθρώπου. Ἐπί παρα-
δείγµατι. Εἶμαι, Σκέπτοµαι, 4ἰσθάνομαι. Τά τρία αὐτά διακεκριµένα
ειτουργήµατα τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος συγκροτοῦν τήν ἑνότητα τῆς
ἀνθρωπίνης προσωπικότητος. ζαΐτοι εἶναι διάφορα τό ἕνα ἀπό τό
170
GAA
ο, δέν δύνανται ὅμως νά χωρισθοῦν καί νά ἐνεργήσουν χωριστά.
ὃ ΄ 5 ΄ 9 / - / αν / /

‘H
ἀναλογία αὐτῶν ἐχρησιμοποιήθη ὡς παράδειγµα διά νά ἐξεικονίσῃ
> αλι / Se > 40 ε / / 3 /

τό Ἰυστήριον τοῦ ἑνός καί Τριαδικοῦ Θεοῦ ὁ ὁποῖος προαιωνίως

ὑπάρχει, ὁ ὁποῖος ἐδημιούργησε τόν κόσμον καί εἶναι ἡ αἰτία τῆς
σωτηρίας µας. Ὁ Θεός αὐτός ἔχει τρία πρόσωπα, τό πρόσωπον τοῦ
Πατρός, τό πρόσωπον τοῦ Υἱοῦ καί τό πρόσωπον τοῦ Αγίου [Πνεύ-
µατος, τά ὁποῖα εἶναι προαιωνίως ἡνωμένα, προαιωνίως διαχωρισµένα
καί προαιωνίως περιχωρούµενα, δηλαδή τό ἕνα εἶναι µέσα εἰς τό ἄλλο.
ὁ Ορθόδοξοι Θεολόγοι ὅταν πρόκειται νά ἐξηγήσουν τό Ιήυστήριον
Οἱ i) 6 55: A. / a / Ss 2 / / ΄

tis “Ayias Τριάδος συνιστοῦν εἰς τούς ἀκροατάς των νά προετοι-

a e ~

μασθοῦν μέ προσευχήν καί µέ νηστείαν διά νά ἀκούσουν τήν ἑρμηνείαν

τοῦ ἸΜυστηρίου τούτου. Τοῦτο εἶναι σοφήσυμβουλή διά νά πλησιασθῇ
τόἸήυστήριον τῶν Μυστηρίων ἆἀπό ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἑτοιμάζονται
γά ἀφιερώσουν τήν ζωήν των εἰς τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ
BX
ριστοῦ καί διά νά βοηθήσουν τὀν «Ίαόν νά ζήσῃ σύμφωνα µέ τίς
~ / ὃ / , θ / / 4 / / / 4 oe /

ἐντολές ὐτοῦ. Αὐτός εἶναι ὁ Θεός τῶν Χριστιανῶν εἰς τόν ὁποῖον
> λ 2 A > ~ A ie / Ἶ « (2) / ~ X ~ > / ς a

πιστεύει ὁ /Ίαός τοῦ Θεοῦ. «4ὐτός εἶναι ὁ (Θεός τόν ὁποῖον ἀπεκάλυψεν
΄ ς / Αα - ο ¢ © / / ¢ A > /

ὁ Χριστός. Αὐτός εἶναι ὁ (Θεός πού ἀγαπᾷ καί σώζει τόν κόσμον.
ς XY / 4 > κ t ¢ Θ / 43 a / / / /

Ο 4ΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΘΕΟΣ

Ο κόσμος εἶναι τοῦ Θεοῦ. "Όσα βλέπουμε δέν ἔγιναν µόνα τους,
ε A “A

ὅπως ὅσα κάμνει ὁ ἄνθρωπος δέν ἔγιναν µόνα τους. Δύο δημιουργοί
ὑπάρχουν. Ὁ Θεός καί ὁ ἄνθρωπος. 'Ο Θεός δημιουργεῖ τόν ἄνθρωπον
ς / ς / νε ε / a / +

καί τόν κόσμον ἀπό τό τίποτε. 'Ο ἄνθρωπος δημιουργεῖ ἀπό κάτι πού
ὑπάρχει διάφορα πράγματα, διότι ἐκληρονόμησεν ἀπό τόν Γ]ατέρα
Του τόν Θεόν τήν εἰκόνα Του καί µέρος ἀπό τήν σοφίαν Του καί
/ / / ee / / > / / / ,

ἐξουσίαν νά κυριαρχῇ. 4ἱ᾿ αὐτό ἔχει τήν δύναμιν νά ἐπινοῇ καί νά

ἐφευρίσκῃ καί νά κατασκευάζῃ διάφορα τεχνικά µέσα πού διευκολύ-
νουν τήν ζωήν, δηλαδή τό σῶμα του καί νά ἱκανοποιοῦν τόν νοῦν του.
εός εἶναι δημιουργός ὅλων ὅσα βλέπομεν καί ὅλων ὅσα δέν
ο 6. / / a ο / ο 4 /

ξέροµεν καί ὅλων ὅσα δέν βλέπομεν. Εΐδε πολλά ὁ ἄνθρωπος τόν
τελευταῖον καιρόν, ὅταν μπῆκε εἰς τό διάστηµα. Τά χρώματα τοῦ
φωτός μέσα εἰς τά ὁποῖα κολυμβᾷ ἡ va καί τήν ἀνέκφραστον
ὡραιότητα πού/ εἶναι ἁπλωμένη παντοῦ καίτήν ἁρμονίαντῆς κινήσεως
τοῦ κόσμου καί τήν στρογγυλότητα τῆς γῆς. "Ὅλα αὐτά τά ὑπελόγιζεν
171
ὁ ἄνθρωπος. Τώρα ὅμως τά ἐγνώρισε καί τά εἶδε καί τά ἄγγιξε. Ὁ
/ ο De. 4, / / / φαν ε
ο 4

Θεός ἔκαμεν ὅλα αὐτά καί τήν γῆν πού εἶναι ἄστρον καί τά ἄλλα
ἄστρα καί τούς Γαλαξίες πού μόλις φαίνονται
” /
καί τά πάµπολλα ἄστρα
/ / , / / / / / 2/

πού / δέν/ φαίνονται καί τούς ἄγγέλους καί που δέν βλέπομεν καί τήν
/ , 3/. / / we / / /
/

εἰκόνα Του τόν ἄνθρωπον πού εἶναι σῶμα καί ψυχή ἀόρατη.
“Ἡ ψυχή εἶναι πνευματική ὕπαρξις καί συνυπάρχει µέ τό σῶμα τοῦ
ἀνθρώπου. Ὁ θάνατος σχίζει τόν ἄνθρωπον καί χωρίζει τήν ψυχήν
> / ς / / / / / / / /

καί τό σῶμα του. Τό σῶμα πηγαήει εἲς τήν γῆν καί διαλύεται µέσα
εἰς τά στοιχεῖα τῆς γῆς. Η ψυχή περιμένει τήν ἀνανέωσιν τῆς ζωῆς
τοῦ ἀνθρώπου πού µίαν ἡμέραν θά συντελεσθῇ.
Οἱ "Αγγελοι εἶναι δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἐλεύθερα πνεύ-
µατα πού ὑπηρετοῦν τούς θείους σκοπούς γνωστούς καί ἀγνώστους
εἰς τούς ἀνθρώπους. Εὶς τήν "Αγίαν Γραφήν παρουσιάζονται µέ
> ee ε / / / /
> ΄ > 4

µορφήν ἀνθρώπου, µέ φωνήν ἀνθρώπου, µέ λάμψιν φωτός. Διακρί-

/ / 3 / / /. / /
/ > 4

νονται εἰς ἐννέα Τάγματα καί εἰς φύλακας πού συνοδεύουν τούς
ἀνθρώπους. 'Ἡ ἐλευθερία τῶν ᾿Αγγέλων ἐφάνη καί εἰς τήν ἀντίθεσιν
>? , ~ > f > / , > / > /
3 / «

μερικῶν πρός τήν βουλήν τοῦ Θεοῦ. "Εγινεν παράδειγµα τῆς ἀντι-
θέσεως τῶν ἀνθρώπων εἰς τοῦ Θεοῦ τό θέλημα. Δι αὐτό ἔχομεν
᾿Αγγέλους ξεπεσμένους, ἐπαναστάτας πού ἔχασαν τό φῶς καί ηὗραν
τό σκότος καί ἔγιναν ἐχθροί τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου. Η Γραφή
> / ~ ~ / - > / « /
/ / Μ., =

τούς ὀνομάξει Δαίμονας καί Διαβόλους ἤ Πονηρούς. Ὁ «Χριστός

τονίξει ὅτι ὁ Πονηρός εἶναι «ἀνθρωποκτόνος) καί «ψεύστης).
/ a ς / > / / ΄

dvOpwros mot moarever eis Tov Ocdv Exer Svvarov Depedov eis ΄ > , / mv / θ έλ >
cd mt ,

τήν ζωήν του καί θεµέλιον εἰς τήν ἐπιτυχίαν του. 'Ο ἄνθρωπος πού
πιστεύει εἰς τόν Θεόν ἔχει ἀξίαν πού προκαλεῖ σεβασμόν καί ἐµπιστο-
/ Mv 2¢/ / -- / 4?
, > /

σύνην ἀπό µέρους τῶν ἄλλων. Μέσῳ τοῦ Θεοῦ συνδέεται µέ τόν
Πατέρα τόν Δημιουργόν τοῦ κόσμου. Ἰέσῳ τοῦ Θεοῦ συνδέεται καί
µέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους πού εἶναι τοῦ Θεοῦ παιδιά καί ἑπομένως
ἰδικά του ἀδέλφια. Διά τοῦτο µόνον διά τοῦ Θεοῦ ἀποκτᾷ ὁ ἄνθρωπος / ~ / / ~ μα a ες Mw
> / > /

τήν ἀδελφότητα, τόν ἅγιον δηλαδή σύνδεσμόν του µέ τούς ἄλλους

/ LO Xr / / 4 ie 4, / / / HAA

ἀνθρώπους καί ἐννοεῖ τήν ὑπεροχήν του ἀπέναντι ὅλων τῶν ἄλλων
δηµιουργηµάτων πού ζοῦν εἰς τήν γῆν.
πῆρέαν ἄνθρωποι καί ὑπάρχουν καί σήμερον πού νομίζουν ὅτι τά
hee / / / / / a /
ΣΥ. ~ my θ

πράγµατα τῆς Δημιουργίας ἔγιναν µόνα τους, ἐκ τύχης. Η ἰδέα αὐτήή

aA ?

εἶναι πολύ παλαιά κα συνεζητήθη πολύ καί ἀπερρίφθη ἀπό τούς 40. λ / fF: 9. / θ 3 / /
Z λ / an / /

Καλλιτέρους διανοουµένους τοῦ κόσµου ὡς εἶναι ὁ Σωκράτης, ὁ

Πλάτων, ὁ ᾽ Αριστοτέλης, ὁ ΕἰπΦίείπ, ὁ «εαπδ καί ἀπό πολλούς τῆς
χθές καί τῆς σήμερον.
172
 Εὶς κάθε περίοδον εὑρίσκομεν «µερικούς πού νομίζουν ὅτι δέν
ὑπάρχει ὁ Θεός, ὁ Δημιουργός ὅλων τῶν πραγμάτων πού βλέπομεν.
>
Αλλ᾽ ἡ ἐσφαλμένη αὐτή ἰδέα ἀποδεικνύεται ἀπαράδεκτη ἀπό τήν
> e > / > Pee / 3 ΄ > 1: > / /

Ψυχόβγαλτη ἀντίρρησιν τοῦ ἀνθρώπου, διότι ἀπό τά βάθη τοῦ

/ > / 3 / / > / / / ~

ἀνθρωπίνου εἶναι βγαίνει ἡ πίστις εἷς τόν (Θεόν καί εἷς τήν προστασίαν
πού δίδει, εἰς τήν ἀγάπην καί τήν σοφίαν Του πού φαίνεται παντοῦ,
ὡς εἰς τήν κίνησιν, τήν ὡραιότητα, τήν ἐξέλιξιν καί ἀνάπτυξιν, τήν
ποικιλίαν τῶν πραγμάτων πού βλέπομεν καί ἐκείνων πού δέν µπο-
ροῦμεν νά καταλάβωμεν.
Παράδειγμα. Βλέπομεν τό φῶς. Ἰανείς µέχρι τώρα δέν εἶπε γιά
τό φῶς πειστικά πράγματα καί τήν φύσιν καί τήν οὐσίαν του. ᾿Εκεῖνο
πού λέγουν καί ξέροµεν εἶναι ὅτι τό φῶς εἶναι ἀπαραίτητο διά τήν
διατήρησιν τῆς ζωῆς καί τήν ἀνάπτυξιν ὅλων τῶν ὀργανισμῶν πού
ὑπάρχουν καί ζοῦν. 'Ἡ φύσις ὅμως τοῦ φωτός εἶναι µυστήριον διά
ς , / ~ ε , a ~ / / /

τον σπηµερινόν ἄνθρωπον ὡς ἦτο καί διά τόν ἄνθρωπον τῆς χθές.
Ἡ ἰδέα ὅτι ὁλόκληρος ὁ κόσμος ἔγινεν ἐκ τύχης φαίνεται ὅτι
ε > / a « 2. ς / ” 2, 4 / σ

ὑποστηρίζεται ἀπό μερικούς συγχρόνους ἐπιστήμονας πού λέγονται

«γενετισταί». Αὐτοίπαραδέχονται,ὅτιτό πρῶτον ζωϊκόν ἔμβρυον ἐκ
τύχης διεµορφώθη ,καί ἐκινήθη καί ἐκ τύχης ἐπήδησαν µέσα του ὅλα
τά χαρακτηριστικά τῶν ζωντανῶν ὀργανισμῶν. Επίσης ὑποθέτουν
ὅτι τά σχήµατα τῆς διαγωγῆς τοῦ ἀνθρώπου βασίζονται ἐπί τῆς
ἀορίστου καί ἐκ τύχης κινήσεως τῶν πρωτονίων, τῶν νουτρονίων
τοῦ ἀτόμου.
Αὐτή ὅμως ἡ ὑπόθεσις δέν εἶναι µήτε νέα, µήτε ἀληθινή. Οἱ
> , ve € ς / / / / a 3 Ze ε

3
Αρχαῖοι Ἕλληνες καί οἱ Ῥωμαῖοι ἐλάτρευαν τήν Τύχην εἷς τήν
a a / ς a ολ / me TY > /

µυθικήν θεότητα τῆς ΙΜοίρας καί τήν ἐφοβοῦντο. Τέτοια πίστις εἶναι
θ / 6 κ a i / / > ~ / / Ἶ

ἴση µέ τόν Ντετερμινισµόν πού εἶναι ἀπαράδεκτη κα ἐσφαλμένη

ὑπόθεσις. 'Ο Ντετερμινισµός εἶναι ἀπαράδεκτος ὄχι µόνον διότι εἶναι
ἀντιχριστιανική ἰδέα, ἀλλά καί διότι εἶναι ἀντιλογική καί ἀντιηθική
3 DIOP 2 , / / 3 , δα /

>
ἰδέα. Διότι ἐάν ἡ µοίρα καί ἡ τύχη καθορίζουν τήν ζωήν καί τήν
4 / wee ς / ὁ ΄ / / / / /

κατεύθυνσίν µας, τότε δέν εἴμεθα ἐλεύθεροι. Εάν δέν εἴμεθα ἐλεύθε-
4, / / /. mw > 4 > / / ” >’ 4

ροι, τότε ἡ ὑπαρξίς µας δέν ἔχει καμµίαν σηµασίαν. καί ἡ νοητική
καί λογική μας δύναµις εἶναι ἀσήμαντος καί τιποτένια. αί τοῦτο
διότι αἱ πράξεις καί ἀποφάσεις µας δέν εἶναι ἔκφρασις τοῦ ἐλευθέρου
νοῦ καί τῆς θελήσεως, διότι εἶναι προκαθωρισµένες αἱ πράξεις µας
ἀπό τήν τύχην καί ἑπομένως δέν εἴμεθα ὑπεύθυνοι δι ὅλα ὅσα μᾶς
> , / 4 ῥ / / ” ς , » ο ov ο.

συμβαίνουν.

173
 Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ Η 4Ο0ΟΓΙΚΗ

Πολλές φορές ἀκούομεν τήν ἐντολήν «᾿Αγαπήσης Κύριον τόν (Θεόν

σου ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος σου καί ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου καί τόν
πλησίον σου ὡς ἑαυτόν).
Εἰς τό δεύτερον µέρος τῆς σπουδαίας αὐτῆς ἐντολῆς βλέπομεν ὅτι
ἡ ἀγάπη πρωτίστως δίδεται, ὄχι εἷς πράγματα καί ἀντικείμενα, ἀλλά
eis πρόσωπον. "Όταν λοιπόν λέγωμεν « Αγάπα τόν Θεόν» πρέπει νά
>? , σ , z > / / / Ιλ /

καταλαβαίνωμεν ὅτι ὃ Θεός πού ἀγαποῦμεν δέν εἶναι πρᾶγμα

ὠρισμένον ἢ ἀόριστον, ἀλλά πρόσωπον τοῦ ὑπάρχει.
ά πῶς θά δείξωµεν ὅτι ὑπάρχει τό πρόσωπον αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ;
>A / ~ θ , ὃ / a ς / / / > ~ ~ Θ ~

“Ὁ νοῦς µας εἶναι πράγματι δυνατός, ἀλλά ἡ δύναµίς του εἶναι

ἀνίσχυρη νά συλλάβῃ καί νά ἀνακαλύψῃ τρόπους καί µέθοδον πού νά
ϕ / , / δε me / / / , ,

ἀποδεικνύῃη ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ. “Υπάρχουν πράγματι ᾿Ἐνδείξεις οἱ

> αλ «/ ~ ~ ¢ / , > ς

ὁποῖες δέν μποροῦν µέν νά ἱκανοποιήσουν τελείως τήν λογικήν µας,

ὅμως μᾶςπροσφέρουν κάποιαν καθοδήγησιν eis Tov πλησιασμόν τοῦ
[υστηρίου τῆς ὑπάρδεως ᾿τοῦ Θεοῦ.
Η πρώτη πηγή εἰς τήν ὁποίαν μποροῦμεν νά εὕρωμεν ἐνδείξεις
τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ εἶναιὁὁ κόσμος. ‘O "Αριστοτέλης ἦταν μεταξύ
τῶν πρώτων πού ἠρεύνησαν τόν κόσμον διά νά εὕρουνμίαν ἀπάντησιν
πρός ἱκανοποίησιν τοῦ ἑαυτοῦ των καί τῶν ἄλλωνὡς πρός τό ζήτημα
τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ. ᾿Βξετάζοντας τόν κόσμον ὃ φιλόσοφος
a ς / ~ ~ 3 , / / ή ,

3
ριστοτέλης διεµόρφωσεν ἕνα ἐπιχείρημα πού Adyerat «Koopo-
έλ. ὃ / 7 > / ΄ λ / Ke

λογική» ἀπόδειξις βασισμένη ἐπάνω εἰς τήν µαρτυρίαν πού προσφέρει

ἡ γῆ καί ὅλος ὁ κόσμος διά τήν ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ. ᾿Ακολουθεῖ µία
©, ~ fare. © / / / a ~ ~ > - ”

περιγραφή τοῦ ἐπιχειρήματος:

1) ᾿Επιχείρημα ἐκ τοῦ κόσμου

> , > - /

Ο κόσμος πρέπει νά εἶναι ἔργον κάποιου δημιουργοῦ ἤ εἶναι

c / / / t v wv ὃ ~ 4 Ἶ

ἀποτέλεσμα τύχης ἐκ τοῦ τίποτε. ‘H τύχη ὅμως δέν μπορεῖ νά

ἐξηγήσῃ τόν σύνδεσμον. μεταξύ αἰτίας καί ᾽ἀποτελέσματος, γεγονός
πού φαίνεται,μέσα εἰς τήν οἰκοδομήν τοῦ κόσμου. “H ἐπιστήμη
βασίζεταιἐπάνω εἰς τό ἴδιον θεµέλιον,ἐπάνω δηλαδή εἰς τήν ἀρχήν
Καἰτία καί ἀποτέλεσμαλ. Γ]οῖα εἶναι λοιπόν ἡ αἴτία τοῦ κόσμου;
Ζητῶν ἀπάντησιν ὁ Αριστοτέλης. ἐσκέφθη ὅτι ὁ Θεόςεἶναι κάτι σάν
τό «πρῶτον κινοῦν) καί τό ὁποῖον κινεῖται ἐξ αἴτίας τοῦ ἑαυτοῦ,
του Καὐτοκίνητον).
174
2) ᾿Επιχείρηµα ἐκ τοῦ σκοποῦ καί σχεδίου τοῦ [όσμου
'Ὑπάρχει καί δεύτερον ἐπιχείρημα πού βασίζεται ἐπάνω εἷς τό
σχέδιον ἤ τόν σκοπὀν τοῦ κόσμου. Τό Μικροσκόπιον δείχνει ὅτι τό
χιόνι, ἡ νιφάς, εἶναι συμμετρική. Μερικοί λέγουνὅτι ἡ συμμετρία
αὐτή ὀφείλεται εἰς τήν τύχην. ᾿ Αλλά πῶς συμβαίνει ὥστε ὅλες οἱ
νιφάδες τοῦ χιονιοῦ νά εἶναι συµµετρικές; Καΐ ἡ κυρήθρα εἰς τήν
κυψέλην τῆς Ἰέλισσας πῶς συμβαίνει νά εἶναι τόσον καλλιτεχνική;
“Eywe καί αὐτή ἐκ τύχης;
Ἔκ τύχης οἱ µέλισσες γνωρίζουν πότε πρέπει νά πετάξουν eis Ta
λουλούδια διά νά ρουφήξουν τό νέκταρ; Ἆαί ἡ κίνησις πού εἶναι
χαρακτηριστικόν τῆς ζωῆς τῆς σφαίρας µας ἤρχισεν ἐκ τύχης; Τότε
ἡ τύχη εἶναι τό καταφύγιον τοῦ κουρασµένου νοῦ µας. ᾽Αφοῦ ἡ
λογική µας δέν μπορεῖ νά ἐξηγήσῃ τό σχέδιον κα τόν σκοπόν πού
φαίνεται εἰς τήν οἰκοδομήν τοῦ κόσμου, ἀναπαύεται εἷς τήν τύχην.
Ηδρε δηλαδή, παρ᾽ ὅλην τήν δύναμιν καί τάς δυνατότητάς της ἡ
λογική µας τόν εὐκολώτερον τρόπον, τήν «τύχην) νά ἐξηγήσῃ τήν
ὕπαρξιν, τό σχέδιον καί τόν σκοπόν τῆς ὑπάρξεως.
4) ᾿Επιχείρηµα ἐκ τῆς φύσεως τοῦ ᾽ Ανθρώπου
Τό τρίτον ἐπιχείρημα πού δείχνει τήν ὕπαρξιν τοῦ (Θεοῦ φαίνεται
eis THY ὕπαρξιν τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή εἰς τόν ἑαυτόν µας.
Οἱ ἄνθρωποι δέν εἶναι πράγματα, ἀλλά πρόσωπα µέ αὐτογνωσίαν
καί αὐτοσυνείδησιν καί αὐτοκατανόησι. Τά πρόσωπα ἔχουν αὐτό πού
λέγεται «προσωπικότης). Εἰναι ἡ προσωπικότης παράγωγον τῆς
τύχης; ᾿Εάν εἶναι, τότε πῶς ὁ ἀπρόσωπος κόσμος ἐκ τύχης ἔκαμε
τό ὑπέροχον αὐτό ζῶον τό ὁποῖον ἕνεκα τῆς προσωπικότητός του
εἶναι παραπάνω ἀπό ὅλην τήν σύνθεσιν τοῦ κόσμου; Οἱ Ἕλληνες
Φιλόσοφοι εἶπαν ὅτι τά ὅμοια γνωρίζονται ἀπό τά ὅμοια καί τά
ὅμοια γεννοῦν τά ὅμοια. Υπάρχει τίποτε εἰς τοῦ κόσμου τήν σύνθεσιν
ἴσον µέ τήν «προσωπικότητα»; Δέν εἶναι ἡπροσωπικότης αὐτή ἡ
ὑψίστη μορφή μέσα εἰς τήν, ὕπαρξιν τοῦ κόσμου; ᾿Αφοῦ ὁ ἀπρόσωπος
κόσμος δέν εἶναι όμοιος
ὅ μέ τό ἰδικόν µας πρόσωπον, τότε πρέπει νά
ζητήσωμεν τήν αἰτίαν τοῦ προσώπου µας εἰς δηµιουργόν, τόν (Θεόν
πού εἶναι πρόσωπον.
4) Τό ᾿ΗἨθικόν ἐπιχείρημα
'Ὑπάρχει καί ἄλλο ἐπιχείρημα
ἐ — ἔνδειδις — da τήν ὕπαρξιν τοῦ
Θεοῦ πού διακρίνεται µέσα µας. Εἶναιἡ συνείδησίς µας. Ο Σωκράτης
175
 ὁ ᾿ Αθηναῖος Φιλόσοφος ἦταν ὁ πρῶτος πού εἶπεν ὅτι αἱ ἠθικαί ἀξίαι
ὁδηγοῦν εἰς τόν Θεόν. 4ἱ γνωσταί ἀξίαι ὡς ἡ ἀλήθεια, ἡ δικαιοσύνη,
¢ ~ > / / ¢ ΑΙ ς ς > / ς ΄

ἡ ἀγαθότης, ἡ ἐλευθερία, ἡ ἀγάπη, ἡ ὡραιότης κλπ. ἔχουν αἰώνιον

κΌρος. {έν μποροῦμεν νά τίς περιφρονήσωμµεν χωρίς νά γίνωμεν
ἐχθροί τῶν ἀξιῶν αὐτῶν. Κάποτε τίς διώχνοµεν ἀπό τήν ζωήν µας,
ἀλλά ἀργά ἤ γρήγορα ἐπιστρέφουν. Οἱ Σοφισταί εἰς τάς ἡμέρας τοῦ
Σωκράτους (470 π.Χ.) ἔλεγαν ὅτι ἐκεῖνο πού συμφέρει τό ἄτομον
εἶναι σωστόν καί ἀληθινόν καί ἐκεῖνο πού δέν εἶναι συμφέρον εἰς τό
ἄτομον δέν ἔχει σηµασίαν, δέν εἶναι ὀρθόν ἤ ἀληθινόν, διότι ἴσως
3 /. ”/ / / s > / 2 3 / / ”’

αὗριον τό ἴδιον νά φανῇ ψεύτικον µή ὀρθόν καί µή συμφέρον. “O

oe oe / a / , > / / , vi ς

Σωκράτης ἐπολέμησεν αὐτήν τήν ἐσφαλμένην ἀξιολογίαν. ᾿Εδίδαξε

τόν «Ίαόν τῶν ᾿ 4θηνῶν καί ὅλους τούς «Ίαούς ὅτι ἡ δικαιοσύνη καί ἡ
, A / a 40 / 5A ΄ 4 ΄ a € ὃ 4 Be

ἀλήθεια καί ἡ ὡραιότης καί ἡ ἀγάπη καί ἡ ἁγιότης ἐκπηγάζουν ἀπό

τά βάθη τῆς ὑπάρξεώς µας, ὅτι εἶναι φυτευµένες ἀπό τόν Θεόν, τοῦ
, 4 = ς / / a / > / / / aA

ὁποίου τήν φωνήν αἰσθανόμεθα εἰς τήν συνείδησίν µας. «Αὐτό εἶναι
ή / / / >? , > / f / νά

«Τό «Δαιμόνιον) εἶπε, αὐτό εἶναι ἡ παρουσία τοῦ (Θεοῦ εἲς τήν
/ / > 5 ws > ς / A aA > /

ζωήν μας.
ιά τό ζήτημα τῆς συνειδήσεως πρέπει νάή προσθέσωµεν ὅὅτι κάποτε
ἡσυνείδησις συγχύζεται καί ἐπηρεάζεταιἆἀπό ἐσφαλμένες ἀντιλήψεις
καί συνήθειες. ΠΙαράδειγμα. ἩΗ δουλεία ἐπί πολύν χρόνον ἐνομίζετο
ὅτι εἶναι κάτι πού ἐπιτρέπεται. Ακόμη καί ὁ ᾿Αριστοτέλης ἐσκέπτετο
ὅτι ὁ ἄνθρωπος γεννᾶται ἤ ἐλεύθερος ἤ δοῦλος. ᾿Ηλθεν ὅμως ἡ
av ες wv = ”/ 3 A 2 > ao e

στιγµή πού ἐκαθαρίσθηκεν ἡ συνείδησις καί ἀπεκατεστάθη ἡ ἠθική

τάξις εἰς τήν ζωήν καί σιγά-σιγά κυριαρχεῖ τό σωστόν. Η κατάργησις
τῆς δουλείας δείχνει πώς ἡ ἠθική δύναμις ἐργάζεται εἰς τήν ζωήν µας
καί πώς τό κΌρος τῆς καί ἡ αὐθεντία της εἶναι σεβαστή παρά τάς
πνευµατικάς, κοινωνικάς καί ἐκπαιδευτικάς ἐλλείψεις.
Ἡ αὐθεντία τῶν ἀπολύτων ἀξιῶν στέκεται ὡς δυνατή ἔνδειξις καί
ε 2 / ~ > / > a“ / ε , /

μαρτυρία ᾿Εκείνου τοῦ ὁποίου ὁ ἄνθρωπος εἶναι «εἰκών καί ὁμοίωμα»

καίπροσφέρει εἰς τό εἶναιτου ἠθικόν κριτήριον. Επίσης ἡ δύναµις καἰτό
κΌρος τοῦ ἠθικοῦ αὐτοῦ κριτηρίου προκαλεῖ τούς ἀθέους νά ἁπαντή-
σουν εἷς ἕνα ἐρώτημα. Π]ῶς ὁ κόσµος χωρίς σχέδιον καί σκοπόν καί
χωρίς κοσµοποιόν, χωβίς νοῦν πίσω καὶ µέσα του παρουσιάξει
ὕπαρξιν ᾿Ἠθικῶν ᾿Αξιῶν; Πῶς συμβαίνει ὥστε αἱ ἀξίαι αὐταί νά
ἐπιβάλλωνται εἰς τήν κρίσιν µας; {έν ὑπάρχει ἄλλη ἀπάντησις ἐκτός
2 / > oe / / ς / ”/ 2 / 2? /

τοῦ ὅτι ὑπάρχει κάτι πού εἶναι ὁ Δημιουργός ὅλων καί ἡπηγή τῆς
ἠθικῆς τάξεως, Αὐτός πού ἐφύτευσε µέσα μας τάς ἀξίας αὐτάς καί
τήν δύναμιν νά διακρίνωµεν μεταξύ καλοῦ καί κακοῦ.
176
9) ᾿Επιχείρηµα ἐκ τῆς “Ἱστορίας
Τό πέµπτον ἐπιχείρημα διά τήν ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ ἔρχεται ἀπό τήν
/ / : > / / my 9 a A > , 3

ἱστορίαν τῆς θρησκείας. Ὁ ΙΙλούταρχος, ὁ γνωστός συγγραφεύς,

a ΄

σύγχρονος τοῦ Χριστοῦ, ἔγραψεν ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά εὕρῃ

πόλεις χωρίς τείχη καί γυμναστήρια, χωρίς θέατρα καί κάστρα. ᾿Αλλά
πόλεις χωρίς θρησκευτικά κτίρια καί θρησκευτικά σύμβολα κανείς
δέν θά εὕρη.
Τό ἐπιχείρημα αὐτό βασισμένο εἰς τήν θρησκευτικήν πεῖραν τῆς
ἀνθρωπότητος εἶναι πολύ δυνατή μαρτυρία τῆς φυσικῆς θρησκευτικῆς
στροφῆς τῶν «αῶν. Αὐτό σηµαίνει ὅτι ζητοῦμεν ἐκ φύσεως, τόν
Δημιουργόν µας καί ὅτι ἐπιθυμοῦμεν νά τόν γνωρίσωµεν καί νά τόν
πλησιάσωμεν. Βὶς τήν ἀπομάκρυνσίν µας ἀπό τόν Θεόν, ἐχάσαμεν
τόν (Θεόν. ᾿Αλλά τήν συγγένειαν πού σφραγίζει τήν εἰκόνα Του καί
/ / > / / a 7 / / wee /

τό ὁμοίωμά Ίου εἷς τό εἶναι µας δέν τήν ἐχάσαμεν, διότι αἰωνίως
pads ἐξωθεῖ νά τόν ζητοῦμεν.
Τό γεγονός ὅτι ἀντικαταστήσαμεν τόν Θεόν µέ ψεύτικες θεότητες
δείχνει ὅτι ὑπάρχει µέσα µας κληρονομία καί ἔμφυτος δύναμις πού
μᾶς κάνει νά εἴμεθα θρησκευτικοί. ᾿ Ακόμη καί ἡ σύγχρονη εἰδωλο-
λατρεία εἰς τήν Ἀίνα καί τήν Ῥωσσίαν µέ τὀν Μάο καί τόν «ένιν
/ > / νά / / / . / / / / /

δείχνουν αὐτό πού εἴπαμε. Ο Θεός ἐξωρίσθηκε ἀπό τάς χώµας αὐτάς.
/ > / 4 ” ς / > / 3 / / We > /

"A
AW ὅταν ὅ «Ίαός ἀπευθύνεται εἰς τό ἄγαλμα τοῦ «Ίένιν καί ὁμολογεῖ
ee 4 A / > 4 > 4 » λ ~ A / ας an

ὑπακοήν εἰς τίς ἐντολές του καί σηκώνει χέρι εἷς σιωπηλόν χαιρετισµόν
δέν δείχνει παρά ὅτι λατρεύει ψεύτικον Θεόν πού ἀντικατέστησε τόν
ἀληθωόν.
Ας ἀπαντήσουν οἱ ἄθεοι εἰς τά ἐρωτήματα: Π]ῶς ἀπεκτήθη αὐτό
” > / cm > 4 > / ~ 3 / > /

τό ἔνστικτον τό θρησκευτικόν πού εἶναι ἔμφυτο εἰς ἕνα κόσµο πίσω

καί ἔξω ἀπό τόν ὁποῖον δέν ὑπάρχει «νοῦς»; ΙΠῶς συνέβη ὥστε τό
” 3 > / / « a / ς / A ~ / o /

θρησκευτικό αὐτό κίνητρο νά µή µπορῇ νά καταστραφῇ παρά τήν

δυνατήν προπαγάνδα ἐναντίον τῆς θρησκευτικῆς παραδόσεως, παρά
τούς διαφόρους διωγμούς καί τάς τιμωρίας πού αἱ ἀρχαί ἐπινοοῦν
ἐναντίον τῶν [Πιστῶν;
Ἡ ἔκθεσις τῶν πέντε ἐπιχειρημάτων πού δείχνουν τήν ὕπαρξιν τοῦ
« ” ~ / > , , / / ο ~

Θεοῦ δέν μπορεῖ νά εἶναι πλήρης ἀπόδειξις τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ.
Τά ἐπιχειρήματα ὅμως αὐτά στέκονται ὡς κλασσικά παραδείγµατα
τῆς νοητικῆς ἐργασίας ἀνθρώπου πού προσπαθεῖ νά ἀπαντήσῃ εἰς
τόν ἑαυτόν του καί εἰς τούς ἄλλους διά τό σπουδαῖον ζήτημα τῆς
ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ.
177
Μ
 ᾽Αλλ᾽ ὡς λέγεται ὁ (Θεός εἶναι πρόσωπον καί τά πρόσωπα δέν
εἶναι ἀνάγκη νά ἀποδειχθῇ ὅτι ὑπάρχουν. Τά πρόσωπα τά συναντοῦ-
μεν. Εἰς τήν περίπτωσιν τοῦ ζητήματος τούτου ἔχομεν πεῖραν τῆς
ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ ἀπό δυνατήν ἀπόδειξιν, ἀπό ἕνα µοναδικόν
Πρόσωπον. ᾿Εξετάσετε τό Πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ. Εἰς Αὐτόν συναν-
τῶμεν τόν Θεόν. His «Αὐτόν εὑρίσκομεν τό µόνον πραγµατικόν
Πρόσωπον. Εὶς «Αὐτόν βλέπομεν τόν Πατέρα καί δι «Αὐτοῦ κατα-
λαβαίνομεν τί εἶναι ἀγάπη καί ἀλήθεια. Αὐτός εἶναι ἡ ὁδός πρός τόν
Θεόν καί τήν ἀλήθειαν. 'ΗἩ ἱστορική «Αὐτοῦ ὕπαρξις, ἡ Διδασκαλία,
ὁ Τρόπος τῆς ζωῆς, ἡ Θυσία Του, ἡ Δύναμίς Του, ἡ ᾿Ανάστασίς Του
καί ἡ συνεχής ζωή Του μεταξύ μας κατά τούς εἴκοσι τελευταίους
αἰῶνας προσφέρει εἰς ὅλους μας τό µόνον ἀλάθητον καί ἀδιάσειστον
ἐπιχείρημα διά τήν, ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ.
χοντες ὅλα αὐτά ὑπ ὄψιν, ἄς μελετήσουν οἱ ᾽Αναγνῶσται τό
ἄλλα ἄρθρα τοῦ Πιστεύω προσεκτικά.

λ Ο 40ΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

2.«Kai eis eva [Κύριον ᾿Γησοῦν, τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ τόν Μονογενῆ,
τόν ἐκ τοῦ Πατρός γεννηθέντα πρό πάντων τῶν αἰώνων, φῶς
ἐκ φωτός, Θεόν ἀληθιόν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ
ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Γ]ατρί δι’ οὗ τά πάντα ἐγένετο.»
/ ς / ~ / > 8 , ie ch apd

Τό Δεύτερον ἄρθρον τοῦ [Πιστεύω ὁμιλεῖ διά τόν ᾿]ησοῦν Χριστόν.

Οἱ Χριστιανοί πιστεύοµεν ὅτι ὁ ᾿]ησοῦς Χριστός εἶναι Υἱός τοῦ Θεοῦ,
ὅτι εἶναι Θεός ἀληθινός τόν ὁποῖον ἐγέννησεν ὁ Θεός πρό τοῦ χρόνου
a / > / / ς a a re ς / / a /

καί πρό τοῦ κόσμου. Εἶναι ὁ «Ίόγος τοῦ Θεοῦ πού ὑπῆρχε πάντοτε µέ
τόν (Θεόν, διότι ὁ Θεός δέν ἦταν ποτέ ἄλογος, δηλαδή χωρίς «Ίόγον. (2)
4ι) αὐτό ὁ Υἱός εἶναι αἰώνιος ὡς ὁ Πατέρας Του. {έν εἶναι δεμένος
µέ τόν περιορισµόν τοῦ χρόνου καί τοῦ χώρου µέσα εἰς τόν ὁποῖον
εἶναι δεμένη ἡ Δημιουργία.
Ἐϊναι ὁμοούσιος µέ τόν Πατέρα Του. Δηλαδή ἡ ἀληθινή Θεότης
τοῦ []ατέρα εἶναι ἴση µέ τήν ἀληθωήν Θεότητα τοῦ Υἱοῦ. Εἶναι ὁ
Υἱός (Θεός ἀληθινός, ἄχρονος, ἀθάνατος καί ἀόρατος καί πανταχοῦ,
ὅσον καί ὁ Πατήρ Του. Εἶναι σάν φῶς πού βγῆκεν ἀπό τό Φῶς. 4έν
a ώση. / / ~ ΄ - > / / ~ /

ἐδημιουργήθηκε, ἀλλά γεννήθηκε. Εἶναι ὡς ὁ Πατήρ Δημιουργός τῶν

178
πάντων, εἶναι Φῶς τῶν πάντων, εἶναι Σωτήρ τῶν πάντων. Εῑναι
παρών πανταχοῦ, ὡς (Θεός ἐκ (Θεοῦ, (Θεός ἀληθινός γεννημένος ἀπό
τόν (Θεόν τόν ἀληθινόν καί δι’ Αὐτοῦ ὅλα ἀπό τήν ἀνυπαρξίαν ἦλθαν
εἰς τήν ὑὕπαρξιν.
᾿Ἐπειδή, ὑπῆρξαν ἄνθρωποι, ὅπως ὁ "Αρειος, Ἱερεύς τῆς ᾽Αλεξαν-
δρείας πού εἶπεν ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, δηλαδήὁ Χριστός, δένγεννή-
θηκε, ἀλλά δημιουργήθηκε ἀπό τόν Θεόν, διά τοῦτο ὡς εἴδαμεν ot
Πατέρες τῆς 4’. Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἰς τήν Νικαίαν τό 325 μ.Χ.
μᾶς ἐδίδαξαν τήν ἀληθινήν πίστιν εἰς τὀν Χριστόν, δηλαδή ὅτι ὁ
Χριστός ὑπῆρχεν ἀνέκαθεν µαζί µέ τόν Θεόν ὡς «Ίόγος τοῦ Θεοῦ
καί ὡς ὙΥἱός τοῦ Θεοῦ ὁμοούσιος πού δέν ἐδημιουργήθηκε, ἀλλά
ἐγεννήθηκε ἀπό τόν (Θεόν πρό τοῦ χρόνου καί τοῦ χώρου.

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚάΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ὦ. «Τόν δι ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν

κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καί σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος
oA
γίου καί Μαρίας τῆς [Ἰαρθένου καί ἐνανθρωπήσαντα.»)
/ / M ῤ a / ο /

Εἰς τό Τρίτον ἄρθρον ἤ µέρος τοῦ Πιστεύω βλέπομεν ὅτι ὁ Χριστός,

ὁ Υἱός καί «Ίόγος τοῦ (Θεοῦ, ὁ ἄχρονος καί ὁ ἄπειρος κατέβηκε ἀπό
τούς οὐρανούς εἰς τήν γῆν καί ἔγινεν ἄνθρωπος ὅπως ἡμεῖς, γιά μᾶς
καί τήν σωτηρίαν µας. Κατέβηκε δέν σηµαίνει ὅτι ἡ γῆ εἶναι κάτω
καί οἱ οὐρανοί πάνω, διότι κα ἡ γῆ εἶναι εἰς τούς οὐρανούς καί οἱ
οὐρανοί εἰς τήν γῆν. Μέχρι σήμερον ὅμως λέγομεν ὅτι ἡ γῆ εἶναι
κάτω καί οἱ οὐρανοί εἶναι πάνω, διότι ἔτσι φαίνονται καί διότι ἔτσι
ἐσυνηθίσαμεν νά λέγωμεν, ὅτι ἡ γῆ εἶναι κάτω καί οἱ οὐρανοί καί τό
φεγγάρι καί τά ἄστρα εἶναι πάνω.
Δι αὐτό καί τό Πιστεύω καί τό Εὐαγγέλιον λέγει ὅτι ὁ Χριστός
κατέβηκε. 4ὐτό σηµαίνει καλλίτερα ὅτι μᾶς καταδέχθηκε, συγκατέ-
βηκε ἀπό ἀγάπη. Σημαίνει ὅτι ἀφῆκε τήν ἀξίαν καί τήν τελειότητα
καί ἦλθεν εἰς τήν ἀτέλειαν καί τήν ἀθλιότητα πού ἔχει ἡ ζωή µας.
«ἼΑδειασε) δηλαδή τόν ἑαυτόν Του, ὡς λέγει ὁ [{αῦλος. "Εγινεν
ἄνθρωπος. Πήρε τό σῶμα µας. 'Η [Παναγία Μαρία ἡ Παρθένος μέ
τήν δύναμιν τοῦ
᾿ Ἁγίου Πνεῦματος δέχθηκε μέσα τῆς τόν Υἱόν τοῦ
Θεοῦ καί τόν ἐγέννησε τά Χριστούγεννα καί ἔμεινε Παρθένος γιά
179
πάντα, διότι ἐγέννησε τόν Υἱόν τοῦ (Θεοῦ εἰς τόν ὁποῖον ἔδωσε σῶμα
/ / > / / κ ~ - > ei ¢ a ” ~

ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι τό ἰδικόν µας, µέ νοῦν καί µέ ψυχήν.

v atdto.6 Xpiotds emdvece, emeivace, eAuTr7iOn Kai exdpyn, dws
A > Sad Εε / 2 / > / > / ε.α / og

ἡμεῖς. Δηλαδή ἐδοκίμασε τά µή ἁμαρτωλά, τά ἀδιάβλητα πάθη

µας. (3) ᾿Εκεῖνο πού δέν εἶχεν ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἁμαρτία καί ἡ
> “A 4 , > e / ς ς / ως

στροφή πρός τήν ἁμαρτίαν. Δι᾽ αὐτό δέν ἐμίσησε, δέν εἶπεν ψέμματα,
/ , / ε / > 3 , / > a / /

δέν ἔκλεψε, 7 δέν ἔστρεψε

/ wv
ἔστι νήθ
άτια ἀνήθικα /
ϐ
πρός τούς ἀνθρώπους.υς. Ὅλα
3” 4 > / / / > 4 σ

αὐτά τά λέγομεν πάθη ἁμαρτωλά καί διαβλητά τῶν ἀνθρώπων. {έν

> , / , / ς / / 4 ~ > ra /

μποροῦσε νά τά ἔχη, µήτε τά εἶχεν ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τά πάθη αὐτά,

διότι ἦταν τέλειος Θεός, ὅπως ἦταν καί τέλειος ἄνθρωπος. Τελειότης
καί ἁμαρτωλόν πάθος δέν μποροῦν νά συνυπάρχουν.
᾽Αλλ᾽ ἀφοῦ ὁ Χριστός ἐγεννήθη ἄνθρωπος ὅμοιος µέ τούς ἀνθρώ-
πους, τί λόγον ἔχει ἡ ἀναφορά ὅτι ἐγεννήθη µέ τήν ἐνέργειαν τοῦ
Αγίου Πνεύματος ἀπό τήν Παρθένον Mapiav. Διατί τονίζεται 3.
Παρθενία τῆς Μαρίας πρό καίμετά τήν γέννησιν Αὐτοῦ;
Οἱ ΑἈριστιανοί πιστεύοµεν ὅτι ὁ “Ἀριστός εἶναι ὁ νέος ἄνθρωπος, ὁ
τέλειος καί ὁ στερεωµένος εἰς τήν τελειότητα. Av adrd ἐγεννήθη
ὄχν.µέ τόν συνηθισµένον, ἀλλά (bE véov tpomov. ‘H γέννησις τοῦ
Χριστοῦ δέν εἶναι ἀποτέλεσμα γάµου καί θέληµα συζύγων. Εἶναι νέα
γέννησις ἔξω ἀπό τά φυσικά καί τά συνηθισμένα πλαίσια. Γαί ἡ
ἀνθρωπότης πού προέρχεται ἀπό τόν Χριστόν εἶναι νέα. Ἠΐναι
γέννηµα πού δέν βασίζεται εἷς θέληµα σαρκικόν, ἀλλά εἰς θέλημα
/ Φ, / / > / / > / > {Nn

Θεϊκόν. Οἱ νέοι ἄνθρωποι, οἱ Χριστιανοί «οὐδέ ἐκ θελήµατος σαρκός

οὐδέ ἐκ θελήµατος ἀνδρός, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐγεννήθησαν».
15 a> θ / > / > oe ~ Αα ? /

ἐκ [Παρθένου γέννησις τοῦ Χριστοῦ φανερώνει τόν νέον τρόπον

Ἡ > TT / / -- ~ / / /. /

τῆς γεννήσεως τοῦ νέου ἀνθρώπου διά τοῦ ὁποίου ἡ γνωστή διάστασις
τοῦ χώρου καί τοῦ χρόνου δέν ἰσχύει. Ἆαί ὅπως εἰσῆλθεν ἐκεῖ πού
ἦσαν οἱ ᾿Απόστολοι, ἐνῷ ἦσαν κλειστές οἱ πόρτες, ἔτσι ἐξῆλθεν ἀπό
«5» / A / ς / ww eA > /

τήν Παρθενικήν περιοχήν τῆς ~

Παναγίας χωρίς νά ἀνοιχθοῦν~ οἱς
σαρκικές πόρτες. "Όλα εἰς τήν ἱστορίαν τοῦ «Χριστοῦ κινοῦνται µέσα
εἰς τά πλαίσια τοῦ μυστηρίου καί τοῦ παραδόξου. "Όλα συνδέονται.
Τά ὕστερα ἑρμηνεύουν τά πρῶτα καί τά πρῶτα προμηνύουν τά .ὕστερα.
“Ο ἄνθρωπος εἶναι ἐλέύθερον δημιούργημα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ.
ἸΜέσα ἀπό τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ βγῆκε καλός καί ἐλεύθερος, διότι τόν
ἔκαμεν ὁ Ἰαλός (Θεός. Δι’ αὐτό ὡς καλός ὁ ἄνθρωπος καί εἰκών τοῦ
Μαλοῦ Θεοῦ εἶχεν ἐλευθερίαν καί κοινωνίαν µέ τόν καλόν καί τέλειον
a
εόν. /
ἐλεύθερη αὐτή κοινωνία µέ τόν (Θεόν τοῦ ἔδιδε ζωήν καί
‘H 2), 50. > / / / / a / ~ és 8 / /

ἀθανασίαν, διότι ὁ (Θεός εἶναι ζωή καί ἀθανασία. Τοῦ ἔδιδε ἀκόμη
180
καί δύναμιν καί ἐλευθερίαν νά γίνῃ τέλειος καί νά ἐξασφαλίσῃ γίά
πάντα τήν ζωήν καί τήν ἀθανασίαν µέσῳ τῆς στενῆς σχέσεως καί
κοινωνίας του µέ τόν Θεόν. ᾿Αλλ᾽ ὁ ἄνθρωπος τήν ἐλευθερίαν του τήν
/ / / / > tee A / > / /

εἶδε διαφορετικά. ᾿Ενόμισεν ὅτι εἶναι τέλειος ὡς ὁ (Θεός καί ἐλεύθερος

ὡς ὁ (Θεός καί ἴσος µέ τόν (Θεόν καί Θεός. (4) «4ὐτό ἐσταμάτησε τήν
¢ ς Θ / + / / Θ / / A / 4 J δη / /

ἐξέλιξίν του εἰς τήν τελειότητα καί διέκοψε τήν κοινωνίαν του µέ τόν
se /' / 3 oP / / ie / / / /

Θεόν. 4ὐτό τόν ἔκαμεν ἐγωκεντρικόν. Φυλακίσθηκε δηλαδή µέσα στόν

/ 2 / / ” 2 / / , / /

ἑαυτόν. του καί ἔχασε τήνσχέσιν΄᾿του µέ τόν Θεόν. "Έμεινε μόνος. “Αὐτό
εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ λάθους πού ἔκαμε, δηλαδή ἡ ἀρχή τῆς ο ή
πού ἔγινεν αὐτία νά, πεθάνη ὁ ἄνθρωπος. 'Η ἁμαρτία, δηλαδή
ἀπομάκρυνσις ἀπό τόν (Θεόν,ἡ διακοπή κοινωνίας µέ τὀν Θεόν, Fray
ἡ ἀποκοπή ἀπό τήν ζωήν καί τήν ἀθανασίαν. Av αὐτό πέθανε ὁ
ἄνθρωπος καί µαζί του ὅλος ὁ κόσμος πού ἔχει σχέσιν µέ τόν
ἄνθρωπον. «Αὐτό εἶναι τό νόηµα τῆς Πτώσεως τοῦ ᾿4δάμ καί τῆς
a+ > / / / ~ 4 id: / , a

Ἠὔας που περιγράφεται εἰς τήν ἀρχήν τῆς ᾽Αγίας Γραφῆς καί
λέγεται Π]ροπατωρική 'Αμαρτία.
Ο Θεός, ἐπειδή εἶναι ἀγάπη καί ἐπειδή ἔχει ἀγάπην πρός Tov
« 6Θ / > / 3 / 16 4 49. > 4 / /

ἄνθρωπον, ἔστελλε Π]ροφήτας καί σοφούς νά τόν διδάξουν καί νά τόν

διαφωτίσουν. ᾿Αλλ᾽ αὐτούς τούς ἐσκότωναν οἱ ἄνθρωποι, ὅπως
/ > ? ? 4 / >? / ς Bg a

ἐσκότωσαν τόν ᾿Ησαΐαν καί τόν “Ἱερεμίαν, τούς μεγάλους αὐτούς

Προφήτας.
Πρίν 2.000 χρόνια περίπου, ὁ (Θεός ἔστειλεν εἲς τόν ἄνθρωπον ὄχι
Προφήτην, ὄχι σοφόν, ἀλλά τόν «Ίόγον Του, τὀν Yidv Tov, τόν
ηὐσοῦν Χριστόν διά νά συμφιλιώσῃ καί νά ἑνώσῃ τόν Θεόν καί τὀν
~ / / / / / ο, ο 4 B / / /

avOpwrdv. Av’ αὐτό ἐνῷ Fro Θεός, ὁ Χριστός ἔγινεν ἄνθρωπος

* / > > / 2a E / ε / 4 a

τέλειος µέ ψυχήν καί σῶμα. "Ἕνα πρόσωπον, θεὶκόν καί ἀνθρώπινον

µαζί. Γαΐ δι αὐτό εἰς τόν
/ Κι
Χριστόν, πού εἶναι τέλειος
/ ὃ >
(Θεός καί2 / > / X / / 4 όλ 6Θ / /

τέλειος ἄνθρωπος, ἔχομεν τήν ἀποκατάστασιν τῆς κοινωνίας Θεοῦ καί

ἀνθρώπου. 'Ὁ ἀπομακρυσμένος ἀπό τόν Θεόν ἄνθρωπος ἑνώνεται µέ
τόν (Θεόν εἷς τοῦ Χριστοῦ τό πρόσωπον καί ἔτσι ἔχομεν καί πάλιν
κοινωνίαν καί ζωήν, αἰώνιον φιλίαν καί ἔνωσιν καί εἰρήνην µέ τόν
Θεόν. Δι’ αὐτό ὁ Χριστός εἶναι Σωτήρ καί εὐεργέτης τῶν ἀνθρώπων.
/ 2 μας / / Cee / a > /

Ακούεται ἕνα ἐρώτημα: ᾿Εάν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχανε τόν δρόµον

πρός τήν τελειότητα τοῦ Θεοῦ, ἄν δέν ἔκανε θεληµατικά αὐτήν τήν
ἁμαρτίαν, τότε ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ θά ἐγίνετο ἄνθρωπος; ‘H ἀπάντησις
ς , / © cs ~ ~ eB + e > /

δίδεται ὄχι ἀπό τήν ᾿Εκκλησίαν µέ ἀλάθητην ἀπόφασιν τῆς Οἰκου-

μενικῆς Συνόδου, ἀλλά βγαίνει ἀπό τήν µελέτην τοῦ Βὐαγγελίου καί
a Di 55) > re ie > / / λ / ~ Eb / /

ἀπό τά συγγράµµατα τῶν Θεολόγων.

181
 ‘O ᾿ Απόστολος []αῦλος γράφει ὅτι ὁ Χριστός ἀνακεφαλαιώνει τά
πάντα εἰς τόν ᾿Εαυτόν Του. Αὐτό σηµαίνει ὅτι ἀναδημιουργεῖ τήν
ὑπαρξίν των µέ τήν τελειότητα πού προσέφερεν ὁ ἐρχομός Του εἰς
τόν κόσμον, δηλαδή ἡ ἐνσάρκωσίς τοῦ Χριστοῦ. Τά ὑλικά στοιχεῖα θά
/ / ὃ λ ὃ ης ον td / 0 Χ, - /ε / aA ,

ἐλάμβαναν ποτέ τέτοιον πνευµατικόν πλουτισµόν ἄν ὁ «Ίόγος τοῦ

Θεοῦ δέν ἔμπαινε µέσα εἷς τήν ὕλην καί ἄν δέν ἔπαιρνε σῶμα ἀνθρώ-
πινον; Δι’ αὐτό μπορεῖ κανείς νά συµπεράνῃ ὅτι ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ
Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἁμαρτίαν τοῦ ἀνθρώπου. “ο
πλουτισµός τῆς δημιουργίας καί ἡ σταθεροποίησίς της εἰς τήν
τελειότητα δέν μπορεῖ νά ἐξαρτᾶται ἀπό τό λάθος πού ἔκανεν ὁ
ἄνθρωπος.
"Ἔπειτα ὡς γράφει ὁ ᾿ Απόστολος Παῦλος (5) δέν ἀνακεφαλαιώνον-
ται µόνον τά ἐπίγεια, δηλαδή τά ὑλικά, ἀλλά καί τά οὐράνια, δηλαδή
/ ei See ὃ ὃ , δα 1 / > if / / . 2. ,

τά πνευματικά. Τά πνευματικά ὄντα τῆς δημιουργίας τοῦ (Θεοῦ

ἀνακεφαλαιώνονται, περιλαμβάνονται, ἐνσωματώνονται εἰς τόν
Χριστόν διά τῆςἐνσαρκώσεώς Του, δηλαδή πλουτίζονται μέ ἕνα νέον
Χαρακτηριστικόν τήν ὑλικήν φύσιν τήν ὁποίαν ἀνέλαβεν ὁ Xpiorés.
ο πλουτισµός αὐτός τῶν πνευματικῶν δέν μπορεῖ νά ἐξαρτᾶται ἆἀπό
τήν ἁμαρτίαν τοῦ ἀνθρώπου, διότι ἐκεῖνος ἐ ὁ ὁποῖος εἶναι αἴτιος τῶν
πάντων «ὁ δι’ οὗ τάπάντα) δέν ᾿μπορεῖ νά ἐξαρτᾶ τήν τελειοποίησιν
τῆς δημιουργίας Του ἀπό τήν ἁμαρτίαν τοῦ ἀνθρώπου. «Δηλαδή τό
σχέδιον τοῦ (Θεοῦ εἶναι ἀνεξάρτητονἀπό τό ἀνθρώπινον παραστρατη-
µένο θέληµα καί τήν ἁμαρτίαν.
Οἱ "γιοι ΓΙατέρες δέν ἠσχολήθηκαν πολύ µέ τό θέµα αὐτό, (6)
ἐκτός ἀπό τὀν
> /
"Αγιον έξιμον, τόν
3 / /
"Αγιον ᾿Ισαάκ τόν Σύρον καί
Al /, / oA > / / 4 /

tov “Aytov Ipnyédpiov rév [Παλαμᾶν. Εἰὶς τά γραπτά αὐτῶν τῶν δύο
/ σ / / ~ Ei / / > ~ ~ 4

Θεολόγων τῆς ᾽Ανατολῆς καί εἰς ἕνα (Θελόγον τοῦ ἸΜεσαίωνος τόν
/ -~ > ~ / > ο / “~ / /

Duns Scotus prope? xoveis va edpyn ἐπιχειρήματα πού δείχνουν ὅτι

ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ (Θεοῦ δέν ἐξαρτᾶται ἀπόλυτα ἀπό τήν ἁμαρτίαν τοῦ
ἀνθρώπου καί ἑπομένως θά ἐγίνετο καί dv 6 ἄνθρωπος δέν ἔπεφτε.
> / i me / ee, Ἡ /{ 3” ελ / Mw

“Ο "Αγιος Μάξιμος ὁμιλεῖδιά τρεῖςἐνσαρκώσεις τοῦ «Ίόγου τοῦ (Θεοῦ.

Πρώτη εἶναι ἡπαρουσία τοῦ «Ίόγου εἰς τά δημιουργήματα, διότι
εἷς τό καθένα ὑπάρχει λόγος. Δευτέρα εἶναι ἡ ἐνσάρκωσις εἰς τούς
λόγους τῆς "Αγίας Γραφῆς καί τρίτη εἶναιἡ ἔνσαρκος παρουσία τῶν
Χριστουγέννων. “Επομένως κατά τόν "Αγιον ΙΜάξιμον ὁ «Ίόγος
ἐνσαρκώνεται ἀνεξαρτήτως τοῦ ἀνθρώπου εἷς τήν δηµιουργίαν καί
ἔπειτα χάριν τοῦ ἀνθρώπου εἰς τήν ᾽Αποκάλυψιν καί εἰς τήν σωτηρίαν.
‘H
ἔρευνα τῶν ἔργων τοῦ
mw
Αγίου Γρηγορίου τοῦ
~ ”
αμᾶ μπορεῖ νά ~ ‘A / T; , “~ Παλ ~ a /

182
φέρῃ εἰς φῶς στοιχεῖα πού διαλευκαίνουν τό βαθύ καί «θεολογούµμε-
/ > ” aA , / / / / /

νον», συζητούµενον δηλαδή θέµα. 4ἱ αὐτό θεωροῦμεν ἀἁρκετόν νά

΄ / / 3 > / ~ 3 / /

προσθέσωµεν ὀλίγα λόγια πρός ἀπάντησιν πρακτικήν εἷς τό ἐρώτημα.

Ο Υἱός τοῦ Θεοῦ θά ἐγένετο ἄνθρωπος καί ἄν δέν ἔπεφτεν ὁ
« cs “A ~ θ / Ἅ ” 0 Fo Oe ὃ χι ” ς

ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ὄχι διά νά σώσῃ καί νά ἐπαναφέρῃ τόν ἄνθρωπον καί
mM > > / /, / / κ. / / 3” /

τόν κόσμον εἰς τήν πρώτην κατάστασιν, ἀλλά διά νά ὁλοκληρώσῃ καί
νά σταθεροποιήσῃ εἰς τήν τελειότητα τόν ἄνθρωπον καί τήν κοινωνίαν
αὐτοῦ µετά τοῦ Θεοῦ. Διά νά ἀνοίξῃ µπροστά εἰς τόν ἄνθρωπον τό
µυστήριον τῆς τελειότητος τοῦ (Θεοῦ, διότι «ἐν τῇ Τριάδι ἡ τελεί-
ὡσις}. (6) ιά νά ὁδηγήσῃ τόν ἄνθρωπον εἷς τήν ἄπειρον ἀγάπην τοῦ
Θεοῦ καί εἰς τό ἄπειρον µυστήριον τῆς ἐσωτερικῆς ζωῆς τοῦ Θεοῦ.
¢
O Yids θά ἐγένετο ἄνθρωπος διά νά ἐγκαταστήσῃ τόν ἄνθρωπον εἷς
es ee 18 + / Pane / / 3 >

τό ὕψος τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ «Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ.

‘O Υἱός τοῦ Θεοῦ θά ἐγένετο ἄνθρωπος διά νά ἀποκαλύψῃ εἰςτόν
ἄνθρωπον ᾿τό µυοτήριον. τῆς. Ἁγίας Τριάδος ὡς τό ὕψιστον παρά-
δειγµα ἑνότητος
ἑ μέσα εἰς τήν ὁποίαν ἡ ἀνθρωπότης θά εὑρίσκῃ, καί
θά ἀποβλέπῃ εἷς τήν τελείαν ἑνότητα αὐτῆς, τήν τελείαν εἰρήνην
αὐτῆς καί τήν τελείαν πρόοδον αὐτῆς πρός τόν Θεόν. Τό µέγα αὐτό
µυστήριον οὐδέποτε θά ἔβλεπεν ὁ ἄνθρωπος.
/
Οὐδέποτε θά ἀπέκτα
35 / 0 a Di λ < ” 6 ο 3d / θ / > /

τελείαν γνῶσιν τοῦ (Θεοῦ ἄν ὁ Χριστός δέν ἐγένετο ἄνθρωπος. 4ἱ

/ ~ ~ a 34 ¢ / / 3 if at 3

αὐτό ὁ Χριστός θά ἦταν καί πάλι διά τόν ἄνθρωπον πού δέν θά
> / ¢ 4 / 5 / / / / 3. / / /

ἔπεφτε εἰς τήν ἁμαρτίαν ὁ µόνος ὁδηγός εἷς τήν τελειότητα καί τό
πρότυπον τῆς υἱότητος καί ὁ μόνος Σωτήρ ἀπό τόν κίνδυνον τῆς
ἀγνοίας.

ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ

4. «Σταυρωθέντα τε ὑπέρ ἡμῶν ἐπί ΠΠοντίου [Πιλάτου καί παθόντα
καί ταφέντα.»

Τό Τέταρτον ἄρθρον τοῦ Πιστεύω ὁμιλεῖ ὅτι ὁ Χριστός ὡς τέλειος

Θεός καί ὡς τέλειος ἄνθρωπος ἔδειξεν εἷς ὅλους τήν ἀγάπην ὡς ζωήν
καί ὡς µέθοδον καί ὡς δρόµον πού ὁδηγεῖ εἰς τόν Θεόν. ᾿Βδίδαξε µέ
δι κ / Φε / 6 a > Ji / > / /

τό παράδειγμά Του καί τά λόγια Του τήν ἀνάγκην τῆς προσευχῆς καί
τῆς νηστείας καί τῆς ὑπομονῆς. ᾽ Αλλά κατεδικάσθη νά πεθάνῃ eis
τόν Σταυρόν ὡς ληστής καί ὡς ψεύστης. Δηλαδή οἱ ἄνθρωποι
/ 7 ς / / ς 4 / ς ”/

183
ἔκαμαν εἰς τόν Χριστόν αὐτά πού ἔκαμαν καί εἰς τούς ἄλλους πού
mv > , / > Fi 9 / > / ww 4,

ἔστελλεν ὁ (Θεός νά τόν διαφωτίσουν καί νά τόν βοηθήσουν. ᾿Εσκοτώ-

” ς / / / / / / / / > tA

σαµμεν τόν «Ἀριστόν εἰς τόν Σταυρόν. «4ὐτό εἶναι τό µεγαλύτερον

/ / > / / 3 / /, /

ἔγκλημα. «Αὐτό εἶναι τό μεγαλύτερον κακούργημα πού μποροῦσε νά

κάµῃ ἡ κακία µας. {έν ἐσκοτώσαμεν ἁπλῶς ἄνθρωπον, ἀλλά τόν
µόνον Θεάνθρωπον. “Ὁ, τιδήποτε Κακό µετά ἀπό αὐτό κάµνει ὁ
ἄνθρωπος, θά εἶναι µικρότερον τοῦ κακοῦ πού ἔκαμεν ὅταν ἐσταύρωσε
τόν Χριστόν. Δι) αὐτό εἰς τήν Σταύρωσιν τοῦ Χριστοῦ δέν ἔχομεν
/ ft > 1... > / ΄ a“ ~ / ”

µόνον τό μεγαλύτερον κακόν, ἀλλά συγχρόνως ἔχομεν καί τήν ἐξάντλη-

/ / 4 / 3 4 / ” / / 2? /

σιν τοῦ κακοῦ. ᾿Από τότε τό κακόν ὀλιγοστεύει, σβήνει, ὑποχωρεῖ

καί µιά ἡμέρα θά ἐξαφανοσθῇ.
2ταύρωσις τοῦ Χριστοῦ ἔγινεν εἷς τόν Γολγοθᾶν, κοντά εἷς τήν
« ΄ ~ - 3. > , a / > /

>
Ἱερουσαλήμ, ὅταν κυβερνήτης τῆς ᾿Ιουδαίας ἦταν ὁ Ῥωμαῖος ΓΠόντιος
/ a 4 a aT ὃ / αν ς Ρ a ,

Πιλᾶτος. Αὐτός κατεδίκασε τόν Χριστόν καί τόν παρέδωσε εἰς τούς
?
]ουδαίους νά τόν ἐκτελέσουν. Αὐτία τῆς καταδίκης τοῦ Χριστοῦ ἦταν
/ 4 / 3 / Fi Ψ =~ / ο

ὅτι ἔλεγεν ὅτι εἶναι Υἱός τοῦ Θεοῦ καί Βασιλεύς. 4ι᾽ αὐτό ὁ ]Πιλᾶτος
ἔγραψε τήν αἰτίαν τῆς καταδίκης Του: «᾿Γησοῦς Ναζωραῖος Βασιλεύς
τῶν ᾿Ιουδαίων». (7) Τόν νεκρὀν Ἀριστόν ἔθαψαν οἱ µαθηταί Του
Νικόδημος καί ᾿Ἰωσήφ µέσα σέ τάφον πέτρινον καί καινούριο πού
ἦταν εἰς τόν κῆπον τῆς Γεσθηµμανῆς, κοντά εἰς τόν Γολγοθᾶν.
Όλα αὐτά δείχνουν ὅτι ὁ) Χριστός ἦτο adn ινά ἱστορικόν πρόσωπον
σ ? / / ο ς / an > 6 se / /

πού ἐγεννήθη καί ἔζησε µέσα σέ χρονικά ὅρια. 4έν ἦτομυθολογική

µορφή, ἀλλά ἱστορική προσωπικότης πού ἔζησε, καί ἀπέθανεν ἐπί
Ποντίου ΠΠιλάτου περί τά µέσα τοῦ ᾿ Απριλίου τό ἔτος 33 µετά τά
Ἀριστούγεννα.
Εὺἰς τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ εὑρίσκεται ὁλοκληρωμένον τό Μυστή-
ριον τοῦ ἐρχομοῦ Του εἰς τόν κόσμον. Όπως ἡ γέννησις, ἡ ζωή Του
καί οὗ λόγοι Του καί τά ἔργα Του, ἔτσι καί ὁ θάνατός Του ξεφεύγει
/ ς / / Σα. ” αἱ κα / / 4

ἀπό τά συνηθισμένα καί ἀπό τά κοινά. Διότι διά τόν ἄνθρωπον ὁ

θάνατος εἶναι διακοπή ζωῆς. Διά τόν Χριστόν ὅμως ἦταν νέα δρᾶσις
/ / ~ / / / 4 / a

καί ἀπόφασις καί ὄχι τύχη. His τήν δρᾶσιν αὐτήν εὑρίσκομεν ὁλο-
κληρωμένην τήν ζωήν Ίου εἰς µίαν τελειωτικήν προσφοράν καί
θυσίαν ἡ ὁποία ἦταν συνέπεια τῆς ἀποστολῆς Του καί τῆς διδασκαλίας
/ es & / / ~ > = / a /

Του καί τῆς ὑπακοῆς Του εἷς τό θέληµα τοῦ Πατρός «Αὐτοῦ. Av
αὐτό εἰς τόν θάνατον τοῦ Χριστοῦ ὁ θάνατος δέν εἶναι τέλος, ἀλλ᾽ ἀρχή.
> / > / / ~ a ¢ / / / > >> /

¢
Ἡ αὐτοθυσία καί ὁ ἐξευτελισμός καί ἡ καταδίκη γίνεται δόξα. 4ὐτή
> β ανα / τε δέ / / > i

εἶναι ἡ δόξα τῆς λυτρωµένης ἀνθρωπότητος ἡ ὁποία χάριν τῆς θυσίας

τοῦ Χριστοῦ ἀνεβαίνει καί προβιβάζεται εἰς τήν τάξιν τοῦ Θεανθρώ-
~ a > , / / > 4 / = /

184
 που, θέσιν «is THY ὁποίαν ὁ (Θεός καί ὁ ἄνθρωπος ἐνώνεται ἀχώριστα
/ > iS > / ς / κ SP. > iv. > / Λ

καί αἰώνια. Αὐτή εἶναι ἡ θέσις ἡ ὁποία δείχνει ὅτι χάριν τοῦ ἀνθρώπου
/{ 3 ? / > ς / ee ie , / ov / a > 4

ὁ Θεός «κενοῦται), πάσχει καί 6 ἄνθρωπος γεμίζει, συμπληροῦται

καί σώζεται. (8)
Δι’ αὐτό ἡ καταδίκη καί ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ θεωροῦνται ἀπό
> 3 my ie / ν΄. ος /. a ~ ~ > /

τούς ᾿Αγίους θρίαμβος ἀγάπης κατά τοῦ µίσους. «Ὡς πρόσφορά λύτρου
ο / / > / / A , « , / ,

διά τάς ἁμαρτίας τοῦ κόσµου. «ως ἐπιστροφή τῆς τάξεως καί τῆς
δικαιοσύνης εἷς τόν χῶρον τῆς δημιουργίας. '«ὸς ἀπολύτρωσις τοῦ
ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου ἀπό τά δεσµά τῆς ἐνοχῆς καἰτῆς φθορᾶς.(9)
"Ὅλα αὐτά συμβάλλουν εἷς τήν ἑρμηνείαν τοῦ μυστηρίου τοῦ
«Χριστοῦ, τήν ὁλοκλήρωσιν τοῦ ὁποίου βλέπομεν εἰς τόν σταυρικόν
Του θάνατον. ᾿Εκεῖνο ὅμως πού πρέπει νά προσέξωµεν εἶναι ὅτι ἡ
ἀγάπη τοῦ Θεοῦ δέν ἔχει ὅρια, διότι καί τόν ἐξευτελισμόν καί τήν
3 oP Aa ~ / 3/. av / / / > / / /

σταυρικήν καταδίκην καί τόν θάνατον μετατρέπει εἰς µέσα νίκης καί
δόξης τοῦ ἀνθρώπου πού ἐπιστρέφει εἰς τόν (Θεόν διά τοῦ ᾿]ησοῦ
/ ο > / ΄ > / » / 7. / a >? ~

Χριστοῦ.

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΝΙΚΗΣΕ

5. (Kai ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατά τάς Γραφάς.)

Τό Πέμπτον ἄρθρον τοῦ Πιστεύω φανερώνει ὅτι 6 πεθαµένος

ἈΧριστός ἐκλείσθη µέσα εἰς τόν τάφον, ἀλλά τρεῖς ἡμέρες ἀπό τήν
ὥραν πού πέθανε, ἀνεστήθη, ὡς ἀναφέρουν αἱ Γραφαί, δηλαδή ἡ
ο ΄ / 3 / ς > / ς / / ¢

"Αγία Γραφή, Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. Τοῦ Χριστοῦ ἡ ᾿Ανάστασις

εἶναι ἡ Νίκη κατά τῆς κακίας. Εἶναι ἡ Νίκη τῆς ἀληθείας καί τοῦ
ς / / ~ / ς / a > / / ~

δικαίου κατά τοῦ ψεύδους καί τῆς ἀδικίας. 'Ὁ θάνατος, µέ τήν
>
Ανάστασιν τοῦ Χριστοῦ ἔχασε τήν αἰωνιότητά του. Ο Νικητής τοῦ
4 ~ a / > / , © / ~

θανάτου, ὁ Ἓνας, ὁ Χριστός δηλαδή, θά κάνη καί τούς ἄλλους νά

νικήσουν τόν θάνατον. "Όλοι ὅσοι ἀνήκουν εἷς τόν Χριστόν, βαπτισµέ-
/ / / oe oe ο > /. / ,

vou καί σφραγισµένοι µέ τόν Σταυρόν, εἶναι ὑποψήφιοι νικηταί τοῦ

θανάτου. 4ἱ αὐτό πιστεύομεν ὅτι µέ τήν ᾿Ανάστασιν ὁ θάνατος
᾿.ἔμεινεν as προσωρινόν γεγονός καί ὄχι ὡς αἰώνιον. Πεθαίνομεν διότι
εἴμεθα µέρος τῆς ὅλης δημιουργίας. Kai ὅλη ἡ ἡ Δημιουργία εὑρίσκεται
εἰς τήν φθοράν καί περιμένει τήν ἀποκατάστασίν της πού θά yin
στήν Δευτέραν Π]αρουσίαν τοῦ Χριστοῦ. Τότε µόνον θά σβήσῃ καί
185
: θα.
οχαθῇ -ἡ κακία «ἀπό. µέσα. µας καί ἀπό τήν
αθη: ς , > / / Ped / / A
Δημιουργίαν. / Τι /
Τώρα
πεθαίνοµεν ἀλλά ὁ θάνατός µας εἶναι σάν ὕπνοςπροσωρινό». Av’ adr
ῥ > / / / ο

ἀνέκαθεν οἱ Χριστιανοί ἐθεώρησαν τά Νεκροταφεῖα ὡς: Κοιµητήρια.

Θά ξυπήσωμεν ὅταν θά ἔλθη ἡ ὥρα. Θά γίνη καί εἰς "ἡμᾶς 6,τι
ἔγινεν ες τόν «Χριστόν, δηλαδή θά ἀναστηθοῦμε µέ σῶμα καί µέ
ψυχήν. Αὐτό διδάσκει ἡ “Αγία Γραφή. 4ὐτό ἐκήρυξαν οἱ Απόστολοι.
Αὐτό πιστεύει ἡ ᾿ Εκκλησία καί εἰς αὐτό εἶναι βασισμένη ἡ ἐλπίς
τοῦ κόσμου.
Διά τήν ᾿Ανάστασιν τοῦ Χριστοῦ εἶπαν καἱ ἀκόμη λέγουν διάφορα
καί οἱ πιστοί καί οἱ ἄπιστοι. Οἱ ἄπιστοι θεωροῦν τήν ᾽.Ανάστασιν
ὡς παραμύθι καί δι αὐτό τήν ἀπορρίπτουν. Μερικοί πιστοί τήν
θεωροῦν ὡς σύμβολον καί προσεπάθησαν νά τήν ἑρμηνεύσουν µέ
διαφόρους φανταστικούς ὑπολογισμούς. Μερικοί εἶπαν ὅτι ἡ ᾿4νάστα-
/ 4 ς ΄ / a 4 ς 2 ia

σις τοῦ Χριστοῦ εἶναι σύμβολον πού ταυτίζει τόν Χριστόν µέ τούς
ὀπαδούς Του, µέ τούς Χριστιανούς δηλαδή πού ἔγιναν µέλη µίας νέας
> ΄ / 4 , / “3 / / /

Kowdrnros ἡ ὁποία ἐσχηματίσθηκε µετά τοῦ Χριστοῦ τόν θάνατον.

“AM
οι εἶπαν ὅτι ἡ ᾿Ανάστασις εἶναι τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου καί
> oe ς 7A / > / / - > / /

ὄχι ἡἡ νεκρανάστασις τοῦ Κυρίου.

ι Αλλ᾽ αὐτά κα πολλά ἄλλα εἶναι θεωρίαι. fe Δικαίως ot Χριστιανοί
ἐρωτοῦν πῶς θά ἐδημιουργεῖτο νέα Kowdrns καί πῶς θά διετηρεῖτο
ἐπί εἴκοσι αἰῶνας µετά ἀπό τόσους διωγμούς ἄν δέν ὑπῆρχεν εἷς τό
µέλη της ἡ δυνατή πεποίθησις ὅτι ὁ Χριστός ἦτο ζωντανός καί ὅτι
όλ. ς ὃ / (0. ov ς XG / - / se

ἐνεφανίσθη εἰς διαφόρους τόπους καί ἄνθρώπους; Πῶς οἱ κρυμμένοι

> / >? / / So / ~ ς /

καί ἀπελπισμένοι Ἰαθηταί κατά τήν σταύρωσιν παρουσιάζονται

ἄφοβοι κήρυκες τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ πού ἡ ᾿Ανάστασις ἀπέδειξεν
3 / a = “a ~ ο / 3 /'

ὄχι ὡς ὑποκειμενική φαντασία ἀλλά ὡς γεγονός ἀντικειμενικό, δηλαδή

a e ς / / 3 ΛΑ / 3 / ὃ λ ὃ /

κοινό; Π]ῶς ὁ ἐχθρός τοῦ Χριστοῦ ὁ []αῦλος γίνεται φίλος καί

/ a ς > / ~ ~ ς ~ /. , /

>
Απόστολος τοῦ Χριστοῦ ἄν ἡ ᾿Ανάστασις ἦτο φανταστική ἐπι-
, a ~ wy 4d / 5. / >

νοήσις;
Εϊς τά Εὐαγγέλια περιγράφεται ἡ ᾿Ανάστασις µέ λίγους στίχους,
ἀλλ᾽ οἱ συνέπειες περιγράφονται µέ πολλούς. Τό θαῦμα δέν ἔχει ποτέ
3 > ¢ / iz, 2 , / ~ / ” /

ἀνάγκην ἀπό πολλά λόγια καί ἀπό πολλές ἀποδείξεις. Ἡ συνέπεια

3 / 3 / / / Be / / > / ς a

ἡ πολύμορφη τό ἀποδεικνύει ἀληθινόν καί βέβαιον. Καί ὑπάρχει

υνατωτέρα καί ἐκτενεστέρα συνέπεια ἀπό τήν ὕπαρξω τοῦ Xpuoria-
νισμοῦ, τοῦ διωκοµένου καί συκοφαντηµένου ἐπί δύο χιλιάδες χρόνια;
'Ὑπάρχει τρανωτέρα συνέπεια τῆς ᾿ Αναστάσεως ἀπό τήν ᾿Εκκλησίαν
πού εἶναι στερεωµένη ἐπάνω εἰς τήν πέτραν τοῦ ἄδειου τάφου τοῦ
ἀνεστημένου καί ζωντανοῦ Χριστοῦ;
186
 Av’ dda αὐτά οἱ πιστοί Χριστιανοί δέν χρησιμοποιοῦν µαθηµατικές
» ο ? / ε / / / ~ ,

καί ἐπιστημονικές ἀποδείξεις διά νά δεχθοῦν τήν

ο.»
᾿Ανάστασιν, διότι
, > 5 / ὃ / / ὃ θ aA / 4 / ὃ /

οἱ Χριστιανοί ζοῦν κα βλέπουν ζωντανόν τόν Χριστόν ὡς βοηθὀν εἰς

€ vi A / λ / / / Dg / ς θ /. >

τήν διάδοσιν τοῦ Εὐαγγελίου καί εἷς τά γεγονότα τοῦ πολιτισμοῦ

πού προεκάλεσε τό Εὐαγγέλιον µέ τῆς ᾿ Αναστάσεώς Του τήν δύναμιν.
, LA , Ed έλι / - Al / 4 Τι / 8 ,

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ 40ΞΑ2ΖΕΤΑΙ

6. «]αί ἀνελθόντα εἷς τούς οὐρανούς καί καθεζόµενον ἐκ δεξιῶν

τοῦ Γ]ατρός.»

Τό "Ἔκτον ἄρθρον τοῦ Πιστεύω ὁμιλεῖ διά τήν ᾿Ανάληψιν καί τήν
δόξαν τοῦ Χριστοῦ. 'Ο πεθαµένος Ἀριστός πρῶτα ἐπεσκέφθη
ἐκείνους πού ἦσαν ἐπί αἰῶνας νεκροί. Εἰς ὅλους αὐτούς ἐφανέρωσε τήν
περί Θεοῦ ἀλήθειαν, τόν (Θεόν Π]ατέρα, τόν Θεόν ὙΥἱόν καί τόν (Θεόν
/ a 2? / / # / / / cs / / /

Πνεῦμα "Αγιον. Εἰς ὅλους αὐτούς πού τόν ἐδέχθησαν, ἔδωσεν ἐλευ-
θερίαν ἀπό τόν θάνατον καί συγχώρησιν καί ἀνάστασιν καί ἀθανασίαν.
Av αὐτό ὅταν ἀνεστήθη ὁ «Ἀριστός πολλοί νεκροί ἐφανερώθησαν
ζωνταναί εἰς τήν ᾿Ἱερουσαλήμ. «Αὐτό πού ἔγινεν τότε, θά γίνῃ δι
/ > / > / > / 8 / / / >

ὅλους ἡμᾶς ὅταν θά φθάσῃ διά Δευτέραν φοράν ὁ Χριστός εἰς τόν
ϱ ς = a / / / a / ς , 3 ηλ

κόσμον.
ετά ἀπ᾿ αὐτήν τήν ἐπίσκεψιν εἷς τούς πεθαµένους ὁ Χριστός
Μι , es > / η 4 > 4 / © %

ἀνέστη καί ἐπεσκέφθη τούς ᾽ Αποστόλους. Τούς εἶπεν: «Εἰρήνη

Drs J) / > / / "A / ΄

ὑμῖν». (1
.
10 ) Νά ἔχετε δηλαδή πίστιν καί εἰρήνην καί ἀγάπην. Τότε
ο κ. / / ὁ 3η α- 9] / /

ἦταν πού,ὁ Θωμᾶς ἀμφέβαλε καί{ ἄγγιξε τοῦ Χριστοῦ τά πληγωμένα

χέρια καί ἐπίστευσεν ὅτι ὁ Χριστός ἦταν
ἡ ἀναστημένος καί ζωγτανός
καί εἶπεν: ««Ο Εύριός µου καί ὁ Θεός µου».
i
Ἔπειτα ὁ Χριστός ἐπεσκέφθη τούς µαθητάς εἷς τήν λίµνην πού
” ς / 2 / / / ? / i ο

ἐφάρευαν καί ἔφαγε µαζί τους ψωμί καί ψάρι. (11) ᾿Επεσκέφθη
ἄλλους µαθητάς εἰς τό χωριό ᾿Εμµμαούς. ᾿Εκεῖ οἱ Μαθηταί Του, τότε
a” 4 3 / 9 4 > a ς / /

µόνον τόν ἐκατάλαβαν, ὅταν ἔκαμε τήν Εὐχαριστιακήν «Ίειτουργίαν,

'τούς ἔδωσε δηλαδή ἄρτον, ὅπως τούς ἔδωκε κατά τόν Μυστικόν
Δεἴπνον. (12) Μετά ἀπό ὅλα αὐτά ὁ Χριστός εὐλόγησε τούς Ἰαθητάς
Του εἰς ἕνα μικρό βουνό κοντά εἰς τήν “Ἱερουσαλήμ πού λέγεται
Γαλιλαία καί τούς εἶπε: «Πηγαίνετε παντοῦ καί βαπτίζετε τούς
187
 ἀνθ / > +H» ~ Tl / / ~ γι ~ / ~ “A /
ρώωπους «εἰς το ὀνομα του ΙΙατρος και του α«ιου και του «Άγιου
Πνεύματος.) "Ύστερα ἀπό αὐτό ὁ Χριστός ἀνελήφθη, δηλαδή ἄπε-
µακρύνθη εἰς τό διάστηµα καί ἔγινε καί πάλιν ἀόρατος. (19) ᾿Επῆγε
καί ἐκάθησε δεξίά τοῦ. Π]ατρός. (14) «Αὐτό σηµαίνει ὅτι ὁ Χριστός
εἰσῆλθεν ὡς Θεάνθρωπος εἰς τήν δόξαν πού εἶχεν ὡς Θεός. ᾿Εδόξασε
> ς / > Ῥ / / / ae ς / > ον

καί ἐτελειοποίησε τήν ἀνθρωπίνην φύσιν µέ τήν ὁποίαν ἦταν ἠνω-

µένος. Ἰαί αὐτό δείχνει ὅτι αὐτός εἶναι ὁ προορισμός τοῦ ἀνθρώπου.
η / > / / a P > η ς ο a / > Ἴ

Π]λησίον τοῦ Θεοῦ δοξάζεται καί τελειοποιεῖται ὁ ἄνθρωπος. []αίρνει

κάτι περισσότερον ἀπό ὅτι ἦταν προτοῦ νά ἀπομακρυνθῇ ἀπό τόν
Θεόν. 'ΗἩ ᾽᾿Ανάληψις. τοῦ Χριστοῦ δείχνει τήν µελλοντικήν ἆπο-
κατάστασιν τοῦ ἀνθρώπου κοντά εἰς τήν δόξαν τοῦ (Θεοῦ πού εἶναι
ἴση µέ τήν θέωσιν τοῦ ἀνθρώπου.

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ

7. «ζαΐ πάλιν ἐρχόμενον µετά δόξης κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς,

οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος.)

Τό Ἕβδομον ἄρθρον τοῦ Πιστεύω διδάσκει ὅτι ὁ Χριστός θά ἔλθῃ

καί πάλιν. Ἰανείς ὅμως δέν γνωρίζει πότε θά ἔλθῃ. Αὐτά πού
/ / / ov / / / / 2/᾿ > 4 ,

διδάσκουν οἱ ᾿Ιεχωβάδες σχετικά µέ τόν χρόνον τῆς παρουσίας τοῦ

Χριστοῦ εἶναι ἀπαράδεκτα καί ψευδῆ. 'Ο Χριστός δέν θά ἔλθῃ ὅπως
ἦλθε τά Χριστούγεννα ὡς παιδάκι πτωχό καί ταπεινό. Θά ἔλθῃ
δοξασµένος διά νά pin Tous ἀνθρώπους τούς ζωντανούς καί τούς
πεθαµένους. “Η κρίσις θά yon μέ « βάσιντήν ᾿ἀγάπην, τήν συγχώρησιν
καί τήν θυσίαν. "Όσον ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾷ, βοηθεῖ καί συγχωρεῖ,
τόσον εὐκολώτερον θάπλησιάσῃ τόν Χριστόν. Αν δέν ἀγαπῷ ἆ πολύ,
ἄν δέν βοηθῇ πολύ καί ἄν δέν συγχωρῇ πρόθυμα, δέν μπορεῖ νά εἶναι
κοντά εἰς τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ καί κοντά σέ ἐκείνους πού ἠγάπησαν
καί ἐβοήθησαν καί ἐσυγχώρησαν πρόθυμα καί χαρούμενα, δηλαδή
τούς ᾿Αγίους. (195)
Η ἐγγύτης ἢ ὁ πλησιασµός ἤ ἡ στενή κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου µέ
ς > 4 le -, / SPE / / ~ > 4 /

τόν (Θεόν θά εἶναι τό βραβεῖον τῆς ἀρετῆς καί τῆς εὐσεβείας καί τῆς
ἠθικῆς καί πνευματικῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου. 'Ο ἄνθρωπος θά θεωρῇ,
nO a / a 2¢/ a > / ‘O ” 6 θ / θ ~

θά βλέπη τήν δόξαν τοῦ (Θεοῦ ἀπό πολύ μακράν ἤ ἀπό πολύ κοντά,
188
ἄν ἔδειξεν ἀνάλογην ἀγάπη καί ἄν ἔζησε ἀνάλογα ζωή ἠθική καί
1 mW > / > / Eo. ae. ”/ 3 / ΄ >? / /

πνευματική. 4ὐτό τό µέτρον δι ἐκείνους πού ἀπό μακράν θά βλέπουν

, Απ / , Du it / ο te / / /

τόν (Θεόν θά εἶναι βάσανος καί µέτρον τιμωρίας. Θά εἶναι κόλασις.

/ / , / , ο, / / /

Αὐτό τό µέτρον δι᾽ ἐκείνους πού θά βλέπουν τόν Θεόν ἀπό κοντά θά
εἶναι. µέτρον ἁμοιβῆς καί δικαιώσεως. Θά εἶναι παράδεισος. Ὁ
Χριστός θά εἶναι ἐπί κεφαλῆς ὅλων ἐκείνων πού θά εἶναι κοντά εἰς
/ / oe a oe > / ΄ / ον / >

τόν (Θεόν, δηλαδή θά βασιλεύῃ. Ο Χριστός εἶπεν ὅτι οἱ πιστοί «θά

θεωροῦν» τήν δόξαν Του, πού σηµαίνει τήν Βασιλείαν Tov. Kai τῆς
Ῥασιλείας αὐτῆς τοῦ Χριστοῦ δέν ὑπάρχει τέλος. (16)
᾿Εδῶ τελειώνουν τά ἄρθρα τοῦ Πιστεύω πού ἔγραψαν οἱ Π]ατέρες
εἰς τήν 44’. Οἰκουμενικήν Σύνοδον εἰς τήν Νίκαιαν τό 325 μ.Χ.
Mer’ ὀλίγα χρόνια µία νέα αἴρεσις ἤ θεωρία ἐξαπλώθηκε εἰς τήν
Γωνσταντινούπολιν. 'Η αἴρεσις αὐτή ὡς εἴπομεν ἔλεγεν ὅτι τό Αγιον
Π]νεῦμα δέν εἶναι (Θεός ἄναρχος καί προσωπικός. Δηλαδή ἔλεγε διά
τό Τρίτον πρόσωπον tis “Ayias Tpiddos, adré πού ἔλεγεν ὁ "Αρειος
/ /. τά a © Ta / > / 4m em

εἰς τήν ᾿ Αλεξάνδρειαν διά τόν Υἱόν τοῦ (Θεοῦ. 4ἱ’ αὑτό τό 3δί μ.Χ.
συνεδρίασε ἡ Β’. Οἰκουμενική Σύνοδος εἰς τήν Κωνσταντινουπόλιν
/ ς / > / , > / Ms

ἡ ὁποία ἐπεξήγησε τήν πίστιν τῆς ᾿ Εκκλησίας ὡς πρός τό Αγιον

Π]νεῦμα κα τά ἄλλα ζητήματα πού ἀναφέρονται εἲς τά τελενταῖα
πέντε ἄρθρα τοῦ «ΠΠιστεύω». Ἰέ αὐτόν τόν τρόπον ὁλοκληρώθηκε
/. ”/ ~ 4, / > / / / < /

τό Πιστεύω.
᾿ Από τότε ἀπαγορεύεται ἀπό Οἰκουμενικήν Σύνοδον κάθε προσθήκη
ἤ κάθε ἀφαίρεσις λέξεως ἤ λέξεων ἀπό τό Σύμβολον αὐτό τῆς
” 4 > , 4 ” / 3 / / / ee, ~

Ἀριστιανικῆς Πίστεως. (17)

ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΠΝΕΥΜΑ
8. (Kai eis 76 IIvedpa 76 "Αγιον, τό ύριον, τό ζωοποιόν τό ἐκ
τοῦ [Ιατρός ἐκπορευόμενον, τῷ σύν []ατρί καὶ Υἱῷ συµπρο-
σκυνούµενον καί συνδοξαζόµενον τό λαλῆσαν διά τῶν [1ρο-
φητῶν.)

Τό Ὄγδοον ἄρθρον φανερώνει τήν πίστιν εἷς τό "Αγιον Πνεῦμα,

τό Τρίτον πρόσωπον τῆς "Αγίας Τριάδος. Τό "Αγιον Πνεῦμα, εἶναι
Θεός καί χαρίζει ζωήν. Τό "Αγιον Π]νεῦμα βγαίνει ἀπό τόν Πατέρα
καί δημιουργεῖ κοινωνίαν µέ tov Υἱόν ὄχι ἁπλῶς ὡς σύνδεσμος
189
 ἀγαάπης Πατρός καί Υἱοῦ ἄλλα ὡς προαιώνιος χαρά καί Ὑπόστασις
ἀγάπης, ὡς ὑπερενωτικόν πλήρωμα τῆς τελειότητός τοῦ Τριαδικοῦ
Θεοῦ. Οἱ Χριστιανοί προσκυνοῦμεν τό "Αγιον Πνεῦμα ὡς τό Τρίτον
Πρόσωπον τῆς “Ἁγίας Τριάδος μετά τοῦ.Π]ατρός καί τοῦ Yiob, τό
ὁποῖον ἔστειλεν ὁ Xpiords διά νά ζῇ καί ἐνεργῇ µέσα eis ο.
᾿Ἐκκλησίαν, ἀλλά ἡ ἐνέργεια Abrod δέν ἔχει ὅρια.
:Ο Χριστός ὑπεσχέθη εἰς τούς ἠαθητάς Τουὅτι θά ἀποστείλῃ τόν
Παράκλητον, τό Π]νεῦμα τῆς ἀληθείας πού βγαίνει ἀπό τόν Ilarépa
καί στέλλεται ἀπό τόν Υἱόν διά νά εἶναι µαζί τους καί μαζί µέ τούς
Ἀριστιανούς, τήν ᾿Εκκλησίαν δηλαδή, διά νά ὑπενθυμίζῃ εἲς τόν
«Ίαόν τοῦ (Θεοῦ ὅλα ὅσα ὁ Ἀριστός εἶπεν καί ὅλα ὅσα ὁ Χριστός
ἔκαμε καί ὅλα ὅσα ὁ Θεός θέλει καί ὅλα ὅσα εἶναι ἀληθινά καί γνήσια
καί Χριστιανικά. (18)
Τό Άγιον Πνεῦμα εἶναι ὁ Παράκλητος. Παράκλητος θά πῇ
παρηγορητής. ΑΑὐτός παρηγορεῖ καί{ βαστᾷτήν ᾿Εκκλησίαν ζωντανήν
καί' δυνατήν καίπιστήν. Αὐτός ὠμίλησε pero στόμα τῶν Προφητῶν.
Αὐτός ἐνέπνευσε τούς ᾽ Αποστόλους νά γράψουν τό Εὐαγγέλιον καί
τάς. ᾿Επιστολάς καί προφορικά νά κηρύξουν τήν διδασκαλίαν τοῦ
Ἀριστοῦ. Αὐτός μᾶς καθαρίζει µέ τό βάπτισμα ἀπό τήν ἁμαρτίαν.
Αὐτός μᾶς κάνει «Χριστιανούς καίμᾶς σφραγίζει εἰς τό Μυστήριον
τοῦ “Ἀρίσματος καί μᾶς χαρίζει χαρίσματα ὅπως a χαρά ἡ εἰρήνη,
ἡ πίστις, ἡ πραότης, ἡ εὐσέβεια, ἡἡ ὑπομονή, ἡ ἀγάπη, ἡμακροθυµία
κλπ. Αὐτός μεταβάλλει τό ψωμί καί τό κρασί εἰς 2ῶμα καί{ Αἷμα
τοῦ Χριστοῦ εἰς τήν Θείαν «Πειτουργίαν. Αὐτός ἀνανεώνει τήν πίστιν
µας µέ τήν συγχώρησιν τῶν ἁμαρτιῶν εἰς τήν ᾿Εξομολόγησυ. Αὐτός
θεραπεύει τίς ἀρρώστειες τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος εἰς τό Εὐχέλαιον.
Αὐτός ἑνώνει εἰς τόν Γάμον τόν ἄνδρα καί τήν γυναῖκα εἷς συζύγους
διά νά συνεχίσουν τήν δηµιουργίαν τοῦ (Θεοῦ, εἷς τήν παιδοποιϊαν.
Αὐτός χειροτονεῖ τούς ᾿Επισκόπους, τούς ἹἹερεῖς καί τούς Διακόνους
διά νά συνεχίσουν τό ἔργον τῶν ᾽ Αποστόλων. Αὐτός ὁδηγεῖ καί
ἐμπυέει τούς διδασκάλους καί τούς 'Αγίους καί τούς Πατέρας τῶν
Οἰκουμενικῶν Συνόδων πού ἐκπροσωποῦν τήν ᾿Εκκλησίαν διά νά µή
κάνουν λάθη ὅταν ἑρμηνεύουν τήν πίστιν τοῦ «Χριστοῦ. «Χωρίς τό
"Αγιον Πνεῦμα δέν ὑπάρχει ᾿Εκκλησία, µήτε “Ἱερωσύνη, µήτε
Χριστιανός, µήτε ἡ «Πειτουργία τῆς Εὐχαριστίας. Δι’ αὐτό ἡ πίστις
εἰς τό "Άγιον Πνεῦμα σώζει καί Kparet πιστήν τήν. ἀνθρωπότητα
κοντά εἰς τόν Xpuordv μέ ἀποτέλεσμα τήν δόξαν τοῦ ἀνθρώπου ῆ
τήν θέωσιν αὐτοῦ κοντά εἰς τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ.
190
 Πολλοί Θεολόγοι ἐπειδή εἰς τήν Παλαιάν καί Καινήν Διαθήκην
γίνεται λόγος περί τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ καί περί τοῦ Πνεύματος
τοῦ ἄριστοῦ χάνονται µέσα εἰς τήν ἔννοιαν αὐτήν καί φαίνεται ὅτι
συνταυτίζουν τό Τρίτον πρόσωπον τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ µέ τήν
ἔννοιαν τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ ἤ καί τοῦ Πνεύματος τοῦ Χριστοῦ.
Τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ εἰς τήν Π]αλαιάν Διαθήκην σηµαίνει γενικῶς
ἐνέργεια καί παρουσία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Εἰὶς τήν Καινήν Διαθήκην
eee / / ~ a A >? / / /

τό Πνεῦμα τοῦ Χριστοῦ σηµαίνοι νοῦς καί διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ.

ο
Όπως διά τούς κοινούς ἀνθρώπους λέγομεν τό πνεῦμα τῶν Π]ροφη-
/ 4 / > / / / a ~

τῶν, τό πνεῦμα τοῦ ὁμιλητοῦ, τό πνεῦμα τοῦ συγγραφέως εἶναι αὐτό

καί ὄχι ἄλλο, κατά τόν ἴδιον τρόπον καί eis τήν 'Αγίαν Γραφήν
t ” 2 / / wi / / > εδ ς / /

γίνεται λόγος διά τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ γενικῶς καί διά τό Π]νεῦμα
/ / / / a ~ ~ ~ / / / “a

τοῦ Χριστοῦ εἰδικῶς. «Αὐτό σηµαίνει ὅταν γράφη ὁ ᾿Απόστολος

~ - > ~ > / / a / ο 9 /

Παῦλος καί ὁ ᾽ Απόστολος Πέτρος ὅτι µερικοί δέν ἔχουν πνεῦμα

Θεοῦ καί δέν ἔχουν πνεῦμα Χριστοῦ. (19)
᾽Αλλ᾽ ὁ Χριστός ὁμιλεῖ διά τό "Αγιον Πνεῦμα κατά τρόπον πού
τό ξεχωρίζει ἀπό τόν “Εαυτόν Tov καί ἀπό τόν Πατέρα Του.
'Ὑπεσχέθη ὅτι θά ἀποστείλῃ «ἄλλον» καί ὅταν θά ἔλθη «Εκεῖνος)
θά διδάξῃ τά πάντα. 'Η λέξις «Εικεῖνος) ἔχει σχέσιν µέ πρόσωπον
καί ὄχι µέ ἔννοιαν ἢἤ µέ νοῦν ἢ µέ διδασκαλίαν. Τό πρόσωπον αὐτό
τό ὠνόμασεν ὁ Χριστός Παράκλητον, ὁ ὁποῖος ἐκπορεύεσεια ἀπό τόν
Θεόν Π]ατέρα καί ἀποστέλλεται διά τοῦ Υἱοῦ εἰς τόν κόσμον.
'Ὑπῆρχαν τά παλαιά χρόνια, ὑπάρχουν καί σήμερον μερικοί
Θεολόγοι πού θεωροῦν τό "Αγιον Πνεῦμα ὡς ἕνα τρόπον διά τοῦ
/ ΄ ~ βλ. ~ ¢ 7 / / ~

ὁποίου πλησιάζει καί εἰσέρχεται ὁ (Θεός εἰς τά δημιουργήματα. Οἱ

ς / / / > / ε / 3 / / ς

”
ἴδιοι θεωροῦν καί τόν Υἱόν ὡς ἄλλον τρόπον διά τοῦ ὁποίου ὁ
~ / / cs ¢ 4 / / -- ¢ /. ς

κρυμμένος Θεός γίνεται γνωστός εἰς τά δημιουργήματα. ᾽Αλλ᾽ αἳ

ἑρμηνεῖαι αὐταί ἀπεδείχθησαν ἄκυροι καί ἀπαράδεκτοι, διότι δέν
συμφωνοῦν µέ τήν ᾽Αγίαν Γραφήν καί τήν διδασκαλίαν περί Θεοῦ
πού ἀπεκάλυψεν ὁ ᾿]ησοῦς Ἀριστός. 'Ἡ ἀλήθεια περί Θεοῦ φαίνεται
εἰς τήν πίστιν τῶν Χριστιανῶν τήν ὁποίαν ἐδίδαξεν ὁ «Χριστός ὅτι
> / 7 ~ ~ / ς / 2907 « / ae

δηλαδή ὑπάρχει Ἓνας (Θεός µέ τρία πρόσωπα, τόν ΠΙατέρα τόν

/ ς Φ' a Si / / / / / /

Ὑἱόν κα τό "Αγιον Πνεῦμα. Τό "Αγιον Πνεῦμα κατοικεῖ εἰς τήν

cr / 6 “A 4, @ ~ a > /

>
Ἐκκλησίαν ἀπό τήν ἡμέραν τῆς a
Πεντηκοστῆςa µέχρι τοῦA τέλους,
ὁπότε θά ἔλθῃ ὁ Χριστός διά δευτέραν φοράν. 4ι) αὐτό τό διάστηµα
< / 4, mM ς , / / 4 > 3 πμ / /

ἀπό τῆς []εντηκοστῆς µέχρι τοῦ τέλους δικαίως θεωρεῖται ὁ αἰών

τοῦ ' Αγίου Πνεύματος.

191
 H EKKAHSIA
9. «His Μίαν "Αγίαν Καθολικήν καί ᾿Αποστολικήν ᾿Εκκλησίαν.»

Τό 3 "Ἔνατον ἄρθρον τοῦa Πιστεύω διδάσκει ὅτι πρέπει νά πιστεύ-

ὠμεν εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν ἡ ὁποία ὀνομάζεται Μία, "Αγία, Καθολική,
καί ᾿ Αποστολική.
, 2A
Πιστεύω εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν σηµαίνει πρῶτον ὅτι
λ / Tl ΄ > / Μ, λ / / ~ a

πρέπει νά πιστεύωµεν αὐτά πού πιστεύει ἡ ᾿Εκκλησία. Δεύτερον

σηµαίνει ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία δέν εἶναι µόνον ὁρατή, ἀλλά καί ἀόρατος.
/ a ς Μ λ / ὃ /. > / e / LAA / be?

A
έν χρειάζεται πίστις εἰς τά ὁρατά, ἀλλά εἰς τά ἀόρατα.
/ ,
ὁρατή / > 4 ¢ / LAA / > 4 ae ‘H ς /

Εκκλησία πού λέγεται καί στρατευοµένη ἤ ἀγωνιζομένη, εἴμεθα

ἡμεῖς καί ἰδίως ὅταν προσευχώµεθα εἰς τήν «ειτουργίαν. ᾿Αλλά µαζί
µας εἰς τήν «Πειτουργίαν προσεύχονται καί ἄλλοι πολλοί ἀόρατοι, οἱ
πεθαµένοι γονεῖς µας καί συγγενεῖς µας, οἱ ”Αγγελοι, οἱ "Αγιοι, οἱ
δίκαιοι καί οἱ ἁμαρτωλοί πεθαµένοι, οἱ ᾿Απόστολοι, οἱ Προφῆται, ἡ
it, , 6 τς / / ς 2 / ς A ς

ΠΠ
αναγία. «Αὐτοί ὅλοι ἀποτελοῦν τήν Θριαμβεύουσαν καί ἀόρατον
/. A > , ON 9 λ ~ / A , / 27

>
Ἐκκλησίαν. /

Ἑϊς τό ἀόρατον αὐτό µέρος τῆς

“LY κ.
᾿Εκκλησίας τοποθετεῖται ἡ πίστις > / / ~ °E λ ve θ a ς /

µας. Λαί εἶναι ἡ πίστις εἰς τήν ἀόρατον ᾿Εκκλησίαν συνδεδεμένη µέ

K / > ς / > i >7 > / ὃ ὃ / /

τήν πίστιν εἷς τήν ὕπαρξιν τῆς ψυχῆς, µέ τήν ἀθανασίαν τῆς ψυχῆς
καί µέ τήν συνέχειαν τῆς ζωῆς πέραν τοῦ τάφου.
α) Ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι Μία, διότι εἶναι "Ένας ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος τήν
ἵδρυσε καί µία εἶναι ἡ κεφαλή αὐτῆς. Ὁ Ἱδρυτής καί Κεφαλή τῆς.
Εκκλησίας εἶναι ὁ Xpiords. (20) ‘H ᾿Εκκλησία φαίνετας ws
χωρισμένη σέπολλέςτοπικές Κοινότητες µεταξύτῶν ὁποίων υπάρχουν
διαφωνίες καί χωρισμός. ᾽Αλλ᾽ αὐτός ὁ χωρισμός καί τά 2χίσματα
δέν προσβάλλει τήν φύσιν τῆς ἑνότητος τῆς ᾿Εκκλησίας. Διότι αὐτή
nA! 4 4. ee > Cry, a 3 / A > /

παραμένει µία καί ἀδιαίρετος, ὣς παραμένει ἕνας καί ἀδιαίρετος ὁ

Χριστός, ὡς Θεός καί ἄνθρωπος, σῶμα τοῦ ὁποίου εἶναι ἡ Εκκλησία.
, ες / Oe: ~ a ¢ / 9 εφ ,

Ἠϊς ἄλλο κεφάλαιον γίνεται λόγος διά τήν ᾿Εκκλησίαν καί τάς
Εκκλησίας.
B) 'Ἡ Ἐκκλησία εἶναι 'Ἁγία, διότι ὁ ἱδρυτής Της εἶναι ὁ "Αγιος τῶν
Αγίων, ὁ Χριστός, ἀλλά καί διότι ἡμεῖς τά µέλη τοῦ σώματος τοῦ
‘A , ie if. > / / / ς / / ~ 7 ~

ἄριστοῦ, of βαπτισµένοι καί µυρωμένοι, οἱ σφραγισµένοι µέ τοῦ

Ἀριστοῦ τό ὄνομα, εἴμεθα τοποθετημένοι εἰς τό Σῶμα Του. Εύμεθα
µέλη αὐτοῦ τοῦ σώματος τοῦ Ἀριστοῦ, πού εἶναι ἡ ᾿Εκκλησία, (21)
/ > ~ ~ / “a ~ / ς 5 ,

ἅ µέλη τοῦ
Ἱς /,
"Αγίου εἶναι ἅγια, δι αὐτό καί εἰς τήν
όλ. ~
᾿Εκκλησίαν
<A / οφ 8 3 2 / 3 > / Μη . λ /

192
ἀκούομεν τίς λέξεις: ὅτι πρέπει νά προσέξωµεν καί νά σεβασθοῦμεν
3 4 / / / ie / / / 4 ~

ἡμεῖς, ὡς "Αγιοι, τόν "Αγιον πού εἶναι εἷς τό "Αγιον [Ποτήριον

ς a ε a ‘6 a , 1 3 6 if

«Τά "Αγια τοῖς "Αγίοιςλ». (22)

γ) 'Ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι Καθολική καί αὐτό σηµαίνει ὅτι ὄχι µόνον ἡ
᾿Εκκλησία εἶναι γεωγραφικῶς παγκόσμιος, ἀλλά σηµαίνει καί ὅτι ἡ
>
Ἐκκλησία ὁλοκληρώνεται ἐκεῖ ὅπου προσφέρεται ἡ Θεία «ειτουργία
/ ¢ / > aw / ¢ / /

µέ τόν ᾿Επίσκοπον καί µέ τὀν “Ἱερέα τόν Ιανονικόν καί µέ τόν

«Ίαόν τῆς ᾿Ενορίας.
Ἰάθε ᾿Επισκοπή εἰς τά ὅρια τῆς ὁποίας τελεῖται ἡ «{ειτουργία
εἶναι ἡ Καθολική ᾿ Εκκλησία τοῦ τόπου. 'Η ᾿ Επισκοπή αὐτή διά τοῦ
By
πισκόπου της ἑνώνεται µέ ὅλες τίς ἄλλες τοπικές ᾿Εκκλησίας καί
, ς / ree / ἀλλ. / > λ / /

διά τοῦ ᾿ Επισκόπου πάλιν ἑνώνεται µέ τούς ᾽ Αποστόλους ἀπό τούς

ὁποίους διά τοῦ "Αγίου Πνεύματος ἀρχίζει ἡ Χριστιανική ἹἹερω-
ς i? /, a ¢ ly 4 > / ς ε

σύνη. (23)
«Ἰέγεται ἐπίσης ἡ ᾿ Εκκλησία Καθολική, διότι πιστεύει ὅλα ὅσα ὁ
Χριστός ἐδίδαξε καί οἱ Απόστολοι μετέδωσαν καί αἳ Οἰκουμενικαί
2ύνοδοι καθώρισαν.
“Η ᾿Ορθόδοξος ᾿Εκκλησία εἶναι 7 Γαθολική "Εκκλησία. «έγεται
"Ορθόδοξος, διότι ἐφύλαξεν ὅλην καί ὁλόκληρον τήν διδασκαλίαν τοῦ
Χριστοῦ καί τῶν Αποστόλων χωρίς vad τήν ἀλλάξῃη ὅπως συνέβη τά
παλαιά χρόνια µέ τούς αἱρετικούς. (24)
“Ἡ Καθολική ᾿Εκκλησία λοιπόν λέγεται καί ᾿Ορθόδοξος εἰς ἀντί-
θεσιν µέ τούς αἱρετικούς οἱ ὁποῖοι ἔχασαν τόν δρόµον πού ἐχάραξεν
ὁ Χριστός καί οἱ Απόστολοι καί οὗ Διάδοχοί των καί αἱ Οἰκουμενικαί
ς / / ς. , / ς A / / / is) ς /

Σύνοδοι, οἱ "Αγιοι καί οἱ Μάρτυρες τῆς πίστεως.

ὃ) “Ἡ Εκκλησία εἶναι ᾿Αποστολική. Αὐτό σηµαίνει ὅτι ἡ Εκκλησία
ἐμεγάλωσε καί ἐστερεώθη παντοῦ ἀπό τήν “Ἱεραποστολικήν δρᾶσιν
τῶν ᾽Αποστόλων. Οἱ ᾿Απόστολοι τοῦ Χριστοῦ µετά τήν ᾽Ανάστασιν
~ > / ς 2 / a a / / > /

ἐπῆραν ἐντολήν ἀπό τόν Χριστόν νά ταξιδεύσουν εἰς τόν κόσμον ὅλον
> ~ > / 3 / / re / ΄ > / / a

καί νά κηρύξουν τό Εὐαγγέλιον εἰς ὅλους καί νά βαπτίσουν τούς

/ / ΄ / > / > a / / / /

ἀνθρώπους «εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ "Αγίου
> / > ν Α ~ / / ~ cn / at /

Πνεύματος). (25)
Σύμφωνα µέ τήν ἐντολήν αὐτήν τοῦ ἀναστημένου Χριστοῦ οἱ
Απόστολοι ἐπῆγαν ὅπου μποροῦσαν καί ἵδρυσαν ᾿Εκκλησίας καί
ἑστερέωσαν "Άγιες Τράπεζες καί ἐλειτούργησαν παντοῦ καί ἐχειρο-
τόνησαν Διακόνους καί ἹἹερεῖς καί ᾿Επισκόπους διά τήν ὑπηρεσίαν
τοῦ «αοῦ τοῦ Θεοῦ.
193
N
 Δι’ αὐτό ἡ ᾿Εκκλησία λέγεται ᾿ Αποστολική. Πρέπει κάθε Χριστια-
νός νά καταλάβῃ ὅτι ὄχι µόνον οἱ Ἀληρικοί, ἀλλά ὅλα τά µέλη τῆς
/ / wi a mv / ς / > Ζ΄. «8 / / ~

°K
κκλησίας ἀποτελοῦν τήν δύναμιν τῆς
λ / >
᾿Αποστολῆς, ὅτι δηλαδή
λ ~ Ζ ὃ ΄ aA An a ὃ λ ,

ἔχουν καθῆκον νά κηρύττουν καί νά μεταδίδουν τό Εὐαγγέλιον ὅπως

u
ἔκαναν οἱ ᾿Απόστολοι. Η ᾿Αποστολικότης τῆς ᾿Εκκλησίας συνεχίζε-
ς2 / « > A: ~ 3 , /

ται κατά διαφόρους τρόπους ὑπό τοῦ Πληρώματος αὐτῆς µέ τήν

βοήθειαν καί τήν ἔμπνευσιν τοῦ "Αγίου Πνεύματος.
Πρέπει ὅμως νά παρατηρήσωµεν ὅτι εἷς τήν κίνησιν τῆς ‘lepa-
ποστολῆς παρουσιάσθηκαν στοιχεῖα ξένα πρός τήν ἔννοιαν καί τήν
Αποστολικήν πρᾶξιν. Παράδειγμα: ᾿Ἐνόμισαν μερικοί ὅτι Αποστολή
εἶναι ἐπέκτασις ἐπιδράσεως καί ἐπικράτησις ἐπί ἄλλων ὁμάδων
Αριστιανῶν καί μή Ἀριστιανῶν, ἐπιβολή συνθηκῶν καί ἐθίμων πού
εἶναι ξένα διά μίαν ὁμάδα ἀνθρώπων. ᾿Ἐχωρίσθη δηλαδήἡ7 ἰδέα τῆς
᾽Αποστολῆς ἀπό τήν ἰδέαν τῆς ᾿διακονίας καί ἔγινεν εἰς πολλάς
περιπτώσεις εἰσβολή κάτω ἀπό τήν ὁποίαν ὑπάρχει καί τό ἐμπόριον
καί ἡ ἀποικιακή πολιτική καί ἡ στρατιωτική διοίκησις.
Όλα αὐτά ἔβλαφαν τήν Ἀριστιανικήν Ἱεραποστολήν καί τήν πνευ-
ο > 4, / / « / / /

ματικήν τῆς ᾿Εκκλησίας δραστηριότητα, διότι τήν ἔκαμαν διοίκησιν

καί τήν μετέτρεψαν. εἰς κοινωνικήν ἐξυπηρέτησι». ᾿Ἐπίσης τό φιλε-
λεύθερον πνεῦμα τοῦ κοσμικισμοῦ ἔβλαψε τήν διάδοσιν τοῦ Evayye-
λίου, διότι μετέτρεψε τήν ᾿Αποστολήν εἰς ἐκπολιτιστικόν κίνηµα τό
ὁποῖον δέν συνταυτίζεται µέ τούς σκοπούς τοῦ «Χριστοῦ καί τῆς
>
Ἐκκλησίας τήν διακονίαν. Διότι ἡ ᾿Εκκλησία δέν ἱδρύθη νά εἶναι 7
/ / / / <> / , € 4 , a ”

νά γίνῃ οἰκονομικός σύμβουλος τῶν Aadv, μήτε μεσάζων εἰς τήν

λύσιν διεθνῶν διαφορῶν, µήτε βοηθός καί ὑποκινητής στρατιωτικῶν
ἐπιδρομῶν καί ἐπαναστάσεων πού παρουσιάζονται εἰς τά πλαίσια
oudiwv Siaddpov xpwparos Kai trohitik@v trapaddcewv. ‘O Kaicap
¢ / / 4 / ~ / « a

καί ὁ Χριστός διαφέρουν καί θά διαφέρουν αἰωνίως, (26) Τό ἔϊφος

καί ὁ Σταυρός θά ἀπέχουν γιά πάντα. 4ἱ’ αὐτό ἡ ᾿Εκκλησία καί οἱ
tow / κα / ’ / > κ πο 3) , / «

ἀπεσταλμένοι τοῦ Χριστοῦ δέν ἦσαν, δέν εἶναι κα δέν πρέπει νά

> , a “a / /. > / / / /

γίνουν κοινωνικοί ἐργάται, ἢἤ πολιτικοί ἀρχηγοί ἀλλά ᾿Απόστολοι,

/ / > / ” / > / > eee /

κύριος σκοπός τῶν ὁποίων εἶναι ἡ ἑρμηνεία τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ,
ἡ ζωή τῆς εὐσεβείας καί τῆς ἁγιότητος καί ἡ πίστις εἰς αὐτά πού ὁ
Χριστός, οἱ ᾿ Απόστολοι καί οἱ "Αγιοι τῆς ᾿Εκκλησίας ἐδίδαξαν.

194
 ΤΑ ΑΓΙ4 ΜΥΣΤΗΡΙΑ
10. «Οολογῶ ἔν Βάπτισμα εἷς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.)
Τό Δέκατον ἄρθρον ἤ µέρος τοῦ [Πιστεύω ὁμιλεῖ διά τό Βάπτισμα.
ο
Eva Βάπτισμα εἶναι ἀρκετόν νά καθαρίσῃ τούς ἀνθρώπους ἀπό τό
/ 3 / / / 4 > 4 > , /

στῖγμα τῆς ἐνοχῆς καί τῆς ἁμαρτίας. Δι’ αὐτό δέν ἐπαναλαμβάνεται
καί ὁ ἀναβαπτισμός καταδικάζεται. (27)
a) Τό Βάπτισμα εἶναι ἕνα ἀπό τά Μυστήρια τῆς Εκκλησίας. βατ᾽
οὐσίαν ἕνα εἶναι τό Ἰυστήριον καί ὄχι πολλά. Τό ἕνα αὐτό Ἰήυστήριον
ESD, 4 YA / tm / ΄σ BNR /

εἶναι τό Ἰήυστήριον τοῦ Xpiotod. ᾿Από αὐτό βγαίνουν τά γνωστά

/ / ~ ~ > ie 3 / / / “a

Mvoripia καί ἄλλα τά ὁποῖα δέν περιλαμβάνονται μέν εἰς τά ἑπτά,

/ ” 3 Hye. - / 4 / > 2,1 7

ἀλλά ἔχουν καί αὐτά τήν δύναμιν κα τά χαρίσματα τοῦ "Αγίου

IIvetparos, as elvan ra "Eyxaina trav Nady, ἡ Κουρά τῶν Movayav,
΄ ε 43> / ~ ~ ce / ~ ~

ὁ '᾿Αγιασμός τῶν “Υδάτων κλπ.

“Η συνήθεια νά θεωροῦμεν οἱ ᾿Ορθόδοξοι καί οἱ Βωμαιοκαθολικοί
τά Μυστήρια ὡς ἑπτά εἶναι νέα καί ἐπεκράτησε διά πρακτικούς
λόγους, οἳ ὁποῖοι φαίνονται ἐπιτακτικοί διότι χωρίς τό Βάπτισμα
καί τό Χρῖσμα καί τήν Θείαν Κοινωνίαν καί τήν ᾿Εξομολόγησιν δέν
/ i a / / , / / / > / /

ἔχομεν Χριστιανούς καί κοινωνίαν µέ τόν Χριστόν καί ἀνανέωσιν τῆς

σχέσεώς µας µέ/ τόν Χριστόν.
“Χωρίς τό ὁ Βὐχέλαιον καί τόν Γά
/ ἆμον καίτήν ἹἹερωσύνην δέν ἔχομεν
ἔ
τά χαρίσματα τῆς θεραπείας τῆς Ψυχῆς καί τοῦ σώματος καί τήν
εὐλογίαν τῆς παιδοποιῖας καί τήν συνέχειαν τῆς Διακονίας τῶν
>
“Αποστόλων πού ἐξασφαλίζει τό Ἰήυστήριον τῆς “Ἱερωσύνης.
/ es a ὁ / / =~ « ee

Τό Βάπτισμα εἶναι τό ἸΜυσστήριον διά τοῦ ὁποίου συγχωροῦνται

/ / , me / a « / ~

ot ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων. Τό Βάπτισμα δηλαδή κἄτι βγάζει ἀπό

κ ο , ~ > 4 / / ve ” / > rr

τόν ἄνθρωπον. Βγάζει τήν ἁμαρτίαν καί καθαρίζει τόν ἄνθρωπον ἀπό
/ 3 / / ς / / / / 3 3 /

κάθε ἐνοχήν. Ὁ βαπτισµένος ἄνθρωπος εἰς τό ὄνομα τοῦ [Πατρός καί

/ > / « / wy > ον. A / /

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ᾽Αγίου Πνεύματος εἶναι νέος ἄνθρωπος. {έν εἶναι
cA , at / 4 / ”/ /.

ἔνοχος πλέον ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ. Εἶναι σάν νά ἀναστήθηκε ἀπό τόν
Ww / > / ~ ~ / So / 3 / 7

τάφον νέος καί καθαρός. Χώνεται µέσα εἰς τό νερό ὁ βαπτιζόµενος

/ / / , / , > / se /

ἄνθρωπος καί ἀναστήνεται νέος. Ἐαναγίνεται δηλαδή µέ τό Βάπτισμα

ε lad / / με / / / / a

ὁ ἄνθρωπος παιδί τοῦ (Θεοῦ, ὅπως ἦταν ἀπό τήν ἀρχήν. πρίν νά
κ.α. / ~ ~ a > 4 / > / /

ἀπομακρυνθῇ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τόν Θεόν.

> ον > / / /

β) Μετά τό βάπτισμα γίνεται ἀμέσως καί ὄχιὕστερα ἀπό 6ἤ ὃ χρόνια,

/ / , / > / {3 4 > Ri 3 /

195
τό Χρῖσμα. Αὐτό εἶναι τό Mvoripiov πού κάμνει τόν βαπτισμένον
ἄνθρωπον Ἅριστιανόν, διότι τοῦ δίδει τήν σφραγἴδα τοῦ Χριστοῦ,ἡ7
ὁποία ποτέ δέν σβήνει, Τό Άγιον 1Ινεῦμαἔρχεται ἐπάνω του καί
τοῦ προσφέρει χαρίσματα πού Tov κάµνουν Ἀριστιανόν,ἐργάτην τοῦ
Χριστοῦ, µέλος τῆς ᾿Βκκλησίας Του καί φίλον τοῦ Θεοῦ, ἀγωνιστήν
κατά τοῦ πονηροῦ καί τῶν πειρασμῶν αὐτοῦ.

γ) Τρίτον Mvorijpiov εἶναι Ἡ θεία Κοινωνία a aΛειτουργία, τῆς

Ἐὐχαριστίας. Μέ αὐτό τό ΙΜυστήριον γίνεται ἡ ἔνωσίς μας μέ τόν
Χριστόν, διότι ἀπό τό "Αγιον Ποτήριον παίρνοµεν αὐτό τό Σῶὤμα
καί αὐτό τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.
'Ὑπάρχουν «Χριστιανοί πού χρησιμοποιοῦν τήν λέξιν «μετουσί-
ωσις», διά νά ἐξηγήσουν τί συμβαίνει, εἰς τό ἸΜυστήριον. Μερικοί
/ / > / / / 3 , / /

Ορθόδοξοι Θεολόγοι χρησιμοποιοῦν αὐτήν τήν λέξινὅταν ἐξηγοῦν τό

Mvornpiov, χωρίς ὅμως νά ἐννοοῦν ὅτι τά ὑλικά στοιχεῖα µένουν ὡς
φαίνονται καί µόνον ἡ οὐσία των γίνεται Χριστός. ᾿Αλλ’ ἡ ᾿Ορθόδοξος
᾿Εκκλησία δέν χωρίζει ποτέ τό σῶμα εἷς οὐσίαν καί χαρακτηριστικά
φαινόμενα ὑλικά. Τό σῶμα τό ὑλικόν δέν χωρίζεται, διότι δέν ὑπάρχει
κ 5A / Τι / ~ / 5A / ὃ /. / ὃ / ὃ /. ς /

οὐσία µόνη της καί χωρίς τά φαινόμενα ἤ ἐξωτερικά χαρακτηριστικά.

Ei
ἴς τήν Εὐχαριστίαν τά ὑλικά στοιχεῖα ἀλλάζουν ἤ μεταβάλλονται
/ > / να / a LAA / wv LAX

εἰς Σῶμα Χριστοῦ. Ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος γίνονται ὁλοκληρωτικά

> ~ ~ ε 4 / ς / ¢ /

σῶμα τοῦ ἀναστᾶντος Χριστοῦ. Ὅπως ὁ Χριστός ἦτο καί εἶναι

Θεάνθρωπος, τοιουτοτρόπως καί εἰς τήν Εὐχαριστίαν τά ὑλικά
στοιχεῖα μεταβάλλονται εἰς Θεάνθρωπον «Χριστόν. Ὅπως ὁ Χριστός
δέν χωρίζεται εἷς (Θεόν καί ἄνθρωπον, ἔτσι καί τά στοιχεῖα τῆς
Εὐχαριστίας δέν χωρίζονται εἰς οὐσίαν καί χαρακτηριστικά τῆς
οὐσίας, διότι ὁλόκληρα τά στοιχεῖα μεταβάλλονται διά τοῦ "Αγίου
Σεν / cy 7 / “a / / me. SG /

Πνεύματος εἷς Σῶμα «Χριστοῦ.

” Αλλοι πάλιν διά νά ἑρμηνεύσουν τό Ἰήυστήριον λέγουν ὅτι πιστεύ-
ουν ὅτι εἰς τόν ἄρτον καί τόν οἶνον ὑπάρχει ἡ πραγματική παρουσία
τοῦ Χριστοῦ. ᾿Αλλά τί εἶναι ἡ πραγματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ;
“Ο Χριστός, ὡς Θεός, εἶναι πανταχοῦ παρών. Εἶναι λοιπόν κατά τόν
ἴδιον τρόπον παρών καί εἲς τά ὑλικά στοιχεῖα τῆς Θείας Εὐχαριστίας;
Μεταξύ τῆς πραγµατικῆς παρουσίας καί τῶν στοιχείων τοῦ ἄρτου
καί τοῦ οἴνου φαίνεται κἄποιος χωρισμός. Δηλαδή δέν μεταβάλλεται
ὁλόκληρος ἡ ἔκτασις, τό περιεχόµενον, τοῦ άρτου καί τοῦ οἴνου,
ἀλλ᾽ ὑπάρχει εἰς αὐτά ὁ Χριστός. ᾿Αλλ᾽ αὐτή δέν εἶναι ἡ πίστις τῆς
> / ς
Ἐκκλησίας. 'Ο Χριστός/ καθώρισε
/
τήν, πίστιν
/ μα
αὐτήν 8 Ku t
διότι εἶπε: ν

196
Φάγετε, τοῦτο εἶναι τό Σῶμα µου. ΠΠίετε. Τοῦτο εἶναι τό βἷμα µου.
Δι αὐτό τρώγοµεν καί πίνοµεν εἰς τήν Εὐχαριστίαν τό Θεάνθρωπον
σῶμα καί αἷμα τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι ἄρτον καί οἶνον εἷς τά ὁποῖα
εἶναι παρών ὁ Χριστός.
8) Τέταρτον Μυστήριον εἶναι Ἡ Ἐξομολόγῃσις. “Ο “Ἱερέας ἀκούει
ὅλα ὅσα ἔχομεν νά τοῦ ποῦμε μυστικά τῆς ζωῆς μας, μυστικά πού
δημιουργοῦν βάρος καί λύπη καί τύψιν μέσα μας. ‘O ᾿Επίσκοπος ἤ
ὁ Ἱερέας ἔχει
ἔ δικαίωµα γά συγχωρῇ ἐκείνους πού) εἰλικρινά μετανοοῦν.
Διότι αὐτό τό δικαίωµα ἔδωκεν ὁὁ Χριστός εἰςτούς "Αποστόλους. Οἱ
διάδοχοι τῶν ᾽᾿Αποστόλων ἔχουν Kai adroit τό ἴδιον χάρισμα νά
συγχωροῦν. ᾿Επῆραν τό δικαίωµα αὐτό διά τῆς χειροτονίας τοῦ
᾿Επισκόπου, ὁ ὁποῖος συνδέεται µέ τούς ᾿ Αποστόλους ὡς κανονικά
ἐκλεγμένος καί χειροτονηµένος. 'Ἡ συγχώρησις αὐτή πού δίνουν οἱ
διάδοχοι τῶν ᾽Αποστόλων ἀναγνωρίζεται ἀπό τόν Χριστόν. ᾿Αλλά
/ ~ 3 / > / > / / / > /

καί ὅταν νοµίσουν ὅτι δέν πρέπει νά συγχωρήσουν, διότι καταλαβαί-

νουν ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού ἔκαμε τήν ἁμαρτίαν πρέπει νά µετανοήσῃ
µέ τήν καρδιά του καί νά ζήσῃ διαφορετική ζωή καί τότε ἡ ἀπόφασις
/ / / / / / / / / / κκ ὅ /

αὐτή ἀναγνωρίζεται ἀπό τόν «Χριστόν.

ε) Πέμπτον Μυστήριον εἶναι τό Εὐχέλαιον. «4ὐτό εἶναι τό Μυστήριον
τῆς ὑγείας καί τῆς θεραπείας. Εϊὶς τό Ιυστήριον αὐτό τό "Άγιον
Π]νεῦμα µέ τίς προσευχές τῶν “Ἱερέων πλουτίζει τό λάδι µέ θερα-
πευτικήν δύναμιν διά νά μᾶς θεραπεύσῃ ἀπό τίς ἁμαρτίες καί τούς
κινδύνους τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος. Λέ αὐτό τό πλουτισμένον
λάδι μᾶς ἀλείφει ὁ “Ἱερέας διά τήν θεραπείαν τῆς ψυχῆς καί τοῦ
a = > / ελ ες / / / / a ~ / ~

σώματός µας.
s) Ἔκτον Μυστήριον εἶναι ὁ Γάμος. Εἰὶς τὀ ΙΜυστήριον τοῦτο ὁ
ἄνδρας καί ἡ γυναῖκα γίνονται ἕνα σῶμα, γίνονται σύζυγοι µέ τήν
δύναµιω τοῦ Αγίου Πνεύματος. Σκοπός τοῦ Γάμου εἶναι ἡ συνέχεια
τῆς δημιουργίας τοῦ (Θεοῦ διά τῆς τεκνοποιῖας καί ἡ συµπλήρωσις
καί ἡ εὐχαρίστησις διά τῆς ἀγάπης τοῦ ἀνδρός καί τῆς γυναικός.
Δι’ αὐτό τά παιδιά πού ἔρχονται µετά ἀπό τόν ΓΓάμον εἶναι ἡ εὐλογία
τοῦ (Θεοῦ κα ἡ χαρά τῆς οἰκογενείας καί τοῦ κόσμου, καί Καρπός
τῆς ἀγάπης τῶν συζύγων.
ζ) "Ἔβδομον Μυστήριον εἶναιἡ Ἱερωσύνη. Εἰς τό Μυστήριον τοῦτο
SA / / , / > / LA ΜΗ > ὃ / / λ a
ο ΑΕσποτης βάζει το χερι του εις Το κεφά. ι ενος αν ρος και παρακαΛευι

197
τό "Άγιον Πνεῦμα.νά τόν κάµῃ Διάκονονἤ “Ἱερέαἤη ᾿Επίσκοπον. Μέ
τήν χειροτονίαν αὐτήν ἀπό κανονικά ἐκλεγμένον καί χειροτονηµένον
᾿Επίσκοπον οἱ τρεῖς βαθμοί τῆς “Ἱερωσύνης, τοῦ Διακόνου, τοῦ
Πρεσβυτέρον καί τοῦ ᾿ Επισκόπου συνεχίζονταιἀπό τήν ᾿Αποστολι-
κήν ἐποχήν µέχρι σήμερον. ‘O ᾿Ἐπίσκοπος εἶναι ὁ διάδοχος τῶν
᾿ Αποστόλων. ἸΜέσον τοῦ ᾿Ἐπισκόπου ἔχομεν. σύνδεσμον µέ τούς
᾿ Αποστόλους καί µέ ὅλες τίς ᾿Εκκλησίες τοῦ κόσμου. Méow τοῦ
᾿ΕἘπισκόπου ἡ pia ᾿Ἐπισκοπή γίνεται καί εἶναι ἡ Καθολική καί
᾿ Αποστολική ᾿Εκκλησία 'μιᾶς περιοχῆς.
Οἱ ἀριστιανοί πιστεύουν ὅτι Kevrpov καί πηγή τῆς ρα
εἶναιὁ Χριστόςὁ ὁποῖος εἶναι καί µένει ᾿Αρχιερεύς αἰώνιος. ᾿Επειδή
ὅλοι οἱ Χριστιανοί εἶναι µέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, διά τοῦτο
ὅλοι μετέχουν εἰς τήν Ἱερωσύνην τοῦ Χριστοῦ τήν ὁποίαν λαμβάνουν
εἰς τό Βάπτισμα καί εἰς τό Χρῖσμα, τό ὁποῖον εἶναι ἕνα εἶδος
χειροτονίας. “Η ἹἹερωσύνη αὐτή τῶν Χριστιανῶν ὀνομάζεται εἷς τήν
Γαινή, Διαθήκην Βασίλειον ἹἹεράτευμα, ὡς προνόµιον ὅλων πού εἶναι
µέλη τοῦ σώματος τοῦ Βασιλέως Χριστοῦ εἰς τόν ὁποῖον ἀνήκουν ὡς
Ἔθνος "Αγιον, ὡς «Ίαός Χριστιανικός, ὡς περιούσιος δηλαδή καί
ἐκλεκτός Aads τοῦ (Θεοῦ, τά µέλη δηλαδή τῆς ᾿Εκκλησίας τοῦ
Χριστοῦ. (268)
Τό "Εθνος αὐτό τό "Αγιον, ὁ «Ίαός τοῦ (Θεοῦ δέν εἶναι ὄχλος χωρίς
ἀρχές, ἀκέφαλος ἢἤ ἀναρχικός. Ο Χριστός elvar 6 “Apynyds adrod.
3 / 3 / Ν” ὁ / e / ee? / > ~

Αὐτός ἐξέλεξε τούς (Δώδεκα ᾽᾿Αποστόλους καί τούς κατέστησε

συνεχιστάς τῆς Διακονίας Του καί αὐτοί πάλιν µετέδωκαν τήν
Δια ονίαν αὐτήν εἰς τούς διαδόχους των διά τῆς χειροτονίας. βατ᾽
αὐτόν τόν τρόπον ἔχομεν ἀπό τήν ἀρχήν µέχρι σήμερον ἀδιάκοπην
Διακονίαν καί ἡ ὁποία λέγεται ᾽ Αποστολική Διαδοχή τῶν ᾿Επισκό-
πων τῆς ᾿Εκκλησίας.
Οἱ ᾿Επίσκοποι εἶναι οἱ Διάδοχοι τῶν ᾿ Αποστόλων. Αὐτοί ἆνα-
δεικνύουν διά τῆς χειροτονίας Π]ρεσβυτέρους καί Διακόνους οἱ ὁποῖοι
εἶναι βοηθοί εἰς τό ἔργον τῆς ᾽Αποστολικῆς Διακονίας. Ες τό ἔργον
αὐτό ὅλοι οἱ Χριστιανοί συμμετέχουν, ἐπειδή ἀνήκουν εἰς τό Βασίλειον
3 ο « / / > Tas) - > / /

“Ἱεράτευμα. Συμμετέχουν ὣς κήρυκες, ὡς διδάσκαλοι, ὡς ἐργάται τοῦ

Ἀριστοῦ εἷς τούς Ναούς, εἰς τά Σχολεῖα, εἰς τά Νοσοκομεῖα καί εἰς
ὅλα τά κέντρα τῆς ᾿Αποστολῆς τῆς ᾿Εκκλησίας.
Πολλές φορές γίνεται λάθος εἰς τήν διάκρισιν τῶν χειροτονηµένων
καί τῶν µή χειροτονηµένων Χριστιανῶν. Παράδειγμα: «Ίέγουν µερι-
κοί καί γράφουν «ἡ ᾿ Εκκλησία καί ὁ «1αός αὐτῆς). Αλλά ἡ ᾿ Εκκλησία
198
elvar 6 Aads Kai 6 Aads εἶναι ἡ ᾿Εκκλησία. Εὶς τήν «Εκκλησίαν)
µερικοί τοποθετοῦν µόνον τόν Ἰλῆρον διά νά τόν διακρίνουν ἀπό τόν
«Ίαόν. ᾿Αλλ᾽ αὐτό εἶναι λάθος. Οἱ χειροτονηµένοι ἀποτελοῦν τήν
Ἱεραρχίαν.
Οἱ χειροτονηµένοι «Ἀριστιανοί λέγονται ποιμένες καί βγαίνουν
ἀπό τόν «Ίαόν. Οἱ χειροτονηµένοι καί of py Χχειροτονηµένοι
Χριστιανοί ἀποτελοῦν τόν «Ίαόν τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τήν ᾿Εκκλησίαν
καί ὄχι µόνον ἡ Ἱεραχία. Διά τήν Διακονίαν τοῦ «αοῦ καί τήν
διάδοσιν τοῦ Εὐαγγελίου ἐκλέγονται οἱ Διάκονοι τοῦ «ΧἈριστοῦ, ἤ οἱ
Ποιμένες τῆς "Εκκλησίας, δηλαδή οἱ ᾿Ἐπίσκοποι, οἱ Πρεσβύτεροι
καί οἱ Διάκονοι οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἐντολήν νά ὑπηρετοῦν καί νά κατει-
θύνουν τό ἔργον τῆς ᾿Εκκλησίας. "Όλοι οἱ Χριστιανοί δέν εἶναι
>
Απόστολοι ὡς οἱ ᾖώδεκα. "Όλοι ὅμως ἔχουν καθῆκον νά συµµε-
/ ε ¢€ 7 ϱ οφ Ww a /

τέχουν εἰς τήν ᾽Αποστολήν τῆς ᾿ Εκκλησίας. (29) Δι) αὐτό ἡ ᾿Ορθό-
δοξος ᾿Εκκλησία µέ σύμφωνον τήν Ῥωμαιοκαθολικήν καί τήν
κά
γγλικανικήν ᾿Εκκλησίαν κλπ. ἔχει τούς τρεῖς βαθμούς tis ‘Iepw-
λ / .µ, λ / λ 3 ΄ a 0 4 ~ Ti

σύνης, τόν ᾿Επίσκοπον, τόν Πρεσβύτερον καὶ τόν Διάκονον διά τήν
& / > / / 4 / / / / /

διακονίαν τοῦ «Ιαοῦ τοῦ (Θεοῦ καί τήν συστηµατικήν διάδοσιν τοῦ
Εὐαγγελίου.
Eis ὅλα αὐτά φαίνεται ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία δεύ εἶναι ἀναρχική, δέν
εἶναι δικτατορική δέν εἶναι δημοκρατική ἀλλά εἶναι ἱεραρχική Kai
ἰδίως Συνοδική.

Ἡ ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

11. «Προσδοκῶ ᾿Ανάστασιν νεκρῶν.)

Τό 'Ἑνδέκατον ἄρθρον τοῦ Πιστεύω ὁμιλεῖ διά τήν ἀνάστασιν τῶν

νεκρῶν. Γνωρίζοµμεν ὅτι ὁ ἄνθρωπος πεθαίνει, διότι ὡς εἴπαμεν,
ἔφυγεν μακράν τοῦ (Θεοῦ καί ἔπεσεν εἰς τήν ἁμαρτίαν. (Θά ἔμενε γιά
πάντα πεθαµένος ἄν δέν ἤρχετο ὁ Χριστός νά ζήσῃ καί νά σταυρωθῇ
καί νά πεθάνῃ καί νά ἀναστηθῇ. 'Η᾿Ανάστασις τοῦ Χριστοῦ ἐνίκησε
ne / 4 , a ee a ¢ > / ~ αρ

τόν θάνατον. Δι’ αὐτό ὅλοι ὅσοι εἶναι βαπτισµένοι, ὅλοι ὅσοι ἀνήκουν
/ fi 3 9 ee a ο ae ov > /

δηλαδή εἷς τόν Χριστόν θά ἀναστηθοῦν µετά θάνατον Kai θά ἀἄπο-

κατασταθοῦν µέ ψυχήν καί σῶμα κοντά εἰς τόν (Θεόν. Τό ἀνεστημένον
σῶμα θά εἶναι διάφορον ἀλλά καί ταυτοχρόνως ἴδιον εἷς τήν µορφήν
- / a > 4 / ην wy > ye 4

µέ τό σῶμα πού γνωρίζοµεν. (Θά εἶναι πλουτισμένον ὅμως µέ ἰδιό-

199
 τητες τελειότερες καί πνευματικώτερες, ὅπως ἦτον τό σῶμα τοῦ
Χριστοῦ πού µπῆκε εἰς τό σπίτι τῶν ᾿ Αποστόλων, Kaitou ἦσαν οἱ
πόρτες κλειστές. (30) ‘H ἀνάστασίς µας αὐτή εἶναι ἡ ἐλπίδα τῶν
/ / « > / / > / ς > / ~

ἈΧριστιανῶν. Εἶναι κἄτι πού περιµένομεν ὅλοι οἱ Χριστιανοί, διότι

πιστεύοµεν ὅτι ὁ θάνατος δέν τελειώνει τήν ὕπαρξίν µας, ὅπως δέν
ἐτελείωσε καί ἡ ζωή τοῦ Χριστοῦ µέ τόν θάνατον εἷς τόν Σταυρόν
> / Hee / ~ ~ / / / > / /

καί µέ τό κλείσιμόν Του εἰς τόν Τάφον.

/. / / /. a > / of

H AIQNIOX ZQH
12. «Kai Cony τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Αμήν.)
Τό Δωδέκατον ἄρθρον τοῦ ΠΠιστεύω ὁμιλεῖ διά τήν αἰωνιότητα,
δηλαδή τήν ἀθανασίαν. ‘O θάνατος, ὅπως εἴπαμεν, ἤτανε κάποτε
κυρίαρχος. Ὁ Χριστός ὅμως τόν ἐνίκήσε, διότι ἀνεστήθη. Αὐτό τό
θαῦμα δείχνει ὅτι καί ὁ ἰδικός µας θάνατος δέν εἶναι αἰώνιος. 4ὐτό
πού θά ἔλθῃη µετά τόν θάνατον εἶναι ἡ ᾿Ανάστασις καί ἡ κρίσις τοῦ
Θεοῦ διά τήν τελεωτικήν µας τοποθέτησιν κοντά Του. Ὁ Θεός θά
εἶναι «τά πάντα ἐν maou (31) καί ἡμεῖς εἴμεθα εἰς τά πάντα καί
κοντά εἰς τόν Θεόν. Αὐτό διδάσκει τό Εὐαγγέλιον. “ο θεός θά
κυριαρχήσῃ μέ ἀγάπην καί ὁ θάνατος θά ἐκλείψῃ. Κοντά εἰς τόν
εόν ήμακράν ἀπό τόν (Θεόν θά εἴμεθα γιά πάντα, αἰωνίως. Αὐτή
εἶναι ἡ αἰώνιος ζωή, νά γνωρίζωµεν τόν Θεόν καί νά εἴμεθα κοντά
Του καί νά «θεωρῶμεν» τόν Χριστόν καί νά θεούµεθα ἀνάλογα µέ
τήν ἠθικήν, καί πνευµατικήν μας δύναμιν. (32 )
Διά νά ἔχωμεν ὅμως αἰωνίαν ζωήν κοντά εἰς τόν Θεόν, πρέπει νά
ζοῦμενὅπως μᾶς ἐδίδαξενὁ Χριστός. Πρέπει δηλαδήἡ ζωή µας νά
δείχνη͵ ἀγάπη πιό πολύ ἀπό τό μῖσος. Πρέπει γά δείχνῃ ἀλήθεια πιό
πολύ ἀπό τό ψεῦδος. Πρέπει ᾿vd. ἔχῃ καί νά δείχνη δικαιοσύνην πιό
πολύ ἀπό τήν. ἀδικίαν καί τήν κακίαν. Ἠρέπει, νά πιστεύωµεν πιό
πολύ καί νάπροσευχώµεθα πιό πολύ καί νά παίρυωμεν :πιό τακτικά
τόν Χριστόν ἆἀπό τό "Αγιον Ποτήριον, γιά νά ζοῦμενἀπό τώρα ζωήν
κοντά εἰς τόν Θεόν.
Ζωή κοντά εἰς τόν Θεόν θά πῇ θέωσις. (Θέωσις εἶναι ὁ σκοπός τοῦ
«Χριστιανισμοῦ καί τό τέλος τῆς ΑἈριστιανικῆς θρησκείας καί ὁ σκοπός
κάθε καλοῦ Χριστιανοῦ, ἐπιτυγχάνεται διά τῆς ἀγάπης καί τῆς
χάριτος τοῦ (Θεοῦ. (33)
200
 4ΕΥΤΕΡΟΝ ΜΕΡΟΣ

A. H ΜΙά ΕΚΚ4ΗΣΙΑ ΚΑΙ 4Ι ΕΚΚ4ΗΣΙΑΙ

Οἱ Χριστιανοί πιστεύουν ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι Μία καί γνωρίζουν /

ὅτι ὅσοι πιστεύουν εἰς τήν Αγία Τριάδα, τόν Γ]ατέρα, τόν Υἱόν καί
og ov 4 > / « / / / / / cs /

τό "Αγιον Πνεῦμα εἰς ἕνα (Θεόν τριπρόσωπον µέ µίαν οὐσίαν καί

θεότητα, µέ µίαν δύναμιν καί κυριότητα, µέ µίαν προσκύνησιν ἀπό
µέρους τῶν πιστῶν, εἶναι «Χριστιανοί ἀληθινοί καί ἀνήκουν εἰς τήν
ΠΜίαν ᾿Εκκλησίαν. Εἶναι µέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ πού εἶναι
Ἓνας καί παραμένει ἁδιαίρετος ὡς Θεάνθρωπος.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι ὅσοι πιστεύουν ὅτι ὁ
«Χριστός εἶναι ὁ Υἱός τοῦ (Θεοῦ, τό δεύτερον πρόσωπον τῆς "Αγίας
/ ς cs ~ ~ / / / a € /

Τριάδος πού ἔγινεν ἄνθρωπος σάν ὅλους µας, χωρίς τά πάθη µας καί
τίς ἁμαρτίες µας, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ἕνα πρόσωπον εἰς τό ὁποῖον
ἐνώνεται ἡ θεότης τοῦ Υἱοῦ τοῦ (Θεοῦ µέ τήν ἀνθρωπίνην φύσιν τοῦ
Υἱοῦ τῆς Παναγίας, εἶναι ἀληθινοί Χριστιανοί καί ἀνήκουν εἰς τήν
cA ~ / 3 / / ΑΦ) / > /

Miav ᾿Εκκλησίαν. Εἶναι µέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ πού εἶναι
“Evas Kai παραμένει ἀδιαίρετος ὡς Θεάνθρωπος.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι «Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι ὅσοι πιστεύουν εἰς τό
σ
Άγιον Ι]νεῦμα, τό τρίτον πρόσωπον τῆς Αγίας Τριάδος, πού
~ / / in ~ ς / / ΄

κατοικεῖ Ar?εἰς τήνThe: ᾿Εκκλησίαν

/
καί / διευθύνει
,
τόνes νοῦν~ τῆς
a
᾿
2
Εκκλησίας
/

καί ἁγιάζει τήν ᾿Εκκλησίαν εἰς τά Μυστήρια καί τίς ἄλλες “Ἱερές
VIE / / > / 3 / / / / ” oT »

᾿ Ακολουθίες, εἶναι ἀληθινοί «Χριστιανοί κα ἀνήκουν εἰς τήν Μίαν

᾿Εκκλησίαν. Εἶναι µέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ πού εἶναι Ἓνας
καί παραμένει ἀδιαίρετος ὡς (Θεάνθρωπος.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι «Χριστιανοί πιστεύουν ὅτι ὅσοι βαπτίζονται εἷς τό
ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ "Αγίου Πνεύματος ἀπό
5 ~ 4 / ~ Sie Lat / κ 6 / , > /

ερέα ἤ ἀπό «Ίαϊκόν ἐν καιρῷ ἀνάγκης εἶναι «Χριστιανοίάληθινοί καί

‘TI. 5 / > / Wt nee 2 αν γή Ἶ XG , iW 6 / /

ἀνήκουν εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν καί εἶναι µέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ
hy > δν / Ri / a / “A ~

πού εἶναι Ένας καί παραμένει ἀδιαίρετος ὡς Θεάνθρωπος.

201
 'Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί πιστεύων ὅτι ἡ ᾿Ορθόδοξος ᾿Εκκλησία
δύναται νά ἀξιώσῃ σήµερον ὅτι εἶναι ἡ Mia ᾿ Εκκλησία τήν ὁποίαν
ὁ Χριστός, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἵδρυσεν ἐπί τῆς γῆς. ΠΠιστεύουν τοῦτο
¢ / ε cs - mW ? / a a ΄ -

διότι ἡ ᾿Ορθόδοξος ᾿ Εκκλησία διδάσκει τήν ἀληθῆ καί ὁλοκληρωμένην

πίστιν, ἐνῷ ἄλλα Χριστιανικά Σώματα κατά διαφόρους τρόπους δέν
/ ».- »ν / / / / / /

διετήρησαν τήν ὁλοκλήρωσιν αὐτήν τῆς πίστεως ἕνεκα τῶν ἀκολούθων

αἰτιῶν:
> ~

1) Διότι ἠρνήθησαν τήν ἐσωτερικήν ἑνότητα τῆς πηγῆς τῆς

Ἀριστιανικῆς Αποκαλύφεως ἡἡ ὁποία διαμορφώνεται εἰς τά ΤΠῬαπτά
Βιβλία καί εἰς τήν “Aypagov EiceBaav 7 Ilapddoow ris doias
ἔχουν πεῖραν ζωντανήν οἱ «Χριστιανοί.
2) Διότι διέκοψαν τήν ᾽Αποστολικήν συνέχειαν εἰς τήν λειτουργίαν
τῶν Μυστηρίων τῆς ᾿Εκκλησίας ἐπί κεφαλῆς τῆς ὁποίας εἶναι 6
~ / = > / Ἅ aA -~ ς / ©

Ἰανονικός ᾿Επίσκοπος, ὁ ὁποῖος ἔχει τήν αὐθεντίαν τοῦ Χριστοῦ καί

εἶναι αἴτιος τῆς Παθολικότητος τῆς ᾿Ἐπισκοπῆς αὐτοῦ καί τῆς
ἑνώσεως αὐτῆς µέ τάς ἄλλας Εκκλησίας αἱ ὁποῖαι ἀποτελοῦν τήν
Μίαν "Αγίαν, Καθολικήν καί ᾿Αποστολικήν ᾿Εκκλησίαν.
3) Ἠιότι ἐπενόησαν συνηθείας πού εἶναι ξέναι εἷς τάς συνηθείας
τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀρνούμενοι τιµήν εἰς τούς "Αγίους καί µή παρα-
δεχόµενοι τήν βοήθειαν καί τήν ἐπίδρασιν τῶν "Αγίων ἐπί τῆς
πνευµατικῆς ζωῆς τοῦ «{αοῦ καί τάς προσευχάς αὐτῶν διά τήν δια-
φώτισιν τοῦ «{αοῦ καί τήν ὁδηγίαν αὐτῶν εἷς τήν σωτηρίαν.
4) Διότι ἐξήγησαν τήν Ἁγίαν Γραφήν κατά τρόπον πού προεκά-
λεσε ἀμφιβολίας σχετικῶς πρός τήνἀκεραιότητα καί αὐθεντίαν αὐτῆς.
4έν πρέπει ὅμως νά λησμονῶμενὅτι καίτοι ἡ ᾿Ορθόδοξος Ἔκκλη-
σία εἶναι ἡ ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἡ Μία καί ἀδιαίρετος Εκκλησία,
/ ς 2 / ~ ~ ς / {5 / > /

ὅμως ὑπάρχουν πολλοί καί διάφοροι τρόποι δυνάµει τῶν ὁποίων

δύναται νά ἀνήκῃ κανείς eis τήν ᾿Εκκλησίαν, ὅπως ὑπάρχουν καί
πολλοί καί διάφοροι τρόποι διά τῶν ὁποίων χωρίζεται κανείς ἀπό
, , / ~ ή , / / /

τήν ᾿Εκκλησίαν. Τό ἔγκυρον βάπτισμα εἶναι ἕνας ἀπό τούς τρόπους

/ > 7 4, ώ ο > / ΄ /

διά τοῦ ὁποίου μπορεῖ νά ἀνήκῃ κανείς εἰς τήν ᾿Βκκλησίαν. Ἡ

ἀπόρριψις
gh
τῶν
~
Οἰκουμενικῶν
> ~
Δογμάτων
/
καί / Καθολικῶνa διδαγµάτων
/

περί τοῦ Χριστοῦ, τῶν "Αγίων, τῶν Ἰυστηρίων, περί τῆς ᾿Εκκλησίας,
τῶν προσευχῶν τῶν ἁμαρτωλῶν καί τῶν 'Αγίων πρός σωτηρίαν τοῦ
κόσμου, εἶναι μεταξύ τῶν διαφόρων τρόπων λόγῳ τῶν ὁποίων μπορεῖ
νά εἶναι κανείς χωρισμένος ἀπό τήν ἸΜίαν ᾿Εκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ.
202
 Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί πιστεύουν ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι τό
Σῶμα τοῦ Χριστοῦ τό ὁποῖον ζωοποιεῖ ἡ παρουσία τοῦ 'Αγίου
Πνεύματος, δηλαδή ὁ Παράκλητος ὁ ὁποῖος διά τῶν ἸΚανονικῶς
ἐκλεγμένων καί χειροτονηµένων ᾽᾿Επισκόπων, χειροτονεῖ τούς ᾿Ἔπι-
σκόπους, τούς “Ἱερεῖς καί τούς Διακόνους.
ὁ Επίσκοποι συνδέονται διά τῆς χειροτονίας µέ τούς ᾽Αποστόλους
Οἱ > / / / ~ / / PAD /

καί οἱ ᾿ Απόστολοι µέ τόν Χριστόν.

Αὐτόςοφ ὁ© σύνδεαµος
7
λέγεται
/
᾿> Αποστολική / Διαδοχή., Δι᾿ > αὐτό τη χειρο-
τονία χωρίς ᾿Επίσκοπον πού ἐξελέγη κανονικά καί ἐχειροτονήθη
κανονικά δέν εἶναι ἀληθινή καί ἐκεῖνος πού ἐχειροτονήθη χωρίς
πίσκοπον, δέν συνδέεται µέτούς ᾿Αποστόλους, δέν εἶναι Επίσκοπος,
°° / / / / 3 / / > /

µήτε Πρεσβύτερος, µήτε

/ I , / A
Διάκονος καί τά
/ , / ΜΜ,
Μυστήρια πού τελεῖ
/ ΄ Xr ~
δέν
ὃ /

εἶναι ἔγκυρα καί ἀληθινά.

Οἱ Χριστιανοί πιστεύουν ὅτι ἀληθινή χειροτονία καί “Ἱερωσύνη

ἔχουν καί μεταδίδουν οἱ, ᾿Ορθόδοξοι ᾿Επίσκοποι, οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί
᾿Επίσκοποι, οἱ ᾖοπτοαρµένιοι καί Αἰθίοπες ᾿ Επίσκοποι, οἱ ᾿Αγγλι-
κανοί ᾿Επίσκοποι. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί τό ΠΠατριαρ-
χεῖον τῆς ᾽ Αλεξανδρείας, καί τό Πατριαρχεῖον ᾿Ἱεροσολύμων καί τό
Π]ατριαρχεῖον Βουκουρεστίου καί ἡ ᾿ Εκκλησία τῆς Κύπρου ἀνεκοίνω-
σαν πρό πενῆντα χρόνια ὅτι αἳ χειροτονίαι τῶν ᾽Αγγλικανῶν ἀναγνω-
ρίζονται κατ᾽ οἰκονομίαν ὡς ἔγκυροι καί κανονικαί. 4ἱ αὐτό καί τά
ἸΜυστήρια τῶν ᾽.Αγγλικανῶν εἶναι Μυστήρια τῆς Mids ‘Ayias
Γαθολικῆς καί ᾿Αποστολικῆς ᾿ Εκκλησίας ὡς εἶναι καί τά Μυστήρια
τῶν Ῥωμαιοκαθολικῶν. (1)
Eiva ἴσως ἀνάγκη νά δηλωθῇ εἲς τό σημεῖον τοῦτο ὅτι ὑπάρχει
ἀκόμη µεταξύ τῶν ᾿Ορθοδόξων διαφορά γνώμης σχετικά µέ τάς
Αγγλικανικάς χειροτονίας. 'Υπάρχουν ᾿Ορθόδοξοι (Θεολόγοι, ἀλλά
καί ᾿Ορθόδοξοι τινές ᾿Εκκλησίαι αἱ ὁποῖαι παρουσιάζονται περισσό-
τερον συντηρητικαί παρά ἄλλες σχετικά µέ τό κΌρος τῆς “Ἱερωσύνης,
τῶν ᾿.Α γγλικανῶν συνεπῶς δέ καί τῶν ἸΜυστηρίων πού τελοῦνται
ἐκτός τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας.
κ διαφορά τῆς γνώμης τῶν "Ορθοδόξων εἶναι βασισμένη εἰς τό
γεγονός ὅτι ἡ "Ορθόδοξος Ἠκκλησία ὡς Σύνολον δέν ἐξήτασεν ἀκόμη
τό ζήτημα τοῦτο. Ἐλπίζεται ὅμως ὅτι ἡ Οἰκουμενική Σύνοδος τῆς
Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, ἡ ὁποία πρόκειται σύντομα νά συγκροτηθῇ,
θά ἐρευνήσῃ ὄχι µόνον τό υστήριον τῆς ἑνότητος, ἀλλ᾽ ἐπίσης καί
τό ΙΜυστήριον τοῦ διχασμοῦ καί θά ἀπαντήσῃ µεταξύ ἄλλων καί εἷς
203
τό ζήτημα τοῦ κύρους τῆς “Ἱερωσύνης καί τῶν Μυστηρίων πού
τελοῦνται ἐκτός τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας.
~ > / aA > / > ,

Οἱ ᾿Ορθόδοξοι «Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι εἰς ὡρισμένα ζητήματα δέν

συμφωνοῦν µέ τούς Ῥωμαιοκοθολικούς καί τούς ᾽Αγγλικανούς καί
τούς οπτοαρμενίους καί Αἰθίοπας µέ τούς «Ἰουθηρανούς καί λοιπούς
΄ Ψ / »Ω/ / ΄ 4 / ΄

Προτεστάντας Χριστιανούς.
πάρχουν διαφορές πού συζητοῦνται.
ς Υ. /
«Αὐτό εἶναι γνωστόν εἰς
/ 4, ~ A ος s / >

ὅλους καί δέν πρέπει νά τό κρύβωμεν. Πρέπει νά λέγωμεν τήν ἁλή-

a / / / / / ΄ / / / / 3 /

θειαν πάντοτε καί πρός ὅλους.

ναι ὅμως ἀλήθεια ἀτράνταχτη ὅτι οἱ Χριστιανοί παρά τίς
διαφορές, πιστεύουν εἰς τόν ἴδιον Θεόν. "Όλοι οἱ Χριστιανοί πιστεύ-
/. 4 η >? /. Bs x oT ο a , ee

οµεν εἰς τήν “Ayia Τριάδα. Τόν "Ένα Θεόν µέ τρία πρόσωπα. "Όλοι
re ο 4 ς / / / ο / / / x / ο

ἀναγνωρίζομεν καί πιστεύοµεν εἰς τόν ᾿Ιησοῦν Χριστόν, τόν σαρκώὠ-

θέντα Υἱόν τοῦ Θεοῦ, ὡς τόν Κύριόν µας καί Θεόν κα Σωτῆρά µας.
Ὅλοι οἱ Χριστιανοί µέ τό ἴδιον βάπτισμα ἐγίναμεν µέλη τοῦ
Σώματος τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἡ ᾿Εκκλησία. "Όλοι κατά διαφόρους
/ P HS ς 2 / μα γ He / B 71,

τρόπους καί µορφάς ἀποβλέπομεν εἰς τήν Θεὶαν Εὐχαριστίαν ὡς πρός

τό ἠΗνστήριον τῆς Κοινωνίας πούμᾶς ἑνώνει µέ τόν ΑἈριστόν.
“Odor 76 "Ἅγιον Ἰνεῦμα ἐἔχομεν ὡς παρηγορητήν καίπροστάτην
καί ἐνισχυτήν εἰς τήν ἄἈριστιανικήν ζωήν µας, ες τάς δυσκολίας καί
τούς πειρασμούς.
‘H διαφωνία µας ἄλλοτε ἦταν καί εἶχε χαρακτῆρα πολεμικόν καί
ἐγέννα μῖσος. 2ήμερον συζητοῦμεν τίς διαφορές µας µέ ἀγάπην καί
προσπαθοῦμµεν νά εὕρωμεν λύσιν.
᾿ Αναφέρονται παρά κάτω μερικές διαφορές πού ἔχουν ἱστορικήν
θέσιν καί ἐξηγοῦνται χάριν τῆς ἀληθείας.

Ῥ. ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ

Οἱ ωμαιοκοθολικοί ἀπό τό 1054 πού ἔγινετό σχῖσμα ἐπρόσθεσαν

εἰς τήν διδασκαλίαν τῆς ᾿Εκκλησίας στοιχεῖα µέ τά ὁποῖα οἱ ᾿Ορθό-
δοξοι δέν συμφωνοῦν. Τά στοιχεῖα αὐτά εἶναι:
204
 1. Τό Χρῖσμα γίνεται ὀκτώ ἢ δέκα χρόνια µετά τό Βάπτισμα.
Αὐτή εἶναι συνήθεια νέα διά τήν ᾿Βκκλησίαν διότι Βάπτισμα καί
Ἀρῖσμα ἀνέκαθεν ἐγίνοντο µαζί. Διά παιδαγωγικούς ὅμως λόγους
ἡ Ρωμαϊκή ᾿Εκκλησία ἐχώρισε τά δύο ΙΜήυστήρια. Ὁ χωρισμός αὐτός
ς a 29 / 2 / / / / ε / ο

εἶναι συνήθεια καί εἷς τήν ᾽Αγγλικανικήν ᾿Βκκλησίαν. (2)

/ / > / 9 / > /

2. Εἰς τό ἸΜυστήριον τῆς Θείας Γοινωνίας οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί

διδάσκουν ὅτι γίνεται 4μετουσίωσις). “Η λέξις αὐτή παρµένη ἀπό
τήν Σχολαστικήν Φιλοσοφίαν, δείχνει ὅτι κάθε ὑλικόν σῶμα διαιρεῖται
εἰς δύο, εἷς τήν οὐσίαν καί τά χαρακτηριστικά. Η οὐσία δέν φαίνεται.
Τά χαρακτηριστικά φαίνονται καί εἶναι τό βάρος, τό χρῶμα, ἡ
γεῦσις, τό σχῆμα, ἡἡ µορφή, ἡ ἔκτασις κλπ. Αλλά χωρίζεται τό σῶμα
εἷς οὐσίαν καί χαρακτηριστικά; "Εάν θά βγάλωμεν τό χρῶμα, τό
βάρος τήν γεῦσιν, τήν ἔἕκτασιν ἀπό ἕνα ὑλικόν σῶμα, τότε τί μένει;
“Η φιλοσοφική θεωρία λέγειὅτι µένει ἡ οὐσία. ᾿ Αλλά τέτοια οὐσία
τῶν ὑλικῶν σωμάτων δέν ὑπάρχει. (3)
Δι᾿ αὐτό ὅταν λέμε ὅτι εἲς τήν Εὐχαριστίαν µόνον ἡ οὐσία τοῦ
3 > LP ο / a > / > / / ς > / ~

ἄρτου καί τοῦ οἴνου ἀλλάζει, κινδυνεύοµεν νά τοποθετήσωµεν τόν

Χριστόν σέ κἄτι πού δέν ὑπάρχει. ᾿Εκεῖνο πού κάνει τόν ἄρτον καί
τόν οἶνον εἶναι τά χαρακτηριστικά των πού φαίνονται καί ἔχουν
γεῦσιν κλπ. "Όταν λοιπόν εἰς τήν Εὐχαριστίαν µόνον ἡ οὐσία ἀλλάζει
καί τά χαρακτηριστικά τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου δέν ἀλλάζουν, τότε
τί γίνεται; Τότε κινδυνεύομεν νά ἔχωμεν εἷς τήν Εὐχαριστίαν τόν
Χριστόν ὡς ἔννοιαν καί ὄχι ὡς πραγματικότητα. Γαί τοῦτο διότι
ἀλλάζει µόνον ἡ οὐσία πού δέν ὑπάρχει καί τά χαρακτηριστικά τοῦ
ἄρτου καί τοῦ οἴνου μένουν ἀμετάβλητα.
Τό γεγονός ὅμως εἶναι ὅτι οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί λατρεύουν ὅπως
καί οἱ ᾿Ορθόδοξοι τόν ᾿[ησοῦν Χριστόν εἲς τήν (Θείαν Εὐχαριστίαν.
A& πταίουν ἄν παλαιοί Διδάσκαλοι ἐπηρεασμένοι ἀπό φιλοσοφήματα
ἀρχαῖα καί ΙΜεσαιωνικά προσεπάθησαν νά ἐξηγήσουν τό ήυστήριον
καί ηὗραν ὡς λύσιν τήν «Πετουσίωσιν). Διά τούς Χριστιανούς ἡ
µόνη ἑρμηνεία εἶναι ὅτι εἷς τήν (Θείαν «{ειτουργίαν ἔχομεν καί µετα-
µεταλαμβάνομεν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό εἶπεν 6
Χριστός. Τοῦτο εἶναι τό Σῶμα µου. Τοῦτο εἶναι τό Αἷμα µου. Αὐτό
πιστεύοµεν χωρίς νά ἐξηγοῦμεν τό ἸΜυστήριον. Τό ἴδιον πιστεύουν καί
οἱ Ῥωμαιο καθολικοί. 'Η ἑρμηνεία τῆς Ἰετουσιώσεως πού ἔκαμαν
µερικοί Θεολόγοι Δυτικοί ἔγινεν αἰτία διαφορᾶς καί δυσκολίας.
205
 Διά τοῦτο πιστεύοµεν ὅτι µετά τήν προσευχήν τοῦ Ἱερέως µετά
τοῦ {αοῦ, τήν ἐπίκλησιν δηλαδή τοῦ "Αγίου Πνεύματος, ὁ ἄρτος ὡς
~ a / > Se / act / ΄ εκ 4 ε

οὐσία καί χαρακτηριστικά καί ὁ οἶνος ὡς οὐσία καί χαρακτηριστικά

γίνεται ὁ ἀληθινός Χριστός, ὁ Θεάνθρωπος καί Σωτήρ τοῦ κόσμου.
/ κα / / ή @ / 0 iOy / “Aa /

3. Τό Καθαρτήριον πὂρ εἶναι ἐπίσης ἕνα ἄλλο στοιχεῖον πού δέν

δέχονται οἱ ᾿Ορθόδοξοι καί δέχονται οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί. Εὶς τό πῦρ
αὐτό τό ὑπερκόσμιον παραδέχονται οὗ Ῥωμαιοκαθολικοί πηγαίνει
µετά θάνατον ἡ ψυχή διά νά καθαρισθῇ ἀπό τά µικροαµαρτήµατα καί
µετά πηγαίνει ἐκεῖ πού ἀνήκει. Αλλ᾽ αὐτό δέν τό λέγει ἡ "Αγία
/ / > a ο. μι > > Φὶ «Άι / / /. ς ες /

Γραφή, µήτε ἡ Παράδοσις τῆς Εκκλησίας καί τῶν ;᾿Οἰκουμενικῶν

Αὐτῆς Συνόδων. Τό γεγονός τοῦτο ἀναγνωρίζεται ἆἀπό τούς συγγρα-
φεῖς τῆς Νέας Κατηχήσεως τήν ὁποίαν ἐξέδωκαν οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί
᾿Ἠπίσκοποι τῆς “Ὀλλανδίας. (4) Οἱ "Ορθόδοξοι πιστεύουν. ὅτι μετά
θάνατον ἡψυχή προγεύεται ἀνάλογα µέ τήν πίστιν καί τήν ἀγάπην
πού εἶχεν εἰς τήν, ζωήν καί µέ τήν βοήθειαν τῶν προσευχῶν τῆς
᾿Εκκλησίας καί τά µνηµόσυνα θά τοποθετηθῇ τελειωτικά ἐκεῖ πού
θέλει ὁ Θεός.
Od ἦτο σκόπιµον εἷς τό σημεῖον τοῦτο νά προστεθοῦν ὀλίγαι λέξεις
σχετικά πρός τήν δύναμιν τῶν ᾿Επισκόπων τῆς Ῥωμαιοκαθολικῆς
Εκκλησίας καί μάλιστα τοῦ Πάπα τῆς Ρώμης, εἰς τήν χρησιµο-
ποίησιν τῶν ὑπερτάκτων έργωνκαί' ἀξιομισθιῶν τῶν 'Ἁγίων καί τῆς
Θεοτόκου καί µάλιστα τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ διά τήν συγχώρησιν
τῶν ψυχῶν καί τήν ἔξοδον αὐτῶν ἀπό τό Καθαρτήριον rip. (5)
~ , / ” a > / / / ~

Ἡ δύναμις αὐτή εἶναι ἄγνωστος εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν. Τό αἷμα τοῦ

ς 4 > / 3/, > / > t Τό e a

Χριστοῦ καί ἡ ἀξιομισθία τῶν "Αγίων καί τῆς (Θεοτόκου δέν εἶναι
πνευματική τράπεζα ἀπό τήν ὁποίαν ἡ ᾿Εκκλησία διά τῶν
/ /
᾿Ἐπισκό-
9 / / ή - εν λ , ὃ / ~ ° Er /

πων τῆς θά μποροῦσε νά ἀποσύρῃ πνευματικά κεφάλαια διά νά

πληρώσῃ τά χρέη. Διά τοῦτο ἡ ᾿Ορθόδοξος ᾿ Εκκλησία δέν συμφωνεῖ
µέ τήν ἰδέαν καί τήν διδασκαλίαν αὐτήν ἀπό τήν ὁποίαν φαίνεται ὅτι
βγῆκαν τά συγχωροχάρτια τά ὁποῖα ἔβλαψαν τήν ᾿Εκκλησίαν παντοῦ.
Kai τοῦτο διότι ἔδωκαν ἀφορμήν εἷς ἀθέους νά ἐμπαίζουν τήν
Ἐκκλησίαν.

4. Τό ζήτημα τῆς Παναγίας Ἰαρίας εἶναι ἕνα ἄλλο στοιχεῖον πού

ὑπάρχει διαφωνία. Οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί ἀπό τόν 19ον αἰῶνα (1854)
ἤρχισαν νά πιστεύουν ὅτι ἡ Μαρία ἐγεννήθη χωρίς ἁμαρτίαν, χωρίς
τήν ἁμαρτίαν δηλαδή τῶν προπατόρων ᾿4δάμ καί Εὔας. Οἱ ᾿Ορθό-
206
 δοξοι δυσκολεύονται νά δεχθοῦν αὐτήν τήν νέαν διδασκαλίαν καί
παρατηροῦν ὅτι ἐνῷ οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί ᾿Αδελφοί τιμοῦν καί σέβονται
~ a a ς 4? / ~ / /

καί ἀγαποῦν τήν Θεοτόκον ἸΜαρίαν, ὅμως µέ τήν νέαν διδασκαλίαν

ὀλιγοστεύουν τήν σωτηριώδη ἀποστολήν τοῦ Χριστοῦ, διότι χωρίς
τόν Χριστόν, πρό «Ἀριστοῦ κανείς καθαρός ἀπό ῥύπου λέγει ἡ ᾽ἁγία
/ XG / / ο ~ / θ / > Dig f. λ . ς Σά /

δη
Γραφή. A’ αὐτό οἱ "Ορθόδοξοι πιστεύουν ὅτι ἡ Παναγία ἐγεννήθη
ὅπως ὅλοι οἱ ἄνθρωποι καί ὅτι ἐκαθαρίσθη. εἰς τόν Ἐθαγγελισμόν,
ὁπότε τήν ἐπεσκίασε τό "Αγιον Π]νεῦμα καί ἤκουσε τόν Εὐαγγελικόν
χαιρετισµόν «χαῖρε κεχαριτωµένη, ὁ Κύριος µετά Σοῦλ.
Ἠϊς τό σημεῖον αὐτό πρέπει νά ἀναφερθῇ καί τό θέµα τῶν νέων
δογμάτων. 'Ἡ ᾿Εκκλησία µέ δυσκολίαν καθορίζει δόγµατα, δηλαδή
ἀλάθητες διδασκαλίες. Τά Adypara εἶναι ὑποχεωτικά καί ἐκεῖνος
πού δέν τά δέχεται διακινδυνεύει νά μείνῃ ἔξω ἀπό τήν ᾿Εκκλησίαν,
δηλαδή νά µή εἶναι µέλος τοῦ Σώματος τοῦ «Χριστοῦ καί νά µή ἔχη
/ / / / A » ~ - / / ΄ 5

σωτηρίαν. {ι᾿ αὐτό ἀνέκαθεν ἡ ᾿Εκκλησία µέ πολλήν σοφίαν ἐδη-

/ 3 > / > / ς 2 / ο / / >

µοσίευε καί καθώριζε Δόγματα, παντοτε βασισμένα εἷς τήν διδασκα-

λίαν πού ἀπεκάλυψεν ὁ Χριστός καί περιέχει τό Ἠθαγγέλιον.
Τό νέον δόγµα τῆς Ῥωμαιοκαθολικῆς ᾿Εκκλησίας διά τήν Ανάληψιν
τῆς Παναγίας εἶναι κἄτι πού τό δέχεται καί τό ἑορτάζει ἡ "Ορθό-
δοξος ᾿Εκκλησία, οὐδέποτεὅμως τό ἐκήρυξεν ὡς δόγµα διά νά µή
διακινδυνεύση τήν σωτηρίαν τῶν «Χριστιανῶν ἐκείνων πού θά
>
ἐξέφραζαν ἀμφιβολίαν.
/ > /

Ἐνικῶς οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί δέν δέχονται τήν ἰδέαν ὅτι

ὑπάρχουν νέα δόγµατα τά ὁποῖα μπορεῖ νά δημοσιεύῃ ἡ ᾿Εκκλησία.
“Ὁλόκληρον τήν ἀλήθειαν πού σώζει τήν ἀπεκάλυψεν ὁ Χριστός καί
”
ἔχει ἡ ᾿Εκκλησία καί τήν ἑρμηνεύει ἡ ᾿Εκκλησία µέ τήν βοήθειαν
art) / / / ς ΄ ς 2 / / / /

τοῦ "Αγίου Πνεύματος.

Φ. "Άλλο στοιχεῖον πού διαφωνοῦν οἱ ᾿Ορθόδοξοι µέ τούς Ῥωμαιο-

καθολικούς εἶναι τό ζήτημα τοῦ Πάπα, τοῦ ᾿Επισκόπου Ῥώμης, τόν
, s / / a / a> / / /

ὁποῖον ἐκήρυξεν ἡ πρώτη Σύνοδος τοῦ Βατικανοῦ τόν 19ον αἰῶνα

ἀλάθητον εἰς τά ζητήματα τῆς ἑρμηνείας τῆς Ἀριστιανικῆς πίστεως
καί διδασκαλίας. Οἱ ᾿Ορθόδοξοι πιστεύοµεν ὅτι µόνον ἡ ᾿Εκκλησία
εἶναι ἀλάθητος, ὅταν εἰς Οἰκουμενικήν Σύνοδον καθορίζῃ καί ἑρμηνεύῃ
> / 4 > > / / / se 4

τήν πίστιν διά τῶν ᾿Επισκόπων οἱ ὁποῖοι ζητοῦν τήν βοήθειαν τοῦ
"Αγίου Πνεύματος. ᾿Αλάθητος διδασκαλία εἶναι τό Πιστεύω διά τοῦ
ὁποίου οἱ ᾿Επίσκοποι τῆς Πρώτης καί Δευτέρας Οἰκουμενικῆς Συνό-
ς 2 ς 2 tf. = / / / > = /

δου ἡρμήνευσαν καί καθώρισαν τήν πίστιν τῆς ᾿ Εκκλησίας. (6)

207
 14έ τό ζήτημα αὐτό συνδέεται τό Πρωτεῖον τοῦ Πάπα. Ὁ Πάπας
τῆς Ρώμης σιγά σιγά ἐπῆρε δικαιώµατα πού ἀκόμη Φαίνεται ὅτι τά
ἐφαρμόζει. Γ[αράδειγμα. ᾿Ὑπογράφει καί θεωρεῖται ὡς ὁ ᾿Επίσκοπος
> / / ¢ / / a ς ς2 /

τῆς Καθολικῆς ᾿ Εκκλησίας. 4ὐτό σηµαίνει ὅτι εἶναι καί ὁ ᾿Επίσκοπος

τῶν ᾿Επισκόπων τῆς ᾿Εκκλησίας. Α4ὐτά ὅμως τά δικαιώµατα εἶναι
~ > / a= > / 4 > ΄ ὁ / 8 / t

ἄγνωστα εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν διότι κανείς ᾿Απόστολος δέν ἐξήσκησε

wa > / > ns / / > /, / Σ /

δικαίωµα τοῦ ᾽Αποστόλου τῶν ᾽Αποστόλων. Δι αὐτό καί κανένας

/ a > / a ? / 3 κε. / /.

᾿Επίσκοπος δέν εἶναι ᾿Επίσκοπος τῶν ᾿Επισκόπων. Οἱ ᾿ Επίσκοποι

ὡς διάδοχοι τῶν ᾽ Αποστόλων εἶναι ἴσοι ὡς ἦσαν οἳ ᾿ Απόστολοι.
Ὅπως ἦταν ὁ Πέτρος Κορυφαῖος τῶν ᾽ Αποστόλων, ἔτσι καί κάθε
°°
πίσκοπος, ὡς διάδοχος τῶν ᾽᾿ Αποστόλων εἶναι καί διάδοχος τοῦ
/ ς ὃ 1 a“ 2A 5A a / 8 15 ~

Πέτρου. ᾿Η ἀναγνώρισις μερικῶν ᾿Επισκόπων εἲς Πάπας, ᾽Αρχι-

επισκόπους καί Πατριάρχας εἶχε καί ἔχει Heigl χαρακτῆρα.
Ἡ θέσις των δέν εἶναι δίδαγμα yua risτῆς "Αγίας
‘Ayias Γραφῇ
αφῆς. «Δέν
ρ
εἶναι θεία διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί τῶν ᾿ Αποστόλων Αὐτοῦ
Εἶναι ἀνάγκη, νά ὑπάρχη πρῶτος καί Πρόεδρος τῶν ᾿ Επισκόπων.
‘E860 7 τιµή τῆς προεδρείας εἰς τόν ᾿Επίσκοπον τῆς Γώμης πρῶτα
καί ἔπειτα εἰς τόν ᾿Επίσκοπον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅὄχι διότι
ἦσαν διάδοχοι τῶν ᾿.Αδελφῶν ᾽ Αποστόλων Πέτρου καί ᾿ Ανδρέου, ἀλλά
διότι ἡ Ρώμη ἦτο πρωτεύουσα τῆς Αὐτοκρατορίας ὡς ἔπειτα ἔγινεν
καί ἡ Κωνσταντινούπολις. Νεα Πρωτένουσα τῆς «Αὐτοκρατορίας.
τρ
κτός τῆς πολιτικῆς ἡ Ρώμη εἰς τήν Δύσιν ἦταν καί εἶναι
/ a λ
᾿Άποστοa ς Ῥ. / ? / A ΄ / a "A ze

λική Έδρα διότι ἐκεῖ ἐμαρτύρησαν ὁ Πέτρος καί ὁ Παῦλος. (7)

Σήµερα ὅμως τό ἀνώμαλον ζήτημα αὐτό ἀρχίζει νά διορθώνεται.
Σοφοί ᾿Επίσκοποι τῆς Ῥώμης, ὡς ὁ µακαριστός ᾽᾿]ωάννης ὁ 23ος καί
ἡ 44. "Αγιότης ὁ Παῦλος ὁ 6ος σιγά-σιγά παρά τήν ἀντίδρασιν πού
ς ¢ if ς a ς 7. / / / > (δ ΄

εἶναι φυσικόν νά ὑπάρχῃ καθαρίζουν τόν βαθµόν τοῦ ᾿ Επισκόπου τῆς

Ῥώμης ἀπό τά ἐπιπρόσθετα δικαιώµατα πού ἔγιναν ἀφορμή νά
ψυχρανθῇ ἡ ἀγάπη τῶν Χριστιανῶν καί νά χωρισθοῦν.
Χάρις εἰς τήν σοφίαν τοῦ Πάπα []αύλου τοῦ 6ου καί χάρις εἰς τήν
κληρονοµίαν πού τοῦ ἀφῆκε ὁ Πάπας "Iwavyns 6 23ος πολλά διωρ-
/ , aD a ς / 3 / ε / 8

θώθησαν. ABE POV αἱ ᾿Εκκλησίαι τῆς Αύσεως καί τῆς ᾿Ανατολῆς

ἔχουν ἀγάπην καί συνεργάζονται καί προσεύχονται μαζί διά τήν
πλήρη ἑνωσίν των. ᾿]δού τί ἔγινεν:
᾿Ἡρῶτον: Τό σχίσµα τοῦ 1054 πού ἐχώρισε τήν ᾿Ορθόδοξον καί
τήν Ῥωμαιοκαθολικήν ᾿Εκκλησίαν δένὑπάρχει. Τό ἔσβυσενἡ7 ἀγάπη
µέ τάς ὑπογραφάς τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως ᾿4θηνα-
208
γόρου τοῦ 4’. καί τοῦ Πατριάρχου τῆς ἠύσεως []αύλου τοῦ 6ου τόν
Δεκέμβριον τοῦ 1967.
Δεύτερον: Εἰς περίπτωσιν γάμου Ἰαθολικοῦ καί ᾿Ορθοδόξου προ-
σώπου σήμερον ἐπιτρέπεται νά γίνῃ ὃ γάμος καί νά εὐλογηθοῦν οἱ
νεόνυμφοι καί εἰς τήν ᾿Ορθόδοξον καί εἰς τήν Καθολικήν ᾿Εκκλησίαν.
]Μέ αὐτόν τόν τρόπον δέν χάνουν τά δικαιώματά των καί δέν ἄπο-
κόπτονται ἐπό τήν ᾿Εκκλησίαν των µήτε οἱ ᾿Ορθόδοξοι, µήτε οἱ
/ > / / > / / ει» / oP ς

Ῥωμαιοκαθολικοί Ἀριστιανοί. 4Αἱ ὁδηγίαι ὅμως τῆς Ρώμης ὡς

φαίνονται εἲς τό [Ιαπικόν ἔγγραφον (Μοΐι proprio) τό 1970
ἀντιτίθενται εἰς τήν διπλῆν εὐλογίαν Γάμου. 'Η στάσις αὕτη εἶναι
> / 2 / a > / / ς / 7 x

ἕνα ἐκ τῶν ἐμποδίων τῆς ἑνότητος ἕνεκα τοῦ ὁποίου πολλοί Χριστιανοί
συγχίζονται εἰς τήν θεµελίωσιν τῆς οἰκογενείας των ἐπί τῶν [{αρα-
δόσεων τῆς ᾿Εκκλησίας των καί ἀποθαρρύνονται εἷς τήν συμμµετοχήν
των εἷς τό ἔργον τῆς ἑνότητος. ("Ο ᾿Ορθοδοξος Κἢρυξ. ἀριθμ. 1411---
112 ᾿Ιανουρ-- Φεβρ. «ονδῖνον 1974.)
Τρίτον: Τό ἸΜυστήριον τοῦ Εὐχελαίου δέν θά γίνεται πλέον εἰς
τούς ἑτοιμοθανάτους. Σήµερον ὅποιος Ῥωμαιοκαθολικός Χριστιανός
΄ = / 2. a / /

ζητήσῃ, τελεῖται τό ήυστήριον διά τήν ὑγείαν τῆς ψυχῆς καί τοῦ
σώματός του. Εἰς δέ τό Ιήυστήριον τῆς Εὐχαριστίας οἱ Χριστιανοί
4 iv 9 , / / a ? / ς /

πολλές φορές λαμβάνουν καί τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.

Προηγουμένως µόνον οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί Ἰληρικοί µετελάμβανον
καί ἀπό τά δύο εἴδη τῆς Εὐχαριστίας, τό Σῶμα δηλαδή καί τό Αἷμα
β 3 / / / ” a ? / / / ΄ / =

τοῦ Χριστοῦ, ἐνῷ οἱ «αϊκοί µόνον τό Σῶμα ἐλάμβανον.

Τέταρτον: Επιτρέπεται ἐξ ἀπόφεως Ῥωμαιοκαθολικῆς νά µεταλαμ-
βάνουν ἐν καιρῷ ἀνάγκης οἱ Ῥωμαιοκαθολικοί εἰς ᾿Ορθοδόξους
/. > ~ A ς , > > /

Τ,
κκλησίας κία οἱ
λ
᾿Ορθόδοξοι ἐν καιρῷ ἀνάγκης νά µεταλαμβάνουν
/ / ς 20 6 58 2 a“ > / / λ /

εἰς Βωμαιοκαθολικάς ᾿Εκκλησίας.

Πέμπτον: ᾿Επιτρέπεται ἡ προσευχή µεταξύ ᾿Ορθοδόέων καί
Ῥωμαιοκαθολικῶν καί ἡ χρησιµοποίησις Ναῶν ᾿Ορθοδόξων εἰς
µερικά µέρη µόνον, διά τήν Βωμαιοκαθολικήν «ειτουργίαν καί Ναῶν
Ῥωμαιοκαθολικῶν διά τήν ᾿Ορθόδοξον «ειτουργίαν. Όλα αὐτά πρό
ὀλίγων ἐτῶν δέν ἐπιτρέποντο. "Όλα αὐτά εἶναι λαμπρά σημεῖα τῆς
ἀμοιβαίας ἀγάπης καί τοῦ σεβασμοῦ.
"Extov: Κάθε δύο χρόνια γίνεται Σύνοδος ᾿Επισκόπων εἰς τήν
Ῥώμην μέ Πρόεδρον τόν Πάπαν. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἀναγνωρίζεται
σιγά-σιγά ἡ ἰσότης τῶν ᾿ Επισκόπων καί ἡ ἀνάγκη τῆς διοικήσεως
διά Συνόδου καί ὄχι δι ἀλαθήτων δεκρέτων, ἐγγράφων δηλαδή τοῦ
Πάπα.
209
 Ἕβδομον: “Η φιλία καί αἱ ἐπισκέψεις καί ὅλα τά ἄλλα δείγματα
τῆς ἀγάπης καί τῆς συνεργασίας δείχνουν ὅτι σιγά-σιγά ἔρχεται ἡ
ὥρα ἡ εὐλογημένη τῆς συμφωνίας καί τῆς ἑνώσεως. Εὶς τήν συµφω-
γίαν αὐτήν δέν θά ἔλθουν οἱ Βωμαιοκαθολικοί εἰς τούς ᾿Ορθοδόξους
va ποῦν ἐκάναμε λάθη καί ζητοῦμεν συγχώρησιν. Οἱ ᾿Ορθόδοξοι δέν
θά ποῦν ὑποτασσόμεθα εἰς τήν δικαιοδοσίαν τοῦ Πάπα. Aw ba
δεχθοῦν τά ἔθιμα καί τά ἄλλα ὅσα θέλουν νά δέχωνται οἱ Ῥωμαιο-
καθολικοί. Mé tov σύνδεσμον κα τήν δύναμιν τῆς ἀγάπης θά
προχωρήσουν καί αἱ δύο ὁμάδες εἰς τήν συνάντησιν τοῦ Χριστοῦ καί
θά φυλάξουν τήν κοινήν Παράδοσιν πού ὑπῆρχεν εἰς τήν ᾽Ανατολήν
καί / εἰςεἰς τήν
τήν ΔύσινΔύσιν ἀπό
ἀπό τῆς
τῆς ἀρχῆς
ἀρχῆς µέχρι
µέ τοῦ6 1054. (8)

1. ΟΙ ΑΓΓΗΙΚΑΝΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ

Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι µέ τούς ᾽Αγγλικανούς

ἔχουν φιλίαν πού ἤρχισε πρό 100 καί πλέον ἐτῶν. Οἱ ᾿Ορθόδοξοι
”/ es A ot / ρ / / Ts ~ κ /

XG
ριστιάνοί γνωρίζουν ὅτι οἱ ᾿ Αγγλικανοί πιστεύουν
tr / / a
᾿Ορθοδόέως εἷς
ς A λ / / Ὀ θ ὃ 2ξ. 3

ἦν "Αγία
τήν “Αγία Τριάδα
Τρ p
καί εἰς τόν Θεάνθρωπον ρ
«Χριστόν καί εἰς τόν
ΠΠ.
αράκλητον, τό/ λ
"Αγιον []νεῦμα, καί εἷς τήν
/ "A
᾿Εκκλησίαν µέ τά
Th; ~ / > / "Hh λ /. / /

Ἰήυστήρια καί τάς [Παραδόσεις αὐτῆς.

Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι οἱ ᾿ Αγγλικανοί τονίζουν
τά δύο ᾖήυστήρια, Τό Βάπτισμα καί τήν Θείαν Εὐχαριστίαν.
/ 4 / / /
Δι’ αὐτό οἱ / / > > / > > / ς

᾿Ορθόδοξοι εἰς θεολογικάς συζητήσεις ἐρωτοῦν τούς ᾽.Αγγλικανούς τί

πιστεύουν διά τά ὑπόλοιπα πέντε Μυστήρια. Οἱ ᾽. Αγγλικανοί ἀπαντοῦν
ὅτι δέχονται καί τά ἄλλα, ἀλλά τονίζουν τά δύο πρῶτα ὡς κύρια καί
ο /. / oe ry > / / / 8 4 a“ ς / /

ὡς ἀπαραίτητα διά τήν σωτηρίαν. Μέ αὐτά ὅλοι οἱ ᾽4γγλικανοί δέν

συμφωνοῦν, διότι ὑπάρχουν ὁμάδες πού συμφωνοῦν µέ τούς []ροτεσ-
τάντας καί ὁμάδες πού εἶναι ἀληθεῖς Ἀαθολικοί Χριστιανοί καί
δέχονται ὅλα τά “Ἱερά Ἰήυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας. (9)
; Ἠπεκράτησε, ᾿λόγῳ τῆς φιλίας, οἱ Ορθόδοξοι νά κηδεύουν τούς
> / / a / ς 5 / / , /

Αγγλικανούς καί νά κοινωνοῦν αὐτούς ὅπου δέν ὑπάρχουν ᾽.Αγγλικανοί

Ἱερεῖς. ᾿Επίσης ὅπου δέν ὑπάρχουν ᾿Ορθόδοξοι “Ἱερεῖς, οἱ ᾿4γγλικα-
νοί κηδεύουν καί κοινωνοῦν τούς ᾿Ορθοδόξους «Χριστιανούς. Τοῦτο
γίνεται µέ τήν γνῶσιν, ἀλλά καί µέ τήν ἄγνοιαν τῆς ᾿ Εκκλησίας εἷς
ρ
ερικούς τόπους, ἀλλά καί διά λόγους ἀνάγκης καί Χριστιανικῆς Ἶ γκη
210
Ἰήυστηριακῆς φιλοξενίας. "Ἔπειτα εἶναι βέβαιον ὅτι οἱ Χριστιανοί
μόνοι των ζητοῦν τήν ᾖοινωνίαν. Εἶναι τοῦτο δεῖγμα τῆς διαθέσεως
τοῦ «αοῦ τοῦ (Θεοῦ διά τήν ἕνωσιν τῶν Χριστιανῶν πού τούς συνδέει
ἡ Παράδοσις, ἡ Αγία Γραφή, ἡ “Ἱερωσύνη καί τό Πιστεύω τῆς
ς / ας / / ch € ν me , ΄ a

Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι εἲς µερικά ζητήματα δέν
συμφωνοῦν µέ τούς ᾽Αγγλικανούς. [αί αὐτά εἶναι τά ἑξῆς:
~ / 3 ΄ / 3 ο 4 tea

1. Εἰς τό ἸΠυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας οἱ Αγγλικανοί τονί-

ζουν ὅτι δέν δέχονται τήν θεωρίαν πού περιέχει ὁ ὄρος Ἰ{ετουσίωσις,
ἀλλά δέχονται τόν ὅρον «Πραγματική Παρουσία τοῦ «Χριστοῦ» εἰς
> / a / a / / A ~ >

τόν ἄρτον καί τόν οἶνον. Μέ τήν ἄποψιν αὐτήν πού εἶναι ἡ διδασκαλία
/ 1 / / / / + > / 4 ς ,

τῶν ᾽Αγγλικανῶν διά τήν Oeiav Βὐχαριστίαν, οἱ ᾿Ορθόδοξοι δέν

φαίνεται νά συμφωνοῦν, διότι ἡ παρουσία τοῦ Ἀριστοῦ δέν μεταβάλλει,
ἀλλά συνυπάρχει µέ τό ψωμί καί τό κρασί τῆς Εὐχαριστίας.
«Πραγματική παρουσία Χριστοῦ) σηµαίνει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι
παρών, ὅπως πανταχοῦ εἶναι παρών. Τά πάντα ὅμως δέν εἶναι
Χριστός. Εάν ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος ἔγιναν Χριστός εἰς τήν (Θείαν
ἘΕὐχαριστίαν, τότε ὑπάρχει συμφωνία µέ τούς ᾿Ορθοδόξους. ᾿Εάν
? , / ς / / / 4 > / 3 0.

ὅμως εἰς τόν ἄρτον καί τόν οἶνον συνυπάρχῃ ὁ Χριστός, εἶναι παρών
ὁ Χριστός, τότε δέν συμφωνοῦν µέ αὐτό οἱ ᾿Ορθόδοξοι. Διότι ὁ
ς / / /. ~ / > / ει, 9 / / ς

Χριστός εἶπε: «Τοῦτο εἶναι τό Σῶμα µου}. 4ὐτό. σηµαύει ὅτι δέν
/, 5 ~ i / ~ rue: / oe /

εἶναι ἁπλῶς παρών ὁ «Χριστός εἰς τόν ἄρτον, ἀλλά σηµαίνει ὅτι
ς ~ 7 e / > / La > / / a

µετεβλήθη ὁ ἄρτος εἷς Θεάνθρωπον Χριστόν.

/ τα > Sey /

᾽Αλλ᾽ ἡ διδασκαλία αὐτή εἶναι μᾶλλον προσπάθεια τῶν Θεολόγων

πρός ἑρμηνείαν τοῦ Μυστηρίου. Δέν φαίνεται νά εἶναι ἡ πίστις τῶν
ριστιανῶν ᾽.Αγγλικανῶν διότι ὅταν κοινωνοῦν πιστεύουν ὅτι παίρνουν
τόν Θεάνθρωπον «Χριστόν.
2. Ὡς πρός τό ζήτημα τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων οἱ ᾿ Αγγλικανοί
δέχονται µόνον τάς τέσσαρας, δηλαδή τῆς Νικαίας 325 μ.Χ., τῆς
Ἰωνσταντινουπόλεως τό 3δ1 μ.Χ., τῆς ᾿Εφέσου 491 μ.Χ. καί τῆς
Χαλκηδόνος τό 4951 μ.Χ. Τάς ὑπολοίπους Συνόδους φαίνεται ὅτι ἄλλοι
τάς δέχονται καί ἄλλοι ὄχι. Αὐτό ἐφάνη εἰς ὅσα λέγουν οἱ ᾿Αγγλικανοί
/ / to / 9 / > a /. © /

ὅταν τούς ἐρωτοῦν οἱ ᾿Ορθόδοξοι Θεολόγοι περί τῶν ὑπολοίπων τριῶν

ο ΄ > ~ ς 2 / /, / a ς / -

Οἰκουμενικῶν Συνόδων.
3. ‘H ἐξάσκησις τῆς αὐθεντίας εἰς τήν διδασκαλίαν τῆς ᾿ Εκκλησίας
εἶναι ἄλλο θέµα διά τό ὁποῖον οἱ ᾿Ορθόδοξοι ἐρωτοῦν τούς ᾿Αγγλικα-
211
νούς, διότι εἷς τήν ἑρμηνείαν τῆς Πίστεως, µερικοί ᾿Επίσκοποι καί
΄ oe > / ς / A / > / /

Θεολόγοι ἹἹερεῖς δημοσιεύουν γνώµας καί ἀντιλήψεις πού δέν συµ-

φωνοῦν µέ τήν διδασκαλίαν τῆς "Αγίας Γραφῆς καί τῆς ᾿Εκκλησίας.
- , / / a ς /. a / ~ > /

“Ο “1αός λόγῳ αὐτῶν τῶν ἀντιλήψεων καί οἱφοιτηταίτῶν Θεολογικῶν

Σχολῶν ὑφίστανται σύγχυσιν καί χάνουν τό θάρρος των. Ῥλέπουν ὅτι
ἄλλη ἡ διδασκαλία τοῦ Βιβλίου τῶν ΓΠοινῶν Προσευχῶν καί ἄλλη ἡ
διδασκαλία μερικῶν ᾿Επισκόπων καί Θεολόγων ὡς πρός τό πρόσωπον
/ ~ > , / / ε / / /

τοῦ Χριστοῦ καί τήν ᾽᾿Ανάστασίν Του, ὡς πρός τήν ᾽Αποστολικήν

~ “~ / / > / / ε / / > /

διαδοχήν τῶν ᾿Επισκόπων, καί πρός τά ἑπτά Μυστήρια. Εἶναι ὅμως

βέβαιον ὅτι οἱ περισσότεροι ᾽Αγγλικανοί ᾿Επίσκοποι καί Θεολόγοι
/ a ς ιν > 9 / / /

βλέπουν τό κέντρον τῆς αὐθεντίας τῆς ᾿Εκκλησίας εἰς αὐτά πού

διδάσκει τό Βιβλίον τῶν Γοινῶν Προσευχῶν, εἲς τά Οἰκουμενικά
Σύμβολα καί εἰς τήν ἹἹεραρχικήν µορφήν τῆς ᾿Εκκλησίας.

. "Ado ζήτημα πού δέν συμφωνοῦν οἱ ᾿Ορθόδοξοι µέ τούς

” / ΄ / ~ e 3 if f. /

.4
γγλικανούς εἶναι τά 39 ἄρθρα τά ὁποῖα ἐξ ἀνάγκης καί παρά τήν
/ / mv fad a > 2 2 / / /

ἐπιθυμίαν πολλῶν ᾽Αγγλικανῶν ᾿Επισκόπων, ἱἹερέων καί «Ιαϊκῶν

> / ~ > ~ > / « / , — A

ὑπάρχουν καί δημοσιεύονται εἰς τό βιβλίον τῶν Κοινῶν Προσευχῶν.

ς f ΄ >? / , ~ ~ ~

ἸΠερικά ἀπό αὐτά εἶναι ἀπαράδεκτα διότι:

> / > /

ον

1) {έν θεωροῦν τάς Οἰκουμενικά «Συνόδους ὡς ἀλαθήτους

(ἄρθρον 21).
2) “Η προσκύνησις τῶν "Αγίων καί τῶν λειψάνων καί τῶν εἰκόνων
θεωρεῖται ὡς ἀσεβής ἐφεύρεσις (ἄρθρον 22).
3) “Η Θεία Κοινωνία λαμβάνεται κατά τρόπον ὁ ὁποῖος φαίνεται
ὅτι εἶναι ἄρνησις τῆς πραγµατικότητος τῆς (Θείας Εὐχαριστίας,
διότι σύμφωνα μέ,τό ἄρθρον 2δ, τό Ἰἠυστήριον μεταδίδεται
«κατά οὐράνιον καίπνευµατικόν τρόπον». (2 1

4) "Η περί τοῦ ᾽Απολύτου Προορισμοῦ θεωρία ὑποστηρίζεται ὡς

ἀλήθεια τῆς ἀποκαλύψεως (ἄρθρον 17).
ϱ) Τά Ιυστήρια εἶναί µόνον δύο, ἐνῷ τά ὑπόλοιπα πέντε εἶναι
παραγωγή λανθασµένης διδασκαλίας καί δεῖγμα ἀπομακρύν-
σεως ἐκ τῆς ᾽ Αποστολικῆς διδασκαλίας (ἄρθρον 29).
Ὅλα αὐτά τά συζητοῦν οἱ ᾿ Αγγλικανοί καί οἱ ᾿Ορθόδοξοι Θεολόγοι.
ΠΠιστεύομεν καί πρέπει νά προσευχώµεθα ὥστε µίαν εὐλογημένην
ἡμέραν οἱ ᾽.
Αγγλικανοί καί οἱ ᾿Ορθόδοξοι θά ἑνωθοῦν εἰς τήν πίστιν
212
τῆς Μιᾶς "Αγίας Καθολικῆς καί ᾿Αποστολικῆς ᾿Εκκλησίας. Μέ τήν
ἔνωσιν αὐτήν δέν ἐννοεῖται συγχώνευσις, µήτε διοίκησις καί ὑποταγή
τῆς μιᾶς πρός τήν ἄλλην, ἀλλά διατήρησις τῶν χαρακτηριστικῶν καί
ἐθίμων κάθε ᾿Εκκλησίας καί κοινωνίας εἰς τά Ἰήυστήρια. «4ὐτό εἶναι
20/ / > / νι / > / / >? / s

τό ποθούµενον.
Π]ρέπει νά παρατηρήσωμεν ὅτι τό «Βιβλίον τῶν Γοινῶν Π]ροσευ-
χῶν» περιέχει ᾿Ακολουθίας τῶν ἕξ Μυστηρίων, καίΐτοι δύο µόνον
a ie > / ~ oe / / , /

ἐξονομάζονται ὡς Ἰυστήρια Εὐαγγελικά. Τό ἕβδομον, δηλαδή τό

τήρ τοῦ Εὐχελαίου,
Ἰήυστήριον χελαίου, εὐρύτατα
εὐρ ήμερ κατά τήνή
τελεῖται σήμερον
ἀπόφασιν ἡ ὁποία ἐσχάτως ἐλήφθη εἰς τήν Σύναξιν τῆς Καντουαρίας
> / oe. /. > 7 ed > / 4 a /

καί τῆς Υόρκης.

ΙΜέ τήν Παλαιοκαθολικήν ᾿Εχκλησίαν οἱ ᾿Ορθόδοξοι συνεχίζουν

τόν Θεολογικόν Διάλογον. 4έν φαίνεται ὅμως ὅτι θά ληφθῆ ἀπόφασις.

4. ΟΙ ΚΟΠΤΟΑΡΜΕΝΙΟΙ ΚΑΙ 4ΙΘΙΟΠΕΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ

Από τόν καιρὀν τῆς τετάρτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἷς τήν

> / / ώς a / > ο iz, > /

Χαλκηδόνα 451 μ.Χ. οἱ Χριστιανοί αὐτοί ἔδειξαν ὅτι ἐδυσκολεύοντο

νά δεχθοῦν τήν ἔνωσιν εἰς Ένα Χριστόν δύο φύσεων, τῆς θείας καί
/ ~ i, oe > eo / ΄ / a / /

τῆς ἀνθρωπίνης. Φαίνεται ὅτι ἀπό τότε δέν κατάλαβαν τήν ἕνωσιν
a > / / ov > / / / / / a

αὐτήν καί ἐπειδή ἡ θεία φύσις εἶναι περισσότερον δυνατή ἀπό τήν
ἀνθρωπίνην, ἐπίστευαν ὅτι εἷς τόν Χριστόν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ἐχάθη
3 / > , a >? / if ς 3 / 4 > /

καί ἔμεινεν µόνον ἡ θεία. Αὐτή ἡ θεωρία εἶναι αἱρετική καί ὀνομά-
ζεται ήονοφυσιτισµός. Σήµερα ὅμως οἱ Κόπται καί οἱ Αρμένιοι καί / / a ς /, / εν / /

ot Αἰθίοπες δηλώνουν ὅτι δέν δέχονται τόν Ιήονοφυσιτισμόν. ᾿Εάν

λάβωμεν ὑπ ὄψιν ὁμολογίες τῆς πίστεως πού ἔκαμαν σύγχρονοι
᾿ Αρχηγοί τῶν ᾿Εκκλησιῶν αὐτῶν, τότε θά ἴδωμεν ὅτι ἡ πίστις των
εἰς τόν Χριστόν εἶναι ᾿Ορθόδοξος, διότι παραδέχονται ένα Χριστόν
> / / 2 / / / ο /

µέ δύο φύσεις ἠνωμένας, τήν φύσιν τοῦ Θεοῦ καί τήν φύσιν τοῦ
ἀνθρώπου.
Δι᾿ αὐτό ἐλπίζομεν σήμερον ὅτι δέν θά ἀργήσῃ πολύ νά ἑνωθῇ ἡ
> αι. 3 / / 4 / ... / / oe, ae

>
Ἐκκλησία τῶν «Αἰθιόπων τῶν Ἰοπτῶν καί τῶν ᾽Αρμενίων µέ τήν
if an > / ~ ~ / an > / / /

Μίαν, 'Αγίαν, Καφολικήν καί ᾿Ακοστολικήν ᾿Εκκλησίαν.

213
 E. OI AOYOHPANOI KAI OI AAAOI
IIPOTEZTANTAI ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ

Οἱ ᾿Ορθόδοξοι «Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι οἱ «Ἰουθηρανοί εἶναι

Χριστιανοί ἀκόλουθοι τοῦ Γερμανοῦ ήαρτίνου «Ἰουθήρου ὁ ὁποῖος
ἦτο “Ἱερεύς Βωμαιοκαθολικός. Τόν 16ον αἰῶνα ὁ «Ἰούθηρος εἰς τήν
Γερμανίαν ἠρνήθη τοῦ [Πάπα τῆς Ρώμης τήν διδασκαλίαν καί τά
/ > / a / a / / f / ,

προνόμια καί ἐκήρυξεν ὅτι οἱ Χριστιανοί ὅλοι εἶναι “Ἱερεῖς, ὅτι ἡ

‘Ayia Γραφή εἶναι ἡ µόνη πηγή τῆς Ἀριστιανικῆς Διδασκαλίας, ὅτι
ἡ Παράδοσις ἡ ἄγραφος δέν εἶναι δεκτή, ὅτι µόνον δύο Μυστήρια
ς / ς 3 / , oe / ΄ /

ὑπάρχουν, τό Βάπτισμα καί ἡ Θεία Εὐχαριστία.

ς / /
᾿Από τήν κίνησιν
B / ρε A / Ed / 4 / / /

αὐτήν προέρχονται ὅλοι οἱ σημερινοί ΠΙροτεστάνται Χριστιανοί. ᾿Αλλ

> / / ο ς / / κ 9 >

ἡ κίνησις αὐτή ἔγινεν ἀφορμή νά µεταφρασθῇ καί νά διαδοθῇ ἡ “Ayia

5 /. > 4 > 18 / ~ ’ / «ες Ie

Γραφή παντοῦ, καί νά ἐλευθερωθοῦν οἱ {Ίαοί ἀπό τήν ᾿Εκκλησιαστι-

κήν κυριαρχίαν τοῦ Πάπα τῆς Ρώμης, ἡ ὁποία τότε ἐπηρέαζε τήν
πολιτικήν καί θρησκευτικήν ζωήν τοῦ «{αοῦ.
“Η κίνησις αὐτή ἐνῷ ἔκαμεν καλόν eis TOV κόσμον µέ τήν διάδοσιν
τῆς ‘Ayias IjῬαφῆς, ἔἔκαμεν ὅμως καί κακόν,διότι ἐκομματιάσθηκε ἡ ἡ
κκλησία εἰς τήν Avow διότι ἔγινεν αἰτία πολέμων καί διότι
ἀπεμακρύνθησαν πολλοί ἀπό τήν ΙΙαράδοσιν τῆς ἈΧριστιανικῆς
Εκκλησίας.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν ὅτι οἱ (Ἰουθηρανοί καί οἱ
ἄλλοι ἄἈριστιανοί Προτεστάνται δέχονται µόνον τήν "ἁγίαν Γραφήν
καί ἀπορρίπτουν τήν “Ἱεράν [Ιαράδοσιν τοῦ Ἀριστιανισμοῦ. «Ίέγουν
ὅτι αὐτά πού ἔχει ἡ "Αγία Γραφή εἶναι ἁρκετά νά σώσουν αὐτούς πού
σ > / ΄»” ς 4 / iE / i > / / Me > , ΄

πιστεύουν. Εἶναι ὅμως ἀληθές ὅτι ὁ «Ἰούθηρος καί οἱ ἀκόλουθοί του

στ > av > / σσ ή ΄ / κ] / /

ἐσέβοντο τούς ΠΙατέρας τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ᾿Ανατολῆς καί τῆς

3 / 4 / “a 3 / = > “a ie ~

Δύσεως καὶ ὅτι πολλάκις παίρνουν σκέψεις ἀπό τά βιβλία των. Είναι
ἐπίσης ἀληθές ὅτι θεωροῦν ὡς ἀπόλυτον αὐθεντίαν µόνον τήν Γραπτήν
3 > / oe ~ ¢ > / 3 / / / /

᾿Αποκάλυψιν, δηλαδή τήν 'Αγίαν Ἠίβλον, ἐνῷ θεωροῦν τήν ἹἹεράν

Π]αράδοσιν, τήν ἄγραφον δηλαδή πηγήν τοῦ «ΧἈριστιανισμοῦ ὡς ὄχι
ἀξίαν προσοχῆς.
Ἡν Ἱεράν ΠΠαράδοσιν, ἀπό τήν ὁποίαν βγαίνει ἡ ἹἹερωσύνη µέ
Tx ai / TT. Lo > / / ς Ψ /. ς κ / /

τήν ᾿Αποστολικήν Διαδοχήν καί τά ἑπτά Μυστήρια, αἱ Οἰκουμενικαί

/ > / / { κ / / ς » {

Σύνοδοι, ἡ τιµή τῆς Παναγίας καί ἀειπαρθένου Μαρίας, ἡ τιµή τῶν

«
Αγίων καί τῶν «ειψάνων καί τῶν Εἰκόνων αὐτῶν, ἡ τάξις τῆς
/ / “ / ψ. ~ 3-4. ο αν ς / ~

«ειτουργικῆς «{ατρείας καί αἱ διατάξεις τῆς εὐλαβείας κάί τῆς

214
νηστείας, τήν Π]αράδοσιν αὐτήν πού εἶναι ἡ ζωή τῶν Χριστιανῶν δέν
τήν δέχονται ὡς πηγήν διδασκαλίας οἱ
, ih ς , / e
«Ίουθηρανοί καί οἳ ἄλλοι / , ee oe

Π]ροτεστάνται.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι πἄριστιανοί γνωρίζουν καί παραδέχονται, ὅτι ἡ
‘Ayia IῬαφή περιέχει ὅλαὁὅσαχρειάζεται 6ὁ ἄνθρωπος διά νά σωθῇ,
διότι τό "Άγιον Πνεῦμα πού ἐνέπνευσε τούς [Ιροφήτας καί τούς
ἦν
᾽ Αποστόλους νά τήν γρ γράψουν, µ λάθος, ἀλλ ἐδωσεβοήθειαν
δένἔκαμε
νά ἐκτεθῇ ὁλόκληρον τό Μυστήριον τοῦ Χριστοῦ πού σώζει τόν
/ > a ey 7 / / ~ ~ ΄ / /

κόσμον. ᾽Αλλά τό Ἰυστήριον αὐτό δέν χωρίζεται ἀπό τήν 'Αγίαν

/ > 4 / , >? / , / > , / € /

Γραφήν, µήτε τελειώνει ἤ ἐξαντλεῖται εἰς ὅσα λέγει ἡ Γραφή. Ἡ

‘A
γία Γραφή εἶναι
/
Ιήυστήριον καί γεμάτη ἀπό
Γ /
Μυστήρια. i
ΠΙ]ῶς M / / / > / M / Πῶ

ἑρμηνεύεται τό Ἰυστήριον τῆς Αγίας Γραφῆς; Τό Ἰυστήριον τῆς

ς ΄ ei Fe a ε / ~ / , a

"Αγίας Γραφῆς ἑρμηνεύεται µέ τόν νοῦν τῆς ᾿Εκκλησίας, µέ τήν

βοήθειαν τοῦ "Αγίου Πνεύματος. Διότι ἡ "Αγία Γραφή εἶναι Καρπός
/ ae / ΄ , ε ε / / > /

τῆς ᾿Εκκλησίας. "Όταν ἑρμηνεύεται ἡ "Αγία Γραφή ὅπως θέλει ὁ

a > / a e ΄ See / / os / ε

καθένας καί ὄχι ὅπως διδάσκει ἡ ᾿Εκκλησία, τότε δημιουργεῖται

σύγχυσις. 4ὐτό ἔδειξε τό παράδειγµα τῆς πλάνης τῶν αἱρετικῶν τῆς
παλαιᾶς ἐποχῆς. Αὐτό δείχνει καὶ τό κομµάτιασµα τοῦ Πἱροτεσταν-
τισμοῦ εἰς τριακόσιες τόσες ὁμάδες- Εκκλησίες, αἱ ὁποῖαι δέν ἔχουν
κοινωνίαν µεταξύ των καί ζητοῦν νά ἐνωθοῦν, καί δέν φέρουν τό
ὄνομα
3
τοῦ~ Χριστοῦaeὡς ὄνομά
2. ΄
των. Δι’ 5 αὐτό
Εκ
ἔχομεν
ην.
«.ουθηρανούς, ἀπό
> 7

τόν (ούθηρον, Καλβινιστάς ἀπό τόν Εαλβῖνον, Ἰήονονίτας ἀπό τόν

ἀρχηγόν Ἰήέννο, Ἰ{οθοδιστάς ἤ Γουεσλεϊανούς ἀπό τόν Οὐέσλεη κλπ.

Οἱ "Ορθόδοξοι «Χριστιανοί πάντοτε τονίζουν ὅτι χωρίς τήν ᾿Ἔκκλη-

σίαν δέν ὑπάρχει Γραφή καί µήτε ἀληθινή ἑρμηνεία τῆς Γραφῆς, µήτε
/ /. ς vA , / & > re / a a /

“Ἱερωσύνη, µήτε Ἰήυστήρια πού σώζουν τόν ἄνθρωπον καί τόν ἑνώνουν
pe tov Xprorov. ‘H Γραφή ἐβγῆκεν ἀπό τόν νοῦν καί τήν ζωήν καί
/ of. / € Te a > / 4 ~ / / / a

τήν πίστιν τῆς ᾿Εκκλήσίας, δηλαδή ἀπό τήν Π]αράδοσιν τῆς ᾿Εκκλη-
We / = > J ως , / / > >

σίας, τήν ὁποίαν ὁδηγεῖ τό "Αγιον [νεῦμα. 4ι᾽ αὐτό ὅταν ἀπομονωθῇ
, oe ς / ς a ο ~ > > se > a

ἡ Ayia Ipady ano tiv Ilapddoow, dév éveiver Tov Kdapov, aAdd Tov
κ 4 / Ff, ο / / Πι 10 8 / ork / ie LAA / /

χωρίζει. ᾽Απόδειξις ἡ µεγάλη προσπάθεια διά τήν ένωσιν τῶν

/ 3 ta ή 4 ee / / ov ~

Π]ροτεσταντῶν µέσῳ. τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως καί τοῦ ὀργάνου

αὐτῶν
Αν ον,
τό/ Παγκόσμιον
/
Συμβούλιον
if
τῶν_~ > ᾿Εκκλησιῶν
a
πού ἔχει
3
ἕδραν
4

εἰς τήν Γενεύην. Πρέπει νά ἀναφέρωμεν ἐδῶ ὅτι τό Π.Σ.Β. πρέπει

γά κατευθύνῃ τάς ἐνεργείας καί τήν σκέψιν του εἰς τήν ἔνωσιν τῶν
Προτεσταντῶν ΚΧριστιανῶν καί νά ἀποφεύγῃ ἀνάμιξιν εἲς πολιτικά
καί κοσμικά ζητήματα.
215
 Ζ. Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν καί χαίρουν διότι ἡ ᾿Ορθό-

δοξος ᾿Βκκλησία συμμετέχει εἰς τήν Οἰκουμενικήν Κίνησιν, διότι
θέλει νά βοηθήσῃ τούς Χριστιανούς Προτεστάντας νά ἐνωθοῦν. Διότι
γνωρίζει ὅτι οἱ Προτεστάνται Χριστιανοί ἀγαποῦν καί ἔχουν ἐπιθυ-
µίαν νά διαδίδουν τήν "Αγίαν Γραφήν. Διότι καί οἱ Προτεστάνται
εἶναι χαρισματοῦχοι. ζαί δι αὐτῶν τό "Αγιον [Ινεῦμα ἐνεργεῖ εἷς
τήν Ἀριστιανικήν διαφώτισιν τῶν ἀνθρώπων µέ τήν διάδοσιν καί
μελέτην τῆς "Αγίας Γραφῆς. (9)
Οἱ "Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν καί πιστεύουν καί κάθε μέρα
βλέπουν ὅτι τό "Αγιον Πνεῦμα εἶναι ἀπεριόριστος δύναμις πού
ἐνεργεῖ µέσα εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν καί ἔξω ἀπό τήν ᾿Εκκλησίαν. Δι
> a / > A > / to 3 / / > / >

αὐτό ἡ Ἠκκλησία ἔχει ὅρια ἀλλά διηνεκῶς ἐπεκτείνονται καί δέν ἔχει
> 2) Bid: / wv ϱ > ft a >? / / / w

τοίχους. Ἔχει χαρακτηριστικά ἔθιμα, ἀλλ᾽ ὄχι ὅμοια παντοῦ. Ἔχει

ἑνότητα ἀλλά καί διαφορότητα. Εἶναι χωρισμένη ἡ ᾿Εκκλησία ἀλλά
καί ὑνωμένη, ὅπως ὁ Χριστός ἔχει δύο διαφορετικές φύσεις, τήν
θεότητα καί τήν ἀνθρωπότητα, ἀλλά εἶναι ἀδιαίρετος καί µένει Ένας
καί µόβος Θεάνθρωπος. 4ι αὐτό καί ἡ ᾿Εκκλησία πού εἶναι Σῶμα
/ / / 3 > / ον / 4 ~

τοῦA Χριστοῦbe εἶναι µία/ ὅπως

ο >
εἶναι ο
"Ένας ὁ¢ Χριστός.
/ ο
Παρ᾽ ὅλας τάς,
διαιρέσεις ἡ ᾿Εκκλησία προχωρεῖ εἰς τό τέλος, ἤ τόν σκοπόν της πού
>
εἶναι ἡεωςἑνότης
τν 9
ὅλων εἰς> τόν/ Χριστόν./
(10)
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί σέβονται, τιμοῦν καί ἀγαποῦν ὅλους τούς
Χριστιανούς. 4ἰσθάνονται ὅμως ὅτι ὑπάρχει δυνατός σύνδεσμος ὁ
ὁποῖος τούς ἑνώνει µέ τούς Βωμµαιοκαθολικούς, τούς ᾿Αγγλικανούς,
τούς Korroappevious καί Αἰθίοπας, τούς [Παλαιοκαθολικούς καί κατά
/ Φ. / 20) / 4 , ,

τινα βαθµόν ἐπίσης µέ τούς «Ίουθηρανούς. Δι) αὐτόν τόὀν λόγον

/ 2s ae / / / > 3 / /. /

διωργανώθη Θεολογικός Διάλογος ὁ ὁποῖος. ἐλπίζομεν καί προσευ-

χόµεθα νά ὁδηγήσῃ µίαν ἡμέραν εἰς ἑορτασμόν τῆς ἑνότητος µέ ὅλους
τούς ἀναφερθέντας Χριστιανούς.
Μέ ὅλους αὐτούς τούς Χριστιανούς οἱ ᾿Ορθόδοξοι προσεύχονται καί
συνεργάζονται καί μελετοῦν τήν ζωήν τῆς ᾿Εκκλησίας καί τήν 'Αγίαν
/ / a / /. a > ῥ / / € /

ΤΓραφήν. ᾽Αναγνωρίζουν ὅτι τά σημεῖα πού τούς ἑνώνουν εἶναι περισ-

σότερα καί δυνατώτερα παρά ἐκεῖνα πού τούς χωρίζουν. {έν εἶναι
λοιπόν θεωρία, ἀλλά βάσιµη ἐλπίς ὅτι ὅλοι αὐτοί οἱ πιστοί ΄ Χριστιανοί
ἔχουν θέσιν μέσα εἰς τήν, ἑνοποιητικήν δύναμιν τῆς ἀγάπης τοῦ
«Χριστοῦἡ ὁποία σώζει καί θεώνει.
216
 “Η ἰδία ἐλπίς δύναται µέ πίστιν νά καλλιεργηθῇ διά τήν ἑνότητα
µέ ὅλας τάς ἄλλας ὁμάδας τῶν Χριστιανῶν. Ὑπό τήν ἐπίδρασιν ὅμως
πρακτικῶν λόγων καί ρεαλιστικῶν ἀπόψεων οἱ ἐργάται τῆς ἑνότητος
ὀρθῶς παρετήρησαν ἀπό πολλοῦ ὅτι ἡ πορεία πρός τήν ἑνοποίησιν
δέν πρέπει νά εἶναι ἀόριστος. Εἶναι ἀνάγκη πρωτίστως νά κινῆται
µέσα εἰς τά ὅρια ὁμοιογενῶν Χριστιανικῶν ὁμάδων µέ κτυπητήν
συγγένειαν εἷς τήν πίστιν, εἲς τήν λατρείαν καί τήν ᾿Εκκλησιαστικήν
συγκρότησιν.
Ῥεβαίως θά ἦτο παράλογον, ἀκόμη δέ καί Κωμµικόν δι ἕνα νά
προσεύχεται νά τόν κάµῃη ὁ (Θεός βασιλέα καί αὐτοκράτορα τῆς
ΙΜεγάλης Βρετανίας. Θά ἦτο ἐξ ἴσου παράλογον καί φαντασιῶδες νά
περιµένῃ κανείς, ἀνθρωπίνως ὁμιλοῦντες, θετικά καί γρήγορα ἀπο-
τελέσματα τῶν ἑνωτικῶν προσπαθειῶν µεταξύ ᾿Εκκλησιῶν pé
κτυπητές ἀνομοιότητες εἷς τήν πίστιν καί τήν λατρείαν καί τήν
᾿Εκκλησιαστικήν συγκρότησιν.
Αἱ κάτωθι ὁμάδες τῶν ᾿Εκκλησιῶν θεωροῦνται ὅτι εὑρίσκονται
µέσα εἲς τά ὅρια βάσιµης ἐλπίδος πρός ἔνωσιν.
Πρώτηὁμάς: Ai ᾿Εκκλησίαι "Ανατολική "Ορθόδοξος. καί Popo
οκαθολική. ζαί αἱ δύο µαζί δύνανται νά πραγματοποιήσουν ἔνωσιν
µέ τήν ᾿Εκκλησίαν τῶν Κοπτοαρµενίων καί Αἰθιόπων.
Δευτέρα ὁμάς: “Η ᾿Ορθόδοξος καί ἡ Ῥωμαιοκαθολική ᾿Εκκλησία
δύνανται νά ἑνωθοῦν µέ τήν ᾽Αγγλικανικήν καί Παλαιοκοθολικήν
᾿Εκκλησίαν.
Τρίτη ὁμάς: Οἱ /Ίουθηρανοί καί αἱ περισσότεραι Προτεσταντικαί
ὁμάδες δύνανται νά ἐνωθοῦν µεταξύ των.
"Ὅταν ἡ ένωσις µεταξύ τῶν ᾿Εκκλησιῶν ἑκάστης τῶν τριῶν αὐτῶν
ὁμάδων κατορθωθῇ, τότε πρέπει νά καταστρωθῇ ἐργασία διά τήν
ἐνοποίησιν ὅλων τῶν ἀνωτέρω τριῶν ὁμάδων μεταξύ των.
Τό σχῆμα τῆς ἑνωτικῆς ἐργασίας πού ἐξετέθη ἀνωτέρω συζητεῖται
σήμερον ὑπό σοβαρῶν Οἰκουμενικῶν ἐργατῶν οἳ ὁποῖοι εἶναι πε-
πεισµένοι ὅτι ἡ Οἰκουμενική Ἰίνησις δέν πρέπει νά περιορισθῇ µέσα
εἰς τά σχέδια βαθείας κοινωνιολογικῆς ἀποστολῆς, ἀλλά πρωτίστως
πρέπει αἱ διαθέσεις τῆς ἐργασίας νά κατευθυνθοῦν εἰς τήν ἑνοποίησιν
τῶν Χριστιανικῶν ὁμάδων καί ᾿Εκκλησιῶν.
Ἑὶς τό σημεῖον τοῦτο πρέπει νά τονισθῇ ὅτι ἡ ἑνότης τῶν ᾿Εκκλη-
σιῶν δέν πρέπει νά προὐποθέτῃ κοινήν ὀργανικήν διοίκησιν καί
ταὐτότητα ἐθίμων καί συνηθειῶν, διότι κάθε ᾽᾿Εκκλησία πρέπει νά
φυλάξῃ τήν ἱστορικήν αὐτῆς πορείαν καί νά περιφρουρήσῃ τά χαρακ-
217
τηριστικά αὐτῆς. [Πρέπει ὅμως νά γίνῃ ἀντιληπτόν ὅτι κάθε ᾿Ἔκκλη-
, 7 A / ϱ / / 3 / oe / >

σία θά πρέπῃ νά ἐναρμονίσῃ τήν διδασκαλίαν της ὡς πρός τό

Ἰήυστήριον τῆς "Αγίας Τριάδος, τό ἸΜυστήριον τῆς ᾿Ενσαρκώσεως τοῦ
Χριστοῦ καί τό ἸΙυστήριον τῆς ᾿Εκκλησίας ὅπως ἐκήρυέαν οἱ
᾿ Απόστολοι, οἱ Διάδοχοί των, οἱ Πατέρες καί οἱ "Αγιοι τῆς ᾿Αδιαι-
ρέτου ᾿Εκκλησίας καί τά Οἰκουμενικά Σύμβολα.
/ 3 / ie , » / ,

Όλα αὐτά εἶναι βασισμένα εἰς τήν ἀνθρώπινην κρίσιν. Τό Αγιον

ο > / / > / > 4 , ρα

Πνεῦμα ὅμως
ὅ γνωρίζει καλλίτερα ἀπ᾿
ἆ ὅλουςἡἡμᾶς τίπρέπει |νά γίνη-
᾿Εκεῖνο πού κατωρθώθηκε µέχρι ᾿σήµερον µέσα εἰς τά ὅρια τῆς
Θἰκουμενικῆς Κινήσεως εἶναι πράγματι μέγα καί ἀξιόλογον. Ἡ
ἀγάπη ἐξεχύθη πάλιν ἐκ τῶν "Ανω εἰς τάς καρδίας τοῦ «αοῦ τοῦ
Θεοῦ. “Οδηγούμενοι ἆἀπό τό χάρισμα αὐτό τῆς ἀγάπης, ἀναμφιβόλως
θά φθάσωµεν εἰς τήν πραγµατοποίησιν τοῦ προφητικοῦ λόγου τοῦ
Χριστοῦ: «ἵνα πάντες ἕν ὧσι».

3 ἳ Π. ΕΠΙ4ΟΓΟΣ

ἩΗ σύντομος αὐτή ἐξήγησις τοῦ «Πιστεύω» παρουσιάζει τήν πίστιν

ε ΄ PP SEP ~ , , / /

τῶν ᾿Ορθοδόξων Χριστιανῶν. Αὐτήν τήν πίστιν κηρύττει ἡ ᾿Εκκλησία

~ > / ~ ? / / , / 9. /

µας. Αὐτήν τήν πίστιν ἐδίδαξαν οἱ ᾽Απόστολοι καί οἱ Ilarépes τῆς

> / / / σοι /' αν / A ς / a

>
Ἐκκλησίας. Μέ αὐτήν τήν πίστιν ἔζησαν καί ἔγιναν πολλοί ἄριστια-
/ / > ¥ / , mu sow ,

νοί, “Αγιοι καὶ Μάρτυρες καί Ὅμολογηται.

, oa / se /

᾽Αλλ᾽ αὐτή εἶναι καί ἡ πίστις τῶν Ῥωμαιοκαθολικῶν Χριστιανῶν

καί τῶν ᾽Αγγλικανῶν Χριστιανῶν καί τῶν Ἰοπτοαρμενίων καί
Αἰθιόπων Χριστιανῶν. Μέσα εἰς τά πλαίσια τῆς πίστεως αὐτῆς
εὑρίσκεται καί ἡ πίστις τῶν «.ουθῆρανῶν καίτῶν ἄλλων Προτεσταντῶν
«Χριστιανῶν.
Ῥεβαίως ὑπάρχουν διαφορές µεταξύ τῶν Ἀριστιανῶν. "Όλοι ὅμως
οἱ Χριστιανοί ἀνήκομεν εἰς τόν Χριστόν. 'Η ἕνωσις τῶν Χριστιανῶν
βασίζεται εἰς τήν πίστιν µας πρός τόν Χριστόν καί εἰς τήν ἀγάπην
τοῦ Ἀριστοῦ πρός τούς Χριστιανούς. Γ]ότε θά γίνῃ ἡ ένωσις τῶν
Ἀριστιανῶν δέν γνωρίζοµεν. ᾿Ἐκεῖνο πού γνωρίζοµεν εἶναι ὅτι θά
γίνῃ, ὅτι δηλαδή θά ἑνωθοῦν οἱ Χριστιανοί, διότι τό ἐπροφήτευσεν ὁ
218
 Χριστός. Γ]ολλά σημεῖα δείχνουν σήμερον ὅτι σιγά-σιγά ἡ Προφητεία
γίνεται πραγµατικότης.
μαι ἀπό ἐκείνους πού πιστεύουν ὅτι ἡ ἕνωσις τῶν Χριστιανῶν
θά γίνη µεταξύ τοῦ Χρόνου καί τοῦ Τέλους. Δηλαδή τίς ΓΠ]αραμονές
τῆς Δευτέρας Π]αρουσίας τοῦ Χριστοῦ.
Δι) αὐτό ἡ προσπάθεια τῶν «Ἀριστιανῶν διά τήν "Ένωσιν εἶναι
ζωντανόν δεῖγμα τῆς πίστεως εἷς τήν προφητείαν τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι
καρπός τῆς εὐλαβείας εἷς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Εΐναι προσδοκίά
πἀράλληλος πρός τήν πίστίν εἰς τήν ἀθανασίαν Εἶναι ἐργασία πού
θεραπεύει ἀργά ἀλλά θετικά τήν ἕκτην πληγήν πού ἤνοιξαν τά
Ἐχίσματα εἰς τό 2ῶμα τοῦ ΑἈριστοῦ.
“Η πληγή αὐτή ἀπό τήν ἐποχήν τῶν ᾽ Αποστόλων εἶναιἀνοικτή. Η
προσπάθεια διά τήν θεραπείαν της εἶναι πολύμορφη. Εἶναι γνωστή
καί ἄγνωστη. Είναιἔργον ἅγιον καί ᾿ Αποστολική ἐπιδίωξις. Εναι
προσφορά ἀγάπης πρός τόν ἄριστόν καί τούς ἀνθρώπους τοῦ Χριστοῦ.
προσφορά τέτοιας ἁγιασμένης ἀγάπης σώζει καί ὁδηγεῖ εἰς
µετάνοιαν. 'Αγιάζει τόν κόσμον. ᾿Ανανεώνει τήν πίστιν µας eis TOV
Χριστόν καί τήν ἀγάπην µας εἰς τούς ἀνθρώπους. Η προσπάθεια αὐτή
δείχνει ὅτι ζητοῦμεν τήν σταθεροποίησιν εἰς τήν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ.
Θά τήν εὕρωμεν. Ὁ ζητῶν εὑρίσκει εἶπεν ὁ Χριστός. Κάποτε θά
ἀνοίξη ἡ πόρτα καί οἱ Χριστιανοί θά εἰσέλθουν εἰς τήν χαράν τῆς
πραγματικῆς ἀγάπης, εἰς τόν θρίαµβον τῆς πίστεως εἷς τήν νίκην
τοῦ Χριστοῦ. (11)
Δι αὐτό ἡ ᾿Ορθόδοξος ᾿ Εκκλησία ἐργάζεται διά τήν "Ἔνωσιν καί
οἱ ἀληθινοί Χριστιανοί προσεύχονται καί ἐργάζονται δι αὐτήν, πρός
δόξαν τοῦ Χριστοῦ καί σωτηρίαν ἰδικήν των.

219
 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ

Ἡ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ AAOY ΤΟΥ ΘΕΟΥ

“Η πίστις ἡ ζωντανή καί ἀληθινή ἔχει πάντοτε συνέπειες. []οτέ

δέν µένει ἀνενέργητος. {έν μπορεῖ νά µένῃ µέσα εἷς κατάστασιων
ὕπνου ἢ ἀπραξίας. Η ἐνέργεια τῆς πίστεως εἶναι πολύμορφος. Ένα
ἀπό τά φωτεινά παρουσιάσµατά τῆς μαρτυρεῖται εἰς τήν ἀγάπην τοῦ
θεοῦ ἐνώπιον τοῦ ὁποίου ἡ πίστις μᾶς ὁδηγεῖ.
Μαί τί κάνει ὁ Χριστιανός, ὁ ἄνθρωπος τῆς πίστεως ἐνώπιον τοῦ
Θεοῦ; ᾿Ενώπιον τοῦ (Θεοῦ ἀνοίγει τόν ἑαυτόν του ὁ Χριστιανός.
Εὐρύνει τό εἶναι τοῦ. "Ὁμιλεῖ εἰς τὀν (Θεόν καί αὐτό σηµαίνει προ-
σεύχεται. et προσουχή αὐτή δέν εἶναι ἁπλῆ, ἀλλά διπλῆ. Διότι κατ’
οὐσίαν δέν ξέρομεν νά μιλήσωμεν εἰς τόν Θεόν, ᾿δηλαδή δέν ξέρομεν
νά προσευχηθοῦµεν. Εἰς τήν ἀδυναμίαν µας αὐτήν ἔρχεται βοηθός τό
Πνεῦμα τό "Αγιον, ὁ ΠΠαράκλητος. 4ι αὐτό ἡ προσευχή µας εἶναι
διπλῆ, εἶναι τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι καί τοῦ []αρακλήτου «ἐν στεναγμοῖς
ἀλαλήτοις) πού βοηθεῖ τήν ἀδυναμίαν µας καί δυναμώνει τήν πίστιν
μας. Av’ adro πίστις καί προσευχή πηγαίνουν μαζί. Aw γνωρίζοµεν
ποία εἶναι nἡ πρώτη. Μερικοί ψυχολόγοι λέγουν ὅτι ἐκεῖνος πού θέλει
νά ἀποκτήσῃ πίστιν, πρέπει νά προσεύχεται. Kai πάλιν δέν μπορεῖ
νά µή προσεύχεταιἐκεῖνος πού ἀληθινά πιστεύει. (1)
‘O ᾿ Απόστολος [Παῦλος λέγει ὅτι ἡ πίστις εἶναι χάρισμα καί
καρπός τοῦ "Αγίου Πνεύματος. (2) Εϊναι δῶρον τοῦ "Ἁγίου Πνεύ-
µατος. "Όλοι ἔχουν τό δῶρον αὐτό. Διότι εἶναι τό φῶς τοῦ «Ίόγου
ϱ wy / ~ > / / / ~ a /

πού «φωτίζει κάθε ἄνθρωπον πού ἔρχεται εἰς τόν κόσμονλ. (3)
/ / / m” * 4a > αμ /

Πολλές φορές τό φῶς αὐτό σκεπάζεται ἀπό τό ἐγώ, ἀπό τήν

/ / / a a bP / > / / > / > / /

λάμψιν τοῦ πλούτου, τήν σωµατικήν δύναμιν καί ὡραιότητα, τήν

ἐπιτυχίαν, τήν γνῶσιν κλπ. []οτέ ὅμως δέν σβήνει. Εἶναι µέσα µας
> / / ~ Pon oF / / /

ἡ πίστις ἀκατάλυτο γνώρισμα τοῦ ὑγιοῦς ἀνθρώπου καί ἀτελείωτο

220
ἀνάβλυσμα τῆς ψυχῆς του. Ἰήόνον ὁ ἄνθρωπους πιστεύει. "Όλα τά
ἄλλα δηµιουργήµατα πού γνωρίζοµεν δέν πιστεύουν, διότι δέν
μποροῦν. Τά ζῶα δέν πιστεύουν, διότι δέν ἔχουν τήν δύναμιν νά
ξεπερνοῦν τόν ἑαυτόν τους. Μόνον ὁ ἄνθρωπος ἔχει τήν δύναμιν αὐτήν.
Ἰήόνον αὐτός πιστεύει καί ἐπειδή πιστεύει προσεύχεται.
Εἶπαν ὅτι ἡ προσευχή εἶναι ἐπιστροφή τῆς δημιουργίας εἰς τόν
Ocov. “H δηµιουργία ἐπιστρέφει εἰς τόν (Θεόν ὅταν ὁ ἄνθρωπος
/ ¢€ / > / > ee / ve c wv

προσεύχεται. 4ἱ’ αὐτό μαζί µέ τόν ἄνθρωπον προσεύχονται τά πάντα.

Τά ζῶα καί τά ἄστρα καί τά φυτά καί τά πουλιά καί τά ψάρια.
Όλα τά ζῶντα καί τά µή ζῶντα μαζί µέ τόν ἄνθρωπον πού εἶναι ὁ
ιό / / / ών ~ / / / 2/. 0 4 ©

κυρίαρχος τῆς κτίσεως γυρίζουν εἰς τόν Κτίστην τῆς ὑπάρξεως καί
προσεύχονται µέ τά λόγια καί µέ τάς κινήσεις καί µέ τά δάκρυα καί
µέ τήν χαράν καί µέ τόν πόνον τοῦ ἀνθρώπου. "Όταν ὁ ἄνθρωπος
λέγει εἰς τόν (Θεόν: «Π]ρόσδεξαι ἡμῶν καί τῶν κτισμάτων Σου
/ ia / / / ς ~ / /

πάντων τήν κατά δύναμιν δοξολογίαν» (4) γίνεται 6 ἱερεύς τῆς

/ / / ΄ / / τὰ 6 ie ~

δημιουργίας καί ὁ ἀντιπρόσωπος τῶν κτισμάτων τοῦ Θεοῦ.

«Ἀρησιμοποιοῦμεν διάφορες λέξεις πού σημαίνουν προσευχήν, ὡς

εἶναι «λατρεία) καί «προσκύνησις). Aarpeia σηµαίνει προσευχή πού
προσφέρεται µόνον εἷς τόν (Θεόν. Διότι τὀν Θεόν µόνον καί προσκυ-
νοῦμεν καί λατρεύομεν εἶπεν ὁ Χριστός. Τούς "Αγίους καί τούς
᾿Αγγέλους καί τήν [Ιαναγίαν δέν λατρεύοµεν, ἀλλά µόνον προσκυνοῦ-
μεν, δηλαδή τούς τιμοῦμεν καί ζητοῦμεν τήν φιλίαν τους καί τήν
βοήθειάν τους καί τήν ὁδηγίαν τους διά νά πλησιάσωμεν τόν Θεόν.
Aarpetw tov Θεόν σηµαίνει ὑποτάσσομαι εἰς τόν (Θεόν. Ὑποκλίνομαι
εἰς τό θέληµά Του. Γίνοµαι καί δοῦλός Του. Σημαίνει ὅτι ἀγαπῶ
τόσον τόν Θεόν, ὥστε ἐμπιστεύομαι εἰς αὐτόν τήν ζωήν µου καί τό
παρόν µου καί τό μέλλον µου. Σηµαύει ὅτι προσφέρω eis Tov Θεόν
τόν ἑαυτόν µου ὡς θυσίαν, ὅτι ἐξαρτῶμαι ἀπό τόν (Θεόν τόν ὁποῖον
πιστεύω ὡς προστάτην καί φίλον καί πατέρα µου.

“Η Χριστιανική λατρεία φαίνεται καθαρά εἲς τήν (Θείαν «Ίειτουρ-

ylav. His tiv
/ Ei
᾿Εκκλησίαν ὅταν γίνεται ἡ «Πειτουργία ὁ «Ίαός τοῦ
/ ΤΕ, λ / ae / ς / ς 4 / ~

Θεοῦ συλλειτουργεῖ pe TOV Ἱερέα καί τούς ᾿ Αγίους καίτούς ᾿Αγγέλους

καί τήν [Παναγίαν. (5) Τότε µόνον λατρεύομεν μαξύ µέ τούς Ἁγίου.
Τότε πεθαµένοι καί ζωντανοί, ὅλη ἡ δηµιουργία ἐπιστρέφει εἰς τόν
Θεόν. «Αὐτό σηµαίνει «{Ίατρεία. «Ἰατρεύομεν τόν Χριστόν πού εἶναι
221
ες τό "Αγιον ΠΠοτήριον. Προσκυνοῦμεν τίς εἰκόνες ἀλλά δέν τίς
> ρα / ~ / 9 ῥὁ > / , /

λατρεύομεν, διότι τότε θά εἴμεθα εἰδωλολάτραι καί εἰκονολάτραι.

Αἱ εἰκόνες τῶν "Αγίων μᾶς βοηθοῦν νά συγκεντρωθοῦμεν καί νά
τραβήξωμεν τήν προσοχήν µας ἀπό τά προσωρινά καί κοσμικά
φαινόμενα καί νά προσηλώσωμεν τόν νοῦν µας εἰς τά αἰώνια καί
πνευματικά ζητήματα. “Η ἀρετή τῶν "Αγίων, ἡ ἀγάπη των πρός τόν
Θεόν, ἡ ταπείνωσίς των ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ζωγραφισμένη
εἰς τά πρόσωπά των, μᾶς βοηθοῦν νά προσευχηθῶμεν.
Διότι δέν εἶναι εὔκολον πρᾶγμα ἡ προσευχή. Οἱ Πατέρες καί οἱ
oA
γιοι λέγουν ὅτι ἡ πιό δύσκολη πρᾶξις τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ
λ / 9 ς / ὃ / λ a - 3 θ / ΑΝ ¢

mpocevxy. (6) Kat rodro d:d67t modes φορές ζητοῦμεν τοῦ (Θεοῦ τό
/ / ~ / / / ~ ~ ~ ,

θέλημα νά συμφωνῇ µέ τό δικό µας καί ὄχι τό δικό µας µέ τοῦ Θεοῦ
τό θέληµα. ᾿Επίσης ζητοῦμεν πράγματα πού μπορεῖ νά γίνουν µέ τόν
κόπον µας. Θέλομεν ὁ (Θεός νά εἶναι πάντα µέ τό µέρος pas Kai ds
µήν εἴμεθα ἡμεῖς µέ τό µέρος τοῦ Θεοῦ. "Όλα αὐτά κάνουν καί
δείχνουν ὅτι δέν ἔχομεν ἀληθῆ ἰδέαν περί τοῦ (Θεοῦ. Τόν θέλομεν
Kupuov τοῦ κόσμου διά νά διατάσσῃ νά γίνεται αὐτό πού θέλοµεν καί
ὄχιαὐτό πού θέλει. Ἡ λανθασμένη adr περί Θεοῦ ἰδέα κάνει τήν
αι > 4 ΄ / ¢ ὧν > / / ~ > / 4 /

προσευχήν µας ἀπρεπῆ, διότι θέτει κέντρον καί σκοπόν της τό θέληµά
µας καί τήν ἐπιθυμίαν μας.
Αλλ᾽ ἡ προσευχή ἔχει ἄλλον σκοπόν. Σκοπός της εἶναι ὄχι νά
ἀλλάξη τό θέληµα τοῦ Θεοῦ, ἀλλά νά συμφωνήσῃ τό θέληµά μας μέ
τοῦ Θεοῦ τό θέληµα, ὥστε ὅλα τά ἐμπόδια νά ἀδυνατίσουν καί οἳ
σκοποί τοῦ (Θεοῦ νά ἐφαρμοσθοῦν εἰς ὅλην τήν δηµιουργίαν καί εἰς
τόν ἑαυτόν µας. Ὁ Χριστός προσευχόµενος εἶπεν: «Οχι τό θέληµά
/ ς / ε / / ow / / 4,

µου, ἀλλά τό ἰδικόν σου». (7) ᾿Απ᾽ αὐτά τά ὀλίγα φαίνεται πόσον
δύσκολος πρᾶξις εἶναι ἡ προσευχή.
Kaveis 5é propet νά πῇ ὅσα πρέπει διά τήν δύναμιν πού μᾶς δίδει
/. / a / - οἃ / , / a ΄ = i

ἡ προσευχή. Εἶναι δύναµις πού ἐλευθερώνει, πού ξεκουράζει καί

ς x 4 4 > / / he f

ὁδηγεῖ τόν νοῦν καί τήν καρδίαν πρός τά ἄνω. Εἶναι αἰτία γαλήνης
καί εὐτυχίας ἡ προσευχή ὅσον εἶναι καί ὁδηγία καί βοήθεια εἰς τήν
πνευµατικήν µας ἐξέλιξιν. "Ὅλα αὐτά εἶναι γνωστά ὡς ἀποτελέσματα
τῆς προσευχῆς καί τῆς «Ίατρείας πού προσφέροµεν εἰς τὀν Θεόν.
ιότι ὅ, τι προσφέροµεν ἐπιστρέφει ἐπάνω μας ἁγιασμένο, εὐλογη-
μένο ἀντίδωρον τοῦ Θεοῦ πρός τό δῶρον πού ἄνθρωπος προσφέρει
διά τῆς προσευχῆς εἰςτόν Θεόν.
“Ο μεγαλύτερος καί ὁ µόνος διδάσκαλος τῆς προσευχῆς διά τούς
222
 Χριστιανούς εἶναι ὁ Χριστός. Δέν μᾶς ἔδωκεν ἁπλῶς τύπον καλῆς
καί πλήρους προσευχῆς ἀλλά μᾶς ἐχάρισε καί προσωπικόν παράδειγµα
προσευχῆς. Εἰὶς τό Εὐαγγέλιον καί ἰδίως εἰς αὐτό πού ἔγραψεν ὁ
a > / > , t 997 > > / κ. ε

Εὐαγγελιστής {ουκᾶς ὁ Χριστός παρουσιάζεται πολλές φορές προ-

σευχόµενος. (8) 'Ο Χριστός ἔκανε προσευχές µόνος εἲς κήπους, εἷς
τά βουνά, εἷς τά σπίτια, εἷς τάς Συναγωγάς. Τό παράδειγµα τοῦ
Χριστοῦ εἶναι πηγή καί ἔμπνευσις καί κἰνητρον τῆς πνευµατικῆς
συγκεντρώσεως τῶν Χριστιανῶν. Παράδειγμα τῆς ἐπιδράσεως τοῦ
Χριστοῦ εἶναι οἱ ᾿Απόστολοι εἷς τούς ὁποίους τόσην μεγάλην ἐντύ-
πωσιν ἔκαμεν ἡ προσήλωσις τοῦ Χριστοῦ εἷς τήν ΠΙροσευχήν, ὥστε
τόν ἐπλησίασαν καί ἀφοῦ ὡμολόγησαν ὅτι δέν ἐγνώριζαν πῶς νά
προσεύχωνται, ἐζήτησαν νά τούς διδάξῃ τήν προσευχήν. (9) Ὁ
/ 277 / 4 / / / ¢€

ἄΧριστός τότε ἐδίδαξε τό «Πάτερ ἡμῶν» (10) πού ἔγινε παγκόσμιος

τύπος τῆς προσευχῆς τῶν “Ἀριστιανῶν.
᾿ Ακολουθεῖ βραχεῖῖα ἑρμηνεία τῆς περιφήμου αὐτῆςπροσευχῆς πρός
πληροφορίαν τῶν «ἄριστιανῶν καί ἰδίως τῶν Karnynrav πού διδά-
σκουν εἷς τά Σχολεῖα τῆς ᾽Αρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καί Μ. Bpe-
τανίας.
/

223
 H ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς,

ἁγιασθήτω τό ὄνομά Σου,
ς / oe, Le

ἐλθέτω ἡ βασιλεία 2ου,

γενηθήτω τό θέληµά Σου,
ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς.
Τόν ἄρτον ἡμῶν τόν ἐπιούσιον
δός ἡμῖν σήμερον
καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν,
¢ ~ Ae / ς ~

ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν

ς oe '€ aA > / a > / ς ~

καί µή εἰσενέγκης ἡμᾶς εἲς πειρασµόν,

ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ.
"Ὅτι Σοῦ ἐστίν ἡ Βασιλεία καί ἡ Δύναμις καί ἡ Δόξα
τοῦ [Ιατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ "Αγίου Πνεύματος,
~ / / ~ κ / at / /

᾽Αμήν.

. A. O ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΑΣ
«Πάτερ ἡμῶν»

“Ὁ Χριστός ὠνόμασε τόν Θεόν Π]ατέρα καί ἐδίδαξε καί ἡμᾶς νά

ὀνομάζομεν τόν Θεόν Π]ατέρα µας. Εὶς τήν ὀνομασίαν αὐτήν εὑρίσκο-
µεν τό κέντρον τῆς ἀληθείας πού ἔφερεν ὁ Χριστός, εἷς τόν κόσμον.
‘O Χριστός εἶχε πλήρη γνῶσιν τοῦ (Θεοῦ καί ὡς Μεσσίας εἶχε τό
µοναδικόν προνόµιον νά ὀνομάσῃ τόν (Θεόν Π]ατέρα κατά τρόπον πού
ἁρμόζει εἰς Υἱόν. Ἰανείς εὐσεβής "Ββραῖος δέν ἐτόλμα ποτά νά
δείξῃ τέτοιο θάρρος καί οἰκειότητα µέ τόν (Θεόν τόν αἰώνιον καί τόν
ὕψιστον. Δι’ αὐτό ὅταν ἤκουσαν τόν ᾿Γησοῦν οἱ ᾿Εβραῖοι νά ὀνομάζῃ
τόν ΓΠαντοδύναμον καί Αἰώνιον Θεόν Πατέρα Του, ὅταν ἤκουσαν νά
λέγῃ «ὁ πατήρ µου ἐργάζέται καί ἐγώ ἐργάζομαι) εἶπαν ὅτι ὁ Χριστός
εἶπε βλασφημίαν. (11)
Παρατηροῦμεν ὅὅμωςεἰς τήν Μαινήν Διαθήκηνὅτι ὁ Xpuords dev
ὠνόμαξε, πάντοτε ἀνοικτά τόν Θεόν Πατέρα, ἀλλά μόνον ὅτανσυνω-
µίλει καί ὅταν ἐδίδασκε τούς µαθητάς Του. Ο Χριστόςἐχρησιμοποίει
224
τήν λέξιν ᾿ΑβΡᾶ ἡ ὁποία ἀποκαλύπτει στενήν σχέσιν µέ τόν Θεόν.
Eis τό ἄκουσμα τῆς λέξεως ᾿ Αββᾶ διά τόν (Θεόν οἱ εὐσεβεῖς ᾿Ιουδαῖοι
πάντοτε ἔφεραν ἀντίδρασιν. Διότι ᾿4ββᾶ δέν εἶναι ἀκριβῶς αὐτό πού
9 = A

> - ) , /; /; 5 , ” / ουν
ἐννοοῦμεν µέ τήν λέξι Πατέρας, ἀλλά εἶναι ἴση µέ τήν ἔννοιαν
«ἀγαπητέ πατέρα) 4 we τήν λέξιν «πατερούλη» πού µέ πολλήν
τρυφερότητα τά παιδάκια προφέρουν ὅταν ὁμιλοῦν εἰς τόν μπαμπᾶ
τους. Τέτοια ἦταν ἡ σχέσις τοῦ ᾽᾿[ησοῦ πρός τόν Θεόν ΠΙατέρα,
σχέσις ἡ ὁποία φανερώνει τήν οἰκειότητα τοῦ Υἱοῦ πρός τόν Πατέρα
Του.
"Ὅταν λοιπόν ὁ Χριστός ἐδίδασκε τούς µαθητάς Του νά ὀνομάζουν
τόν (Θεόν Πατέρα, ἀπεκάλυπτε μίαν περί Θεοῦ
/ A , TT / 3 {λ 4
ἀλήθειαν πού ἦταν
/ 6. ~ an 50. oy

πρίν ἄγνωστος. Σύμφωνα µέ ὅσα παρατηροῦν σύγχρονοι ἐρευνηταί

a ~

δέν ὑπάρχει προσευχή εἰς τά προσευχητάρια τῶν Εβραίων εἰς τήν

ὁποίαν νά εὑρίσκεται ἡ λέξις ᾿4ββᾶ µέ τήν ἔννοιαν πού τήν ἐχρησιμο-
ποίει ὁ Χριστός. Διά τοῦτο εὔκολα κανείς μπορεῖ νά καταλάβη ὅτι
ἡ Πατρότης τοῦ Θεοῦ εἶναι µία ἀλήθεια πού ἐγνώσθη εἰς τήν ἀνθρω-
ε / a @ ~ t / a AQ, 4 2 / 0 > / ak

πότητα ὅταν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός ἔγινεν ἄνθρωπος καί ἔζησε µαζί
µέ τούς ἀνθρώπους. (12)
“Ο Χριστός ἐδίδαξε τόν «Ίαόν νά ἀναγνωρίσῃ τόν Θεόν ὡς Γ]ατέρα
του, διότι ὁ (Θεός εἶναι ὁ δημιουργός τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ὁ προστάτης
καί ὁ φύλακας τῆς ζωῆς του. Εἶναι τοῦ Θεοῦ ἡ πατρική καλωσύνη
πού συντηρεῖ τόν κόσμον καί ἰδίως τόν ἄνθρωπον πού εἶναι ἡ εἰκόνα
καί ἡ ὁμοίωσις τοῦ Θεοῦ.
‘H ἀναγνώρισις τοῦ Θεοῦ εἷς τήν προσευχήν «Πάτερ ἡμῶν» ὅτι
εἶναι πατέρας µας, ὁδηγεῖ εἰς τήν ἀναγνώρισιν τοῦ ἀνθρώπου ὅτι
> / , ων , / 2 , , ε
εἶναι ἀδελφός µας. έ αὐτάς τάς δύο ἀναγνωρίσεις θεμελιώνεται ἡ
συνεργασία καί ἡ Κατανόησις µεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Οἱ ἄνθρωποι
εἶναι ἀδελφοί. Εϊἰς ὅλας λοιπόν τάς ἐνεργείας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ
> > , > 4 / / 9 / A > / ς

ἀδελφοσύνη πρέπει νά ἀναγνωρίζεται διά νά προστατεύεται ἡ εἰρήνη.

Διά τοῦτο ἡ ΠΠατρότης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ᾽Αδελφοσύνη τῶν ἀνθρώπων
εἶναι τό θεµέλιον τῆς Χριστιανικῆς ἠθικῆς καί τό κίνητρον διά µίαν
ζωήν ἡ ὁποία εἶναι καί θεϊκή καί ἀνθρώπινη.

225
 Β. ΟΙ, ΟΥΡΑΝΟΙ
«Ο ἐν τοῖς οὐρανοῖς»

Σύμφωνα µέ τήν παλαιάν ἰδέαν οἱ οὐρανοί ἐθεωροῦντο ὁ τόπος ς -

ὅπου κατοικεῖ ὁ Θεός. ᾽Αλλ᾽ αὐτό εἶναι συμβολισμός τῆς µεγίστης

og ας / > 3 εως! πα. / a ,

δυνάµεως καί τῆς ὑψίστης θέσεως ἀπό τήν ὁποίαν βασιλεύει καί
ἐπιθεωρεῖ τά πάντα. Ὁ Θεός τῶν οὐρανῶν εἶναι Θεός παντοῦ. Εἶναι
> a / / « / ~ 3 ~ > / ~

Θεός τοῦ κόσµου, πάνω ἀπό τόν κόσμον, εἰς τὀν κόσμον, καί πέραν
τοῦ κόσμου. Τό ὅτι ὁ (Θεός εἶναι εἰς τόν κόσμον, δέν σηµαίνει ὅτι ὁ
/ fi ge ς / > / / / / oe κ

Θεός περιορίζεται ὑπό τοῦ κόσμου. 'Ὁ Θεός εἶναι συγχρόνως µέσα
καί πέραν τοῦ κόσμου. Εἰναι παρών εἰς ὅλον τό Σύμπαν καί πέραν
ἀπό τό Σύμπαν. 'Η ὑπερβατικότης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐνδοκοσμικότης
3 / / / « ς / ~ ~ ία > /

τοῦ (Θεοῦ εἶναι χαρακτηριστικαί λέξεις μέ tis ὁποῖες οἱ Θεολόγοι

περιγράφουν τήν παρουσίαν τοῦ (Θεοῦ εἰςτόν κόσμον ἀλλά καί εἰς
τήν ἄπειρον ὕπαρξιν καί παρουσίαν Του ὑπέρ καί πέραν τοῦ κόσμου.

. I’. TO ONOMA ΤΟΥ ΘΕΟΥ

«, Αγιασθήτω τό ὄνομά Σου»

: Té ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι τό µυστήριον τῶν μυστηρίων. Ὅταν

ὠμίλησεν ὁ Θεός εἰς τόν ΙΜωὺσῆν ἀπό τήν φωτιάν τῆς καιοµένης
Barov εἰς τήν Xwprp δέν τοῦ εἶπε τό ὄνομά Του, adn’ bri «oot
/ > / / om ~ 4 HW ϕ 3 > σ ~

ὁμιλεῖ ὁὁ Θεός τῶν πατέρων σου Αβραάμ, ᾿Ισαάκ καί Ιακώβ». (13
3)
"Ὅταν ὅμως ὁ Μωὺσῆς ἠρώτησε ποῖον τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ τῶν
πατέρων µου, τότε ὁ (Θεός διά πρώτην φοράν ἀπεκάλυψε τό ὄνομά
Του ὅταν εἶπεν: «Εγώ εἶμαι ὁ ὤν). (14) Νά πῆς σέ κείνους πού
σέ στέλλω ὅτι µέ ἔστειλεν «6 dv». Δηλαδή ἐκεῖνος πού ὑπάρχει.
/ , a δι © ” / ? a 4. @ /

Τό ὄνομα λοιπόν τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ «Ὑπάρχων».«Εἶμαι ἡ Ὑπαρξις.)

Αὐτό σημαίνουν αἳ Ἓλληνικαί λέξεις «ὁ adv». “H "Εβραϊκή λέξις
Γιαχβέ (15) σηναίνι σχεδόν τό ἴδιον µέ «ὁ ὤνρ. {έν μπορεῖ
κανείς νά ξεφύγῃ ἀπό τήν ὕπαρξιν
/ / / > / ος οφ
ὅταν
a
ὁμιλῆ διά τόν Θεόν. “ο
ή = 4, / / ©

Θεός ὑπάρχει. “ὙΎπαρξις εἶναι καί τό ὄνομά Του καί ἡ οὐσία Του καί
ἡδύναμίς Του. Δι) αὐτό εἴπαμε ὅτι τό
ς 4 / 3 Φα δν ae « 4,
ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι µυστήριον.
a “a ft

226
 Τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ συζητεῖται ἐπί αἰῶνας. Κάθε ὁμάδα καί φυλή
καί ἔθνος ἔχει προσθέσει εἰς τόν κατάλογον τῶν ὀνομάτων τοῦ Θεοῦ
ὄνομα ἀνάλογον µέ τάς διαθέσεις καί τάς θρησκευτικάς ἀντιλήψις
3 > / / / / / 4 / 3 /

καί τά ψυχολογικά κίνητρα τοῦ «{αοῦ. Εἶναι ὀρθή ἡ παρατήρησις πού

ἔκαμεν ὁ γνωστός Τραγῳδός ποιητής Αἰσχύλος εἰς τό δρᾶμα
«Αγαμέμνων» καί ὁ Σοφοκλῆς εἰς τό ὃρᾶμα «᾿ Αντιγόνη», οἱ ὁποῖοι
> / hoe, ~ 3 x! = > / © tf a

ἀναφερόμενοι εἰς τόν (Θεόν τόν ὠνόμασαν Πολυώνυμον. Ὁ "Αγιος

> / > / / / > i, / € σ

Γρηγόριος ὁΘεολόγος ωνόμασε τόν Θεόν «ΠΠανώνυμον». (16)

Μέ ὁποιοδήποτε ὅμως
ὅ ὄνομα οἱ Χριστιανοί προτιμοῦν ὅταν ἄπευ-
θύνωνται εἰς τόν (Θεόν ἐννοοῦν καί πρέπει νά ἐννοοῦν τόν (Θεόν
Πατέρα, Υἱόν καί γιον Πνεῦμα, δηλαδή τήν 'Αγίαν Τριάδα, τόν
Τριαδικόν καί Ένα Θεόν, τόν Πατέρα τῶν ἀνθρώπων, τόν δημιουργόν
καί κτίστην τοῦ κόσμου.
Τό ὄνομι τοῦ Θεοῦ ὡς Πάτερ, Κύριε, Σωτῆρα, Αἰώνιε, Θεέ,
πρέπει νά προφέρεται µέ σεβασμόν, διότι εἶναι ἅγιον ὄνομα µέ τό
ὁποῖον συνδέεται ἡ ὕπαρξις καί ἡ ἁγιότης. 4ὐτοῦ “H ἁγιότης τοῦ
Θεοῦ πρέπει νά ἀναγνωρίζεται ἀπό ὅλους ὡς ἡ ὑψίστη καί ἄπειρος
ἀκρότης κάθε τελειότητος.
Δι᾿ αὐτό ὅταν εἰς τήν προσευχήν πού ἐδίδαξεν ὁ Ἰύριος ἡμῶν
> > / a > / / ΄ 297 « 7, ς ~

᾿]ησοῦς Χριστός λέγωμεν «ἁγιασθήτω τό ὄνομά Σου» ὁμολογοῦμεν

τήν ἄπειρον ἁγιότητα καί τήν ἄπειρον τελειότητα τοῦ (Θεοῦ καί
σκύβομεν τό κεφάλι µπροστά στήν εὐεργετική Του πατρότητα. Τό
ἴδιον γίνεται εἰς τούς οὐρανούς ἀπό ἐκείνους πού εἶναι κοντά εἰς τόν
Θεόν, δηλαδή τούς 'Αγίους, τούς ᾿Αγγέλους, τούς ᾿Αποστόλους, τούς
/ / yee / Re / 3 / /

Προφῆτας καί τήν ΠΠαναγίαν.

Kai jets of ἄνθρωποι ἁγιάζομεν τόν ἑαυτόν µας ὡς ἅγιαι τοῦ
Θεοῦ εἰκόνες καί ὁμοιώματα ὅταν προσευχώµεθα θερμά: "Όταν
κάνωµεν καλά: "Όταν προτιμῶμεν τό ὀρθόν: "Όταν ἀποφασίζωμεν νά
/ / a ~ hy Ἀ / ov > / /

κρατήσωµεν τόν ἑαυτόν µας µέσα εἰς τά ὅρια τῆς τάξεως καί τόν
νοῦν µας καθαρόν καί τά αἰσθήματά µας ἁἀγνισμένα µέ τήν µετάνοιαν
καί τήν λύπην διά τά λάθη καί τάς ἁμαρτίας µας. "Όταν ὑπακούωμεν
εἰς τοῦ (Θεοῦ τό θέληµα ἀπό ἀγάπην ες Αὐτόν: "Όταν ἡ διαγωγή
> “a ~ / / > / 3 / > > / σ ς /

µας ἀπέναντι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων εἶναι ὅπως τήν θέλει ὁ Θεός.
> / ~ HAA 2 / a / / ς a /

Μέ τόν τρόπον αὐτόν ἁγιάζομεν τό ὄνομα τοῦ (Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς
ὅπως τό σέβονται καί ἐκεῖνοι πού εἶναι πέραν τῆς γῆς, κοντά εἰς τόν
Θεόν, εἰς τούς Οὐρανούς.

227
 A. H BAXIAEIA TOY OEOY

«Ελθέτω ἡ Βασιλεία Σου»

ασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἀρχή καί τό κέντρον καί ἡ κατα-

‘H B λ , A Θ A κι ς > / / / / Ap ey

κλεῖδα τοῦ κηρύγματος τοῦ Χριστοῦ. Εὑρίσκομεν τό θέµα τοῦτο εἷς

τάς [Παραβολάς. ᾽Ακούμεν τό ἴδιον Kai eis Tov Mvorixdv Actmvov.
/ / > , , ow / > / / a“

Κάθε ὄψις τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ, ἀκόμη καί ὀλίγας
στιγµάς πρό τοῦ θανάτου Του ἐπί τοῦ Σταυροῦ ἀναφέρει τήν Βασι-
λείαν. “Η ἰδέα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ φαίνεται ὡς τό σπουδαιότερον
χαρακτηριστικόν τῆς ἀποστολῆς τοῦ βυρίου.
Τί ἐννοεῖ ὅμως ὁ Χριστός ὅταν ἀναφέρῃ τήν Βασιλείαν; "Αγιοι καί
Διανοούμενοι προσεπάθησαν νά δώσουν ἀπάντησιν. Υπάρχουν μερικοί
πού λέγουν ὅτι ἡ Βασιλεία εἶναι ἡ ᾿ Εκκλησία. "Αλλοι λέγουν ὅτι ὁ
Ἀριστός ἐννοεῖ τήν Ἰυβέρνησιν τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων ὑπό τοῦ
Θεοῦ. (17) "Αλλοι ἐνόμισαν ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ σηµαίνει τήν
πρακτικήν ἐφαρμογήν τῶν ἠθικῶν διδαγµάτων τοῦ “Χριστοῦ. "Αλλοι
ὑπελόγισαν ὅτι
ὅ ἡ Βασιλεία τοῦ “Χριστοῦ θά ἔλθη εἰς τό τέλοςὁπότε
ὁ Χριστός θά κυβερνήσῃ τόν κόσμον διά χίλια χρόνια.
“Η ᾿Αραμαϊκή A¢éis Malkuth πού ἐχρησιμοποίει ὁ Χριστός δέν
σημαίνει τοπικόν Βασίλειον, ἀλλά Βασιλικήν διεύθυνσιν. 'Η ἰδέα αὐτή
εὑρίσκεται εἰς τήν ἔννοιαν τῆς "Ελληνικῆς λέξεως «Βασιλεία» τήν
αφ. > / ”/ = ς ~ / , /

ὁποίαν ὁ «Ίαός ἐννοεῖ μᾶλλον ὡς κοινωνίαν µέ τόν Βασιλέα, δηλαδή

ς / ¢ A / 2 a ἀλλ ς / / / B λ / ὃ λ ὃ /

µέ τόν Θεόν. ᾿ Από τήν κοινωνίαν αὐτήν μπορεῖ νά ἀπολεισθῇ ἐκεῖνος

πού δέν εἶναι ἔτοιμος καί δέν ἔχει εἰλικρινεῖς διαθέσεις.
κεῖνο πού φαίνεται καθαρά εἶναι ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ (Θεοῦ θά
3Η; a ΄ / / ov ς / A “~ 6 /,

ἔλθη εἲς τήν ζωήν τῶν ἀνθρώπων ἐκ τῶν ἔξω. Εἶναι κἄτι σάν εἰσβολή.
” > / me ~ > / > ~ ” an ” , > /

‘O ἄνθρωπος δέν ἔχει συμμµετοχήν εἰς αὐτήν τήν εἴσοδον, διότι δέν
εἶναι ἰδικόν του κατόρθωμα, ἀλλ᾽ εἶναι εἴσοδος τοῦ (Θεοῦ εἰς τήν
> / / > > s uw “~ “A > /

ἱστορίαν διά νά σώσῃ τούς ἀνθρώπους ἀπό τήν µαταιότητα καί τήν
ταλαιπωρίαν πού δοκιμάζουν μακράν τοῦ (Θεοῦ. Διά νά βοηθήσῃ τούς
/ / / / ~ “A / / / /

ἀνθρώπους νά εὕρουν τόν Θεόν. Διά νά ἐγκαταστήσῃ τόν ᾿ἄνθρωπον

εἰς τοῦ (Θεοῦ τό Βασίλειον, δηλαδή τήν κοινωνίαν μετά τοῦ Θεοῦ.
“Oda αὐτά σημαίνουν ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι 7 σωτηρία
τήν ὁποίαν ὃ «Ίαός θά εὕρῃ ὅταν ὁδηγηθῇ πίσω εἰς τόν Θεόν. 'Ὁ
ἐρχομός λοιπόν τῆς Βασιλείας τοῦ (Θεοῦ φαίνεται εἰς τήν ἐπιτυχῆ
ἐπιστροφήν τοῦ «{αοῦ εἰς τόν (Θεόν διά νά εἶναι καί νά µένῃ πάντοτε
πλησίον τοῦ (Θεοῦ.
228
 Εἶναι ἑπομένως ὀρθόν νά δεχθοῦμε ὅτι τὀ αἴτημα «ἐλθέτω ἡ
ῬἙασιλεία ο Σου) εἶναι οςπλούσιον εἰςenol’
νοήματα. HisPees,
αὐτά βλέπομεν τόν‘
Θεόν νά ἔρχεται διότι εἶναι ὁ Βασιλεύς τοῦ «{αοῦ. Βλέπομεν καί τόν
{Ίαόν νά ἀποκαθίσταται πλησίον τοῦ (Θεοῦ καί νά εἶναι ὁ «Ίαός
iP / PX yh , / ο ele ς /

τοῦ Θεοῦ.

E. TO @EAHMA TOY ΘΕΟΥ

«Γενηθήτω τό θέληµά Σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς»

Τό θέλημαημ τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Θεός. "Ότον δεχθῆς τόν Θεόν πού
ὑπάρχει ὡς Πατέρα Σου, τότε δέχεσαι καί τό θέληµά Του ὡς νόµον
ς / ε , / / / / / / ς ,

πού σέ ὁδηγεῖ καί σέ προστατεύει. Δι’ αὐτό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ

εἶναι διά κάθε ἄνθρωπον καί δι ὅλους ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἰς τήν
> / / wn / 5ο ς / ~ ~ > tt

Conv pas. Hive ἑπομένως φανερόν ὅτι τό θέληµα τοῦ Θεοῦ συνδέεται
/ A ς δι / os / θ 2 - 6 ~ /,

µέ τό προηγούµενον αἴτημα, δηλαδή νά ἔλθη ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

/ / δι w 8 λ ὃ , 4, om θ €. B λ / ~ Θ ~

"Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί τό θέλημα τοῦ Θεοῦ πρέπει νά ἐπεκταθῇ
ἀπό τό ἄτομον, ἀπό τόν ἕνα εἷς τούς πολλούς. Πρέπει νά γίνωμεν
» af he a > / / ov > 4 4 δὲ i /

κήρυκες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί τοῦ θελήµατος τοῦ Θεοῦ.
/ ~ B λ Mi ~ Θ “A / - θ λ / an Θ a Ἡ

πεῖρα τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ µέσα µας πρέπει νά φωτίσῃ ἄλλους διά
a a / lot ~ /, / /, / + /

νά ἀφήσουν τόν Θεόν νά βασιλεύσῃ µέσα τους.

Kaz’ αὐτόν τόν τρόπον ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί τό θέλημα τοῦ
Θεοῦ ἀπό τόν ἕνα εἰς τούς ἄλλους θά γίνη χαρακτηριστικόν κοινόν
τοῦ «αοῦ ὁπότε σιγά-σιγά ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θά γίνουν «Ίαός τοῦ
=~ “a ς / } 4 os ς Ee / / / ~

Θεοῦ καί ἡ γῆ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Αἱ ψυχαί τῶν νεκρῶν ἀνθρώπων οἱ "Αγιοι καί οὗ ᾿Αγγελοι εἰς
¢ - ~ a > / ew ie cow >

τοῦς οὐρανούς χαίρουν τήν χαράν τήν μεγάλην ποῦ τούς προσφέρει ἡ
παρουσία τοῦ (Θεοῦ καί ἡ ἕνωσις τῆς ἐλευθερίας καί τῆς θελήσεως
των µέ τοῦ Θεοῦ τήν ὕπαρξιν καί τό θέληµα. Αὐτή ἡ ἕνωσις τῶν δύο
/ ~ ~ / 9 / / / a se A 4

θελήσεων τοῦ Θεοῦ και τοῦ ἀνθρώπου εἶναιἡ τελειότης καί ἡ σωτηρία
τῶν ἀνθρώπων. Ζχετικήν τελειοποίησιν καί σωτηρίαν μπορεῖ ἀπό
τώρα νά γνωρίσωµεν εἰς τήν ζωήν µας. ᾿Αλλά τότε µόνον, ὅταν
σεβώμεθα καί δεχώµεθα τοῦ Θεοῦ τό θέλημα τό ὁποῖον μᾶς ἐλευθε-
/ / / an a“ / / FYE: a = 2

ρώνει καί μᾶς χαρίζει γαλήνην καί εἰρήνην καί φιλίαν καί κοινωνίαν
µέ τόν Θεόν.
229
 Z. O ΑΡΤΟΣ
«Τόν ἄρτον ἡμῶν τόν ἐπιούσιον δός ἡμῖς σήμερον)

Ἐξαρτώμεθα ἀπό τόν Θεόν. “Ὁ, τι καί νά κάνωµεν, ὅσον καί ἄν

3 / > , , / a / , / ge +m”

προοδεύωµεν τεχνικά, ὅσα καί ἄν µάθωμεν µέ τήν παρατήρησιν καί

µέ τά βιβλία, ποτέ δέν θά φύγωμεν ἀπό τόν κύκλον τῆς κυριαρχίας
/ / , / / , / > / / ΄ a /

τοῦ Θεοῦ. Μαΐ ἰδού εἰς τό «Πάτερ ἡμῶν» ζητοῦμεν ψωμί, διότι ἡ
συντήρησις τοῦ σώματός µας δέν εἶναι µόνον δικό µας κατόρθωμα,
ὅπως καί ἡ ὕπαρξίς µας δέν εἶναι δικὀ µας θέληµα. {έν ἐδημιουργή-
ος /εσ / / / /΄ / 3 /

σαµεν τόν ἑαυτόν µας. Δέν ἐδημιουργήσαμεν τόν (Θεόν, ἀλλ᾽ ὁ Θεός
/ ς / / > / / / > we /

pas ἔκαμε. Δι’ αὐτό θά ἐξαρτώμεθα πάντοτε ἀπό τήν ἀγάπην Του,
~ ” 3 Φορ > / / > / Φ > /

ἀπό τήν πρόνοιάν Του καί τήν φροντίδα Του.

Nopilopey ὅτι κατέχοµεν͵ τά πάντα. ᾽Αλλ᾽ ἡ ἱστορία τοῦ Ι]ύργου
τῆς Βαβέλ (15) µέ τήν,σύγχυσιν καθρεπτίζει τήν ἀποτυχίαν τῶν
ἔργων͵ τοῦ ἀνθρώπου πού περιφρονεῖ τόν Θεόν. Av αὐτότό αἴτημά
διά τό καθημερινό ψωμί μᾶς φέρνει εἰς τόν ἑαυτόν µας καί μᾶς
διδάσκει τήν ἐξάρτησίν ἀπό τόν Θεόν καί ἀνανεώνει τό µεγάλο
wage τῆς ταπεινώνεώς µας ἐνώπιον τοῦ (Θεοῦ.
Τόὀψωμί ἆἀπό αἰώνων πολλῶν εἶναι τό κυριώτερον εἶδος τῆς προφῆς
πού οἱ ἀνθρωποι μέ ἐργασίαν καί µέ para ἀποκτοῦν. Kai érav pé
ἔντιμα µέσα τό ἔχομεν, εἶναι εὐλογημένον ἆἀπό τόν Θεόν. Kai érav
τό προσφέρωμεν εἰς ἐκείνους πού δέν τό ἔχουν, τότε γίνεται προσφορά
θυσίας πρός ᾿Εκεῖνον πού μᾶς τό ἔδωκε. (19)
"Ὅταν ζητοῦμεν νά μᾶς δώσῃὁ Θεός τό καθημερινό ψωμί, μας, δέν
ἐννοοῦμεν͵ ὅτι πρέπει νά{ καθήσωµεν καί νάπεριµένωμεν νά μᾶς στείλῃ
ὁ Θεός τό φαγητόν µας. Μέ τήν προσευχήν αὐτήν ἐννοοῦμεν νά μᾶς
χαρίζη ὁ (Θεός ὑγείαν διά νά συνεργαζώµεθα µαζί Του διά τήν
, ς / ς / / / / / / /

συντήρησίν µας. Διότι εἴμεθα συνεργοί τοῦ Θεοῦ. (20) [αί ἐκεῖνος
/ A / mw / ~ ~ es ~

πού συνεργάζεται µέ τὀν Θεόν δἐν βοηθεῖ µόνον τόν ἑαυτόν του ἀλλά
, / / / / / a / / ¢ / LAA ,

καί τούς ἄλλους. {έν εἶναι µόνον ἐγώ ἀλλά καί τό ἡμεῖς. Ὁ Κοινός
Πατέρας δείχνει τούς ἄλλους ws ἀδελφούς.
Δι) αὐτό ἡπροσευχή ἀναφέρει τό «pi», δηλαδή ἡμᾶς, ὅλους
μαζί. Πάντοτε ὑπῆρχαν καί ὑπάρχουν ἐκεῖνοι πού ἔχουν ἀνάγκην
βοηθείας ἀπό τούς ἄλλους. Δέν ἔχομεν µόνον τήν ἀνάγκην καί τήν
πεῖναν τοῦ φαγητοῦ. ο ἄνθρωπος ἔχει πολλές πεῖνες. Ἔχει ἀνάγκην
~ ~ a ¢ my ” / - ” > ,

ἀγάπης. “Exe ἀνάγκην παρηγορίας. "Exe ἀνάγκην ἀπό γραμματα

καί βιβλία καί γνῶσιν. Εκατομμύρια εἶναι οἱ ἀγράμματοι ἀκόμη
230
στόν κόσμον. «Οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος). (21) Θέλει καί
τόν «Ίόγον τῆς ἀληθείας. Θέλει καί τήν µάθησιν τῆς φύσεως. "Εχει
, / = > / / / / / ~ ΄ ”

ἀνάγκην τοῦ Εὐαγγελίου διά νά τοῦ δώσῃ τόν ἄρτον πού κατέβηκε
ἐκ τῶν "Ανω. Εχει ἀνάγκην τῆς κοινωνίας τοῦ (Θεοῦ καί τῆς λατρείας
τοῦ Θεοῦ. "Εχει ἀνάγκην τοῦ Χριστοῦ τοῦ ὁποίου τό σῶμα εἶναι
ἀληθής τροφή καί τό αἷμα ἀληθινό ποτὀν. Πρέπει νά δώσωμεν εἷς
> , / / / Φ > J. / / / / >

ἐκείνους πού δέν ἔχουν τόν Χριστόν διά νά φάγουν καί νά ζήσουν καί
> / 2 / ” 2. / / / / / / / ,

νά µήν ἀποθάνουν.

H. TA XPEH MAL
«Kai ἄφες ἡμῖν
ἡ τά ὀφειλήματα ἡἡμῶν,
ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν»

Τό αἴτημα τοῦτο εἶναι πολύ βαθύ. Ζητοῦμεν ἀπό τόν (Θεόν νά

χαρίση τά χρέη μας. Εϊς τόν Θεόν χρεωστῶμεν͵ τά πάντα. Τήν
ὑπαρξίν µας, τήν ὑγείαν μας, τήν εὐτυχίαν μας, ͵ τό µέλλον µας. Τί
θά δώσωμεν εἰς τόν (Θεόνἔναντι ὅλων αὐτῶν τῶν δώρων του; «Τί
ἀνταποδώσω τῷ Ἰυρίῳ περί πάντων; Τάς εὐχάς µου τῷ Kupiw
ἀποδώσω.) (22) Θά εὐχαριστήσω δηλαδή τόν (Θεόν µέ τήν προσευχήν
καί µέ τά ἔργα µου. Ἆαί ὅταν περιφρονήσω τόν εὐεργέτην µου τότε
τί παθαίνω; Τότε λέγομαι ἀγνώμων. ᾿ Αρνοῦμαι νά πληρώσω τά χρέη
µου. Αὐτό εἶναι τό λάθος µου. «Αὐτό εἶναι ἡ ὀφειλή µου, πού γεννᾶ
4 MP ἲ / λ 1ϐ A ? / i ese λ / / a

ἄλλα πολλά ὀφειλήματα καί χρέη. 4Αὐτό εἶναι ἡ ἁμαρτία µου.

m” Pet z /{ / ? / κ ἁ δι /

Τί εἶναι ἡ ἁμαρτία, Εὶς τό ἐρώτημα αὐτό ἀπαντᾷ ἡ ἀταξία τῆς

/ ς ς / > ie > / > / > a ¢ > / ο

ζωῆς. 'Η συντοµωτέρα ἀπάντησις εἶναι ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι δύναµις

πού βγαίνει ἀπό µέσα µας καί κινεῖται ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, ἐναντίον
τῶν ἄλλων καί ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ µου. Πολλές φορές ἡ δύναμις
-. mu Α΄ 3 / Ακ” Ae “A / / ς /

αὐτή ἔχει αἰτίαν τόν πειρασµόν τόν []ονηροῦ, τοῦ Σατανά.

“Η ἐναντίον τοῦ Θεοῦ ἁμαρτία µας λέγεται ἀγνωμοσύνη, ἀπιστία,
ἀσέβεια, ἀποστασία, αἴρεσις, περιφρόνησις τῆς θρησκείας καί τῆς
Εκκλησίας.
‘H ἐναντίον τῶν ἄλλων ἁμαρτία εἶναι ἡ ζήλεια, ὁ Φθόνος, ὁ
φόνος, ἡ ἐκδίκησις, ὁ ἠθικός καί φυσικός ἐκβιασμός, ἡ κλοπή,ἡ
/ ς > / ¢< >? / / / 2 / ς /

συκοφαντία, ἡ ἐπίθεσις, ἡ διαφθορά τῆς ψυχῆς µέ τόν παρασυρµόν

εἰς πράξεις κινδύνου καί φόβου καί τιμωρίας.
231
 ἩΗ ἐναντι τοῦ προσώπου µας ἁμαρτία εἶναι ἡ διάθεσις καί ἡ πρᾶξις
« > ~ 7 ς , ¢ / κ 6 ~

πού δείχνει ὑποκρισίαν, σεζουαλικόν βιασµόν, ἠθικήν καί φυσικήν

ἀταξίαν, ἀδιαφορίαν εἰς ὅ, τι εἶναι καλόν καί ἀγαθόν καί εὐγενικόν,
3 / > / > a s / Κι / / > /

ἀσέβειαν πρός τούς γονεῖς, τούς διδασκάλους, τούς µεγαλυτέρους καί

τούς Φίλους, καί τούς ἐνεργέται.
Όλα αὐτά εἶναι χρέη καί ὑπερβασία καί περιφρόνησις τοῦ κανονι-
oe > / αν LA Re © / / /. ~

κοῦ καί τοῦ σωστοῦ καί τοῦ φυσικοῦ καί τοῦ δικαίου. Εἶναι εὐτυχής
ἐκεῖνος πού νοιώθει ὅτι εὑρίσκεται σέ τέτοια κατάστασιν ἀταξίας καί
εὐτυχέστερος ἐκεῖνος πού ζητεῖ νά ἀπαλλαγῇ ἀπό αὐτάς διά τῆς
βοηθείας τοῦ Θεοῦ, ἐνώπιον τοῦ ὁποίου ὁμολογεῖ τήν ἀταξίαν καί τά
ὀφειλήματά του καί ζητεῖ ᾿συγχώρησιν καί χάριν.
'Ὑπάρχουν μερικοί πού ἔχασαν τόσον ᾿ τόν δρόµον τῆς κανογικῆς καί
φυσικῆς ζωῆςὥστε δέν αἰσθάνονταιὅτι ἔκαμαν πρᾶξιν πού προσβάλλει
τόν Θεόν, πού ἀδικεῖ τούς ἄλλους, πού πληγώνει τόν ἑαυτόν τους.
/ / ΄ 3 a / ” ΄ κ / ς /

"Εχομεν τέτοια παραδείγματα. Εἰς τήν ἀρχαίαν ἐποχήν εἴχαμεν τούς

Σοφιστάς καί τούς Ἀυνικούς πού ἔλεγαν ὅτι καλόν καί δίκαιον εἶναι
ὅ, τι εἶναι σήμερον συμφέρον. Αὔριον πιθανόν νά µήν εἶναι. 4ι᾽ αὐτό,
gv > / / 3 / / / > > /

δέν ὑπάρχει, ἔλεγαν, σταθερόν κριτήριον τῆς ἠθικῆς ζωῆς καί δια-
γωγῆς. Σήµερον ἔχομεν τούς Ἰήηδενιστάς τῆς συγχρόνου κοινωνίας
πού δέν παραδέχονται τόν Θεόν, µήτε τόν ἄνθρωπον ὣς τήν µεγίστην
ἀξίαν τῆς φυσικῆς ὑπάρξεως, µήτε ἠθικόν νόµον καί συνείδησιν
προσωπικήν καί κοινωνικήν ὑποχρέωσιν.
Av αὐτό εἶναι δεῖγμα ἐπιστροφῆς εἰς τήν τάξιν ἡ ἀναγνώρισις καί
ὁμολογία τοῦ λάθους καί ἡ δήλωσις τῆς ὀφειλῆς µας ἀπέναντι τοῦ
e / ~ ¥. φ ε / ~ > ~ > / ~

Θεοῦ καί τῶν ἀνθρώπων. “Η ἀναγνώρισις αὐτή ἐξασφαλίζει τήν

συγχώρησι. Διαλύει τά χρέη. Σχίζει ὁ Θεός τά ὁμόλογα. Τό ἴδιον
/ A a / / / ς a / Fi gC, όλ. Τό ἴδ

κάµνουν καί οἱ καλοί ἄνθρωποι ὅταν τούς ζητηθῇ συγγνώμη ἀπό

ἐκείνους πού τούς ὀφείλουν ἠθικά καί“πνευματικά καί κοινωνικά χρέη.
Μερικοί ἔχουν μεγάλην καρδίαν καί χαρίζουν πολλές φορές ἀμόμη
καί τά χρηματικά χρέη.
᾿ Αλλά τί γίνεται ὅταν σβήσωμεν τά χρέη πον μας χρεωστοῦν.
Πρέπει νά ἔχωμεν τήν ἀπαίτησιν νά συγχωρηθοῦν καί νά σβήσουν καί
τά δικά µας; Γοῖον τό νόηµα εἰς τό σημεῖον αὐτό τοῦ «Πάτερ ἡμῶν»;
Πολλοί νομίζουν ὅτι ἀφοῦ' αὐτοί συγχωροῦν, τότε πρέπει καί ὁ (Θεός
νά συγχωρήσῃ τά ἰδικά των χρέη.
/ /
ἡ ἑρμηνεία αὐτή δέν εἶναι
/ id / / »4λλ᾽ ς ς / > / ὃ / ὓ

σωστή διά τούς ἑξῆς λόγους.

α) Πάντοτε ἡμεῖς χρεωστοῦμεν περισσότερα εἰς τόν Θεόν ἀπό ὅ,
/ ς ~ a / > / / > ΄σ

τι ἡμεῖς χαρίζοµεν ἤ συγχωροῦµεν εἷς τούς ἄλλους. Εὶς τό µάτι µας,

232
εἶπεν ὁ Χριστός, ἔχομεν ὁλόκληρον σανίδα πού δέν τήν καταλαβαίνοµε,
ἐνῶ βλέπομεν τό μικρό ξυλαράκι πού ἔχει ὁ ἄλλος εἰς τό µάτι του.
A / / / / 4 3 cm > / ,

>
Απ’ αὐτό τό παράδειγµα φαίνεται ἡ διαφορά µεταξύ τοῦ χρέους µας
> ? / / 19 / ς ὃ / 4, ~ /

πρός τόν Θεόν καί τοῦ χρέους πού χαρίζοµεν εἰς τούς ἄλλους. (23)
/ / / / ~ / ΄ / > 4 3

β) Αὐτά πού συγχωρεῖ εἷς ἡμᾶς ὁ Θεός εἶναι πολύ περισσότερα

ἀπό ὅ, τι ἡμεῖς συγχωροῦμεν εἰς τούς ἄλλους. Τό δείχνει αὐτό ὁ
Χριστός ἀντίστροφα εἷς τήν παραβολήν ἐκείνην πού ἐχαρίσθησαν εἰς
ἕνα δοῦλον χιλιάδες τάλαντα καί ὕστερα αὐτός δέν ἤθελε νά χαρίση τά
oe ~ / / aA > / / ww / tA /

ὀλίγα λεπτά πού τοῦ ἐχρεωστοῦσεν ὁ συνάδελφός του. (24)

»χ/ i, ΄ a? ~ c / /

γ) Ὁ Χριστός ἀπό τόν Σταυρόν συνεχώρησε τούς κακούργους

χωρίς νά ἔχη ὑπ] ὄψιν Του ἀνταπόδοσιν, διότι δέν εἶχεν ἀνάγκην νά
/ ΄ 3 ο ολλ. Τι » 56 8 / ὃ / t > / /

όν συγχωρήσουν οἱ ἄλλοι. ζαί ὁ Στέφανος, ἐνῷ πέθαινε ἀπό τά

/ / ς 34 / ε / >) ay / > / /

πετροβολήµατα, παρεκάλει τόὀν (Θεόν νά µή λογαριάσῃ εἰς τούς

κακούργους τήν ἁμαρτίαν των. (25) Τούς ἐχάρισε τό χρέος, χωρίς νά
περιµένῃ ἀπό αὐτούς ἀνταπόδοσιν. {έν παρεκάλει διά νά πάρη, ἆ
ὡς ὁ Χριστός, ἔδιδε καί ἐζήτει δι αὐτούς συγχώρησιν ἐξ ἀγάπης
ς ¢ / ww LD , > ο) a / >? > Ly

καί καλωσύνης.
ι) αὐτό ὁ Χριστός ἔχων ὑπ ὄψιν ὅτι τά χρέη µας ἀπέναντι τοῦ
A > > / ς Ky /, 2/. Ἑ ο χ av / / 3 / ~

Θεοῦ εἶναι μεγαλύτερα ἀπό αὐτά πού ἡμεῖς σβήνωμεν χάριν τῶν
ἄλλων, μᾶς ἐδίδαξε νά λέγωμεν «ἀχρεῖοι δοῦλοί ἐσμέν). Ἐϊμεθα
ἄχρηστοι δοῦλοι καί ἐκάμαμεν ἐκεῖνο πού ἔπρεπε καί ἐκεῖνο πού
εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά κάµωµεν. «“Ο ὀφείλομεν ποιῆσαι πεποι-
ήκαμεν. (26)
/
᾿Βσυγχωρήσαμεν τούς ἄλλους διότι αὐτό ἔπρεπε νά
6 "Τι / / ἀλλ. / > ΦΥ. 4

κάµωμεν. Τί θά κάµῃ ὁ Θεός δι ἡμᾶς, αὐτό εἶναι ἰδική Του ἀπόφασις

/ / / / ς / σι ~ > / > / > /

καί οὐδέποτε ἰδική µας ἀπαίτησις.

6. ΟΙ ΠΕΙΡΑΣΜΟΙ
«ζαί µή εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασµόν)

Τό πρωτότυπον εἰς τήν ᾿ Αραμαϊκήν γλῶσσαν ἔχει τάς λέξεις «Νά

µήν εἰσέλθωμεν εἰς πειρασμόν», ἀντί τῶν λέξεων «μή εἰσενέγκης
ἡμᾶς). Μέ αὐτό συμφωνεῖ καί ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ εἷς τούς
ς a /. > 7s a he 6 / “~ a > ΄

µαθητάς Του πρό τῆς Σταυρώσεως. «Προσεύχεσθε, ἵνα µή εἰσέλθητε

/ τν = / 4 ov / 2 /

εἰς πειρασμόν.» (27) Αὐτό δείχνει ὅτι ὁ (Θεός δέν μᾶς ὁδηγεῖ εἰς
233
πειρασµόν, διότι ὁ Θεός, ὡς διδάσκει ὁ ᾿ Απόστολος ᾿Ιάκωβος, δέν
πειράζει κανένα καί κανείς πειραζόµενος as µή λέγη ὅτι ὁ Θεός µέ
πειράζει. (28)
Περιστατικά τῆς ζωῆς, ἐσωτερικά καί ψυχολογικά κίνητρα, προ-
κλήσεις καί προτιμήσεις καί ὀρέξεις, ἡ ἐπανάληψις καί ἡ συνήθεια, ἡ
µίµησις τῆς διαγωγῆς ἄλλων καί τόσα ἄλλα αἴτια μᾶς πειράζουν,
μᾶς προκαλοῦν καί μᾶς ὁδηγοῦν ἐνώπιον ἐκλογῆς µεταξύ τοῦ πιθανοῦ
καί βεβαίου κακοῦ καί τοῦ πιθανοῦ καί βεβαίου καλοῦ.
Εἰς τοιαύτας περιστάσεις ἔχομεν ἀνάγκην ἀπό τήν βοήθειαν τοῦ
Θεοῦ ὥστε νά σταθοῦμεν δυνατοί καί νά µήν χάσωµεν τήν ψυχραιµίαν
µας καί νά µή πάθωµεν σύγχυσιν, ἀλλά νά προτιµήσωμεν τό δίκαιον
καί τό ἀληθές καί νά µείνωμεν φίλοι τοῦ Θεοῦ, σεβόμενοι τό θέληµά
Του, πού εἶναι πάντοτε τό συμφέρον μας.
Παραδείγματα ἀπό τήν ‘Ayiav I;Ῥαφήν δείχνουν πῶς ἀντιμετω-
πίζονται οἱ πειρασμοί μέ ἀνδρείαν καί ἀποφασιστικότητα ὑπέρ
ὃ τοῦ
καλοῦ καί τοῦ δικαίου. Ὁ Χριστός εἰς τήν ἔρημον ἀντιμετώπισε τόν
πειρασµόν τῆς πείνας, τόν πειρασµόν τῆς µαταιοδοξίας καί τόν
πειρασµόν τῆς κυριαρχίας. Δέν εἶπεν εἰς τίς πέτρες νά γίνουν ψωμί
διά νά φάγῃ. {Δέν ἔπεσεν ἀπό τό καμπαναριό τοῦ Ναοῦ διά νά δείξῃ
ὅτι δέν σκοτώνεται. Aw ἐπροσκύνησε τόν διάβολον διά νά πάρῃ
βοήθειαν καί ἀναγνώρισιν καί θέσιν. νίκησε τόν πειρασµόν αὐτόν
καί ἐξεδίωξε τόν αἴτιον. «{29) Kai 6 ᾿Αβραάμ εἰς τήν ΓΠαλαιάν
Διαθήκην ἔδειξενὅτι ἡ ἀγάπη του πρός τόν (Θεόν εἶναιἀνυποχώρητος
δι αὐτό καί τό παιδί του ἐτόλμησε νά θυσιάσῃ µέ ἀποτέλεσμα νά
στερεωθῇ πιό πολύ ἡ ἀγάπη του πρός τόν Θεόν καί νά γλυτώσῃ ἀπό
τόν φόνον τό παιδί του. (30)
Ἐϊμεθα ὅλοι ἀδύνατοι πρὀ τοῦ πειρασμοῦ καί τῆς δοκιµασίας.
Δι’ αὐτό ὁ Χριστός ἔβαλε εἰς τό «Πάτερ ἡμῶν» τό αἴτημα διά τοῦ
ὁποίου ζητοῦμεν νά μᾶς φυλάξῃ ὁ (Θεός ἀκεραίους, διά νά µήν
ὑποχωρήσωμεν ὅταν μᾶς ἐπισκεφθοῦν πειρασμοί.
Πολλές φορές πειρασμοί { δοκιμάζουν τήν πίστιν µας μέτήν λύπην,
μέ τίς ἀρρώστειες, μέ, τόν πρόωρον θάνατον πού κτυπᾷ οἰκογένειες
καί φίλους. Τό κακόν παράδειγµα ἀνθρώπων ἐπίσης στέκεται
µπροστά µας πειρασμός δυνατός πού δοκιμάζει τήν ἠθικήν µας
ἀκεραιότητα καί ἀξιοπρέπειαν καί τόν σεβασμόν µας πρός τόν Θεόν.
Πολλές φορές λέγομεν. «Όλοι τό κάνουν, γιατίὄχι ἐγώ, ο»
Αὐτές εἶναι οἱ πλέον συνηθισμένες μορφές τῶν πειρασμῶν µέσα µας.
Δέν πρέπει νά πέσωµεν ὅταν μᾶς ἀγγιλώνουν, ἀλλά νά σταθοῦμε
234
 ἀπέναντί τους µέ ἀποφασιστικότητα τιμῶντες τήν ἀλήθειαν καί τήν
ἀξιοπρέπειάν µας καί σεβόμενοι τό θέληµα τοῦ Θεοῦ.
"Ὅταν πρό ὀλίγου καιροῦ εἷς τήν Νέαν 'Ὑόρκην τῆς ᾽Αμερικῆς καί
εἰς τό Μοντρεάλ τοῦ Kavada ἔκαμαν ἀπεργίαν οἱ Αστυνομικοί, εἶδαν
οἱ ἄνθρωποι φαινόμενα παρασυρμοῦ εἰς τούς πειρασμούς ἀπίστευτα.
Τότε πολλοί ἔκλεπταν καί ἥρπαζαν πράγματα ἀπό τά καταστήματα.
Μεταξύ αὐτῶν ἐφάνησαν καί πρόσωπα σεβαστά καί θεωρούµενα
ἀξιοπρεπῆ. Π1ρό τοῦ πειρασμοῦ, πρό τοῦ παραδείγματος μερικῶν,
καί οἱ θεωρούμενοι καλοί ἐνικήθησαν καί ἔπεσαν εἰς τόν πειρασμόν
τῆς βιαίας ἁρπαγῆς. ‘O πειρασμός εἶναι κοινός δι ὅλους καί δι
ἐκείνους πού στέκονται καί δι ἐκείνους πού δέν θεωροῦνται πεσµένοι.
Av’ αὐτό ὁ Απόστολος Παῦλος ἐδίδασκε: «Ο δοκῶν ἐστάναι
βλεπέτω μή πέσῃ». (31 ? Kai6 Xpuarés ἐζήτησε νά προσευχώµεθα
διά vaμήν εἰσέλθωμεν εἰς τοῦ πειρασμοῦ τήν πυράν.διότι ἄν δέν Kain,
ὅμως πάντοτε θερµαίνει καί προκαλεῖἐκτροπάς πού προσβάλλουν τήν
ἀξιοπρέπειαν τοῦ ἀνθρώπου, διότι τόν παρουσιάζουν ὅτι στέκεται
περιφρονητής τοῦ Θεοῦ.

1. ΤΟ ΚΑΚΟΝ
«Αλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ)

Αὐτό εἶναι τό τελευταῖον αἴτημα τοῦ «Πάτερ ἡμῶν». Εὶς αὐτό

ἀναφέρεται τό ζήτημα τοῦ κακοῦ γενικῶς καί τό ζήτημα τῆς κακῆς
συναναστροφῆς καί τό θέµα τῆς ἐπιδράσεως τοῦ πονηροῦ Διαβόλου.
Τό ζήτημα τοῦ κακοῦ εἰς τόν κόσμον εἶναι μίαπραγµατικότης πού
δημιουργεῖ δυσκολίας καί προβλήµατα εἰς τήνπροσωπικήν ζωήν μας,
εἰςτήν διανοητικήν λειτουργίαν µας καί ἰδίως εἰςτήν πίστιν μαςεἰς
τόν (Θεόν. Διά νά ἔχωμεν κάποιαν ἰδέαν πῶς πρέπει νά ἐννοοῦμεν τό
κακόν εἷς τόν κόσμον, ds ἔχωμεν ὑπ ὄψιν µας τά ἑξῆfis:
“Ο Θεόςἔἔκαμε τόν κόσμον «καλόν». (32) ᾽Αλλ᾽ αὐτό δέν δείχνει
ὅτι ἐτερματίσθη ὁὁ σκοπός τῆς δημιουργίας. {4έν σημαίνει ὅτι ὁ Θεός
ἀπεσύρθη εἰς µίαν κατάστασιν ἀπραξίας καί ἀργίας καί αἰωνίου
ἀναπαύσεως. “Ὁ Χριστός εἶπεν: «ο Πατήρ pou ἐργάζεται). (33)
"Επομένωςἡ Δημιουργία τοῦ (Θεοῦ εὑρίσκεται µέσα εἰς τά πλαίσια
235
 τῆς ἐνεργείας καί τῆς ἐργασίας τοῦ Θεοῦ. 'Η δηµιουργία συνεχίζεται
~ > / / ~ > / ~ a ¢ / ,

καί ὁ ἄνθρωπος συνεργάζεται µέ τόν Θεόν µέσα εἰς τήν δηµιουργίαν.

Δι’ αὐτό δέν πρέπει νά .ἐννοοῦμεν ὅτι ἐτέθη ὁ ἄνθρωπος σάν αὐτόματο
μηχάνημα μέσα εἰς τόν κόσμον διά νά ἀπολαμβάνῃ, ἀλλ᾽ ἐτέθη. ὡς
συνεργάτης τοῦ Θεοῦ διά νά τελειποιῇ τήν Δημιουργίαν. 'Η τελει-
οποίησις αὐτή τῆς Δημιουργίας γενικῶς περιλαμβάνει καί τήν
τελειοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου ὡς πρός τήν γνῶσιν καί ὡς πρός τήν
ἀθανασίαν του. “Η τελειοποίησις τοῦ ἀνθρώπου δέν γίνεται µόνον µέ
τάς ἰδικάς του δυνάµεις, ἀλλά µαζί µέ τοῦ Θεοῦ τήν βοήθειαν. 4ι
/ > / / > / / / ~ “~ / 9 >

αὐτό καί ὁ ἄνθρωπος εἶναι συνεργός τοῦ (Θεοῦ. Τό εἴδομεν αὐτό εἰς
τό πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος ἦλθε νά βοηθήσῃ τόν ἄνθρωπον
/ ο. - ~ <C> 8 a +) / / / 3

va ἐπανακτήσῃ τήν κοινωνίαν µέ τόν (Θεόν καί νά Chon αἰωνίως κοντά

Του καί τοιουτοτρόπως νά τελειοποιηθῇ.
"ANA τό θέµα τῆς τελειοποιήσεως προὐποθέτει ἀγάπην καί πόνον
καί θυσίαν καί ἀντίδρασιν. {ι᾽ αὐτό εἰς τήν τελειοποίησιν παρουσιά-
ζεται ἡ ἀντίθεσις πού τήν λέγομεν κακόν φυσικόν καί κακόν ἠθικόν.
Ἰακόν φυσικόν εἶναι αὐτό πού φαίνεται εἰς τάς καταστροφάς καί τάς
ἀναστατώσεις τῆς φύσεως, εἰς τάς ἀσθενείας, λοιμούς κλπ. Ίαί
Ἰζακόν ἠθικόν εἶναι αὐτό πού βγαίνει ἀπό τήν προσωπικήν µας
ἀταξίαν, τόν φθόνον καί τό μῖσος. E ναι αὐτό πού φαίνεται εἰς τούς
9 / / / / / a > > / ΄ / > 4

πολέμους, τούς μεγάλους καί τούς μικρούς, τούς οἰκογενειακούς, τούς

προσωπικούς. κλπ.
Δι’ αὐτό τό κακόν δέν εἶναι θέµα εὔκολον, ἀλλά πρόβλημα δύσκολον
τό ὁποῖον µεταξύ ἄλλων προεκάλεσε καί τοῦ ἀνθρώπου ἡ ἀπομάκρυν-
σις ἀπό τόν Θεόν, δηλαδή ἡ ἁμαρτία.
ἁμαρτία δέν περιορίζεται ποτέ µέσα εἰς τόν ἄνθρωπον πού
‘H « / / / / ys > / ” θ 2

πταίει. [Πάντοτε ἐπεκτείνεται καί εἰς τούς ἄλλους πού δέν πταίουν
/ / > / / > , »” ΄ / is

καί εἷς τόν κόσμον. Εἶναι σάν τά κύματα τοῦ ἤχου πού μεταδίδονται.
Εῖναι σάν τούς κύκλους εἰς τό νερό πού ξεκινοῦν ἀπό ἐκεῖ πού ἔπεσε
μικρή ἤ μεγάλη, πέτρα.
ιά τοῦτο καί ὁ κόσμος κλαίει καί ἡ Φύσις᾿ὑποφέρει Kaii ovorevalet
µέ τούς ἀνθρώπους λόγῳ τῆς παρουσίας τοῦ κακοῦ. 4ι’ αὐτό καί ἡ
φύσις φθείρεται καί ἡ φύσις πεθαίνει καί ἡ φύσις πονεῖ καί ἡ φύσις
΄ , Fe 4 / i, oe / a TA /

ζῇ τήν ζωήν τῆς ἰδικῆς µας πτώσεως καί ἀποτυχίας. Τό κακόν

λοιπόν ἐπεκτείνεται διά νά ἐπηρεάζῃ καί τόν ἄνθρωπον καί τό περι-
βάλλον τοῦ ἀνθρώπου.
Σήµερον ὅλοι μιλοῦν διά τήν ρύπανσιν τῆς φύσεως ἡ ὁποία κινδυ- ~ a ς ,

νεύει νά γίνῃ κέντρον δηλητηριάσεως. ΠΠοῖος πταίει; Ο ἄνθρωπος µέ a «

236
 τούς λανθασµένους ὑπολογισμούς καί µέ τήν ἁπληστίαν του. “Ὁ, τι
, / ς a / / / 3 / σ

συνέβη τώρα, συνέβη καί τότε πού ὁ ἄνθρωπος ἀφῆκε τόν Θεόν καί
/ / / / / κ > ~ / / /

κλείσθηκε µέσα εἰς τό ἐγώ τοῦ.

Όταν λοιπόν ἰδοῦμε τό κακόν ὡς φυσικόν καί ὡς ἠθικόν, τότε τό
ο / > ~ me / ς / με: 40 / iP /

καταλαβαίνομεν εὐκολώτερον, διότι εὑρίσκομεν ὅτι:

α) Ὁ ἄνθρωπος καί ὁ κόσμος τελειοποιεῖται καί εἷς τήν τελει-
ς wv ρε , A / > /

οποίησιν παρουσιάζονται ἀντιδράσεις καί

β) ἄνθρωπος εἶναι ὑπεύθυνος διά τό κακόν, διότι καί τότε καί
«ο a 0 ς 4, / / / ὃ / / , /

τώρα ἐπηρεάζει µέ τήν ζωήν του τήν ἠθικήν ἢ ἀνήθικον τό περι-

/ > / / , , / 2 / 4 3 ϱΑ /

βάλλον, του.
Τό ζήτημα τῆς συναναστροφῆς εἶναι ἠθικόν ζήτημα. Τό παρά-
ειγµα τῶν ἄλλων πάντοτε ἐπηρεάζει τήν ζωήν | μας. ΤΠΝωρίζομεν ὅὅτι
ὁ ᾿ Απόστολος [Παῦλος ἐβεβαίωσε τό δίδαγμα τῶν ἀρχαίων “Ελλήνων
κατά τό ὁποῖον φθείρουν τά καλά ἤθη αἱ κακαί ὁμιλίαι. (34) Πρέπει
νά ἀποφεύγωμεν τήν συναναστροφήν ἐκείνων πού μποροῦν νά δια-
φθείρουν τόν χαρακτῆρά µας καί νά συμβουλεύωμεν τούς ἄλλους νά
ἰδοῦν τόν κίνδυνον, ὅσον εἶναι δυνατόν, ὁ ὁποῖος ἀπειλεῖ τήν ἠθικήν
των ἀκεραιότητα.
Τό αἴτημα τοῦτο τοῦ «Πάτερ ἡμῶν) ἀναφέρεται καί εἰς µίαν ἄλλην
ἐπίδρασιν, τήν γνωστήν ἐνέργειαν τοῦ [Πονηροῦ, δηλαδή τοῦ ἄια-
βόλου. [Πολλοί παρατηροῦν ὅτι τό «τοῦ πονηροῦ) μπορεῖ νά σηµαίνῃ
µόνον πονηρόν παράδειγµα τῶν ἀνθρώπων. ᾽Αλλ᾽ οὗ Πατέρες τῆς
Εκκλησίας διδάσκουν ὅτι σηµαίνει καί τήν ἐνέργειαν τοῦ [Πονηροῦ
A
ιαβόλου. ᾿Από τήν ἐπίδρασιν αὐτοῦ παρακαλοῦμεν τὀν Θεόν νά
/ > a / να > “a - / /. ,

pas φυλάξῃ.
ον /

‘O LTovnpés εἶναι ἀρνητής τοῦ Θεοῦ καί ὁ ξεπεσμένος ἸΑγγελος ὁὁ

ὁποῖος ἔγινεν ἡ προσωποποίησις τῆς πονηρίας καί ὅλων τῶν κακῶν
ἔργων ὑποκινητής. Μερικοί δέν λαμβάνουν ὑπ ὄψιν τήν ἐπίδρασιν
τοῦ []ονηροῦ Διαβόλου. 'Ὑπάρχουν ἄλλοι πού λέγουν ὅτι ὁ Διάβολος
δέν ὑπάρχει. ᾽Αλλ᾽ ἴσως αὐτό νά εἶναι τό peyaddrepov δεῖγμα τῆς
/ ς / > > 2, / / αλ / ΄ ~

ἐπιδράσεως τοῦ Διαβόλου. Διότι αὐτό προσπαθεῖ νά ἐπιτύχη, νά

πείσῃ δηλαδή τούς ἀνθρώπους ὅτι δέν ὑπάρχει. Meé τήν µέθοδον
7 / 4 > ὦ a / ς / / / iD

αὐτήν ἐργάζεται ἀνενόχλητος καί ἡ ἐπίδρασίς του μπορεῖ εὐκολώτερα

νά ὑποτάξῃ τήν θέλησιν τοῦ ἀνθρώπου.
Διά τοῦτο µέ τό αἴτημα τοῦτο παρακαλοῦμεν τόν (Θεόν νά μᾶς
προστατεύῃ καί ἀπό τήν ἐπίδρασιν πού μπορεῖ νά ἐξασκήση εἰς τήν
σκέψιν καί τήν πρᾶξίν µας ὁ ἐχθρός µας καί ὁ ἐχθρός τοῦ Θεοῦ.

237
 Κ. 40Ξ0/40ΟΓΙ4Α ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

«Ότι Σοῦ ἐστίν ἡ Βασιλεία καί ἡ δύναμις καί ἡ δόξα,

70d Ilatpés Kai tod Yiob Kai rob “Ayiov IIvetparos,
~ , / ~ ς / at / 7

viv καί ἀεί καί εἷς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.)

‘H ἐπισφράγισις τῆς προσευχῆς µέ τήν Δοξολογίαν τοῦ Θεοῦ δέν

φαίνεται εἰς τά ἀρχαῖα χειρόγραφα. ᾿Ἠτο ὅμως ἔθιμον τῶν προσευ-
χοµένων Ιουδαίων. (35) Δι αὐτό καί εἰς τήν προσευχήν τῶν
Ἀριστιανῶν ὁ Χριστός ἀφοῦ προσεφώνησε τόν Θεόν καί τόν ὠνόμασε
«Πατέρα» καί ἀφοῦ ὑπέδειξε τί νά ζητοῦν οἱ προσευχόµενοι ἀπό τόν
Πατέρα τους κατά τήν ἀρχαίαν παράδοσιν τελειώνει τήν προσευχήν
µέ δοξολογίαν πού ἀναφέρεται εἰς τήν Βασιλείαν καί τήν δύναμιν καί
τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ.
"Εναντιτῶν πονηρῶν καί κακῶν πράξεων καί ἐναντιτῆς ἐπιδράσε ως
τοῦ [Πονηροῦ Διαβόλου παρουσιάζεται ἡ νίκη τῆς Βασιλείας καί τῆς
δυνάµεως τοῦ (Θεοῦ, ἡ δόξα τοῦ ὁποίου δέν σκιάζεται ἀπό τῆς κακίας
καί τῆς ἀποστασίας τήν πρόσκαιρον δύναμιν. Διότι ὁ Θεός εἶναι
αἰώνιος. Αὐτοῦ τήν αἰωνίαν Βασιλείαν δοξολογοῦμεν καί «4ὐτοῦ τήν
δύναμιν ἀναγνωρίζομεν καί Αὐτοῦ τήν δόξαν καί τήν ἀγαθότητο
ιακηρύττομεν.
Δέν’ προσευχόµεθα εἰς εἴδωλον τῆς μυθολογίας, μήτε εἰς Θεόν τῆς
φαντασίας, ἀλλ᾽ εἰς τόν (Θεόν, τὀν Πατέρα µας καί Γ]ατέρα τοῦ
Ἠυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ, τόν (ημιουργόν τοῦ κόσμου καί τόν
συντηρητήν τοῦ Σύμπαντος. 'Η Βασιλεία Του ὑπάρχει καί σιγά-σιγά
ἀλλά σταθερά ἐπεκτείνεται. 'Ἡ δύναμίς Του ὁμολογεῖται καί µαρ-
τυρεῖται εἰς τά ἔργα Του τά θαυμάσια καί ἡ Δόξα Του διαλαλεῖται
ὑπό πάντων καί προφέρεται µέ ἕνα στόµα, ἀπό ὁλόκληρον τῆν
ἁΔημιουργίαν Του.
Αμήν.

238
 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

A. EPMHNEIA ΤΗΣ 44ΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ 140Υ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

αι αἱ προσευχαί καί αἱ ᾿Ακολουθίαι μᾶς προετοιμάζουν διά τήν

"ολ € / / ς2 / ~ / / /

«Ἰατρείαν τοῦ (Θεοῦ, ἡ ὁποία προσφέρεται δηµοσίως εἰς τήν «Ίειτουρ-

γίαν τῆς Εὐχαριστίας. ο
/ ~
σπερινός, ὁ ὄρθρος, τά >
᾿Απόδειπνα, ἡ / « ΕΜ / ε θ / 4 58 ς

Παράκλησις καί οἱἱ Χαιρετισμοί κλπ. εἶναι βοηθητικά. Εἶναι δεήσεις

πρός διαφώτισιν καί συγχώρησιν καίπροστασίαν. τῆς ψυχῆς Kau THY
ὑγείαν τοῦ σώματος, διά τήν περιφρούρησιν τῆς ζωῆς ἀπό κάθε
κακόν φυσικόν καί ἠθικόν. Αἱ προσευχαί αὐταί εἶναι ἐκτός τῶν ἄλλων
/ / fs > / ς / > / > / ~ 3

καί διδακτικαί, διότι μᾶς ἐξηγοῦν τά διδάγματα τῆς "γίας Γραφῆς.

/ , / = > ~ ee / a ¢ / a

Δέν ἀποτελοῦν ὅμως τήν Χριστιανικήν «Λατρείαν, ἀλλά εἶναι βοηθη-

τικά καί εἰσαγωγικά διά τήν «Ίατρείαν τοῦ Χριστιανικοῦ «Ίαοῦ. Η
4 / > / / / / ~ “~ ~ «

«Ἰατρεία πραγµατώνεται µόνον εἰς τό Ἰυστήριον τῆς Θείας Εὐχα-

ριστίας. Αὐτήν προσφέρει ὁ «Ίαός τοῦ Θεοῦ ὡς Θυσίαν καί εὐχαριστίαν
εἰς τόν (Θεόν διά νά ἐνώνεται µέ Αὐτόν καί νά σώζεται καί νά ἐνθυ-
> / / ιά τα / > / / , / / ον

μῆται τήν σωτηρίαν πού τοῦ προσέφερεν ὁ Χριστός.

προσευχή τῆς ᾿Εκκλησίας ἔχει κέντρον τήν Θείαν Ἐὐχαριστίαν/ a > / mw / / / ? /

eis THY Aetroupyiav. "Όταν οἱ Χριστιανοί προσεύχωνται µαζί εἰς τήν

Αειτουργίαν, τότε µόνον λατρεύουν τόν Θεόν.
ι) αὐτό καμίαν ἄλλην προσευχήν κοινήνἢἤἰδιαιτέραν ἐννοοῦμιν
ὡς λατρείαν καί θυσίαν. Ἰήόνον εἰς τήν θείαν λειτουργίαν λατρεύομεν
καί µόνον διά τῆς θείας λειτουργίας προσφέροµεν θυσίαν εἰς τόν
Θεόν, διά αὐτό καί λέγομεν «τά σά ἐκ τῶν σῶν», δηλαδή τά δικά
σου, ἀπό τά δικά σου προσφέροµεν δι’ ὅλα καί δι’ ὅλους.
> / / / / > 7 / » ο

Τό Ιυστήριον τοῦτο τῆς λειτουργίας εἶναι γνωστό µέ πολλά

ὀνόματα. (1) «Ίέγεται Θεία Εὐχαριστία, διότι ὁ Χριστός ἔκαμεν
εὐχαριστίαν προσευχῆς εἰς τόν Θεόν, ὅπως ἦταν ἡ ἀρχαία ᾿Ιουδαϊκή
παράδοσις, καί ἔπειτα ἐπροχώρησεν εἰς τήν ἵδρυσιν τοῦ Μυστηρίου.
«Ἰέγεται "Αγια ἸΜυστήρια. ᾽᾿Αναίµακτος Θυσία, (Θεία Κοινωνία,
Τράπεζα Κυρίου, [Ποτήριον εὐλογίας, Θεία «ειτουργία, "Αγία
4
ναφορά κλπ. Εἰς ὅλα τά ὀνόματα αὐτά φαίνεται ὃ σεβασμός τῶν
al λ EK OX Fy DSi 2 / / ς / ~

«Χριστιανῶν εἰς τό ΙΜυστήριον τοῦτο τό ὁποῖον ἀπό τήν ἀρχήν µέχρι

σήμερον εἶναι καί θά παραµένῃ κέντρον καί πλήρωμα τῆς ἄριστιανι-
κῆς λατρείας. Η ἱστορία τοῦ Ἰήυστηρίου τούτου µέ λίγα λόγια εἶναι
lod / € ς / ~ / / / / /

4 dbf:
ς t&aA

239
 Ἕνα χρόνο καί πλέον πρό τῆς σταυρώσεώς Του εἰς µίαν ὁμιλίαν
πού ἔκαμεν ὁ Χριστός εἰς τήν Συναγωγήν τῆς Καπερναούμ εἶπεν εἰς
ἐκείνους πού τόν ἤκουαν: «ἐγώ εἶμαι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς πού κατέβηκε
ἀπό τούς οὐρανούς καί ἐκεῖνοι πού θά φάγουν τόν ἄρτον αὐτόν θά
ζήσουν αἰώνια). Βατόπιν ἐξήγησεν αὐτά τά λόγια περισσότερον καί
εἶπεν: «ἄν δέν φάγετε τήν σάρκα µου καί δέν πίετε τό αἷμα µου, δέν
ἔχετε ζωήν µέσα σας. ᾿Εκεῖνος πού τρώγει τό σῶμα µου καί πίνει
τό αἷμα µου θά µένῃ μαζί µου καί ἐγώ µαζί του.»
Τά λόγια αὐτά ἐφάνησαν περίεργα εἰς τούς ἀκροατάς, γι) αὐτό καί
µερικοί ἐσηκώθησαν καί ἔφυγαν. Τότε ὁ Χριστός ἐστράφη εἰς τούς
ο 4 κ / ς / > / > 4

᾿ Αποστόλους καί τούς εἶπε: «μήπως θέλετε καί σεῖς νά φύγετε;

Τότε ἦταν πού ὁ Πέτρος εἶπε: «Ιύριε σέ ποῖον νά πᾶμε, σύ μιλᾶς
γιά τήν αἰώνιον ζωήν. [Πιστεύομεν καί γνωρίζοµεν ὅτι σύ εἶσαι ὁ
Χριστός, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος.» (2)
Mera éva ἔτος ὁ Χριστός ἐπργαματοποίησεν αὐτά πού εἶπεν διά
ο ” ς XG / > /. > / ΄ 4 /

τό σῶμα Του καί διά τό αἷμα Του εἷς τόν

, ~
ἸΜυστικόν Δεἴπνον πού / ὃ / / e πι 3 / ΜΜ. / 4 ~~ 7

ἔφαγε γιά τελευταίαν φοράν µέ τούς ᾽ Αποστόλους τό βράδυ πρίν νά

wy (A λ / / / he A 5X / 19 / /,

τόν αἰχμαλωτίσουν οἱ ᾿]ουδαῖοι.

Eis 76 Aectmvov adtd 6 Xpiords πρῶτα ἔπλυνε τά πόδια τῶν
> / ~ > , « / A mv / / ~

Αποστόλων διά νά τούς διδάξη µέ τόν ἁπλόν αὐτόν ὡραῖον. τρόπον

τό µάθηµα, τῆς ταπεινοφροσύνης. "καθάρισε δηλαδή πρῶτα τήν
καρδίαν καί τήν σκέψιν τῶν Ιαθητῶν Του ἀπό τήν ὑπερηφάνειαν καί
τούς προετοίµασε νά πάρουν τό µεγάλο καί ἀναμνηστικόν Ύῶρον.
Kara tiv ὥραν τοῦ φαγητοῦ ὁ Χριστός ἐπῆρεν ἕνα ψωμί ὁλόκληρον,
ὡς τότε καί µέχρι σήµερα γίνεται µέ ἀλεύρι καί προζύµι. Καί ἀφοῦ 2D ~

ἔκανε προσευχήν εὐχαριστίας, τό εὐλόγησε, τό ὕψωσε καί εἶπεν:

«λάβετε φάγετε αὐτό εἶναι τό σῶμα µου πού κομµατιάζεται διά τήν
συγχώρησιν τῶν ἁμαρτιῶν). Ἀατόπιν ἐμοίρασε τά κομματάκια εἰς
τούς Mabnrds καί ἐπῆρε ποτῆρι µέ κρασί καί ἀφοῦ ἔκανε προσευχήν
εὐχαριστίαν πρός τόν (Δημιουργόν Θεόν, τό ὕψωσε διά νά τό δοῦν οἱ
>
Απόστολοι καί εἶπεν: «πίετε ἀπό αὐτό ὅλοι.
/
Αὐτό εἶναι τό αἷμα
/ / 3 / > / 5X A > / /

ου, τῆς
η Νέας Διαθήκης, πού χύνεται διά σᾶς καί διά πολλούς διά
~ / / ΄ 4 / =~ / / / /

τήν συγχώρησιν τῶν ἁμαρτιῶνλ.

Οἱ ᾿Απόστολοι ἤπιαν ἀπό τό ποτῆρι τοῦ Διδασκάλου καί τότε ὁ
6-9 / ” > / / a “a / / / α

Xi
ριστός tous ele: «Kavere adrd mov éxapya.
ve 4
IIdvere 6 Gas Ta
> i > / PS Ha TTX 4 ew ,

πόδια τοῦ ἄλλου, δηλαδή νά σέβεσθε καί νά ἀγαπᾶτε καί νά ὑπηρετῆτε

/ a + / / / / pe a / δις =

ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Ἰζάνετε ὅ, τι ἔκανα. «Ίειτουργεῖτε τόν ἄρτον καί τόν
οἶνον καί ἔτσι θά µέ ἐνθυμεῖσθε. (3)
4 4 om” / oe a

240
 Ἰήετά ἀπό τόν ἸΜυστικόν Δεῖπνον ὁ Χριστός τήν ἄλλην ἡμέραν
ἐσταυρώθη καί οἱ ᾽Απόστολοι ἐκρύφθησαν, ἐκτός τοῦ ᾽]ωάννου, ὁ
>? / / εν / > ΄ > / a 3 / ς

ὁποῖος µαζί µέ τήν Θεοτόκον ἸΜαρίαν ἀνέβη εἰς τόν Γολγοθάν κοντά
© a Ψ / / / / > / > / / /

eis TOV Zravpoy, ὁπότε ὁ Ἀριστός τόν ἀνεκήρυξεν υἱόν τῆς Μητέρας
> 4 fe ς / ε / / > , ε/ a /

Του καί τήν Mapiav Mnrépa τοῦ ᾿]ωάννου. Αργότερα, δηλαδή μετά
40 χρόνια ὁ ᾽᾿]ωάννης ἔγραψε τό Ἐθαγγέλιον πού εἶναι τό ὡραιότερον
καί τό βαθύτερον θεολογικόν βιβλίον πού ἐγράφη ἀπό τότε µέχρι
σήμερον.

Β. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΑΣΙΣ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ

ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ

Ματθαίου 26, 26--29

«Εσθιόντων δέ αὐτῶν λαβών ὁ ᾿[ησοῦς τόν ἄρτον καί εὐλογήσας
ἔκλασε καί ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καί εἶπε' λάβετε φάγετε' τοῦτό ἐστι
τό σῶμά µου’ καί λαβών τό ποτήριον καί εὐχαριστήσας ἔδωκεν
αὐτοῖς λέγων" πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες" τοῦτο γάρ ἐστι τό αἷμά µου τό
τῆς καινῆς διαθήκης τό περί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἆμαρ-
τιῶν. λέγω δέ ὑμῖν ὅτι οὐ µή πίω ἀπ᾿ ἄρτι ἐκ τούτου τοῦ γεννήµατος
τῆς ἀμπέλου ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὅταν αὐτό πίνω μεθ ὑμῶν
καινόν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρός µου.»
Μάρκου 14, 22--20
«ζξαί ἐσθιόντων αὐτῶν λαβών ὁ ᾿]ησοῦς ἄρτον εὐλογήσας ἔκλασε
καί ἔδωκεν αὐτοῖς καί εἶπε' λάβετε φάγετε' τοῦτό ἐστι τό σῶμά µου.
καί λαβών τό ποτήριον εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς, καί ἔπιον ἐξ
αὐτοῦ πάντες. καί εἶπεν αὐτοῖς' τοῦτό ἐστι τό αἷμά µου τό τῆς καινῆς
διαθήκης τό περί πολλῶν ἐκχυνόμενον. ἁμήν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐκέτι οὐ
µή πίω ἐκ τοῦ γεννήµατος τῆς ἀμπέλου ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὅταν
αὐτό πίνω καινόν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ.)
Λουκᾶ 22, 17--20
«ζαί δεξάµενος ποτήριον, εὐχαριστήσας εἶπε' λάβετε τοῦτο καί
διαµερίσατε ἑαυτοῖς. λέγω γάρ ὑμῖν ὅτι οὐ µή πίω ἀπό τοῦ γεννήµατος
τοῦ ἀμπέλου ἕως ὅτου ἡ βασιλεία τοῦ (Θεοῦ ἔλθῃ. καί λαβών ἄρτον
~ 2 / ο a ς if “~ a 3 / / ”/

εὐχαριστήσας ἔκλασε καί ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων" τοῦτό ἐστι τό σῶμά

241
Q
µου τό ὑπέρ ὑμῶν διδόµενον' τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνήμνησιν.
ὡσαύτως καί τό ποτήριον µετά τό δειπνῆσαι λέγων. τοῦτο τό ποτήριον
ἡ καινή διαθήκη ἐν τῷ αἵματί µου, τό ὑπέρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον.»
Ἰωάννου 6, 48---54, ὅ5---56
« Ἔγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς. ot πατέρες ὑμῶν ἔφαγον τό μάννα
ἐν τῇ ἐρήμῳ καί ἀπέθανον' οὗτός ἐστι ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ
καταβαίνων, ἵνα τις ἐξ αὐτοῦ φάγῃ καί µή ἀποθάνῃ. ἐγώ εἰμι ὁ
ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς:' ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ
ἄρτου, ζήσεται εἰς τόν αἰῶνα. καί ὁ ἄρτος δέ ὃν ἐγώ δώσω, ἡ σάρξ
” / > / IA ενω ο > δν / ς /

μού ἐστι, ἦν ἐγώ δώσω ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς.)

«Εῑπεν οὖν ἑαυτοῖς ὁ ᾿[ησοῦς: ἁμήν ἁμήν λέγω ὑμῖν, ἐάν µή φάγητε
” ς a ς» ~ > / > / / Ελ 27 - /

τήν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί πίητε αὐτοῦ τό αἷμα, οὐκ
ἔχετε ζωήν ἐν αὐτοῖς. ὁ τρώγων µου τήν σάρκα καί πίνων µου τό
αἷμα ἔχει ζωήν αἰώνιον, καί ἐγώ ἀναστήσω αὐτόν τῇ ἐσχάτη ἡμέρᾳ.
7 γάρ σάρξ μου ἀληθῶς ἐἐστι βρῶσις, καί τό αἷμά μου ἀληθῶς ἐἐστι
πόσις. ὁ τρώγων µου τήν σάρκα καί πίνων µου τό αἷμα ἐν ἐμοί μένει,
κάγώ ἐν αὐτῷ.»

Α΄. Κορινθίους 10, 16—21

«Τό ποτήριον τῆς εὐλογίας ὅ εὐλογοῦμεν, οὐχί κοινωνία τοῦ
αἵματος τοῦ Χριστοῦ ἐστι; τόν ἄρτον ὃν κλῶμεν, οὐχί κοινωνία τοῦ
σώματος τοῦ Χριστοῦ ἐστιν; ὅτι εἷς ἄρτος, ἕν σῶμα οἱ πολλοί ἐσμεν"
οἳ γάρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνός ἄρτου µετέχοµεν. βλέπετε τόν ᾽᾿Ισραήλ
κατά σάρκα’ οὐχί οἱ ἐσθίοντες τάς θυσίας κοινωνοί τοῦ θυσιαστηρίου
εἰσί; τί οὖν φηµί; ὅτι εἴδωλόν τί ἐστω; ἢἤ ὅτι εἰδωλόθυτόν τί ἐστι;
GAN ὅτι ἆ θύει τά ἔθνη, δαιµονίοις θύει καί οὐ (Θεῷ' οὐ θέλω δέ
ὑμᾶς κοινωνούς τῶν δαιµονίων γίνεσθαι. οὐ δύνασθε ποτήριον Ἰυρίου
πίνειν καί ποτήριον δαιµονίων' οὐ δύνασθε τραπέζης Κυρίου µετέχειν
καί τραπέζης δαιμονίων.)
Α΄. Κορινθίους 11, 23—26
«Εγώ γάρ παρέλαβον ἀπό τοῦ Ἰυρίου, ὅ καί παρέδωκα ὑμῖν, ὅτι - ~ σσ

ὁ Κύριος ᾿Γησοῦς ἐν τῇ νυκτί ᾗ παρεδίδοτο ἔλαβεν ἄρτον καί εὐχαριστή-

ε , 3 ~ 3 a / / ” mv / > /

σας ἔκλασε καί εἶπε' λάβετε φάγετε' τοῦτό μού ἐστι τό σῶμα τό ~ ~ ,

ὑπέρ ὑμῶν κλώμενον' τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν. ὡσαύτως
~ ~ a ΄

καί τό ποτήριον µετά τό δειπνῆσαι λέγων' τοῦτο τό ποτήριον ἡ

/ ~ ς

καινή διαθήκη ἐστίν ἐν τῷ ἐμῷ αἵματι' τοῦτο ποιεῖτε, ὁσάκις ἄν

~ ~ ~ a ιά

242
πίνητε, εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν. ὁσάκις γάρ ἄν ἐσθίητε τόν ἄρτον
, > / > / 3 , ς / / 3 > , / 3

τοῦτον καί τό ποτήριον τοῦτο πίνητε, τόν θάνατον τοῦ [Κυρίου

A ~ ~ ,

/ ”
καταγγέλλετε, ἄχρις οὗovἄν ἔλθῃ.)
3

Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΚ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ

ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ

᾿Από ὅλα ὅσα διαβάζομεν εἷς τά 4 Εὐαγγέλια καί εἷς τίς Ἔπι-
στολές τοῦ ᾿ Αποστόλου Παύλου διά τήν (Θείαν Εὐχαριστίαν πού
ἀποτελεῖ τό Κέντρον τῆς λατρείας τῶν «ἄριστιανῶν, συμπεραίΐνοµεν
τά ἑξῆς:
1) 'Ο Χριστός πρίν νά ἰδρύσῃ τό Ἰυστήριον τῆς Εὐχαριστίας
ὠμίλησε περί αὐτοῦ εἰς τούς Ἰαθητάς Του καί τό περιέγραψεν ὡς
ς / , > ~ > ΄ , / / /, ς

µέσον ζωῆς καί σωτηρίας καί φαγητόν καί ποτόν εἰς ἀνάμνησιν
Αὐτοῦ.
2) ᾿Ολίγον πρὀ τῆς προσοσίας καί τοῦ θανάτου Του, ὁ Χριστός
ἐπραγματοποίησεν αὐτό πού ἀνέφερεν πρό ἐνός ἔτους εἰς τό τελευ-
ταῖον {εἴπνον πού ἔφαγε.
3) ‘H εἰσαγωγή εἰς τό Μυστήριον ἦταν ἡ προσευχή καί ἡ
εὐχαριστία πού ἔκανε ὁ Χριστός καί ἡ εὐλογία τοῦ ἄρτου καί τοῦ
οἴνου.
4) Μετά τήν εὐλογίαν ὁ Χριστός συνεταύτισε τά φυσικά στοιχεῖα
τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου µέ τό σῶμα καί τό αἷμά Του.
ὁ) "Εδωκεν ἐντολήν εἷς τούς ᾿ Αποστόλους νά κάµουν ὅ, τι ἔκαμεν
εἰς ὅλην τους τήν ζωήν διά νά τόν ἐνθυμοῦνται.
6) Τό ἀποτέλεσμα τοῦ ἸΜυστηρίου εἶναι:
a) ‘H ἔνωσίας µας µέ τόν «Χριστόν.
β) Ἡ Συγχώρησις τῶν ἁμαρτιῶν µας καί ἡ δύναμις εἰς ζωήν
ἀρετῆς.
γ) Η αἰωνία ζωή. /

243
 ) ᾿Εκεῖνοι πού παίρνουν τό
7 °E,
ἸΜυστήριον πρέπει νά προετοιµά-
~ 7 /, / M / rf if /

ζωντα εἰ δ ἄλλως πέφτουν ες ἁμαρτίαν καί εἶναι ἔνοχοι διότι

> > 3 / 3 3 / i. ” /

περιφρονοῦν τό Σώμα τοῦ ζωντανοῦ Χριστοῦ.

8) Τό Μυστήριον, ἐκτός τῶν ἄλλων χαρακτηριστικῶν, εἶναιθυσία
πρός τόν Θεόν διά τήν ζωήν τοῦ κόσμου, δηλαδή τήν ᾿Εκκλησίαν τῆς
/ / / / / / - / / / > Le a

γῆς, τήν ὁρατήν, διά τήν ᾿Εκκλησίαν τῶν Οὐρανῶν, τήν ἀόρατον καί
δι ὁλόκληρον τήν δηµιουργίαν.
Ἔάν συγκρίωµεν τήν µαρτυρίαν αὐτήν πού μᾶς προσφέρει ἡ
Kaw Διαθήκη διά τό Ἰυστήριον τῆς Θείας Kowwvias μέ τήν
σηµερινήν πρᾶδιν τῆς ᾿Ἐκκλησίας εὑρίσκομεν μίαν ἀξιόλογον ταύ-
τότητα. Γκαί τοῦτο διότιἡἡ Εκκλησία καίσήμερον ἀκόμη κάνει αὐτό
πού ἔκανεν ὁ Χριστός καί οἱ ᾿ Απόστολοι καί οἱ Διάδοχοί των.
Τά φυσικά στοιχεῖα πού χρησιμοποιεῖ ἡ ᾿ Εκκλησία σήμερον εἶναι
αὐτά πού ἐχρησιμοποίησεν ὁ Χριστός, δηλαδή ψωμί κοινό πού ἔγινεν
> / Pee: / ς / / I / cM

µέ ἀλεύρι καί ζύμη καί κρασί κοινό πού ἔγινεν ἀπό σταφύλια.
Τά ἀποτελέσματα τά ὁποῖα ὁ Χριστός καθώρισεν ὅτι προσφέρει
70 υστήριον εἶναι τά ἴδια µέ αὐτά πού διδάσκει ἡ ᾿Εκκλησία. Ἡ
, / / 2 / 4 / ς 9 / ¢

τάξις τῆς ᾿Ακολουθίας µέ ὅλα τά δραματικά στοιχεῖα καί τάς τυπικάς

+ a > / “Α΄ / / a / / /

παβαλλαγάς εἶναι παντοῦ εἰς ὅλον τόν Χριστιανισμόν ἡ ἰδία µέ τήν

ον / A 2 a / / ς 997 / /

τάξιν. τῆς ἀρχαίας ᾿Εκκλησίας διότι περιέχει:

1) ΙΠροετοιμασίαν ἤ Π]ρόθεσιν.
2) Ὕμνους καί Προσευχάς.
3) ᾿ Αναγνώσματα ἀπό τήν "Αγίαν Γραφήν.
4) Τά λόγια πού ἀνέφερεν ὁ Χριστός εἰς τὀν ἸΜυστικόν Δεῖπνον.
5) Προσευχή διά νά µεταβάλῃ τό "Αγιον Πνεῦμα τόν ἄρτον καί
/ / / / /σ ~ / 3 ,

τόν οἶνον σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ (ἐπίκλησις).

6) Kowwvia.
Τά λόγια τοῦ Χριστοῦ «λάβετε φάγετε καί πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες)
ἔχουν ἱστορικήν θέσιν εἰς τήν «ειτουργίαν. Δι) αὐτό καί λέγονται
λόγια τῆς ἀναφορᾶς, α) διότι εἶναι τό κέντρον τῆς ᾿Αναφορᾶς, δηλαδή
τῆς «{ειτουργίας καί β) διότι ἀναφέρουν τήν ἱστορίαν τῆς ἱδρύσεως
τοῦ Μυστηρίου. Τά λόγια αὐτά τά ἀναφέρουν οἱ Ἀριστιανοί µέ τό
~ /. / / > / / > 4 ς / / /

στόμα τοῦ “Ἱερέως καί µέ αὐτά ἀνανεώνουν τήν ἐντολήν τοῦ Χριστοῦ,
τήν συνέχειαν δηλαδή αὐτοῦ τό ὁποῖον ἔκαμεν. Ἰετά τήν ἀναφοράν
ἀκολουθεῖ ἡ προσευχή διά τῆς ὁποίας ἡ ᾿Εκκλησία, δηλαδή ὁ ἹἹερεύς
> aS / / a ς iy ς 2 / κ κκ 7

244
καί «Ίαός µαζί παρακαλοῦν τόν Θεόν νά στείλη τό "Αγιον Πνεῦμα
καί νά µεταβάλῃη τόν ἄρτον καί τὀν οἶνον εἰ. σῶμα καί αἷμα
«Χριστοῦ. (4)

4. ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΙ ΠΡΟΣ ΕΞΗΓΗΣΙΝ

ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ
Διά µέσου τῶν αἰώνων πολλοί Χριστιανοί προσεπάθησαν νά ἐξη-
γήσουν τήν µεταβολήν τοῦ ἄρτου καί οἴνου εἰς σῶμα καί αἷμα
/ / / + / ” Ῥ > 7 , η

ριστοῦ. Ηδραν διάφορες λέξεις καί ὁρισμούς οἱ ὁποῖοι πολλές φορές

~ es a / 6 4 ee ~ / /

συγχύζουν τούς πιστούς. 'Η ᾿Ορθόδοξος διδασκαλία εἰς τό ζήτημα

td , / ς ? , / 3 / /

τοῦτο εἶναι ἁπλῆ, καί εἶναι ἡ ἑξῆς:

Εϊς τό ΙΜυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας παίρνουν µέσα τους οἱ
Χριστιανοί τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ.
/ / / Z e / rs

ΊΜέ αὐτήν τήν διδασκαλίαν συμφωνοῦν ὅλαι αἱ ᾿Εκκλησίαι, καίτοι

ὑπάρχει διαφωνία ὡς πρός τήν µεταβολήν τῶν φυσικῶν στοιχείων
εἰς σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ.
'Ὑπάρχουν μερικοί πού πιστεύουν ὅτι τά ἁγιασθέντα στοιχεῖα τῆς
Θείας Εὐχαριστίας ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος εἶναι σύμβολα καί σημεῖα τοῦ
σώματος καίτοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ.” Άλλοι διδάσκουν ὅτι ὁ Χριστός
4 / “A 9 ~ a / a ¢ ,

εἶναι παρών εἲς τόν ἄρτον καί τόν οἶνον. Οἱ ᾿Ορθόδοξοι «Χριστιανοί
εἰς ἀπάντησιν παρατηροῦν ὅτι ἡ παρουσία τοῦ «Χριστοῦ εἰς τήν (Θείαν
Γοινωνίαν δέν εἶναι συμβολική, ἀλλά πραγματική. {έν συνυπάρχει
ἁπλῶς µέτά φυσικά στοιχεῖα τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου ὁ Χριστός, διότι
ς ον / / - a ~ U

ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος ἔγιναν πέρα γιά πέρα σῶμα καί αἷμα τοῦ
Θεανθρώπου Χριστοῦ.
“Ο "Αγιος ᾿]ωάννης ὁ Χρυσόστομος περί τοῦ ζητήματος τούτου
καθορίζει τήν ᾿Ορθόδοξον διδασκαλίαν ὡς ἑξῆς:
«Ὑπάρχουν μερικοί πού λέγουν: ΙΙόσον ἐπιθυμῶ νά ἰδῶ τόν
¢ / a ΄ / κ > a / λος /

ριστόν, τό πρόσωπόν Του, τό ὅλον Του, τά φορέµατά Του, τά

Xs / / / / 4, ὁ Τι 2 i. / η /

σάνδαλά Του. ᾿ Αλλά ἐδῶ εἰς τήν Εὐχαριστίαν τόν βλέπεις, τόν
ἐγγύζεις καί τόν τρώγεις. ᾿Επιθυμῇς νά ἰδῇς τά φορέματα του. Μάθε
3 / / / / > a J IQA / / /

ὅτι 4ὐτός σοῦ δίδει τόν Εαυτόν Του ὄχι µόνον νά τόν ἰδῆς, ἀλλά καί
a > / ~ / / € / 2/ / / / 20a > / /

va τόν ψηλαφίσῃς, νά τόν φάγῃς Kal va Tov πάρῃς µέσα σου. Διότι
/ / / / / / / / / ¥ / /

δέν ἦτο ἀρκετόν δι «Αὐτόν νά γίνη ἁπλῶς ἄνθρωπος, µήτε µόνον νά

245
πληγωθῇ καί νά φονευθῇ. 4ὐτός ἀναμιγνύει τόν 'Εαυτόν Του µέ τόν
ἑαυτόν µας καί μᾶς κάνει σῶμα Του, ὄχι ἁπλῶς ἐκ πίστεως, ἀλλά
κατά ἀλήθειαν καί πραγματικότητα.» (5) «Αὐτή εἶναι ἡ πίστις τῆς
ρα / / / > / ς / a

Μιᾶς "Αγίας Βαθολικῆς καί ᾿Αποστολικῆς ᾿ Εκκλησίας.»

Προτεστάνται φιλεύθεροι καί σχολαστικοί Θεολόγοι τῆς Ῥωμαι-
οκαθολικῆς ᾿Εκκλησίας προσεπάθησαν νά ἐξηγήσουν τό Ἰήυστήριον,
~ > / / ο. / / /

τό θαῦμα δηλαδή τῆς Εὐχαριστίας. ζαί οἱ µέν Προτεστάνται ἔκαμαν

/ ~ / > / ΄ ς / / ”

συμπεράσματα ὅτι δέν ἀλλάζει ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος ες σῶμα καί

αἷμα Χριστοῦ. Οἱ δέ σχολαστικοί πῆραν ἀπό τόν ᾿Αριστοτέλην ὅρον
Φ A € / / ~ > / / > / og

φιλοσοφικόν tHv (Merovoiwow» kai Ero exw@picay Thy οὐσίαν ἀπό τά

/ / / aM > / / > / > / ,

συµβεβηκότα, δηλαδή τά χαρακτηριστικά τῶν φυσικῶν στοιχείων ὡς

εἴδαμεν εἰς τό προηγούµενον κεφάλαιον «Εκκλησία καί αἱ ᾿Εκκλη-
3 > / 7 / > / / «>

cia.
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί ὁμολογοῦν ὅτι εἶναι πέραν τῶν δυνάµεων
τοῦ ἀνθρώπου νά ἐξηγήσῃ τόν τρόπον κατά τόν ὁποῖον τό "Αγιον
Πνεῦμα ἐνεργεῖ καί μετατρέπει τόν ἄρτον καί τόν οἶνον εἰς σῶμα καί
αἷμα Χριστοῦ. Οἱ Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας εἶπαν ὅτι εἶναι ἀρκετόν
Φ ~ ς / a 3 / t og Z > /

τό ὅτι µέ τήν εὐλογίαν εἷς τήν Εὐχαριστίαν νά πιστεύωμεν ὅτι

γίνεται µεταβολή τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου eis σῶμα καί αἷμα τοῦ
Χριστοῦ. ο Άγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἠρνήθη νά ἑρμηνεύσῃ τό
: - ¢ σ > ” ες / > rr se ae ΄

πῶς γίνεται ἡ µεταβολή καί ἔγραψε: «Εάν ζητῇῆς τόὀν τρόπον πῶς
ἔγινενἡ µεταβολή εἶναι ἁρκετόν νά µάθῃς ὅτι γίνεται µέ τήν ἐνέργειαν
τοῦ "Αγίου Πνεύματος.) {ι αὐτό σχετίζει τό ζήτημα τοῦτο µέ τήν
ἐνσάρκωσιν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. «4έν γνωρίζοµεν ἐκτός τοῦ ὅτι διά
τοῦ "Αγίου Πνεύματος ὁ Γύριος ἔλαβε σάρκα ἀπό τήν "Αγίαν
a « / / ε 7 ” / > / / ε /

Θεοτόκον, ὁ «Ίόγος τοῦ Θεοῦ εἴναι ἀληθής καί ἐνεργός καί παντο-
δύναµος ἀλλ ἡ µέθοδός Του εἶναι ἀνεξερεύνητος.» (6)

Ε. Η ΘΥΣΙ4 ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙ4

ΤΗΣ 4ΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

“Η θεία λειτουργία εἶναι τό µόνον Μυστήριον τό ὁποῖον

a
εἶναι κάτι
/

περισσότερον ἀπ᾿ ὅ, τι ὀνομάξεται. Δέν εἶναι μόνον Μυστήριον διά

, 5 ee > / , / / /

τοῦ ὁποιου παίρνοµεν τόν Χριστόν, ἀλλά καί εἶναι καί κάτι τό
246
ὁποῖον προσφέροµεν cis τόν Θεόν. ᾿Απ᾿ ὅλα τά δῶρα τά ὁποῖα
ἐπήραμεν ἀπό τόν Θεόν, αὐτό εἶναι τό μεγαλύτερον, τό πολυτιµώ-
τερον. Εἶναι τό ἀσύγκριτον δῶρον: ὁ Χριστός.
Τό πολύτιμον αὐτό δῶρον εἶναι εἰς τήν διάθεσίν µας. “H ᾿ Εκκλησία
εἶναι ὁ φύλαξ τῆς ἀξίας του καί τῆς µοναδικότητός του. Mas ἐδόθη
< ΄ ~ 3ὅ/ / ~ / / ~ > /

ὡς µέσον τῆς ἑνώσεως ἀνθρώπου καί Θεοῦ. Τό ἐνεπιστεύθη ὁ

Ἀριστός εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν Του, δηλαδή εἷς ὅλους ἡμᾶς πού εἴμεθα
µέλη τοῦ σώματός Του, ὡς µέσον συγχωρήσεως καί συμφιλιώσεως
µετά τοῦ Θεοῦ, ὡς ἐγγύησιν διά τήν ἀθανασίαν καί ὡς φάρµακον
ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας. (7)
Τί ἄλλο πολυτιµώτερον ἔχομεν ἀπ᾿ αὐτό διά νά τό προσφέρωμεν
eis tov Oedv; IIpoopepopev cis tov (Θεόν τήν θυσίαν αὐτήν τήν
> / / / > / Φ. / / > ΄ /

ἀναίμακτον τήν ὁποίαν ὀνομάζομεν λογικήν καί ζωντανήν. Τοῦ

προσφέροµεν αὐτό πού εἶναι δικότου. «Τά σά ἐκ τῶν σῶν.) Μέ τήν
/ > / ΄ / / Bg yD, ~ ~ / /

προσφοράν αὐτήν τῆς θυσίας µας πρός τόν Θεόν τόν εὐχαριστοῦμεν
διά τάς πολλάς «Αὐτοῦ εὐεργεσίας. Τόν εὐχαριστοῦμεν διά τήν σώζου-
σαν χάριν µέ τήν ὁποίαν ἐπλούτισε τήν ᾿Εκκλησίαν. Ζητοῦμεν τό
ἔλεος καί τήν εὐμένειαν τοῦ Θεοῦ διά τούς ζωντανούς καί διά τούς
πεθαµένους.
Οἱ πεθαµένοι δέν εἶναι πεθαµένοι. Εἶναι µέλη τῆς ᾿Εκκλησίας πού
θριαµβεύει ὅπως ἐμεῖς εἴμεθα µέλη τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς γῆς ἡ ὁποία
4 av > aA ”’ / = 3 / ~ ~ ς ¢ ,

εἶναι στρατευοµένη. Ἰαί οἳ δύο ἀλληλοβοηθοῦνται. 'Η προσευχή / / ς ye > ~ ε /

ἑνώνει καί τάς δύο µέ τήν ἀγάπην διά νά πλησιάσουν τόν Θεόν πού
ς / / / / / / > / / / / / / PA

εἶναι ἀγάπη καί φῶς. Τά µέλη τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ἄνω οἳ "Αγιοι,
3 / / ~ 4 / ~ > / a 3/. ew

οἱ Πατέρες, οἱ Διδάσκαλοι, οἱ Μάρτυρες, ὅλοι οἱ γνωστοί καί ἄγνωστοι

c / < / ς / a ς , fa

ἀκόλουθοι τοῦ Xpiorob ot Πατέρες. καί οἱ ἀδελφοί, µας καί οἱ φίλοι

3 / ~ ~ ς / / δι. / / ς /

μας προσεύχονται δι ἡμᾶς καίἡμεῖς δι αὐτούς Kaii mpoopepopiey εἰς

τόν (Θεόν δι) αὐτούς διά τήν συγχώρησιν καί τήν σωτηρίαν των, τό
καλλίτερον πού ἔχομεν. Kai adrd πού ἔχομεν εἶναιὁ Υἱός τοῦ (Θεοῦ,
ἡ θυσία τῆς Εὐχαριστίας, τό ἴδιον θῦμα τό ὁποῖον µιά γιά πάντα
ἐθυσιάσθη διά τήν ζωήν καί τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου.
Τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ πού ἐκαρφώθη εἰς τόν σταυρόν εἶναι τό
ἴδιον µέ τό σῶμα πού ἔγινεν ὁ ἄρτος εἰς τήν λειτουργίαν µέ τήν
δύναμιν καί τήν χάριν τοῦ "Αγίου []νεύματος. Τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ
πού ἐχύθη εἰς τόν σταυρόν εἶναι τό ἴδιον µέ αὐτό πού ἔγινεν ὁ οἶνος
τῆς λειτουργίας εἰς τό "Αγιον Π]οτήριον µέ τήν δύναμιν καί τήν χάριν
a "3 > ο / / / αν / / δι

τοῦ Αγίου Πνεύματος. Τό ἀποτέλεσμα καί τῶν δύο εἶναι τό ἴδιον,

ae / / / > / ἆ. ~ 4 /{ 3

δηλαδή ἡ ἄφεσις τῶν ἁμαρτιῶν καί ἡ αἰώνιος ζωή.

247
 ἐνῷ ἡ θυσία τοῦ Σταυροῦ εἶναι γενικόν καί παγκόσµιον γεγο-
ANN Ba ee θ / a OX, ~ ὧν 2 , /

γός πού περιλαμβάνει ὅλους τούς ἀνθρώπους καί τήν δηµιουργίαν, ἡ

θυσία τῆς Θείας «Πειτουργίας δέν ἔχει γενικόν, ἀλλά προσωπικόν
χαρακτῆρα, βοηθεῖ δηλαδή ἐκείνους οἱ ὁποῖοι εἶναι παρόντες εἰς τήν
Θείαν «ειτουργίαν, καί µεταλαμβάνουν, Εἶναι αὐτοί οἱ ὁποῖοι µέ τόν
‘Iepéa προσφέρουν τήν θυσίαν καί ἐκεῖνοι διά τούς ὁποίους προσεύ-
χεται ὁ «Ίαός µετά τοῦ ἹἹερέως. Εἶναι προσωπική διότι τό ἄτομον
ἤ τά ἄτομα εἶναι πού παίρνουν µέπίστιν καίµέ ἀγάπην τόν Χριστόν µέσα
τους. Αὐτό φαίνεται καί εἲς τήν πρᾶξιν τῆς ᾿Εκκλησίας κατά τήν
> / / / ? / a a > / / /

ὁποίαν ὁ “Ἱερεύς ὅταν δίδῃ τήν Θείαν Κοινωνίαν λέγει: «μεταλαμβάνει

ς / ec 4 av / Pe / /. / /

ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ τάδε σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν
καί ζωήν αἰώνιον).
“Ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ εἰς τόν Σταυρόν εἶναι ἀνεπανάληπτος, διότι
ὁ Χριστός µιά φοράν µόνον ἔγινεν ἄνθρωπος διά νά ἑνώσῃ γιά πάντα
ς / / / / wv + / Ae: / / /

τόν Θεόν µέ τούς ἀνθρώπους. Ὁ Χριστός µιά φορά προσέφερε τόν

/ / / 4 > / ς / is / / /

Ἑαυτόν Του ὡς ἀρνίον θυσίας καί ἐπῆρε ἐπάνω Του τάς ἁμαρτίας
μας. Σαυρωμένος «ἐπάνω εἰς τόν 2ταυρόν ἐφορτώθηκε τάς ἁμαρτίας
τοῦ κόσμου. Τό αἷμα Του ἔπλυνε καί ἐκαθάρισε τάς ἁμαρτίας μας
καί μᾶς ἔδωσε συγχώρησιν καί μᾶς ἐχάρισε καθαρότητα,ἁγιότητα,
δύναμιν καί ἐλευθερίαν νά πλησιάσωμεν τόν Θεόν καί νά γίνωμεν
πάλι παιδιά τοῦ Θεοῦ. ἠᾶς ἔδωσε ἐλευθερίαν ζωῆς καί αὐτό σηµαίνει
/ / ~ 6Θ ο Mé ἔδ 2 θ / ~ / > / /

9
ὅτι ὁε ηθάνατός/ µας δένsfεἶναι αἰώνιος,
7 4
ὅτι ἡς ζωή/ µας δέν/ καταστρέφεται
/

µέ τόν θάνατον, διότι ὡς παιδιά τοῦ ἀθανάτου

/ / /
Θεοῦ θά ἀπολαμβά-
ὃ / e ὃ / ~ 16 / 6Θ a θ / 3 ’

νωµεν τήν ἀθανασίαν γιά πάντα µέ τόν "Άγιον Θεόν.

Τό µέγα αὐτό γεγονός συνετελέσθη εἰς τόν Γολγοθάν ὅπου ἐσταυ-
/ / > / / / > / / a >

ρώθη καί ἀπέθανεν ὁ Χριστός διά τάς ἁμαρτίας µας. ᾿4Αλλ᾽ ὁ Χριστός
/ & 3 / ς / / / ς /. > λα /

δέν ἔμεινε πεθαµένος, διότι µετά τρεῖς ἡμέρες ἀνέστη ἀπό τόν τάφον
καί αὐτό σηµαήύει ὅτι ἡ νίκη Του κατά τοῦ θανάτου εἶναι καί νίκη co ς / / - /

δική µας, διότι «4ὐτός ἀπέθανε τόν θάνατόν µας καί ἀνέστη διά νά
/ / ν / > ‘0, / θ / / δις ᾱ- / / η

μᾶς δώσῃ πίσω αὐτό πού ἐχάσαμεν, δηλαδή τήν αἰώνιον ζωήν.
᾿Αφοῦ ἡ πραγματική θυσία ἐπί τοῦ 2ταυροῦ ἦτο πλήρης καί
τελειωτική διά τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου, τότε ἡ θυσία τῆς Θείας
«ειτουργίας πρέπει νά θεωρῆταιἐκτός τῶν ἄλλων καί ὡς ἀνάμνησις
τῆς μεγάλης θυσίας τοῦ Φταυροῦ. ζαί αὐτό φαίνεται ἀπό τά λόγια
a / / ~ Di “A κ. / >’ , / > / / λ /

τοῦ Χριστοῦ εἰς τήν Πρώτην λειτουργίαν πού ἔκαμε, διότι εἶπεν εἲς
τούς ᾽ Αποστόλους τοῦτο νά κάνετε διά νά µέ ἐνθυμῆσθε, «εἰς τήν
ἐμήν ἀνάμνησιυ).
Τό ζήτημα ὅμως πού πρέπει νά ἐνθυμούμεθα εἶναι ὅτι τό πρόσωπον
248
πού ἐθυσίασε τόν “Εαυτόν Του ἐπί τοῦ Σταυροῦ, εἶναι τό 'ἴδιον
πρόσωπον πού θυσιάζειτόν 'Βαυτόν Tov eis τήν θυσίαν τῆς «1ει-
τουργίας καί προσφέρεται διά τόν «Ίαόν τοῦ (Θεοῦ µέ τά χέρια τοῦ
“Ἱερέως κατάτρόπον μυστηριώδη. “0Ο σύνδεσμος πού ἑνώνει τήν
θυσίαν τοῦ Σταυροῦ καί τήν θυσίαν τῆς «Πειτουργίας εἶναι τό ἴδιον
πρόσωπον, δηλαδή ὁ θεάνθρωπος ᾿Γησοῦς Χριστός.
Ἐπειδή ὑπάρχει αὐτή ἡ συνταύτισις προσώπου εἰς τήν Ζταύρωσιν
> op ie / > δν / A > / 4

καί εἰς τήν «Ίειτουργίαν, οἱ Π]ατέρες καί Θεολόγοι τῆς ᾿Εκκλησίας

παρετήρησαν ὅτι εἰς τήν «{ειτουργίαν τῆς Εὐχαριστίας ἔχομεν πραγ-
µατικήν ἐξομοίωσιν τῆς θυσίας τοῦ ΦΣταυροῦ. Av’ αὐτό εἰς τήν
«ειτουργίαν προσφέροµεν ὄχι ἄλλην θυσίαν, ἀλλά τήν ἰδίαν θυσίαν
πού προσέφερεν ὁ Χριστός ἐπί τοῦ Ζταυροῦ. Ἰέντρον καί εἰς τάς
δύο εἶναι ὁ Χριστός. 4ὐτός εἶναι ὁ ὁποῖος καί εἲς τάς δύο προσφέρει
τόν “Εαυτόν Του, πού προσφέρεται καί θυσιάζεται δι’ ἡμᾶς καί τήν
ζωήν καί σωτηρίαν τοῦ κόσμου. Εἶναι αὐτός πού θυσιάζεται εἰς τήν
᾿Εκκλησίαν µέ τά χέρια τοῦ ἹἹερέως µέ σκοπόν νά σώσῃ κάθε
πρόσωπον πού πιστεύει εἰς Αὐτόν καί µεταλαμβάνει ἀπό τό ᾿ Αγιον
Ποτήριον.
”Αλλο δεῖγμα µέ τό ὁποῖον αἱ δύο θυσίαι τοῦ Σταυροῦ καί τῆς
«Πειτουργίας ἑνώνονται εἶναι καί ἡ ταὐτότης πού φαίνεται εἰς τό
ἀποτέλεσμα καί τῶν δύο. Εἰς τήν θυσίαν τοῦ Σταυροῦ ἡ ἀνθρωπότης
παίρνει συγχώρησιν καί ἐλευθερίαν καί ζωήν διά νά ζήσῃ ἡνωμένη
µέτόν Θεόν. Εἰς τήν θυσίαν τῆς «Ίειτουργίας παίρνοµεν τόν θεάνθρω-
πον Χριστόν καί µέ αὐτόν τόν τρόπον γίνεται ἡ ἑνωσίς µας µέ τόν
/

Ἡ πρώτη εἶναι ἡ τελειωτική µας ένωσις µετά τόν θάνατόν µας.

Θεόν. ‘he S ς / a / / / ,

“Η δευτέρα εἶναι ἡ ἔνωσις πού γίνεται κατά τήν διάρκειαν τῆς ζωῆς
µας εἷς τήν γῆν. Καίΐ ἐδῶ φαίνεται ἡ θαυµασία δόξα τοῦ δώρου πού
pas ἔδωσε ὁ «Χριστός, δηλαδή φαίνεται ὁ “Εαυτός Tov. Eis τήν
Θείαν Κοινωνίαν παίρνοµεν τόὀν Χριστόν καί µέ αὐτόν τόν τρόπον
γίνεται ἡ ἕνωσίς µας µέ τόν Θεόν. "Όπως αὗριον, εἰς τό τέλος µας,
εἰς τόν θάνατόν µας καί µετά τήν ἀνάστασιν, θά γίνῃ ἡ τελειωτική
µας ἕνωσις µέ τόν Θεόν, ἔτσι εἲς τήν Θείαν Ἰοινωνίαν τώρα, πρό τοῦ
τέλους µάς γίνεται ἡ ἕνωσίς µας µέ τόν Θεόν.
Αὐτό εἶναι τό υστήριον τοῦ Ἀριστοῦ, τό Μυστήριον δηλαδή τῆς
ζωῆς, τό Ἰυστήριον τοῦ Σταυροῦ, τό Ἰήυστήριον τῆς σωτηρίας, τό
Ἰήυστήριον τῆς ἐνώσεως καί τῆς δόξης. 'Οπότε δήποτε προσφέρωμεν
τήν «Ίειτουργίαν καί λαμβάνωµεν τόν Χριστόν, εὐχαριστοῦμεν τόν
κας...
249
Θεόν διά τήν συγχώρησιν πού μᾶς ἐχάρισε, διά τήν νίκην μας
ἐναντίον τοῦ θανάτου, διά τήν ἔνωσίν μας μέ tov ‘Havrov Tovμέσῳ
τοῦ Χριστοῦ, µέσω τοῦ Φταυροῦ καί τοῦ πάθους Τον, µέσῳ τοῦ
θανάτου Του, τῆς ᾽ Αναστάσεως καί τῆς δοξασµένης ᾿ Αναλήψεώς Του.

250
 ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΗΤΟΝ

A. H ΚΑΤ" Ι4ΙΑΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ ΝΗΣΤΕΙΑ

ΤΟΥ 40ΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Οἱ Χριστιανοί ἐκτός τῆς Θείας «Ίατρείας καί τῶν κοινῶν καί
ς n> / a / / , ~ a /

δηµοσίων προσευχῶν καί συνάξεων, προσεύχονται καί ὁ Καθένας

χωριστά. Τόσον οἱ Ἰήοναχοί, ὅσον καί οἱ «Ίαϊκοί προσεύχονται εἷς τά
δωµάτιά τους γονατιστοί ἤ καθιστοί ἤ στεκάµενοι.
Πολύ γνωστή εἷς τούς Χριστιανούς εἶναι µία µικρή προσευχή πού
λέγεται «μονόλεκτοςλ καί ἡ ὁποία εἶναι «Κύριε ἡμῶν ᾿[ησοῦ Χριστέ,
/ / Ψ ε-ε / > / ς ~ > ~ /

Ὑἱέ τοῦ (Θεοῦ, eAenodv pe». “H προσευχή αὐτή εἶναι µία δέησις
cs a ~ bid / ς / ? / / re

ἀπευθυνομένη πρός τόν Χριστόν. 'Η ἐπανάληψις τῆς προσευχῆς

αὐτῆς µέτό γνωστόν «κομποσχούνι» ἔχει βοηθήσει καί φωτίσει πολλές
καρδιές καί διάνοιες. [Ιολλοί ἁπλοῖ «Ιαϊκοί καί Ἀληρικοί «Ἀριστιανοί
καί ἰδίως οἱ μοναχοί ἔχουν ἀποκτήσει τήν συνήθείαν νά λέγουν τήν
προσευχήν αὐτήν ἀκατάπαυστα µέσα τους, µέ τόν νοῦν τους, συνει-
ὃ
ητά καί πολλές φορές κατά τρόπον ψυχοκίνητον. 'Ἡ ἀπόκτησις
, / A. / / / / / € > /

αὐτῆς τῆς πνευματικῆς συνηθείας εἶναι καί θεωρεῖται χάρισμα τοῦ

ἄριστοῦ εἰς ἐκείνους πού ἐπικαλοῦνται τό "Όνομά Του καί ζητοῦν νά
τούς ἐπισκεφθῇ καί νά τούς βοηθήσῃ.
‘O ᾿ Απόστολος []αῦλος συνεβούλευε τούς Ἀριστιανούς νά προσεύ-
χωνται ἀκατάπαυστα, ἀδιαλείπτως (8) χωρίς διακοπήν. Ίσως ὁ
Μέγας ᾽᾿Απόστολος εἶχε µεταξύ ἄλλων καί τό χάρισμα αὐτό τῆς
ἀδιαλείπτου προσευχῆς λόγῳ τῆς πνευµατικῆς του πείρας καί λόγῳ
τῆς βαθειᾶς ἀγάπης του πρός τόν Χριστόν.
Μεγάλοι διδάσκαλοι Movaxoi τῆς "Ορθοδόξου ᾿Ἐκκλησίας ἀπό τόν
Τρίτον aidva µέχρι σήμερον µέτά ή γραπτά καί τάλόγια των ἐδίδαξαν
τήν νοεράν ἢ ἀκατάπαυστον αὐτήν͵ προσευχήν ἡ ὁποία ἐβοήθησε
πάρα πολύ πολλούς Χριστιανούς πού ἔμαθαν νά τήν λέγουν τακτικά
καί κανονικά.
Διάσημοι µεταξύ ἐκείνων πού ἐξήσκησαν τόν ἐαυτόν τους εἰς τήν
/ 23. / AnD) / ie > / > /

προσευχήν αὐτήν εἶναι οἱ γνωστοί ᾿Ησυχασταί Κληρικοί καί {αϊκοί,

/ ? / > ς PAG / / / .. /

ἄνδρες καί γυναῖκες. ᾿Εκεῖνο πού αὐτοί συνιστοῦν εἶναι ἡ «ἡσυχία)

δηλαθή ἡ συγκέντρωσις τοῦ νοῦ µέσα εἷς τά ὅρια τοῦ σώματος τοῦ
προσευχοµένου προσώπου, ἐνῷῶ ἐπαναλαμβάνει ἀκατάπαυστα τήν
µονόλεκτον προσευχήν, τό «Πύριε ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ
/ / / / ς 3 ~ / ed) ~

Θεοῦ, ἐλέησόν µε».

251
 Μέ τήν ἀσκησιν αὐτήν πολλοί Χριστιανοί εἶδαν τόν ἐαυτόν τους
περιτριγυρισµένον µέσα εἰς τό φῶς καί µέσα εἰς τήν ὁρατήν χάριν
τοῦ Χριστοῦ. [1ολλοί ἔννοιωσαν αὐτήν τήν λαμπρότητα ὡς συνέπειαν
τῆς παρουσίας τοῦ Αγίου Πνεύματος µέσα εἰς τά ὄρια τοῦ φυσικοῦ
των σώματος. Δι αὐτό καί ἐρωτώμενοι τί εἶναι ὁ Ἀριστιανοσμός,
εἶπαν ὅτι «εἶναι ἡ ἀπόκτησις τοῦ Αγίου Πνεύματος). «4ὐτό τό εἶπεν
ὁ "Αγιος ᾿ Αντώνιος, ὁ "Αγιος ᾿ Αθανάσιος ὁ ᾿Αθωνίτης, ὁ "Αγιος
Συμεών, ὁ Νέος Θεολόγος, καί περισσότερον ἐμφαντικά ὁ "γιος
Σεραφαίµ τοῦ Σάρωβ, ὁ γνωστός Ῥῶσσος πνευματικός διδάσκαλος,
σύγχρονος Βώσσων Συγγραφέων καί Διανοουμένων.

Ῥ. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Mia ἄλλη η po µορφή τῆς τῇ ἰδιαιτέρας

ρας πι προσευχῆ ρ
οσευχῆς τῶν ᾿Ορθοδόξων
ριστιανῶν͵ εἶναι ἡ Οἰκογενειακή προσευχή ἡ ὁποία προσφέρεται ὡς
προετοιμασία διά τήν Θείαν Kowwviay, ἀφοῦ προηγηθῇἡ ᾿Εξομολό-
γησις, ἡ ὁποία λαμβάνει χώραν εἷς τόν Nadv.
ίσης εἷς τά σπίτια τελεῖταιὁ "Αγιασμός νεροῦ, καίτό ὁ Μυστήριον
τοῦ Ἠὐχελαίου. Πολλάκις φάλλονται αἱ Παρακλήσεις τοῦ Αριστοῦ
καί τῆς Παναγίας, ot Χαιρετισμοί καί ὕμνοι ἑορταστικοί πρό τοῦ
φαγητοῦ κατά τάς ἑορτάς τῶν Χριστουγέννων, τῶν Θεοφανείων, τοῦ
Πάσχα, τῆς Ποιµήσεως τῆς ΓΙαναγίας, τῆς ᾿Υψώσεως τοῦ Σταυροῦ
κλπ.
“Ἡ ᾿Ορθόδοξος “Ὑμνολογία περιλαμβάνεται εἰς κολλούς τόμους.
ὡς εἶναι τά ἠώδεκα Ἰηναῖα, ἡ ΠΠαρακλητική τό Τριώδιον κλπ
Πολλοί ἀπό τούς ὕμνους εἶναι γνωστοί εἰς τόν Aadv καί
ἄλλονται κατά τάς ἡμέρ ρ τῶν Αγίων
ἡμέρας τῶν ἑορτῶν γ καί γ γίνονται
ἀφορμή προσευχῆς καί ἐκμαθήσεως τῆς Αγίας Γραφῆς ἀπό τήν
> / ‘2 / ~ ¢ / = > vf /

ὁποίαν διαβάζονται περικοπαί κατά τάς ἑορτάς καί κάθε Ευριακήν.

μνολογ. εἶναι ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα
‘H πλουσία ὑμνολογία δῶρ τά ὁποῖα
μεγαλύτερα δῶρα
ἐκληρονόμησαν οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί ἀπό τούς [Πατέρας των.
> / ε / /” 5 / 4 /

ἴναι δῶρον dow Tod ὁποίου μαθαίνουν τήν ᾽Αγίαν Γραφήν, συνη-
θίζουν εἰς τήν προ σευχήν καί διαφωτίζονται πνευματικῶς. Μία τέτοια
πεῖρα εἶναι χρήσιμος καί διά τούς μορφωμένους καί διά τούς
ἀγραμμάτους.
“Η πνευματική κληρονοµία τοῦ ᾿Ορθοδόξου «{αοῦ εἶναι πράγματι
252
μεγάλης πρακτικῆς ἀξίας. ζαΐ αὐτό φαίνεται ὅταν προετοιµάζωνται
4 > δλδ) / 9 η) / a /

οἱ Χριστιανοί διά τάς ἑορτάς. “Η προετοιμασία τοῦ ὅρτου τῆς Θείας

Ποινωνίας πού λέγεται καί ]ρόσφορον ἤ Προσφορά, γίνεται µέ
/ ο, / 1. / ” / / /

προσευχήν καί ἡ ζύμη σταυρώνεται ἢ εὐλογεῖται ἀπό τό πρόσωπον

πού τήν ἑτοιμάζει.
πίσης 7 mpoerousacia Tav
° /
“Aptrwy tis
ς
“AprokXacias, eis TAs 4; ~ "A a 2A λ , > /

διαφόρους ἑορτάς πού προσφέρονται εἷς τήν ᾿Εκκλησίαν πρός τιμήν

τοῦ Χριστοῦ καί τῶν ᾽Αγίων εἶναι µία πνευματική ἐμπειρία. “O
στολισµός τῶν εἰκόνων τῶν "Αγίων µέ λουλούδια ὅταν ἑορτάζουν,
2: ~ > / ο. ς / / 4 ov ¢ /

τό θυμίαμα τῶν εἰκόνων καί ὅλου τοῦ σπιτιοῦ, ἡ προετοιμασία τῶν

κολλύβων διά τά µνηµόσυνα τῶν ' Αγίων καί τῶν συγγενῶν πεθαµέ-
νων κλπ. κάνουν τούς ᾿Ορθοδόξους Χριστιανούς νά aicbdvwvrat eis
/ 4 3 a 4 / > / >

τό σπίτι τους τήν παρουσίαν τοῦ «Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας καί τῶν
"Αγίων κατά τάς ἑορτάς. Αὐτή ἡ πνευματική πεῖρα εἶναι γνωστή
ὡς Χριστοφάνεια ὅταν ἑορτάζωνται γεγονότα ἀναφερόμενα εἷς τό
Θεάνθρωπον πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ καί ᾿Αγιοφάνεια ὅταν ἑορτά-
ζωνται οἱ "Αγιοι.
ΧἈριστοφάνεια σηµαίνει διαίσθησιν τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ καί
/ / , ~ uy A A /

ε
Αγιοφάνεια σηµαίνει διαίσθησιν τῆς παρουσίας τῶν 'Αγίων τοῦ lod a a

Χριστοῦ. Τό εὐλογημένον αὐτό βίωµα πραγµατώνεται µέ τήν

προετοιµασίαν εἷς τό σπίτι, µέ τήν παρακολούθησιν τοῦ ᾿Βσπερινοῦ
καί τῆς «Πειτουργίας τῆς “Εορτῆς, µέ τήν προσκύνησιν τῶν Εἰκόνων,
µέ τόν στολισµόν τῶν Ναῶν, µέ τήν διανοµήν τοῦ ἑορταστικοῦ ἄρτου,
πού εἶναι ἀπομεινάριον τῆς ᾿ Αγάπης τῶν ᾿ Αρχαίων Χριστιανῶν, µέ
τούς ἑορταστικούς ὕμνους πού ψάλλονται πρός δόξαν τοῦ Χριστοῦ
καί τῶν "Αγίων, «is τούς ὁποίους περιγράφονται τά πνευματικά
κατορθώματα τῶν Αγίων καί τῶν μαρτύρων. Τούς ὕμνους αὐτούς
ψάλλουν οἱ Χριστιανοί µαζί, διότι ἀπό τήν ἐπανάληψιν τούς ἔμαθαν
ἀπό µικράπαιδιά.
> wi
Βεβαίως πολλοί µένουν ἐσυγκίνητοι καί πολλοί
4 / B / / / > / / AA iv.

φλυαροῦν. ᾿Αλλά τέτοια φαινόμενα παρουσιάζονται παντοῦ, διότι ὅλοι

~ > / vs / ῤ ~ fi a

οἱ Χριστιανοί δέν ἔχουν τήν ὡὠριμότητα πού θά ἔπρεπε νά ἔχουν µήτε

¢€

τήν/ ἰδίαν πνευµατικήν προσήλωσιν πού θά ἔπρεπε νά ἐπιδιώκουν.

"Ὅλαι αἱ ᾿ Ακολουθίαι πού τελοῦνται εἰς τάς ᾿Ορθοδόξους ᾿Ἔκκλη-
σίας πλουτίζουν τούς ἄριστιανούς µέ πνευματικά βιώματα τά ὁποῖα
δέν δύνανται νά περιγραφοῦν λεπτομερῶς, διότι διαφέρουν ἀπό τόπου
εἰς τόπον καί ἀπό ἀτόμου εἰς ἄτομον, σύµφωνα µέ τήν ἱκανότητα τῆς
€ ~

συγκεντρώσεως κάθε προσώπου καί τήν πνευµατικήν παράδοσιν τῶν

συνηθειῶν τῆς οἰκογενείας µέσα εἰς τήν ὁποίαν ἐμεγάλωσε καί ζῇ.
253
Τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ πού διαγράφουν οἱ Χριστιανοί ἐπάνω εἰς τό
σῶμά τους ὅταν ἀκούεται τό ὄνομα τῶν Τριῶν προσώπων τοῦ Θεοῦ,
τό ὄνομα του Xpiorod, τῆς Παναγίας ἤ τῶν "Αγίων εἶναι ἐνδεικτικόν
τῆς εὐσεβείας καί τῆςσυγκεντρώσεως τοῦ προσευχοµένου «αοῦ τοῦ
Θεοῦ. ᾿Επίσης οἱ µετάνοιες καί τό γονάτισµα πρό τῶν εἰκόνων
ἀποκαλύπτουν τήν ἐσωτερικήν συντριβήν καί ταπείνωσιν καί τήν
ἀφοσίωσιν καί τήν ἀγάπην πρός τόν Χριστόν καί τούς "Αγίους 4ὐτοῦ.
Τό γονάτισµα καί οἱ µετάνοιες εἶναι φανέρωμα, ἐκτός τῶν ἄλλων
καί τῆς συμμετοχῆς τῶν δυνάµεων τοῦ σώματος εἷς τήν προσευχήν.
Πρέπει νά γνωρίζωµεν ὅτι ὁλόκληρος ὁ ἄνθρωπος προσεύχεται, διότι
καί µέ τό σῶμά του καί µέ τό πνεῦμα ὁμιλεῖ εἰς τόν (Θεόν ὁ ἄνθρωπος.
Τό πνεῦμα µέ τίς δυνάµεις τοῦ νοῦ μαζεύεται καί ἠρεμεῖ καί
συγκενρώνεται µέσα του. ἩΗ σκέψις περιορίζεται ἐντός τῶν σωµατι-
κῶν ὁρίων καί ἀποκόπτεται ἀπό τήν µέριμναν τῶν ὑλικῶν καί σωµα-
τικῶν ἀπαιτήσεων τῆς ζωῆς καί ἀπό τά ὑλικά κέρδη καί τήν ἀπό-
λαυσιω τήν σεξουαλικήν. “Ο νοῦς εἰς τήν προσευχήν ἐπιστρέφει µέσα
του καί προσφέρεται μαζί µέ τό αἴσθημα τῆς καρδίας καί µέ τήν
φωνήν τοῦ στόματος εἰς τήν ὑπηρεσίαν τοῦ ὁλοκλήρου ἀνθρώπου πού
ζητεῖ τήν κοινωνίαν τοῦ Θεοῦ διά τῆς προσευχῆς.
Τό. σῶμα εἰς τήν προσευχήν συµµετέχει µέ ἀνάλογον στάσιν
εὐσεβείας, ταπεινώσεως καί ἀξιοπρεπείας. {Δέν ὁμιλοῦμεν σέ πρό-
σωπα μεγάλα, Αιδασκάλους, "Αρχηγούς, ἠληρικούς κλπ. χωρίς νά
ἐκδηλώνωμεν μέ τήν σωµατικήν στάσιν σεβασµόν καί εὐγένειαν καί
ἐκτίμησιν. Κάΐ εἰς τήν προσευχήν πού ὁμιλοῦμεν µέ τόν Θεόν, τό
σῶμα συμμετέχει µέ εὐπρέπειαν, µέ ταπείνωσω εἰς τό γονάτισµα καί
τίς µετάνοιες, τήν ψαλμωδίαν, τήν ἀνάγνωσιν τῶν προσευχῶν καθαρά
καί ἀργά, σιωπηλά ἤ δυνατά.
Ῥοηθός τοῦ σώματος εἷς τήν προσευχήν εἶναι ἡ νηστεία τήν ὁποίαν
ἀπό αἰώνων συνιστᾷ ἡ ᾿Εκκλησία καί φέρει ὡς παράδειγµα νηστείας
τόν ᾿]ησοῦν Χριστόν, τούς ᾽ Αποστόλους καί τούς "Αγίους. (8) 4έν
ἐννοεῖται Χριστιανική ζωή χωρίς νηστείαν. ο Χριστός ἐνήστευσε
40 ἡμέρες
ἡ εἰςτήν ἔρημον (9) καί συνέστησεν εἷς τούςµαθητάς Του
νηστείαν καί προσευχήν διά νά ἔχουν δύναμιν καί ἐπιτυχίαν εἰς τόν
πνευµατικόν ἀγῶνα. Οἱ "Αγιοι καί Διδάσκαλοι τῆς ᾿Εκκλησίας µέ
βάσιν τό παράδειγµα τοῦ Χριστοῦ ἐδίδαξαν τήν νηστείαν ὡς πνευµα-
τικήν γυµναστικήν, ὡς µέσον καθαρμοῦ τῆς σκέψεως καί τῶν
αἰσθημάτων καί ὡς µέθοδον περιορισμοῦ τῶν σαρκικῶν ὀρέξεων.
Διά τοῦτο καί ἡ ᾿Εκκλησία ἐδίδασκε καί διδάσκει µέχρι σήμερον
254
τήν νηστείαν ὡς συμπλήρωμα τῆς προσευχῆς, ὡς γυµναστικήν τῆς
θελήσεως καί ὡς µέσον τῆς ὑποταγῆς τῶν ἀτάκτων κλίσεων τοῦ
σώματος.
Οἱ "Ορθόδοξοι Χριστιανοί οὐδέποτε προσέρχονται εἷς τό Ἰήυστήριον
τῆς Θείας Εὐχαριστίας χωρίς τήν προετοιµασίαν τῆς προσευχῆς τήν
ὁποίαν συμπληρώνει ἡ νηστεία. Ἰόνοι των θεωροῦν ὡς ἐλάχιστον
ὅριον νηστείας δύο ἡμέρας πρό τῆς Θείας ᾖοινωνίας. Εἰς τήν νηστείαν
αὐτήν δέν τρώγουν κρέας, ψάρια, αὐγά, γαλακτερά κλπ., µήτε πίνουν
οἰνοπνευματώδη ποτά. Τρώγουν µόνον χόρτα, φροῦτα, ψωμί, ὄσπρια
µαγειρευµένα µέ λάδι φυτικόν. ᾿Εκτός τῆς νηστείας διά τήν προετοι-
µασίαν τῆς Θείας Ἀοινωνίας οἱ ᾿Ορθόδοξοι νηστεύουν 50 ἡμέρας πρό
τοῦ []άσχα, ὁπότε τρώγουν χόρτα, φροῦτα, ψωμί, ὄσπρια µαγει
ρευµένα µέ λάδι φυτικόν κλπ. Οἱ ἀσθενεῖς καί οἱ ἀδύνατοι ἐξαιροῦνται,
νηστεύουν ὅμως ὀλίγας ἡμέρας εἰς τήν ἀρχήν τῆς νηστείας καί τήν
ΙΜεγάλην "Εβδομάδα.
Πρό τῶν Χριστουγέννων οἱ ᾿Ορθόδοξοι Ἀριστιανοί νηστεύουν
40 ἡμέρες τό τυρί, τό κρέας, κλπ. τρώγουν ψάρια, λαχανικά, ὄσπρια
µαγειρευµένα µέ λαδι φυτικόν. ᾿Ολίγας ἡἡμέρας πρό τῆς ἑορτῆς | τῶν
᾿ Αποστόλων, 29--30 Ἰουνίου, ot ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί νηστεύουν.
᾿Επίσης τάς πρώτας 14 ἡμέρας τοῦ Αὐγούστου πρός τιμήν τῆς
Παναγίας οἱ Χριστιανοί νηστεύουν ὅπως καί εἰς τήν νηστείαν πρό τοῦ
Πάσχα. 4ἱ ἡμέραι Τετάρτη καί Παρασκευή εἶναι ἡμέραι νηστείας.
‘H Δυτική ᾿Εκκλησία ἀνέκαθεν δέν ἐβήρμοζε τήν νηστείαν τῆς
᾽Ανατολικῆς "Εκκλησίας. Σήµερον φαίνεται ὅτι κατηργήθη κάθε
εἶδος νηστείας εἰςτήν Avow. ᾽Αλλ᾽ αὐτό βλάπτει τούς Χριστιανούς.
Od ἔλθη ἡ ἡμέρα πού ἡ Δυτική ᾿Βκκλησία θά ἐπιστρέψῃ εἰς τήν
παλαιάν αὐτῆς συνήθειαν τῆς νηστείας καί μάλιστα τῆς Παρασκευῆς
πού δέν ἐπιτρέπετο κρέας εἰς τούς Χριστιανούς.
Οἱ πνευµατικοί καί οἱ ἠθικολόγοι παρετήρησαν ὅτι ὅσον εὔκολη
γίνεται ἡ ζωή ἀπό πνευµατικῆς πλευρᾶς, τόσον εὐκολώτερα ἀδυνα-
τίζει ἡ ἐκτίμησις τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν τῆς ζωῆς. Διά τοῦτο πολλοί
ἄΧριστιανοί Δυτικοί, {αϊκοί καί Ἀληρικοί, παρά τήν κατάργήησιν τῆς
νηστείας, αὐτοί διατηροῦν τήν παλαιάν τάξιν διά τήν ψυχικήν καί
σωµατικήν αὐτῶν ὠφέλειαν.
Οἱ Χριστιανοί πού νηστεύουν κα προσεύχονται γνωρίζουν τήν
ἀξίαν τῆς πνευµατικῆς καί σωματικῆς αὐτῆς γυµναστικης.
Πολλά εἶναι δυνατόν νύ γραφοῦν διά νά πνευματικά βιώματα τῶν
Ορθοδόξων Χριστιανῶν. Τά ὀλίγα αὐτά σκοποῦν τήν πληροφορίαν
255
καὶ διδασκαλίαν τῶν νέων ᾿Ορθοδόξον καί ὅλων τῶν θίλων τῆς
προσυεχῆς.

256
 MEPON EKTON

O NOMOZ IIOY KYBEPNA TON AAON ΤΟΥ ΘΕΟΥ

‘O Aads τοῦ Θεοῦ ζῇ σύµωνα µέ τό θέληµα τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖον

ἀποκαλύπτεται εἰς τόν Νόμον τοῦ (Θεοῦ. ‘O Nopos τοῦ (Θεοῦ τόν
ὁποῖον ἀνέφερε πολλές φορές ὁ Χριστός εἰς τάς ὁμιλίας Του (1)
εὑρίσκεται πρωτίστως εἰς τήν Π1αλαιάν Διαθήκην ἡ ὁποία περι-
λαμβάνει τήν ἱστορίαν τοῦ ἀρχαίου ᾿Ισραήλ καί τάς σχέσεις του µέ
τόν Θεόν. Εἰς τήν [Παλαιάν Διαθήκην εὑρίσκομεν τήν σύνοψιν τοῦ
Nopov εἰς τάς γνωστάς Δέκα ᾿Εντολάς πού ἔδωκεν ὁ (Θεός διά τοῦ
Προφήτου Ιήωὐσέως εἰς τὀν «Ίαόν (2).
Αἱ πρῶται τέσσαρες ᾿Εντολαί ἀναφέρονται εἰς τήν ὕπαρξιν τοῦ (Θεοῦ
καί εἰς τόν σεβασμµόν καί τήν πίστιν τοῦ ἀνθρώπου εἰς τόν (Θεόν καί
αἱ τελευταῖες ἕξ σχετίζονται µέ τόν σεβασμόν καί τήν ἀγάπην τοῦ
ἀνθρώπου πρός τόν ἄνθρωπον.

AI AEKA ENTOAAI
1) «Εγώ cia 6 Kupids σου καί ὁ (Θεός σου. 4έν θά ἔχῃς
ἄλλους Θεούς ἐκτός ἐμοῦ.)
2) «4έν θά κάνῃς διά τόν ἑαυτόν σου εἴδωλον µήτε ὁμοίωμα
πράγματος πού εἶναι πάνω στόὀν οὐρανόν ἤ κάτω στήν Yh.
Myre νά προσκυνήσῃς, µήτε νά λατρεύσῃς τέτοιο πρᾶγμα.»
4) «Μή προφέρεις τό ὄνομα tod Kupiov καί Θεοῦ σου µέ ἀσέ-
βειαν.»
4) «Mn λησµονῆς νά τιμᾶς τήν ἁγίαν ἡμέραν τοῦ Σαββάτου. “Εξ
ἡμέρας θά ἐργάζεσαι καί θά κάνῃς ὅλες τίς δουλειές σου, τήν
δέ ἑβδόμην ἡμέραν, τό Σάββατον θά ἀναπαύεσαι.
9) «Τίμα τόν πατέρα σου κα τήν μητέρα σου διά νά εἶναι
εὐχαριστημένος καί διά νά ζήσῃς πολλά χρόνια εἷς τήν γῆν.»
6) «Νά µή φονεύῃς.)
7) «Νά µή μοιχεύης.»
δ) «Νά µή κλέπτῃς.»
257
R
 9) «Νά µή ψευδοµαρτυρήσῃς διότι βλάπτεις τούς ἄλλους ἀνθρώ-
πους.)

10) «Νά µή ἐπιθυμῆς ἐκεῖνα πού ἔχει ὁ γείτονάς σου, τά σπίτια,

τήν γυναῖκα, τά ζῶα ἢ ὅ, τι δήποτε ἄλλο τοῦ ἀνήκει.»
Αἱ Δέκα ἐντολαί αὐταί πού εἶναι γνωσταί ὡς Ἰωσαϊκός Νόμος
ἀνεγνωρίσθησαν καί ἐπεκυρώθησαν ἀπό τόν «Χριστόν. “H ᾿Ηθική
> / / > / 3 ΄ / / ¢ > /

διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι ὁλοκληρωτικά νέα διδασκαλία,

διότι τήν ἰδίαν διδασκαλίαν ἐδίδαξεν ὁ Μωῦσής καί οἱ ἄλλοι Προφῆται
τοῦ ᾿Ἰσραήλ, καί οἱ ἀρχαῖοι ἠθικολόγοι εἰς τήν Βαβυλώνα, τήν
Αἴγυπτον, τήν ᾿]νδίαν καί τήν Ἑλλάδα. ᾿Εκεῖνο τό ὁποῖον εἶναι νέον
εἰς τό Εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὁ Χριστόςὁ ἴδιος. Διά τοῦτο
λέγομεν καί πιστεύοµεν ὅτι τό Εὐαγγέλιον δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνα βιβλίον,
ἀλλά ἕνα πρόσωπον. Τό πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ εἶναι τό νέον στοιχεῖον
εἰς τήν ἠθικήν διδασκαλίαν. 'Ο Χριστός εἶναι αὐτός πού ἐφήρμοσε τά
> / > , / € / > κ) Αι 19 / ,

ἠθικά διδάγµατα, δηλαδή τόν ἸΝόμον τοῦ (Θεοῦ. Εΐναι 4ὐτός πού
ἔδειξε µέ τό παράδειγμά Του νά σέβωνται οἱ ἄνθρωποι τούς ἀνθρώ-
”/ / / / / / / ce. , > /

πους. Νά ἀγαποῦν οἱ ἄνθρωποι τούς ἐχθρούς tovs. Nd epappolovy

tf > ~ a 2. 7 > ΄ Φ > fe

αὐτό πού εἶναι ἀληθιωόν, δίκαιον καί ἅγιον. Τό πρόσωπον τοῦ

Xpigrob εἶναι τό ζωντανόν ἠθικόν κριτήριον τοῦ «Χριστιανικοῦ «{αοῦ
εἰς ὅλον τόν κόσμον.
“Ο Εαλαιός Νόμος τοῦ Ιωὺύσῆ, ὡς εἴπομεν, καί γενικῶς ἡ ἠθική
τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης δέν ἐπεκυρώθη ἁπλῶς ὑπό τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά
καί συνεπληρώθη. Ὁ Χριστός ἐπλούτισε τόν ΠΠΙ]αλαιόν Νόμον µέ νέαν
κ / ς / > / / , / / /

σηµασίαν καί συνεπλήρωσε µέ νέα στοιχεῖα, τά ὁποῖα συγκεντρώ-

νονται εἷς τό Θεανθρώπινον πρόσωπόν Του. Κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον
ἐφανέρωσε τόν τέλειον Ἀριστιανικόν ἠθικόν Νόμον καί τόν ἀπέδειξεν
ἐφαρμόσιμον µέ τό παράδειγμά Tov.
Ακολουθεῖ βραχεῖα ἑρμηνεία τῶν Δέκα ἐντολῶν καί ἡ συµπλήρω-
> a a ς / ~ / > ~ νε /

σις αὐτῶν ὑπό τοῦ Χριστοῦ.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ AEKA ΕΝΤΟΛΩΝ
«Εγώ εἶμαι ὁ Κύριός σου καί ὁ (Θεός σου. Δέν θά
ἔχῃς ἄλλους (Θεούς ἐκτός ἐμοῦ.)
Ἡ πρώτη ἐντολή ἀναφέρεται εἰς τήν ὑπαρξιν τοῦ (Θεοῦ, τόν ὁποῖον
ὅλοι πρέπει νά πιστεύωμεν, νά λατρεύωμεν καί νά ἀγαπῶμεν. {έν
σ ρ η / vl , ρ / sa / / / 3 /

ὑπάρχει µήτε πάνω µήτε κάτω ἄλλος Θεός ἐκτός τοῦ Θεοῦ. {4έν
ς / pP / - ae / 3 κ ο / > / ' τν a

ρχει
ὑπάρχει ἄλλη θρησκεία πού διδάσκει
ς / a

ἄλλη θρη
τήν προσωπικήν τοῦ (Θεοῦ
, 4 me

τήν ie

προσωπική / ~ “~

258
ὕπαρξιν καί τήν δηµιουργικήν ἀγάπην καί τήν εὐεργετικήν πρόνοιαν
καί φροντίδα διά τούς ἀνθρώπους καί τόν κόσμον.
᾿Αλλά ὑπάρχει Θεός διά νά τὀν πιστεύω; Διά νά πιστεύω εἰς τόν
Θεόν πρέπει πρῶτα νά ὑπάρχω.
Ὑπάρχω λοιπόν καί τό γνωρίζω.
€ / / / / ,

Διότι σκέπτομαι καί τό ἀποδεικνύω.

᾿Αγαπῶ καί µέ εὐχαριστεῖ ἡ ἀγάπη.
Eta ἐλεύθερος καί ὑπερημανεύομαι δι αὐτό.
᾿Ελπίζω καί τό διακηρύττω.
ὌἜχω σχέδια καί σκοπούς καί τούς µεταδίδω.
Ποῖος ὅμως µέ ἔκαμε διά νά ἔχω τέτοιαν ὕπαρξιω µέ τέτοια
χαρακτηριστικά; Ἰανένα ἀπό τά πράγµατα πού γνωρίζοµεν ἔχει
τέτοιες ἰδιότητες καί τά χαρακτηριστικά τῆς ὑπάρξεώς µας. Δι’ αὐτό
κανένα ἀπό τά πράγµατα πού γνωρίζοµεν μπορεῖ νά εἶναι ἡ αἰτία
τῆς ὑπάρξεώς µας καί τῶν χαρακτηριστικῶν της. Πρέπει νά ὑπάρχῃ
κάτι µέ πολύ δυνατόν νοῦν νά σκέπτεται διά νά μπορεῖ νά κάνη
ἄλλους νά ὑπάρχουν καί νά σκέπτωνται. Πρέπει νά ὑπάρχῃ κάτι πού νά
µπορῇ νά ἀγαπᾷ καί νά δείχνῃ ἀγάπην καί νά παράγῃ ἄλλους πού νά
μποροῦν νά ἀγαποῦν. Πρέπει νά ὑπάρχη κάτι ἐλεύθερο πού νά
δύναται νά ἐμφυσᾷ ἐλευθερίαν καί νά κάνῃ ἄλλους νά ἐφαρμόζουν τήν
΄ 9 a? / / / / 3 ο , /

ἐλευθερίαν τους.
Όνομάξομεν αὐτό τό κάτι πού ὑπάρχει, πού σκέπτεται, πού ἀγαπῷ,
3 / δα / / vars / ΄ / 5 A

πού/ εἶναι ἐλεύθερο, Δημιουργόν τοῦ κόσμου, Ἠτίστην τοῦ ᾽Ανθρώπου

πού ὑπάρχει, πού σκέπτεται, πού ἀγαπῷ, πού εἶναι ἐλεύθερος, πού
ἐλπίζει, πού σχεδιάζει καί πού εἶναι ὁ κυβερνήτης τῆς ζωῆς του.
Αὐτός εἶναι ὁ Θεός καί Πατέρας ὅλων.
Eis airév τόν (Θεόν πιστεύοµμεν πού εἶναι πρόσωπον, πού εἶναι
ὕπαρξις, πού εἶναι ἀγάπη καί ἐλευθερία.
Kaveis δέν εἶδε τόν (Θεόν διότι εἶναι ἀόρατος. ᾽Αλλά βλέπομεν τά
ἔργα Tov καί τά πράγματα πού ὑπάρχουν. Χωρίς τοῦ Θεοῦ τήν
ὕπαρξιν, τίποτε δέν θά ὑπῆρχε, τίποτε δέν θά εἶχε τήν δύναμιν νά
ο / / δν ~ /. / / / ΄ ΄

σκέπτεται, νά ἀγαπᾷ, νά σχεδιάζῃ, νά ἐλπίζῃ, νά ζητῇ ἐλευθερίαν καί

/ 2. a / / 4,2 / / aes ie /

νά πράττῃ ἐλεύθερα.
Οἱ ἄνθρωποι ὑπάρχουν καί σκέπτονται καί ἀγαποῦν καί ἐλπίζουν
ς 3 ¢ / , / a3 ~ fet /

καί σχεδιάζουν καί εἶναι ἐλεύθεροι. ᾿Επειδή ὑπάρχουν, δι αὐτό

/ / / > 4 > , ς / 3 5. ¥,

αἰσθάνονται µέσα τους ὅτι καὶ ὁ «Δημιουργός τους ὑπάρχει. Τό

συµπέρασµα αὐτῆς τῆς σκέψεως λέγεται πίστις. ἸΗόνον οἱ ἄνθρωποι
259
ἔχουν τήν δύναμιν νά συµπεραίνουν καί νά καταλήγουν εἰς τήν πίστιν.
‘H βάσις τῆς πίστεως εἶναι αὐτό πού ὁμολογοῦμεν ὅταν λέμε ὅτι
, ~ ~

ὑπάρχει (Θεός. "Όταν ὁμολογοῦμεν ὅτι ὑπάρχει Θεός, σηµαίνει ὅτι

ἔχομεν πίστιν εἰς τόν Θεόν.
πάρχουν πράγματα πού ὑπάρχουν,
η, /
ὄχι ὅπως ὑπάρχομεν / ee oe / GAN’ 3 σ ς /

ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι διότι δέν μποροῦν νά σκεφθοῦν ὅπως ἐμεῖς

σκεπτόµεθα. Δέν ἔχουν τήν δύναμιν τοῦ νοῦ µας. Δέν μποροῦν νά
ἐκτιμήσουν τήν ὡραιότητα Kal τόν κἰνδυνον. {έν δύνανται νά
ξεχωρίσουν τήν ἀλήθειαν καί τήν δικαιοσύνην. ᾿ Αγαποῦν, ἀλλά ἡ
/ / ἆλ 50, P / ὃ / 1 LAA / ς

ἀγάπη τους δέν εἶναι ὅπως ἡ ἀγάπη µας. Δέν μπορεῖ νά φθάσῃ ἡ
ἀγάπη τους τόν βαθµόν τῆς ὡραιότητος τῆς ἀγάπης µας, διότι ἡ
ἀγάπη µας πολλές φορές γίνεται θυσία. Ποτέ κανένα ζῶο δέν
3 / if / / / / / ~ /

ἐθυσιάσθηκε θεληµατικά πρός χάριν ἄλλου ζώου ἤ ἄλλων ζώων ἢ

γιά ὅλα τά ζῶα. Τά ζῶα εἶναι ἀνίκανα νά φύγουν ἀπό τήν αὐτο-
κα / ~ ιά ~ a / ΄ > / , ?

αγάπην καί νά ἀγαπήσουν πέραν ἀπό τόν ἑαυτόν τους καί ἀπό τά
µικρά τους. Εΐναι ἀνίκανα νά πιστεύσουν κάτι πού εἶναι πέραν ἀπό
αὐτά. Δέν εἶναι ἐλεύθερα νά ἀποφασίσουν. Δέν μποροῦν νά σκεφθοῦν,
? / A , > > 4 ne / . ~ / ~

µήτε νά ζητήσουν τόν Δημιουργόν τους. Δέν μποροῦν νά ἔχουν πίστιν

σέ.κάτι πού εἶναι ἀνώτερον ἀπό τόν ἑαυτόν τους. Μόνον οἱ ἄνθρωποι
ἔχουν αὐτήν τήν ἱκανότητα νά πιστεύουν σε κάτι ἀνώτερον καί
\

δυνατώτερον ἀπό τόν ἑαυτόν τους. Οἱ ἄνθρωποι µόνον ζητοῦν τόν

Θεόν καί πιστεύουν εἷς τόν (Θεόν καί ἀγαποῦν τόν Θεόν καί ἐλπίζουν
εἰς τόν Θεόν.
“Ὁ Χριστός συνεπλήρωσε τήν ἀλήθειαν περί τῆς ὑπάρξεως τοῦ
Θεοῦ εἰς τούς Ἰήαθητάς Του ὅταν ἀπεκάλυψεν ὅτι ὁ Θεός Πατήρ
ἀπέστειλε τόν Υἱόν Αὐτοῦ νά σώσῃ τόν κόσμον καί νά ἱδρύσῃ τήν
3 / / cs > - / 4 / / / 4¢ 4 /

>
Ἐκκλησίαν πού εἶναι ἡ κατοικία τοῦ ᾽Αγίου Πνεύματος, τοῦ Π]αρα-
/ , ς / at / ΄ ~

κλήτου, πού ὁδηγεῖ τούς Χριστιανούς εἰς τήν ἀλήθειαν καί ὑπενθυ-
/ ας a 7 , > / > / ή ως

µίζει εἰς αὐτούς ὅλα ὅσα ὁ Χριστός ἐδίδαξε. 'Η συµπλήρωσις αὐτή
/ > ? 4 oN a ς XG / 25 (5 ‘H λ / > .

τοῦ Χριστοῦ ἔγκειται εἷς τό ὅτι ὁ ἕνας (Θεός ἀπεκαλύφθη εἰς τά Τρία
~ a > 4, @ € @ , > 4 > / ,

πρόσωπα τῆς "Αγίας Τριάδος, τόν Θεόν Πατέρα πού εἶναι ἄναρχος,
/ ~ ς / / / / / ΄ wv

τόν Θεόν Ὑἱόν πού εἶναι συνάναρχος καί ἐγεννήθη πρό τοῦ κόσµου
καί τοῦ χρόνου ἀπό τόν Π]ατέρα, καί τόν Θεόν τό "Αγιον []νεῦμα
/ ~ / > / / / / να / 4 @ “~

πού ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα καί λατρεύεται µαζί µέ τόν Πατέρα
Pie 2 4 > / δι / / ΄ / / / /

καί τόν Υἱόν καί ὁμιλεῖ διά τῶν Προφητῶν καί τῶν Αγίων.

260
 AEYTEPA ENTOAH
«Νά µή κάµῃς διά τόν ἑαυτόν σου εἴδωλον, µήτε ὁμοίωμα
/, / / / /. ς / mw / ¢ /

πράγματος πού εἶναι πάνω στόὀν οὐρανό µήτε κάτω στή γῆ.
Νά µή προσκυνήσῃς µήτε νά λατρεύσῃς τέτοιο πρᾶγμα.)
“Ἡ δευτέρα ἐντολή ἀναφέρεται εἰς τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ. Κανείς
δέν πρέπει νά λατρεύῃ πράγµατα πού ὁ Θεός ἐδημιούργησε. Κανείς
δέν πρέπει νά λατρεύῃ πράγματα πού ὁ ἄνθρωπος ἔκαμεν ὡς εἶναι τά
εἴδωλα, τά ξόανα καί οἱ εἰκόνες KA. “H Aarpela mpérer vd tpoode-
” / , / ς νο κ. , / / /

ρεται µόνον εἲς τόν (Θεόν.

/
ριστός συνεπλήρωσε τήν ἐντολήν αὐτήν
+) /. @ / ‘O Xi / λ / , > λ , ? ,

ὅταν εἶπεν ὅτι ἡ ἀληθινή λατρεία πρός τόν (Θεόν πρέπει νά εἶναι
ov 9 4 > / We / / / / /

πνευματική διότι ὁ Θεός εἶναι [νεῦμα (3) καί πρέπει νά τὀν προσκυ-
/ / ς / ~ , / / /

νοῦμεν «ἐν πνεύµατι καί ἀληθείᾳ). Δέν χρειάζονται αἱ θυσίαι τοῦ

αἵματος, µήτε οἱ βωμοί ἐπί τῶν ὁποίων ἐκαίοντο τά ζῶα. ᾽Αφοῦ ὁ
σ / ς Ἐν δε - e / > / / ~ > a ¢

Θεός εἶναι ἡ ἀλήθεια τότε καί ἡ πρός Adrov λατρεία πρέπει νά εἶναι
/ e 9 / / soe / > / / / /

ἀληθινή καί εἰλικρινής.

His 76 σημεῖον αὐτό πρέπει νά ἐξηγήσωμεν τά θρησκευτικά Σύμ-
βολα, ὡςε εἶναι
>
ὁε Σταυρόςt καί ’ αἱ€ Hixdves
» 7
od ΄ BAgmopev
/
«is> τάς,
᾿Ορθοδόξους ᾿Εκκλησίας. "Όλα αὐτά τά ἀντικείμενα δέν τά λατρεύ-
9 ε -
ουµεν. Εἶναι ἁπλῶς στοιχεῖαas βοηθητικά Rita /
τῆς λατρείας. ,
Σύμβολα ὡςς
ὁ Σταυρός μᾶς ὑπενθυμίζουν γεγονότα τῆς Θρησκείας. 4ἱ εἰκόνες
τῶν "Αγίων µας ὑπενθυμίζουν ποῖοι ἦσαν οἱ φίλοι τοῦ Θεοῦ πού μᾶς
ἀφῆκαν θαυµμάσιον παράδειγµα διά νά μιμηθοῦμεν τάς ἁγίας πράξεις
τους, τήν ζωήν, τάς θυσίας τους. "Όλα αὐτά ἐμπνέουν τούς ἄριστια-
νούς προσκυνητάς νά συγκεντρώσουν τόν νοῦν τους καί νά δοξάσουν
τόν Θεόν µέ τούς "Αγίους τοῦ περασμένου καιροῦ καί ot ὁποῖοι
διαφωτίζουν τόν «Ίαόν ὥστε νά γίνουν οἱ "Αγιοι τοῦ τώρα καί τοῦ
αὔριον.
Οἱ Χριστιανοί λατρεύουν µόνον τόν (Θεόν τόν Τρίσυποστατον. Ai
εἰκόνες THs “OpBoddkov ’ExkAnoias Kai τά ἀγάλματα τῆς Δυτικῆς
Piao. a > / > / / SS) / ~ a

Εκκλησίας δέν εἶναι παρά µέσα ἐμπνεύσεως καί θρησκευτικῆς δια-

κοσµήσεως πού μᾶς ὑπενθυμίζουν ὅτι ἡ ἁγιότης, καί ἡ ἀρετή τῶν
«
Αγίων τούς ὁποίους ἠγάπησεν ὃ Χριστός εἶναι ἀληθινή. Αὐτούς
/ ΄ ε , > / ς / > , > /

προσκυνοῦμεν εἰς τάς εἰκόνας. Αὐτούς παρακαλοῦμεν νά ἔλθουν νά

προσευχηθοῦν μαζί µας. Ζητοῦμεν νά δεηθοῦν εἷς τόν Θεόν καί νά
μᾶς βοηθήσουν εἰς τόν ἀγῶνα τῆς ἐναρέτου ζωῆς.

261
 ΤΡΙΤΗ ΕΝΤΟΛΗ
«Nd µή προφέρῃς τό ὄνομα Ἰυρίου τοῦ (Θεοῦ σου µέ ἀσέβειαν.»
€
ἩΗ τρίτη ἐντολή ἀναφέρεται εἰς τό ὄνομα τοῦ (Θεοῦ πού πολλάκις
, > ρα ν aA A

προφέροµεν εἷς τάς συνομιλίας εἰς τούς ὅρκους µας. Εἶναι ἀσέβεια
καί βλασφημία νά προφέρωµεν τήν λέξιν «Θεός» κατά τρόπον ἀπρεπῆ
/ / / / / / / A / > a

καί εἰρωνικόν. Εἶναι ἀντιχριστιανική ἐκδήλωσις νά χρησιμοποιοῦμεν

τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί τῶν "Αγίων εἰς τά ἀστεῖα µας. “Η διδα-
σκαλία τοῦ Χριστοῦ περί ὅρκου εἶναι ὅτι δέν πρέπει καθόλου νά
a ~ y =e s σ / ψ. oi ΄

ὁρκιζώμεθα. “Eva ἁπλό «ναί» καί ἕνα ἁπλό «ὄχω εἶναι διά τούς
Χριστιανούς ἀρκετό. Πέραν αὐτοῦ εἶναι ἀσέβεια καί πονηρά συνή-
θεια. (4)

TETAPTH ENTOAH
«My Anopovijs va τιμᾶς τήν ἁγίαν ἡμέραν, τό Σάββα τον. “Εξ
ἡμέρας θά ἐργάζεσαι καί θά κάνῃ» τίς δουλειές σου, τήν δέ
ς / B39) / / / / / / / /

ἑβδόμην ἡμέραν θά ἀναπαύεσαι.»

Ἡ τετάρτη ἐντολή διδάσκει νά τιμῶμεν τήν ἡμέραν τοῦ Κυρίου.
Οἱ Ἐβραῖοι ἐτίμων καί τιμοῦν͵ τό 2άββατον μέ αὐστηρότητα.
"Ἀνόμιξον ὅτι
ὅ δένἐἔπρεπε µήτε τόν γείτονά τους νά βοηθήσουν τήν
ἡμέραν τοῦ Ζαβῥάτου, ‘O “Χριστός εἶπεν ὅτι τόὁ Σάββατον εἶναι νόμος
πού ἔγινε διά νά Bon θήσῃ τόν ἄνθρωπον, ὁ ἄνθρωπος ὅμως δέν
ἐδημιουργήθη διά τό Σάῤῥατον. (ο. ριστιανικός «Ίαός τιμᾷ τήν
υριακήν, πού εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς Αναστάσεως, τοῦ Ἀριστοῦ. Τήν
ζυριακήν οἱ Χριστιανοί δέν ἐργάζονται διότι πρέπει νά πᾶνε εἰς τήν
᾿Εκκλησίαν νά λατρεύσουν μαζί τόν ᾿ησοῦν “Ἀριστόν, τόν Σωτῆρα
ὅλων. Τήν Κυριακήν κάνουν ἔργα ἀγάπης καί{ βοηθείας τῶν ἀνθρώ-
πων. ἰδίως βοηθοῦν τούς ἀσθενεῖς, τούς γέροντας, τούς πτωχούς κλπ.
Ὅταν τήν Ευριακήν ἐπισκεπτώμεθα Νοσοκομεῖα καί ᾿ Εκκλησίας
κάνοµεν͵ ἀκριβῶς αὐτό πού εἶπεν ὁ Χριστός νά κάνωµεν. Οἱ ᾿Ορθό-
δοξοι τήν Κυριακήν διαβάζουν θρησκευτικά βιβλία καί περιοδικά µέ
πνευµατικόν καί διαφωτιστικόν περιεχόµενον.

262
 H ΠΕΜΠΤΗ ΕΝΤΟ/ΙΗ
«Τίμα τόν Πατέρα σου καί τήν µητέρα σου διά νά εἶσαι εὐχαριστη
µένος καί διά νά ζήσῃς χρόνια πολλά.)
‘H Πέμπτη ἐντολή περιγράφει τό καθῆκον πρός τούς Γονεῖς µας,
καθῆκον πού εἶναι παγκόσμµιον. "Όλοι οἱ {{αοΐ, ἀνεξαρτήτως θρησκευ-
τικῶν ἀντιλήψεων καί φυλετικῶν παραδόσεων ὑπακούουν αὐτήν τήν
ἐντολήν τῆς ἀγάπης καί τῆς τιμῆς πού ὀφείλομεν πρός τόν Ilarépa
µας καί τήν Ἰήητέρα µας, διότι βγαίνει µέσα ἀπό τά βάθη τοῦ εἶναι
µας. "Όταν ὁ Χριστός ὀνομάζει τόν Θεόν Πατέρα µας ὑπενθυμίζει
ο e / > , / / / ς /

ὅτι πρέπει νά σεβώμεθα καί τόν ἐπίγειον πατέρα µας πού παίρνει
τήν θέσιν τοῦ Θεοῦ εἰς τήν ζωήν µας. Δι αὐτό ἡ αὐθεντία του εἶναι
ερά καί ὁ σεβασμός πού τοῦ ὀφείλεται εἶναι παγκοσμίως ἀνεγνω-
ρισµένος.
Εϊς τήν ὑψηλήν θέσιν τήν ὁποίαν ἐτοποθετήθη εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν
ἡ Παναγία Mnrépa τοῦ Χριστοῦ, ἡ Παρθένος Μαρία, οἱ Χριστιανοί
εὑρισκομεν βάσιν Χριστιανικῆς tins πρός τήν Ἰάητέρα µας καί
ὑπακούομεν εἰς τάς συμβουλάς της καί ἐκτιμοῦμεν τάς θυσίας τῆς.
a ἀμοιβή τοῦ καθήκοντος αὐτοῦ πρός τούς 1:Ὀνεῖς εἶναι ἡ µακρο-
βιότης ἤ μᾶλλον ἡἡ εὐχάριστη ζωή πού ἔχει πάντοτε θεµέλιον Ψυχο-
λογικόν τάς εὐτυχεῖς ἡμέρας πού οἱ ἄνθρωποι ζοῦν κοντά εἰςτούς
καλούς ἀξιοσέβαστους γονεῖς των. Εἰς τίς εὐχάριστες αὐτές ἡμέρες
στηρίζεται ὅλη ἡ ψυχολογική καί αἰσθηματική ἡσυχία καί γαλήνη
τῶν ἀνθρώπων.
~ > ”

Η ΕΚΤΗ ENTOAH
«Νά µή φονεύῃς.)
ἐντολή αὐτή πρωτίστως ἀναφέρεται εἰς τόν σεβασμόν τῆς
Ἡ > λ / > / Fi > / > / / a

ἀνθρωπίνης ζωῆς. 'Ὁ φόνος ἀνθρώπου εἶναι µεγάλο ἔγκλημα πού

> / - « / a / / wv τν

τιμωρεῖ αὐστηρά ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ καί ὁ νόμος τῶν ἀνθρώπων πού
εἶναι βασισμένος ἐπάνω εἰς τόν νόµον τοῦ Θεοῦ. 'Ο Χριστός συνεπλή-
/ > Ν. > 4 / ~ am ¢ / /

ρωσε τήν ἐντολήν αὐτήν ὅταν εἶπεν ὅτι ὀφείλομεν σεβασμόν εἲς τούς
ἄλλους καί δέν μᾶς ἐπιτρέπεται νά καταδικάζωµεν τούς ἄλλους ἢ
3 / / ~ > / / / 4 ” 1

νά προσβάλλωμεν τούς ἄλλους μέπράξεις καί µέ λέξεις ὑβριστικές

πού προκαλοῦν ὕβριν καί λύπην. Etrev 6 Χριστός « ᾿Ηκούσατε τί
ἐδιδάχθη εἷς τούς ἀρχαίους νά µή φονεύῃς καί ἐκεῖνοι πού φονεύουν
265
εἶναι ἔνοχοι ἀπέναντι τοῦ (Θεοῦ. Καΐ ἐγώ σᾶς λέγω, ἐκεῖνος πού
9 uv > / “a ~ Pog? / a /. > a /

θυµώνει ἐναντίον ἄλλων ἀνθρώπων χωρίς σοβαρόν λόγον πρέπει νά

κρίνεται. Εκεῖνος πού θά ὑβρίσῃ τόν ἀδελφόν του πρέπει νά δικάζεται.
/ > aA ΄ fe tf / > , / / /

ζαί ἐκεῖνος πού προσβάλλει τόν ἄλλον θά εὕρῃ τόν ἑαυτόν του εἰς τήν
φωτιάν τῆς κολάσεως.» (6)

H EBAOAMH ENTOAH
«Νά µή µοιχεύσῃς.)
“Η ἑβδόμη ἐντολή σχετίζεται μέτήν σεξουαλικήν ζωήν καί δή µέ
τόν σεβασμόν πού ὀφείλομεν εἷς τάς γυναίκας ἄλλων ἀνδρῶν. ο
νόμος τοῦ Θεοῦ εἶναι σαφής. Ὁ Ἀριστιανός δέν πρέπει νά exn
σωματικές σχέσεις µέ τές γυναίκες τῶν φίλων του, τῶν συγγενῶν του
ἤ τῶν γειτόνων του καί γενικῶς τῶν ἄλλων. Ο Χριστός συνεπλήρωσε
τήν ἐντολήν αὐτήν ὅταν εἶπε, ὅτι δέν εἶναι ἁμαρτία µόνον νά πέσῃς
εἰς τήν ἁμαρτίαν τῆς µοιχείας, ἀλλά εἶναι ἁμαρτία καί νά κοιτάξῃς
γυναῖκες µέ µάτια πού φανερώνουν ἐσωτερικήν σαρκικήν ἐπιθυμίαν.
Διά τῆς διδασκαλίας αὐτῆς ὁ Χριστός ἐδίδαξε τούς ἀνθρώπους νά
σέβὠνται τό σῶμα τῶν ἄλλων καί τό ἰδικόν τους σῶμα. Πράξεις πού
φανερώνουν περιφρόνησιν ὡς καί βιασµόν τοῦ σώματος τῶν ἄλλων
εἶναι ἁμαρτωλές καί ἀνήθικες καί τιμωροῦνται ὑπό τοῦ νόµου τοῦ
Θεοῦ καί ὑπό τοῦ νόµου τῶν ἀνθρώπων. (7)

Η ΟΓ4ΟΗ ΕΝΤΟΙΗ
«Νά µή κλέψης.)
“Η ὀγδόη ἐντολή ἀναφέρεται εἰς τήν περιουσίαν µας. "Όλοι οἱ
«Ίαοί καί οἱ Χριστιανοί ἀπαγορεύεται νά κλέπτουν τά πράγματα τῶν
ἄλλων. ᾿Η. ἀπόκτησις πραγμάτων εἶναι ἕνα ἀπό τά πλέον δυνατά
χαρακτηριστικά τῶν ἀνθρώπων. Μόνον τά ζῶα δέν ἔχουν ἰδικά τους
πράγματα. Οὐδέποτε αἰσθάνονται τήν ἀνάγκην ἤ τήν ἐπιθυμίαν νά
ἀποκτήσουν κάτι ἐκτός ἀπό τήν τροφήν τήν ὁποίαν ἀφήνουν ἔκθετην
ἀφοῦ θά ἱκαναποιήσουν τήν πείναν τους. Ἰήόνον οἱ ἄνθρωποι ἔχουν τό
κίνητρον τῆς ἀποκτήσεως. Ἰήόνον αὐτοί φυλάγουν πράγµατα διά τούς
ἑαυτούς των καί διά τούς ἄλλους καί διά τό αὔριον. Τά πράγματα
αὐτά εἶναι ἡ περιουσία τῶν ἀνθρώπων πού πολλάκις συνταυτίζεται
µέ τό ὄνομα καί τάς οἰκογενείας των.
264
 ‘H περιουσία ἀποκτᾶται µέ τήν ἐργασίαν τήν ἔντιμον, µέ τά µέσα
νοητικῆς δυνάµεως καί ἐξυπνάδας καί µέ τήν συνετήν χρῆσιν τοῦ
χρόνου καί τῆς ἱκανότητος τοῦ κάθε ἑνός. ᾿Εκεῖνοι πού κλέπτουν τά
πράγματα τῶν ἄλλων κάνουν λάθος καί περιφρονοῦν τήν διδασκαλίαν
/ ~ ” 4 / / ~ / ὃ ὃ ant

τῆς ἀγάπης. ‘O Xpiotds εἶπεν ὅτι πρέπει νά ἀγαπᾷ ὁ ἕνας τόν ἄλλον.
a > / € / av / ο A Ne. / y+

ἆ πῶς~ εἶναι
> AXA 4 G
δυνατόν/ νάtin?ἀγαπῶμεν
~
τούς, ἄλλους
a”
ὅταν
4
κρυφά ἤ3 8 διά4
τῆς βίας ἢ δι ἁπάτης malpvouey Ta mpadypata πού ἀπέκτησαν οἱ
a e

ἄλλοι µέ ἐργασίαν, µέ θυσίαν, µέ κἰνδυνον τῆς ὑγείας των; Ο Nopos

2/ 4? / / ΄ / I a ς / ¢ /

τῆς ἀγάπης πού ἐδίδαξεν ὁ Χριστός συμπληρώνει τήν ὀγδόην ἐντολήν

A > / ΄ σο/ ς / / / > / > λ /

καί δείχνει εἰς τόν {Ίαόν ὅτι ἡ παράβασις τοῦ νόµου τῆς ἀγάπης
προσβάλλει τούς ἄλλους καί ἡ κλοπή καταστρέφει τόν σύνδεσμον τῆς
/ ΄ 3/ δε / / / ΄ “a

ἀδελφωσύνης καί δημιουργεῖ προσωπικά καί κοινωνικά προβλή-

para. (8)
H ENNATH ENTOAH
«ή ψευδοµαρτυρήσῃς, διότι βλάπτεις τούς ἄλλους ἀνθρώπους.)
Ἡ ἐννάτη ἐντολή ἀναφέρεται γενικῶς εἷς τήν διαγωγήν µας
4 > tf > / > / ~ > , /

ἀπέναντι τῶν ἄλλων. Π]ῶς εἶναι δυνατόν ἐκεῖνος πού εἶναι µέ τόν
σύνδεσμον τῆς ἀγάπης ἠνωμένος µέτούς ἄλλους νά ψευδομαρτυρῇ
καί νά βλάψῃ ἄλλους, τούς ἀδελφούς του, πού εἶναι µέλη τοῦ ἰδίου
/ / / + 2. 3 4 2. /᾿ a }ο/

owpatos; ‘H ψεύτικη µαρτυρία καί ὅλα τά πονηρά λέγει ὁ Χριστός

/ ς / / se / ps /. ¢ p

βγαίνουν µέσα ἀπό τήν πονηρήν καρδιά. (9) 'Η τάσις αὐτή εἶναι
καταστρεπτική διά τόν καθένα, ἀνεξαρτήτως τῆς θρησκείας ἤ εἷς τῆς
φυλῆς πού ἀνήκει. Η προτίµησις τῆς ἀληθείας πηγάζει ἢἤ βγαίνει
~ we 5 / ε / αν. > qi / ”/ /

ἀπό τά βάθη τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. Διά τόν λόγον αὐτόν ἡ ψευδο-
3 / / / ~ > / 4, , / / > / ς

μαρτυρία εἶναι παραβίασις τῆς φύσεως καί βλάπτει καί τόν ψευδοµάρ-
τυρα καί τούς ἄλλους ἐναντίον τῶν ὁποίων ἐνεργεῖ κατά τέτοιον
ἀξιολύπητον τρόπον.

H AEKATH ENTOAH
«Μή ἐπιθυμῆς ἐκεῖνα πού ἔχει ὁ γείτονάς σου, τό σπίτι, τήν
My > 0 = 1 a. tO ¢ / / / / /

γυναῖκα, τά ζῶα ἤ ὅ, τι δήποτε ἄλλο τοῦ ἀνήκει.)

“Ἡ δεκάτη ἐντολή ἐπίσης σχετίζεται μέ τήν διαγωγήν µας πρός
τούς ἄλλους. 'Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ὄχι µόνον ἐπιθυμοῦν τά
πράγµατα πού ἔχουν οἳ ἄλλοι, ἀλλά καί φθονοῦν καί προσβάλλουν
καί βλάπτουν αὐτούς µέ πράξεις καί µέ ψιθυρισµούς. 'Η δεκάτη
265
ἐντολή μᾶς ὑπενθυμίζει ὅτι ὁ τύπος τῆς διαγωγῆς αὐτῆς εἶναι ἁμαρτία
3 λ / ~ e 6 / ϱ ε ΄ = ὃ = Th i t ς ,

πού κάνοµεν θεληµατικά ἤ ἀθέλητα ἐναντίον τῶν ἄλλων καί ἐναντίον

΄ / Μα / > f ~ ” Digit, f.

τοῦ ἑαυτοῦ µας, διότι ἐκεῖνοι πού φθονοῦν τούς ἄλλους κάνουν πράγ-
µατα πού βλάπτουν τόν ἑαυτόν τους. 4ἱ᾽ αὐτό ἔχομεν τούς ψυχοπα-
θεῖς, τούς νευρωτικούς πού αἰσθάνονται δυστυχίαν διότι ἄλλοι, φίλοι
των καί συγγενεῖς των καί γνωστοί των, ἔχουν ἐπιτυχίαν καί πρόοδον.
‘O Χριστός συνεπλήρωσεν αὐτήν τήν ἐντολήν ὅταν εἶπεν εἰς τούς
M
αθητάς Του ὅτι εἶναι «τό φῶς τοῦ κόσµουλ. Τό φῶς δέν σκεπάζεται,
6 / Τι a G / ~ a / Τό ~ / /

ἀλλά τοποθετεῖται ἐκεῖ πού πρέπει διά νά λάµπη. Οἱ «Ἀριστιανοί

> / a > a ie / / £ / ς /

πρέπει µέ τό παράδειγμά των νά εἶναι διαφωτισταί, τοῦ Θεοῦ

ἐργάται καί συνεργάται διά νά προσφέρουν βοήθειαν εἰς τούς ἄλλους
> / / / / / / / > , ”

fe Th Epya twv ta Kadd πού δοξάζουν τόν

/ / ”
Πατέρα ὅλων τῶν / λ / 4 / / ΠΠ / ὅλ. ~

ἀνθρώπων. (10)
“Ο Χριστός εἶπεν ὅτι τό φῶς τοῦ σώματος εἶναι τό µάτι. ᾿Εάν τό
µάτι εἶναι καθαρόν, τότε ὅλον τό σῶμα εἶναι καθαρόν. ᾿Εάν τό dre
, / / a / ~ / > / / /

εἶναι πονηρόν, τότε ὅλον τό σῶμα εἶναι πονηρόν καί σκοτεινόν. Ὁ

φθόνος σκοτινιάζει τό µάτι καί κάνει τήν µορφήν ἀποκρουστικήν.
Ἡ
ἐπιθυμία τῶν πραγμάτων πού ἔχουν οἱ ἄλλοι ὁδηγεῖ σέ πράξεις
> 6 / ~ / 3 ε 3 58 a / /

ἁμαρτωλές καί ἀντιχριστιανικές πού τιμωροῦνται ἀπό τόν νόµον τοῦ

Θεοῦ καί ἀπό τόν νόµον τῶν ἀνθρώπων.
Πολλές φορές ὁ Χριστός συνέκριε τόν Π]αλαιόν µέ τὀν Νέον /

No
όμον καί ἐπανελάμβανε « Ηκούσατε τί ἐδιδάχθη εἰς τούς παλαιούς
Fe 9 / Η, ΄ / 28 8 / 0 > , αλ 4

᾽Αλλά ἐγώ σᾶς λέγω. ᾿Εκεῖνος πού ὀργίζεται ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ
Tov 7 mpoaBdadAe τούς ἄλλους πρέπει νά δικάζεται. ᾿Ηκούσατε.
v / 4 ” / / / > 4

ΙΜή μοιχεύσῃς. ᾿ Αλλά ἐγώ σᾶς λέγω. ᾿Εκεῖνος πού βλέπει γυναῖκα
µέ πονηρήν διάθεσιν εἶναι σάν νά ἔκαμε µοιχείαν µέσα στό εἶναι του.
᾿Ηκούσατε ὅτι ἐκεῖνος πού ἀφήνει τήν γυναῖκα του νά τῆς δίδῃ ~ a = /

Δαιζύγιον. "Ad ἐγώ σᾶς λέγω. ᾿Εκεῖνος πού ἀφήνει τήν γυναῖκα
του χωρίς ἄλλην αἰτίαν παρά τήν πορνείαν κάνει τήν γυναῖκα του
μοιχαλίδα. Kai ἐκεῖνος
é πού παίρνει γυναῖκα χωρισμένη πέφτει στήν
ἁμαρτίαν τῆςμοιχεία». ᾿Ηκούσατε. Bydhe pare γιά τό µάτι πού σοῦ
ἔβγαλαν καί δόντι γιά τό δόντι. ᾿Αλλά ἐγώ ads λέγω. ΙΜή ἀντιδρᾶτε
κατά τῶν κακῶν. Γύρισε σέ κεῖνον πού ἐκτύπησε τό δεξί σου μάγουλο
~ ~ a / /

καί τό ἀριστερό. ᾿Ηκούσατε. Νά ἀγαπᾶς τόν φίλον σου καί νά µισῇς

τόν ἐχθρόν σου. ᾽4λλά ἐγώ σᾶς λέγω. Νά ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς σας.
Na προσεύχεσθε γιά κείνους πού σᾶςa καταδιώκουν. > ᾿Εάν/ συγχωρῆτε
a

τούς ἄλλους, θά πάρετε συγχώρησι ἀπό τόν []ατέρα τόν οὐράνιον.

΄ ” / , / > / / / / > /

Είστε τό ἅλας τῆς γῆς. Είστε τό φῶς τοῦ κόσμου. (11)

266
 φις ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ

Eis 76πέµπτον, ἕκτον καί i «βδομον. κεφάλαιον τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ

ἸΜατθαίΐου εὑρίσκονται πολλά στοιχεῖα τῆς ἠθικῆς διδασκαλίας τοῦ
Χριστοῦ µέ τήν ὁποίαν συνεπλήρωσε τόν Π]αλαιόν Νόμον. Διαβάζο-
µεν ὅτι ὁ Χριστός ἀνέβη εἰς ἕνα λόφο καί ὠμίλησε εἷς πολλούς
a ς / 3 / > ov / / ¢ , > 4

ἀνθρώπους πού ἦλθαν ἐκεῖ. 'Η διδασκαλία Του ὀνομάζεται ««Η ἐπί
τοῦ ὌὌρους ὁμιλία).
Ες τήν ἑρμηνείαν τῶν Δέκα ἐντολῶν εἴδαμεν ἀρκετάἆ στοιχεῖα μέ
τά ὁποῖα ὁ Xpiotds συνεπλήρωσε τόν [Ιαλαιόν Nopov. Eis τό
κεφάλαιον αὐτό θά ἑρμηνευθοῦν οἱ Δέκα ἸΜακαρισμοί πού εἶναι τό
/ Fale Finke ~ ς Pi / ΄ ὃ /

προοίµιον καί εἰσαγωγή τῆς ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλίας τοῦ Χριστοῦ.
1. Ἰακάριοι καί σωσµένοι εἶναι ὅσοι εἶναι πτωχοί εἰς ὑπερηφάνειαν
καί µέ ταπείνωσιν πιστεύουν καί λατρεύουν τόν Θεόν καί πλησιάζουν
τούς ἄλλους µέ ἀγάπην καί σεβασµόν. Αὐτοί ἔχουν θέσιν εἷς τήν
βασιλείαν κοντά εἰς τόν Θεόν.
2. Μακάριοι καί σωσµένοι εἶναι ὅσοι λυποῦνται διά τά λάθη καί
τίς ἁμαρτίες τους. 4ὐτοί θά εὕρουν παρηγορίαν εἰς τίς δυστυχίες τους.
3. ἸΜακάριοι καί σωσµένοι εἶναι οἱ πραεῖς, ὅσοι δηλαδή µέ εὐγέ-
νειαν κα ἀληθινήν καλωσύνην συμπεριφέρονται πρός τούς ἄλλους.
Παντοῦ οἱ ἄνθρωποι ὅλης τῆς γῆς θά τούς τιμοῦν καί θά τούς
ὑποδέχωνται.
4. ἸΜακάριοι καί σωσµένοι εἶναι αὐτοί πού πεινοῦν καί διψοῦν τήν
δικαιοσύνην καί ἐπιθυμοῦν νά ἐπικρατήσῃ ἡ τάξις καί ὁ σεβασμός.
Αὖτοί θά ἱκανοποιηθοῦν.
5. Maxdpior καί σωσµένοι εἶναι αὐτοί πού κάνουν ἐλεημοσύνην
πρός τούς δυστυχεῖς καί πρός ὅσους ἔχουν ἀνάγκην. «Αὐτοί θά
ἐλεηθοῦν.
6. Μακάριοι καί σωσµένοι εἶναι αὐτοί πού ἔχουν καθαρήν καρδιά,
εἶναι εἰλικρινεῖς, ἆγαθοί καί ἀληθεῖς. 4ὐτοί θά ἰδοῦν τόν Θεόν.
᾿.7. Ἱακάριοι καὶ σωσµένοι εἶναι αὐτοί πού ἐργάζονται διά τήν
εἰρήνην. Αὐτοί θά ὀνομασθοῦν Υἱοί τοῦ Θεοῦ.
δ. Μακάριοι Kai σωσµένοι εἶναι ἐκεῖνοι πού καταδιώκονται διότι
εἶναι δίκαιοι. Ιδική τους εἶναι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
9. Ἰακάριοι καί σωσµένοι εἶναι ἐκεῖνοι πού ἐξευτελίζονται καί
ὑποφέρουν καί συκοφαντοῦνται µέ λόγοια ψεύδους ἕνεκεν ἐμοῦ.
267
 10. ἸΜακάριοι καί σωσμένοι εἶναι ἐκεῖνοι πού καταδιώκοντα ὅπως
κατεδιώχθησαν οὗὁ Προφῆτες. Νά χαίρεσθε καί νά ἀγαλλιάζεσθε διότι
θά ἔχετε µισθόν µεγάλον εἰς τούς οὐρανούς.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΜΑΚΑΡΙΣΜΩΝ

Ὡς εἴδαμεν ὁ «Χριστός θεωρεῖ εὐλογημένους καί εὐχαριστημένους

c 2: ς / a“ > / / > /

καί ὁλοκληρωμένους διαφόρους τύπους ἀνθρώπων πού εἶναι ταπεινοί,

µετρηµένοι, ἥρεμοι καί ἐλεήμονες.
1. Ἡ πρώτη θέσις δίδεται εἷς ἐκείνους πού δέν ὑπερηφανεύονται.
Αὐτοί πού εἶναι οἱ ταπεινοί, σοβαροί καί ἀνεπιτήδευτοι. Εἶναι αὐτοί
πού σέβονται τόν Νόμον χωρίς νά λαμβάνουν ὑπ) ὄψιν τάς συνεπείας.
΄ / J / / ΄. / ο / /

Πτωχοί τῷ πνεύματι δέν εἶναι οἱ ἀνόητοι µήτε οἱ παλαβοί. Υπάρχουν

µερικοί ἀνάμεσα εἰς τούς Αγίους τῆς ᾿Εκκλησίας πού ἐφήρμοσαν
κατά γράμμα τόν Ἰακαρισμόν αὐτόν καί ἔπαιζαν τόν ρόλον τοῦ
παλαβοῦ ὥστε νά τούς θεωροῦν οἱ ἄλλοι βλαμένους εἰς τόν νοῦν. Ἡ
- ο / ΄ ~ cm / > / ~ «

νοητική βλάβη δέν ἔχει σχέσιν µέ τήν διδασκαλίαν πού ὁ «Χριστός

/ / / ” / / / / ΄ © /

ἔδειξε έ τόν ἸΜακαρισμόν τοῦτον. “Η ταπεινοφροσύνη καὶ ἡ ὑὕπο-

my Te / d ~ ς / κ ς

χωρητικότης eis τό θέληµα τοῦ (Θεοῦ δείχνει νοητικήν ὑγείαν καί

ἠθικήν ἀκεραιότητα πού εἶναι χαρακτηριστικά ἐκείνων πού ἀνήκουν
εἰς τήν βασιλείαν τοῦ (Θεοῦ.
2. Εἰς τούς Ἰήακαρισµούς δεύτεροι ἔρχονται ἐκεῖνοι πού λυποῦνται
εἰλικρινά διά τά λάθη καί τίς ἁμαρτίες τους, διά τίς σεξουαλικές
> / / / / ΨΦ / ς / / / /

παρεκτροπές καί τούς πειρασμούς τοῦ πονηροῦ. Τέτοιου εἴδους λύπη

εἶναι σημεῖον τῆς προετοιμασίας των διά τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
3. ‘O τρίτος Ἰήακαρισμός ἀναφέρεται εἰς ἐκείνους πού κυβερνοῦν
τόν ἑαυτόν τους ὥστενά µή ἐξάπτωνται ἀλλάνά ἔχουν ψυχικήν ἠρεμίαν.
/ ¢ / 7 / eS a / > / 4 / ς a

Ῥϊναι ἐκεῖνοι πού δείχνουν αὐτοκυριαρχίαν εἷς κάθε περίπτωσιν,

ἐκεῖνοι πού εἶναι ἐγκρατεῖς καί συγκρατοῦν τόν θυµόν καί τήν ὀργήν
τους καί δέν ἐκδηλώνουν διαθέσεις καί αἰσθήματα ἐκδικητικά. 4ὐτοί
/ i > / f. / > / > / 2 /

ἐπιτυγχάνουν εἰς ὅλα εὐκολώτερα παρά ἐκεῖνοι πού νευριάζουν καί

ἐξάπτονται. Ο Χριστός ἐδίδαξεν ὅτι τέτοιοι ἄνθρωποι τῆς ἠρεμίας καί
s/s ε / 297 ae of y a ς / /

τῆς γαλήνης «θά κληρονοµήσουν τήν γῆν». Τοῦτο σηµαίνει ὅτι θά

268
κερδίζουν φίλους καί θά ἐπιτυγχάνουν εἷς ὅ, τι δήποτε. (Θά προσελ-
κύουν ἀκόμη καί τήν προσοχήν καί τήν εὔνοιαν τοῦ (Θεοῦ.
4. ᾿Εκεῖνοι πού ἀγαποῦν καί ὑποστηρίζουν τό δίκαιον πού πεινοῦν
καί διφοῦν τήν δικαιοσύνην εἶναι
, ~
Ἰήακάριοι. Αὐτοί δέν εἶναι µόνον
/ ὃ ΄ i M / A > / ὃ /. Ἶ /

ὅσοι ἀδικοῦνται καί ὅσοι ἔχασαν τήν ἐλευθερίαν τους καί ὑποφέρουν
εἰς τά χέρια τῶν κακῶν καί κακοβούλων ἀνθρώπων. “ο Χριστός
θεωρεῖ καί περιλαμβάνει εἰς ἐκείνους πού πεινοῦν καί διφοῦν τήν
δικαιοσύνην καί ὅσους ἀγωνίζονται καί προσεύχονται καί ἐργάζονται
µυστικά καί φανερά διά τήν δικαιοσύνην καί βοηθοῦν τούς ἄλλους νά
/ / / ὃ / / ὃ 4 / θ Αα 4 AAA /

εὕρουν τό δίκαιον καί τό ὁὀρθόν. Τέτοιοι χαρακτῆρες θά εὕρουν τήν

ἁμοιβήν των καί θά ἱκανοποιηθοῦν.
5. Ἰήακάριοι κα σωσµένοι εἶπεν ὁ «Χριστός εἶναι ἐκεῖνοι πού
βοηθοῦν καί προστατεύουν καί τρέφουν τούς πεινασμένους, τούς
ἐγκαταλελειμένους καί τούς ἔρημους. “Η σωτηρία καί ᾗ εὐχαρίστησις
ἀρχίζειἀπό τήν στιγμήν πού προσφέρουν βοήθειαν εἰςτούς ἄλλους.
σωτήριος͵ αὐτή ἱκανοποίησις θά συνεχισθῇ καί µετά ὅταν θά
τελειώσουν τήν ζωήν τῆς γῆς διά νά εἶναι κοντά εἰς τόν Θεόν.
6. ᾿Εκεῖνοι πού φυλάγουν τήν καθαρότητα τῆς καρδίας των καί
ἐξασκοῦνται εἰς τήν ἁγιότητα προορίζονται διά τήν μεγάλην ἐμπειρίαν
τῆς θεοψίας, θά ἰδοῦν τόν Θεόν. 'Η καθαρή ζωή καί ἡ ἠθική προσοχή
A ν. ΑΝ) “A / th ε / / πα, / /

καί ἀκεραιότης εἶναι ἡ προὐπόθεσις καί ἡ προετοιμασία κάθε ἀνθρώ-

που διά νά πλησιάσῃ καί νά ἀτενίσῃ τόν Θεόν. 4ὐτό εἶναι τό τέρμα
καί ὁ σκοπός τῆς ζωῆς καί ἡ μεγίστη ἱκανοποίησις κάθε καλοῦ καί
ἐναρέτου avOpuwirrov. Adro elvar 6 [lapddevcos πού προσεφέρθη εἰς τόν
> νὰ > / Φα Ἡ ς / / / > /

σταυρωµένον «Ίηστήν ἀπό τόν Σταυρωμένον Ἀριστόν. Αὐτός εἶναι ὁ

σκοπός τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Υἱοῦ καί «Ίόγου τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί ὁ
βασικός σκοπός τῆς ὑπάρέεώς µας. Τό νά ἴδωμεν τόν Θεόν πού εἶναι
ἀόρατος, εἶναι ἡ ἁμοιβή ὅλων τῶν θυσιῶν µας πρός δόξαν τοῦ Θεοῦ,
27 ᾳ. -ᾱ ee ~ ~ / / ~ ~

εἰς βοήθειαν τῶν ἄλλων καί διά τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου Aid
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ πλησάζοµεν τόν Θεόν καί θά ἴδωμεν
~ / ς ~ > - ~ £. / / / fs om

τόν Θεόν.
/ /

7. Οἱ ἐργάται τῆς εἰρήνης θά ἔχουν ἀνταπόδοσιν. (Θά ὀνομασθοῦν

ς ο / Γον ο 4, > / Saeed ~

Υἱοί τοῦ Θεοῦ. 'Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ Κύριος ἡμῶν ᾿[ησοῦς Χριστός,
ε - ον cs ~ ~ © ΄ ς ο) 3 - /

ἦλθεν εἷς τόν κόσμον µας διά νά στερεώσῃ εἰρήνην µεταξύ Θεοῦ καί
ἀνθρώπου. {ι) αὐτό εἷς τό πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ ἔχομεν τόν µόνον
269
εἰρηνοποιόν. Ἔφερε καί ἐκήρυξε εἰρήνην εἰς ὅλους τούς µακράν τοῦ
> / ” φις» / 2). > og , / =

Θεοῦ καί εἰς τούς πλησίον τοῦ Θεοῦ. ᾿Ενώθη ὁ Θεός καί ὁ ἄνθρωπος
~ , > ΄ / ~ a ¢ / e / 4, δΨ.

εἰς τό πρόσωπόν Του. ᾿Εθυσίασε τήν ζωήν Του εἰς τόν Σταυρόν διά
> / / 2. > / / / > / / ΄

νά γινη γέφυρα διά νά μποροῦν νά περάσουν οἱ πιστοί Χριστιανοί καί

va πλησιάσουν τόν (Θεόν καί νά γίνουν Υἱοί τοῦ Θεοῦ. Ὅπως ἐκεῖνος
/ / / / / ΄ / ce “A a οὁ > a“

ἦτο Υἱός τοῦ Θεοῦ ἐκ φύσεως, ἔτσι καί οἱ Χριστιανοί χάρις εἰς τήν
ce a ~ ? 4 ”/ / ς / , > ΄

ἀγάπην τοῦ Βἰρηνοποιοῦ γίνονται «Χάριτι) ὅλοι Υἱοί τοῦ Θεοῦ. 4ἱ᾿
αὐτό ὅσοι ἐργάζονται διά τήν εἰρήνην, ὅσοι ἐξοδεύουν τόν χρόνον καί
τάς ἐνεργείας τους καί τά χαρίσµατά τους καί τά χρήματά τους διά
vad ἀποφευχθοῦν αἱ διχόνοιαι καί νά στερεωθῇ ἡ φιλία καί ἡ εἰρήνη
A td ~ ς / / / μας / φ. ς Sst

µεταξύ τῶν ἀνθρώπων, τῶν ὁμάδων καί τῶν ᾿Εθνῶν κάνουν κάτι
παράλληλον µέ τό ἔργον τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Δι’ αὐτό
καί δικαίως ὀνομάζονται Υἱοί Θεοῦ.
δ. Αὐτοί πού πεινοῦν καί διψοῦν τήν δικαιοσύνην, αὐτοί πού ἐργα-
ζονται δι αὐτήν θά τήν εὕρουν κα πρέπει νά τιμηθοῦν ἀπό τούς
ἀνθρώπους. Συνήθως ὅμως οἱ ἄνθρωποι αὐτοί καταδιώκονται διότι
ἠγάπησαν τήν δικαιοσύνην. ᾿4νθρωποι πού κάνουν τό ὀρθόν᾽ καί
ἀγωνίζονται διά τό δίκαιον, αὐτοί πού προστατεύουν, ὅ, τι εἶναι
δίκαιον καί ἀληθινόν δοκιμάζουν τιμωρίες καί ἐξευτελισμούς.. "AM
αὐτοί εἶπεν ὁ Χριστός εἶναιμακάριοι καί θά δικαιωθοῦν ἐἐάν ὄχι εἰς
τήν ζωήν τῆς γῆς ἀσφαλῶς θά εὕρουν τήν δικαίωσιν εἰς τήν ζωήν
κοντά εἰς τόν Θεόν, εἷς τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ.
9. Καί ἐκεῖνοι πού ὑποφέρουν καί ἐξευτελίζονται καί καταδιώ-
κονται διότι πιστεύουν εἰς τόν Χριστόν εἶναι ἄξιοι τοῦ Χριστοῦ
ἸΜαθηταί καί ᾿Ακόλουθοι. “Υπάρχουν ἑκατομμύρια τέτοιων καλῶν
Ἀριστιανῶν. ᾿ Από τήν ἀρχήν τῆς Χριστιανικῆς περιόδου µέχρι σήµε-
ρον οἱ Χριστιανοί ὑπέστησαν μαρτύρια. Διά πολλούς τό ἸΜαρτύριον
ἦτο τό ἀποτέλεσμα τῆς πίστεως εἰς τόν Χριστόν καί τῆς φιλίας των
µέ Αὐτόν. ᾿Ακόμη, καί σήμερον εἰς πολλά μέρη τῆς Τῆς ἀντιμετω-
πίζουν γνωστοί καί ἄγνωστοι Ἀριστιανοί μέ,χαράν τό μαρτύριον πού
ἑτοιμάζουν οἱ διῶκται καί πεθαίνουν διά τήν πίστιν καί τήν ἐλπίδα
των εἰς τόν Χριστόν. Εϊς τούς ἀνθρώπους αὐτούς ὁ Χριστός ἐπανα-
λαμβάνει λόγους ἐνθαρρυντικούς «Χαίρετε καί ἀγάλλεσθελ. Θά εὕρετε
εἰς τήν βασιλείαν τοῦ οὐρανοῦ μεγάλην καί πλουσίαν ἁμοιβήν.
10. ‘O δέκατος ἸΜακαρισμός ἑνώνεται µέ τόν προηγούµενον. ο
Χριστός παραλληλίζει τούς διωκοµένους ὀπαδούς Του µέ τούς Π]ρο-
270
φήτας τῆς [αλαιᾶς Διαθήκης πού ηὗραν πλησίον τοῦ Θεοῦ τόν
µισθόὀν τῆς θυσίας των. "Όπως οἱ Π]ροφῆτες τοῦ ΓΠαλαιοῦ Νόμου,
ἔτσι καί of μάρτυρες τοῦ Εὐαγγελίου, οἱ γνωστοί καί ἄγνωστοι
ἐργάται τοῦ ἀμπελῶνος τοῦ Χριστοῦ, οἱ Ἱεραπόστολοι καί οἱ ἐργάται
τῆς κοινωνίας, οἱ Ἰληρικοί καὶ «Ίαϊκοί ὁπαδοί Τοῦ Χριστοῦ, ot
“A / ς / / .. , 3 / ~ a ς

συκοφαντηµένοι καί διωγµένοι καί οἱ σκοτωµένοι θά εὕρουν τό αἷμα

καί τόν πόνον τῆς θυσίας των, κοντά εἷς τοῦ (Θεοῦ τόν θρόνον εἰς τήν
aiwviay paKkapioTnta. (Xaipere Kai ayddAcobe» Adyer 6 Xpiords eis
> t / Ψ λ fi / ς / >

τούς νέους ἤρωας τῆς πίστεως, εἰς τούς Μάρτυρας τοῦ Εὐαγγελίου.
Εὶς ἀνταπόκρισιν τῶν ἐνθαρρυντικῶν λόγων τοῦ «Χριστοῦ οἱ
σύγχρονοι Μάρτυρες τοῦ Εὐαγγελιου μποροῦν νά ἐπανάλάβουν τά
λόγια πού ἕνας ἄλλος Ἰάρτυς τοῦ «Ἀριστοῦ εἶπεν:
«Aoyilopo ὅτι οὐκ ἄξια τά παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρός τήν
µέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς.) (12)

271
 ΜΕΡΟΣ ΕΒ4ΔΟΜΟΝ

Ἡ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ 4Ι ΘΡΗΣΚΕΙΑΙ

Εὶς τό κεφάλαιον «ὁ Θεός καί ἡ «Ιογική» ὑπεστηρίχθη ὅτι ἡ
A
ρησκεία εἶναι κάτι πού βγαίνει ἀπό τά βάθη τοῦ ἀνθρώπου.
/ t /
Είναι , / > / / {0 κα θ / Ei

δηλαδή ἔμφυτος ἤ ἐσωτερικόν αἴσθημα πού δείχνει τόν ovvdeopov TOD

som” > / ” if / / / ~

ἀνθρώπου µέ τόν {ημιουργόν του.

᾿Επειδή ὡς ἐδείχθη ὁ ἄνθρωπος διέκοψε σχέσεις µέ τὀν Θεόν, τό
ἔμφυτον θρησκευτικόν αἴσθημα τὀν ἔκαμε νά εὕρῃ κάτι πού νά
ἀντικαθιστᾶ τόν (Θεόν. Γατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον ἐδημιουργήθηκαν
πολλαί Θρησκείαι καί δοξασίαι αἱ ὁποῖαι ἀφῆκαν τά ἴχνη των εἷς
, / / / ενα a > a 4 >

τήν ἱστορῖαν.
Πρέπει νά τονίσωµεν ὅτι ἐκτός τοῦ ᾿Ιουδαϊσμοῦ, ἤ τῆς θρησκείας
τοῦ. Μωύσέως, καί κατά τινα ἀναλογίαν τοῦ Ἰήωαμεθανισμοῦ ὅλαι αἱ
~ .. “~ a & ς

ἄλλαι θρησκείαι εἶναι κατασκευάσµατα ἀνθρώπινα διά τῶν ὁποίων ὁ

πλανεµένος ἄνθρωπος ζητεῖ νά ἀντικαταστήσῃ τήν ἀληθῆ Θρησκείαν
ἢ σχέσιν µέ τόν ἀληθινόν Θεόν, τόν ΠἹατέρα τοῦ Πύρίου ἡμῶν
” / / / > / a / y oo. “a Ky / ς ~

᾿]ησοῦ Χριστοῦ.
“Ἡ Ιουδαϊκή θρησκεία εἶναι ἡ θρησκεία τῶν “Εβραίων. Οἱ *Iopa-
ηλῖται εἶναι ὁ µόνος «Ίαός πού ἐπίστευσε καί ἐλάτρευσε τόν µόνον
ἀληθινόν Θεόν πού ἀπεκαλύφθη εἰς τόν ᾿Αβραάμ, τόν Πατέρα τῶν
3 / / κ ΄ > / > / , / ~

Εβραίων. Μέ τήν διδασκαλίαν τῶν Προφητῶν καί τήν Π{αλαιάν

Διαθήκην οἱ "Εβραῖοι ἦσαν ὃ «Ίαός τοῦ (Θεοῦ Kai ἀπεσταλμένοι διά
vd προετοιμάσουν τούς ἄλλους «Ίαούς νά δεχθοῦν τήν πλήρη ἀποκά-
λυψιν τοῦa Θεοῦ,meἡ ὁποία
τε /
ἐδόθη
207
εἰς> τόν/ κόσμον
;
ὅταν
φ
ὁς «Χριστός/ ὁς Υἱός
er

τοῦ Θεοῦ ἐγεννήθη ἐκ Πνεύματος 'Αγίου καί Mapias ris [Παρθένου

εἰς τήν Βηθλεέμ. 'Ο Χριστός ἢἤ ὁ Ἰεσσίας εἶναι αὐτός πού ἀνέμενον
> / / ε / Sg / ? / ο τι εδ

οἱ ᾿Ιουδαῖοι ὡς προεῖπαν καί προεκήρυξαν οἱ Προφῆται τῆς []αλαιᾶς

ες. a ¢ aA / / ς ~ ~ a

Διαθήκης. "Όταν ἦλθεν οἱ ᾿Ιουδαῖοι δέν τόν ἐδέχθησαν καί δι αὐτό

ἀκόμη ἀναμένουν νά ἔλθῃ ὁ Μεσσίας.
Οἱ ᾿Ιουδαῖοι ὡς «Ίαός σπουδαῖος καί ἀξιοσέβαστος, ὡς εἶπεν 6
272
 ᾿ Απόστολος Παῦλος, θά ἔλθη ὥρα πού θά δεχθοῦν τόὀν Χριστόν ὡς
ἸΜεσσίαν καί Σωτῆρα αὐτῶν. Οἱ Χριστιανοί πρέπει νά ἀγαποῦν καί
νά βοηθοῦν τούς ᾿Εβραίους διότι πολλά ἐδιδάχθησαν καί ἐφωτίσθησαν
ἀπό τήν πίστιν των εἰς τόν ἕνα καί ἀληθινόν Θεόν.
Ο Ἰσλαμισμός εἶναι ἡ θρησκεία τῶν ᾿ Αράβων καί ἄλλων συγγενῶν
φυλῶν. ‘O Πρηφήτης αὐτῶν ὁ Μωάμεθ (570—629 μ.Χ.) θεωρεῖται
ὡς ὁ τελευταῖος Προφήτης πού ἐστάλη διά νά συπληρώσῃ τήν θρη-
σκείαν πού ἀπεκαλύφθη ὑπό τοῦ Θεοῦ εἰς τόν ᾿ Αβραάμ μέχρι
τοῦ ᾿]ησοῦ Χριστοῦ. Εὶς τό “Ἱερόν βιβλίον τῶν Ιἠωαμεθανῶν τό
Ποράνιον μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νά διακρίνῃ εὔκολα τήν ἐπίδρασιν
τῆς []αλαιᾶς καί τῆς Βαινῆς Avabjkns. [[vorevouv 67. 76 Kopdivov
~ ~ / ~ a / ΄ av / v

ὑπηγόρευσεν ὁ ᾿Αρχάγγελος Γαβριήλ εἰς τόν Μωάμεθ, τόν τελευταῖον

ς / ς2 / / > / / / a

Προφήτην τοῦ Θεοῦ, τοῦ ᾿ Αλλάχ. Τό πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ καί τῆς
Παναγίας ἀναφέρονται µέ σεβασμόν εἰς τό Ποράνιον.᾿ Αλλά ὁ Χριστός
δέν εἶναι Υἱός τοῦ (Θεοῦ, µήτε ἐσταυρώθη, µήτε καί ἀνελήφθη, ἀλλ᾽
εἶναι ὁ [Προφήτης πού προεῖπεν ὅτι θά ἔλθῃ ὁ Ι[Παράκλητος.
© / ΄ a oo / ”/ ε / ς

Ιήωάμεθ εἶναι ὁ ΠΠαράκλητος. Εἰς τό τέλος τοῦ κόσμου θά ἔλθῃ πίσω

ὁ Χριστός, τόν ὁποῖον οἱ ἠΜωαμεθανοί σέβονται καί τόν θεωροῦν ἴσον
ς / / e a e / / / / Αα ”

μέ τόν Αβραάμ. ο πόλεμος, διά τήν πίστιν θεωρεῖται «‘Iepos», dv

αὐτό ὅλοι οἱ πιστοί πρέπει νά συμμετάσχουν καί ὅλοι οἱ πολεμισταί
θά πᾶνε κατ’ εὐθεῖαν εἰς τόν παράδεισον µετά θάνατον. 'Η πολυγαµία
εἶναι συνήθεια πού τήν emitpémovv of Mwapecbavot. Td Kiopér εἶναι
> / 4 / > / ς / / /

διδασκαλία τοῦ Ἰορανίου κα συνταυτίζεται µέ τόν ἀπόλυτον προ-

ορισµόν διά τοῦ ὁποίου προκαθορίζεται ἡ τύχη τοῦ (αοῦ εἰς τήν γῆν
καί τήν ἐργασίαν, τήν πρόοδον, ἀκόμη δέ καί µετά θάνατον.
Οἱ «Χριστιανοί ἀγαποῦν καί σέβονται τούς Ἰωαμεθανούς διότι
πιστεύουν εἷς τόν ἀληθινόν Θεόν. Μίαν ἡμέραν καί αὐτοί θά γνωρίσουν
΄ > / > / / i” ς / / > / / /

τόν Χριστόν, ἀφοῦ ἄλλως τε τόν περιμένουν νά ἔλθῃ εἰς τήν γῆν διά
td iv. > a »* / / 4, WwW ? / ~ .

δευτέραν φοράν.
Ἰατόπιν τῶν σκέψεων διά τόν ᾿]ουδαϊσμόν καί τόν Μωαμεθανισμόν,
περιγράφονται Θρησκευτικαί Δοξασίαι maAaai Kai véar. “Oda αὐταί
/ / / / / / ο > ,

εἶναι ἐφευρέσεις τοῦ ἀνθρώπου πού ἔχασε τόν Θεόν τόν ἀληθινόν καί
ζητεῖ νά τόν ἀντικαταστήσῃ µέ φανταστικά σχήματα προλήψεαν
καί θεωριῶν.
1) Ὁ Πολυθεϊσμός εἶναι ἡ θρησκεία πού διδάσκει τήν λατρείαν
πολλῶν Θεῶν. Εἰς τόν ΠΠολυθεϊσμόν διάφορα φανταστικά ἔντα, φυσικά
ἀντικείμενα καί ἄνθρωποι, αἳ δυνάµεις τῆς φύσεως κλπ. συνταυτί-
273
5
ζονται µέ θεότητες πού ὁ «Ίαός πιστεύει ὡς δημιουργούς καί προ-
/ / ” 6 / 4 ε ΄ /

ordtas tov. Kar’ αὐτόν τόν τρόπον ἐσχηματίσθη ὁ Φετιχισμός πού

εἶναι ἡ λατρεία τῶν ὑλικῶν πραγμάτων, τά ὁποῖα ἔγιναν κατοικία
Πνευμάτων. Ὁ Φετιχισμός καλεῖται καί ἀνιμισμός cai IIvevpa-
ο ε / a / 3 / ,

τισµός. ᾿Εκεῖνοι πού κατορθώνουν νά ἔχουν ἀντικείμενα διάφορα εἷς

τά ὁποῖα ὑπάρχουν [Πνεύματα, τότε ἔχουν ἐξασφαλισμένην τήν
/ ς a ¢ , ΄ / ” > Zé /

βοήθειαν τῶν Πνευμάτων αὐτῶν. 'Ἡ θρησκεία αὐτή θεωρεῖται ὡς ὁ

κατώτατος βαθμός τοῦ [Πολυθεϊσμοῦ. Εἶναι ἡ θρησκεία πολλῶν
ὁμάδων πού ζοῦν εἰς τήν ᾽Αφρικήν, τήν Πολυνησίαν, τήν 4ὐστραλίαν
καί τήν Σιβηρίαν.

2) “Ἡ ᾿Αστρολατρεία εἶναι εἶδος ΓΠολυθεϊσμοῦ, εἶναι ἡ λατρεία

τῶν ἄστρων ὡς ὁ ἥλιος, τό φεγγάρι κλπ. 'Η ΙΓῆ καί µερικά στοιχεῖα
~ 1” € coe , / € a / / ~

της ὡς ἡ φωτιά, τό νερό, ὁ ἀέρας προσκυνοῦνται ὡς (Θεοί.

3) “Ἡ Ζωολατρεία εἶναι εἶδος Πολυθεϊσμοῦ. Εἶναι δυστυχῶς

ἀλήθεια ὅτι οἱ ἄνθρωποι προσέφεραν θυσίες καί ἐλάτρευσαν µερικά
ζῶα καί ἰδίως ἐκεῖνα πού ἦσαν χρήσιμα. Τά ἐθεώρησαν προστάτας
καί φύλακας. "Αλλα ζῶα ἐθεώρησαν ὡς κατοικίαν ψυχῶν ἀνθρώπων
κλπ; (Μετεμφύχωσις).
Εἰς τόν Πολυθεϊσμόν ἀνήκει καί ἡ ἀνθρωπολατρεία, ἡ λατρεία τῶν
ἀνθρώπων. ερικοί «αοί ἐπειδή οἱ ἀρχηγοί των εἶχαν μεγάλην
δύναμιν καίπροσωπικά προσόντα διά τῶν ὁποίων ἐπεβλήθησαν εἰς
τάς ὁμάδας καί τάς φυλάς καί ἔγιναν διδάσκαλοι καί νοµθέται, τούς
ἐθεώρησαν Θεούς καί τούς ἐλάτρευαν.

4) Ὁ Πανθεῖσμός εἶναι ἕνα εἶδος ΙΠολυθεϊσμοῦ διότι ὃ (Θεός

συνταυτίζεται µέ ὁλόκληρον τό Σύμπαν. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες καί οἱ
/ εαν / / a ς > a o / «

Ῥωμαῖοι ἦσαν ΙΠολυθεῖσταί διότι ἐπίστευαν εἰς πολλούς (Θεούς.

[Ve
πάρχει μνημεῖον εἰς τήν Ῥώμην, πού λέγεται «]άνθεον) διότι ἐκεῖ
/ a 3 / P / , λ /. TT / 0 ὃ , > “a

ἐτιμῶντο ὅλοι οἱ Θεοί τῆς Ῥώμης καί τῶν ἄλλων χωρῶν. Εὶς τούς
> ~ 4 ς / a / , ~ ” ~ > /

νεωτέρους χρόνους κατά τήν ᾿ Αναγέννησιν συγγραφεῖς καί φιλόσοφοι

ὡς ὁ Σπινόζας ἦσαν οἱ ὑποστηρικταί τοῦ Πανθεϊσμοῦ εἰς τόν ὁποῖον
ἡ φύσις µέ ὅλα τά στοιχεῖα τῆς τά ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά συνταυτί-
ζεται µέ τόν Θεόν καί δημιουργόν τῶν πάντων. Ὁ 'Ολισμός εἶναι µία
/ / /. / / - / ¢€ ε , ,

µορφή τοῦ []ανθεϊσμοῦ καί βασίζεται εἰς τό ὅλον, δηλαδή εἰς τήν
/ a A / / > ΄ ο ὃ A 8 / 3 /

ὁλοκληρίαν τῆς φύσεως. ‘O Ilavbciopds ἐπίσης διαφαίνεται καί εἰς

LZ / -- 4 « .. / δν. / / >

τόν Ἱνδουΐσμον καί τόν Βουδισμόν.

274
 5) ‘O “Ἱνδουϊσμός εἶναι ἡ θρησκεία πού διδάσκει ὅτι ἡ ἀλήθεια
εἶναι ὁ (Θεός, ἀλλά ὑπάρχει τέτοια διαφορότης εἷς τόν (Θεόν ἀλήθεια,
ὥστε νά ὑπάρχῃ χῶρος εἰς τήν ἀλήθειαν αὐτήν καί διά τόν Πολυ-
ο hm ε / aA > , > , 2 / / , /

θεῖσμόν καί διά φιλοσοφικές θεωρίες. Ἡ τηἢ καὶ / ὅληἡ πραγµατικότης

τῆς ζωῆς, ἡἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡπροσωπική ὕπαρξις δέν εἶναι τίποτε
παρά µέσα ἁπατηλά τῆς ὑπάρξεως. Ἡ φυγή ἀπό τήν ὕπαρξιν τοῦ
προσώπου καί τῆς αὐτογνωσίας, ἡ φυγή ἀπό τό ᾿Εγώ, «τό "Ατμα)
4 / ~ > / ς / > / ‘? / 4,”

προὐποθέτει συγκέντρωσιν ἡ ὁποία καλεῖται Γιόγκα. Τό «ἐγώ» πρέπει

oe / / Cee? / - & / > / /

νά γίνῃ «ἡμεῖς) καί «ὅλα» ἤ Μπράχμα. ᾿Εκεῖνοι πού δέν μποροῦν νά

/ / ς a“ / a ” / 9 A. , /. - )

φθάσουν τό ἠπράχµα ἤ τήν «πανσυνειδησίαν» θά ξαναγεννηθοῦν µετά

θάνατον. 'Η μέθοδος αὐτῆς τῆς γεννήσεως ἤ τῶν γεννήσεων ὀνομά-
ζεται νόμος τῆς Κάρμα. ᾿Εάν αἱ πράξεις εἷς τήν ζωήν ἦσαν κατώτερες,
/ a / > / ς ’ > / / 5 4

τότε µετά θάνατον θά γυρίσουν ὡς ζῶα. ᾿Εάν αἱ πράξεις ἦσαν Kadai,

/ a / / / ¢€ ~ > / ς , 5 /

τότε ὅταν θά ξαναγεννηθοῦν θά εἶναι ἀνώτεροι τύποι ἀνθρώπων. 'Η

/ a / ~ yy, > ee 4 > / ε

ἔννοια τῆς ἁμαρτίας δέν ὑπάρχει εἰς τόν 'Ινδουϊσμόν. 'Ἡ άρμα ὡς
wv a ς / / ς / J / € /. € / «

γόµος αὐτόματος καταπίνει ἀργά ἢ γρήγορα ὅλα τά εἴδη τῶν πράξεων

τῶν ἀνθρώπων εἰς µίαν μακράν καί ἀτελείωτον πολλές φορές σειράν
µετασαρκώσεων μέχρις ὅτου θά φθάσουν τήν «πανσυνειδησίαν» ἤ
γίνουν ἠπράχµα.
Κοινωνική διδασκαλία τοῦ ]νδουϊσμοῦ εὑρίσκεται εἰς τά ἱερά
ε / / ας oe ~ ee > ρε 4

βιβλία πού εἶναι γνωστά ὡς «Beda», συγγραφεῖς τῶν ὁποίων εἶναιὁ

Βράχµαν ὁ μεγαλύτερος, τό πρῶτον πρόσωπον τῆς Τριάδος τοῦ
᾿]νδουϊσμοῦ. Τό δεύτερον πρόσωπον εἶναι ὁ Βίσνου πού εἶναι 6
Σωτήρ καί τό τρίτον εἶναι ὁ 2ΐβα πού εἶναι ὁ καταστροφεύς. Οἱ
Mrpaxpdvor, δηλαδή οἱ Ἱερεῖς τοῦ ]νδουϊσμοῦ, ἔγραφαν ἕἕνα πολυ-
πλοκον σύστημα εἰς τό ὁποῖον καταγράφονται καί διαιροῦνται αἱ
τάξεις τοῦ «αοῦ µέ αὐστηρότητα. 'Ὑπάρχουν οἱ Ἰπράχμανοι, οἱ
Πολεμισταί, οἱ "Έμποροι, οἱ ]εωργοί, οἱ ᾿Εργάται, οἱ ἄγγυχτοι,
οἱ Π]αρίαι κλπ. Ἰέχρι σήµερα τό ταξικό αὐτό σύστηµα ἰσχύει εἰς τήν
« / / / / / Φα ΄ 2 U4 > /

᾿]νδίαν κα ἄλλες χώρες τῆς Ασίας. Ὁ Μαχάτμα Γκάντι καί ὁ

Rs Ταγκόρ, ὁ Nepoo καί ἄλλοι φωτισμένοι προφῆται τῆς νδίας
προσεπάθησαν νά καταργήσουν τό σύστημα αὐτό, ἀλλά ἡ σφραγίδα
του δέν ἔφυγεν ἀκόμη ἀπό τήν ζωήν τοῦ «{αοῦ.

6) 'Ὁ Βουδισμός εἶναι ἡ μέθοδος τήν ὁποίαν ἕνας πού ὠνομάζετο

Σιντάρτα ΓΓκαουτάµα, (560 π.Χ.) ὁ Βούδας, ἤ ὁ φωτισμένος,
καθιέρωσε διά νά βοηθήσῃ τόν “]νδουϊστικόν {αόν ὥστε νά ξεφύγῃ
ἀπό τίς αὐστηρές παραδόσεις τῆς θρησκείας του. 'Η µέθοδός του
215
 δείχνει ὅτι αὐτοάρνησις δέν εἶναι λύτρωσις, µήτε σωτηρία. Σωτηρία
εἶναι νά εὕρῃς ἰσορροπίαν ἐσωτερικήν εἰς τήν ζωήν καί αὐταπάρνησιν.
“Ἡ µέση αὐτή ὁδός µεταξύ τοῦ νδουϊσμοῦ ἤ ῆ Βραχμανισμοῦ καί τοῦ
μετριασμοῦ τοῦ Βούδα χαρίζει ἡσυχίαν
ἡ καί εἰρήνην |εἰς τόν «Ίαόν ἐδῶ
καί τώρα. “Ὁ Βούδας καίτοι μεταρρυθμιστής τοῦ Ἱνδουϊσμοῦ δέν
μπόρεσε νά ξεφύγηἤvd { ἐγκαταλείψῃ τάς διδασκαλίας τοῦ Ινδουϊσμοῦ.
Δι᾽ αὐτό διδάσκει τήν µετενσάρκωσιν διότι αἱἱ πράξεις τῶν ἀνθρώπων
εἰς μίαν ζωήν εἶναι αἰτία τῆς τύχης των εἰς τήν ἐρχομένην ζωήν. ο
πόνος καί ἡ συμφορά εἶναι ἀναπόφευκτος καί συνταυτίζεται μέτήν
ἐπιθυμίαν διά τήν ὕπαρξιν. Διά νά παύσῃ ὁ πόνος προὐποτίθεταιἡ
ἀνυπαρξία. Τό τέλος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἡ Νιρβάνα, ἡ κατάστασις
3 7 / / ~ ς /΄ > ς / ς /

τῆς τελείας ἡσυχίας εἰς τήν ὁποίαν ὁδηγεῖ µόνον ὁ θάνατος. [Πίστις
~ , ς , > / ς / © a / e / /

εἰς τόν Θεόν δέν ὑπάρχει εἷς τόν Βουδισµόν. Οἱ φωτισµένοι ἤ ὁ

> / / / ς / >? / / ς 4 ” ς

Ῥούδας εἰς τήν ἐξέλιξίν των καί τίς ἀμέτρητες µετενσαρκώσεις τους
παίρνουν τήν θέσιν τοῦ Θεοῦ. Τοιουτοτρόπως ὁ Πολυθεϊῖσμός εἶναι
χαρακτηριστικόν τῆς θρησκείας αὐτῆς καίτοι ἡἠθική αὐτῆς διδασκα-
λίας δέν εἶναι µακράν τοῦ Ἀριστιανικοῦἀσκητικοῦ τρόπου τῆς ζωῆς.
7) Ὁ Ζοροαστρισμός εἶναι ἡ θρησκεία τῆς ἀρχαίας Περσίας καί
εἶναι ἕνα εἶδος [Πολυθεϊσμοῦ. Τά ἱερά βιβλία τῆς θρησκείας αὐτῆς
λέγονται ᾿4βέστα καί διδάσκουν τόν δυϊσμόν εἰς τήν προσωποποίησιν
δύο Θεῶν, τοῦ καλοῦ (Θεοῦ καί τοῦ κακοῦ (Θεοῦ. 4ἱ δυνάµεις τοῦ
καλοῦ (Θεοῦ διευθύνονται ἀπό τόν ᾿Αχουραμάζτα καί τοῦ κακοῦ (Θεοῦ
~ ~ 7 > / / > / , ~ ~ ~

ἀπό τόν ᾿Αχριμάν. 'Η φωτιά λατρεύεται ὡς ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ.

3 / / 3 / ς / ΄ ς ς , ~ ~

8) Μορμονισμός εἶναι µία μερίδα «Χριστιανῶν πού διωργανώθη εἷς

τήν ᾽Αμερικήν το 1530 ὑπό ἑνός []ρεσβυτεριανοῦ “Ἱεροκήρυκος, τοῦ
Ιωσήφ Σμίθ, εἰς τήν πόλιν «Ἰαφαγιέτ τῆς Νέας 'Ὑόρκης. Οἱ ἀνή-
κοντες εἷς τήν ὁμάδα αὐτήν εἶναι γνωστοι ὡς «Εκκλησία τῶν
τελευταίων "Αγίων τοῦ ᾿]ησοῦ Χριστοῦ». 'Ο Σμίθ εἶπεν ὅτι πῆρε
ἀποκάλυψιν ἀπό τὀν (Θεόν ἡ ὁποία ἦταν γραμμένη σέ πλάκες ἐκ
3 / > / / / ς © / Αν / / / >

µετάλλου πού ἦταν χωµένες κάπου εἰς τήν ΠΠολιτείαν [Πελουλβάνια.

Μετέφρασε αὐτές τίς πλάκες καί ἐδημοσίευσε τό περιεχόµενόν τους
πού ἀπετέλεσε τό βιβλίον. τῶν Ἰορμόνων, ὄνομα ἐκ τοῦ ᾿ Αγγέλου
Φα / / / ~ / wv > ~ 2A έλ

Ἰήορμόνι πού ἐφανερώθη εἰς τόν Σμίθ.

Οἱ Μορμόνοι πιστεύουν ὅτι εἶναιὁ ὁ ἐκλεκτός λαός καί οἱ µόνοι πού
θά σωθοῦν ἐν καιρῷ μεγάλης πείνας πού θά ἔλθῃ νά καταστρέψῃ τούς
κατοίκους τῆς γῆς. ᾿Εξήσκουν τήν πολυγαµίαν ἄλλοτε φανερά, τώρα
ὅμως ἀπαγορεύεται ἀπό τόν νόµον τῆς ᾽Αμερικῆς. Οἱ πρῶτοι ἸΜορ-
276
μόνοι ἔκλιναν εἷς τόν ἸΜονοθεϊσμόν, ἀργότερον ὅμως ἐστράφησαν εἰς
/ ” > / .. , > / ο > / >

τήν ΠΠολυθεῖαν. Πιστεύουν ὅτι ὁ Θεός εἶναι ὅπως ἡμεῖς εἴμεθα τώρα,
/ .. / ae ς / a ς a ” ,

ὅτι εἶναι ἕνας ἐξυψωθείς ἄνθρωπος. Τά πνεύματα γεννῶνται ἀπό τόν

Θεόν καί τάς πολυγάµους γυναίκας των καί ἐνδύονται µέ ἀνθρώπινα
σώματα λευκῆς φύσεως, καί µετά γίνονται (Θεοί. Ὁ ᾿δάμ εἶναι ὁ
, a 4 / / /. δι ο > / ¢

Πατήρ Θεός τῆς γῆς καί τῆς ἀνθρωπίνης φυλῆς. Οἱ δίκαιοι Μορμόνοι
θά γίνουν Θεού. "Όλοι οἱ ἄνδρες εἶναι Ἱερεῖς ἐκ γεννήσεως καί
ὑποχρεοῦνται νά ὑπηρετήσουν δωρεάν ὡς “Ἱεραπόστολοι ἐπί δύο
χρόνια.

9) Οὐὑμανισμός (Ανθρωπισμός). {έν πρόκειται περί θρησκείας,

ἀλλά μᾶλλον περί φιλοσοφικῆς θεωρίας πού ἐθαρμόζεται els τήν
πρακτικήν ζωήν. Ἡ στροφή τοῦ Οὐμανισμοῦ ὃ ὅμως πρός τό ᾿.Από-
λυτον τόν κάνει θρησκείαν. Τό ᾿ Απόλυτον εἴτε ὑπάρχει ἤ δέν παρου-
σιάζεται ἀρκετά εὐκρινῶς διά νά ἐντυπωσιάσῃ τόν ἄνθρωπον καί νά
τόν κάµῃ νά στερεώσῃ τήν ζωήν του ἐπ᾽ αὐτοῦ.
Ο Οὐμανισμός διδάσκει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἱκανός διά νά κατα-
¢ ς / / 4 ς 3 ¢ / 4 /

AdBn Kai va ἐφαρμόση τό καλόν καί νά εἶναι µόνος του εὐτυχής. Ὁ

/ / 4,9 / / / / , / > wr «

Θ
εός δέν χρειάζεται διά νά κάνη καλό ὁ ἄνθρωπος καί τοῦ (Θεοῦ ἡ
/ ὃ / / /, / / ΄ Sy Me / a - «

ὑπαρξις µήτε γίνεται δεκτή, µήτε ἀπορρίπτεται. Εἰς τά προβλήματα

τῆς ζωῆς ὁ Οὐμανισμός µένει ἀναποφάσιστος. Καίτοι αἱ ἀπαιτήσεις
του διά τήν ζωήν εἶναι πολλαί καί πλήρεις, ἡ ζωή ὅμως περιορίζεται
/ / / / / / ς Lie /

διότι τελεία ὕπαρξις δι αὐτόν, ἡ αἰωνία ὕπαρξις, εἶναι πέραν τῆς

λογικότητος καί δι αὐτό εἶναι ἀβάσιμη. 4ἱ αὐτό οἳ Οὑὐμανισταί δέν
μποροῦν νά ἀπαντήσουν διατί ὁ ἄνθρωπος ἦλθεν εἰς τήν ὕπαρξιν καί
ποῖος ὁ σκοπός τῆς ζωῆς. «Ίέγεται ὅτι ένας Οὐμανιστής ἀφοῦ ἔσωσε
τήν ζωήν ἑνός παιδιοῦ πού θά ἐπνίγετο, εἶπεν ὅτι ἠσθάνθη τήν ἀνάγκην
/ / κα ~ ΄ ES TR /. a >? / 7 te,

va TOV ἀναγνωρίσῃ κἄποιος μεγαλύτερον ἀπό τόν ἑαυτόν του καί τοῦ
εἶπεν «εὐχαριστῶ). [αί τό παιδί ἠρώτησε: Εἶναι αὐτός πού τόν
> ~ / / ο 3 / > > / , /

ὀνομάζεις Θεόν;
᾿Επίσης τό πρόβλημα τοῦ Θεοῦ δέν λύεται διά τόν ΟὈὐμανιστήν,
διότι δέν παραδέχεται ὅτι ὑπάρχει λόγος νά κάνη ὁ ἄνθρωπος τό
καλόν. “H καλωσύνη σβύνει µέ τόν θάνατον. "Έτσι ὁλόκληρος ἡ
/ ς ΄ / / / / ” «λ / ε

ὕπαρξις τοῦ κόσμου καί τοῦ Σύμπαντος δι αὐτόν µένει ἄσκοπος καί
ψυχρά. Όπως οὐ ἀρχαῖοι Σοφισταί τῶν ᾿Αθηνῶν οἱ Οὐμανισταί
/ ᾳ € > a / ~ > ~ ς ς /

διϊσχυρίζονται ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό µέτρον ὅλων πού ὑπάρχουν

καί ὅλων πού δέν ὑπάρχουν. ‘O ἄνθρωπος ἔτσι κινεῖται εἷς µίαν
ἀόριστον βεβαιότητα µεταξύ ἀνυπαρξίας καί ὑπάρξεως. 'Ο ἄνθρωπος
3/ / Ἅ / se /, ε wy

277
 ὑπῆρξε µόνος του χωρίς βαθµιαίαν πρόοδον καί ἀνάβασιν πρός τήν
ϱ' δι / , / / A D5 £. /

ἀρετήν καί τήν ἁγιότητα, διότι ἡ ζωή τελειώνει µέ τόν θάνατον καί
ἡ ἀνθρωπότης χάνεται µέσα εἰς τόν τάφον.
10) ‘O Μαρξισμός καΐτοι δέν εἶναι θρησκεία ἔγινεν
ἔ ἡ θρησκεία
τῶν ἀθέων. 'Ὁ Θεός δέν ὑπάρχει,
ὁ “Η πίστις ὅμως ὅτι ὑπάρχει Θεός
βλάπτει καί ἐξαθλιώνει τόν λαόν. Ὁ KapX Map& (1818—1883)
Γερμανός ᾿Εβραῖος ἐξέθεσεν αὐτάς τάς ἀπόψεις καί ὑπεστήριξεν ὅτι
«ἡ θρησκεία εἶναι σημεῖον τρόµου, ἡ ψυχή ἑνός ἄκαρδου κόσμου,
νοοτροπία πού βασίζεται σέ παράλογα καί ἄμυαλα ἀντικείμενα. Εῑναι
τό ὄπιον τοῦ «Ἰαοῦλ. ᾿Επηρεασµένος ἀπό τίς κοινωνικές ἀποτυχίες
τῆς Χριστιανικῆς Ἰοινωνίας εἰς πολλάς χώρας πού ἦσαν προσηλω-
µένες εἰς τά αὐθαίρετα καί ἀπολυταρχικά πολιτικά συστήµατα τῆς
ἐποχῆς, ὁ Μάρξ ἀπέρριψε τόν Χριστιανισμόν. 'Η ἐπίδρασις ὅμως τοῦ
Εὐαγγελίου εἶναι ἔκδηλος εἰς τάς θεωρίας καί τάς ἀπόψεις του. Π1ῆρε
µερικά στοιχεῖα τῆς Χριστιανικῆς ἐλπίδος καί ἐστερέωσε ἐπ᾽ αὐτῶν
τήν ἀναμονήν καλλιτέρου μέλλοντος διά τόν ἄνθρωπον καί τήν δια-
κυβέρνησιν τῶν κοινῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι εἶναι οἱ φορεῖς τῆς
σωτηρίας.
“Ἡ δήλωσίς του ὅτι ἡ θρησκεία βλάπτει, evérrvevoe Ta Kovppov-
νιστικά Ιᾖαθεστῶτα διά νά ὀργανώσουν διωγμούς καί νά κηρύξουν
ἐκτός ῥόμου τήν θρησκευτικήν διαπαιδαγώγησιν. Αποτέλεσμα ὅμως
ἦταν ἡ κτυπητή ἀποτυχία τῶν διωγμῶν ἡ ὁποία φαίνεται α) ᾿Ἔκ τῆς
ἀνανεώσεως τοῦ Ἀριστιανισμοῦ πού εἶναι ἔκδηλος εἰς τήν ζωήν καί
τήν εὐσέβειαν τῶν διωκοµένων «Ἀριστιανῶν καί β) Εὶς τήν ἀντι-
κατάστασιν τοῦ Θεοῦ µέ τά πρόσωπα τῶν ἀρχηγῶν ὡς ὁ Στάλιν εἰς
τήν Ῥωσσίαν καί ὁ Ἰήάο εἰς τήν Ἀιναν.
Τό ἴδιον συνέβη Kal eis τόν Φασισμόν πού ἐφηρμόσθη εἰςτήν
Γερμανίαν. ‘Exe’ 1πίστις εἰςτόν. Θεόν ἐκηρύχθη ὡς ἀπάτη καί
ἀντικατεστάθη µ έ τήν πίστιν εἲς τήν Γερμανίαν ὅπου τό πρόσωπον
τοῦ Αδόλφου Χίτλερ πῆρε τήν θέσιν Προφήτου τῆς νέας εἴδωλολα-
τρείας ὡς προσωποποίησις τῆς Φασιστικῆς ἰδεολογίας καί ἡ a8
κωσις τῆς Γερμανικῆς χώρας.
11 ) Ὁ Σατανισμός εἶναιἡ λατρεία τῶν πονηρῶν Πνευμάτων καί
ἡ Μαγεία πού συµπράττει µέ τάς δοξασίας αὐτάς. Σήµερα φαίνεται
ὅτι ἀνεφάνησαν καί πάλιν αἱ δοξασίαι αὐταί εἰς πολλά µέρη τῆς
4 > / / / ς ie > / > / / a

Εὐρώπης καί τῆς ᾽Αμερικῆς. Ὅπως εἷς τό παρελθόν, ἔτσι καί τώρα
ἄΧριστιανοί καί µή Χριστιανοί πού ἔχασαν τήν πίστιν των εἰς τόν
278
ἀληθινόν Θεόν ηὗραν ἀντικατάστασιν εἰς τήν ἀναγνώρισιν τοῦ Σατανᾶ
ὡς προστάτου καί Θεοῦ των. Ίσως αὐτή εἶναι ἡ χειρότερη µορφή
τῆς θρησκευτικῆς παρεκτροπῆς πού τήν παρουσιάζουν ἐκεῖνοι πού
παρηµέλησαν τάς θρησκευτικάς των ἀνάγκας καί ἔγιναν ἀδιάφοροι
εἰς τήν θρησκείαν. /Ιόγῳ τῶν ἠθικῶν ἀποτυχιῶν ἔχασαν τήν αἴσθησιν
τῆς ἠθικότητος καί ἐπηρεαζόμενοι ἀπό δεισιδαιμονίες ἐζήτησαν τόν
Θεόν καί τήν θρησκείαν µέ τρόπους καί µεθόδους πού βλάπτουν καί
ἐξαθλιώνουν τόν ἄνθρωπον.
12) “Ἡ Χριστιανική Ἐπιστήμη εἶναι ἡ θρησκεία πού ἐπεννόησαν
ἡ Μαρία “Evry (1881—1910) εἰς τήν Βοστώνην τῆς ᾽Αμερικῆς. Ἡ
λος αὐτή εἶναι βασισμένη σέ φιλοσοφικές θεωρίες καί σέ = Oued,
ἈΧριστιανικά διδάγματα. 'Ἡ ἄρνησις τῆς ὑπάρξεως τῆς ὕλης εἰς τόν
κόσμον παρουσιάζει τήν συγγένειαν τῆς ὁμάδος αὐτῆς µέ τήν ἀρχαίαν
κίνησιν τῶν Γνωστικῶν πού κατεδικάσθη ὑπό τῆς ἀρχαίας Ἔκκλη-
σίας καί ὑπό τῶν Αγίων Πατέρων καί Θεολόγων ὡς ἀντιχριστιανική.
“Ἡ ὑποβίβασις τοῦ Χριστοῦ εἷς µίαν ἁπλῆν ἀρχήν θεραπευτικήν
δείχνει ὅτι ἡ ὀνομάζουσα τόν ἑαυτόν της Χριστιανική ᾿ Επιστήμη
ἔχασε τόν Χριστιανισμόν της καί ἔγινε µία δοξασία πού εἰδικεύει
τούς ὁπαδούς τῆς εἰς τήν θεραπευτικήν µέ βάσιν τήν ἄρνησιν τῆς
πραγµατικότητος τῆς ὕλης καί µέ τήν ἀναγνώρισιν τῆς ἀσθενείας ὡς
μιᾶς διαθέσεως ἀπατηλῆς πού πολλάκις κυριαρχεῖ εἷς τόν νοῦν καί
τό σῶμα τῶν ἀνθρώπων.
13) Ot Μάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶἤve Ἰεχωβάδες εἶναι µία ὁμάς πού
σχετίζεται µέ τόν αν πα. µόνον διότι χρησιμοποιεῖ τήν
Καινήν Διαθήκην, τήν ὁποίαν ὅμως παρεµόρφωσε, διότι ἔβγαλαν καί
μετέτρεψαν τό κείµενον ὅπου δέν εἶναι σύμφωνον µέ τίς ἀνόητες
θρησκευτικές θεωρίες τους. Σύμφωνα µέ ὅσα διδάσκουν ὁ Χριστός
δέν εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, µήτε τό δεύτερον πρόσωπον τῆς Αγίας
Τριάδος. Δι αὐτό οἱ ᾿]εχωβάδες δέν εἶναι Χριστιανοί. Ο ]εχωβᾶς
εἶναι τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ πού θά ἔλθη κἄποτε ἀργά ἢ γρήγορα διά νά
. 5 a a , / ἔλ a” 2 Pa Bh, / 5 / 4

κυβερνήσῃ τόν κόσμον ἐπί χίλια χρόνια µέ τήν συνεργασίαν τοῦ

2
Αβραάμ, τοῦ ᾿Ισαάκ καί τοῦ ᾿Ιακώβ. Ὁ ἱστορικός
/ ~ > / /
Χριστός ἦταν
νὰ / € ς / aXG / Ss

δι αὐτούς ἕνας πού ἀπέθανε καί ἐχάθη. Οἱ δίκαιοι θά ἀναστηθοῦν

καί θά ζήσουν χίλια χρόνια µέ τόν ᾿]εχωβᾶ καί τούς Κυβερνήτας τοῦ
/ / / / /. / / > = / 4 / ~

ς
Ὑπουργικοῦ του Συµβουλίου. Οἱ ᾿Ιεχωβάδες εἶναι ἐπικίνδυνοι προ-
= / ς» / 3 > I

παγανδισταί. Χρησιμοποιοῦν dda τά µέσα τῆς προσελκύσεως ὀπαδῶν.

Δέν ἔχουν σχέσιν µέ τούς ἀρχαίους «Χριστιανούς χιλιαστάς, διότι
279
ἐκεῖνοι ἐπίστευαν εἷς τόν Χριστόν ὡς Υἱόν τοῦ Θεοῦ καί Θεόν, ἐνῷ
2 ~ ERT A > / / ς cr ~ ~ / / 7, A

αὐτοί δέν πιστεύουν εἰς τόν Χριστόν. Εΐναι μᾶλλον ἀνανέωσις τῶν
> / / / » / / ο > / ~

παλαιῶν ᾿Ιουδαϊζόντων ὄχι Χριστιανῶν, ἀλλά ἀντιχριστιανῶν.

~ > > ae + ~ > Pea ~

14) "Ἡ Θεοσοφία εἶναι κλάδος τοῦ ]νδουϊσμοῦ καί τοῦ Βουδισμοῦ.
{έν ὑπάρχει (Θεός ες τήν θεοσοφίαν͵ διότι ὅπως εἰς τόν βυδισµόν τό
ἄτομον µετά πολλές µετενσαρκώσεις θά φθάσῃ τόν βαθµόν τοῦ
1 ώ / 4 / er / /

Φωτισμένου καί τοῦ βούδα. Οἱ Θεόσοφοι ἔχουν συνηθείας διαίτης

/ / a 4 ς / ” / /

ὅμοιες µέ τῶν Βουδιστῶν. ᾽Απέχουν ἀπό κρέας κα κάθε ζωϊκόν

εἶδος τροφῆς, διότι φοβοῦνται νά µή ἀναμίζουν τόν ἑαυτόν τους µέ
= v ~ / / > / / ς / /

κατώτερα εἴδη ὑπάρξεων. ᾿Η Θεοσοφία εἶναι ἕνα εἶδος θρησκευτικῆς

να]
σιατικῆς Φιλοσοφίας πού φαίνεται ὅτι ηΌρε διαµόρφωσιν
a
Εύρω-
/ 4 / a a“ / Ed

παϊκήν εἰς τά ἔργα τῶν Νεοπλατωνικῶν ἤ εἰς τάς σκέψεις τοῦ ᾿ Αμµμο-
γίου Σακᾶ πού ἔζησε τόν τρίτον µετά «Χριστόν αἰῶνα. Οἱ Θεόσοφοι
/ a Oe / / , / IA ς ν

πιστεύουν ὅτι ἡ ἐξέλιξις τοῦ κόσμου κατευθύνεται ὄχι ἀπό τόν (Θεόν
4 ov Ce? A / ΄ + > / / /

πού δέν ὑπάρχει, ἀλλά amd THv ovveidnow. ‘O adyypovos ὀργανωτής

΄ / ς / > 28: / ee / € 7 > /

τῆς Θεοσοφίας εἰςτήν Εὐρώπην εἶναι ἡ Βωσσίδα κ. Ἔλενα ΠΠ.ετρόβνα

ἠΜπλαβάσκη καί ἡ ᾽Αγγλίδα “Avy Μπέζαντ. “Ἡ τελευταία ἀνεκά-
λυψε πρό πενῆντα, ἐτῶν ἕνα νέον ᾿]νδόν τόν Ἀρίσναμοῦρτι τόν ὁποῖον
προέβαλλε ὡς σύγχρονον σωτῆρα τῆς ἀνθρωπότητος καί ὡς τήν
ἐνσάρκωσιν τῆς παγκοσμίου συνειδήσεως.

15) Ὁ Μπαχαϊσμός. Εἶναι θρησκευτική κίνησις καί ἤρχισεν εἰς

τήν ΓΠερσίαν ὑπό τοῦ Μίρζα ”Αλλ Μοχάμετ (16519---1δ50) µέ σκοπόν
νά ἑνώσῃ ὅλες τίς θρησκείες. 4ι αὐτόν ὅλες ot θρησκείες εἶναι
adn Owes. καίεἰςτήν βάσιν τους resδιότι προέρχονται ἀπό µίαν καί
τήν αὐτήν πηγήν. |ο θρησκευτικός αὐτόςσυγκρητισµός ἐδημιούργησε
ἐχθρότητες εἰς τήν αΠερσίαν πού κατέληξαν εἰς τήν. καταδίκην τοῦ
ΙΗπαχαϊσμοῦ καί εἰς τήν θανάτωσιν τοῦ Μίρζα εἰς τήν Ταβρίδα
76 1850. Ai διδασκαλίαι του ὅμως ἐξηπλώθησαν εἰς τήν ΙΠερσίαν,
τήν ᾿]νδίαν, τήν ΠΠαλαιστίνην, τήν Νότιον Ῥωσσίαν, τήν Τουρκίαν
καί τάς ᾿Ηνωμένας ΠΠολιτείας τῆς ᾽Αμερικῆς, ὅπου ἕνας ὡραιότατος
ἸΝαός τοῦ ἠΜπαχαϊσμοῦ δεσπόζει εἰς τήν πόλιν Γουϊλμετ τῆς Πολιτείας
λλινόϊς ἔξω ἀπό τό Σικάγον. Χαρακτηριστικόν τοῦ ἠΜπαχαϊσμοῦ
εἶναι ἡ ἀναγνώρισις τῶν ᾿ἐπιστημονικῶν θεωριῶν ὡς δείγµα τῆς
ἀποκαλύψεως τοῦ (Θεοῦ. Ἰέ τήν θέσιν αὐτήν πολλοί συμφωνοῦν διότι
ἔχει Χριστιανικήν βάσιν «ὁ Πατήρ µου ἐργάζεται κἄγω ἐργάζομαυ)
(Iwav. 5, 27).
280
 16) ‘O Κουμφουκιανισµός. Ἱδρυτής τῆς θρησκείας αὐτῆς εἶναι ὁ
Εουμφούκιος πού ἔζησε τό 951 πρό Χριστοῦ. ᾿Εδίδαξεν ὅτι ὁ «Ίαός
πρέπει νά ὑπακούῃ εἰς τούς ἀρχηγούς, νά ἀγαποῦν οἱ ἄνθρωποι τούς
Γονεῖς τους καί νά λατρεύουν ὡς Θεούς τούς προγόνους τους. ‘H
ἐπίδρασίς του φαίνεται σήμερον εἰς τήν ᾿]απωνίαν ὅπου ὁ Σιντοϊσμός
ἤ ἡ Προγονολατρεία εἶναι ἡ ᾿Εθνική θρησκεία τοῦ ᾿[απωνικοῦ «αοῦ.
” « / £59) / / a? “~ ~

‘O Κουμφουκιανισµός καί ὁ δΣιντοϊσμός εὑρίσκονται µέσα εἰς τό

πλαίσιον τοῦ [Πολυθεϊσμοῦ λόγῳ τῆς λατρείας τῶν [ρογόνων πρός
/ ~ ae ~ , a / ~ /΄ /

τυµήν τῶν ὁποίων ἀφιέρωσαν μεγάλους καί ὡραίους Ναούς, ἰδίως

εἰς τήν παλαιάν πρωτεύουσαν τῆς Ιαπωνίας Κιότο καί εἰς τήν
σηµερινήν τό Τόκιο, ὡς καί εἰς ἄλλας µεγάλας πόλεις τῆς χώρας των.
/ / Τό ¢ eee ἀλλ LA 5X a /

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Εκτός τοῦ ᾿]ουδαϊσμοῦ καί κατά τινα βαθµόν τοῦ Μωαμεθανισμοῦ,

> a .. A ~ ~

ὅλαι αἱ ἄλλαι θρησκεῖαι καί δοξασίαι νέαι καί παλαιαί εἶναι ἐφευρέ-
όλ ς HAA θ a / ὃ , / ολ λ / t > /

σεις Και παρεκτροπαί τοῦ θρησκευτικοῦ ἐνστίκτου τοῦ ἀνθρώπου.

“Oda προσπαθοῦν νά ἀντικαταστήσουν τήν ἀληθινήν θρησκείαν πού
ἀπεκάλυψεν εἷς τόν κόσμον τόν Oedv kai Ilarépa τοῦ [κυρίου ἡμῶν
> 1X: > / / / / / / ~ / ς ~

>
]ησοῦ Χριστοῦ. 4ἱ πλανεμέναι δοξασίαι των, η]
a ~
ἡ μυθολογική
Yash) των ρυρίζα αν
c / / ς / /

9 NipBdva rob Bovdiopob Kai 7 Kappa rot ‘Ivéoviopod, ὁ φατα-

ς N / ~ B ὸ ~ μα Ke am ¢ ὃ .. ~ ¢

Auspds to8 Kopaviov, ὁ ἀγνωστικισμός καί ἡ ἠθική ἀοριστία τοῦ

Οὐμανισμοῦ, αἱ ἀντιφάσεις τοῦ Ἰαρξισμοῦ καί «Ίενισμοῦ καί οἱ
διωγμοί τῶν Χριστιανῶν, µέ τήν ἀνθρωπολατρείαν τοῦ «Λένιν καί
Μάο κλπ. αἱ µαγικαί µορφαί τοῦ Σατανισμοῦ νέαι καί παλαιαί µέ
Ores τίς ἀνήθικες καί ἄτακτες ἐκδηλώσεις, αἱ πλάναι τοῦ
όλ. / 3 AQ,
ἸΜορμο-
/ Χα > ὃ λ / ς λ / a M

νισμοῦ µέ τίς πολυθεϊστικές φαντασίες κλπ. κλπ. ἀποκαλύπτουν εἰς

ὅλους τό χάσμα πού ἐδημιούργησεν ἡ ἀπομάκρυνσις τοῦ ἀνθρώπου
ἀπό τόν Θεόν καί ἡ διακοπή σχέσεων µέ «Αὐτόν.
ἱ Χριστιανοί συγκρίνοντες τήν ἀλήθειαν πού ἀπεκαλύφθη διά τοῦ
Οἱ MG / / / 3 2 Md ΄ , “~

Εὐαγγελίου µέ ὅλες τίς ἀνωτέρω ψευδεῖς ἀντικαταστάσεις τῆς ἆλη-

θινῆς θρησκείας μποροῦν καθαρά νά διακρίνουν τήν µεγίστην δια-
φοράν µεταξύ τῆς ἀληθείας τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ καί τῇς
ἀναξίας δεισιδαιµονίας τῆς πλάνης πού διαμορφώνεται εἷς τά
281
θρησκευτικά γραπτά καί τάς συνηθείας τῶν (4αῶν ὡς µία διέξοδος
ἀπό τό σκότος τῆς ἀγνοίας καί τοῦ ψεύδους. Οἱ ἄνθρωποι εἰς τήν
ἀπελπισίαν των ἕνεκα τῆς ἀπομακρύνσεώς των ἀπό τόν (Θεόν, εἰς
τήν ἀποτυχημένην προσπάθειάν των νά καταλάβουν κάτι περί τοῦ
Θεοῦ, τόν ὁποῖον ἔχασαν, διά νά µάθουν κάτι περί τῆς ἀληθείας πού
ἠρνήθησαν, ἐπεδόθησαν εἲς κατασκευάσµατα πού βλάπτουν τήν ζωήν
των καί σήµερα καί αὗριον. 4ἱ θρησκεῖαι δέν μποροῦν νά γεμίσουν
τό κενόν πού ἀφήνει µέσα µας ἡ περιφρόνησις καί ἀπομάκρυνσις ἀπό
τήν θρησκείαν τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, πού ἀπεκάλυψεν ὁ Χριστός.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ
2χετικῶς µέ τήν Μασονίαν ἢἦ ᾿Ελευθέραν Ἰασονίαν ὑπάρχουν
διάφοροι γνῶμαι ὅτι εἶναι θρησκεία. Φαίνεται ὅτι εἶναι µία ἀδελφότης
ἡ ὁποία ἐφαρμόζει τάς ἀρχάςτῆς συνεργασίας καίτῆς ἀλληλοβοηθείας,
Σύμφωνα μέ ὅσα ἱστορικῶς εἶναι γνωστά ἡ Macovia ἱδρύθη εἰς τήν
᾿Αγγλίαν τὀν Ίᾷον αἰῶνα ὡς θρησκευτική ἀδελφότης τῶν Ετιστῶν
µέ προστάτην τόν "Άγιον Ιωάννην τόν Βαπτιστήν. Τόν 16ον αἰῶνα
/ , / ο > ’ « / / IA

ἐδιώχθη ὑπό τοῦ Βασιλέως τῆς Αγγλίας ᾿ Εδουάρδου τοῦ 6ου

(1567) ἀργότερα ὅμωςἀνεγνωρίσθη ὡς ἀδελφότης δι᾽ ἐκπαιδευτικούς
σκοπούς καί κατά τόν 1δον αἰῶνα ἐθεωρεῖτο ὅ ὅτι ἐπροστάτευε τόν
Θεϊσμόν, τήν πίστιν εἰς τόν Θεόν. 'Η Macovia διεδόθη. εἰς τήν
Βὐρώπην καί ἰδίως εἰς τάς ΓΓερμανοκρατουµένας περιοχάς ὁπότε
λθεν εἰς ἀντίθεσιν µέ µέ τήτήν «Ίατινικήν
κή ᾿Εκκλησίαν,
ησίαν, διότι πολλοί
«Ἀριστιανοί πού δένσυνεφώνουν µέ τήν δογµατικήν διδασκαλίαν τῆς
Ἐκκλησίας ἐνεγράφησαν εἰς τήν Ιήασονικήν ᾿Αδελφότητα. Οἱ Πάπαι
ἀπό τοῦ 174δ µέχρι τοῦ 1δ64 κατεδίκαζον ἀνοικτά τούς ἸΜασόνους
καί ἀφόριζαν ὅσους ἐγίνοντο ἸΜασόνοι. Εὶς τήν ᾿Αγγλίαν καί τήν
nh / a 2 ee / > / > / / /

>
Apepurnv ot Macdvor dev deiyvouv kapiav dvriOpnokevtixjy diddeow.
/ ¢ / / / / > / /

Τό ἐναντίον εἶναι ἀληθές ὅτι προτρέπουν τά µέλη των νά τιμοῦν καί

νά σέβωνται τήν ᾿Εκκλησίαν εἷς τήν ὁποίαν ἐβαπτίσθησαν.
/ / / > /. > / © / >? /

Τό Μυστικόν ἤ τά Μυστικά τῆς ἸΜασονίας δέν εἶναι τίποτε παρά

σύμβολα καί λέξεις πού τά µέλη χρησιμοποιοῦν διά νά γνωρίζωνται.
ZvpBaiver δηλαδή µέ τά Μυστικά τῶν Ἰήασόνων ὅ, τι καί µέ τούς
ἀρχαίους Χριστιανούς πού διά νά γνωρίζωνται εἶχαν σύμβολα ὡς τό
ψάρι, τό ”Αλφα καί τό ᾿«δμέγα, τόν Σταυρόν κλπ. ᾿Επίσης εἶναι
/ 4, Ν / ΟΛ / / / 3 {

γνωστόν ὅτι οἱ ήασόνοι ἔχουν τελετάς λόγῳ τῶν ὁποίων ἡ ὀργάνωσίς

τως θεωρεῖται θρησκεία διότι ἔχουν γάµον καί κηδείαν καίβάπτισι κλπ.
282
 ᾿ Αλλάτά στοιχεῖα αὐτά δέν ἀποτελοῦν βάσιν ὥστενά θεωρῆται ἡ ἸἼασο-
γία ὡς θρησκεία. 'Ἡ Ελληνική ᾿Οργάνωσις ᾽ Αχέπα εἰς τάς "᾿Ἠνωμένας
Πολιτείας ἔχει ὅλες αὐτές τίς τελετές, ἀλλά δέν εἶναι θρησκεία. "Έχει
καί µυστικόν διά νά γνωρίζωνται τά µέλη της. Αλλά δέν εἶναι
θρησκεία. Τό ἴδιον συμβαίνει καί µέ τήν Masoviav. Ὑπάρχουν βιβλία
πού ἐκθέτουν τήν Θεολογίαν τῆς ἀλλά αὐτά δέν ἐκπροσωποῦν τήν
διδασκαλίαν τῆς Masovias, διότι ἡ βάσις αὐτῆς εἶναι καί θεωρεῖται
ἡ "Αγία Γραφή. ᾽Αλλ᾽ ὅπως μέ Béow τήν 'γίαν Γραφήν πολλοί
Xpuorvavot βγάζουν συμπεράσματα διάφορα, τό ἴδιον συμβαίνει καί
µέ τούς Ἰήασόνους. 4ἱ’ αὐτό ἡ ἰδέα ὅτι ἡ ἸΜασονία εἶναι θρησκεία
εἶναι λανθασμένη. 'Η Ρωμαϊκή ᾿ Βκκλησία ἐρευνᾶ τό ζήτημα καί ὡς
ἐδημοσιεύθη εἰς τούς ΤΙΜΕΣ τοῦ «ονδίνου ᾿Οκτωβρίου 19 1974
δέν θά συνεχίσῃ νά καταδικάζῃ τήν Macoviay ὡς θρησκείαν.

283
 TIPOAOTOS

Σηµειώσεις καί Παραπομπαί

. Ἰωάννου Καρμίρη
Τά Δογματικά Μνημεῖα τῆς ᾿Ορθοδόξου Καθολικῆς ᾿Εκκλησίας. Τόμος πρῶτος, ᾿Αθῆναι 1952, σελίς 34-52
οκ ος an Creeds of Christendom, New York and London, Harper Brothers 1919
° pp.
Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology by Karl Rahner with C. Ernst and K. Smyth.
Burns and Oats, London 1968, pp. 37-40

Ἡ ΠΙΣΤΙΣ ΤΟΥ «40ΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

2. Γρηγορίου Νύσσης. “Ιόγος Κατηχητικός ὁ µέγας. Μίσπε, Ῥ. (.. Νο]. 45, Κεφ. Ε, σελίς 20-21. Φιλιππ. 2, 7
3. Ἰωάννου 4αμασκηνοῦ.
Migne, P. G. Tépos 94. ΠΠηγή Γνώσεως σελίς 584 καί "Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ᾿Ορθοδόξου Πίστεως
σελίς 1081---1096
. Γρηγορίου Νύσσης. Ἔνθα ἀνωτέρω, σελίς 60 καί Μΐρπε, Ῥ. (. 46, 373
ΠΠ. Εὐδοκίμους. 'Η Πάζη µε τοῦ Θεου. Θεσσαλονίκη 1970, σελίς 201-202
. 'Ἐφεσίους Κεφ. 1.10
. X.
nun ᾿ Ανδρούτσου. Δογματική τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿ Ανατολικῆς ᾿ΕἘκκλησίας. ᾿Αθῆναι 1907, σελίς 16δ.
Μαξίμου 'Ὁμολογητοῦ. Μΐρπε, P. G. 91, aeAls 1285—1288
— νο να Microcosm and Mediator. The Theological Anthropology. London 1965, ceAls
81,
Μ. ᾿ Αθανασίου ᾿Ἐπιστολή πρός Σεραπίβνα Μίρπε, P. G. οἱ. 26, σελίς 6075 Τό "Άγιον Πνεῦμα στην
Ορθόδοξη Παράδοση σελ. 23 Ῥαμὶ Ἐνάοκίπιον Θεσσαλονίκη 1973
. Ματθ. 27, 36
On Φιλιππ. 2, 7. Ἔφεσ. 1, 23 καί 4, 10
9, Pup. 8, 20—22. Maré. 20, 28
Υρηγορίου Νύσσης. «Ίόγος Κατηχητικόςὁ
Migne, P. G. Greca, Vol. 45 évra ως Galle 61A
. "Iwdvvov 20, 19—28
. "Iwdvvov 21, eo Kal Aova 24, 41—43
. Aovna 24, 13—3.
. Mdpxov-l6, τσ ο,“Ιουκᾶ 24, 50—53
. Maré. 26, 64. Πραξ. 7, 59--56
. Ματθ. 25, 31---46
. "Iwdvvov 17, 24
. Κανών 7ος Οἰκουμενικῆς Συνόδου τῆς ᾿Εφέσου
Ῥάλλη καί Ποτλῆ Σύνταγμα Κανόνων. ᾿ Αθῆναι 1852 Τομ. 2, σελίς 200
. "Iwdvvov 14, 16—26 Ῥ. ΕνάοΚίαιον ἔνθα ἄνωτέρω σελ. 62 'Αγίον Γρηγορίον Ναζηανζινοῦ
Migne P. G. 35 1160
Oliv, Clement. Orthodox Ecclesiclogy εὐς τό mepiodixdv One in Christ ced 104-107 1970 1972
Γρηγορίον ITaAapa KepdAaca Puowxd Migne 150 1144-1145
. Ῥωμ. 8, 9---10. 4. Κορινθ. 7, 40. Γαλατ. 4, 6. 44. ΠΠέτρου 2, 11
ἛἜφεσ. 5, 23
. 4. Κορινθ. 6, 15. ᾿Εφέσ. 5, 30
. Θεία {ειτουργία τοῦ” Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου
Θεία «Λειτουργία τοῦ ἸΜεγάλου Βασιλείου
. ᾿Ἱωάννου Ζηζιούλα. 'Ἡ ᾿Ενότης τῆς ᾿ Εκκλησίας ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί τῷ ᾿Επισκόπῳ. ᾿Αθῆναι 1965,
aeNs 88—100
Τριώδον. Κυριακή τῆς ᾿Ορθοδοξίας
. Ματθ. 28, 19
. Ματθ. 22, 21
Κανών 47ος "Αγ. Αποστόλων
. 4. Πέτρου 2, 9
. «4. Κορινθ. 12, 28
. Ἰωάνν. 20, 19. 4. ορινθ. 15, 35---δ6
. 4. Κορινθ. 15, 28
. Ἰωάννου 17, 24. Μαξίμου "Ομολογητοῦ. Περί ᾿Απόρων τῆς Θείας Γραφῆς. Μΐρηε, Ῥ. «. Τόμος 90
σελίς 3414
. Γρηγορίου Ναζηανζοῦ. Μϊρης, Ῥ. (. 36. 321. Μαξίμου "Ὁμολογητοῦ. Περί διαφόρων ᾿Αποριῶν.
Μίραε, Ῥ. (. Τόμ. 91, σελίς 13374. "δε καί ἄρθρον: Θέωσις τοῦ ΑΑ. Θεοδώρου. Ἔκτος Τόμος.
Θρησκευτική καί ᾿Ηθική ᾿Εγκυκλοπαίδεια ᾿4θῆναι 1965, σελίς 510

284
 H EKKAHSIA KAI AI EKKAHZIAI
Εἰσαγωγή εἰς τόν Θεολογικόν Διάλογον ᾿.Αγγλικανῶν καί ᾿Ορθοδόξων τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Θυατείρων
καί Μ. Βρετανίας ' Αθηναγόρου. ᾿4θῆναι 1967, σελίς 92--.94
. Rev. Athenagoras Kokkinakis. In the Realm of Redemption. Cosmos Printing Co., New
York 1948, cedAls 55
. Archbishop Athenagoras of Thyateira and Great Britain. The New Papal Credo and Orthodox
Catholic Relations. London 1969, pp. 21-23
. The New Catechism “Dutch Catechism” by the Bishop of Netherlands. Burns and Oates,
Harder and Harder. New York 1967, ceAls 340—344
A New Catechism O.C., pp. 476-748
Rev. Athenagoras Kokkinakis. Jn the Realm of Redemption év0a dvurrépw, ces 89—92
The Papal Credo v0a dvwrépw, ens 52
. Bishop Athenagoras Kokkinakis and Francis Cardinal McIntire. Contemporary Easter
Orthodox and Roman-Catholic Communications. San Francisco 1959, pp. 24-30
. Τόμος ’Aydrns. Vatican-Phanar 1958—1920
Ἐϊρηνοποιοί 4. Πανώτης Ἵδρυμα Εὐρώπης Δραγ. ᾿ Αθῆναι 1971. Θεολογική ἔρευνα ἐπί τῆς Χριστιανικῆς
"Ῥνότητος Μητροπολίτης Θυατείρων ᾿ Αθηναγόρας ᾿4θῆναι 1964, σελίς 238 --244
. Eloaywy εἰς τόν Θεολογικόν Διάλογον ᾿Αγγλικανῶν καί ᾿Ορθοδόξων. ἔνθα ἀνωτέρω, σελίς 67---104
10. Θεολογίκή Ἔρευνα ἐπί τῆς Χριστιανικῆς 'Ἐνότητος Μητροπολίτης Θυατείρων ᾿ Αθηναγόρας. ᾿4θῆναι 1964
σελίς 154-159
11. Θεολογική Ἔρετνα, Ἔνθα ἀνωτέρω Τ--δ

Ἡ ΠΡΟΣΕΥΧΗ TOY AAOY TOY ΘΕΟΥ

κα . William James. The Varieties of Religious Experience. Modern Library. New York 1902
σελίς 448 καί ἑξῆς
. Taddtas 5, 22
. Ἰωάννου 1, 9
Εὐχή ὌὌρθρου 1ΐη
“Λειτουργία ᾿Ιωάννου Ἀρισοστόμου. Εὐχή Εἰσόδου.
AUR *Iwdvvov KAlpaxos Adyos 1805
ἠείλου τοῦ ᾿Ασκητοῦ. ΙΠρόλογος περί προσευχῆς ἑκατόν πεντήκοντα κεφάλαιον Φιλοκαλία τῶν “Ἱερῶ
Νηπτικῶν. ᾿Ενετήσι 17862, σελίς 155---156-- 163
Aovkd 22, 42
. Maré. 26, 42. Mdpx. 1, 35. 6, 46. 14, 21, 14, 39
Aodxa 3, 21. 5, 16. 6, 12. 9, 29. 11, 1, 22, 44
. «Ἰουκᾶ 11, 1
10. Ματθ. 6, 9. {Ι1ουκᾶ 11, 2
11. *Iwdvvov 5, 17—18
12, J. Jeremias. The Prayers of Jesus Christ. S.C.M. Press Ltd., London 1967, Chapter I
T. W. Manson. The Teaching of Jesus. Cambridge University Press 1931, Chapter 4
A. M. Hunter. The Work and Words of Jesus. S.C.M. Press Ltd., London 1973, pp. 75-76
The Prayers of the New Testament, by Donald Coggan, Archbishop of York. Hodder and
Stoughton 1967, pp. 21-40
11. Ν. Τρμµπέλλα. ᾿Υπόμνημα εἰς τό κατά ἸΜατθαῖου Εὐαγγέλιον. ᾿Αθῆναι 1951, σελίς 116
--123
13. "Εξοδος 3, 4- 6
14. "Ἔξοδος 3, 14
15. "Ἔξοδος 20, 2--5
16. “Αἰσχύλος. ᾿ Αγαμέμνων 5ον Στάσιμον 1115. ΤΓρηγοριος ἡ Θεολογος. ηδείς Π. εὐδοκιμως. Ἡ Πάξη µέ
τον Θέον. Θεσσαλονίκη 1970, σελίς 63. συµείωους
Σοφοκλέους ᾿ Αντιγόνη.
17 11. Τρεμπέλλα. ἔνθα ἀνωτέρω σελίς 120
18. Téveows 11, 3—9
19. Ματθαίου 25, 35
20. Α. Κορινθ. 3, 9
21. Ματθ. 4, 4
24. Ψαλμός 115, 3
23. Ματθ. 7, 3
24. Ματθ. 18, 28
25. TIpaé. 7, 60
26, «Ίουκά 17, 10
27. Ματθ. 21, 41
ΠΠ. Τρεμπέλλα. Ἔνθα ἀνωτέρω σελίς 122
28. ᾿Ιακώβου 1, 13
29, 14ατθ. 4, 1---11

285
 . Γένεσις 24, 1
. A, Κορινθ. 10, 12
..Γένεσις κεφ. 1, 31
.᾿]ωάννου 5, 17. 4. Κορινθ. 3, 9
. 4. Κορινθ. 15, 33
- Donald Coggan. The Prayers of the New Testament “Ev0a dvwrépw aeAls 38—39

A. H AATPEIA TOY AAOY TOY OEOY

B. IIPOZQIMIKH TIPOZEYXH KAI NHITEIA
. Food for Redemption. Athenagoras Kokkinakis, New York 1947, σελίς 9
*"Iwdvvov 6, 47—70
. Ματθ. 26, 26--29. Mdpx. 14, 22—25. Aovxa 22, 17—20, "Iwdvvov 6, 47—70. «4. Κορινθ. 10, 16---21.
11, 23—26
- Λειτουργία τοῦ ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. ᾿Ἐπίκλησις
“Ι1ειτουργία τοῦ Βασιλείου τοῦ Μεγάλου. ᾿Ἐπίκλησις
"Ομιλία 82 εἰς τό κατά Ματθαῖον. Μΐρης, Ρ. Ο. 53, ΡΡ. 730--.737 J
᾿Ιωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. "Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ᾿Όρθοδόξου Πίστεως, Μίρτε, Ῥ. Ο. 94 κεφ. δόον
σελίς 1141 καί 11454
. Food {ου Κεαεπιρίίομ. Αἰπεπᾶροτᾶς ΚοκΚἰπαἰς Ένθα dvwrépw aedis 18—20 *‘Aylo'Ty $"7,. υνατίου
Ῥωμαίου 7, 3
.. «4. Θεσσαλον. 5, 17
.. Ματθ. 4, 3. 17, 21. Πραξ. 2, 3. 14, 22
wens
μὰAΦοω
Ou
N'. 0ος τῶν "Αγίων "Αποστόλων. ΓΠηδάλιον ἔκδοσις ' Αθηνῶν 1921, σελίς 50—53.
The Ladder. Translation by D. Cummings. Chicago 1957, pp. 122-126

Ο NOMOZ ITOY KYBEPNA TON AAON TOY @EOY

Ματθ. 5, 17—18. 7, 12. 11, 13. 12, 40. 23, 23
Aoved2, 22. 10, 26. "Iwav. 1, 17.1,46. 7, 49
"Εξὸδος 20, 2-17
"Iwav, 4, 23
Ματθ. 5, 37
Maz0. 12, 2—10. Μαρκ. 2, 27.
Ματθ: 5, 21-32
Ματθ. 5,2
. Mar. 19, 18
PONAAABN
. Μαρκ. 7, 22
. Mard. 5, 14-16
». Ματθ. 5, 13--14
. Ῥωμ. 8, 18

286
 : f 5 hae ROT eR ey Pally ph a! rer weal’ Vf
a 4, 77 > i, sv dh Phe a Beas . 7
4 a | 7 7 > @,
 The Thyateira Confession
Part I Text in English, Part II Text in Greek. This
book was primarily prepared for young people and
for those who teach. the Christian Orthodox Faith
in Churches and Schools of the Archdiocese of
Thyateira and Great Britain.
The Author, however, knows quite well that besides
young people there are also adults and parents who
need to refresh their knowledge about their Christian
Faith and to study anew what their priests and parents
have taught them when they were young. It is hoped
that they too will receive help to answer their
children’s questions in reference to Christian Ortho-
dox teachings and religious practices.

SBN 7164 0375 7 Price £2.50

The illustration on the cover is of the Thyateira Cross which is in

the Manisa archaeological museum ona marble fragment of a
Byzantine altar-screen found in ancient Thyateira.

THE FAITH PRESS