Turkije Waar Europa Begon

Turkije:
waar Europa
begon...
van Antiochië naar Nemrut
van Ankara naar Trabzon
van Bodrum naar Efeze
Eerste editie gepubliceerd in 2014 door TV Culture voor het Ministerie van Cultuur en
Toerisme van de Republiek Turkije.
Copyright © Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije / TV Culture
All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any
form or by any electronic, mechanical, or other means, now known or here-after invented,
including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system,
without permission in writing from the publisher or author.
Disclaimer: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij de onafhankelijke auteurs

en samenstellers. Het Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije is niet
aansprakelijk voor de actualiteit, juistheid, volledigheid of kwaliteit van de verstrekte
informatie en onderschrijft derhalve niet noodzakelijkerwijs de opinies en meningen die in
dit boek zijn vastgelegd.
Auteur: Wolter Braamhorst

Redactie: Eray Ergeç
Foto’s: Wolter Braamhorst & Eray Ergeç
Omslagfoto: Hittische koning Suppiluliuma II (schaalmodel, Hatay Archeologisch Museum, BKG)

Geproduceerd door TV Culture, Schiedam, Nederland
Ontworpen door MYRA, Istanboel, Turkije
Gedrukt bij DeckersSnoeck in Gent, België
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data:

Braamhorst, Wolter (text), Braamhorst, Wolter & Ergeç, Eray (photography)
TV Culture / Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije
Main title: Turkije: waar Europa begon... (Turkey: Where Europe Began...)
Subtitle: Van Antiochië naar Nemrut, Van Ankara naar Trabzon, Van Bodrum naar Efeze
From Antioch to Mount Nemrut, From Ankara to Trabzon, From Bodrum to Ephesus
Keywords: Archaeology – Turkey – Ancient Civilisations
Language: Dutch
222 pagina’s
ISBN/EAN 978-90-820971-2-2
Turkije:
waar Europa
begon...
Wolter Braamhorst
Fotografie: Wolter Braamhorst & Eray Ergeç

Redactie: Eray Ergeç
WELKOM
Het doet ons veel plezier dat we u dit Maar Turkije heeft meer te bieden;
bijzondere boek mogen presenteren. één land met duizenden bijzondere
bestemmingen. In dit boek willen we
Het Ministerie van Cultuur en Toerisme
u graag laten kennismaken met een
en het Turkse Verkeersbureau in Den
heel andere, minder bekende kant van
Haag worden vaak om een reisadvies
Turkije. Door zijn unieke ligging heeft
gevraagd. Wat zijn de mooiste en meest
Turkije een sleutelpositie tussen het
interessante plaatsen in Turkije? Wat
Westen en het Oosten, tussen Europa
mag men niet missen? ‘Die vragen
en het Midden-Oosten. Het ligt in het
zijn lastig te beantwoorden,
hart van waar de Europese cultuur
want voor ons is Turkije
ooit voor het eerst vorm kreeg.
nog altijd een land vol
Turkije biedt als geen ander
verrassingen. Wij prijzen
land ter wereld een
ons gelukkig dat we veel
directe en tastbare
van het land hebben
kunnen zien, maar verbinding met ons
ook voor ons is het verleden. Of het nu
rondreizen door Turkije gaat om de oudste
een avontuur, een steden, de vroegste
ontdekkingstocht. beschavingen of de
eerste christenen;
Voor de meeste Turkije is het
mensen is Turkije een land waar onze
fijne zonbestemming voorouders letterlijk
met prettige stranden, voor de eerste
goede hotels en keer geschiedenis
lekker eten voor een schreven.
concurrerende prijs.
De Middellandse Reizen door
Zeekust is van Turkije is een
een betoverende belevenis voor alle
schoonheid en de kust seizoenen en we
van Bodrum tot Antalya weten zeker dat
is een favoriete bestemming de rijke cultuur
voor heel veel Europeanen. Istanboel en de overweldigende natuur u zullen
is een geweldige stad waar Oost en blijven verrassen.
West harmonieus samenvloeien tot een
Wij nodigen u graag uit om samen met
adembenemend mooie metropool. Het
ons op ontdekkingsreis te gaan.
is de ideale stedenreis en veel toeristen
hebben inmiddels de weg naar deze Ministerie van Cultuur en Toerisme
wereldstad gevonden. van de Republiek Turkije
VOORWOORD
Turkije is een groot land. Het lijkt een Turkije is toch heel anders; een modern
open deur, maar rondreizend door Turkije land voorzien van de modernste
zult u al snel merken dat de afstanden gemakken. Het is zeer eenvoudig om
en de variaties in landschap groot zijn. er rond te reizen. Het wegennet van
Turkije is ook een rijk en afwisselend Turkije is goed onderhouden, ook in de
land. In de meeste boeken en brochures meest afgelegen gebieden. Elk hotel,
is ons inziens een onevenwichtig beeld zelfs een eenvoudig pensionnetje, biedt
ontstaan van een land waar – naast zon u prima internetverbindingen en een
en zee – traditionele klederdrachten internationale kwaliteit. De gastvrijheid
en volksdansen lijken te worden
en vriendelijkheid van de plaatselijke
afgewisseld met stoffige zandwegen
bevolking is terecht legendarisch. Zelfs
en een vriendelijk lachende en thee-
in het kleinste dorpje wordt u met plezier
drinkende lokale herder met ezel.
Natuurlijk zijn deze zaken met enige ontvangen. Maar wees niet verbaasd dat
moeite nog te vinden, maar het echte de oudere vrouw die in haar authentieke
Voorwoord
moestuintje schoffelt ondertussen

whatsapped met haar
kleinkinderen in Amsterdam.
6
Turkije is ook een leeg land.
Turkije: waar Europa begon...
Hoewel er meer dan 75 miljoen

Turken wonen, valt dat op de
enorme oppervlakte (een kleine
800.000 km2) nauwelijks op.
Als we ons daarnaast realiseren
dat veel mensen in de grote
stad wonen, wordt het duidelijk
dat rondreizen door Turkije
direct een gevoel van ruimte
en vrijheid geeft.
De horizon is ver, de bergen
zijn groots en de natuur is
overweldigend.
Er is zeer veel te ontdekken
en in dit boek kunnen we
maar een tipje van
de sluier
oplichten.
De schoonheid van het verleden zit zelfs fantastische keuken en prettig klimaat
een stukje lager, letterlijk onder je voeten heeft is extra meegenomen. Hoewel wij
verborgen. Overal waar je een spade in meenden Turkije al goed te kennen, was
de grond steekt zijn de sporen van onze het schrijven van dit boek een echte
verre voorouders terug te vinden. Het verkenningstocht. Alle wegen leiden naar
is een ontdekkingstocht om steden en Rome, maar de meeste liepen toch eerst
dorpen te verkennen die zo nauw zijn door Turkije.
verbonden met het ontstaan van de
Europese samenleving. Het feit dat deze Hoewel er her en der wetenschappers
plaatsen (nog) door weinig toeristen voorbij komen, is dit boek geen
worden bezocht, maakt de belevenis des wetenschappelijke publicatie. Zo
te indrukwekkender. nu en dan nemen we onze vrijheid
Hoe vaak kun je oog in oog staan met bij het vertellen van twijfelachtige
het oudste beeld ter wereld, rondlopen historische gebeurtenissen omdat we het
op de plek waar Abraham heeft gewoond overgeleverde verhaal mooier vinden dan
of dineren onder de waterval waar de aantoonbare historische werkelijkheid.
Cleopatra ooit in het huwelijk trad? Het doel van dit boek is ook niet om
Die directe verbondenheid met de informatie te verschaffen over hotels,
wereldgeschiedenis is een ervaring om restaurants, openings- of bustijden. Wilt
nooit te vergeten. u de reizen die we in dit boek als leidraad
gebruiken precies volgen, dan kunt u dat
Het bijzondere van Turkije is dat er niet het beste per (huur)auto doen. De wegen
één of twee mooie bestemmingen zijn, in Turkije zijn prima en het is eenvoudig
maar dat je er vrijwel letterlijk over om op het ene vliegveld een auto te huren
struikelt. Ook het volgende stadje, de en die vervolgens op een ander vliegveld
volgende vallei, de volgende baai heeft achter te laten.
een rol gespeeld in de rijke geschiedenis
van de regio. En dan gaat het niet om We beogen een beeld te geven van
de zoveelste fraaie moskee, kerk of Turkije als een land waar de menselijke
fontein. In Turkije gaat het dan meestal geschiedenis voelbaar en dichtbij is. We
om een werkelijk unieke plaats; de verkennen de oudste beschavingen en
kerk waar Paulus predikte op weg naar antieke culturen en zullen, onderweg daar
Rome, de stad waar Alexander de Grote naartoe, zo nu en dan uitstapjes maken
geschiedenis schreef of Homerus aan naar bijzondere plaatsen die u niet mag
zijn Odyssee werkte. Je valt van de ene missen. We hopen dat u zo een eerste
verbazing in de andere. Ontdek de plaats indruk krijgt van een land dat zoveel meer
waar voor het eerst in de geschiedenis een is dan zon en zee. Het is een land dat
biertje werd gebrouwen of de kers werd wacht op uw ontdekking.
gekweekt. Verken de stad waar de eerste
We beloven dat u er geen spijt van zult
munt ter wereld werd geslagen of het
krijgen.
eerste vredesverdrag werd ondertekend.
Het feit dat Turkije daarnaast een De samenstellers
INHOUD
INLEIDING 10
HET BEGIN VAN HET BEGIN: VAN
ANTIOCHIË NAAR NEMRUT 15
Antiochië 16
Gaziantep 33
Şanlıurfa 39
Mardin 48
OP WEG NAAR HET GROENE PARADIJS:
VAN ANKARA NAAR TRABZON 62
Ankara 64
Hattuşa 76
Inhoud
Amasya 86
8 PAGE 159 Giresun 100
Reliëf in Aphrodisias
Trabzon 110
Gümüşhane 118
PAGE 34
Het ‘Zigeunermeisje’ uit
het Zeugma Mozaïek
Museum
EEN ZONOVERGOTEN PAGE 185
ONTDEKKINGSTOCHT: VAN BODRUM NAAR Het huisje van
EFEZE 126 Maria
Bodrum 128
Bafa Meer 146
Didyma & Milete 151
Aphrodisias 159
Pamukkale & Hierapolis 168
Efeze 178
UNESCO WERELDERFGOED TURKIJE 194
VERANTWOORDING 218
NOTITIES 220
PAGE 84
Beeldje uit
Alacahöyük
INLEIDING
De lange geschiedenis van de
menselijke beschaving volgt een
verrassend bochtige route vol met
slecht aangegeven zijpaden en
onverlichte wegen. Soms gaan de
ontwikkelingen in een sneltreinvaart,
zoals bijvoorbeeld bij de digitale
revolutie in onze tijd, soms is de
vooruitgang langzaam en over vele
millennia uitgespreid. Er zit maar
20 jaar tussen de maanlanding en
de val van de Berlijnse Muur, twee
sleutelmomenten in de menselijke
geschiedenis. Soms verandert er
in duizend jaar niet erg veel, soms
Inleiding
springen we met zevenmijlslaarzen

vooruit en een enkele keer achteruit.
10 Stap voor stap hebben we ons leven en

onze leefomgeving veranderd, uit pure
noodzaak of onder invloed van een
belangrijke uitvinding of ontdekking. In

dit boek gaan we een groot aantal van
die belangrijke momenten tegenkomen,
want Turkije heeft een onvergelijkbare
geschiedenis. In West-Europa zijn we al
onder de indruk als we een 2000 jaar
oude Romeinse tempel opgraven, maar
in Turkije trekt men pas voorzichtig een
wenkbrauw op als we daar 10.000 jaar
aan toevoegen. Veel van deze bijzondere plek op de sikkel, een buitengebied
plaatsen zijn relatief onbekend, zelfs in
aan de uiterste grens van waar het ooit
Turkije.
allemaal begon. Maar die opvatting
Lange tijd werd aangenomen dat de ging letterlijk op de schop, want op
vroegste civilisaties gezocht moesten diverse plaatsen in Turkije werden
worden in de zogenaamde Vruchtbare onwaarschijnlijke vondsten gedaan,
Sikkel, een gebied in het Midden-Oosten opgravingen die onze geschiedenis
waarvan het centrum ergens rond grondig herschreven. Het werd steeds
Palestina en het Zuiden van Irak moest aannemelijker dat het land niet aan de
worden gezocht. Volgens deze opvatting zijlijn maar midden op het speelveld van
zat Turkije in de relatief oninteressante de menselijke ontwikkeling stond.
Turkije ligt op het kruispunt van onze week worden er nieuwe ontdekkingen
ontwikkeling. Het is het land waar veel gedaan. Zo werd laatst in Ankara een
historische sporen samenkomen. Op 1500 jaar oude bijbel teruggevonden
ons pad langs de geschiedenis komen en in Sinop lijken delen van het heilige
we veel volkeren tegen die allemaal kruis te zijn ontdekt. Op diverse
hun eigen stempel hebben gedrukt archeologische vindplaatsen worden
op Turkije. Europa’s geschiedenis is opzienbarende vondsten gedaan die de
zeer nauw verbonden met Turkije, van vroegste geschiedenis van de westerse
de allervroegste geschiedenis van de beschaving kunnen herschrijven. Het
menselijke beschaving tot de Romeinse Marmaray-project, waarbij Europa en
en Ottomaanse periode. En nog iedere Azië voor het eerst door een tunnel
Inleiding
12
worden verbonden, heeft een unieke het oosten te trekken. Ook zult u het
hoeveelheid archeologische schatten verrassende gebied langs de Zwarte
boven water gehaald. Het zal nog jaren Zee leren kennen en onverwachte
duren voordat het belang van deze ontdekkingen doen in de meer bekende
ontdekkingen duidelijk is. kuststreek van de Egeïsche Zee.
Turkije is een land waar veel dingen Zo komen we onderweg de oudste
voor het eerst gebeurden. In dit boek plekken van de menselijke cultuur
zult u daarvan veel voorbeelden tegen en praten we met de mensen
vinden. We concentreren ons op drie die er wonen of werken. We treden
regio’s en vier onderwerpen. We in de voetsporen van de mysterieuze
verkennen Zuid-oost Turkije rond volkeren die Turkije in de loop van
Hatay, de antieke stad die wij ook millennia hun thuis hebben genoemd.
kennen onder de naam Antiochië en Ook de klassieke Griekse en Romeinse
Antakya, om vervolgens verder naar beschaving blijkt verrassend nauw
HET MARMARAY-
PROJECT is
het grootste
infrastructurele
project uit de Turkse
geschiedenis. Het
lag voor de hand
dat graven onder de
Bosporus, één van de
meest symbolische en
historische grenzen
tussen het Oosten
en het Westen, veel
archeologische
ontdekkingen zou
opleveren. Professor Cemal Pulak van de Texas A&M Universiteit vertelt over
de telefoon over de vondst van 34 Byzantijnse schepen die in goede staat in het
zeeslib werden teruggevonden:”Eén schip was zelfs voor 80% intact. We hebben
leren schoenen, houten haarkammen, de botten van paarden en kamelen,
Hellenistisch aardewerk en talloze amfora’s met zaden en granen gevonden.
Deze ontdekkingen zullen een groot gevolg hebben voor onze kennis van de
Byzantijnse geschiedenis. Maar we hebben ook ongelooflijke neolithische
resten gevonden en zelfs bewijs voor crematies, die aantonen hoe belangrijk de
Bosporus was voor de menselijke ontwikkeling.”
verbonden met de geschiedenis van in Turkije is er relatief weinig pap

Turkije. En regelmatig zullen we oog in en zijn er heel veel krenten. Aan het
oog staan met het vroege christendom. eind van het boek sommen we ook de
Maar daarnaast zullen we ook veel UNESCO World Heritage locaties van
uitstapjes maken naar de prachtige Turkije op, evenals de plaatsen die
natuur en vaak stoppen om de lokale op de voorlopige lijst staan. Sommige
sfeer op te snuiven. daarvan zult u in dit boek al zijn
tegengekomen, andere wachten nog op
Langs deze routes zult u veel
volgende publicaties. Zoals gezegd is
bijzondere plekken tegenkomen die
Turkije een groot land en kunnen we in
we niet in dit boek de revue laten
dit boek slechts een klein stukje laten
passeren. Er is simpelweg te veel om
zien. Maar het is een luxe keuze. We
te ontdekken. U zou ons pad kunnen
hopen dat het smaakt naar meer.
volgen, maar u kunt natuurlijk ook
de krenten uit de pap halen. Hoewel,
Het Zuid-oosten van Turkije is een
ontdekkingstocht langs de oudste
menselijke beschavingen. Maar
ook bezoeken we het grootste
mozaïekmuseum ter wereld, de plaats
waar Cleopatra ooit in het huwelijk
trad en beleven we de zonsopgang bij
de mysterieuze reuzenbeelden van Berg
Nemrut.
Het begin
van het begin:
van Antiochië
naar Nemrut
Antiochië
We beginnen onze reis in het oude
Antiochië, nu bekend als Hatay of
Antakya, in de rechter noordhoek van de
Middellandse Zee. Het is zo’n anderhalf
uur vliegen van Istanboel en met
dagelijkse vluchten eenvoudig te bereiken.
Zoals overal in Turkije is het zeer aan te

raden om een auto te huren.
Het oude centrum is goed beloopbaar en
er zijn tal van pensionnetjes en
(historische) hotels te vinden. Het is
tegelijkertijd een hippe, moderne stad met
16 cafeetjes en eethuisjes waar natuurlijk de
befaamde kebab wordt geserveerd. Hatay/
Antiochië is niet zomaar een stad. Het is
een levende legende. We treffen er één

van de vroegste moskeeën van Turkije
aan, vlakbij een kerk en een synagoge. De
stad, gelegen aan de mysterieuze Orontes
rivier, ligt op een kruispunt van wegen en
religies. De Orontes heeft er al een kleine
500 kilometer door Libanon en Syrië
opzitten als hij Hatay binnenstroomt op
weg naar de Middellandse Zee.
18
De vroegste geschiedenis van dit gebied Maar wie waren deze vooruitstrevende
moeten we zoeken in de prehistorie, mensen? De Hittieten hebben overal
maar het waren de Hittieten die het op in Turkije hun sporen nagelaten en
de kaart zetten. Dit volk dat grote delen we zullen ze nog vaker tegen het lijf
van het Anatolië meer dan 1000 jaar lopen in dit boek. Ook in de buurt
regeerde, is nog grotendeels onbekend van Hatay, bij Tell Tayinat, zijn
bij het grote publiek. En dat terwijl hun belangrijke Hittische vestigingen
kunst en cultuur fascinerend is. Deze ontdekt. Daar stonden de archeologen
supermacht was verantwoordelijk voor plotseling letterlijk oog in oog
de allereerste geschreven grondwet, de met koning Suppiluliuma II. Dit
eerste juridische documenten en het pas opgegraven standbeeld is snel
allereerste vredesverdrag ter wereld, een symbool geworden voor hun
gesloten met niemand minder dan de indrukwekkende beschaving. De
machtigste Egyptische farao uit de koning kijkt onze moderne wereld
geschiedenis, Ramses II. in met een ontwapenende blik en
een delicaat uitgehakt kapsel vanuit
het splinternieuwe archeologische
museum in Hatay.
In het dorpje Hanyolu, niet ver
van Hatay, is toestemming van
het dorpshoofd nodig om een
vreemdsoortige verhoging tussen
eindeloze akkers te bezoeken;
gigantische monolieten rijzen er uit
de grond, omringd door dik doornig
struikgewas en grazende schapen. Het
lijken wel de overblijfselen van een
antieke citadel, maar niets is minder
waar. De rotsen zijn een natuurlijk
fenomeen, vormgegeven door eeuwen
wind en regen. Maar als we de stenen
beter bekijken zien we de Hittieten
verschijnen, alsof ze van opzij zijn
gefilmd tijdens een officiële wandeling,
met hun herkenbare hoofddeksels en
stramme houding. Waarom hier? We
kunnen er alleen naar gissen, maar
het geeft aan hoezeer de Hittische
beschaving verbonden is met het
landschap.
Als we zo’n 1000 jaar in de geplant. Dat is op zijn zachts gezegd
geschiedenis vooruit reizen komen we onwaarschijnlijk, maar de oeroude
een ander volk tegen, de Seleuciden. boom is er niet minder mooi om. Niet
Antiochië was ooit de hoofdstad van veel verder vinden we de schitterend
hun rijk dat zich uitstrekte van Turkije gelegen ruïnes van het 6e-eeuwse
tot India en Iran. De Seleuciden waren St.Simeon Klooster.
één van de erfgenamen van het grote
rijk van Alexander de Grote en ook hun De Middellandse Zee bij Hatay is nog
sporen komen we in Turkije regelmatig nauwelijks ontdekt door toeristen.
tegen. Op korte afstand van Hatay, aan Een bergmassief torent uit boven de
de Middellandse Zee aan de monding mooie, grijze kilometerslange stranden
van de Orontes rivier, vinden we in met hier en daar een eenvoudig
het huidige Samandağ de belangrijke restaurant. Een heerlijke plek om even
Seleucische havenstad terug. Maar bij te komen van een paar millennia
het zijn de Romeinen die hier de geschiedenis.
20
meest indrukwekkende overblijfselen

achterlieten. Ten tijde van de keizers
Vespasianus en Titus, in de eerste
eeuw van onze jaartelling, werd er
tientallen jaren door duizenden,
voornamelijk Joodse, slaven gewerkt
aan kilometerslange tunnels om
het water van de rivier te reguleren.
Mensen lijken lilliputters in dit enorme
gangenstelsel dat door reuzen lijkt te
zijn uitgehakt. De dimensies tarten ons
voorstellingsvermogen.
Op een paar kilometer afstand van de

Vespasianus-Titus tunnel komen we
ook de Mosesboom tegen, die volgens
de legende door Moses zelf zou zijn
Aan de rand van Antiochië vinden we Niet voor niets is dit de plek waar
de parkachtige streek Harbiye met als de Egyptische farao Cleopatra ooit
22 middelpunt de altijd voor verkoeling trouwde met de Romeinse aanvoerder
zorgende Daphne watervallen. Ondanks Marcus Antonius; het huwelijk zou
de vele eettentjes en verkoopkraampjes beiden weinig geluk brengen maar het
kan men nog altijd de serene is niet moeilijk om je voor te stellen

schoonheid van deze natuurlijke bron waarom ze deze plek kozen; het is een
ervaren. Het water stroomt in tientallen zeer romantische omgeving. Hier kan
kleine en grotere watervalletjes naar men, met de blote voeten in bronwater,
beneden. Het was hier dat de god dineren met uitzicht op een waterval.
Apollo – in sommige versies van het
verhaal zelfs oppergod Zeus – verliefd
werd op de nimf Daphne. Maar zij wist
dat goden onbetrouwbare minnaars
zijn en ontsnapte aan zijn avances door
in een laurierboom te veranderen. Nog
altijd is Daphne het Turkse woord voor
laurier.
Deze heilige plek was in de antieke
wereld al een echte toeristen attractie
en rondom het gebied stonden ooit de
vakantievilla’s van rijke Romeinen.
Hier werden de Olympische spelen
gehouden en de jaarlijkse festivals en
feesten waren beroemd en berucht.
24
Van de buitenverblijven, tempels mythologische voorstellingen maar

en markten is weinig meer terug ook meer alledaagse mozaïeken met
te vinden, maar de mozaïeken uit keuken- en badkamermotieven en zelfs
Romeinse villa’s uit de 2de en 3de één van de allereerste afbeeldingen van
eeuw die hier werden ontdekt, zijn garnalen. Ook deze hebben een plaats
schitterend. We zien niet alleen gevonden in het Hatay museum.
Hatay is ook de stad van de evangelist
Lucas, de arts van Grieks-Syrische
komaf die traditioneel wordt gezien als
de schrijver van het Evangelie volgens
Lucas en Handelingen. Dit is wellicht
de stad waar de christenen voor het
eerst in een kerk samenkwamen. De
zogenaamde Petruskerk is misschien
door Lucas zelf gesticht en Paulus
en Barnabas hebben in deze rotskerk
bijeenkomsten gehouden. Hier komt
het vroege christendom heel dichtbij.
Hoewel er andere kerken zijn die
aanspraak maken op de titel ‘oudste
kerk ter wereld’ heeft deze rotskapel
in de buurt van Antiochië uitstekende
papieren. Dit was de plek waar ze zich
voor het eerst christenen noemden.
Door de mist van bijna twee millennia
legendes en mythes heeft de kerk nog
altijd een magische uitstraling. Dit is
misschien niet waar het allemaal ooit
begon, maar het is wel de plek waar
een kleine club gelovigen een echte
beweging werd. zelfs een 2000 jaar oude rotssculptuur
van Charon zichtbaar, de veerman die
Het is niet moeilijk om je in deze de doden naar de onderwereld voert.
grot, staand tussen de Het beeld werd ooit uitgehakt om een
imposante pilaren, die pest epidemie af te wenden, maar toen
vroegste christenen hun gebeden waren verhoord, hield
voor te stellen. De men meteen op met het werk. Charon
kerk, uitgehakt in bleef dan ook onvoltooid.
deze nauwelijks
veranderde heuvels De oudste delen van de huidige
aan de rand van Petruskerk dateren waarschijnlijk
de huidige stad, uit de 4de eeuw. Er zijn sporen te
heeft nog altijd een zien van mozaïeken en fresco’s. Het
magische sfeer. water dat sijpelt langs de rotsen
De hele stad werd ooit gebruikt voor drinkwater,
strekt zich maar moderne pelgrims geloven dat
uit aan je het water geneeskrachtig is. Deze
voeten. De symbolische plek, die op de voorlopige
Orontes lijst staat van het Werelderfgoed van
schittert in UNESCO, verbindt Turkije ook met
de zon. In Nederland. Een vergeten verhaal over
de verte is moederliefde en devotie.
26
Turkije: waar Europa begon... van Antiochië naar Nemrut
De Hollandse Gravin Sophia van Keizer
Barbarossa
Salm Rheineck (± 1110-1176) was op
een pelgrimstocht naar het heilige
Jeruzalem getrokken tijdens de Tweede
Kruistocht. Het was haar tweede
bezoek aan het Heilige Land. Meer dan
dertig jaar daarvoor had de weduwe
de stad al eens met haar man bezocht.
Maar dit keer werd het haar fataal. Op
66-jarige leeftijd komt ze in Jeruzalem te
overlijden. Ze wordt ter plekke begraven.
Haar zoon Floris III, Graaf van Holland
heeft geen afscheid van haar kunnen
nemen en besluit om samen met zijn
twee zonen haar laatste rustplaats te
gaan bezoeken. Onder leiding van Keizer
Frederik Barbarossa neemt hij mede begraven in de Petruskerk. Antiochië
daarom deel aan de Derde Kruistocht was door de kruisvaarders ingenomen
om het Heilige Land te heroveren en zij hadden de heilige kerk verlengd
op de leider van de moslims, Sultan en verbouwd. De noodlottige keizer is
Saladin. Hij onderscheidt zich door niet de enige die een laatste rustplaats
zijn dapperheid bij de verovering van vindt in de oudste kerk. Floris III zou
Iconium (het huidige Konya). zijn moeders graf nooit bereiken. De
builenpest was uitgebroken en de Graaf
Maar dan slaat het noodlot toe. Keizer van Holland, die door de lange reis
Barbarossa, die met zijn machtige leger en strijd is verzwakt, sterft op 1
dwars door Anatolië is getrokken, augustus 1190. Ook hij wordt op
verdrinkt door een stom ongeluk.
een onbekende plek begraven in
Volgens de overlevering zou
de Petruskerk.
hij – ongeduldig geworden
door de langzame voortgang Hatay is in zijn lange
van het leger over een geschiedenis een aantal
brug over de rivier – keer in vlammen opgegaan
geprobeerd hebben de en heeft geleden onder
rivier te paard over te oorlogen en natuurrampen.
steken en door de sterke De huidige stad is dan ook niet
stroming zijn meegesleurd. een aaneenschakeling van
Zijn lichaam wordt door zijn historische gebouwen. Maar
soldaten in azijn bewaard in het oude stadscentrum is nog
de hoop hem naar Jeruzalem altijd een drukke en charmante
te kunnen vervoeren, Floris III plek om een paar dagen door te
maar de geïmproviseerde brengen en in de schitterende omgeving
techniek faalt. De botten en het hart van de stad is het niet moeilijk om in
van Barbarossa worden meegenomen de voetsporen van de geschiedenis te
richting Jeruzalem, maar de rest wordt treden.
De route langs de
Middellandse
Zeekust richting
het noorden,
op weg naar
Karatepe en het
Karatepe-Aslantaş
Nationale Park,
is rustig en goed
onderhouden.
Onderweg komen
we niet alleen
oude kastelen en
lieflijke dorpjes
tegen, maar ook de
mooie havenstad
Iskenderun, door
Alexander de Grote
waarin men het haastige handwerk
zelf gesticht.
van de Kruisvaarders herkent. Maar
Zodra je in aan de voet van de berg wacht een
de buurt van geweldige verrassing. Een team van
Osmaniye van de archeologen tovert hier de antieke
28 stad Hieropolis Castabala uit de
snelweg af bent
is het alsof je grond te voorschijn. De stad stamt uit
een ansichtkaart de 2de eeuw v.Chr. en speelde acht

binnenrijdt. De eeuwen lang een belangrijke rol. De
weg meandert imposante toegangsweg met poorten
door een en Korinthische pilaren leidt naar een
heerlijk groen amfitheater en de resten van wat ooit
heuvellandschap een zeer groot tempelcomplex moet zijn
met achter elke geweest ter ere van Artemis Perasia. De
bocht een nieuw stad is zeer mooi bewaard gebleven. De
vergezicht, marmeren weg naar de tempel ziet er
naaldbos of uit alsof de gelovigen er gisteren nog
stuwmeer. Een overheen liepen. Overal zijn stenen te
kasteel doemt op; zien met Griekse inscripties. En met
opeengestapelde een beetje fantasie kan men zien dat
grofgehakte ook de heuvels om de stad heen er niet
stenen die uit de helemaal natuurlijk uitzien. Hier zal
rotspunt lijken nog jaren gegraven worden. Hier zullen
te groeien om nog veel schatten uit de grond komen.
muren en torens De archeologen zijn niet voor niets
te vormen. Het schichtig en voorzichtig. Dit is een
is een enigszins plek die geschiedenis zal schrijven en
rommelig geheel, carrières zal maken en breken.
30
Maar deze bijzondere stad is slechts bossen. Karatepe ligt bij het Taurus
een tussenstop op weg naar Karatepe, Gebergte temidden van het Karatepe-
de zwarte heuvel. De weg kruipt Aslantaş Nationale Park. De heuvel is
verder omhoog langs graanvelden en schitterend gelegen en de vergezichten
alleen zijn de reis al waard; tot aan
de horizon een afwisseling van meren
en groene bergen. Dit laat-Hittische
zomerpaleis en fort van koning
Azitawataya was een ontdekking van
wereldniveau. Het was aan Helmuth
Bossert en zijn leerling, Turkije’s
oudste en meest beroemde archeologe
Halet Çambel (1916-2014) om deze
ommuurde stad, die pas in 1946 werd
ontdekt, voor de wereld toegankelijk Wie blijft onberoerd bij de afbeelding

te maken. Het is één van de weinige van een moeder die haar kind de borst
plekken in de wereld waar men in situ – geeft of de groep muzikanten die al
op de plek waar het werd gevonden – de 2800 jaar optreedt? Het voert te ver om
32 beeldhouwkunst van de Hittieten kan de rijkdom van afbeeldingen hier in
zien; indrukwekkende en tegelijkertijd detail te beschrijven, maar het is zeker
aandoenlijke stripverhalen van steen, de moeite waard om wat meer tijd uit
afgewisseld met reusachtige beelden. te trekken om Karatepe

te bezoeken en de
tot de verbeelding
sprekende
voorstellingen op je
in te laten werken.
Gaziantep
Van Karatepe en Osmaniye is het niet
ver naar Gaziantep – door de plaatselijke
bevolking meestal Antep genoemd –
wederom een Turkse stad waar Hittische,
Seleucitische, Romeinse, Byzantijnse en
Ottomaanse culturen samenkomen. De
stad, beroemd om haar kruidige en hete
keuken en haar Turkse pizza (lahmacun),
is een aangename provinciestad met
lange winkelstraten die, uitzonderlijk
voor Turkije, alleen voor voetgangers
toegankelijk zijn. De stad heeft een
charmant fort en een prettige bazaar waar
menig winkeltje is gesierd met kleurige,
gedroogde paprika’s en aubergines.
Overal is het ritmische geklop
van de beroemde Antepse
koperslagers te horen.
34
Gaziantep is ook de schatbewaarder gebouwd deels onder water komen te

van een stad die inmiddels niet meer staan. Maar haar belangrijkste schat,
bestaat, Zeugma. Deze legendarische, meer dan 17.000 m2 mozaïek vloeren van
door Alexander de Grote gestichte stad een betoverende kwaliteit, is gered en te
aan de eveneens legendarische Eufraat zien in het spectaculaire Zeugma Mozaïek
rivier is door één van de talloze dammen Museum van Gaziantep, het grootste
die Turkije in de afgelopen 50 jaar heeft museum in zijn soort ter wereld.
Als de vloeren van Zeugma al zo fraai Het is een avontuur om ze van zo
waren, hoe kleurrijk en imposant moet dichtbij te kunnen zien. Sommige
de stad op haar hoogtepunt dan niet gebruiken optische illusies om diepte
zijn geweest? Het museum herbergt te creëren, andere zijn van een
veel wereldberoemde mozaïeken. ontwapenende directheid.
36
Een riviergod kijkt de bezoekers aan kwaadaardige slangen lijken tweespalt

met een vanzelfsprekende superioriteit, te zaaien en aantrekkelijke schonen in
gevleugelde mannetjes glijden door wapperende jurken verpozen zich met
de golven op de rug van dolfijnen, fabeldieren.
Hier is ook de Mona Lisa van de
steenkunst te zien, het zogenaamde
‘zigeunermeisje,’ hoewel sommige
wetenschappers stellen dat het een kleurige steentjes. Het waardevolle
portret van Alexander de Grote is. Haar mozaïek is tentoongesteld in een
of zijn indringende blik is na 2000 speciale ruimte die haar kwetsbaarheid
jaar nog altijd even springlevend. benadrukt en haar schoonheid
Het is makkelijk om te vergeten dat beschermt tegen de invloed van
het gezicht is opgebouwd uit kleine, daglicht en CO2.
Een stad die in tegenstelling deze historische stad waar men
tot Zeugma niet ónder zonder gevaar een appeltje
maar áán de Eufraat ligt kan eten. Het was
is Birecik. Prettig gelegen overigens geen toeval
aan het koele brede water, dat Adam en Eva
is het een stad waar men een appel kregen
urenlang kan flaneren langs aangeboden.
de legendarische rivier over De appel werd
een nieuw aangelegde voor het eerst
promenade. Niet voor in Anatolië
niets is de gemeente gekweekt.
aangesloten bij de De omgeving van
Europese organisatie de stad is ook één
voor historische steden van de laatste
en regio’s (EAHTR). toevluchtsoorden
Hier kan men van de kaalkop-ibis, een

dineren of een vrijwel uitgestorven
drankje drinken lepelaar-achtige die
aan dezelfde vroeger
rivier waaraan ook in
volgens de West-
overlevering Europa
38
ooit de Hof voorkwam. Slechts enkele tientallen
van Eden vogels, die zeer beschermd worden,
was gelegen. Het echte paradijs is het struinen nog door de wetlands van
misschien niet meer, maar je kunt nog de Eufraat op weg naar een hopelijk
altijd zeer aangenaam vertoeven in talrijkere toekomst.
De lokale bevolking praat nog altijd over
Urfa, het oude Edessa, zoals de stad in
de oudheid werd genoemd. Şanlıurfa
is nauw verbonden met één van de
verbindende figuren tussen het jodendom,
het christendom en de islam; aartsvader
Abraham. Volgens de plaatselijke
overlevering zou Abraham niet in het
Iraakse Ur zijn geboren, maar in het Turkse
Urfa, in een rotswoning onder de citadel.
Şanlıurfa
Şanlıurfa is een prachtige stad, waar duidelijk dat we hier met een zeer oude
veel valt te ontdekken. Een reusachtig en heilige plaats van doen hebben.
fort torent boven de stad uit. In
Abraham’s geschiedenis in Urfa
sommige grotten onder de heuvel kan
eindigt echter niet met zijn geboorte.
men dineren met een panoramisch
Hij ontpopt zich als een religieuze
uitzicht over de stad. Een park met
activist en begint de godenbeelden in
natuurlijke bronnen leidt naar
de tempels kapot te slaan, iets waar de

de nauwe straatjes van de
lokale priesters niet erg
oude stad.
van gediend zijn. En in
De grot waar Abraham’s wat volgt, kunnen we de
wieg zou hebben kracht van de historische
gestaan is te vinden in verbeelding zien die
een kleine nis in een soms wel erg van de
40 prachtig gerestaureerde werkelijkheid lijkt
moskee aan de voet losgezongen. Vanaf de
van de berg. In het stad is boven op de berg
groene schijnsel zijn een tweetal pilaren te zien

achter de glazen ruit de contouren van dat ooit deel uitmaakte van een antieke
een grotwoning te zien. Wiens wieg tempel. Onder aan de berg is een oude
hier ook gestaan mag hebben, het is bron met een visvijver met karpers. En
dus werd in de overlevering het één en
ander creatief gecombineerd. Abraham
werd als straf voor zijn vernielingen
gekatapulteerd bovenop een
brandstapel met behulp van de pilaren
van de citadel, maar God veranderde de
vlammen in water en de houtblokken
in karpers en zorgde ervoor dat de
profeet ongedeerd bleef. Dat bezegelde
zijn reputatie en heden ten dage
bezoeken nog altijd honderdduizenden
gelovigen de Abrahambron met de
heilige karpers. De heilige vissen
worden niet gegeten, maar wel gevoerd
door de vele toeristen en pelgrims.
Ook al moeten we de verhalen met een
korrel zout nemen, het is een heerlijke
plek om een middag door te brengen.
Maar Urfa heeft nog veel meer te
bieden. Het is een aangename stad
waar men rustig een paar dagen kan
doorbrengen. En het plaatselijke
archeologische museum herbergt de
oudste beelden ter wereld waar we
verderop meer over zullen horen.
Abraham is ook nauw verbonden met universiteit van Harran, de oudste in
een plaatsje in zuidelijke richting, in de Turkije en misschien wel in de wereld.
buurt van de grens met Syrië. Harran
Lopend langs de ingestorte stadsmuren
is niet zo maar een dorpje. Het is een
en poorten en de deels vervallen
heuvel die al sinds de prehistorie wordt
citadel, is het duidelijk dat deze
bewoond, gelegen midden in wat we
nederzetting ooit veel, veel groter
uit de Bijbel kennen als de vlakte van
was. Er wordt hard gewerkt om de
Harran. Het is een uitgestrekt en plat
stad te restaureren en de plaatselijke
land waar de horizon breed is. Het is
bevolking nieuwe kansen te bieden
er zeer vruchtbaar en sinds er irrigatie
door het toerisme te bevorderen. En
mogelijk is, is de dorre vlakte een
dat zal zeker lukken, want Harran is
oase van groente en fruit geworden.
een levend museum met een 7000 jaar
In Bijbelse tijd was het hier minder
oude geschiedenis. Overal kan men
groen en streden concurrerende steden
klassieke overblijfselen ontdekken;
– gelegen op door mensen gemaakte
pilaren steken her en der uit de
terpen – om de overhand.
grond en de bodem is bezaaid met
Door de unieke ligging tussen Oost en potscherven en bouwmateriaal.
West heeft dit gebied een sleutelpositie
Harran is ook bekend vanwege haar
in de menselijke geschiedenis. En de
bijenkorf-woningen. Deze fotogenieke
nu slaperige nederzetting Harran was
kegelvormige lemen hutten komen
er ooit het centrum van. Abraham zou
alleen hier voor. Sommige zijn enkele
hier enige jaren hebben gewoond. Hier
42 vinden we ook de 8ste-eeuwse ruïnes honderden jaren oud en worden
nog altijd gebruikt. De soms wel vijf
van de oudste moskee van Turkije;
meter hoge bouwsels bieden, als een
de Paradijs Moskee met zijn 33 meter

hoge minaret. De prachtige bakstenen
toren staat naast de resten van de
soort wigwams van klei en modder, heeft. Massatoerisme ligt op de loer,
in dit harde klimaat bescherming en maar voor het zo ver is, hoort Harran
comfort. Harran is een unieke plaats op ieders wensenlijstje thuis. Ook de
om te bezoeken ook omdat het weinig omgeving van de stad verdient het om
van zijn authentieke charme verloren verkend te worden.
Op korte afstand van Urfa vinden
we Göbekli Tepe, de ‘Buikberg.’ Het
is moeilijk om het belang van deze
plek in de menselijke geschiedenis te
overschatten. Laten we beginnen met
te stellen dat deze heuvel, gelegen in
een eindeloze vlakte van vergezichten,
uniek is in de wereld. Göbekli Tepe
is minstens 7000 jaar ouder dan de
Egyptische piramides of Stonehenge,
10.000 jaar voor de geboorte van
Christus. Het is zo oud dat het eigenlijk
niet zou kunnen bestaan; zo bijzonder
dat de vroegste geschiedenis van de
menselijke ontwikkeling grondig moest
worden herschreven. Het hedendaagse

Turkije lag niet aan de grenzen van
het begin van de geschiedenis, het lag
in het centrum ervan. Als we een plek
moeten aanwijzen waar de menselijke
beschaving begon, dan is het hier.
Het is een heuvel die teruggaat
44 naar de tijd dat de mensheid nog
bestond uit jagers en verzamelaars,
die probeerden om te overleven in
een vijandige en wilde omgeving;

een mensheid zonder schrift, zonder pas sinds 1994 opgravingen, onder
gebouwen, zonder aardewerk, zonder leiding van Klaus Schmidt van het
landbouw, veeteelt of huisdieren. Deutsches Archäologisches Institut in
Hoewel de ‘Buikberg’ archeologen al samenwerking met het museum van
eerder was opgevallen, doet men er Şanlıurfa.
Schmidt:“Binnen een paar minuten aan de rand van de opgraving vertelt
wist ik het zeker. Ik had twee keuzes: hij met een glimlach over ‘zijn’
weglopen en het aan niemand Göbekli Tepe. “Als je kijkt naar de
vertellen óf de rest van mijn leven ligging dan zie je dat we hier precies
hier doorbrengen.” De archeoloog op een scheidslijn zitten, het hoogste
komt hier inmiddels al een kleine 20 punt tussen het historische Anatolië
jaar twee maal per jaar als het weer en Mesopotamië, een natuurlijke
goed is om te graven; niet te warm en scheiding van beschavingen, culturen,
niet te koud of te nat. Theedrinkend talen en samenlevingen. De ligging is
onder een eenvoudige overkapping dus geen toeval.” Toen de plek in de
ogen. We weten niet of de bouwsels een
dak hadden. Op de monolieten staan
soms symbolen en wilde dieren. We
denken dat daarmee een verhaal werd
verteld. Om de cirkels heen hebben we
sculpturen gevonden van wilde dieren,
die een afschrikwekkende functie
moeten hebben gehad, want ze staan in
een aanvalshouding. Ze zijn nu in het
museum van Urfa.”
De centrale monolieten zijn
belangstelling van de wereldpers kwam indrukwekkende, vier meter hoge
te staan, kopte de media ‘oudste tempel sculpturen met vaak aandoenlijke
ter wereld ontdekt.’ Klaus Schmidt afbeeldingen van leeuwen, stieren,
drukt zich voorzichtiger uit. “We weten zwijnen, vossen, gazellen, reptielen
niet wat ze hier precies deden. Ik zou en vogels. Het is een fascinerende
liever van een plek van samenkomst plek waar 12.000 jaar menselijke
willen spreken, waarin de geschiedenis lijkt te
volkeren die rondtrokken verdwijnen. Kijkend
in de Anatolische over de uitgestrekte
vlakte en de volkeren vlaktes, staand naast
die rondtrokken in een eenzame boom op
46 de top van de heuvel, is
het Midden-Oosten
samenkwamen om te ruilen de geest van onze vroege
of ervaringen uit te wisselen. voorouders voelbaar. Ooit keken

We hebben zo’n 22 cirkelvormige zij uit over hetzelfde eindeloze
constructies met T-vormige gebied. Wat voor leven leidden ze? Hoe
monolieten ontdekt, soms gecentreerd gingen ze met elkaar om? Wat is de
rond twee grote monolieten, menselijke betekenis van de afgebeelde dieren?
figuren met handen en een riem van Werden hier goden aanbeden of lag
vossenbont uitgehakt in de steen, met er een sjamanistisch idee aan ten
hoofden, maar zonder gezicht, zonder grondslag, waarbij mensen zich met
dieren verbonden voelden? Is deze
‘ontmoetingsplaats’ het begin van
het begin? Er was in ieder geval ook
ruimte voor ontspanning want ook het
allereerste bier werd waarschijnlijk
hier gebrouwen.
getrokken naar een
levensgroot beeld
bij de ingang,
dat met zwarte,
melancholische
ogen naar de
eeuwigheid lijkt te
staren. Het Balıklıgöl
standbeeld, gevonden
in de
omgeving
Schmidt is nog altijd geraakt door de van Urfa, is
plek. “We hebben pas een klein deel het oudste
opgegraven. Göbekli Tepe is gebouwd menselijke
vanaf het 11de millennium. Zo’n 3000 beeld ter
jaar later is de plek verlaten. We weten wereld. Het
niet waarom, maar we weten wel dat de werd 12.000
plek niet aan zijn lot werd overgelaten. jaar geleden
Göbekli Tepe werd begraven. Daarom uitgehakt
is de plek in zo’n goede conditie. We en het is
zijn nu bezig om de top van de heuvel moeilijk
te overdekken en te beschermen. We om geen
werken al vanaf het begin samen met emotie te
mensen uit de omgeving. Ze kennen voelen naast
de locatie en voelen zich betrokken bij deze breekbare
ons werk.” mens van
steen. Is het een
In het archeologisch museum van portret, een god,
Urfa staan we oog in oog met de wilde een voorouder? We
beesten waarover Klaus Schmidt weten het niet, maar
spreekt; beelden van wilde zwijnen en de kaalgeschoren
andere dieren. Een manshoge pilaar man met zijn brede
met symbolische figuren naast een kaken en smalle
afbeelding van een vrouw, wijdbeens schouders straalt
getekend; de eerste afbeelding van een oeroude
een bevalling? Maar naast de tot de waardigheid uit.
verbeelding sprekende vondsten uit
Göbekli Tepe wordt de aandacht ook
Mardin
De fraaie stad Mardin ligt verder naar
het oosten, dicht bij de grens met
Syrië. Eeuwenlang was de stad de
vaste pleisterplaats voor de karavanen
die van het oosten naar het westen

trokken. De bevolking was en is zeer
divers, evenals de religies die ze
aanhangen. De architectuur van de
stad lijkt als vanzelfsprekend uit de
flanken van deze uitgebluste vulkaan
te groeien. De zandkleurige woningen,
48
paleizen, kerken en moskeeën zijn
van een solide schoonheid. De stad is
gebouwd om met de hete zomers en de

koude winters om te kunnen gaan. De
muren zijn dik en de straten nauw. Nog
steeds komt men hier ezeltjes tegen
voor het vervoer van goederen. Auto’s
zijn in de stegen en op de trappen
onbruikbaar. Dat weerhoudt sommige
doorzetters er overigens niet van om
het toch te proberen.
Het is een belevenis om de
verschillende niveaus van Mardin te
voet te verkennen met haar drukke
markten, koele kerken en eeuwenoude
moskeeën. De vele restaurants verraden
de rijke geschiedenis van de stad in
hun menu.
50
Sommige zijn gevestigd in oude

herenhuizen en paleizen en bieden
een uitzicht dat in de avondzon
onvergetelijk is. In de late zomer lijkt de
omgeving van Mardin dor en wild, maar
in de lente is het uitzicht groen tot aan
de horizon. Het is een fantastische stad
waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan.
Vlak buiten de stad vinden we het Zoals vaker gebeurde bij heilige
schitterend gelegen Deyrul Zafaran plaatsten was de keuze voor deze
klooster, het oudste van locatie niet toevallig. Het
Turkije. Het klooster werd klooster is gebouwd op de
in 493 gebouwd door de resten van een duizenden
architecten en broers jaren oude zonnetempel
Teheodori en Tehodari. met indrukwekkende
Door de specie van het plafondstenen die zonder
metselwerk werd saffraan cement blijven hangen.
gemengd; vandaar de naam De mysterieuze crypte is
Deyrul Zafaran (zafaran is nog altijd te bezoeken in
saffraan). Het klooster is de kelders van het klooster
volledig gerestaureerd en nog door middel van een enge
altijd in gebruik. De monniken trap. Het lijkt alsof je een
zijn bij de tijd en ingesteld op tijdmachine binnenstapt.
bezoekers. Er is niet alleen een De weelderige binnentuinen
informatiecentrum en een fraai maken plaats voor een serene,
gelegen restaurant, er moeten ook koele offerruimte waar de geschiedenis
entreebewijzen worden gekocht. voelbaar is. Het klooster zelf is een lust
voor het oog met ruime omgangen van
ranke pilaren en binnenplaatsen vol
geurende bloemen en planten.
52
Van Mardin rijdend naar het noorden
reizen we door het legendarische

gebied tussen de Eufraat en de Tigris
rivier. In deze heuvelachtige streek is
het voor ons ooit allemaal begonnen.
Hier bouwden dezelfde mensen die al
in Göbekli Tepe tegenkwamen stap voor
stap aan een nieuwe toekomst. Hier
werden in een periode van duizenden
jaren uitvindingen en ontdekkingen
gedaan die ons leven voor altijd zouden
veranderen. Op de heuvels van de berg
Karaca werd zo’n 9000 jaar geleden
voor het eerst in de geschiedenis graan
verbouwd. Hier groeit nog altijd de
wilde voorganger van de meer dan 60
hedendaagse graansoorten.
Van de nederzettingen die in deze
streek zijn opgegraven zijn Çayönü
en Nevalı Çori de belangrijkste.
Ze zijn waarschijnlijk ontstaan
rond 9000 v.Chr. als de eerste
vaste verblijfplaatsen van jagers-
verzamelaars. Als we de opgravingen in
detail bekijken, zien we de menselijke
beschaving laag voor laag ontstaan.
Rond 8000 v.Chr. wordt er landbouw
bedreven en rond 7300 v.Chr. waren
er al schaapskuddes. In beide
plaatsen zijn langgerekte bouwwerken
teruggevonden op dikke fundamenten,
de zogenaamde schachthuizen.
Graanveld bij Karaca gebergte, opgraving bij Çayönü,

stadsmuren van Diyarbakır
Nevalı Çori was ooit het centrum van

de vuursteenindustrie, een onmisbaar
gereedschap voor de vroege mens.
Uit kalksteen werden beelden en
beeldjes gemaakt; een levensgrote
kop met slang, pilaren met reliëfs en
afbeeldingen van dieren en mensen.
De archeologische vindplaats is helaas
niet meer te bezoeken, want door
de bouw van een stuwmeer ligt het
tegenwoordig enkele meters onder
water. We moeten onder andere naar de
musea van Ankara en Diyarbakır om de
vondsten te bewonderen. Diyarbakır is
een stad die overigens een bezoek meer
dan waard is, al was het maar vanwege
haar kolossale ommuring.
Çayönü is gelukkig niet het slachtoffer
geworden van de moderniteit.
De opgraving ligt vlakbij het
dorpje Hilar, zo’n 40 kilometer ten
noordwesten van Diyarbakır. In Çayönü
is eigenlijk niet veel te zien, maar de
ligging is indrukwekkend. Het idee dat
de mens hier haar eerste voorzichtige
schreden zette naar beschaving, geven
deze bescheiden resten een bijzondere
lading. Hier werd waarschijnlijk voor
het eerst het varken gedomesticeerd.
Mannen en vrouwen lijken een gelijke
status te hebben gehad. Ze bewerkten
het land, hielden geiten en schapen
en hadden waarschijnlijk honden. De
eerste opgravingen werden gedaan door
Robert Braidwood en Mehmet Özdoğan.

Professor Özdoğan is hoogleraar
Prehistorie aan de Universiteit
van Istanboel: “De Europese Unie
koppelt de Europese identeit aan de
Romeinse en Griekse cultuur. Maar
54
de echte onderliggende basis van
de Europese identiteit komt uit het
gebied dat we nu Turkije noemen. De
neolithische culturen veranderden

en pasten zich aan naarmate ze
verder naar het westen trokken, maar
het is duidelijk dat ze van origine
Anatolisch waren. Toen deze groepen
Europa binnentrokken hebben ze hun
revolutionaire, nieuwe manier van
leven geïntroduceerd bij de primitieve
stammen die er al woonden, terwijl
ze tegelijkertijd hun gewoontes één van de kleine restaurantjes
aanpasten aan lokale omstandigheden. met uitzicht over het water. In het
Zo creëerden ze nieuwe en diverse landschap valt ook iets anders op;
samenlevingen, gebaseerd op dezelfde perfect ronde heuvels opgebouwd uit
grondbeginselen.”
stenen en rotsen. Het lijken natuurlijke
Vanaf Çayönü is het nog een flinke rit formaties, maar niets is minder
naar de berg Nemrut, maar de route waar. Dit zijn duizenden jaren oude
brengt prachtige panorama’s en de grafheuvels en de beroemdste van
gezellige overtocht met een plaatselijke allemaal ligt op de hoogste berg in de
Kahta-Siverek veerboot. Een uurtje omgeving, de 2150 meter hoge berg
wachten is geen enkele opgave in Nemrut.
Berg Nemrut en het nationale park

eromheen zijn wereldberoemd. Het is
niet alleen UNESCO Werelderfgoed,
de beroemde standbeelden zijn ook
te zien op een eindeloze hoeveelheid
kalenders en brochures. Een
56
zonsop- of ondergang meemaken
op deze magistrale berg staat op
het verlanglijstje van velen, van

eenvoudige toeristen tot wereldleiders.
Maar ondanks het feit dat Nemrut
zo bekend is, valt er nog veel te
ontdekken.
De berg is niet eenvoudig te bereiken.
Zelfs vanaf de dichtstbijzijnde
dorpjes is het toch nog een klein uur
doorrijden. Vervolgens wacht nog een
stevige klim die de conditie test. Het is
verbijsterend om te ontdekken dat de
ronde top van deze berg niet natuurlijk
is. De reusachtige grafheuvel werd
kalksteentje voor kalksteentje 50 meter
hoog gebouwd op de vlakke top van
Nemrut. De wereld ligt hier aan je voeten
terwijl de zon langzaam over de horizon
heen kruipt. Het is bijna niet voor te
stellen dat het menselijkerwijs mogelijk
is om zonder moderne middelen deze
berg tot één grote sculptuur om te Antiochus zelf kijkt al duizenden jaren
bouwen. Hoewel men het niet met de zonsopgang tegemoet, hij wordt
zekerheid weet, wordt aangenomen bijgestaan door leeuwen, adelaars en
dat deze ambitieuze prestatie het goden. De koning was een astroloog
geesteskind was van koning en het vermoeden bestaat dan ook
Antiochus I van Kommagene (86-38 dat de plaatsing van de beelden een
v.Chr.) of één van zijn opvolgers. Het symbolische betekenis heeft. Ooit
graf van de koning zelf is nog niet zaten de monumentale hoofden vast
ontdekt. Rondom de grafheuvel is op aan lichamen die aan de voet van de
twee locaties een indrukwekkende serie grafheuvel over de eeuwigheid
standbeelden opgesteld. Niet alleen uitkeken.
58
Alsof ze met een krachtige zwaai van een

kolossaal zwaard zijn onthoofd, liggen
de hoofden nu los op een platform, voor
altijd gescheiden van hun lichaam.
Nemrut is een indrukwekkende
ontmoetingsplaats met ons verleden.
‘s Ochtends, ‘s middags of ‘s avonds,
bouwers van Nemrut. We zien een
levensgroot reliëf van een koning
Antiochus die vriendschappelijk de
hand schudt van Heracles die echter
zijn knots achter de hand lijkt te
houden. Naast hen is een prachtig
bewaarde inscriptie te zien die de
werken van Antiochus vermeldt en
vereeuwigt. Daaronder bevindt zich een
gapend gat, een duistere tunnel die zo
naar het binnenste van de aarde lijkt te
lopen. Volgens de plaatselijke bevolking
kon men zo ooit ongezien het kasteel
bereiken. We zullen hen op hun woord
geloven.
Ook in de nabije omgeving vinden
we de sporen van het Kommagene
koninkrijk terug. De Karakuş of
adelaars-grafheuvel is 35 meter hoog
en omringd door een aantal zuilen en
beelden. In de verte kan men net de
berg Nemrut zien liggen. De heuvel
werd gebouwd door de zoon van de
beroemde Antiochus, Mithridates II
dit koninklijke herdenkingsmonument en is de laatste rustplaats van vier
stelt nooit teleur. Het is wel verstandig vrouwen uit het koningshuis. Hun
om je warm aan te kleden, stevige graven werden al in de oudheid ontdekt
schoenen aan te trekken en voldoende en leeggeroofd.
water en tijd ter beschikking te hebben. Dichtbij de grafheuvel ontdekken
Niet ver van Nemrut liggen we een 120 meter lange, 2000
de ruïnes van de verwante, jaar oude Romeinse brug over de
schitterend gelegen stad Cendere kreek. Het is nog altijd
Arsameia. Het is een een indrukwekkend staaltje
adembenemende omgeving technisch vernuft. Tot voor
met de ruïnes van een kort was hij zelfs nog gewoon
kasteel balancerend op een in gebruik. Ooit sierden 4
uitstekende rots en een rivier marmeren zuilen de brug ter ere
die als een glimmende slang van Keizer Septimius Severus,
van glas door het landschap zijn vrouw Julia Domna, hun
glijdt. Bovenop de oudste zoon Lucius Septimius
winderige heuvel Bassianus en hun jongste kind
vinden we de Geta. Toen echter zoonlief als
resten terug van keizer Caracalla (211-217) de
de stad van de macht had gekregen, ontdeed
60
hij zich snel van zijn jongere broertje.

Hem vermoorden was niet genoeg. Hij
sprak een Damnatio memoriae uit; de
herinnering aan zijn broer werd overal
verboden. In het hele Romeinse rijk
werd Geta uitgewist. Zelfs zijn zuil ‘op
de Cendere brug werd neergehaald.
In de buurt van deze bijzondere
historische monumenten liggen
twee interessante provinciale centra
die beide een bezoekje waard zijn:
Adıyaman en Malatya. Malatya is
beroemd om haar abrikozen en
overal in de streek komen we dan
ook abrikozengaarden tegen. De
gedroogde vruchten worden in tal van
lekkernijen gebruikt en zelfs in de
plaatselijke kebab. Oud-Malatya, in de
buitenwijken van de moderne stad, is De antieke nederzetting Perre is maar
een oorspronkelijke nederzetting die een paar kilometer rijden en heeft
al duizenden jaren geleden belangrijk de bezoeker honderden rotsgraven
was. Ook de Hittieten hebben in deze en antieke ruïnes te bieden. De
omgeving hun sporen nagelaten. Een geschiedenis van de streek rond
tripje naar de verkoelende Gürpınar Adıyaman gaat echter nog verder terug.
watervallen is ook een aanrader. In de Palanlı grot, zo’n 40 kilometer
Onderweg naar Malatya is ook het van de stad, zijn zelfs 40.000 jaar oude
het plaatsje Gölbaşı een korte stop rotstekeningen gevonden. Veel verder
waard. Aan de rand van het stadje ligt terug in de menselijke geschiedenis
een fraai meertje met een speciale kunnen we niet. Het geeft wederom aan
vogelobservatie toren. Het is een dat Zuid-oost Turkije een uniek gebied
heerlijke plaats voor een picknick. is dat een sleutelrol heeft gespeeld in
de menselijke ontwikkeling.
Adıyaman is een snelgroeiende,
gezellige stad met natuurlijk, zoals de Adıyaman heeft dagelijkse vluchten
meeste Turkse steden in dit gebied, naar Istanboel en vanaf Malatya kan
een centrale heuvel met fortificaties. men ook naar Ankara vliegen.
We reizen van de verrassende hoofdstad
Ankara naar het graf van Koning Midas
en de oudste stad ter wereld om uit te
komen bij de kusten van de Zwarte Zee.
Tussen de meren en de groene heuvels
gaan we op zoek naar de Amazones
en de geschiedenis van de kers en de
hazelnoot.
Op weg naar het
groene paradijs:
van Ankara
naar Trabzon
64
Turkije: waar Europa begon... van Ankara naar Trabzon
Ankara
Ankara mag zich op een groeiende
belangstelling van westerse toeristen
verheugen... en terecht! Te lang werd de
hoofdstad van het land over het hoofd
gezien als het wat saaie en degelijke
broertje van Istanboel en Antalya.
Maar Ankara heeft veel te bieden. Het
is niet alleen de centrale spil in het
vliegtuigverkeer naar het oosten, als échte
diplomatenstad is er veel te genieten.
Het heeft een grote reputatie op culinair
gebied, de winkelstraten zijn deftig en de
boulevards ruim en groen.
Kemal Atatürk stichtte de Turkse
Republiek in 1923 in Ankara en hij
zou zelfs jarenlang zijn gezicht in
Istanboel niet laten zien. Hij wilde
beginnen met een schone lei, weg van de
Ottomaanse hoofdstad en haar generaties
van ambtenaren, hofbedienden en
belangenverstrengeling. In de stad zijn
dan ook vele staaltjes van de architectuur
van de jaren 20 and 30 terug te vinden;
krachtige, sjieke gebouwen met een
degelijke uitstraling.
blijvend eerbetoon aan de man wiens
gedachtegoed nog altijd zeer invloedrijk
is in Turkije. Elke stad en elk dorp
is trots op hun standbeeld en in alle
kantoren, winkels en woonkamers
volgt de leider vanaf de muur de
gebeurtenissen. Atatürk’s tombe was
ooit onderdeel van het Etnografisch
Museum, maar op 10 november 1953
werd hij in een speciaal mausoleum,
Anıtkabir in het Turks, bijgezet. Ook de
tweede president, İsmet İnönü, heeft
Atatürk overleed op 10 November op dit terrein zijn laatste rustplaats
1938. Nog altijd wordt in heel Turkije gevonden. Het strak vormgegeven
het moment van zijn dood, om vijf gebouw is een indrukwekkend
over negen in de ochtend, met twee hoogtepunt van elk bezoek aan de
minuten stilte herdacht. Van de hoofdstad. Letterlijk, want vanaf het

drukste winkelstraten tot het kleinste mausoleum heeft men een uitzicht over
gehucht, heel Turkije lijkt even de de hele stad. Op deze heuvel was ooit
adem in te houden. Twee minuten een Phrygische nederzetting, waarvan
lang kan men een speld horen vallen, de resten tegenwoordig te zien zijn
dan klinkt het volkslied en gaat het in het Museum van de Anatolische
66 gewone leven weer door. Het is een Beschavingen.
OPERA ANGORA
De Nationale Opera is een Eén van de oude namen van Ankara
hoofdstuk apart. Tussen de is Angora en die naam kennen
verbouwingen door kan men nog we van de angora kat, het angora
net de beroemde stijl van Willem konijn en natuurlijk de beroemde
Marinus Dudok (1884-1974) angora geit. De hoofdstad is
herkennen, de beroemde architect inderdaad de plek waar deze unieke
van het raadhuis in Hilversum. dieren hun historische oorsprong
Dudok was in Turkije zeer hebben. De zijdezachte mohair van
populair en zijn bewonderaar de angora geit werd ooit alleen rond
Şevki Balmumcu tekende voor dit Ankara geproduceerd en van daaruit
ranke ontwerp. naar alle plekken van de wereld
geëxporteerd. Tegenwoordig worden
de geiten ook elders geschoren,
vooral in Texas en Zuid-Amerika.
68
Omdat de stad een moderne en van één van de vele heuvels lijkt te
mondaine uitstraling heeft, is het zijn; eigenlijk een stad in een stad.
makkelijk om te vergeten dat ook Wandelend door de eeuwenoude
Ankara’s geschiedenis ver terug poorten komt men in een ommuurde
gaat. De meest spannende plek is de middeleeuwse wereld terecht waar veel
citadel, die een natuurlijke verlenging monumenten bewaard zijn gebleven
en gerestaureerd. Rondom de citadel kleurrijke, kwetsbare huisjes te lopen,
bevinden zich nog altijd traditionele die het resultaat lijken te zijn van
volkswijken die als een smoezelige een uit de hand gelopen doe-het-zelf
kraag om de berg hangen. Het is experiment.
een bijzondere ervaring om door de
nauwe straatjes en stegen en langs de
Onderweg naar de citadel komen en vochtigheid,
we het Museum van de Anatolische de aarde doet het

Beschavingen tegen met een geweldige meestal veel beter en
archeologische collectie, charmant het kost niets.”
gehuisvest in een Ottomaans
Eén van de
monument. Hier vinden we topstukken
plaatsen waar
vanuit heel Turkije, die te kwetsbaar
Dr. Demirdelen
70 waren om op hun vindplaats te blijven.
en het museum
Van het prehistorische Çayönü tot
veel onderzoek
het laat-Hittische Karatepe, het is een
heeft gedaan ligt

schatkamer die de aandacht verdiend.
op een klein
Halil Demirdelen, de onderdirecteur
uurtje rijden
van het Museum vertelt dat het soms
ten westen
beter is om niet
van de
alles maar
hoofdstad.
op te graven.
Daar ligt
“De aarde is
Gordium,
veel beter in
de
het bewaren
dan wij, dus
soms moet je
ook gewoon
iets laten
liggen. In
musea is
het altijd
een kwestie
van de juiste
temperatuur
mysterieuze stad van het Phrygische van zijn vader Gordios. In 1957 werd
volk, omringd door wel 100 grafheuvels in de heuvel een grafkamer ontdekt
of tumuli. De grootste zou behoren met een prachtige collectie bronzen
aan Koning Midas en zo’n 2700 drinkbekers en meubelen van
jaar geleden zijn gebouwd. ingelegd hout, nu te zien in
De legendarische Midas, het museum in Ankara.
wiens zucht naar Ook werden de resten
onmetelijke rijkdom van het begrafenisfeest
bijna zijn ondergang gevonden waaronder
werd. De god een goudkleurige
Dionysus gaf hem de drank, een cocktail van
macht om alles wat wijn, gerstebier en mede,
hij aanraakte in goud verrijkt met saffraan. Een
te veranderen, maar de regelrechte hoofdpijnmix
gulden gave had onvoorziene zou men denken, maar voor
bijwerkingen. Ochtendstond de Phrygiërs was het een
gaf hem letterlijk goud in godendrank.
de mond en de koning begon
Onderzoek heeft duidelijk
te verhongeren en te verdrogen.
gemaakt dat de Phrygiërs een rijk
Alles wat hij aanraakte, zelfs zijn
volk was dat lange tijd heerste over
eigen dochter, veranderde in goud.
Anatolië. En inderdaad was er goud te
Hij smeekte van zijn rijkdom verlost
vinden in de Pactolos rivier. De stad
te worden en de god raadde hem aan
en haar omgeving boden veel stof voor
zich in de rivier Pactolos te wassen.
verhalen en mythen. Zo stond er een
Al zijn goud stroomde de rivier in.
ossenkar op het centrale marktplein
Van de historische Midas (die van van Gordium, vastgemaakt aan een
vlees en bloed dus) is niet paal met een onmogelijk te ontwarren
bekend dat hij zich in touw, de Gordiaanse knoop. Toen
weelde wentelde en Alexander de Grote Gordium bezocht,
zijn grafheuvel was vertelde men dat degene die de knoop
waarschijnlijk de zou ontwarren de heerser van heel
laatste rustplaats Azië zou worden. Daar had Alexander
Hittitisch reliëf (linksonder, 9de eeuw v.Chr.), Standbeeld van de godin Cybele met
muzikanten (links, 6de eeuw v.Chr.), Assyrische schedel met gouden versieringen
(boven, 18de eeuw v.Chr.), bronzen leeuwen-emmer (onder, 8ste eeuw v. Chr.)
wel oren naar en in een voorbeeld En dan is er nog het duizenden jaren
van out-of-the-box denken trok hij de oude verhaal van koning Midas en
paal uit de grond en kon zo zonder zijn ezelsoren, een straf voor zijn
72 enige moeite de eeuwenoude puzzel foute beslissing bij een goddelijke
oplossen. Volgens andere bronnen zou muziekwedstrijd. Alleen de kapper
Alexander zelfs vals gespeeld hebben kende het geheim van de misvormde
en de knoop gewoon met zijn zwaard oren van de koning maar zoals dat nu
hebben doorgehakt. De Gordiaanse eenmaal gaat kon de arme man zo’n
knoop is nog altijd het symbool van een groot geheim niet voor zich houden.
ogenschijnlijk onoplosbaar probleem. Hij moest het iemand vertellen. Hij
besloot een gat te graven en het daarin zien in het museum in Ankara, zijn
te roepen, maar het riet dat op die plek helaas geen ezelsoren te ontdekken.
groeide fluisterde de roddel over Midas’
ezelsoren aan iedere voorbijganger. Een andere dagtocht brengt ons ten
Mythe en werkelijkheid gaan in de zuiden van Ankara naar de omgeving
geschiedenis van het antieke Anatolië van Konya, dat goed per auto, maar ook
vaak hand in hand, maar aan de comfortabel per hogesnelheidstrein te
reconstructie van Midas’ schedel, te bereiken is.
KONYA
Konya is een traditioneel, regionaal
centrum met meer dan een miljoen
inwoners. Het was al in de Hittische
tijd een belangrijke nederzetting,
maar de huidige roem is vooral te
danken aan de filosoof Rumi, de
oprichter van de soefibeweging.
Meer dan 750 jaar later dansen de
derwisjen in hun wijde gewaden
nog altijd de rituele sema dans, moskee, het centrale heiligdom van
waarbij ze al draaiend om hun Sultanaat van Roem (1077 – 1307),
eigen as in contact met het hogere een succesvolle afsplitsing van
treden. Het Mevlana Museum dat het Seltsjoekse rijk. Omdat ze veel
de herinnering aan de stichter voormalige Romeinse gebieden
levend houdt is een bezoek zeker hadden veroverd, noemden ze
waard. De stad zelf heeft veel fraaie zichzelf Roem (=Rome).
monumenten waaronder de Alâeddin
Om Çatalhöyük te omschrijven als voordeur was op het dak. Je moest

een internationale sensatie is nog te met een trap naar beneden klimmen.
zwak uitgedrukt. Het is één van de Misschien vormden alle daken samen
meest invloedrijke opgravingen van wel een soort marktplein.
de afgelopen vijftig jaar, één van
Hier werd ook één van de meest
die zeldzame momenten in de
beroemde beeldjes ter wereld
74
archeologie dat alles even anders
gevonden; een stevige,
leek te worden. Ooit woonden
rondborstige vrouw van
hier 10.000 mensen.
gebakken klei met haar

9000 jaar geleden
armen rustend op twee
was dit de grootste
luipaarden. Is zij een
stad op aarde, een
6000 jaar oude
prehistorische
moedergodin, een
metropool. Hier
voorloper van de
leefden mensen
Anatolische oergodin
die langzaam
Artemis? Çatalhöyük
evolueerden
werd ontdekt in de
van jagers en
jaren zestig, maar het
verzamelaars naar
duurde tot de jaren
een boerenbestaan.
negentig voordat een
De jacht was nog
team van internationale
altijd heel belangrijk,
wetenschappers de
maar er werden ook graan
plaats op grote schaal begon te
en groenten verbouwd. De raamloze
onderzoeken. De verwachting is dat
muren van de rechthoekige huizen
er nog tientallen jaren gegraven zal
waren rijk beschilderd – de vroegste
worden.
muurschilderingen ter wereld – met
afbeeldingen van wilde dieren en Deze unieke stad geeft wederom aan
mensen en geometrische figuren. De hoe belangrijk Midden en Oost-Anatolië
moet zijn geweest in de menselijke
ontwikkeling. Hier ontstonden de
Indo-Europese talen, waar ook het
Nederlands, Engels of Frans toe
behoren. Anatolië was één van de
eerste plekken ter wereld waar brons
werd gemaakt. Hier werd ook voor het
eerst koper gesmolten en met de hulp
van bijenwas in vormen gegoten. Maar
Reconstructie van Çatalhöyük
misschien nog wel belangrijker voor
onze geschiedenis was het smeden van
groeiden uit tot mythische wapens van
ijzer. Zo’n kleine 4000 geleden lukte
ongekende kracht en scherpte. Pas toen
dat voor de eerste keer, waarschijnlijk
de Hittieten over hun hoogtepunt heen
in de Kaukasus. De techniek werd
waren, zo’n 3000
door de Hittieten
geleden, en hun
meegenomen
metaalbewerkers
naar Anatolië
bij andere
en zo naar de
volkeren naar
rest van de
een baan
westerse wereld.
zochten, werd
De mogelijkheid
het geheim van
om ijzer en
het ijzersmeden
zelfs staal te
onthuld.
maken had grote gevolgen voor de
De Hittitische beschaving heeft over
machtsverhoudingen. IJzer was heel
heel Turkije haar sporen nagelaten,
zeldzaam en de meeste soldaten
maar het hoogtepunt is te vinden
moesten het voorlopig nog doen met
onderweg van Ankara naar Çorum, in
bronzen en koperen wapens, maar
het legendarisch Hattuşa.
de ijzeren zwaarden van hun leiders
Hattuşa
De oude hoofdstad van de Hittieten
heeft een schitterende, bosrijke
ligging. De 3700 jaar oude metropool
bestrijkt een flink oppervlak en werd
ooit omsloten door machtige muren. De
grote attractie is de leeuwenpoort die
nog altijd fier de stad verdedigt. Een
klein deel van de acht kilometer lange

muur is gereconstrueerd, maar het
zijn de oorspronkelijke stadswallen, de
onderaardse tunnels en de ruïnes van
paleizen en tempels die de aandacht
trekken. De muren hebben de stad
76 eeuwenlang beschermd maar in 1200
v.Chr. werden de Hittieten door de
Phrygiërs onder de voet gelopen en
ging de stad in vlammen op.

De plaats is misschien nog wel vertelden wat we wilden weten en

bekender om de schatten meer; contracten, wetten,
die inmiddels in religieuze ceremoniën,
een museum zijn te voorspellingen van
78 bewonderen. In de de orakels en zelfs
stad werd namelijk literaire werken.
het Koninklijk
Hoogtepunt is een
Archief ontdekt,
kleitablet dat nu deels
tienduizenden
in het Archeologisch
kleitabletten in
Museum van Istanboel
spijkerschrift die
te zien is; het eerste vredesverdrag
zo’n beetje alles over de Hittieten
ter wereld. In 1258, na de slag van
Kadesh, kwamen de Hittieten tot
een overeenkomst met de machtige
farao Ramses II. In Egypte werd
hetzelfde vredesverdrag op de muur
van de tempel van Karnak in Luxor
gegraveerd. Beide hebben tot in de
huidige tijd overleefd. Een kopie ervan
is terug te vinden in het gebouw van de
Verenigde Naties in New York.
80
Reconstructie van de indrukwekkende stadsmuren

(boven), een klein deel van de uitgestrekte ruïnes van
Hattuşa, de oude hoofdstad van de Hittieten (onder)
82
de meeste zo’n 3300 jaar oud zijn.
Deels zijn ze zwaar geërodeerd, maar
in de kleinere rotskamers lopen de
oude Hittieten nog altijd zeer duidelijk
zichtbaar in hun specifieke zijwaartse
tred. Het rijk versierde complex staat
vol met mythologische verwijzingen
en werd gemaakt in een tijd dat de
religieuze opvattingen werden herzien.
Niet ver uit de buurt van Hattuşa
De muursculpturen leggen de nieuwe
vinden we het antieke heiligdom van
ideeën duidelijk vast, zodat iedereen er
de Hittieten terug. Yazılıkaya is een
kennis van kon nemen, in zekere zin
soort Hittitische openlucht kerk met
een soort uitgehakte Statenbijbel.
schitterende rotssculpturen, waarvan
Een half uurtje rijden van Yazılıkaya
ligt Alacahöyük, een mysterieuze
stad die al bewoond was voordat de
Hittieten op het toneel verschenen.
En dat is niet voor niets; de
heuvel zorgt voor een natuurlijke
strategische positie. Lopend door de
indrukwekkende sfinxen-poort hebben
we nog altijd het gevoel de stad binnen
te treden. Het is niet moeilijk om
veel oudere koningsgraven
je voor te stellen hoe belangrijk dit
aan die in Alacahöyük
centrum moet zijn geweest voor de
werden gevonden. Het zijn
streek. De stenen van de stadsmuren
prehistorische voorwerpen
zijn fraai passend uitgehakt, als een
waar je stil van wordt.
soort legpuzzel. De sfinxen zijn uit
Zeker als je bedenkt dat
één stuk steen gehouwen en
deze schatten eeuwen

staan nog altijd op hun
onberoerd onder de
oorspronkelijke plaats.
voeten van de Hittieten
De rotssculpturen die
lagen, om pas in de 20ste eeuw
op de muren te zien zijn,
weer opnieuw het daglicht te
zijn moderne kopieën.
aanschouwen.
De kwetsbare originelen
84 zijn te bewonderen in het In de buurt van Alacahöyük
Museum van Anatolische vinden we ook een uniek staaltje
Beschavingen in Ankara. Daar ingenieurswerk. Op een moderne
treffen we ook de schatten uit de stuwdam krijgen we misschien

wel tien jaar garantie, maar deze legt uit dat toen Anatolië een periode
3250 jaar oude dam, gebouwd voor van ernstige droogte meemaakte in de
irrigatie en drinkwater, doet nog altijd 12de eeuw v.Chr., de overheid stappen
zijn werk. Professor Aykut Çınaroğlu, ondernam om dit in de toekomst te
verantwoordelijk voor het onderzoek, voorkomen. Ze importeerden graan uit
hoopt dat het hele gebied één groot Egypte en legden dammen en kanalen
openluchtmuseum wordt, zodat aan om de watervoorziening zeker
bezoekers de relatie kunnen zien te stellen, water dat nog altijd goed
tussen de dam, de recent ontdekte drinkbaar is.
kanalen en de antieke stad zelf. Hij
Amasya
De weg van Hattuşa naar de Zwarte

Zeekust voert door een heuvelachtig
86 landschap met verre panorama’s. De
eerste stop is een plaats die ook al
door de Hittieten werd bewoond, maar
vooral belangrijk werd net voor onze

jaartelling toen het een onderdeel werd
van het Koninkrijk Pontus. De graven
van hun leiders zijn uitgehakt in de
rotsen boven de stad. Mensen zonder
hoogtevrees mogen zeker het geweldige
uitzicht op de stad vanaf de citadel niet
missen. De indrukwekkende ruïne kijkt
loodrecht naar beneden op de oude
wijken en de rivier.
88
Weinig steden zijn zo fraai gelegen als
Amasya; een nauwe vallei geflankeerd
door dramatische rotsen, gecentreerd
rondom een rustig stromende rivier.
De prachtige houten huizen uit de
Ottomaanse tijd sieren de oevers. Aan
de ene kant van de rivier probeert
een lange promenade de bewoners te
verleiden tot een middagwandeling;
aan de andere kant vinden we de
nauwe straatjes van een middeleeuwse
stad met terrasjes en historische
hotels. De omgeving is
een schatkamer
van bijzondere
vondsten, maar
het lokale
museum
is vooral
beroemd
vanwege de
14de-eeuwse
mummies
die er worden
tentoongesteld.
Het zijn de
enige Turkse
en islamitische
mummies ter
wereld, Ze liggen
in een sobere
ruimte in een
soort glazen
couveuses, die
ondanks de vele
bezoekers rust
uitstraalt.
90
Maar Amasya zou ook beroemd moeten torens staan. Hierbinnen vinden we
zijn om een heel andere reden. Dit is de paleizen en de monumenten van de
in zekere zin de geboorteplaats van koningen.”
de geografie. Strabo (64/63 v.Chr. - 24
De stad is ook beroemd om zijn
n.Chr.) kwam uit een rijke familie en
appels. Recent werd een 2000 jaar
kon zijn jongensdroom waarmaken; de
oude mozaïek opgegraven met een
wijde wereld ontdekken en beschrijven.
appelboom. Amasya kan dus bogen
Net als Herodotus wilde hij zoveel
op een lange traditie in de appelteelt.
mogelijk met eigen ogen zien en reisde
De appel komt oorspronkelijk uit Azië
van Toscane tot Egypte, van Marokko
maar werd voor het eerst gecultiveerd
tot Ethiopië. Zijn Geografica is nog atijd
in Anatolië.
één van de belangrijke bronnen voor
onze kennis van de oudheid. Maar hoe Amasya is een aangename stad om
beschreef hij zijn eigen stad? enkele dagen door te brengen. De
omgeving is uitstekend geschikt voor
“Mijn stad ligt in een grote, diepe
wandelingen die het ene
vallei, waar de rivier de Iris door
vergezicht na het
heen stroomt. Dankzij menselijk
andere opleveren.
inzicht en de natuur is het een
Hier zitten we op de
bewonderenswaardig ontworpen
rand van een andere
stad, omdat het zowel een stad als
klimaatzone, het
een fort is. De hoge, uitstekende rots
groene paradijs van
daalt abrupt in de rivier. Aan de ene
de Zwarte
kant loopt de muur naar de rand
Zee.
van de rivier en aan de andere kant
zijn muren die langs de bergtoppen
omhoog lopen. Er zijn twee van deze
toppen die onderling door de natuur
zijn verbonden en vol met fraaie
92
De geschiedenis van Turkije is een ingewikkelde

aangelegenheid. De volkeren die er in de loop van de

millennia de dienst uitmaakten wisselden vaak en van de
meeste is eigenlijk niet goed bekend wie ze waren, waar
ze vandaan kwamen en waarom ze weer van het toneel
verdwenen. Ook is het vaak niet bekend hoe hun relatie was
met de mensen die er al woonden. Dat deze verwarring van
alle tijden is blijkt uit een citaat van Strabo. “De rijkdom van
het land lokte aanvallen uit, vanuit verschillende hoeken, en
continue, van stammen die van de tegenoverliggende kust
kwamen of van naburige volkeren die elkaar het eigendom
betwisten. Vooral in de tijd van de Trojaanse oorlog vonden
veel migraties en verhuizingen plaats. Barbaren zowel
als Grieken wilden het territorium van andere volkeren
buitmaken. Maar dat was al zo voor de Trojaanse oorlog
met de Pelasgi, de Cauconen en de Lelegianen, die in het
verre verleden door heel Europa trokken... En de Phrygiërs
en de Mysianen stammen ook van voor de Trojaanse tijd.”
Dus als het zo nu en dan een beetje duizelt bij de namen van
de diverse Anatolische beschavingen, bedenk dan dat zelfs
de vader van de geografie Strabo het verwarrend vond.
Tokat is één van de oudste
wijngebieden in Turkije. En
de Turkse wijntraditie is één
van de oudste ter wereld. Toen
Noah met zijn ark eindelijk weer
vaste grond onder de voeten had
gekregen – volgens de overlevering
gebeurde dat in Oost-Anatolië
in de buurt van het Ararat
gebergte – begon hij meteen
met druiven verbouwen. Het
feit dat hij vervolgens na de
oogst zo dronken werd dat hij
bewusteloos neerviel, wordt er
vaak niet bij vermeld. Zo’n 12.000
jaar geleden werd in Göbekli Tepe
waarschijnlijk al bier geschonken en

sommige wetenschappers denken zelfs
dat het zeker stellen van de toevoer
van de drank aan de basis stond van de
ontwikkeling van de landbouw.
De Hittieten dronken, naast bier, ook
wijn. Een overgeleverd duizend jaar
94 oud gezegde stelt dat de olijf de olie in
zijn hart draagt, de druif de wijn in zijn
hart draagt en dat God goedheid in zijn

hart draagt voor koning en vaderland.
In de spijkerschrift tabletten is ook al
een recept te vinden waarin olijfolie en
goedkope wiyana (de oorsprong van ons
woord wijn) worden gemengd voor een
smakelijke dressing.
Naarmate we de Zwarte Zee naderen
worden de bergen hoger, de rivieren
wilder en de valleien groener.
Onderweg is het de moeite waard om te
stoppen en de omgeving te ontdekken.
Zo kan men bij het dorpje Kulak een
wankele hangbrug over de rivier vinden
die niet voor mensen met een zwak
hart geschikt is maar wel een prachtig
uitzicht biedt; door de dunne plankjes
heen zelfs recht naar beneden. Hier
hoort men alleen de vogeltjes en het
kabbelen van de rivier.
vallei heeft wel een eigen meertje. Het
De hoge bergkammen maken
uiteindelijk plaats voor groene heuvels Gaga Meer bijvoorbeeld is omringd
en de Zwarte Zeekust. Hier kan men door notenbomen, rietkragen en wilde
overal de lange schaduw van de bloemen. Volgens de plaatselijke
geschiedenis zien. In de boomgaarden bevolking is het meer onpeilbaar diep.
vindt men de fundamenten van een Op een eilandje in het meer stond
klooster, in de verte is altijd wel een ooit een versterkte Byzantijnse kerk
oud kasteel te zien of de muur van waarvan de resten nog altijd te zien
een vergeten antieke citadel. En elke zijn.
Dit is één van die gebieden in geschiedenis en daarom nog altijd

Turkije waar westerse toeristen nog een heel eigen sfeer. De stadjes langs
weinig te vinden zijn, zeker buiten het de kust zijn gezellig en gastvrij en
96 hoogseizoen en dat terwijl de steden, hebben allemaal een rijk verleden.
de kusten en de natuurgebieden zoveel De stranden zijn prima maar qua
te bieden hebben. Hier zijn we in het drukte onvergelijkbaar met de
oude Pontus Koninkrijk en het zuidkust van Turkije. De kustweg

Keizerrijk Trebizonde, dat tot na de val is een makkelijke manier om het
van het Byzantijnse Rijk de erfenis van gebied te verkennen en vanaf elke
het Romeinse Rijk in ere hield. Het plaats kan men zo het stille achterland
gebied heeft een heel eigen inrijden.
Ünye is een aangename havenplaats
rond een in de zee uitstekende heuvel
met daarop het Ünye fort. Dichtbij
vinden we het Uzunkum strand, het
langste van de Zwarte Zee. Ordu is
een maatje groter en heeft gezellige
winkelstraten en een moderne
kabelbaan naar Boztepe, de berg die
boven de stad uittorent. Op de top
ontvouwt zich een groots uitzicht
over de Zwarte Zee en de bergen. Het
symbool van de stad is een hazelnoot
en dat is niet voor niets. In heel
Turkije is men nuts voor noten en
toetjes en gebakjes zijn ondenkbaar
zonder pistaches, amandelen of
walnoten. De hazelnoot is misschien
wel het meest populair. Het is bijna
niet te geloven, maar 75% van de
wereldproductie komt hier uit de
omgeving van Ordu. De vruchtbare
valleien zijn van top tot teen bedekt
met boomgaarden alsof alle heuvels
naar dezelfde kapper zijn geweest. De
traditie gaat in ieder geval terug tot
de prehistorie en misschien nog wel
verder. De hazelaar was waarschijnlijk
één van de eerste bomen die door de
mens gecultiveerd werd. De schitterende omgeving rond Ordu is bij
mountainbikers zeer geliefd
98
Hazelnoten zover het oog reikt in de omgeving van
Giresun
Giresun
Iets verder langs de kust, in het hart

van de hazelnootproductie, ligt aan
de voet van een eeuwenoude citadel
100
het charmante Giresun. De stad heette
vroeger Kerasus en hierin herkennen
we met gemak het woord kers. Hier
werd voor het eerst in de geschiedenis

de kers gecultiveerd. Vanuit Giresun
werd aan het begin van onze jaartelling
de vrucht geëxporteerd naar Rome
en zo naar de rest van de wereld.
Het is opvallend dat de kers in deze
streek ook als groente gegeten wordt,
meegebakken in traditionele gerechten.
Giresun heeft ook nog een andere
attractie, het Eiland van de Amazones.
Op het eerste gezicht stelt dit enige
Turkse eiland in de Zwarte Zee niet
veel voor. Het lijkt te klein om een
belangrijke geschiedenis te herbergen,
maar niets is minder waar. Hier
zitten we middenin de mythen en
legendes van de antieke wereld. De
Amazones, de mysterieuze vrouwelijke
strijders, zouden er een tempel voor
de oorlogsgod Ares hebben gebouwd.
Toen Jason en de Argonauten langs het
eiland voeren, op weg naar het Gulden
Vlies, was het eiland al verlaten.
De verdediging werd overlaten aan
agressieve vogels met veren voorzien

van bronzen punten. De Argonauten
slaan hard met hun zwaarden op hun
schilden om de vogels te verjagen.
Verwijst de legende misschien naar
een kolonie aalscholvers die nog altijd
102 rond het eiland cirkelen en die met
hun metaalglanzende verenpak een
snoekduik nemen van grote hoogte?
Het eiland is tegenwoordig een

beschermd natuurgebied en alleen te
bezoeken door een boot te huren. Het
vissershaventje is een fotogenieke
verzameling gebouwtjes. Veel vissers
hebben hun hutjes omgetoverd tot
kleurrijke mini-huisjes met ankers,
netten en bloempotten.
104
Het Eiland van de Amazones vanuit de lucht
De zonen van de eilandbeheerder die
regelmatig op en neer varen lijken zo
van de Argo te zijn gestapt, met hun
blonde haar en blauwe ogen, typerend
voor deze streek.
Van dichtbij maakt het eiland veel meer
indruk. Het is een uit de zee opstijgende
rots die overgaat in een vlak plateau.
Al rondlopend op het eiland van de
Amazones, klinken de oude verhalen
minder ongeloofwaardig. In de laatste
stralen van de ondergaande zon lijken
de legendes zelf aannemelijk. Overal
verspreid over het eiland vinden we
ruïnes van oude muren, tempels en
torens.
Het hele gebied lijkt één groot fort te
zijn geweest. Ook voor de Romeinen,
106
de Byzantijnen en de Venetianen was

het een belangrijke vestiging. De resten
zijn nu overwoekerd door geurige
laurierbomen. En dan is er ook nog de
mysterieuze ronde Hamza rots. Mensen
die een gelukkig huwelijk willen
hebben, moeten er drie maal omheen
lopen, wat zelfs met eb niet meevalt.
Laurierbladeren en reusachtige
laurierbomen (rechtsboven),
de beheerder en de enige bewoner van
het Eiland van de Amazones met zijn
familie (rechterpagina)
Als we bij Giresun de bergen ingaan
lijkt het alsof we in de Alpen zijn.
Sappige weiden met stamboekvee en
kleine dorpjes die in de mist lijken
te hangen tussen dennenwouden
die tot aan de horizon reiken. Hier
wordt misschien wel de beste Turkse
honing gemaakt. Hoe kan het ook
anders, want het gebied is verrassend
dunbevolkt en puur. Hier heeft de
natuur nog de overhand en de bergen
staan vol met bloemetjes en kruiden
waar menig bijenvolk graag een
stukje voor omvliegt. Het schitterende buiten het festivalseizoen om is het een
Kümbet plateau is beroemd vanwege gebied om te ontdekken. Wie Turkije
het jaarlijkse festival waarvoor vooral associeert met fetakaas zal
tienduizenden mensen afreizen naar verbaasd staan over de rijkdom aan

de groene hoogvlaktes. Maar ook kaassoorten die door de lokale boeren
108
met veel liefde wordt gemaakt. Dit is
een wandelgebied bij uitstek, al moet
men – net als overal in Turkije – de
afstanden niet onderschatten.
110
Trabzon
Trabzon, de volgende plaats die we Het was een belangrijke stop op de

langs de kust tegenkomen, was ooit de zijderoute en de vele kastelen en
hoofdstad van het Koninkrijk Pontus fortificaties laten zien hoe belangrijk
en het latere Keizerrijk Trebizonde. de stad ooit was. Traditioneel was
112 dit een historische metropool met
een grote internationale uitstraling
en bevolking, waaronder veel
Grieken. Nog altijd vindt men in

de binnenstad vervallen villa’s die
werden verlaten in de Grieks-Turkse
bevolkingsuitwisseling van 1923, een
moeilijke periode in de geschiedenis
van beide landen.
Trabzon is een levendige havenplaats
met een verrassend gezellige
binnenstad rondom een verkoelend
park met terrasjes en authentieke
restaurants. Het is een goede
uitvalsbasis om het binnenland verder
te verkennen langs de zijderoute.
114
116
Een letterlijk hoogtepunt is een uniek maar de beloning is groot. Het Sümela
gebouw dat aan een 1200 meter hoge Klooster is een indrukwekkende plek.
bergrand lijkt te zijn vastgeplakt. Het Als men eenmaal de laatste, lange
Grieks-orthodoxe Sümela Klooster werd trap beklommen heeft, kijkt men uit
eveneens in 1923 door de monniken op een grote binnenplaats omzoomd
verlaten, maar sinds 2010 worden door gebouwen, woonhuizen en
er weer jaarlijks diensten gehouden. kerken. De intieme rotskerk heeft
De steile rotswand ligt midden in het het meest geleden onder tientallen
natuurgebied Altındere en de hele jaren van leegstand en vandalisme.
omgeving is een sprookjesachtig De zwaar gehavende fresco’s zijn van
groen paradijs met klaterende beken een adembenemende schoonheid.
en eeuwenoude woudreuzen. Hoewel Inmiddels wordt Sümela zorgvuldig
men tegenwoordig met de auto een gerestaureerd en wordt de schade aan
heel eind de berg op kan komen, is de muur- en plafondschilderingen
goed voor te stellen hoe men 1700 jaar zoveel mogelijk hersteld.
lang langs een kronkelig bospad met
ezeltjes omhoog moest klimmen. Nog
altijd is het een stevige wandeling,
118
Gümüşhane
120
De weg naar het zuiden voert verder de heuvels in de omgeving vinden

naar het stadje Gümüşhane, letterlijk we talloze kastelen, sommige uit de
het Huis van Zilver. Ooit was dit antieke periode, andere uit de tijd van
het centrum van de Hittitische de Kruistochten of het Ottomaanse
zilvermijnen. Duizenden jaren lang was Rijk. Twee jaar lang was de stad zelfs
de stad een belangrijke handelsplaats in handen van de Russen. Gümüşhane
en mijngebied op de route naar China. kende door zijn rijkdom vele meesters
De ruïnes van kloosters, kerken en en overheersers. Het is een heerlijk
moskeeën van de oude stad zijn nog wandelgebied in de zomer en in de
altijd terug te vinden op de berg aan winter kan men in de buurt goed
de overzijde van de moderne stad. Op skiën.
Eén van de attracties die niet gemist
mogen worden zijn de meest kleurrijke
druipsteengrotten van Turkije met
een geschiedenis die teruggaat tot
de prehistorie. De Karaca grotten
zijn makkelijk te bereiken en liggen
zo’n 17 kilometer van Gümüşhane
in de richting van Trabzon. Pas in
1996 werden ze opengesteld voor
publiek. Het hoge zuurstofgehalte
geeft menig bezoeker de extra energie
om van dit kasteel van stalactieten
en stalagmieten, in diepblauw en
parelgrijs, te genieten.
Terug in Trabzon moeten we nog twee
plaatsen bezoeken. De 13de-eeuwse
Hagia Sophia kerk is één van de
mooiste voorbeelden van Byzantijnse
architectuur. De bijbehorende
klokkentoren stamt uit 1427. Nadat
de Ottomanen het Keizerrijk Trebizon
hadden veroverd en de kerk tot een
moskee werd omgebouwd, werden
de fresco’s gelukkig alleen met
witte waterverf overgeschilderd en
niet vernietigd. Toeristen kunnen
tegenwoordig de gerestaureerde
fresco’s opnieuw bewonderen.
122
van de stad Trabzon aan hun leider.

Atatürk had al tijdens zijn leven
bepaald dat al zijn bezittingen na zijn
dood naar de staat zouden gaan, maar
dit paviljoen viel er om één of andere
reden buiten en werd door zijn zuster
geërfd. De stad kocht het huis terug en
opende het voor publiek in 1942. De
villa heeft een fraai uitzicht over de
baai en binnen lijkt men de klok stil te
hebben gezet in de jaren 30.
Tot slot vinden we in de buitenwijken
van de stad nog een zeer charmante Vanaf Trabzon wordt dagelijks
villa met een bijzondere betekenis meerdere malen naar Istanboel
voor de bevolking. Het paviljoen van gevlogen en in de zomermaanden ook
Atatürk was een persoonlijk cadeau vaak naar buitenlandse bestemmingen.
124
De Egeïsche kust is terecht een geliefde
vakantiebestemming. Maar achter de
stranden en vissersdorpjes ligt een
geschiedenis verborgen van verlaten
antieke steden, raadselachtige
orakels en het begin van de westerse
wetenschap en filosofie.
Een zonovergoten
ontdekkingstocht:
van Bodrum
naar Efeze
Turkije: waar Europa begon... van Bodrum naar Efeze
128
Bodrum
Het is nu moeilijk voor te stellen maar
Bodrum was nog niet zo heel lang
geleden een vergeten vissersdorpje.
Sponsduikers voeren met kleine bootjes
rond in de vele baaien van het groene
schiereiland. Het oude fort in het
centrum van de stad lag er verlaten bij.
Bovenop de heuvels van de stad was het eregraf niet het initiatief van
maalden de witgekalkte 18de- Maussollos, maar van zijn zuster en
eeuwse windmolens het graan voor vrouw – zo ging dat bij de Cariërs
de hele omgeving. Overal ging de – Artemisia, die de beste architecten
azuurblauwe zee over in een zee van en kunstenaars inschakelde om haar
blauwgroene olijfbomen. Maar de stad broer te eren. Ook zijzelf werd twee
die in de oudheid bekend stond als jaar later in het graf bijgezet. De
Halicarnassus zou spoedig ontwaken. kunstenaars en architecten werkten
Hoe kon het ook anders? Niet alleen na haar dood gewoon door. Zij voelden
maakten de aantrekkelijke ligging misschien aan dat zij geschiedenis
en het gunstige klimaat de streek aan het maken waren. Het was zo’n
ultiem geschikt voor het opkomende magnifiek gebouw dat woorden tekort
toerisme, Bodrum had iets dat vele schoten om de beelden- en zuilenrijen
plaatsen niet hadden; een te beschrijven. Het was één
fascinerende en duizenden van de hoogstandjes van
jaren oude geschiedenis. de klassieke architectuur.
Het gebouw overleefde nota

De verhaal van Bodrum/
bene in redelijke staat tot de
Halicarnassus is, zoals het
15de eeuw, toen het door
geval is met veel plaatsen
een overstroming werd
in dit deel van Turkije,
vernietigd. En toen ging
een complex geheel, het
het snel bergafwaarts. Zelfs
resultaat van de strijd tussen
130 diverse volkeren die allen hun letterlijk, want de stenen waren goed
bouwmateriaal voor het St.Petrusfort
sporen hebben nagelaten. Laten we
dat door de Orde van de Johannieten
er een paar hoogtepunten uitlichten.

(de latere Maltezer Ridders) in de
Bodrum herbergt één van de Zeven
15de eeuw werd gebouwd. Toch is het
Wereldwonderen uit de oudheid,
mausoleum de moeite van een bezoek
het zogenaamde Mausoleum van
waard. De indrukwekkende omvang van
Halicarnassus. Het is het graf van
het gebouw is nog altijd goed zichtbaar
Maussollos, de leider van het Carische
en met enige verbeeldingskracht
volk, die het gebied van 377 tot 353
kan men zich voorstellen hoe dit
v.Chr. regeerde. Dit is de oorsprong van
wereldwonder van glanzend marmer de
ons woord mausoleum. In tegenstelling
bezoekers betoverd moet hebben.
tot wat de meeste mensen denken,
132
De antieke stad uit de tijd van de de onneembare stadspoorten heeft de

Cariërs heeft nog meer sporen eeuwen goed doorstaan; de Myndus
nagelaten. Ook de overblijfselen van de poort, die in werkelijkheid een stuk
massieve stadsmuren zijn nog goed te imposanter is dan op foto’s.
volgen in het stratenplan. En één van
Het St.Petrusfort is het centrale maar er is meer
herkenningspunt van Bodrum. Het is te zien. Zo
een groot complex van kruisvaarder- treffen we hier
architectuur dat fraai gerestaureerd de resten aan
is. Het ligt omringd door jachthavens van een andere
met luxe houten schepen, die gebouwd zuster van
zijn volgens eeuwenoude tradities. Maussollos,
Het kasteel met zijn vele torens en die ook over
kantelen is al indrukwekkend genoeg, Halicarnassus
regeerde, Ada.
Haar gezicht is door
wetenschappers
gereconstrueerd en
zo kunnen we haar
na meer dan 2000
jaar weer recht in de ogen kijken.
Overal in het St.Petrusfort kom je pauwen tegen

134
Het Museum voor Onderwater werd er gedoken
Archeologie is het meest om meer dan
vooraanstaande museum op dit terrein 18.000 objecten
ter wereld en heeft ook een thuis boven water te
gevonden in het St.Petrusfort. Het zijn krijgen. Het is niet
vooral de schatten van het oudste schip alleen het oudste
ter wereld die de aandacht opeisen. scheepswrak ter
wereld, het is ook
Het was een alledaagse zonnige dag
een ware schatkamer
in 1982 toen de jonge sponsduiker
van de 14de-eeuw
Mehmet Çakır per toeval één van
v.Chr. met ivoren
belangrijkste vondsten uit de 20ste
en gouden
eeuw deed. 3500 jaar geleden raakte
voorwerpen,
een schip van Syrisch-
met zeldzame
Palestijnse oorsprong
glaspasta en een Het beroemde beeld van
in de problemen
grote hoeveelheid Nefertiti uit het Egyptisch
langs de zuidkust Museum in Berlijn
tin. Wapens, vazen,
van Turkije, in
de slagtanden van
de buurt van
olifanten en nijlpaarden, struisvogel
het huidige Kaş.
eieren, ebbenhouten voorwerpen
Hoe moeten de
uit Afrika, een keur aan luxe
opvarenden zich
levensmiddelen en zelfs een gouden
gevoeld hebben,
scarabee met de naam Nefertiti, de
toen ze hun schip
legendarische Egyptische koningin.
en kostbare lading
naar de bodem van de zee zagen
verdwijnen? Meer dan 22.000 keer
136
Er werden ook handel bestond in de

bladzijden van Middellandse Zee.
een schrijftablet De collectie en de
gevonden met reconstructie van
scharnieren van het schip zijn nu een
ivoor. Is dit het oudste hoogtepunt van een bezoek aan
boek ter wereld? Jammer de St.Petrusburcht.
dat in duizenden jaren het zeewater de
Bodrum is natuurlijk een bekende
inhoud volledig heeft gewist.
toeristische plaats met gezellige
Het zogenaamde schip van winkelstraten, restaurantjes
Uluburun bewijst dat er en nachtclubs. Maar de stad en
al in de late bronstijd de omgeving hebben meer te
een levendige bieden. Het hele schiereiland is
een ontdekkingstocht langs de
overblijfselen van antieke
steden en heiligdommen.
Halicarnassus was één van
de belangrijke centra van
HERODOTUS
Halicarnassus is in zekere zin de
geboorteplaats van de geschiedenis
zelf, want hier werd
de beroemde
vader van de
geschiedschrijving
Herodotus in de
5de eeuw v.Chr.
geboren. ‘De
Historiën’ is een
meesterwerk
waaraan we
veel kennis over
de Griekse en Perzische
oudheid te danken hebben. Het
Halicarnassus van Herodotus
was onderdeel van een gigantisch
Perzisch Rijk. De stad werd geregeerd
door Artemisia I van Caria en zij was
de enige vrouwelijke commandant
in het Perziche leger. Het zegt iets
over de gelijkheid tussen mannen en
vrouwen in dit gebied, bijzonder voor
die tijd. Artemisia was een gedreven
gezagvoerder, maar haar Perzische
collega’s luisterden niet naar haar
strategische adviezen. Dat kwam ze
duur te staan in de beroemde Slag
bij Salamis in 480 v.Chr. – volgens
sommige wetenschappers een
beslissende slag voor de Europese
geschiedenis – toen de Perzen
verpletterend werden verslagen door
Glaspasta uit het schip
de Grieken. Artemisia was als één
van Uluburun van de weinigen goed uit de strijd
gekomen, waarop de Perzische keizer
Xerxes zou hebben
uitgeroepen:“Mijn
de antieke wereld. Aan de rand van de mannen zijn
stad vind men bijvoorbeeld een goed vrouwen geworden
bewaard gebleven amfitheater uit de en mijn vrouwen
Romeinse tijd, een uitbreiding van het mannen.”
theater uit de tijd van Maussollos.
138
Zeki Müren (1931-1996) was misschien

wel de meest geliefde zanger van
Turkije. Het was een muzikaal
wonderkind dat uitgroeide tot een
fenomeen. Zijn fantastische over-the-top
kleding, zijn flamboyante levenslust
evenals zijn muzikale talent maakten
hem tot een artiest die door heel Turkije
op handen werd gedragen.
Hij stierf in het harnas toen hij tijdens
een eerbetoon op televisie na de
plechtige overhandiging van zijn
allereerste microfoon een hartstilstand
kreeg. Hij liet al zijn bezittingen na aan
de Turkse overheid. In 2000 werd zijn
villa in Bodrum een museum.
140
Rond veel van de slaperige dorpjes een uniek waarschuwingssysteem

vindt men de ruïnes van oude steden tegen bedreigingen; de hogepriesteres
en verdedigingswerken. Zo’n vier kreeg dan spontaan een baard.
kilometer buiten Bodrum, midden
Vanaf de ruïnes van de citadel van
tussen de groene dennenbossen,
de antieke stad kan men in de wijde
vergeten door de tijd, vinden we
omtrek grafheuvels ontdekken, in
Pedasa. Het was een belangrijke stad
prachtige harmonie met het landschap.
van een ander volk dat hier ooit de
Het natuurgebied rondom Pedasa is
dienst uitmaakte, de Lelegianen.
groot, heel groot en de archeologen
Volgens Herodotus hadden de bewoners
moeten alle zeilen bijzetten om de De grafschenners denken, ten onrechte,
grafheuvels te beschermen tegen dat ze schatten kunnen aantreffen en
indringers. Eén van de plaatselijke vernietigen de unieke geschiedenis van
archeologen leidt gasten rond in het het gebied.”
bezoekerscentrum en de ruïnes van
Pedasa is een goed wandelgebied en
de stad. ”Het is een uniek gebied
overal in de bossen kan men regelmatig
met zoveel goed bewaard gebleven
één van de honderden grafheuvels
grafheuvels. Het is onvoorstelbaar dat
van los op elkaar gestapelde stenen
iemand ze zou willen beschadigen,
ontdekken. Het uitzicht op de baai van
maar het gebeurt toch.
Bodrum is ongekend.
Als we vanaf Bodrum naar het

noorden gaan, rijden we het hart
142 van het Anatolische Westen in, een
verrassend gebied dat veel meer
aandacht verdiend. Zo komt bij het overwinteren. Het is een fantastisch
dorpje Boğaziçi de zee vier kilometer gezicht om ze parmantig als een
landinwaarts. Het is een moerasachtige colonne roze butlers door het lage
delta waar duizenden flamingo’s water te zien stappen.
Milas is een gezellige stad, vooral Net buiten de stad vinden we het Beçin
tijdens de wekelijkse marktdag, kasteel. Dit van oorsprong Byzantijnse
als de boeren en boerinnen uit de fort werd een bolwerk van de Turken
naburige dorpjes hun waar naar de van Menteşe, een nomadenstam die
stad brengen; plaatselijke olijfoliën, ooit de macht had over Zuid-west
144 honing, groente, fruit en kruiden, Anatolië. Het is één van die bijzondere
maar ook naaldwerk van bijzondere plekken in Turkije waar men zich
kwaliteit. Tegen de heuvels van de stad een ontdekkingsreiziger voelt. Het
treffen we de Gümüşkesen Tombe uit is een geweldig complex van ruïnes,

de 2de eeuw n.Chr. aan; een miniversie waarin men diverse bouwperiodes kan
van het beroemde Mausoleum van herkennen. Het badhuis, de moskeeën,
Halicarnassus. Milas kan bogen op een de scholen en niet te vergeten het
lange, indrukkende geschiedenis waar kasteel zelf bieden een panoramisch
de stadsmuren en een goedbewaarde uitzicht over de Milas vallei, dat men
stadspoort getuige van zijn. Het is niet licht zal vergeten.
ook een tapijtstad en overal kan men
wevers aan het werk zien.
De Gümüşkesen Tombe in Milas (boven), het
panoramische uitzicht vanaf Beçin kasteel (onder)
146
Bafa Meer
148
‘s Nachts is het stil rond het Bafa Meer. veranderde langzaam in een meer. Voor
Langs de oevers is één eco-hotel en sommige toeristen is het misschien
een handvol pensionnetjes te vinden. moeilijk om de Middellandse Zeekust
Het massatoerisme is hier ver weg. te verlaten, maar het Bafa Meer is een
Duizenden jaren geleden was het Bafa must. Het is er niet gewoon mooi, het
Meer een inham van de Egeïsche zee is er schitterend. Eigenlijk rijdt men op
met havens en drukke marktplaatsen. weg naar Bafa over de bodem van zee.
Maar de rivieren verzandden, de In Nederland zijn we dat wel gewend,
zee trok zich terug en het Bafa Meer maar in Turkije is het een unicum.
Beşparmak gebergte
(links), katoenplukkers
(boven), de rijke flora van
het Bafa Meer (onder)
Het eiland Lades, waar de Perzen in Beşparmak gebergte, dat als een
494 v.Chr. de Ionische vloot van meer familie van reuzen de horizon beheerst.
dan 350 schepen naar de kelder joegen, Ooit werd hier de maangodin Selene
is nu een nauwelijks opvallende heuvel smoorverliefd op de plaatselijke herder
in een zee van landerijen. Hier moest Endymion en daalde neer uit de hemel.
men ooit met een boot oversteken van Nog altijd komt de volle maan achter de
Milete naar Priëne. Nu zoeft men over bergen tevoorschijn op zoek naar haar
de zeebodem over een vierbaansweg. geliefde en glinstert over het kalme
water van het Bafa meer.
Het meer ligt aan de voet van het
Het leven in de klassieke oudheid was

vaak niet gemakkelijk. Als je stad niet
werd overvallen door een woeste horde,
kon een ziekte je al snel de das om
doen. In de bossen lagen wilde dieren
150 en struikrovers te wachten op hun kans
en langs de kusten zwierven piraten
en zeemonsters. De kindersterfte
was zeer hoog en natuurrampen
De indrukwekkende ruïnes van Herakleia (top), waren het gevolg van goddelijke
dorpsvrouwen verkopen hun eigengemaakte handwerk ontevredenheid. Het was dus zaak
(boven)
om goed geïnformeerd te zijn over
Aan de oevers vinden we Herakleia, wat je te wachten stond. Geen wonder
het antieke Latmus. Het was ooit een dus dat orakels goede zaken deden.
bloeiende zeehaven, maar nu is het een Het orakel van Delphi in Griekenland
rustig dorp dat letterlijk tussen en op was het belangrijkste heiligdom van
de ruïnes van de oude stad is gebouwd. Apollo waar hoog en laag, rijk en arm
Rondom het dorp en het meer is een probeerde om de toekomst te snel af
beschermd natuurgebied met meer te zijn.
dan dertig soorten wilde orchideeën.
Ooit was dit het jachtgebied van het
Anatolische luipaard. Misschien houdt
het zeldzame roofdier zich nog altijd
ergens schuil in de uitgestrekte bossen.
Bafa is een waar vogelparadijs voor
pelikanen en flamingo’s. Het is een
broedplaats voor de zeearend en de
dwerg-aalscholver.
Didyma &
Milete
Het Didymaion, nu gelegen net buiten als bescherming tegen kwaadaardige
de populaire badplaats Didyma, invloeden.
was bijna net zo belangrijk en
Bij kerken en moskeeën bevinden de

gerespecteerd als Delphi. Het is één
gelovigen zich in de kerk, maar bij
van de grootste tempels uit de oudheid
klassieke tempels was de binnenkant
en werd ondanks de vele pogingen,
het terrein van de godheid. Daar
zelfs van Alexander de Grote, nooit mochten alleen de priesters en
helemaal afgebouwd. De priesteressen ingewijden komen. De gelovigen bleven
152 zaten boven een natuurlijke bron van buiten. Daarom zijn de tempels ook vaak
Apollo en voorspelden de toekomst aan de buitenkant zeer rijk versierd met
waarschijnlijk door korte briefjes te
kleurig geverfde beelden die wij zelfs

schrijven. De tempel van Apollo is kitscherig zouden noemen. Aan de
enorm. Men realiseert zich pas hoe binnenkant werd grotere soberheid
groot de nog staande pilaren zijn als betracht. Het moet een geweldige
er mensen langslopen. Eén pilaar ligt ervaring zijn geweest om van het antieke
in stukken op de plaats waar ze ooit Milete via de heilige weg naar Didyma te
door een aardbeving is gevallen, als lopen. Een groot deel van die heilige weg
een rij reuze-damstenen van de goden. is er nog steeds, verscholen in het
Overal zijn de koppen van gorgonen landschap. Het was een 17 kilometer
te vinden, gevelstenen die dienden lange wandeling naar het befaamde
heiligdom. Overal langs de weg waren Want waarom zou je het moeilijk
eregraven, standbeelden en winkeltjes. doen als het ook makkelijk kan? Elke
Koningen en keizers zowel als gewone oud gebouw dat de strijd tegen de
pelgrims reisden van ver en over zee om tijd verliest, levert goed en goedkoop
het orakel te raadplegen. Met soms bouwmateriaal voor andere gebouwen.
schokkende gevolgen, want het was een In Mexico vinden we de stenen van de
voorspelling van dit orakel die de Maja tempels terug in de woonhuizen
Christenvervolging onder de van nu; in Plaka, de
Romeinse keizer Diocletianus volkswijk aan de voet
in gang zette. van de Acropolis in
Athene, moet men
Didyma zou eigenlijk niet verbaasd opkijken
één van de zeven als men in de kelder
wereldwonderen de 2500 jaar oude
moeten zijn, maar omdat stadsmuur terugvindt en
de tempel nooit af was, liep het gebouw onder veel kerken en moskeeën in het
waarschijnlijk de nominatie mis. Nadat Midden-Oosten vindt men de resten van
de klassieke beschaving ten onder was veel oudere tempels en heiligdommen.
gegaan en de goden vergeten waren, Ook Didyma werd deels hergebruikt in
werd er in het midden van het heiligste de Byzantijnse kerk en de oude moskee
der heiligen een kerkje gebouwd. en in woonhuizen in de wijde omgeving.
Milete was één van de machtigste en weer opgebouwd. Aan het begin van
steden uit de oudheid met een de 5de eeuw werd de stad volgens een
geschiedenis die duizenden jaren nieuw principe herbouwd, bedacht door
terugging. Het was schitterend gelegen Hippodamus van Milete; een zogenaamd
op een schiereiland met havens aan alle city grid. Deze vierkante roostervorm
zijden. De bevolking was een mix van met rechte lijnen was een groot succes
154 immigranten van het Griekse vasteland, en werd later in veel andere Griekse
het eiland Kreta en de plaatselijke en Romeinse steden gekopieerd en ook
Cariërs. Het was een centrum van bijvoorbeeld in New York.
wetenschap, filosofie en handel.

Door het zand dat werd aangevoerd
De stad had talloze koloniën, verspreid
door de Meander rivier – de oorsprong
over Anatolië en de Middellandse Zee.
van ons woord meanderen – begon
Door de eeuwen heen werd de stad
de zee rond Milete steeds meer te
meerdere malen veroverd, vernietigd
veranderen in een malaria-moeras
en de stad was in de Byzantijnse tijd
al een onbeduidende nederzetting
geworden. In de Ottomaanse tijd
bloeide de stad nog even op. De ruïnes
van de fraaie badhuizen en een herberg
getuigen daar nog van. Tegen de 17de
eeuw was het eens zo machtige Milete
veranderd in een dode stad te midden
van akkers en olijfbomen.
Het is nog altijd goed te zien hoe
belangrijk de stad ooit was.
De ruïnes bestrijken een opvallend
groot oppervlak. Het schitterend
bewaard gebleven theater staat nu als
een eenzame berg van steen in het
midden van een vlakte. Vanaf de top
kan men overal de resten zien van
de stad op haar hoogtepunt. Van het staat tegenover de tijd. Hier liepen ooit
havenmonument dat al duizenden duizenden mensen met hun dromen,
jaren de zee niet meer heeft gezien, is hun verwachtingen en hun dagelijkse
alleen de sokkel nog over. Uitgehakte, zorgen. Het theater bood in de Romeinse
heilige dolfijnen springen enthousiast tijd plaats aan maar liefst 25.000
naar niets. Rond de antieke pilaren mensen. Nu ruist enkel de wind langs de
blijft het regenwater staan als een verlaten stenen. Het is een magnifieke,
geïmproviseerd meer. Wandelend magische plek om te bezoeken, zeker
door de oude winkelstraat of door de in het voor- en naseizoen, wanneer de
raadkamers van de magistraten, blijkt stilte is teruggekeerd langs de heilige
weer eens hoe machteloos de mens weg en de lege tempels.
Volgens de
Britse filosoof
Bertrand
Russell begon
de filosofie in
Milete. Daar
leefde Thales
(624 - 545
v.Chr.),
een half-
legendarische wetenschapper die
vragen stelde die weinigen vóór
hem hadden gesteld. Hij zocht
naar rationele verklaringen voor
natuurverschijnselen en sloot
goddelijke bemoeienis uit. Hij
voorspelde de zonsverduistering
van 28 mei 585 v.Chr. en verlegde
de koers van de Halys rivier om een
leger te helpen bij het oversteken.
Hij was een wiskundige die
onderzoek deed naar cirkels en
156 het berekenen van afstanden
op zee. Maar Thales was niet de
enige invloedrijke
wetenschapper uit
Milete. Het was
ook de stad van
Anaximander,
volgens
sommigen
de bedenker
van het eerste
wetenschappelijke experiment. De
geograaf Hekataios van Milete
(c.550-c.490) was de man die één
van de eerste wereldkaarten maakte.
In Milete werden de grote vragen
gesteld over wie wij waren, waar wij
vandaan kwamen en de plaats van
de aarde in de kosmos. Het was een
revolutie in het denken die de weg
vrijmaakte voor de westerse filosofie
en wetenschap.
158
Vroeger zou men bij Milete de boot
hebben moeten nemen om naar het
concurrerende Priëne te reizen. Nu rijdt

men comfortabel over de weg naar het
noorden. Plotseling zijn links de oude
zuilen van een tempel te zien. Waarom
zou iemand hier ooit een stad hebben
gebouwd, geplakt tegen de flanken van
een bergmassief? Maar vroeger was hier
de zee en Priëne was strategisch prima
raadskamer zijn nog in goede conditie
gelegen. Niet voor niets is ook Priëne
en van de tempel van Athene staan
een stad waarvan de oorsprong terug
nog fier enkele zuilen overeind. Maar
gaat naar het begin van de geschiedenis.
veel van de andere gebouwen, zoals
Ook deze stad werd meerdere malen
het marktplein, het gymnasium (met
vernietigd en herbouwd. Ook deze stad
graffiti van de studenten) en de vele
werd uiteindelijk verlaten.
tempels, waaronder één speciaal voor
In tegenstelling tot Milete maakt de verering van Egyptische goden, zijn
de stad een compacte indruk. Hier minder fortuinlijk geweest. Wandelen
heeft men echt het gevoel door een door Priëne geeft het gevoel door een
oude vestingstad te lopen, die het immense puzzel van steen te lopen die
slachtoffer is geworden van één of bestaat uit duizenden stukjes, vaak met
andere natuurramp. Het theater en de fraai uitgehakte versieringen.
Aphrodisias
Een snelweg voert ons naar de legendarische stad uit

het oosten, naar één van de het zand tevoorschijn
meest indrukwekkende, te toveren. En wat een
maar minder bekende ontdekking bleek het
160 antieke steden: te zijn! Veel gebouwen
Aphrodisias. waren in prachtige
staat en de sculpturen
Het gehucht Geyre
waren van een
was gebouwd ín en in
ongekende kwaliteit.
zekere zin ván Aphrodisias,
een duizenden jaren oud
Buste van een man met het zogenaamde
heiligdom. In de jaren 60 werd Istanboel kapsel (zie ook pagina 159),
het hele dorpje verplaatst om hoofd van Aphrodite (rechts), cultusbeeld
van Aphrodite (rechtsboven)
aan Aphrodite,
geliefd door de
Romeinse keizerlijke
families.
Zoals
Aphrodite
zelf ook de
opvolger van
Ishtar was,
zo werd haar
tempel later
omgebouwd tot
een kerk met
afbeeldingen
van Jezus,
Maria en de
aartsengelen.
Het cultusbeeld
Ooit werd hier van Aphrodite
een tempel dat zoveel eeuwen
gebouwd door alleen maar
de Assyriërs in de door speciale,
7de eeuw v.Chr., mannelijke
gewijd aan Ishtar, priesters was
de Mesopotamische aanschouwd,
godin van de liefde en werd nu
de schoonheid. Vanaf gebruikt voor
de 1ste eeuw v.Chr. het stutten van een
werd het een beroemd muur.
tempelcomplex gewijd
De Sebasteion tempel in
Aphrodisias (1ste eeuw
n.Chr.)
162
Maar de kerk werd op haar beurt
in de 11de eeuw platgebrand door
de Seltjoeks, die vanuit het oosten
grote delen van het Midden-Oosten
veroverden. Om de priester Tornikos
te citeren die Aphrodisias in 1156
bezocht: “In de cathedraal klonken ooit
de hymnes van het koor, nu klinkt er
slechts het krassen van een uil.”
Het is uiterst zeldzaam dat een
cultusbeeld eeuwen van verovering en
verwoesting overleeft, maar het beeld
van Aphrodite als moedergodin is nog
altijd te bewonderen in het Aphrodisias
Museum.
Een schitterend
bewaard gebleven Dat is niet de enige sculptuur die
reliëf van Keizer
Nero and Agrippina er te bewonderen is. Een paard
van blauw marmer lijkt in volle
galop door de erezaal
te zweven. Van zijn
berijder is slechts
een wit dijbeen over,
maar de vloeiende,
moeiteloze beweging
van zijn rijdier
toont de vakkennis
van de kunstenaars
aan. Het is slechts
één voorbeeld van
de ongelooflijke
collectie van
beeldhouwwerken,
voornamelijk uit de
1ste eeuw n.Chr.. Het
museum herbergt zeker
één van de mooiste
collecties Romeinse
164 beelden ter wereld.
Ze zijn afkomstig uit
het Sebasteion, een

wonder van marmer,
dat van top tot teen was
versierd met Romeinse
keizers en mythologische
voorstellingen.
Het gebouw is in zijn oude glorie aan de goede kwaliteit van de
hersteld met kopieën van de beelden. beelden.
De originelen zijn nu, beschermd tegen Maar Aphrodisias heeft ook buiten het
de elementen, in het museum museum veel te bieden. Elke Romeinse
te vinden. Ooit was er in Aphrodisias keizer wilde wel iets bouwen in de stad
een befaamde academie voor om zijn eerbied voor het heiligdom te
beeldhouwers en dat is te zien tonen.
De erepoort is één van de mooiste
bewaard gebleven gebouwen, vier rijen
van vier zuilen met daken versierd met
kunstwerken. Professor Kenan Erim,
die de restauratie in de jaren 80 met
veel passie leidde en de legendarische
stad aan de mensheid teruggaf, is

niet ver van de monumentale poort
begraven, waar hij ligt, zoals hij schreef
‘in de armen van zijn geliefde.’
dagelijks leven. De maximumprijzen
Het theater, de tempels en de villa’s; ze waren zelfs officieel vastgesteld in 301
166 zijn allemaal goed bewaard gebleven. door keizer Diocletianus. Een zak graan
Op de marktplaats, de agora, komen we mocht niet meer dan 100 Denarius
meer te weten over de kosten van het kosten, een goede fles wijn 30 en een
en een kunstschilder 150. Een advocaat
kostte 1000 Denarius om je te
verdedigen in een rechtszaak. Hmmm,
soms verandert er misschien toch
minder dan we denken.
Misschien is de grootste verrassing
van Aphrodisias wel het stadion, dat
vrijwel ongeschonden uit de aarde
tevoorschijn is gekomen. Hier vochten
Egyptisch biertje 2. Een fazant was aan de gladiatoren tegen elkaar en hier
de prijs met 250 Denarius en oesters vochten gevangenen tegen wilde dieren
waren ook toen al met 100 Denarius voor een publiek van 30.000 mensen.
niet goedkoop. Een putjesschepper Het is het best bewaard gebleven
mocht maximaal 25 per dag rekenen antieke stadion ter wereld.
168
Pamukkale &
Hiërapolis
Op een klein uurtje rijden van

170 Aphrodisias ligt één van Turkije’s
meest bekende UNESCO Werelderfgoed
plaatsen; Pamukkale, letterlijk
het kasteel van katoen. Van een

afstand lijkt het alsof we in een
wintersportgebied terecht zijn
‘badplaats’ Hiërapolis is een zeer
gekomen. Een rijzige wand van sneeuw
goed bewaard gebleven antieke stad,
tekent zich af tegen de horizon. Het zijn
balancerend op de rand van de witte
de kalkafzettingen van een warme bron
terrassen. Hier kan men zwemmen
die al duizenden jaren langs de bergen
in dezelfde bronnen waar duizenden
naar beneden sijpelt in verspringende
jaren geleden al Romeinse toeristen
terrassen van witte kalk. Het is een
zwommen, letterlijk tussen de resten
unieke plaats om te bezoeken. Het
van antieke zuilen.
kwetsbare gebied is tegenwoordig
afgeschermd tegen al te enthousiaste
toeristen, maar nog steeds is het
mogelijk om te baden in het helende,
35 graden warme water.
Wat zich bovenop de berg van katoen
afspeelt en heeft afgespeeld, is nog
interessanter. De warmwaterbronnen
trokken meer dan 2000 jaar geleden
ook al mensen naar dit gebied en de
De stad, die grotendeels uit de Plutonium was een mysterieuze plaats
Romeinse tijd stamt, beslaat waarvan de ingang geflankeerd werd
een opvallend groot oppervlak. door beelden van een agressieve slang
Winkelstraten met badhuizen (in één en de driekoppige hellehond Cerberus.
van de grootste is nu het museum
gevestigd), gymnasia, villa’s, theaters
en tempels. Langs de wegen die
naar Hiërapolis voerden, stonden
rijen van grafmonumenten gewijd
aan de notabelen van de stad; rijke
handelslieden, priesters en zelfs
gladiatoren en atleten. Het is nog
altijd een indrukwekkende wandeling
naar de stadspoorten. Sommige van
de graven zijn tegenwoordig zelfs
deels in de kalkafzettingen gevangen,
alsof ze tijdens een winterse bui zijn
ingesneeuwd.
De warmwaterbron van Hiërapolis is
de oorsprong van veel legenden. Men
wist zeker dat hier de ingang naar de
onderwereld was. Het zogenaamde
De nu dichtgemetselde ingang van het Plutonium, de

poort naar de onderwereld
De hellepoort was bij de tempel van Niettemin waren de gelovigen zeer

Apollo, waar de kooldioxide dampen onder de indruk en tot ver in de 4de
van de warme bron zich eeuw was het Plutonium
ophoopten tot een dodelijke één van de belangrijkste
172 mix. Vogeltjes en insecten heiligdommen van de
vielen dood neer zodra antieke wereld, ook toen het
ze naar binnen vlogen,
christendom al zijn intrede

maar de priesters van had gedaan.
de tempel keerden altijd
levend terug uit de hel Hiërapolis is ook de stad
met boodschappen van waar de apostel Philippus
gene zijde. Dat was niet op het einde van zijn leven
het gevolg van goddelijke heeft gewoond. Er was een
welwillendheid, maar relatief grote joodse en
van goed je adem inhouden en zo christelijke gemeenschap in de stad.
laag mogelijk over de grond kruipen. Volgens de overlevering zou hij een
In één van de duizenden grafmonumenten

van Hiërapolis werd op de sarcofaag van
de molenaar Marcus Aurelius Ammianos
een unieke beschrijving van een zaagmolen
gevonden. De molen werd gebruikt om
via een getrapt systeem van krukassen
marmer te kunnen zagen met behulp van
waterkracht. Het is de eerste molen van deze
soort ter wereld.
heilige slang hebben gedood in een ontdekten archeologen een kerk en
tempel, misschien wel het Plutonium? het graf van de heilige op een heuvel
Wat hij ook heeft gedaan, het viel bij aan de rand van de stad. De resten
de plaatselijke machthebbers niet in van de apostel waren al in de late
de smaak en hij werd ondersteboven oudheid naar Rome verplaatst, maar de
gekruisigd. Lange tijd werd gezocht ontdekking van zijn tombe uit de 1ste
naar zijn laatste rustplaats en in 2013 eeuw was een internationale sensatie.
Laodikeia is een goed bewaarde hier inmiddels afgekoeld tot een

antieke stad die op 10 kilometer lauwwarme beek. In verhouding met
afstand ligt van Hiërapolis. Het het toeristische Hiërapolis is het hier
warme water van Pamukkale is nog rustig en landelijk.
Als we verder reizen naar het noorden,
rijden we het gebied van de duizend

grafheuvels binnen; Bintepeler. In
werkelijk gaat het hier niet om 1000,
maar waarschijnlijk om 120 tumuli
(grafheuvels), nog altijd een zeer
respectabel aantal. De vlakte wordt
174 tot aan de horizon beheerst door
kunstmatige heuvels, van kleine
groene bolletjes tot reusachtige bergen

van steen. Dit is het hart van het Koning Croesus (boven), de grafheuvel van Alyattes II
(linksonder), Marmara Meer (linksboven)
Lydische rijk dat in de 6de eeuw v.Chr.
grote delen van Anatolië in handen
mensenhanden gemaakt monument
had. Het was vooral de prestatie van
Alyattes II, wiens grafheuvel dan ook gaat, maar als men dichterbij komt
de grootste is. De inhoud van deze wordt duidelijk dat het hier om één van
enorme hoeveelheid stenen is groter de grootste graven uit de menselijke
dan die van de Piramide van Cheops. geschiedenis gaat. Vanaf de top kan
Het is moeilijk van een afstand men goed de tientallen heuvels van
te zien dat het hier om een door Alyattes’ familieleden zien.
In de verte ligt het prachtig gesitueerde De grafheuvel was het geesteskind van
Marmara Meer, dat zelfs al door de rijkste man ter wereld, zijn zoon
Homerus wordt geroemd. Croesus. Het land was een vruchtbaar
landbouwgebied en de Pactolus rivier
bevatte grote hoeveelheden goudstof.
Nog altijd gebruiken we de
uitdrukking ‘zo rijk als Croesus.’ Dat
de Lydiërs rijk waren staat buiten
kijf. De zogenaamde Karun Schat
met meer dan 300 zeer kostbare
voorwerpen wordt nog altijd
geassocieerd met de legendarische
koning, al komen de schatten uit het
graf van een Lydische prinses. De
kostbaarheden werden gevonden
in 1966 en naar de Verenigde
Staten gesmokkeld. Na een lange
juridische en diplomatieke strijd
zijn ze nu terug in Turkije en te
zien in het archeologisch museum
van Uşak. En zoals dat hoort bij

zo’n mysterieuze
collectie, wordt
gefluisterd
dat de
grafrovers
176
allemaal
lelijk aan hun
eind zijn
gekomen...
Het is niet voor niets dat hier de eerste Croesus zond boodschappers naar
munten uit de wereldgeschiedenis alle orakels om te testen hoe goed ze
werden geslagen. En Croesus vond dat waren. Zij moesten voorspellen wat hij
geld moest rollen. Zo gaf hij veel geld op een specifieke dag zou eten. Alleen
aan tempels en orakels. Eén verhaal het orakel van Delphi kwam met het
van de geschiedschrijver Herodotus is juiste antwoord en Croesus schonk
te aardig om hier niet te vermelden. deze tempel een reusachtige gouden en
Gymnasium van Sardis (boven),
Artemis tempel (onder)
De hoofdstad van het koninkrijk

Lydia was Sardis, een succesvolle
handelsstad gebouwd rond de tempel
van de vruchtbaarheidsgodin Artemis.
Net als zoveel steden in dit gebied,
werd ook Sardis regelmatig vernietigd
en heropgebouwd. Het Sardis dat
we tegenwoordig kunnen bezoeken,
stamt voornamelijk uit de Romeinse
periode. De resten van de huidige
Artemis tempel stammen uit de 2de
eeuw n.Chr.. De stad was geliefd door
de Romeinse keizers en toen de stad
in 17 n.Chr. werd vernietigd door een
aardbeving, betaalde keizer Tiberius
grotendeels de herbouw. Eén van de
opvallendste gebouwen van Sardis
is de synagoge uit de 3de eeuw, waar
mannen en vrouwen gezamenlijk de
eredienst bijwoonden. Het mooist
bewaard gebleven monument is het
gymnasium, een schitterende façade
met beeldengroepen, die de huidige
resten van de stad overschaduwt.
De reis van Sardis naar Efeze is een
prettig tripje via een makkelijke
vierbaansweg. Efeze is de sensatie
van de Egeïsche Zeekust. Toeristen
komen van heinde en ver, soms van de
beroemde badplaats Kuşadası, soms
van één van de vele cruiseschepen,
die als varende luxe-eilanden de
Middellandse Zee doorkruisen. Het is
zilveren schaal. Ook had hij een vraag zeer aan te raden om de antieke stad
over hoe de strijd tegen de oprukkende te bezoeken in het voor- of naseizoen.
Perzen voor hem uit zou vallen. Delphi Maar op welk moment men Turkije
orakelde dat een groot rijk zou vallen. ook bezoekt, Efeze kan niet worden
Croesus realiseerde zich niet dat de overgeslagen. Straks gaan we de stad
priesteres helaas refereerde aan zijn verder verkennen, maar de omgeving
eigen rijk. heeft ook veel te bieden.
178
Efeze
Johannes en Moeder Maria (links), de magere resten
van de Artemis tempel (boven), het praalgraf van
Johannes tussen vier marmeren pilaren in de ruïne van
de kathedraal van Selçuk (onder), reconstructie van
de tempel van Artemis (rechts)
gebied. Hier vinden we ook het graf van

één van de belangrijkste christelijke

heiligen, de evangelist Johannes.
Keizer Justinianus bouwde over zijn
graf een kathedraal die bijna groter
was dan de Hagia Sophia in Istanboel.
Het gebied werd getroffen door een
180 aardbeving en nu is de kerk een
indrukwekkende wirwar van muren en
stenen resten.
De antieke stad Efeze ligt bij het stadje De bouwers van de nieuwe Tempel
Selçuk, dat zelf ook zeer de moeite van Artemis, gelegen aan de rand van
waard is. Het is charmant plaatsje Selçuk, dachten vrouwe Fortuna te
dat gedomineerd wordt door een snel af te zijn. Het heiligdom is één
Ottomaans kasteel en de 14de-eeuwse van de Zeven Wereldwonderen en werd
İsabey Moskee, één van de mooiste gebouwd op de zompige grond van een
architectonische hoogstandjes uit dit moeras in de hoop dat aardbevingen
De Turkse schrijver
Halikarnas
Balıkçısı (1890-
1973), de Visser
van Halicarnassus,
schreef over
Artemis als de
belangrijkste godin
van Anatolië:
“Zij is het die de grond opdraagt
bloemen en vruchten te dragen,
geen grip op het gebouw zouden hebben.
Zij is het die de elementen regelt,
Het was een geschenk van Croesus,
de scepter zwaait over lucht, de
de rijkste man ter wereld, en dat was
aarde en de wateren, het leven
te zien. Volgens de kenners uit de
der dieren beheerst. Zij die de
oudheid was er eigenlijk maar één écht
wilde schepsels temt en getemde
wereldwonder en dat was deze tempel.
schepsels beschermt. Zij is de Bron
Ook in de antieke oudheid leefden er van het Al.”
al ziekelijke aandachttrekkers die we
gewoon zijn te associëren met onze
moderne maatschappij. De jongeman Goten en toen weer door de christenen
Herostratos wilde koste wat kost vernietigd. Acht van de enorme zuilen
beroemd worden en besloot op 21 werden hergebruikt in de Hagia Sophia
juli 356 v.Chr. de tempel in brand te in Istanboel en slechts één zuil is
steken. Volgens de overlevering was nog op de oorspronkelijke plaats in
de godin Artemis tijdelijk afwezig Selçuk terug te vinden. Hoewel het
en afgeleid door de geboorte van tegenwoordig moeilijk is om je –
Alexander de Grote en zo werd de staande op een berg van brokstukken
marmeren tempel, met haar dak van en losse stenen – de rijkdom van de
goed brandend cederhout, volledig in tempel van Artemis voor te stellen,
de as gelegd. Het heiligdom werd weer blijft het een bijzondere plek waar de
herbouwd maar later werd het door de menselijke feilbaarheid voelbaar is.
182
In de buurt van Selçuk vinden we ook maar overal rondom de heilige plek
een andere legendarische plek; vinden we de ruïnes van kerken,
de Grot van de Zeven Slapers. De grot graven en kapelletjes. Het verhaal over
zelf is afgesloten voor het publiek, de zeven jonge christenen en hun hond
De Grot van de Zeven Slapers bij Efeze

werd pas in 1927 herontdekt. Maar
er is één andere locatie in Turkije die
oudere rechten heeft.
De Metgezellengrot (Eshab-ı Kehf)
in het oosten van Turkije bij de stad
Afşin in de provincie Kahramanmaraş,
is wereldberoemd. Zo beroemd, dat er Slapers-grot van Efeze lijkt vooralsnog
maar liefst 33 plaatsen zijn die claimen de voorkeur te hebben.
de echte grot te zijn. In Turkije alleen
al zijn er drie locaties, maar de Zeven
heeft jaarlijks meer dan 100.000 De claim wordt zeer serieus genomen.
bezoekers. De oude naam van De Eshab-ı Kehf stichting in Afşin
Afşin is Efsus, dus de link met de begon zelfs in 2005 een rechtszaak,
legendarische stad was snel gemaakt. waarbij wetenschappers als getuigen
Bij de grot stond al een vroeg- werden geraadpleegd. De rechter
Byzantijnse kerk, die later tot een bepaalde dat de grot in Afşin de beste
moskee werd omgebouwd. papieren heeft.
De Zeven Slapers afgebeeld op een christelijke icoon en

een islamitische miniatuur
De legende inspireert niet alleen namelijk de geheime feiten kennen.

christenen, ook voor de moslims is het De antwoorden werden aan Mohammed
verhaal diep in de tradities verankerd. geopenbaard en daarmee was het
184
Zij noemen de Zeven Slapers de Eshab-ı bewijs geleverd.
Kehf, de metgezellen van de grot.
Door de eeuwen heen zijn er veel
Ze worden weliswaar niet met naam en
verschillende verhalen en legendes

toenaam in de Koran genoemd, maar
rondom de Zeven Slapers ontstaan
volgens de islamitische overlevering
maar uit alle versies is wel het één
werden de details van het verhaal
en ander te distilleren. Tijdens het
gebruikt om de profeet Mohammed te
keizerschap van Decius (249-251) werd
testen. Alleen een ware profeet kon
de christenvervolging nieuw leven
Kitmir
ingeblazen. Om aan het gevaar te het huisje van Maria. Volgens oude
ontsnappen, vluchtten een zevental legendes was Johannes, de schrijver
christelijke jongeren en hun hond van het evangelie van Johannes, met
(Kitmir genaamd in de islamitische de bejaarde Maria naar Efeze
traditie) een grot in. Daar vielen ze in gereisd om de jonge christelijke
een magische slaap. De grot werd later gemeenschappen daar te bezoeken.
dichtgemetseld en de Zeven Slapers Het is begrijpelijk dat de moeder
werden door de wereld vergeten. Zijzelf van Jezus nogal wat aandacht kreeg
dachten maar één nacht te hebben van de gelovigen en Maria koos een
geslapen, maar toen na het ontwaken afgelegen plek midden in de bossen om
één van hen naar de stad ging om eten haar laatste dagen in rust te kunnen
te kopen en betaalde met een Decius- doorbrengen. Johannes zou haar daar
muntje, sloegen de autoriteiten alarm. verzorgd hebben.
Al snel werd de waarheid ontdekt.
Niemand had veel geloof aan het
De Zeven Slapers hadden honderden
verhaal gehecht, maar in de 19de
jaren geslapen. Inmiddels was het
christendom de officiële religie van
het Romeinse Rijk geworden. Na alle
commotie zouden de jongelingen
weer terug naar de grot zijn gegaan en
opnieuw zijn ingeslapen. Rondom hun
eeuwige rustplaats ontstond al snel een
bedevaartsoord.
Van de grot van de Zeven Slapers is
het maar een korte trip naar de top
van de Bülbüldağı, de Nachtegaalberg,
waar we misschien wel het vreemdste
monument van dit gebied vinden;
Fresco van de apostel Paulus
en inmiddels is het een belangrijk

heiligdom en bedevaartsoord voor
christenen en moslims. Zelfs diverse
Anna Katherina Emmerich pausen hebben het huiskerkje bezocht.

Nog altijd ligt het aan het eind van de
eeuw noteerde een dichter de Maria- weg boven op de berg, te midden van
visioenen van een stervende Duitse uitgestrekte bossen vol kwinkelerende
non, Anna Katherina Emmerich. Zij vogeltjes. Het is een heerlijke,
zag in haar koortsdromen precies schaduwrijke plek die ondanks de
186
waar Maria was overleden. Het boek vele bezoekers, nog altijd een zekere
inspireerde een zoektocht naar het serene rust uitstraalt. Het huisje zelf
huisje en dankzij de lokale bevolking is meer een kapel dan een woonhuis,
werden de ruïnes van een oud klooster maar toch kan men zich voorstellen
en een woonhuis uit de 1ste eeuw hoe Maria hier, op gepaste afstand van
gevonden. de Efezische christenen, terugkeek op
haar leven en het leven van haar zoon.
Door de jaren heen is de status van
het huis van Maria gestaag gegroeid Efeze is niet alleen de stad van
Johannes en Maria, maar ook van
Paulus. Hij leefde er maar liefst
drie jaar en probeerde de bevolking Efeze vooral een schitterend bewaard
over te halen zich te bekeren. Hij gebleven Romeinse stad met luxe
predikte in de synagoge en op straat, villa’s, theaters en tempels. Ondanks
maar een groot succes was het niet. dat veel van de schatten van Efeze
De plaatselijke middenstand was zijn verspreid over de musea van de
achterdochtig en de vlam sloeg in wereld, is de stad zelf nog altijd een
de pan. Efeze was wereldberoemd droom voor liefhebbers van kunst en
vanwege de Artemis tempel en cultuur. Efeze is een symbool van de
de kunstenaars en edelsmeden westerse beschaving en staat bovenaan
verdienden veel geld aan de pelgrims. de Voorlopige Lijst van Werelderfgoed
En nu was hier die Paulus, die zei locaties van UNESCO in Turkije.
dat hun mooie kunstvoorwerpen
Dwars door de stad heen loopt de
geen enkele waarde hadden. De
heilige weg, de verbinding tussen het
zilversmid Demetrius zag de bui al
centrum en het heiligdom van Artemis.
hangen en belegde een vergadering.
Bij het amfitheater kruist deze weg
Daar liepen de gemoederen al snel
de havenstraat, ooit een gezellige
hoog op. “Sommigen schreeuwden
winkel-promenade die langs tempels
dit, anderen dat, want de vergadering
en vroegchristelijke kerkjes naar de
was in verwarring en de meesten
Middellandse Zee voerde. De zee is
wisten niet eens waarom zij waren
tegenwoordig ver weg, maar vroeger
samengekomen,” vertelt de bijbel
liep men van de haven zo de stad in.
over de bijeenkomst. Het loopt bijna
uit op een lynchpartij van Paulus’ Het is een avontuur om hier zeker
metgezellen, maar uiteindelijk loopt enkele uren door te brengen.
de boel met een sisser af. Paulus voelt De temperatuur kan er in de
zich na het incident niet erg welkom zomermaanden behoorlijk oplopen
en verlaat de stad korte tijd later. Het en de oppervlakte van de stad is
voorval geeft wel duidelijk aan hoe verrassend groot, dus water en een
de spanningen tussen de klassieke zonnescherm zijn geen overbodige
religies en het jonge christendom zich luxe.
al aftekenden.
Hoewel de stad haar oorsprong heeft
in de Hittische tijd, is het huidige
188
190
De beroemde stoeptegel met een voetafdruk die zou
wijzen naar een huis van lichte zeden
De bibliotheek van Celsus, een consul

en gouverneur uit het eind van de
1ste eeuw n.Chr., is de best bewaard
gebleven attractie van de stad. Ooit was
het een centrum voor de wetenschap
met meer dan 12.000 boekrollen.
In 262 werd het gebouw door een
aardbeving vernield, maar het werd
omgebouwd tot een erefontein.
Het was überhaupt goed geregeld
met de watervoorziening in de stad.
Er waren natuurlijk badhuizen
en openbare toiletten met een
goedwerkende riolering, maar ook veel
naar een bordeel. Nu waren bordelen
van de huizen hadden stromend water.
een vast en gewoon onderdeel van
En er was vermaak voor iedereen.
Romeinse steden, maar het is zeer
Het grote amfitheater bood 24.000
onwaarschijnlijk dat deze steen
mensen een zitplaats en voor kleinere
daarnaar verwijst. De Romeinen
voorstellingen waren er intieme
zouden bij die afbeelding heel andere
theatertjes.
associaties hebben gehad dan wij.
Een bekend verhaal dat de gidsen Bovendien draagt de afgebeelde vrouw
vertellen is dat er in de hoofdstraat de kroon van de godin Cybele,
een stoeptegel ligt met een verwijzing de beschermvrouwe van steden.
het mooi gelegen dorpje met de
aantrekkelijke 19e-eeuwse huisjes
wereldnieuws, toen de doemdenkers
Şirince kozen als de plaats waar
de aanstaande apocalyps zou
kunnen worden overleefd. Volgens
de overlevering zou Maria hier ten
hemel gevaren zijn, wat het dorp een
ongekende positieve energie gaf.
Gelukkig bleken de Maya’s iets heel
Een kleine 6 kilometer ten zuiden van anders te hebben bedoeld en bleef
Efeze vinden we het lieflijke plaatsje de wereld gewoon draaien. De cult-
Şirince. Volgens een mysterieuze aanhangers gingen teleurgesteld weer
voorspelling van de Maya indianen huiswaarts en de rust keerde terug in
uit Midden-Amerika zou de wereld dit plaatsje dat een bezoek meer dan
in 2012 ten onder gaan. Even werd waard is.
Lopend over de marmeren straten ontdekkingstocht door Turkije.

en marktpleinen van Efeze komt Het hele gebied van Bodrum tot Selçuk,
de antieke wereld heel dichtbij. van Pamukkale tot het Bafa Meer
Het is een passend slot voor deze laat zien hoe nauw onze Europese
192
geschiedenis is verbonden met Turkije.
De verschillende volkeren die hier
millennia lang woonden, hebben allen
hun sporen nagelaten in een unieke
mix van cultuur en kunst.
Het is een gebied waar filosofische
ideeën tot bloei kwamen en
revolutionaire uitvindingen werden
gedaan, waar bijzondere individuen
de wereld veranderden en grote leiders
faalden en waar architectonische
hoogstandjes werden afgewisseld
met sobere kerkjes en moskeeën.
In Turkije, de ontmoetingsplaats
tussen het heden en het verleden,
tussen het Oosten en het Westen,
wordt het verhaal van de Europese
geschiedenis verrijkt en verdiept.
De Werelderfgoedlijst van UNESCO bevat
de belangrijkste monumenten van de
menselijke geschiedenis. Turkije heeft
maar liefst elf plaatsen op de vaste en
meer dan veertig op de Voorlopige lijst.
UNESCO
Werelderfgoed
Turkije
Grote moskee
en ziekenhuis
van Divriği
UNESCO Werelderfgoed
196
Het is bijna 180 kilometer rijden de andere. De ruïne van een oud fort
van de historische stad Sivas – een bewaakt de vallei en verspreid door de
mooie provinciestad met een aantal stad vinden we de klassieke houten
indrukwekkende monumenten – dwars huizen die zo kenmerkend zijn voor deze
door het weidse Anatolische landschap streek terug, sommige al gerestaureerd,
naar Divriği. andere nog wachtend op een nieuwe
toekomst.
Het stadje is fraai gelegen tussen
imposante bergen aan de ene kant De bouw van de moskee en het
en vriendelijk glooiende heuvels aan ziekenhuis van Divriği begon in 1228.
Het gebouw, sinds 1985 Werelderfgoed, bekend onder de naam Hürremshah. Dit
is versierd met bijzondere ornamenten is zijn enig bekende werk en we weten
van steen. Het is een fascinerende plek, alleen maar dat hij oorspronkelijk uit
die op het eerste gezicht het werk lijkt Ahlat tegen de grens van Iran kwam, een
van een geobsedeerde en op hol geslagen stad die nog altijd bekend staat om zijn
beeldhouwer. De moskee werd gemaakt steenhouwers. De enorme rijkdom van
in opdracht van Ahmet Shah van de de gebouwen en de hoge kwaliteit van
Mengücek dynastie en het ziekenhuis het steensnijwerk is ongekend en maken
voor zijn vrouw Turan Melek, maar de het Werelderfgoed van Divriği een plaats
man die het allemaal bedacht staat die op ieders ‘to do’ lijstje moet staan.
Cappadocië
Cappadocië ligt in het midden van
Turkije. Het is een wonder van de natuur,
dat door mensen nog mooier is gemaakt.
Het Göreme Nationaal Park, dat is
ontstaan door vulkaanuitbarstingen,
is een mengsel van tufsteenkegels,
bevreemdende feeën-schoorstenen,
spectaculaire vergezichten en koele
grotwoningen, die tot in de jaren 50
werden bewoond. Stil zwevend in
een luchtballon over dit onwerkelijke

landschap is een bijna religieuze
ervaring.
198
200
Pamukkale
De thermale bronnen van Pamukkale
hebben een temperatuur van 35 graden.
De eeuwenoude kalkafzettingen hebben
het landschap omgetoverd tot een trap
van witte watten tegen een helblauwe
hemel. Het lijkt alsof de natuur is
versmolten tot een oneindig ijskasteel.
Turkije: waar Europa begon... UNESCO Werelderfgoed
202
Hiërapolis
Onderdeel van het Werelderfgoed van
Pamukkale is het antieke Hiërapolis
dat zich bovenop de witte kalkheuvels
bevindt. Met deze fraai bewaarde stad
maakten we al eerder in dit boekje
uitgebreid kennis.
Hattuşa
Hattuşa is de oude
hoofdstad van het Hittische
Rijk en een schitterende
combinatie van ruïnes en
heiligdommen.
204
Troje
Troje is misschien wel de meest beroemde stad uit de
wereldgeschiedenis, bezongen door Homerus in de
Odyssee en de Ilias.
Niemand had gedacht dat de mythische stad uit de
oudheid echt had bestaan, maar Troje (het huidige
Hisarlık) is nu door iedereen te bezoeken. Zelfs het
legendarische paard is er te zien, een reconstructie
gemaakt voor de Hollywoodfilm Troy met Brad Pitt.
Berg Nemrut
Zelfs voor de sportieve reiziger is het
een stevige klim naar de Berg Nemrut in
Oost-Anatolië.
Op een hoogte van 2150 meter staat
een piramide-achtige grafheuvel met
een hoogte van zo’n vijftig meter,
omringd door gigantische sculpturen,
stenen hoofden van leeuwen, adelaars
en de goden Zeus en Mithras. Het is
mysterieuze plek waar de tijd lijkt stil
te staan.
206
Xanthos &
Letoön
Xanthos was één van de belangrijkste
steden van het Lycische rijk met een
schitterend amfitheater en imposante
poorten, tempels en stadsmuren.
Vlakbij ligt het heiligdom Letoön.
208
210
Istanboel
Historisch Istanboel staat ook op de
Werelderfgoedlijst. Het is het gebied
waar Oost en West elkaar ontmoeten.
Het is een verzamelplaats van
duizenden jaren geschiedenis.
Wandelend langs de Hagia Sophia en
het Hippodroom van keizer Constantijn
naar de Süleymaniye moskee, val je
van de ene verbazing in de andere.
Çatalhöyük
De laatste aanwinst op de
Werelderfgoedlijst is Çatalhöyük,
212 misschien wel de oudste stad ter
wereld, gebouwd op twee heuvels.
De hogere oostelijke heuvel bevat

achttien woonlagen op verschillende
niveaus die dateren van de periode
tussen 7400 en 6200 voor Christus.
Het is een bijzondere ervaring om op
de eerste plek te staan waar de mens
ooit besloot om samen in een stedelijke
omgeving te gaan wonen.
214
Safranbolu
Safranbolu is een romantische
bestemming. De constructie en het
ontwerp van de houten huizen zijn uniek.
Lopend langs de historische geveltjes
waan je je terug in de 17de eeuw.
Selimiye-moskee De Selimiye-
moskee is de
grootste moskee in
de stad Edirne en
werd gebouwd in
de 16de eeuw.
Het is een
meesterwerk
van de beroemde
architect Sinan
(1489 -1588).
216
Turkije heeft ook veel locaties op
de zogenaamde Voorlopige lijst van
UNESCO staan. Dit zijn de bijzondere
plaatsen die de Turkse overheid heeft
aangemeld voor een Werelderfgoed
nominatie: Alle locaties met een * vindt
u terug in dit boek.
De historische stadskern van Aizanoi bij De historische stadskern van Kekova bij
Kütahya Antalya
Het Alahan Klooster bij Mersin De hoofdstad van Seltsjoek beschaving
De historische stadskern van Alanya bij in Konya
Antalya Het speciale natuurbescherming gebied
De antieke steden van de Lydische van het Tuz Meer bij Konya*
beschaving bij Antalya en Muğla Het kasteel van Mamure bij Mersin
De archeologische resten van Het cultuurlandschap rond de stad
Aphrodisias* bij Aydın Mardin*
De archeologische resten van Laodikeia* Het Mausoleum van Hecatomnus in
bij Denizli Milas
De archeologische resten van Perge bij De Middeleeuwse stadskern van Beçin*
Antalya bij Muğla
De archeologische resten van Sagalassos De historische binnenstad van
bij Burdur
Odunpazari bij Eskişehir
De archeologische resten van Zeugma*
De Seltsjoek karavanserais tussen
bij Gaziantep
Denizli en Doğubayazıt
De antieke stad Bergama bij Izmir
De St.Nicolaaskerk in Antalya
De vroeg-Ottomaanse stedelijke en
De St.Paulus kerk, de St.Paulus bron
landelijke nederzettingen van Bursa en
en de omliggende historische wijken bij
Cumalıkızık
Mersin
De antieke stad Efeze* bij Izmir
De Eşrefoğlu Moskee bij Konya Het Sümela Klooster* bij Trabzon
De antieke stad Gordion* bij Ankara De archeologische resten van Sardis* en
Het Termessos National Park bij de de Lydische grafheuvels van Bintepeler*
Güllük Berg bij Antalya bij Manisa
Het Haci Bektas Veli Complex bij De archeologische resten van Göbekli
Nevşehir Tepe* bij Şanlıurfa*
De historische steden Harran* en De citadel en de stadsmuren van
Şanlıurfa* Diyarbakır*
De St.Petruskerk* van Hatay/Antiochië* De grafstenen van Ahlat de Urartiër en
De historische stadskern van Ani bij Kars de Ottomaanse citadel bij Bitlis
De historische binnenstad van Birgi bij De handelsposten en vestingwerken
İzmir langs de Genuese handelsroutes van de
De historische monumenten van Niğde Middellandse Zee tot de Zwarte Zee
Het Ishak Pasha Paleis bij Ağrı De Yesemek steengroeve en
De Karain Grot bij Antalya beeldhouwwerkschool bij Gaziantep
VERANTWOORDING
Dit boek kwam tot stand met steun hebben ontvangen en bereid waren
van het Ministerie van Cultuur hun schatten met ons te delen.
en Toerisme van de Republiek
Niet alle foto’s in dit boek zijn door
Turkije. Veel dank gaat uit naar Enis
ons gemaakt. We danken daarom de
Tataroğlu, de directeur van het Turks
volgende instellingen en personen
Verkeersbureau in Den Haag, wiens
voor het ter beschikking stellen
advies onmisbaar is geweest voor het
van materiaal: Het Museum van de
slagen van dit project. Ook danken wij
Anatolische Beschavingen in Ankara
zijn collega Kıvılcım Neşe Akdoĝan voor
(Ahmet Emzi Erdoğan), Kamil Okuyan
haar steun en enthousiasme en Hilâl
van de gemeente Hatay, Necmi Burgaç
Can voor al haar hulp.
van het Archeologisch Museum in
Wij danken ook de vele musea,
Hatay, Emin Yılmaz (directeur van het

instellingen en archeologische
Giresun Toeristenbureau), Hilâl Doruk,
opgravingen die ons zo hartelijk
218
Bootje (19de eeuw v.

Chr.) uit het Museum
van de Anatolische
Beschavingen
İbrahim Zaman, Umut Özdemir,
Y. Güngör, Bilkent Kültür Girişimi
(BKG), de Welkom in Turkije website en
Wiki Commons.*
Turks vertaalwerk werd gedaan door
Faruk Erel en Nuri Gerek. Proofreading:
Fadime Örgü. Sylvia Klaasen
controleerde het manuscript op fouten
en vergissingen.
Het boek werd ontworpen bij MYRA
in Istanboel (Rauf Kösemen, Damla
Özlüer, Tülay Demircan, Gülderen
Rençber Erbaş, Harun Yılmaz). Het
boek werd gedrukt bij DeckersSnoeck
in Gent, onderdeel van de Graphius
Group. Wij zijn hen allen zeer
erkentelijk voor hun inzet en
enthousiasme.
De samenstellers
OVER DE SAMENSTELLERS
Wolter Braamhorst is
cultuurhistoricus en werkt
meer dan twintig jaar in
(internationale) communicatie.
Eray Ergeç heeft meer dan 15
jaar ervaring in educatieve en
interculturele projecten.
TV Culture is een adviesbureau
gespecialiseerd in communicatie
strategie en creatieve concepten.
* Richard Bartz, Klaus Walter, Massimo, Giovanni,

Tørrissen, Umutluprens, Arpingstone, Alexostrov,
Krähenstein
Turkije: waar Europa begon... Notities
220
NOTITIES
222
224

Turkije Waar Europa Begon

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turkije Waar Europa Begon

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkije:

Copyright © Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije / TV Culture

Disclaimer: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij de onafhankelijke auteurs

Auteur: Wolter Braamhorst

Omslagfoto: Hittische koning Suppiluliuma II (schaalmodel, Hatay Archeologisch Museum, BKG)

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data:

Fotografie: Wolter Braamhorst & Eray Ergeç

moestuintje schoffelt ondertussen

Hoewel er meer dan 75 miljoen

springen we met zevenmijlslaarzen

10 Stap voor stap hebben we ons leven en

belangrijke uitvinding of ontdekking. In

verbonden met de geschiedenis van in Turkije is er relatief weinig pap

Zoals overal in Turkije is het zeer aan te

een levende legende. We treffen er één

meest indrukwekkende overblijfselen

Op een paar kilometer afstand van de

kan men nog altijd de serene is niet moeilijk om je voor te stellen

Van de buitenverblijven, tempels mythologische voorstellingen maar

een ansichtkaart de 2de eeuw v.Chr. en speelde acht

ontdekt, voor de wereld toegankelijk Wie blijft onberoerd bij de afbeelding

afgewisseld met reusachtige beelden. te trekken om Karatepe

Gaziantep is ook de schatbewaarder gebouwd deels onder water komen te

Een riviergod kijkt de bezoekers aan kwaadaardige slangen lijken tweespalt

Hier kan men van de kaalkop-ibis, een

de tempels kapot te slaan, iets waar de

groene schijnsel zijn een tweetal pilaren te zien

de Paradijs Moskee met zijn 33 meter

worden herschreven. Het hedendaagse

een vijandige en wilde omgeving;

of ervaringen uit te wisselen. voorouders voelbaar. Ooit keken

die van het oosten naar het westen

gebouwd om met de hete zomers en de

Sommige zijn gevestigd in oude

reizen we door het legendarische

Graanveld bij Karaca gebergte, opgraving bij Çayönü,

Nevalı Çori was ooit het centrum van

Robert Braidwood en Mehmet Özdoğan.

neolithische culturen veranderden

Berg Nemrut en het nationale park

het verlanglijstje van velen, van

Alsof ze met een krachtige zwaai van een

hij zich snel van zijn jongere broertje.

minuten stilte herdacht. Van de hoofdstad. Letterlijk, want vanaf het

we het Museum van de Anatolische de aarde doet het

heeft gedaan ligt

Om Çatalhöyük te omschrijven als voordeur was op het dak. Je moest

gebakken klei met haar

klein deel van de acht kilometer lange

ging de stad in vlammen op.

De plaats is misschien nog wel vertelden wat we wilden weten en

Reconstructie van de indrukwekkende stadsmuren

deze schatten eeuwen

treffen we ook de schatten uit de stuwdam krijgen we misschien

De weg van Hattuşa naar de Zwarte

vooral belangrijk werd net voor onze

De geschiedenis van Turkije is een ingewikkelde

aangelegenheid. De volkeren die er in de loop van de

waarschijnlijk al bier geschonken en

hart draagt en dat God goedheid in zijn

Dit is één van die gebieden in geschiedenis en daarom nog altijd

oude Pontus Koninkrijk en het zuidkust van Turkije. De kustweg

Iets verder langs de kust, in het hart