ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

ΘΕΜΑ: Η θυσία της νεαρής και όμορφης γυναίκας του Πρωτομάστορα προκειμένου να
στερεωθεί το γεφύρι που χτίζει.

ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Η ανάγκη της προσωπικής θυσίας για την επίτευξη ενός σπουδαίου έργου
που θα ωφελήσει το σύνολο.

ΥΠΟΘΕΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:
Πολλοί μάστορες προσπαθούν να κατασκευάσουν ένα γεφύρι στην Άρτα. Παρά τις
προσπάθειες τους αυτό φαίνεται αδύνατο να γίνει γιατί το πρωί το χτίζουν και το βράδυ
γκρεμίζεται. Ενώ είναι απελπισμένοι, ένα πουλί εμφανίζεται και δίνει τη λύση: για να
στερεώσει το γεφύρι πρέπει να θυσιαστεί η γυναίκα του πρωτομάστορα.
Εκείνος αισθάνεται μεγάλη λύπη και παρά τον πόνο του υπακούει στην εντολή ώστε να
ολοκληρωθεί η αποστολή του.
Στέλνει μήνυμα στη γυναίκα του με το πουλί να αργήσει να τους επισκεφθεί. Το πουλί
όμως δεν άκουσε καλά και μετέφερε στην γυναίκα του αντίθετο μήνυμα. Μολις η γυναίκα
φτάνει στο γιοφύρι βλέπει τον άντρα της στεναχωρημένο και μαθαίνει από τους
μάστορες ότι έχασε το δακτυλίδι του στην καμάρα της γέφυρας. Αμέσως με δική της
θέληση κατεβαίνει στα θεμέλια να το βρεί αλλά όταν ζητά να την ανεβάσουν οι μαστόροι
της ρίχνουν ασβέστη και πέτρες. Ο ίδιος ο Πρωτομάστορας ρίχνει το μεγαλύτερο λίθο.
Η γυναίκα, θρηνεί για τη μοίρα της και καταριέται. Όταν όμως θυμάται τον αδελφό της,
που λείπει στα ξένα και σκέφτεται ότι ο ίδιος μπορεί να περάσει από το γεφύρι, αμέσως
αλλάζει την κατάρα ώστε να ακούγετε σαν ευχή.

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

(στίχοι 1-13): Η αδιέξοδος των μαστόρων και η προσταγή της μοίρας
(στίχοι 14-32): Η εκτέλεση της εντολής της μοίρας (Πρόσκληση – Άφιξη – Κατέβασμα)
(στίχοι 33-34): Το στοίχειωμα
(στίχοι 35-40): Η κατάρα της κοπέλας
(στίχοι 41-46): Αλλαγή της κατάρας σε ευχή.

Οι Παραλογές
Οι παραλογές είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που περιγράφουν πραγματικά η
φανταστικά γεγονότα της ανθρώπινης ζωής και έχουν δραματικό τέλος.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στο τραγούδι διακρίνονται: Αφηγηματικό περιεχόμενο, δραματικός χαρακτήρας στοιχεία
παραμυθιού. Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου. Αφηγητής παντογνώστης. Αφήγηση με
μηδενική εστίαση
Στην αφήγηση παρεμβάλλονται διάλογοι που προκαλούν συναισθηματική ένταση.

ΓΛΩΣΣΑ: Απλή δημοτική, με λίγους ιδιωματισμούς.

ΥΦΟΣ: Λιτό απλό, και περιορισμένα εκφραστικά μέσα.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:
Μεταφορές: στ.22: «ραγίζεται η καρδιά του».
Παρομοιώσεις: τ.39-40: «Ως τρέμει... να πέφτουν οι διαβάτες».
Επαναλήψεις: αργά- αργά, γοργά – γοργά 16-17, 19-20, 28-29
Υπερβολή: στ.1 «σαράντα πέντε ... μαθητάδες»., στ.14 «και του θανάτου πέφτει», στ.32«τι
όλον τον κόσμο ανάγειρα». Στ.44-45 «αν τρέμουν ... κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά».
Αντίθεση: ολημερίς-βράδυ /χτίζανε-εγκρεμιζόταν / αργά-πάρωρα / αργά-γοργά / μπει-βγει.
Ασύνδετο σχήμα : "ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν", "Αλίμονο στους κόπους
μας, κρίμα στις δούλεψές μας" ► απελπισία 10-11,19,20
Προσωποποίηση : Το πουλί μιλάει και μεταφέρει μηνύματα 7,8,9
Πρωθύστερο: 16, 19
Νόμος των τριών 7-8-9, 33-34, 37-38 τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να
πάει το γιόμα,
Τραγική ειρωνεία 24-25
Χρήση του αριθμου 3 και των πολλαπλασίων του 45 μάστοροι και 60 μαθητάδες
μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το
στοίχειωμα)
λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν
παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή)
Τραγική ειρωνεία Ο αναγνώστης γνωρίζει την τύχη της Λυγερής ενώ η ίδια η ηρωίδα το
αγνοεί.

Ερωτήσεις Βιβλίου
2) Πώς δηλώνεται η δυσκολία της θεμελίωσης του γεφυριού και με ποιον τρόπο προβλέπεται
να πραγματοποιηθεί το έργο;
Από τον πρώτο στίχο φαίνεται η δυσκολία καθώς απαιτείται μεγάλος αριθμός ανθρώπων
για τη θεμελίωσή του. Επίσης, η επανάληψη του στίχου «ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ
εγκρεμιζόταν» αλλά και η δυσαρέσκεια των μαστόρων και των μαθητάδων υποδεικνύουν
τη δυσκολία στο χτίσιμό του. Ένα πουλί δίνει όμως τη λύση. Για να πραγματοποιηθεί το
έργο πρέπει να θυσιαστεί η γυναίκα του πρωτομάστορα στο γεφύρι.

3) Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης

Το πουλί διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο (φωνή της μοίρας, αγγελιοφόρος)
1. Αρχικά, δίνει τη λύση του προβλήματος στους εργάτες και στον πρωτομάστορα
ώστε να θεμελιωθεί το γεφύρι.
2. Δημιουργεί μια δραματική κατάσταση στη ζωή του πρωτομάστορα και του θέτει το
εξής δίλλημα: να υπακούσει στο καθήκον που έχει ως πρωτομάστορας ή να
υπακούσει στον συναίσθημα βάζοντας πάνω από όλα τη σύζυγο του αλλά
παραβλέποντας το χρέος του και το κοινό καλό.
 3. Επιπλέον αναλαμβάνει να μεταφέρει το μήνυμα του πρωτομάστορα στη γυναίκα
του. Όμως αλλάζει το «αργά» σε «γοργά» με αποτέλεσμα να συμβάλει στη
γρηγορότερη εξέλιξη της υπόθεσης.

Τα πουλιά εμφανίζονται με ανθρώπινες ιδιότητες πολύ συχνά στα δημοτικά τραγούδα με

καθοριστικό ρόλο, να δίνουν λύσεις στα προβλήματα και να μεταφέρουν μηνύματα.

4) Ποιο επίρρημα χρησιμοποιεί στην παραγγελία του ο πρωτομάστορας και ποιό ο φτερωτός
αγγελιαφόρος του μηνύματος; Tί δείχνει η επιλογή του επιρρήματος στην πρώτη περίπτωση
και τί στη δεύτερη;;
Ο πρωτομάστορας χρησιμοποιεί στην παραγγελία του το επίρρημα «αργά» ενώ το πουλί το
επίρρημα «γοργά».
Στην πρώτη περίπτωση δείχνει την επιθυμία του πρωτομάστορα να καθυστερήσει την
άφιξή της η γυναίκα του, αφού την αγαπάει και δε θέλει να τη θυσιάσει.
Στην άλλη περίπτωση το πουλί με τη χρήση του επιρρήματος γοργά δείχνει την
αναγκαιότητα της εκτέλεσης του έργου και να φέρει σε πέρας αυτό που όρισε η μοίρα.

5) Πως αντιδρά η γυναίκα του πρωτομάστορα στην απρόσμενη δοκιμασία της και ποια είναι
τα συναισθήματά της;
Στην αρχή η γυναίκα του πρωτομάστορα είναι ξένοιαστη, χαρούμενη και ανυποψίαστη για
αυτό που πρόκειται να συμβεί. Χαιρετά χαρούμενα τους εργάτες, βλέπει όμως τον άντρα
της να είναι στεναχωρημένος και θέλει να μάθει τι του συμβαίνει. Αισθάνεται μεγάλη αγάπη
για τον άντρα της και είναι πρόθυμη να τον βοηθήσει. Δέχεται πρόθυμα να κατέβει στην
καμάρα για να βρει το δαχτυλίδι που είχε χάσει ο σύζυγός της. Όταν καταλαβαίνει ότι
εξαπατήθηκε οργίζεται και θρηνεί για την κακή της μοίρα. Νιώθει λύπη, πίκρα, πόνο, θυμό,
απογοήτευση, νιώθει ότι προδόθηκε από το πιο πολύτιμο πράγμα που είχε στη ζωή: το
σύζυγο της. Ο πόνος και η οργή την κάνουν να ξεσπάσει σε κατάρες. Καταριέται το γεφύρι
να μη στεριώσει, και να σκοτώνονται οι διαβάτες που θα περνούν από κει. Στο τέλος όμως
αλλάζει το περιεχόμενο της κατάρας έτσι ώστε να ακούγεται σαν ευχή γιατί φοβάται για
τον αδερφό της μη τύχει και περάσει από αυτό.

6) Ποια στοιχεία αυτού του τραγουδιού αποδεικνύουν ότι ανήκει στο είδος των παραλογών;
1. Είναι πολύστιχο αφηγηματικό τραγούδι
2. Το περιεχόμενό του είναι φανταστικό και περιέχει μαγικά και παραμυθικά στοιχεία
3. Έχει δραματική κατάληξη
4. Υπάρχει δραματικότητα στην αφήγηση και θεατρικότητα.
5. Έχει αρχή, μέση και τέλος (ολοκληρωμένη υπόθεση)

Ποιο δραματικό ηθικό δίλημμα αντιμετωπίζει ο πρωτομάστορας στην προσπάθειά του να

θεμελιώσει το γεφύρι της Άρτας; Ποιο το ήθος του πρωτομάστορα από ποια σημεία του
κειμένου διαπιστώνουμε την τραγική διάσταση του ρόλου του; (5 σημεία) ερμηνεύστε τα
συναισθήματά του.
Ο πρωτομάστορας αποτελεί μια τραγική φυσιογνωμία, καθώς βρίσκεται μπροστά σε μια
τρομερή ψυχολογική σύγκρουση ύστερα από το μήνυμα που μετέφερε το πουλί. Πρέπει ν’
αποφασίσει τι θα κάνει: να υπακούσει στο καθήκον που έχει ως πρωτομάστορας ή να
υπακούσει στον συναίσθημα βάζοντας πάνω από όλα τη σύζυγο του αλλά παραβλέποντας
το χρέος του και το κοινό καλό. Η οδύνη του πρωτομάστορα είναι απερίγραπτη. Τι θα
βαρύνει περισσότερο στην απόφαση του; η προσωπική του ευτυχία ή το καλό του
συνόλου; Το θέλω ή το πρέπει; Τελικά ο πρωτομάστορας ιεραρχεί το καθήκον του και την
ευθύνη που έχει απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, υποτάσσεται στη μοίρα του και
αποφασίζει να θυσιάσει τη γυναίκα του. Η απόφαση του όμως αυτή δεν τον ανακουφίζει,
αντίθετα του δημιουργεί ανείπωτη θλίψη. Η δραματικότητα κορυφώνεται όταν έρχεται η
γυναίκα του στο γεφύρι. Η καρδιά του πρωτομάστορα ραγίζει αλλά δεν μπορεί πια να κάνει
πίσω. Όταν φτάσει η τραγική στιγμή της θυσίας, ο πρωτομάστορας κάνει την πιο
εντυπωσιακή, αποφασιστική και ταυτόχρονα πιο σκληρή κίνηση. Είναι αυτός που ρίχνει το
μεγαλύτερο λίθο, ολοκληρώνοντας έτσι με τρόπο τραγικό και έντονα συγκινησιακό την
πράξη της θυσίας. Είναι αυτός που πρέπει να πραγματοποιήσει τις εντολές της μοίρας και
αυτός που πρέπει να φέρει την κύρια ευθύνη για την πράξη της θυσίας.

Ποια είναι τα μαγικά στοιχεία που υπάρχουν μέσα στο τραγούδι και συντελούν στην εξέλιξη
του δράματος;
 Το γεφύρι που τη μέρα χτίζεται και το βράδυ γκρεμίζεται.
 Η εμφάνιση του πουλιού με την ανθρώπινη φωνή, το οποίο έρχεται να δώσει τη
λύση και συγχρόνως θέτει ένα τραγικό δίλημμα στον πρωτομάστορα.
 Επίσης το πουλί, που με ανθρώπινη φωνή μεταφέρει το μήνυμα στη γυναίκα του
πρωτομάστορα.
 Η αλλαγή του μηνύματος από το πουλί που επιταχύνει την εξέλιξη της υπόθεσης.
 Η κατάρα της γυναίκας να μη στεριώσει το γεφύρι και όποιος περνάει από εκεί να
πέφτει μέσα. Η κατάρα είχε άμεση σχέση με τη μαγεία και μπορούσε να προκαλέσει
πολλά δεινά.

Ποιο μήνυμα είναι κυρίαρχο στο τραγούδι;

ΚΕΝΤΡΙΚΟ: Μεγάλα έργα, μεγάλες θυσίες (οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα)

ΕΠΙΜΕΡΗ: Πάνω από το προσωπικό συμφέρον πρέπει να βάζουμε και το κοινωνικό ακόμα κι
αν αυτό απαιτεί θυσίες.
Τίποτα δε γίνεται χωρίς να αγωνιστούμε και να θυσιάσουμε κάτι πολύτιμο
Η συζυγική αγάπη μπορεί να φτάσει μέχρι την θυσία
Η αδελφική αγάπη μπορεί να φτάσει μέχρι την θυσία και να επηρεάσει τις διαθέσεις μας και
στις πιο δύσκολες στιγμές μας.
Για το κοινό καλό πρέπει να θυσιάσουμε την οικογενειακή ευτυχία ή και τη ζωή μας.
Η δύναμη της αδερφικής αγάπης
Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει το πεπρωμένο του
Η δύναμη της κατάρας είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει τη ζωή των ζωντανών.

Τι δείχνει η αλλαγή της κατάρας σε ευχή για τη σχέση ανάμεσα στα μέλη της παραδοσιακής
οικογένειας;
Ένα από τα ποιο ενδιαφέροντα στοιχεία του τραγουδιού είναι ο τρόπος που αναιρείται η
κατάρα και μεταβάλλεται σε ευχή. Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία η κατάρα όταν εξομισθεί
δεν μπορεί να εξαλειφθεί, αλλά μόνο να τροποποιηθεί. Το κίνητρο αυτής της τροποποίησης
είναι η αδελφική αγάπη. Ο πρωτομάστορας γνωρίζει την αγάπη της γυναίκας του προς τον
αδελφό της αλλά και τη βαθιά της ευαισθησία. Η αναφορά σε οικογενειακούς δεσμούς
αποκαλύπτει τη βαθιά αγάπη των μελών της πατριαρχικής οικογένειας στους χρόνους
κατά του οποίους πλάθεται το τραγούδι.

«Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει». Τι γνωρίζετε σχετικά με αυτή την

αντίληψη –δοξασία; Σε ποια λαϊκή δοξασία στηρίζεται το συγκεκριμένο τραγούδι
Δοξασία της «στοιχειώσεως»: σύμφωνα με τη δοξασία (=πίστη, αντίληψη) της
στοιχειώσεως ή του «στοιχειώματος», δηλαδή της θυσίας ζώου ή ανθρώπου στα
θεμέλια ενός οικοδομήματος για να στεριώσει, το θύμα γίνεται το καλό στοιχειό
του οικοδομήματος και η ψυχή του με τις υπερφυσικές ικανότητες, όχι μόνο το
στεριώνει, αλλά και το προφυλάσσει από κάθε κίνδυνο.

Σύμφωνα με τις λαικές δοξασίες η κατάρα αφού εκστομισθεί δεν παίρνεται πίσω, μπορεί
μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή

Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες

γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.
Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.
 Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:
5 «Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,
ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!»
Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι,
δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι,
παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα:
10 «Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει·
και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,
παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα,
πόρχεται αργά τ' αποταχύ* και πάρωρα* το γιόμα».
15
Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.
Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι:
Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,
αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι.
Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε:
20
«Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα,
γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι».
Να τηνε κι εξανάφανεν* από την άσπρη στράτα.
Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του.
Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει:
25
«Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες,
μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργωμισμένος*;
– Το δαχτυλίδι τόπεσε στην πρώτη την καμάρα,
και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά 'βρει;
30
– Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά' σ' το φέρω,
εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω».
Μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε·
35 «Τράβα, καλέ μ', τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα,
τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα».
Ένας πιχάει* με το μυστρί*, κι άλλος με τον ασβέστη,
παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.
«Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό* μας!
40 Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες,
η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη*,
κι εγώ η πλιο στερνότερη* της Άρτας το γιοφύρι.
Ως τρέμει το καρυόφυλλο*, να τρέμει το γιοφύρι,
κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες.
45 – Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε,
πόχεις μονάκριβο αδερφό, μη λάχει* και περάσει».
Κι αυτή το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει.
«Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,
κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,
τι έχω αδερφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει».