Sprawnosci Harcerek Lato 2023

SPRAWNOŚCI
HARCEREK
Warszawa 2023
DRUHNO!
Zdobywanie sprawności jest wyjątkową formą przeżywania

harcerskiej przygody. Daje świetną sposobność do
rozwijania posiadanych i zdobywania nowych umiejętności
w duchu pozytywnej atmosfery pracy nad sobą. Jest także
niezwykłą okazją do tego, aby każda z nas przejmowała
stery w realizacji i wyznaczaniu kierunku na swojej
harcerskiej drodze.
Wybierając i realizując sprawność, zdobywasz wiedzę

i umiejętności, którymi później możesz inspirować innych.
A jeśli się nie uda za pierwszym razem to nic, ważne
żeby z odwagą, dzielnością i uśmiechem na twarzy,
przezwyciężając takie trudności, hartować swojego ducha.
Na końcu zaś radość z przyszytej do rękawa sprawności
będzie tym większa.
Oddajemy w Twoje ręce nową Książeczkę sprawności

harcerek. Dziękuję Zespołowi ds sprawności za włożony
trud, a Tobie Druhno, życzę, aby wysiłek włożony
w zdobywanie sprawności na każdej zbiórce, biwaku,
obozie, na co dzień, dawał dużo radości i satysfakcji
na harcerskiej drodze.
Czuwaj!
hm. Anna Stasik HR
Naczelniczka Harcerek
Wtedy drużynowa ma prawo zaliczyć je na poczet próby na
Druhno! sprawność i dodać jedynie zadania wypełniające pozostałe
wymagania lub nawet przyznać sprawność od razu – jeśli uzna,
że wymagania zostały spełnione w 100%.
W niektórych przypadkach, aby móc zdobywać konkretną

sprawność, trzeba wcześniej zdobyć sprawność z innej
ścieżki. Taka konieczność pojawia się tam, gdzie wymagają
Sprawność to wykazane praktycznie umiejętności lub biegłości tego zasady bezpieczeństwa, bądź tam, gdzie kompetencje
harcerki w określonej dziedzinie. Pamiętaj zatem, że aby ją zdobyć, zawarte w innej dziedzinie sprawności są niezbędne do rozwoju
nie wystarczy po prostu wiedzieć, jak coś zrobić, trzeba to przede w danej dziedzinie.
wszystkim umieć zrobić, czyli zrealizować odpowiednie zadanie.
To nie może być jednorazowy łut szczęścia czy sprzyjające Niektóre sprawności można również zdobywać kilkukrotnie –
okoliczności – zdobyta przez Ciebie sprawność oznacza, że dane zmieniając dziedzinę sportu, instrument czy język.
umiejętności posiadasz i jesteś w stanie zawsze z nich korzystać!
Zwróć uwagę, że sprawność *** co do zasady zawiera w sobie
Sprawności łączą się w ścieżki umiejętności. Każda ścieżka wymagania na sprawności * i ** z danej ścieżki. Przystępując
rozpoczyna się sprawnością jednogwiazdkową *, ale prowadzić do jej zdobycia powinnaś zatem posiadać wszystkie sprawności
może nawet do kilku sprawności trzygwiazdkowych ***. Ścieżki do niej prowadzące lub wykazać się umiejętnościami w nich
uporządkowane są w sześciu działach: zawartymi. Jeśli pojawią się wątpliwości – zdanie rozstrzygające
• Obozownictwo i przyroda ma drużynowa!
• Muzyka i ekspresja
Symbolem zdobytych sprawności są krążki sprawności, które
• Sport, turystyka i krajoznawstwo przyszywasz na rękawie munduru. Trzymamy kciuki za Ciebie
• Sztuka i technika i rękaw pełen krążków!
• Nauka i kultura
Jak zdobędziesz już różne umiejętności zachęcamy Cię do
• Duch i charakter podjęcia kolejnych wyzwań – do realizacji prób. Jest to zbiór
Jeśli chcesz zdobywać sprawność, wchodząc na jedną harców i wyzwań łączących umiejętności z kilku ścieżek z siłą
z opisanych w tej książeczce ścieżek – zgłoś się do zastępowej Twojego charakteru. Jeśli na liście prób brakuje takiej, która
(lub bezpośrednio do drużynowej) z prośbą o wyznaczenie zadań właśnie dla Ciebie byłaby wyjątkowo cennym doświadczeniem –
do wykonania. Zdarzyć się też może, że wcześniej wykonałaś nic straconego. Drużynowa zawsze może wyznaczyć nową próbę,
zadanie, które zawierało w sobie wymagania danej sprawności. odpowiednią do Twoich potrzeb.
4 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 5

Czujesz, że potrafisz już wszystko w danej dziedzinie? Cieszy nas REGULAMIN SPRAWNOŚCI
to! Nadszedł moment, żebyś poszła krok dalej. Pod każdą ścieżką ORGANIZACJI HARCEREK ZHR
znajdziesz inspiracje do rozwoju. Zrobiłyśmy spis pomysłów, jak
możesz rozwijać się po opanowaniu umiejętności ze sprawności 1. Sprawność to wykazana praktycznie biegłość harcerki
trzygwiazdkowych. Zachęcamy Cię do udziału w kursach w określonej dziedzinie.
i szkoleniach poza środowiskiem harcerskim oraz zdobywania
uprawnień państwowych. Dobrym pomysłem będzie też dodanie 2. Opis sprawności to opis konkretnych umiejętności, którymi
tych działań do Twojej próby na stopień harcerski. ma się wykazać harcerka.
Kiedy wybierzesz już ścieżkę, która Cię interesuje, zobaczysz 3. Harcerka może zdobywać dowolnie wybraną przez siebie
inspiropis. Czym on jest? Cytatem z wartej Twojej uwagi książki, sprawność.
fragmentem wiersza lub zwrotką (być może Ci już znanej)
piosenki. Chcemy zachęcić Cię do robienia rzeczy nowych, 4. Harcerka może się wykazać umiejętnościami
doświadczania i odkrywania świata. Mamy nadzieję, że inspiropisy w danej dziedzinie na trzech poziomach jedno-, dwu-
będą dla Ciebie impulsem do rozwijania nowych umiejętności, i trzygwiazdkowych (*, ** i ***). Poziom zdobywanej sprawności
ale też sięgnięcia po nieznany Ci wcześniej tekst. ma wynikać z dotychczasowych umiejętności harcerki i być
następnym krokiem rozwoju, uwzględniającym element
wyzwania.
Dobrej zabawy i powodzenia!
5. Aby zdobyć sprawność wyższego poziomu (** i ***), harcerka
musi posiadać umiejętności z odpowiedniej sprawności
niższego poziomu z danej ścieżki.
6. Aby zdobyć sprawność, należy zgłosić drużynowej chęć

przystąpienia do próby i ustalić z nią zadania do wykonania.
Zadania muszą być dobrane w ten sposób, aby ich wykonanie
stanowiło dowód posiadania umiejętności określonych
w wymaganiach danej sprawności.
7. Drużynowa może, po stwierdzeniu posiadanych przez

harcerkę umiejętności spełniających wymagania danej
sprawności, przyznać sprawność bez konieczności
otwierania próby i realizacji zadań.

8. Zdobycie sprawności ogłaszane jest rozkazem drużynowej.
OBOZOWNICTWO
9. Oznaczeniem sprawności jest naszywany lub wyszywany I PRZYRODA
znak w kształcie koła o średnicy 30 mm. Znak zawiera
określony symbol sprawności, jest noszony
na prawym rękawie bluzy mundurowej. Rozpalanie ognia 18
« Iskierka «« Strażniczka ognia ««« Ogniomistrzyni
10. Wymagania na sprawności, których nie zawiera wykaz
zatwierdzony przez Naczelniczkę Harcerek, układa instruktorka Orientacja w terenie 22
ZHR w stopniu minimum phm, zatwierdza jej bezpośrednia « Obserwatorka «« Terenoznawczyni ««« Topografka
przełożona. Wymagania na nową sprawność, opisane zgodnie
««« Terenoznawczyni
z wytycznymi, należy przekazać drogą służbową do Głównej doskonała
Kwatery Harcerek ZHR.
Samarytanka 26
« Higienistka «« Sanitariuszka ««« Ratowniczka
Musztra 30
« Mistrzyni musztry «« Chorąża ««« Dowodząca
««« Doboszka
««« Trębaczka
Łączność 34
30 mm
« Łączniczka «« Sygnalistka ««« Łączniczka
doskonała
««« Radioamatorka
Biwakowanie 38
« Biwakowiczka «« Traperka ««« Wagantka
««« Polarniczka
Kwatermistrzostwo 42
30 mm
« Sakwa «« Gospodyni ««« Kwatermistrzyni
««« Magazynierka

Obozownictwo 46 Śpiew 80
« Sobieradek «« Pionierka ««« Obozowiczka « Śpiewaczka  Pieśniarka ««« Wokalistka
obozowy «« Zdobniczka ««« Zdobniczka ««« Wodzirejka
doskonała
50 Taniec 84
Podchody i zwiady
« Lekka stopa «« Patrolowa ««« Zwiadowczyni « Tancerka  Królowa parkietu ««« Tancerka
doskonała
««« Nieuchwytna
Aktorstwo i teatr 88
Bezpieczeństwo obozowe 54
« Debiutantka  Komediantka ««« Aktorka
« Czujka «« Wartowniczka ««« Dowodząca wartą
 Gawędziarka ««« Mówczyni
Tropienie zwierząt 58
« Bystre oko «« Tropicielka ««« Znawczyni
SPORT, TURYSTYKA
zwierzyny zwierzyny
I KRAJOZNAWSTWO
Zielarstwo 62
« Przyrodniczka «« Botaniczka ««« Zielarka Krajoznawstwo i wędrowanie 94
« Spacerowiczka  Włóczęga ««« Organizatorka
Puszczaństwo 66 turystyki
 Wskazidroga
««« Turystka górska
« Chatka «« Leśny człowiek ««« Łasica
««« Nartobiegaczka
««« Przewodniczka
Jazda na rowerze 100

MUZYKA I EKSPRESJA
« Rowerzystka  Cyklistka ««« Kolarka
Gra na gitarze 70 ««« Kurierka rowerowa
« Struna «« Grajka ««« Gitarzystka Pływanie 104

« Kijanka  Pływaczka ««« Pływaczka
Gra na instrumentach 74 doskonała
««« Delfin
« Muzykantka  Instrumentalistka ««« Wirtuozka Kajakarstwo 108
 Akompaniatorka ««« Improwizatorka
« Wodniaczka  Kajakarka ««« Kajakarka doskonała
 Bębniarka ««« Człowiek orkiestra
««« Kajakarka górska
««« Perkusistka

Żeglarstwo 112
SZTUKA I TECHNIKA
« Szotmenka  Młodsza ««« Sterniczka
sterniczka manewrowa
Rzemiosło techniczne 146
Sporty zespołowe 116
« Majsterkowiczka  Techniczka ««« Cieśla
« Sportsmenka  Zawodniczka ««« Trenerka  Kreślarka ««« Mechaniczka
««« Arbiterka ««« Robotyczka
««« Organizatorka ««« Inżynierka
sportowa ««« Architektka
Bieganie 120 152
Elektrotechnika
« Przebieżka  Sprinterka ««« Biegaczka
« Dioda  Elektroniczka ««« Układowczyni
 Elektryczka ««« Informatyczka
Akrobatyka 124 ««« Elektrotechniczka
« Zwinka  Gimnastyczka ««« Akrobatka Programowanie 158

« Koderka  Programistka ««« Deweloperka
Wspinaczka 128  Webjuniorka ««« Webmasterka
« Klama  Oblak ««« Kotwa ««« Administratorka
Rzemiosło plastyczne 164

Narty i snowboard 132 « Plastyczka  Graficzka ««« Ilustratorka
« Zjazd  Szus ««« Snowboardzistka  Rękodzielniczka ««« Scenografka
««« Narciarka ««« Rzeźbiarka
««« Modelarka
Łyżwiarstwo i rolkarstwo 136 ««« Krawcowa

Fotografia 170
« Płoza  Łyżwiarka ««« Łyżwiarka
doskonała « Migawka  Fotografka ««« Fotograficzka
Strzelectwo 140 Film i kino 174
« Fuks  Strzelczyni ««« Strzelczyni « Klaps  Filmowczyni ««« Reżyserka

doskonała ««« Operatorka filmowa
««« Animatorka

Hodowla 178 Kronikarstwo i historia 208
« Opiekunka  Hodowczyni ««« Hodowczyni « Skryba  Kronikarka ««« Reporterka
zwierząt doskonała  Kopistka ««« Historyczka
««« Akwarystka/ ««« Kaligrafka
Terrarystka
Ogrodnictwo 182
Literatura 214
« Ogrodniczka  Siewczyni ««« Plantatorka
« Pióro  Pisarka ««« Poetka
««« Powieściopisarka
Gotowanie 186 ««« Popularyzatorka
« Kuchcik  Kucharka ««« Kuchmistrzyni ««« Scenarzystka
 Cukierniczka ««« Cukiermistrzyni
 Przetwórczyni ««« Przetwórczyni Języki obce 220
doskonała
« Rozmówka  Tłumaczka ««« Lingwistka
Komunikacja 224
NAUKA I KULTURA
« Słuchaczka  Rozmówczyni ««« Mediatorka
Nauka 192
Obywatelstwo 228
« Eksperymentatorka  Fizyczka ««« Iwanowska
 Chemiczka ««« Curie-Skłodowska « Swojaczka  Niewidzialna ręka ««« Obywatelka
 Biolożka ««« Kielan-Jaworowska
Kolekcjonerstwo 232
Obserwacja nieba 198
« Zbieraczka  Hobbystka ««« Kolekcjonerka
« Obserwatorka  Astronomka ««« Badaczka nieba
nieba  Meteorolożka ««« Synoptyczka
Gry 236
Badanie świata 202
« Harcowniczka  Taktyczka ««« Organizatorka gier
« Poszukiwaczka  Badaczka ««« Socjolożka  Planistka terenowych
««« Moderatorka ««« Twórczyni gier
««« Arcymistrzyni

DUCH I CHARAKTER
Rozwaga 242
« Chudy Jastrząb  Czarna Pantera ««« Stary Wilk
Dzielność 246
« Kamyk  Głaz ««« Skała
Służba liturgiczna 250

« Ministrantka  Ministrantka Ołtarza ««« Liturgistka
Słowo Boże 254

« Biblistka  Librystka ««« Lektorka
Ogień ducha 258

« Iskra  Żagiew ««« Łuczywo
««« Droga
PRÓBY
Trzy pióra 266 | Milczek 266 | Wytrwała 267 | Zdrowa 267 |
Minimalistka 268 | Rozmowna 268 | Czuła 269 | Uważna 269 |
Zdobywczyni 270 | Maratonka 270 | Ascetka 271
16 | SPRAWNOŚCI HARCEREK
Rozpalanie
ognia
Tu zapalimy ognisko – rzekł wódz. Na hasło to cała gromada

rozbiega się, by poszukać materiału potrzebnego do budowy
ogniska. Wódz zaznacza pierwszy krąg – Krąg Ognia. Koło ułożone
z kamieni, symbol doskonałości, koło życia. W kręgu tym zapalą ogień
– Symbol Kultu, Wielkiej Mocy (dawne ogniska ofiarne). W kręgu tym
dzieją się najważniejsze obrzędy harcerskie: przyrzeczenie i nadanie
miana wodzowi. Do kręgu nie wejdzie nikt do tego nieuprawniony.
Do ognia nikt śmieci dorzucać nie będzie, nie wolno tam także
podgrzewać strawy.
Leopold Ungeheuer Próby wodzów
#ogień #woda #wiatr #las #spryt #survival #technika teatr ognia, Ochotnicza Straż Pożarna,
#obrzęd #oddech #odpowiedzialność #narzędzia kurs bushcraftowy, kurs survivalowy
18 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 19

« Iskierka ««« Ogniomistrzyni
• Umie ułożyć i rozpalić ognisko. • Umie rozpalić ogień w niesprzyjających
• Potrafi umiejętnie podkładać drwa lub warunkach (np. w ulewnym deszczu,
gałęzie, regulując wysokość płomienia przy silnym wietrze lub w głębokim śniegu).
i ograniczając iskrzenie. • Potrafi rozpalić ogień bez zapałek,
• Umie zatrzeć ślady ogniska po samodzielnie wykonanym narzędziem
jego całkowitym wygaszeniu. (np. łukiem ogniowym lub własnoręcznie
• Potrafi obchodzić się z ogniem ostrożnie. zrobionym krzesiwem).
Umie posługiwać się podstawowym sprzętem • Umie wykorzystać specyficzne cechy
gaśniczym oraz wezwać straż pożarną. różnych rodzajów i gatunków drewna
do rozpalania i podtrzymywania ognia.
• Potrafi przygotować pochodnię, która będzie
«« Strażniczka ognia płonęła 2 godziny.
• Potrafi ułożyć i rozpalić różne typy • Umie posłużyć się kilkoma rodzajami
ognisk, takie jak ognisko do gotowania, podręcznych środków gaśniczych, w tym
do podtrzymania żaru, do oświetlenia kręgu, gaśnicami różnych typów. Wie, jakie środki
stos na mokry teren. gaśnicze stosować w różnych sytuacjach.
• Umie podtrzymywać ogień odpowiednio
do potrzeb i sytuacji. Zna zasady zachowania
w kręgu ogniskowym.
• Potrafi przygotować drewno przed
ogniskiem: porąbać lub połamać odpowiedni
zapas i przygotować rozpałkę właściwą
do warunków.
• Umie zabezpieczyć przybory do rozpalania
ognia przed deszczem i wilgocią.
• Potrafi rozpoznać i opatrzyć oparzenia
różnych stopni, posiada sprawność
*Higienistki ze ścieżki „Samarytanka”.
s. 28

Orientacja
w terenie
Zorientowanie się w nieznanej okolicy, czyli zdanie sobie

dokładnie sprawy, gdzie się w danej chwili znajduję, przedstawia
nieraz wielkie trudności. Nie zawsze dysponuje się mapą, która
w wysokim stopniu orientację ułatwia, nieraz tylko pobieżnym
szkicem okolicy. Często otrzymuje się tylko bardzo ogólne
objaśnienie o drodze, nie posiada się nawet kompasu i jest
się zdanym na swój własny zmysł orientacyjny.
Zygmunt Wyrobek Harcerz w polu
Odznaka Imprez na Orientację (OInO), Turystyczno-Rekreacyjne

#szlak #mapa #droga #obserwacja #las #spryt #góry Imprezy Na Orientację (TRInO), Puchar Polski Młodzieży
#technika #pamięć #wyobraźnia w Marszach na Orientację, lokalne imprezy na orientację (InO),
Ekstremalna Droga Krzyżowa
« Obserwatorka ««« Topografka
• Umie posłużyć się mapą papierową • Potrafi wykonać odpowiednie pomiary
(tj. zorientować ją i odczytać), żeby trafić i staranny szkic wskazanego terenu
za dnia do wyznaczonego miejsca. z zachowaniem skali.
• Potrafi wyznaczyć kierunki świata według • Potrafi zmierzyć wysokość drzewa
busoli, słońca (w dzień) i gwiazd (w nocy). i szerokość rzeki bez użycia
• Umie ocenić przebytą odległość, mierząc specjalistycznych narzędzi.
ją krokami. • Potrafi z pamięci narysować dokładny
szkic przebytej drogi.
«« Terenoznawczyni
• Potrafi w dzień i w nocy odnaleźć się ««« Terenoznawczyni doskonała
na mapie w nieznanej okolicy według • Umie w każdych warunkach trafić do
ukształtowania terenu i przedmiotów wyznaczonego miejsca – w dzień i w nocy,
terenowych (np. skrzyżowań, budowli, w górach i na nizinie, niezależnie od
cieków wodnych). warunków pogodowych i pory roku,
• Umie zmierzyć dystans na mapie i trafnie z pomocą map, lokalizatora GPS, kompasu
ocenić odległość „na oko” w terenie. albo bez nich.
• Potrafi nanieść na mapę trasę wędrówki,
narysować szkic terenu i przebytej drogi.
• Umie zapamiętać trasę zaznaczoną na
mapie, a następnie bez mapy ją pokonać.

Samarytanka
– Czy pani jest z zawodu pielęgniarką? – spytałam.

– Dlaczego?
– Tak sprawnie i fachowo pani ratowała tę pobitą więźniarkę.
– Nic podobnego. Posiadam tylko stopień samarytanki, zdobyty
w drużynie harcerskiej.
– Więc jednak harcerki – można poznać je po ich czynnej postawie,
w takich sytuacjach jak ta. Jeżeli będziemy sobie pomagać i trzymać
się razem, to przetrwamy ten makabryczny obóz. Czy pani wie,
że i tu istnieje drużyna?
– Coś słyszałam, ale nie wiem nic pewnego. O, ile jest, to i ja chcę
należeć do niej – powiedziałam mocno.
Andrzej Szefer Mury. Harcerska konspiracyjna drużyna w Ravensbrück
kurs OFA (Outdoor First Aid), kurs KPP, kurs Ratownika Wodnego,
#pomoc #technika #odpowiedzialność #narzędzia Ochotnicza Straż Pożarna, Służba Maltańska, HOPR, PCK, Obrona
#obserwacja #opanowanie #survival Cywilna Kraju, kurs lawinowy

« Higienistka ««« Ratowniczka
• Potrafi opatrzyć drobne zranienie, oparzenie • Potrafi pokierować małym zespołem
i lekki uraz. sanitariuszy w czasie akcji ratowniczej.
• Umie ułożyć poszkodowanego w pozycji • Umie udzielić pierwszej pomocy
bezpiecznej. w przypadku ran i krwotoków.
• Zna numery alarmowe i potrafi wezwać • Potrafi postępować w przypadku podejrzenia
pomoc w różnych sytuacjach. urazu kręgosłupa. Umie unieruchomić
kończynę za pomocą szyny (np. szyny
Kramera lub szyny typu Splint).
«« Sanitariuszka • Potrafi rozpoznać objawy udaru mózgu
• Umie zaradzić w sytuacji wyziębienia, i zawału serca.
udaru cieplnego, omdlenia i oparzeń. • Umie zebrać informacje od osoby
• Potrafi zaradzić w przypadku urazu kończyny poszkodowanej według schematu SAMPLE.
(np. skręcenie lub złamanie), a w razie • Podczas ćwiczeń potrafi przeprowadzić triaż
konieczności umie ją unieruchomić za – segregację medyczną poszkodowanych.
pomocą improwizowanego sprzętu. • Potrafi poprawnie się zachować w razie
• Umie poprawnie przeprowadzić resuscytację wypadku komunikacyjnego
krążeniowo-oddechową. (np. samochodowego).
• Potrafi skompletować apteczkę zastępu • Umie skompletować apteczkę drużyny
na całodniową wycieczkę i korzystać i określić sposób przechowywania leków.
z jej zawartości.

Musztra
Kolczasty drut otacza nasze dno –

Pasiaków tłum w stagnacji jakieś tkwi,
Lecz nagły zryw, bo wreszcie przyszło „to”:
Drużynę „Murów” tworzymy – „my”.
Marsz harcerski! – marsz w Ravensbrücku,

Podnieś skroń i czujną bądź,
Niech radość zabrzmi w tym okrzyku:
Jesteśmy razem, nie wolno ci się giąć.
(...)
Teraz baczność. Defilada.
Dzięki harcerskiej komendzie
Dziesięć przyrzeczenie składa
Harcerkami w KL będzie.
Marsz „Murów” drużyny konspiracyjnej

w Ravensbrück
szkolenie z zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej, służby

#porządek #współpraca #zespół #karność #rytm mundurowe, szkolenie w zakresie kierowania ruchem drogowym,
#melodia #pamięć #dyscyplina #słowo #oddech #zasady Wojska Obrony Terytorialnej, Legia Akademicka,
klasy mundurowe
« Mistrzyni musztry ««« Doboszka
• Umie prawidłowo wykonać wszystkie • Potrafi dobrać i nadać kolumnie odpowiednie
komendy musztry harcerskiej w czasie tempo, wybijając rytm na instrumencie
zbiórki, apelu i przemarszu. perkusyjnym w marszu.
• Potrafi zadbać o wygląd i czystość swojego • Potrafi poprowadzić asystę perkusyjną,
munduru, a także wytłumaczyć symbolikę wybijając odpowiedni rytm na wejście
jego elementów. pocztu sztandarowego, złożenie wieńca
• Potrafi stawić się na zbiórkę alarmową i apel poległych.
w wyznaczonym czasie. • Posiada sprawność *Muzykantki
ze ścieżki „Gra na instrumentach”.
s. 76
«« Chorąża
• Umie poruszać się i wykonywać chwyty ««« Trębaczka
sztandarem lub proporcem zgodnie • Zna i umie zagrać kilka sygnałów Wojska
z regulaminem musztry. Polskiego, np. Pobudkę, Baczność, Spocznij,
• Potrafi bezpiecznie przechowywać Hasło Wojska Polskiego.
i zadbać o proporzec lub sztandar, zarówno • Potrafi zastosować odpowiednie sygnały
w warunkach polowych, jak i w harcówce do kierowania drużyną.
lub w domu. • Posiada sprawność *Muzykantki
• Umie wyjaśnić symbolikę proporca ze ścieżki „Gra na instrumentach”.
lub sztandaru, który jej powierzono. s. 76
««« Dowodząca
• Potrafi poprowadzić apel drużyny zgodnie
z regulaminem musztry.
• Umie dowodzić drużyną podczas przemarszu,
uroczystości lub pokazu musztry.
• Potrafi sprawnie zwołać i opanować drużynę
w czasie paniki lub zamieszania.
• Umie zaplanować i zorganizować udział
sztandaru w przemarszu lub uroczystości.
• Potrafi pełnić wartę honorową. Umie
rozprowadzić wartę.
Łączność
Jest życiową prawdą, że dziewczyny od razu wyczuwają nastroje

innych dziewczyn. Fela twierdzi, że między mężczyznami a kobietami
przerwało się połączenie telefoniczne, tylko nie wiadomo, kto pierwszy
odłożył słuchawkę. Kiedy się patrzy na chłopaka, trudno dociec,
czy właśnie krztusi się z oburzenia, czy jest po prostu oczarowany,
po dziewczynach można to poznać podczas trzech pierwszych sekund
znajomości. Między dziewczętami odbywa się nieustanna wymiana
niewidocznych sygnałów, jak krótkofalowy przekaz radiowy między
statkami a portem. Mary nadawała alfabetem Morse’a, że mnie
nie lubi.
Alan Bradley Zatrute ciasteczko
kurs radiooperatora SRC, kurs języka migowego, kurs alfabetu

#pamięć #rozmowa #współpraca #odpowiedzialność Braille’a, kurs praktycznej kryptografii, cyberbezpieczeństwo,
#technika #słowo #technologia #obserwacja kurs krótkofalarski, państwowy egzamin w UKE

« Łączniczka ««« Łączniczka doskonała
• Umie bezbłędnie zapamiętać i przenieść • Umie zorganizować w terenie sprawną sieć
wiadomość ustną złożoną z kilkunastu słów. łączności opartą na urządzeniach kablowych
• Potrafi zaszyfrować i odczytać wiadomość lub radiowych: przygotować i rozstawić
trzema różnymi szyframi. sprzęt, ustalić zasady korzystania z sieci,
przeszkolić operatorów.
• Potrafi zorganizować kilkuosobową stację
«« Sygnalistka sygnalizacyjną do płynnego nadawania
• Umie nadać i odebrać wiadomość i odbierania wiadomości alfabetem Morse’a:
zakodowaną alfabetem Morse’a za pomocą wyznaczyć zadania, podzielić i zorganizować
chorągiewek, sygnałów dźwiękowych oraz pracę.
świetlnych. • Umie złamać prosty szyfr (np. szyfr Cezara).
• Umie wykonać prowizoryczny przyrząd
sygnalizacyjny (np. chorągiewkę lub
pochodnię). ««« Radioamatorka
• Potrafi zakodować i rozkodować wiadomość • Potrafi posłużyć się alfabetem fonetycznym
za pomocą alfabetu Morse’a. ICAO (tzw. alfabet fonetyczny NATO) oraz
• Umie obsługiwać radiotelefon lub telefon jego polskim odpowiednikiem.
polowy. • Zna kilkanaście kodów Q najczęściej
• Potrafi wymyślić własny szyfr i nauczyć używanych przez krótkofalarzy oraz kilka
go koleżanki. wyrażeń z tzw. slangu amatorskiego.
Umie przekazać raport RST oraz informacje
o własnym QTH Locator.
• Potrafi obsługiwać sprzęt łączności
z zachowaniem zasad BHP.
• Umie zmierzyć prąd, napięcie, WFS
oraz moc wychodzącą do anteny.
• Posiada sprawność *Dioda
ze ścieżki „Elektrotechnika”.
s. 154

Biwakowanie
Któregoś wczesnego ranka w Dolinie Muminków Włóczykij obudził

się w swoim namiocie i poczuł, że nadeszła jesień i czas ruszać
w drogę.
Taki wymarsz zawsze jest nagły.
W jednej chwili wszystko się zmienia, temu, kto odchodzi, zależy

na każdej minucie, szybko wyciąga namiotowe śledzie i gasi
żar, zanim ktokolwiek przyjdzie przeszkadzać i wypytywać,
i zaczyna biec, w biegu zarzucając plecak, i wreszcie jest już
w drodze, raptem spokojny niczym wędrujące drzewo, na którym
nie rusza się ani jeden liść. Tam gdzie stał namiot, świeci pusty
prostokąt trawy.
Później, kiedy zrobi się dzień, zbudzą się przyjaciele i powiedzą:

„Odszedł, widać jesień się zbliża”.
Tove Jansson Dolina Muminków w listopadzie
kurs bushcraftowy, kurs żeglarski, kurs wspinaczkowy,

#plecak #natura #las #współpraca #survival #dzikość kurs survivalowy
#góry #zima #technika #ogień #mapa #narzędzia

« Biwakowiczka ««« Wagantka
• Umie dobrze spakować się na biwak. • Potrafi przygotować się, skompletować
• Potrafi rozbić namiot turystyczny. ekwipunek i biwakować w każdych
• Umie zapewnić sobie komfort cieplny warunkach terenowych.
podczas biwakowania, m.in. przez • Umie w warunkach polowych wysuszyć
odpowiednią izolację od ziemi, wybór ubranie i obuwie.
śpiwora dopasowanego do temperatury. • Potrafi wybrać dobre miejsce do biwakowania,
• Potrafi zbudować prostą kuchnię polową uwzględniając dostępność wody, odległość
i zagotować na niej wodę. od skupisk ludzkich, osłonięcie od wiatru itd.
• Posiada sprawność **Strażniczki
«« Traperka Ognia ze ścieżki „Rozpalanie ognia”.
s. 20
• Umie przygotować namiot na różne
warunki atmosferyczne, takie jak mocny ««« Polarniczka
wiatr czy burza, oraz odpowiednio wybrać • Umie skompletować i spakować ekwipunek
i przygotować miejsce do jego rozstawienia. odpowiedni do biwakowania w warunkach
• Umie wykorzystać 3 węzły przydatne podczas zimowych.
biwakowania (np. do zbudowania zadaszenia • Potrafi przygotować legowisko, które przy
z plandeki biwakowej). ujemnej temperaturze pozwoli jej spędzić
• Potrafi przygotować ciepły posiłek noc w komforcie cieplnym.
w warunkach polowych, umie posługiwać • W zimie, w warunkach polowych umie
się w bezpieczny sposób turystyczną przygotować sobie ciepły posiłek.
kuchenką gazową. • Potrafi udzielić pierwszej pomocy
• Umie przygotować listę ekwipunku w przypadku odmrożeń i hipotermii,
niezbędnego na biwak zastępu i odpowiednio posiada sprawność **Sanitariuszki
rozdzielić go między uczestniczki. ze ścieżki „Samarytanka”. s. 28

Kwatermistrzostwo
Aleksander Mackenzie był pierwszym białym, który przemierzył

całą Amerykę Północną. (...)
Przy wyborze ekwipunku kierował się metodą, którą warto polecić
także i dzisiaj. „Po dojrzałym namyśle sporządziłem trzy wykazy
– donosił kuzynowi Roderykowi Mackenzie – na trzech osobnych
arkuszach papieru. Pierwszy wykaz obejmuje wszystko, co jest
niezbędne, drugi wszystko, co absolutnie konieczne, podczas
gdy na trzecim arkuszu spisałem wyłącznie to, co wydawało mi
się nieodzowne, żeby móc przeżyć. Potem strąciłem ze stołu dwa
pierwsze wykazy, a na trzecim napisałem: zredukować o połowę”.
Zostało więc to, czego Mackenzie naprawdę potrzebował.
(...) po gruntownym przemyśleniu osobno zapakował sprzęt
i prowiant, a każdy niósł tylko tyle, ile mógł dźwigać bez
nadmiernego wysiłku. Pakunki były tak pomyślane, że w razie
potrzeby do wszystkiego można się było dostać. Rzeczy
poukładane na sobie w takiej kolejności, w jakiej ich się
zwykle używa. Nie trzeba było tracić czasu na szukanie.
Hans-Otto Meissner Sztuka życia i przetrwania
kurs podstaw rachunkowości, kurs zarządzania finansami,

#fach #umysł #majsterkowanie #współpraca #plecak kurs dla kandydatek na księgową
#technika #odpowiedzialność #technologia #narzędzia

« Sakwa ««« Kwatermistrzyni
• Umie odłożyć pieniądze na zaplanowany • Potrafi zaplanować budżet wyjazdu lub biwaku,
wydatek. Potrafi oszacować, ile czasu będzie sprawować nadzór nad wydatkami i rozliczyć
jej potrzebne na zebranie określonej kwoty. powierzone środki.
• Umie bezpiecznie przechowywać pieniądze. • Umie przygotować kompletną listę zadań
• Potrafi zadbać o powierzony sprzęt biwakowy kwatermistrzowskich związanych z organizacją
biwaku lub wędrówki, takich jak dojazd,
i pionierski, tj. właściwie go przechowywać,
aprowizacja, noclegi. Każde z tych zadań
transportować i kompletować.
potrafi wykonać samodzielnie.
• Umie zamówić usługę lub dokonać zakupu
«« Gospodyni przez Internet, wykonać przelew i wypłacić
• Umie skompletować narzędzia dla zastępu pieniądze z bankomatu.
na biwak lub obóz. • Wie, do czego służą książki inwentarzowa
• Potrafi konserwować narzędzia pionierskie, i finansowa, i umie prawidłowo dokonać
a także odpowiednio je oznakować. w nich wpisu.
• Umie prowadzić wykaz sprzętu zastępu. • Potrafi opisywać faktury oraz przypisać wydatki
do odpowiednich kategorii: materiały, żywność,
• Potrafi rozliczyć się z powierzonych pieniędzy
wyposażenie itd.
(np. składek zastępu na wycieczkę).
• Umie prowadzić zeszyt wpływów i wydatków ««« Magazynierka
(np. w Excelu). • Potrafi wykonać prace konserwacyjne
sprzętu, takiego jak namioty, sprzęt pływający,
kanadyjki. Umie pokierować wykonaniem
takich prac przez drużynę.
• Potrafi wysuszyć namioty różnych typów,
zabezpieczyć je przed zawilgoceniem
i właściwie przygotować do magazynowania.
• Umie właściwie przygotować i spakować sprzęt
drużyny do transportu (np. w ciężarówce)
i praktycznie ułożyć go w magazynie.
• Umie prowadzić kompletną ewidencję sprzętu,
potrafi dokonać wpisu w książce inwentarzowej
i oznakować sprzęt.
• Posiada sprawność **Techniczki
ze ścieżki „Rzemiosło techniczne”. s. 149
Obozownictwo
Obozowanie jest prostym życiem, ograniczonym do rzeczywistych

potrzeb i jest równocześnie najwyższym stopniem przebywania
w przyrodzie. Autentyczne obozowanie nie jest dziś bardzo
lubiane, dlatego że mężczyźni uważają, że w tym celu potrzebny
jest wyjazd gdzieś bardzo daleko do odległych miejsc i za duże
pieniądze, a kobiety uznają je za niewygodne, niehigieniczne,
a czasami nawet niebezpieczne. Są to błędne wyobrażenia,
a powstały dlatego, że ludzie nie pojmują obozowania jako
rodzaju sztuki. Rozsądnie przeprowadzone obozowanie powinno
wykazać się jako przyjemne odprężenie ciała i ducha ludzi,
wyczerpanych pośpiechem i nerwowością życia.
Ernest Thompson Seton Zwitek kory brzozowej
#las #majsterkowanie #twórczość #porządek #współpraca kurs pozyskiwania funduszy z Unii Europejskiej, kurs makramy,
#survival #plecak #dzikość #harmonia #technika #obrzęd #ogień kurs rzeźbienia w drewnie, kurs stolarski
#wyobraźnia #technologia #narzędzia #natura

« Sobieradek obozowy «« Zdobniczka
• Potrafi sprawnie posługiwać się narzędziami • Umie samodzielnie wykonać prosty totem
pionierskimi: młotkiem, toporkiem i piłą. lub inny element zdobnictwa obozowego
Umie zabezpieczyć je po skończonej pracy. z wykorzystaniem materiałów znalezionych
• Umie zaprojektować i wykonać drobny w terenie.
przedmiot pionierki obozowej • Posiada sprawność *Plastyczki
(np. drogowskaz, wieszak lub ławkę). ze ścieżki „Rzemiosło plastyczne”
s. 166
• Potrafi wyregulować odciągi i podwinąć
poły w namiocie dziesięcioosobowym. ««« Zdobniczka doskonała
• Umie wykonać z materiałów znalezionych
«« Pionierka w terenie totem przedstawiający
• Umie zaprojektować oraz pokierować w rozpoznawalny sposób charakterystyczne
wykonaniem pomysłowego i estetycznego zwierzę lub konkretną postać.
urządzenia obozowego (np. bramy, latryny • Umie opracować dokładny projekt
lub pionierki w namiocie). plastyczny i na jego podstawie wykonać
• Umie pokierować rozstawieniem namiotu samodzielnie trwały element zdobniczy
dziesięcioosobowego. (np. proporzec, rzeźbioną buławę, herb,
inny element obrzędowy).
««« Obozowiczka • Potrafi stosować różne puszczańskie techniki
zdobnicze, takie jak wyplatanie, rzeźbienie,
• Potrafi zaprojektować i pokierować budową
opalanie.
dużego urządzenia obozowego (np. pomostu,
zadaszenia kuchni, stołówki, elektrowni
solarnej, pieca lub wieży ciśnień).
• Umie sprawnie pokierować rozstawieniem
namiotów według określonego planu
(np. w kręgu, w kwadracie lub szeregu).
• Potrafi pracować używając do pomiarów
jedynie sznurka i własnego ciała.

Podchody Wspinali się w górę, nie trafili wszakże nigdzie na ścieżkę, która by
i zwiady mogła prowadzić do jakiegoś domu czy zagrody. Mimo wszelkich
starań nie uniknęli hałasu, szelestów, skrzypienia, trzasku gałęzi pod
stopami (a także stękania i przekleństw pod nosem) w tym pochodzie
wśród gęstwy drzew, w noc czarną jak smoła.
Nagle czerwone światło dość już blisko błysnęło między pniami.
„Teraz kolej na włamywacza” — orzekły krasnoludy, mając oczywiście
na myśli hobbita.
— Musisz tam iść, wybadać, co to za światło, kto i po co je rozniecił,
czy tam jest zupełnie bezpiecznie i spokojnie — zwrócił się Thorin
do Bilba. — Biegnij co żywo i wracaj prędko, jeśli wszystko w porządku.
A jeśli nie w porządku, no to wrócisz, jeżeli zdołasz. A jeżeli nie
zdołasz, huknij dwa razy jak sowa i raz jak puszczyk, a wtedy
zobaczymy, co się da zrobić.
I Bilbo musiał ruszyć na zwiady nie zdążywszy nawet wyjaśnić,
że nie umie naśladować żadnego gatunku sowy ani też nie potrafi
latać jak nietoperz. W każdym razie hobbici umieją posuwać się lasem
bezszelestnie, tym się szczycą, toteż Bilbo prychał z pogardą na
„krasnoludzkie hałasy” w tym pochodzie, chociaż ty ani ja nic pewno
nie dosłyszelibyśmy w wietrzną noc, nawet gdyby cała kawalkada
przemknęła o dwa kroki od nas. Kiedy zaś Bilbo skradał się
w stronę ognia, nawet czujna łasica nie ruszyłaby wąsem.
Toteż dotarł tuż do ogniska — bo to było rzeczywiście ognisko —
przez nikogo niezauważony.
J.R.R. Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem
#zwinność #spryt #oddech #opanowanie #emocje #las

#współpraca #współzawodnictwo #ruch #wytrzymałość
#ciekawość #pamięć #dyscyplina #zagadka #obserwacja #zasady kurs bushcraftowy, geocaching, kurs rysunku

« Lekka stopa • Umie zlokalizować obiekt w terenie, kierując
• Umie poruszać się bezszelestnie w różnych się jedynie orientacyjnymi wskazówkami
warunkach terenowych. na jego temat (np. potrafi odnaleźć obóz
• Potrafi sprawnie pokonać różne przeszkody harcerski dysponując jedynie nazwą
(np. wejść na drzewo, przeskoczyć rów miejscowości, w której on się znajduje).
o szerokości 1,5 m, przejść przez ogrodzenie). • Potrafi z pamięci lub na podstawie obserwacji
• Umie zapamiętać przebytą drogę z ukrycia stworzyć szkic strzeżonego terenu
i samodzielnie nią powrócić. lub obiektu (np. obozu).
• Potrafi zwięźle i precyzyjnie przekazać
«« Patrolowa zdobyte informacje. Umie to zrobić różnymi
• Potrafi zamaskować się w terenie tak, sposobami, w tym za pomocą szkicu,
by pozostać niezauważoną. zaszyfrowanego meldunku i znaków
• Potrafi posprzątać i zamaskować miejsce patrolowych.
odpoczynku lub biwaku, by nie zostawić • Posiada sprawność **Terenoznawczyni
po sobie śladów. ze ścieżki „Orientacja w terenie”.
s. 24
• Bezbłędnie rozpoznaje znaki patrolowe
stosowane w drużynie, umie je wykorzystać ««« Nieuchwytna
do oznakowania trasy. • Potrafi w dzień i w nocy trafić
• Potrafi z pamięci wykonać szkic przebytej do wyznaczonego miejsca na podstawie
trasy i opisać wygląd napotkanych osób. pobieżnego szkicu lub zapamiętanej trasy,
• Na podstawie śladów ludzkiej bytności umie bez użycia narzędzi nawigacyjnych i mapy.
wywnioskować możliwie dużo informacji • Potrafi skrycie podejść strzeżony teren
(np. kierunek marszu i szacunkową liczbę lub obiekt, a następnie wycofać się
osób lub czas biwaku i działania jego niepostrzeżenie, nie pozostawiając po
uczestników). sobie śladów. Umie wykorzystać uzyskane
zawczasu informacje do zaplanowania
««« Zwiadowczyni podchodów.
• Potrafi zdobywać informacje za pomocą • Zauważona przez wartownika potrafi
różnych technik wywiadowczych, takich jak postąpić honorowo.
rozmowa, obserwacja, śledzenie, badanie • Posiada sprawność **Terenoznawczyni
śladów, analiza map i dokumentów. s. 24
ze ścieżki „Orientacja w terenie”
• Potrafi zorientować się, gdy jest śledzona. i **Wartowniczki ze ścieżki
Umie zmylić pościg. „Bezpieczeństwo obozowe”.
s. 56

Bezpieczeństwo
obozowe
Major Brown, uspokojony brakiem śladów Indian, polecił na noc
rozłożyć obóz w Brzozowym Wąwozie w pobliżu brzegu rzeki.
Wąwóz ten ciągnął się kilka mil przez prerię, aż do nadrzecznych
wzgórz. Z południowej strony obozu, o jakieś dwieście lub trzysta
kroków, znajdowały się nadbrzeżne drzewa i gęste zarośla.
Zaś od północy obóz okalała falista preria, uniemożliwiająca
spostrzeżenie z dala nadciągającego wroga. Jednakże major
Brown nie podejrzewał nawet, że może grozić im jakieś
niebezpieczeństwo. Przecież nie tylko nie natrafił na Indian,
ale nawet nie znalazł ich śladów. (...)
Ledwo niebo poczęło szarzeć na wschodzie Santee Dakotowie
rozpoczęli podchody. Mieli oni zamiar podkraść się najpierw
do wartowników i unieszkodliwić ich po cichu, a potem
niespodziewanie uderzyć na śpiący obóz. Stało się jednak inaczej.
Otóż jeden z białych wartowników usłyszał jakieś podejrzane
szelesty w suchej trawie i, nie namyślając się, wystrzelił z karabinu.
Jeszcze nie przebrzmiało echo strzału, gdy w ciszy nocnej rozległ
się przeraźliwy okrzyk wojenny Dakotów: „Hokka-hey!”
Krystyna i Alfred Szklarscy Ostatnia walka Dakotów
kurs BHP, szkolenie z zarządzania kryzysowego, kurs

#obserwacja #opanowanie #odpowiedzialność #spryt #las samoobrony
#współpraca #pomoc #karność #dyscyplina #wiatr

« Czujka ««« Dowodząca wartą
• Potrafi prawidłowo pełnić służbę wartowniczą • Gdy rozkłada z zastępem obozowisko,
w dzień i w nocy. potrafi umiejscowić je tak, aby było jak
• Umie poruszać się w nocy, nie wykorzystując najlepiej zakamuflowane.
sztucznych źródeł światła. Potrafi wyłącznie • Umie ustalić grafik wart. Wie, w których
za pomocą słuchu określić, z której strony godzinach warta jest najtrudniejsza,
zbliża się człowiek. i potrafi adekwatnie dobrać wartowników.
• Umie zachować się w wypadku • Umie przygotować plan ochrony obozu,
zauważenia w obozie obcych osób, zawierający procedury na wypadek
pożaru bądź gwałtownej zmiany pogody. zauważenia w obozie intruzów, zagrożenia
Umie skutecznie ogłosić alarm. pogodowego, podchodów itp., a następnie
• Potrafi w razie konieczności wezwać przeszkolić drużynę i przećwiczyć wykonanie
telefonicznie pomoc oraz zdać rzeczowy tego planu.
raport służbom. • Potrafi przygotować i przeprowadzić próbę
alarmów obozowych: ewakuacja, alarm
«« Wartowniczka wartowniczy, stan zagrożenia pogodowego.
• Umie samodzielnie pełnić nocną służbę • Umie przygotować obóz na nagłą zmianę
wartowniczą. Obudzona potrafi szybko warunków atmosferycznych. Posiada
i sprawnie wstać oraz przygotować się sprawność **Meteorolożki ze ścieżki
do służby. „Obserwacja nieba”. s. 201
• Zna i potrafi stosować zasady harcerskich

podchodów. Umie ocenić strzeżony
teren i wybrać najlepsze stanowiska
do pełnienia warty.
• Potrafi wykonać prosty i bezpieczny
wykrywacz (np. suche gałęzie lub ukryty
dzwonek).
• Umie przyjąć obozowych gości oraz
wizytację zgodnie z właściwymi procedurami
oraz należytymi manierami.
• Potrafi złożyć dowodzącej warty prawidłowy
raport z wykonanej służby.

Tropienie
zwierząt
– Jak się masz? A co tu robisz?

– Tropię – odpowiedział Puchatek.
– A co tropisz?
– Coś, coś, coś – odparł tajemniczo Puchatek.
– A co, co, co? – spytał Prosiaczek podchodząc bliżej.
– Właśnie że nie wiem.
– A jak ci się zdaje?
– Będę musiał trochę poczekać, aż to coś wytropię i wtedy się
dowiem – odparł Kubuś Puchatek. – Chodź Prosiaczku, i popatrz.
Co tu widzisz?
– Ślady – rzekł Prosiaczek. – Ślady łap.
A.A. Milne Kubuś Puchatek
Czas w las, Towarzystwo Przyjaciół Lasu, Liga Ochrony Przyrody,

#las #dzikość #obserwacja #natura #spryt #survival #ruch Wolf Expedition
#książka #ciekawość #harmonia #wiatr #obiektyw

« Bystre oko ««« Znawczyni zwierzyny
• Umie rozpoznać na podstawie sylwetki • Umie odnaleźć zwierzynę w terenie lub
lub odgłosów 12 gatunków zwierząt, w tym miejsce jej bytowania wyłącznie na podstawie
6 ptaków, występujących na wolności tropów i śladów.
w polskich lasach. • Na podstawie znalezionych w lesie tropów
• Potrafi wykorzystać atlas lub inne źródła i śladów potrafi wysnuć wnioski i opisać
do rozpoznania nieznanego sobie zwierzęcia zdarzenie z udziałem zwierząt.
zaobserwowanego wcześniej w terenie. • Potrafi wyznaczyć i przygotować stanowisko
do wielogodzinnej obserwacji zwierząt,
«« Tropicielka zwierzyny przeprowadzić taką obserwację i ją
• Umie zaplanować i przeprowadzić udaną udokumentować (np. w formie notatek,
obserwację zwierzyny. zdjęć, rysunków lub filmu).
• Potrafi rozpoznać tropy lub ślady bytowania • Dobrze zna zwyczaje zwierząt z 6 gatunków
10 zwierząt występujących na wolności występujących na wolności w Polsce.
w polskich lasach. Zna określenia na samców i samice tych
gatunków, ich zwyczaje godowe, sposób
• Umie rozpoznać na podstawie
chowu potomstwa i preferencje dotyczące
charakterystycznych cech kilka ściśle
pokarmu. Potrafi udzielić wskazówek, jak
chronionych gatunków zwierząt.
odnaleźć takie zwierzę w terenie i po czym
• Potrafi odpowiednio zachowywać się je rozpoznać.
w lesie, aby nie płoszyć zwierząt
i nie tworzyć dla nich zagrożenia.

Zielarstwo
Wracając do kanapek: lebiodę, lipę i pokrzywę proponuję

z chlebem, masłem i na przykład serem lub bez niczego przy
każdej okazji. Krwawnik zaś, babkę, łopian, szczaw, szczypiorek,
a także te trzy już wspomniane, radzę drobno pokroić, dodać
śmietany, można wkroić w to jajko na twardo lub twarożek
i stosować jako pastę lub sałatkę. Zasada doboru składników:
wedle smaku i tego, co rośnie w okolicy. Może to być nawet sama
pokrzywa wkrojona do pasztetu z puszki albo sama lebioda
w twarożku ze śmietaną (...) Zwróć też uwagę, ażeby zastęp
za bardzo nie wczuwał się w roślinne wyżywienie, bo zamiast
na obiad będziesz ich musiał wyprowadzać na pastwisko.
Krzysztof Kowalczyk Podręcznik ekologicznego obozowania
#las #dzikość #survival #ciekawość #harmonia #ogień #przepis

#obserwacja #natura
UWAGA! Sprawności *Przyrodniczki i **Botaniczki należy

zdobywać pod czujnym okiem ***Zielarki bądź innej osoby kurs z ziołolecznictwa, kurs zielarz-fitoterapeuta, dzika kuchnia,
przeszkolonej w zakresie rozpoznawania trujących roślin kurs aromaterapii
i grzybów. Zioła lecznicze i rośliny jadalne niewłaściwie
wykorzystane mogą okazać się trujące.

« Przyrodniczka ««« Zielarka
• Umie z pomocą atlasu roślin rozpoznać • Z wykorzystaniem samodzielnie zebranych
w lesie 6 roślin jadalnych (np. malina, jeżyna, dziko rosnących ziół i owoców z 8 różnych
borówka czarna, poziomka, lipa, pokrzywa, gatunków potrafi przygotować 10 dań, w tym
mięta, komosa biała, szczawik zajęczy, 3 na ciepło.
szczawik zajęczy, stokrotka) oraz 3 rodzaje • Umie rozpoznać 5 ziół o właściwościach
roślin trujących (np. pokrzyk wilcza jagoda, leczniczych i zna ich zastosowanie.
cis pospolity, czeremcha, kruszyna, bluszcz, Potrafi odnaleźć 3 z nich w terenie.
bylica piołun, glistnik jaskółcze ziele, jaskier, • Zna zastosowanie i potrafi wykorzystać w celu
wrotycz, konwalia majowa). innym niż spożycie 5 roślin, np. natrzeć się
• Potrafi przygotować danie na zimno wrotyczem w celu uchronienia się przed
z samodzielnie zebranych darów lasu. ukąszeniami komarów, przyłożyć cebulę
do ukąszenia osy w celu uśmierzenia
«« Botaniczka bólu, wykorzystać mydlnicę lekarską do
• Umie przygotować napar (herbatę) wyprania ubrań.
z pospolicie występującej rośliny (np. z liści • Ma podstawową wiedzę o systematyce roślin
pokrzywy lub mięty, liści lub pędów malin występujących w Polsce, umie posłużyć się
czy koszyczków rumianku). atlasem roślin dla odszukania lub opisania
• Umie rozpoznać i wykorzystać 12 gatunków danego gatunku.
roślin jadalnych. Wie, które części tych
roślin są jadalne, a jeżeli wymagają przed
spożyciem specjalnej obróbki, to potrafi ją
przeprowadzić (dotyczy to np. jarzębiny
i liści mniszka lekarskiego).
• Potrafi rozpoznać w naturze 5 gatunków
roślin trujących podobnych do roślin jadalnych
i wskazać cechy, które je odróżniają.
• Umie odszukać w terenie 6 gatunków
roślin ściśle chronionych.

Puszczaństwo
Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy aż do samego
środka, do jądra gęstwiny? Rybak ledwie u brzegów nawiedza
dno morza; myśliwiec krąży koło puszcz litewskich łoża, zna je
ledwie po wierzchu, ich postać, ich lice, lecz obce mu ich wnętrzne
serca tajemnice; wieść tylko albo bajka wie, co się w nich dzieje.
Bo gdybyś przeszedł bory i podszyte knieje, trafisz w głębi na
wielki wał pniów, kłod, korzeni, obronny trzęsawicą, tysiącem
strumieni i siecią zielsk zarosłych, i kopcami mrowisk, gniazdami
os, szerszeniów, kłębami wężowisk. (...)
Za temi jeziorkami już nie tylko krokiem, ale daremnie nawet
zapuszczać się okiem, bo tam już wszystko mglistym zakryte
obłokiem, co się wiecznie ze trzęskich oparzelisk wznosi. A za tą
mgłą na koniec (jak wieść gminna głosi) ciągnie się bardzo piękna,
żyzna okolica: główna królestwa zwierząt i roślin stolica. (...)
Słychać, że tam w stolicy, między zwierzętami dobre są obyczaje,
bo rządzą się sami; jeszcze cywilizacją ludzką nie popsuci,
nie znają praw własności, która świat nasz kłóci, nie znają
pojedynków ni wojennej sztuki. Jak ojce żyły w raju, tak dziś żyją
wnuki, dzikie i swojskie razem, w miłości i zgodzie, nigdy jeden
drugiego nie kąsa ni bodzie. (...)
Te puszcz stołeczne, ludziom nie znane tajniki w języku swoim
strzelcy zowią: m a t e c z n i k i.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
#las #spryt #survival #dzikość #harmonia #ogień #zwinność kurs bushcraftowy, warsztaty plecionkarskie, kurs survivalowy
#natura

« Chatka
• Potrafi poradzić sobie w czasie 24-godzinnej
wyprawy zastępu do lasu, bez namiotu
lub innego gotowego zadaszenia.
• Potrafi zabezpieczyć prowiant i swój
ekwipunek na czas bytowania w lesie
(np. przed deszczem, zwierzętami).
Leśny człowiek
MUZYKA
««
• Potrafi zbudować szałas pozwalający
na przetrwanie deszczowej nocy i spędzić
w nim noc. I EKSPRESJA
• Umie zamaskować ślady swojego pobytu.
• Posiada sprawność *Przyrodniczki
ze ścieżki „Zielarstwo”.
s. 64
««« Łasica
• Potrafi w terenie pozyskać wodę zdatną
do picia.
• Potrafi przygotować ciepły posiłek mając do
dyspozycji jedynie nóż, zapałki i butelkę wody.
• Potrafi z surowców naturalnych samodzielnie
wytworzyć użyteczne narzędzie lub element
ekwipunku biwakowego (np. naczynie
na wodę, kosz pleciony, linę).
• Potrafi bytować w lesie w sposób
niezauważalny dla osób postronnych.
• Posiada sprawność
**Tropicielki Zwierzyny ze ścieżki s. 60
„Tropienie zwierząt” oraz
**Botaniczki ze ścieżki „Zielarstwo”.
s. 64
68 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA
– Umiesz grać na gitarze, prawda?
Gra – No, chyba tak…
Spróbował. Łatwo się na niej grało. Właściwie zła gra była
na gitarze prawie niemożliwa. Miał wrażenie, że nieważne, jak dotyka strun,
i tak gitara wygrywała melodię rozbrzmiewającą mu w duszy.
Była urzeczywistnieniem instrumentu, o jakim się marzy, kiedy
człowiek zaczyna się uczyć muzyki, takim, na którym można
grać bez ćwiczeń. Pamiętał, że kiedy pierwszy raz wziął harfę
i uderzył w struny, zarozumiale oczekując tych głębokich
tonów, jakie wydobywali z niej starsi bardowie, uzyskał jedynie
dysonansowe jęki. Ale teraz dostał instrument, o jakim śnił…
– Trzymajmy się piosenek, które wszyscy znają – instruował
krasnolud. – „Laska maga” i „Zbierając rabarbar”. Takie
rzeczy. Ludzie lubią piosenki, przy których mogą rechotać do
rytmu.
Imp rzucił okiem na salę. Zaczynała się powoli wypełniać.
Ale jego uwagę zwrócił duży orangutan, który przysunął sobie
krzesło tuż pod scenę i trzymał w rękach torbę owoców.
– Buog, jakaś małpa na nas patrzy.
– I co? – zdziwił się krasnolud, rozpinając siatkę.
– To małpa!
– A to jest Ankh-Morpork. Takie rzeczy się zdarzają. – Zdjął hełm
i wyjął coś ze środka.
– Po co ci ta siatka? – zdziwił się Imp.
– Owoce to owoce. Oszczędnością i pracą krasnoludy
się bogacą. Gdyby rzucali jajkami, staraj się je wyłapywać.
Terry Pratchett Muzyka duszy
#rytm #melodia #twórczość #harmonia #technika

#wyobraźnia szkoła muzyczna, ognisko muzyczne, dom kultury, akademia
muzyczna, konkurs muzyczny dla amatorów/profesjonalistów,
zespół muzyczny
70 | MUZYKA I EKSPRESJA MUZYKA I EKSPRESJA | 71
« Struna ««« Gitarzystka
• Potrafi zagrać na gitarze 2 piosenki. • Umie poprowadzić muzycznie ognisko lub
• Umie zagrać i nazwać 5 akordów. śpiewanki, nawet w razie braku śpiewnika
z akordami. Potrafi poprowadzić grupę kilku
• Potrafi nastroić gitarę (np. za pomocą stroika)
akompaniatorek.
oraz bezpiecznie ją przechowywać.
• Umie dobrać technikę gry do nastroju
piosenki. Potrafi zastosować różne techniki
lewej i prawej ręki (np. ozdobniki, legato,
«« Grajka
różne rodzaje bicia, tremolo).
• Umie akompaniować na gitarze • Zna zasady budowy akordów. Umie
do 5 piosenek. wymyślić, jak zagrać na gitarze dowolny
• Potrafi chwytać akordy barowe oraz akord i potrafi przetransponować akordy
płynnie przechodzić między akordami. z jednej tonacji do drugiej.
• Umie zaśpiewać do własnego • Potrafi ze słuchu dobrać akordy do piosenki.
akompaniamentu. Potrafi ocenić,
czy śpiewany utwór jest w dobrej tonacji
dla grupy.
• Przy użyciu podanego dźwięku
(np. z kamertonu) umie nastroić gitarę
ze słuchu.
• Potrafi założyć struny w gitarze.

Gra na Usiedli przy ognisku, blisko siebie, a Tosia wyczarowała nowy
instrumentach flet i zaczęła grać. Muzyka niosła się nad ciemną taflą jeziora.
Wiki powiedziała zazdrośnie:
– Dobrze grasz.
– Wcale nie. Moja mama gra dobrze.
– Wiem. Zawsze jej zazdrościłam. Bo ona umiała grać, a ja nie.
Tosia ze zdziwieniem sobie przypomniała, że ta mała dziewczynka
jest siostrą jej mamy.
– Jak chcesz, cio… Wiki, to zrobię czar i będziesz umiała grać –
powiedziała Tosia. – Chcesz?
Ciotka zerwała się.
– Tak. Chcę!
Tośka usiadła na krześle i powiedziała coś szeptem. Potem obróciła
się do ciotki: – Już… Czujesz jakąś zmianę?
– Nie wiem…
Tośka podała jej flet.
– Spróbuj.
Ciotka niepewnie wzięła instrument. Kiedy go dotknęła, ze zdumieniem
poczuła, że dokładnie wie, co należy robić. To było niesamowite
uczucie. Zaczęła grać. Melodia na początku trochę jej się myliła,
ale potem zabrzmiała naprawdę dobrze.
Andrzej Maleszka Magiczne drzewo. Czerwone krzesło
#rytm #melodia #harmonia #twórczość #współpraca #zespół

#technika #wyobraźnia
szkoła muzyczna, ognisko muzyczne, dom kultury, akademia

Sprawności z tej ścieżki zdobywa się, grając na wybranym
instrumencie. Można je zdobywać wielokrotnie zmieniając muzyczna, konkurs muzyczny dla amatorów/profesjonalistów,
instrument. zespół muzyczny

« Muzykantka ««« Improwizatorka
• Potrafi zagrać na wybranym instrumencie • Umie improwizować do akompaniamentu.
dwie piosenki, melodie lub rytmy, a także • Potrafi wymyślić i zagrać własną melodię
zagrać i nazwać kilka akordów lub dźwięków. (np. do istniejącego tekstu).
• Umie przygotować instrument do grania • Umie ułożyć i zagrać solo melodię w wybranej
(np. złożyć lub nastroić za pomocą stroika) skali (np. bluesowej).
oraz odpowiednio go zabezpieczyć • Potrafi poruszać się po pentatonice i dwóch
(np. na czas transportu). innych skalach (np. modalnych).
«« Akompaniatorka
«« Instrumentalistka
• Umie akompaniować do 5 piosenek,
• Potrafi na podstawie zapisu (np. nutowego
stosując różne techniki gry i ozdobniki.
lub tabulaturowego) samodzielnie nauczyć
• Potrafi zaśpiewać do własnego
się grać wybrany utwór.
akompaniamentu i ocenić, czy śpiewany
• Umie grać w kilkuosobowym zespole, utwór jest w dobrej tonacji dla grupy.
trzymając wspólny rytm i tonację. • Umie dbać o instrument i go konserwować.
• Potrafi dbać o instrument i go konserwować. Jeśli instrument wymaga częstego strojenia,
Jeśli instrument wymaga częstego strojenia, potrafi to robić.
umie to robić.
««« Człowiek orkiestra
««« Wirtuozka • Umie zaplanować i poprowadzić
• Potrafi przygotować się i wystąpić przed akompaniament instrumentalny podczas
ogniska lub śpiewanek. Potrafi poprowadzić
publicznością.
grupę kilku akompaniatorek.
• Umie zagrać 3 utwory, każdy o innym
• Potrafi dobrać technikę gry do nastroju piosenki.
charakterze, wymagające kilku różnych
• Umie ze słuchu ułożyć akompaniament do
technik gry.
piosenki.
• Potrafi zagrać melodię z nut a vista.
• Zna zasady budowy akordów, umie wymyślić
• Ma swojego ulubionego kompozytora, jak zagrać na instrumencie dowolny akord.
którego utwory umie zinterpretować. Potrafi • Zna podstawowe zależności harmoniczne
opowiedzieć, dlaczego ceni konkretnych między akordami, potrafi znaleźć tonację
wykonawców i jakie techniki gry ją inspirują. równoległą (molową lub durową), a także
przetransponować akordy z jednej tonacji
do drugiej.
«« Bębniarka
• Umie zagrać na instrumencie perkusyjnym
wybrany rytm na podstawie zapisu nutowego
bądź tabulaturowego.
• Potrafi powtórzyć kilkutaktowy rytm zagrany
przez kogoś innego.
• Umie stosować różne rodzaje artykulacji
dźwięku na instrumentach perkusyjnych
(np. bas-otwarte, ton-zamknięte, slap, tremolo).
• Potrafi akompaniować rytmicznie do kilku
piosenek. Umie w zespole nadać odpowiednie
tempo i utrzymać je (tj. nie przyspieszać
ani zwalniać, jeśli nie jest to przewidziane).
««« Perkusistka
• Umie na zestawie perkusyjnym improwizować
do utworów w wybranym stylu muzycznym,
takim jak rock, jazz, metal, R’n’B lub reggae.
• Potrafi wyjaśnić różnice między różnymi stylami
muzyki popularnej (np. rockiem, jazzem,
metalem, reggae, r’n’b) oraz w jaki sposób
przekłada się to na grę na zestawie (dobór
instrumentów, pałeczek, rytmów, styl gry).
• Zna poszczególne elementy perkusji, potrafi
je nazwać i opisać ich funkcje. Umie rozstawić
i złożyć zestaw perkusyjny (lub podłączyć
zestaw padów perkusji elektronicznej)
oraz dopasować ułożenie instrumentów
do swoich potrzeb. W razie potrzeby potrafi
go wygłuszyć.
• Potrafi wskazać wybitną perkusistkę, ulubione
utwory i techniki gry, które ją inspirują.

Śpiew
Jak ten słowik cudnie śpiewa,

miły Boże!
Aż zdumione zmilkły drzewa,
łąka, zboże…
Śpiewa ci tek hen, po lesie
ucieszony,
a wiatr piosnkę jego niesie
na wsze strony.
To zawodzi, to znów gada
hardo, śmiele,
niby pereł ci kaskada
płyną trele.
Śpiewaj, ptaszę ukochanie
pieśń swą śpiewaj!
A ty wichrze ją po łanie
hen rozbrzmiewaj!
Olga Małkowska Jak ten słowik cudnie śpiewa
#rytm #melodia #harmonia #twórczość #oddech #słowo szkoła muzyczna, ognisko muzyczne, dom kultury, Akademia
#współpraca #zespół #książka #ludzie #siła #technika #pamięć Muzyczna, konkurs śpiewu dla amatorów/profesjonalistów, chór,
#obrzęd #ogień #wyobraźnia zajęcia z emisji głosu

« Śpiewaczka ««« Wodzirejka
• Potrafi zaśpiewać 5 wybranych piosenek, • Potrafi poprowadzić ognisko lub kominek,
zna ich teksty na pamięć. tj. dobrać repertuar, ustalić scenariusz,
• W swoim śpiewie trzyma się rytmu i melodii. zaintonować piosenki
• Umie zebrać i pokierować zespołem,
który poprowadzi imprezę (np. leśny festiwal
teatralny lub festyn w szkole).
«« Pieśniarka • W każdym gronie potrafi poprowadzić kilka
• Umie zaśpiewać 10 wybranych piosenek. zabaw towarzyskich.
• Potrafi powtórzyć melodię ze słuchu • Umie poprowadzić zaśpiew w marszu.
i wystukać do niej rytm. • Posiada sprawność **Gawędziarki
• Umie zaintonować śpiew w grupie ze ścieżki „Aktorstwo i teatr”.
s. 91
(np. zastępie lub drużynie).
• Potrafi zaśpiewać zadaną melodię
od podanego dźwięku.
• Umie wykonać 3 ćwiczenia na rozśpiewanie.
««« Wokalistka
• Potrafi zaśpiewać 3 utwory o zróżnicowanym
charakterze i nastroju (np. utwór poetycki,
piosenkę musicalową i pieśń modlitewną)
odpowiednio je interpretując. Umie wymienić
autorów i kompozytorów tych utworów.
• Potrafi wystąpić solo przed publicznością.
• Umie zaśpiewać krótką melodię z nut.
• Potrafi śpiewać w chórze, na głosy.
• Zna podstawowe zasady emisji głosu
i umie zastosować je w śpiewie.

Taniec
Zagram dla ciebie na każdej gitarze świata

Na ulic fletach, na nitkach babiego lata
Wyśpiewam, jak potrafię księżyce na rozstajach
I wrześnie, i stycznie, i maje,
I zagubione dźwięki, barwy na płótnach Vlamincka
I słońce wędrujące promienia ścieżynką
Graj nam, graj pieśni skrzydlata
Wiosna taniec nasz niesie po łąkach
Zatańczymy się w sobie do lata
Zatańczymy się w siebie bez końca
Wolna Grupa Bukowina Piosenka wiosenna
#rytm #ludzie #ruch #zwinność #twórczość #współpraca #zespół

#melodia #harmonia #technika #ogień #wyobraźnia
kurs tańca, zawody taneczne, kurs instruktora tańca, szkoła tańca
Sprawności tej ścieżki można zdobywać w tańcu
indywidualnym, w parach i grupowym. Można je zdobywać
wielokrotnie zmieniając rodzaj tańca.

« Tancerka
• Potrafi zatańczyć 3 kroki podstawowe
wybranej formy tańca.
• Potrafi zatańczyć w 3 różnych rytmach.
«« Królowa parkietu
• Potrafi zatańczyć przynajmniej 8 kroków
podstawowych wybranej formy tańca.
• Umie zatańczyć do piosenki i utrzymać
różne rytmy przez cały czas jej trwania.
• Potrafi dobrać muzykę odpowiednią
do formy tańca, której się uczy.
««« Tancerka doskonała

• Zna i umie zatańczyć przynajmniej 13 kroków
podstawowych wybranej formy tańca.
• Potrafi nie gubiąc rytmu improwizować
i łączyć kroki podstawowe w spójną całość.
• Potrafi nauczyć drugą osobę podstawowych
kroków tanecznych.
• Zna podstawowe informacje na temat formy
tańca, której się uczy (historia, geneza nazwy,
twórcy).

Aktorstwo
i teatr
Na przedzie maszerują karły. Ciała ich potwornie rozdęte, nogi

wykrzywione w pałąk, a głowy wciśnięte w tułów. Postacie te
wyglądają tak, jakby kształtująca je moc w ostatnim twórczym
dotknięciu uderzała olbrzymią dłonią z góry i wysokość
zmniejszyła o połowę. W rękach niosą długie i cienkie oszczepy.
W takt marszu wykrzykują; „Karła marła bum bum bum! Karła
marła bum bum bum!” Za nimi idą wielkoludy. O ile poprzedni
oddział robił ważenie tworów od góry spłaszczonych, o tyle ten
drugi składa się z istot jakby nadmiernie w górę wyciąganych. (…)
Za wielkoludami pełznie bazyliszek. Olbrzymie cielsko, długości
kilkunastu metrów, posuwa się wężowymi skrętami. Raz po raz
otwiera się straszna paszcza i odzywa się przeraźliwy ryk. Jedyne
oko świeci na przemian światłem czerwonym i zielonym. (…)
Najpierw orszak Złych Mocy obszedł dookoła ognisko, a potem
na musztrujący ryk bazyliszka zaczął zmieniać szyki i defilować
przed potworem.
Antoni Wasilewski Pod totemem słońca
szkoła teatralna, koło teatralne, casting do: telewizji, kina, teatru,

#wyobraźnia #emocje #ludzie #twórczość #współpraca #zespół dom kultury, kurs makijażu, kurs fryzjerski, Akademia Retoryki,
#technika #pamięć #słowo #obserwacja #rozmowa teatr amatorski, kurs charakteryzacji

« Debiutantka «« Gawędziarka
• Umie nauczyć się roli i ją odegrać • Potrafi przed publicznością wygłosić krótką
(np. podczas przedstawienia szkolnego wypowiedź na zadany temat (np. relację
lub ogniska). z wędrówki), zachowując logiczny ciąg
• Potrafi wykonać element stroju lub rekwizyt i płynność wypowiedzi.
potrzebny do odgrywanej roli. • W trakcie wypowiedzi umie zachować
właściwą postawę ciała i utrzymać kontakt
«« Komediantka ze słuchaczami.
• Umie przygotować się do pierwszoplanowej • Potrafi wykonać kilka ćwiczeń dykcji i emisji
roli w krótkim przedstawieniu (nauczyć się głosu.
dialogów, odtworzyć charakter i motywacje
««« Mówczyni
postaci) oraz śmiało tę rolę odegrać.
• Potrafi posługiwać się różnymi formami • Potrafi przygotować i wygłosić wypowiedź
wyrazu (np. wykonać scenkę pantomimiczną, (np. gawędę lub referat) na wybrany temat.
zinterpretować piosenkę, wydeklamować Umie w przekonujący i porywający sposób
wiersz). przekazać swoją myśl w czasie nie dłuższym
niż 7 minut.
• Umie wykonać kilka ćwiczeń dykcji i emisji
• Potrafi dobrać formę i ton (np. modulację
głosu.
głosu, ułożenie treści, dynamikę wypowiedzi,
««« Aktorka argumentację, postawę) adekwatne do
tematu wypowiedzi i grona słuchaczy.
• Potrafi przygotować się do występu
• Umie używać figur retorycznych (np. pytań
scenicznego przed publicznością (np. teatru
retorycznych, porównań, metafor).
amatorskiego), współpracując przy tym
z reżyserem i scenografem. • Potrafi wypowiedzieć się na wybrany
temat w krótkiej improwizowanej formie,
• Umie wymyślić i nadać realizowanej postaci
nie korzystając z notatek.
cechy szczególne, zarówno w dykcji, jak
• Przygotowując wypowiedź, umie korzystać
i w ruchach. Potrafi pokazać różne emocje.
z różnych źródeł i w trakcie wypowiedzi
• Potrafi wymienić kilka lubianych przez siebie
umiejętnie się na nie powołać.
aktorek i aktorów teatralnych lub filmowych,
wskazać ich najlepsze role i uzasadnić swoje
zdanie.
• Zna i umie poprowadzić kilka ćwiczeń
aktorskich (np. z teatru improwizowanego).
SPORT,
TURYSTYKA
I KRAJOZNAWSTWO
92 | MUZYKA I EKSPRESJA
Krajoznawstwo
i wędrowanie
– Czy nie mógłby pan mnie poinformować, którędy powinnam pójść?

– mówiła dalej.
– To zależy w dużej mierze od tego, dokąd pragnęłabyś zajść –
odparł Kot-Dziwak.
– Właściwie wszystko mi jedno.
– W takim razie również wszystko jedno, którędy pójdziesz.
– Chciałabym tylko dostać się dokądś – dodała Alicja w formie
wyjaśnienia.
– Ach, na pewno tam się dostaniesz, jeśli tylko będziesz szła
dość długo.
Lewis Carroll Alicja w Krainie Czarów
odznaka PTTK, odznaka GOT, Odznaka Turystyki Pieszej, Zimowa

Odznaka Górska, kurs lawinowy, uprawnienia przewodnika
#szlak #plecak #mapa #droga #ruch #wytrzymałość #ciekawość turystycznego, uprawnienia pilota wycieczek, kurs przewodników:
#obserwacja #góry #las #zima #dzikość #woda #ogień #natura górskich, beskidzkich, miejskich, wolontariat w muzeach
i jednostkach kulturalnych, InO
94 | SPORT, TURYSTYKA I KRAJOZNAWSTWO SPORT, TURYSTYKA I KRAJOZNAWSTWO | 95
« Spacerowiczka ««« Organizatorka turystyki
• Umie odpowiednio się ubrać, skompletować • Potrafi zaplanować i przeprowadzić
ekwipunek i poradzić sobie podczas kilkudniową wędrówkę w nieznanym regionie,
całodniowej wędrówki. obejmującą poznanie historii, zabytków
• Potrafi opowiedzieć o poznanych w czasie kultury, etnografii lub wartości przyrodniczo-
wędrówki zabytkach lub osobliwościach -krajobrazowych.
przyrodniczych. • Umie do przygotowania wędrówki
• Na planie miasta lub mapie turystycznej wykorzystać różne źródła informacji
umie wskazać ważne obiekty oznaczone (np. książki historyczne, przewodniki,
w legendzie i do nich dotrzeć. informacje z Internetu).
• Potrafi zorganizować zdalnie nocleg,
posiłek i przewodnika po danym miejscu;
«« Włóczęga
umie rozliczyć wycieczkę.
• Potrafi, posługując się mapą, odwiedzić
• Umie dobrać ekwipunek odpowiedni
wskazane miejsca i zdobyć informacje
do planowanej wyprawy.
na temat ich historii, wartości kulturowych
lub przyrodniczych.
««« Turystka górska
• Umie poprowadzić zastęp trasą wyznaczoną
według mapy lub planu miasta. • Potrafi zaplanować i przeprowadzić
kilkudniową górską wędrówkę.
• Potrafi zaplanować podróż rozmaitymi
środkami komunikacji. Umie spośród • Potrafi ocenić trudność szlaku, oszacować
różnych form podróżowania na zadanej czas marszu oraz dobrać odpowiednią
trasie wybrać najszybszy, najtańszy lub dla danej grupy trasę.
najkrótszy wariant. • Zna i stosuje zasady bezpieczeństwa
w górach, m.in. zwraca uwagę na pogodę,
• Potrafi spakować się na kilkudniową
prowiant, ubiór oraz przepisy dotyczące
wędrówkę.
turystyki górskiej.
• Posiada sprawność **Sanitariuszki
ze ścieżki „Samarytanka”. s. 28

««« Nartobiegaczka ««« Przewodniczka
• Umie sprawnie poruszać się na nartach • Potrafi zaplanować, zorganizować
biegowych stylem klasycznym i łyżwowym. i przeprowadzić tematyczną wycieczkę
Potrafi poprawnie posługiwać się kijami po rodzinnym mieście lub regionie.
i dobrać ich wysokość. Umie iść na nartach • Zna w swoim mieście lub regionie 10 miejsc,
w kopnym śniegu, bez przetartego śladu. które warto odwiedzić, i umie o nich opowiedzieć.
• Potrafi nie wypinając nart obrócić się • Potrafi znaleźć w dostępnych źródłach
w miejscu w trzech ruchach bez utraty (np. w Internecie, książkach czy przewodnikach)
równowagi. Jadąc na nartach z plecakiem, informacje poszerzające jej wiedzę na temat
umie utrzymać równowagę. miasta lub regionu.
• Potrafi zaplanować kilkudniową wędrówkę • Posiada sprawność **Gawędziarki
narciarską, skompletować potrzebny ze ścieżki „Aktorstwo i teatr”.
s. 91
ekwipunek i osiągnąć założony cel
w dobrym zdrowiu.
• Umie wykonać drobne prace serwisowe
przy nartach (np. wymienić zepsute wiązanie
lub nasmarować narty).
«« Wskazidroga
• Korzystając z różnych źródeł (np. internetowe
mapy, rozkłady jazdy), potrafi wskazać
odpowiednio najkrótszą, najszybszą,
najtańszą czy najwygodniejszą drogę
we wskazane miejsce.
• Doskonale zna swoją okolicę (np. miejscowość,
dzielnicę), wie, gdzie znajdują się ważne
i interesujące obiekty publiczne, takie jak teatr,
kino, dom kultury, sklep, biblioteka, bank,
dworzec czy kościół, i potrafi szczegółowo
opisać z pamięci, jak do nich dotrzeć.
• Potrafi opowiedzieć, skąd wzięła się nazwa
rodzinnej miejscowości oraz narysować jej
herb (jeśli miejscowość go posiada).

Jazda
na rowerze
Po dwóch latach B-P otrzymał urlop na wyjazd do kraju.

Miał zamiar wreszcie porządnie wypocząć, ponieważ nieustanna
aktywność w czasie służby i po niej bardzo go wyczerpała. (…)
Od razu po powrocie zauważył, że z ulic Londynu zniknęły
przedpotopowe rowery z ogromnymi przednimi kołami i maleńkimi
tylnymi. Pojawiły się za to niższe rowery z wolnobieżką, hamulcem
uruchamianym pedałami i niemal jednakowymi
kołami. Produkowano je od dwóch lat i to one decydowały
teraz o wyglądzie miasta.
B-P kupił sobie zaraz taki rower i często pedałował na nim po
ulicach Londynu. „Rower w wielkim mieście jest jak wierzchowiec
na stepie – powiedział do jednego z przyjaciół. – Pozwala szybko
przebywać duże odległości, więcej przeżyć i więcej zobaczyć.
I ma tę zaletę, że nie trzeba go karmić.”
Walter Hansen Wilk, który nigdy nie śpi
Kolarska Odznaka Turystyczna, kurs instruktora turystyki

#droga #ruch #siła #szlak #wytrzymałość #ciekawość #technika rowerowej, kurs przewodnika MTB, kurs rowerowy Enduro,
#oddech #mapa #narzędzia Rowerowa Jazda na Orientację (RJnO), triathlon

« Rowerzystka ««« Kolarka
• Potrafi przygotować rower i ekwipunek • Umie przejechać na rowerze 100 km
na jednodniową wyprawę rowerową. w ciągu jednego dnia.
• Umie przejechać na rowerze 30 km • Potrafi zaplanować kilkudniową wyprawę
w ciągu jednego dnia. rowerową, umiejętnie dobierając potrzebny
• Potrafi wykonać przy rowerze drobne ekwipunek (np. namioty, narzędzia do
prace, takie jak smarowanie łańcucha, naprawy rowerów, części zapasowe)
zamontowanie oświetlenia lub błotnika. i rozdzielając go między uczestników
Umie wymienić dętkę. wyprawy.
• Umie naprawić rower w trasie podczas
«« Cyklistka wyprawy.
• Potrafi przygotować się i poradzić sobie • Potrafi udzielić pierwszej pomocy
podczas kilkudniowej wyprawy rowerowej. w przypadku urazów typowych dla
rowerzystów. Posiada sprawność
• Umie samodzielnie wyregulować hamulce
**Sanitaruszki ze ścieżki „Samarytanka”. s. 28
i przerzutki oraz wykonać prace, takie jak
zamontowanie bagażnika czy dokręcenie
pedału.
««« Kurierka rowerowa
• Potrafi efektywnie poruszać się rowerem
• Potrafi poruszać się rowerem zgodnie
po mieście stosując się do zasad ruchu
z przepisami ruchu drogowego.
drogowego, nie utrudniając poruszania
się pieszym i samochodom.
• Umie dobrać trasę przejazdu w taki sposób,
aby jak najrzadziej się zatrzymywać i schodzić
z roweru.
• Potrafi dobrze oszacować czas przejazdu
na zadanej trasie z uwzględnieniem
warunków drogowych, pogodowych,
pory dnia, kondycji i wytrzymałości sprzętu.
• Umie samodzielnie złożyć rower.
• Umie w bezpieczny i szybki sposób
przewieźć na rowerze przesyłkę
(np. pudło lub rulon).

Pływanie
Zwycięstwo sportowe imponuje otoczeniu. Zośka był niemal

zawsze zwycięzcą. Zwycięstwa kierowały nań spojrzenia kolegów.
Równocześnie zaczęto stwierdzać rzecz inną: Zośka był uparty,
uparty w sposób niezwykle drażniący. Rzadko to się zdarzało.
Przeważnie albo nie zajmował stanowiska wobec rozgrywających
się wypadków, albo też ustępował nalegającym. Gdy jednak
zaciął się w jakiej decyzji – nic go nie mogło przełamać.
Szczególnie gdy upór wsparł się o inny potężny czynnik duszy
Zośki – o ambicję.
Zośka w dzieciństwie bał się wody. Rzeka, jezioro, morze –
odpychały go od siebie z jakąś przemożną siłą. Nie chciał nigdy
wchodzić do wody powyżej piersi. Aż ktoś kiedyś poruszył w nim
nutę ambicji i wywołał decyzję. Już przy końcu sezonu Zośka
pływał bez niczyjej pomocy, zbudował kajak, w dwa lata potem
był dobrym pływakiem i wreszcie w zawodach pływackich,
jako najlepszy z „Buków”, zaczął reprezentować zespół.
Sporty, ambicja, upór wyrabiały mu, rzecz oczywista, pewną sławę.
Sława jednak koleżeńska był czymś, o co Zośka mało dbał.
Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec
#woda #ruch #oddech #wytrzymałość #rytm #siła #technika

#woda #odpowiedzialność #natura
Spełniając wymagania na **Pływaczkę można podjąć się

zdobycia karty pływackiej. Posiadając sprawność ***Delfina triathlon, zawody pływackie, kurs ratownika wodnego, kurs
można zdobyć tzw. żółty czepek (specjalną kartę pływacką). instruktora pływania, kurs nurkowania, karta pływacka, specjalna
Ratownik wodny może, w trakcie obozu, zorganizować karta pływacka, WOPR
stosowny egzamin.

« Kijanka ««« Pływaczka doskonała
• Potrafi przepłynąć bez przerwy dystans • Potrafi przepłynąć w wodzie dystans 1000 m
100 m w wodzie stojącej lub dystans 200 m co najmniej dwoma stylami.
z nurtem. • Umie przepłynąć 15 m pod wodą, a także
• Umie stabilnie utrzymywać się na powierzchni zdjąć w wodzie ubranie: koszulę, spodnie
wody. i buty.
• Potrafi skoczyć do wody z wysokości 0,5 m. • Potrafi wyznaczyć i przygotować bezpieczne
• Umie wstrzymać oddech pod wodą przez 10 sek. kąpielisko (np. wyznaczyć granice, oczyścić
dno) dla osób w różnym wieku.
«« Pływaczka • Umie pływać z płetwami oraz maską i rurką
oraz wyłowić z głębokości 3 m przedmiot
• Potrafi przepłynąć dystans 200 m w wodzie
wielkości menażki.
stojącej, w tym przynajmniej 50 m stylem
grzbietowym, lub dystans 400 m z nurtem, • Potrafi posługiwać się kołem ratunkowym,
w tym przynajmniej 100 m stylem grzbietowym. rzutką, linką ratowniczą.
• Umie przepłynąć pod wodą dystans 5 m • Umie udzielić pierwszej pomocy osobie
w wodzie stojącej lub 15 m z nurtem. podtopionej, posiada sprawność
**Sanitariuszki ze ścieżki „Samarytanka”.
• Potrafi bezpiecznie wskoczyć do wody s. 28
z wysokości 0,7 m. ««« Delfin
• Umie przepłynąć 20 m w ubraniu. • Potrafi przepłynąć 50 m w czasie
• Potrafi wyłowić z głębokości 2 m przedmiot nie dłuższym niż 45 sek.
wielkości menażki. • Umie poprawnie pływać co najmniej
• Umie wyjść z wody na łódkę lub ponton. czterema stylami, w tym stylem motylkowym
(tzw. delfinem).
• Potrafi przepłynąć w wodzie stojącej
dystans 1500 m, płynąc co najmniej dwoma
stylami, z czego przynajmniej 200 m stylem
grzbietowym.
• Umie wykonać bezpieczny skok do wody
z wysokości 1 m.
• Potrafi zanurkować na głębokość 3 m
i przepłynąć 20 m pod wodą.

Kajakarstwo
Jeżeli wiosłujesz kajakiem po rzece i potrzebujesz pomocy

w odczytywaniu prądów, szukaj wskazówek u roślin. Tak samo
jak drzewa i wiatr rośliny będą odzwierciedlać przepływ wody.
Im bliżej ziemi się znajdują, tym szybciej płynie woda, więc
w zależności od tego, czy płyniesz w górę, czy w dół, wskażą
ci miejsca, którymi chcesz popłynąć, lub takie, których wolisz
uniknąć.
Tristan Gooley Przewodnik wędrowca.

Sztuka odczytywania znaków natury
Turystyczna Odznaka Kajakowa, Górska Odznaka Kajakowa,

#woda #współpraca #ruch #wytrzymałość #las #plecak #szlak spływy kajakowe
#góry #ciekawość #siła #technika #mapa #narzędzia #natura

« Wodniaczka ««« Kajakarka doskonała
• Umie przepłynąć na pontonie, łodzi itp. • Potrafi zaplanować oraz przeprowadzić
rzekę albo małe jezioro. kilkudniowy i kilkuosobowy spływ
• Potrafi prawidłowo przywiązać ponton (zorganizować mapy, wyposażenie biwakowe,
lub łódź do drzewa. rozdział ekwipunku na kajaki, miejsca
• Potrafi w ubraniu i kamizelce asekuracyjnej noclegowe itd.).
pokonać w wodzie dystans 50 m. • Umie dbać o bezpieczeństwo uczestników
• Przestrzega zasad bezpieczeństwa spływu w różnych warunkach terenowych,
na wodzie. pełnić funkcję otwierającej spływ.
• Potrafi pomóc załodze wywróconego kajaka,
umie holować kajakarza na dziobie swojego
«« Kajakarka
kajaka.
• Umie przygotować się i poradzić sobie
• Zna i stosuje przepisy dotyczące turystyki
w czasie kilkudniowego spływu kajakowego,
kajakowej.
w tym zabezpieczyć bagaż przed
przemoczeniem. • Umie naprawić podstawowe uszkodzenia
kajaka i wiosła.
• Potrafi pokonać przeszkody na rzece, takie jak
zwalone drzewa, płycizny, mosty, bystry nurt. • Potrafi udzielić pierwszej pomocy
osobie podtopionej, posiada sprawność
• Umie wejść do kajaka z wody, nie wywracając go. s. 28
**Sanitariuszki ze ścieżki „Samarytanka”.
• Potrafi poradzić sobie w razie wywrotki
i wypadnięcia z kajaka.
• Umie zacumować kajak we wskazanym
««« Kajakarka górska
miejscu, zadbać o sprzęt i go zabezpieczyć • Umie spłynąć jednoosobowym kajakiem
(np. wylać wodę z kajaka i go osuszyć). z fartuchem rzeką z odcinkami górskimi.
• Posiada sprawność *Kijanki • Potrafi przygotować się do niebezpiecznego
ze ścieżki „Pływanie”. spływu (kask, właściwy ubiór, odpowiedni
s. 106 kajak itd.).
• Potrafi zrobić eskimoskę i wyjść z kajaka
z fartuchem w razie wywrotki.
• Zna zasady spływania po rzece górskiej,
wie, jak zachować się w trudnych sytuacjach.

Żeglarstwo
Morze jest wszystkim! To przeogromna pustynia, na której człowiek

nigdy nie jest samotny, bo czuje wszędzie wokół siebie drgające życie.
Morze jest nosicielem jakiegoś nieznanego, niezwykłego i potężnego
życia, jest ruchem i miłością; jest żywą nieskończonością.
Juliusz Verne 20 000 mil podmorskiej żeglugi
#woda #wiatr #współpraca #zespół #obserwacja #ruch patent żeglarza jachtowego, patent jachtowego sternika
#wytrzymałość #plecak #dzikość #karność #ciekawość #technika morskiego, patent kapitana jachtowego, sternik motorowodny,
#słowo #mapa #narzędzia #natura motorowodny sternik morski, kapitan motorowodny,
zintegrowany kurs bezpieczeństwa STCW
« Szotmenka ««« Sterniczka manewrowa
• Potrafi wykorzystywać podstawowe • Potrafi wykonać prawidłowo zwrot przez
węzły żeglarskie, w tym: prosty, szotowy sztag i przez rufę, wydając właściwe komendy
i cumowniczy. załodze.
• Umie obsługiwać (wybierać, luzować, • Umie wykonać prawidłowo podejście do
knagować) szoty, fały i cumy. i odejście od nabrzeża (pomostu) na żaglach,
• Potrafi posługiwać się pagajami i wykonywać wydając odpowiednie komendy załodze.
prawidłowo polecenia sternika na pagaje. • Potrafi pokierować jachtem (wykonać manewr)
• Umie prawidłowo posługiwać się w trakcie alarmu „człowiek za burtą”.
odbijaczami, bosakiem, a także nabrać • Umie poprawnie stanąć na kotwicy i z niej
wodę do wiadra podczas postoju. zejść.
• Przestrzega zasad bezpieczeństwa • Potrafi dokonać przeglądu stanu jachtu
na jachcie. (takielunek, kadłub, ster) przed i po pływaniu.
«« Młodsza sterniczka
• Potrafi sterować na wiatr, na punkt i według
kompasu, umie ostrzyć i odpadać, a także
wykonywać wszelkie komendy na ster
podczas manewrów.
• Umie pokierować stawianiem, zrzucaniem
i klarowaniem żagli.
• Potrafi prawidłowo refować żagle i ocenić,
kiedy należy to zrobić. Wie, do czego służy
czynność refowania.
• Umie prawidłowo zacumować łódź, wydając
właściwe komendy na cumy i szpringi.

Sporty
zespołowe
Nadeszła właśnie ciepła pora i wiosna wypychała bractwo

szkolne na dwór. Wystarczyło tylko, by ktoś krzyknął: „prostujemy
garby”, a już całe tabuny uczniaków pędziły na podwórze, bo kto
by nie chciał wyprostować sobie garbu po tylu miesiącach zimy?
Wystarczyło, by ktoś rzucił pytanie: „ganiasz się?” albo „zagrasz
w kosza?”, a już wszyscy czmychali z ciemnych korytarzy, bo kto
by tego nie chciał, gdy wszyscy byli stłamszeni, pokurczeni i bladzi
po siedmiu miesiącach ślęczenia w ciasnych ławkach szkolnych.
Rwaliśmy się więc do słońca. Wybiegaliśmy garby prostować,
ganiać się i grać w kosza. Oczywiście w pantoflach, bo gdzie
tu czas na zmianę obuwia, gdy przerwa trwa tylko kilka minut.
Nie pospieszysz się, nie dopuszczą cię do kosza, już ktoś inny
zajmie boisko.
Piłka należy do szybkich. Kto pierwszy ten lepszy!
Edmund Niziurski Awantury kosmiczne
#współpraca #zespół #współzawodnictwo #ruch #wytrzymałość

#harmonia #technika #słowo #odpowiedzialność #emocje
#zwinność #zasady #rozmowa
kurs trenerski, kurs sędziowski, kurs instruktora sportu
Sprawności z tej ścieżki zdobywa się w wybranej dyscyplinie
sportu. Można je zdobywać wielokrotnie zmieniając dyscyplinę.

« Sportsmenka ««« Arbiterka
• Umie aktywnie uczestniczyć w rozgrywce • Umie sędziować, zachowując bezstronność
wybranej gry zespołowej i stosować się i nie przeszkadzając w rozgrywce.
do jej zasad. • Potrafi skoordynować pracę zespołu
• Rozróżnia funkcje poszczególnych graczy sędziowskiego (np. sędziów liniowych,
i potrafi objąć różne role w zespole. pomocników i sekretarza).
• Umie ocenić jakość i przygotowanie
«« Zawodniczka obiektu (np. sali gimnastycznej, boiska)
• Umie grać na wybranej pozycji lub w wybranej do przeprowadzenia zawodów.
roli w zespole, stosując specjalistyczne • Posiada sprawność **Rozmówczyni
techniki gry z nią związane (np. piąstkowanie ze ścieżki „Komunikacja”.
bramkarza w piłce nożnej, krótki atak s. 226
w siatkówce, rzut za 3 pkt w koszykówce).
««« Organizatorka sportowa
• Zna dokładnie i stosuje zasady
wybranego sportu zespołowego zgodne • Potrafi zorganizować i przeprowadzić
z międzynarodowym regulaminem. rozgrywki w wybranej dyscyplinie sportu
zespołowego: przygotować boisko i sprzęt
• Zawsze gra fair play i potrafi przekonać
sportowy, załogę sędziowską, nagrody,
do tego innych członków zespołu.
regulamin, zorganizować zapisy, podsumować
• Umie prawidłowo rozgrzać się, wykonując wyniki itd.
kilka ćwiczeń przed rozgrywką.
• Zna zasady działania lig i turniejów w swojej
««« Trenerka dyscyplinie sportowej (np. sposób wyłaniania
drużyn w turniejach, zasady losowania
• Umie przygotować zespół (np. zastęp)
grup, zasady poruszania się zawodników
do zawodów sportowych: zaznajomić
między ligą narodową a klubową lub okna
graczy z zasadami, ustalić i omówić
transferowe).
strategię gry, przydzielić role i zadania,
opracować i przeprowadzić plan treningowy • Umie zadbać o bezpieczeństwo graczy
(systematyczne spotkania, odpowiednie i widzów podczas zawodów.
ćwiczenia itd.).
• Potrafi przeprowadzić prawidłową
rozgrzewkę zespołu.
• Posiada sprawność **Rozmówczyni
ze ścieżki „Komunikacja”.
s. 226

Bieganie
Tego dnia, tak bez przyczyny, postanowiłem trochę pobiegać.

Pobiegłem do końca drogi, a kiedy tam dotarłem, pomyślałem,
że pobiegnę na koniec miasta. A kiedy tam dotarłem, pomyślałem
sobie, że przebiegnę przez hrabstwo Greenbow. A skoro dotarłem
aż tak daleko, dlaczego miałbym nie przebiec przez cały stan
Alabama? Tak właśnie zrobiłem. Przebiegłem przez Alabamę.
Bez żadnego powodu. Po prostu biegłem dalej. Dobiegłem
do oceanu. Pomyślałem, że skoro przebiegłem taki szmat drogi,
to równie dobrze mógłbym zawrócić i biec dalej. Kiedy dotarłem
do drugiego oceanu pomyślałem, że skoro jestem aż tutaj,
to mógłbym równie dobrze zawrócić i biec z powrotem.
Kiedy się zmęczyłem, szedłem spać. Kiedy zgłodniałem,
jadłem. Kiedy musiałem pójść do… no wie pani… to szedłem.
Winston Groom Forrest Gump
#ruch #wytrzymałość #siła #rytm #szlak #technika #dyscyplina triathlon, kurs instruktora nordic walking, zawody biegowe,
#oddech bieg długodystansowy, InO

« Przebieżka
• Umie przygotować się do wysiłku poprzez
prawidłową rozgrzewkę.
• Potrafi przebiec bez przerwy dystans 1 km.
«« Sprinterka
• Umie przebiec dystans 100 m w czasie
poniżej 16 sek.
• Umie przebiec bez przerwy dystans 2 km.
• Potrafi wystartować do biegu ze startu
niskiego i wysokiego.
• Umie wykonać 5 ćwiczeń przydatnych
w treningu siłowym dla biegacza.
Rozciąga mięśnie po biegu.
««« Biegaczka
• Potrafi pokonać dystans 5 km w czasie
krótszym niż 25 min.
• Umie przygotować swój organizm do
konkretnego treningu, takiego jak trening
siłowy, kondycyjny, wysokogórski, rozciąganie.
• Potrafi obliczyć swoje tętno maksymalne,
wie, co to jest głód tlenowy.
• Umie wykonać 10 ćwiczeń siłowych
uzupełniających trening biegowy
(np. skipy, przysiady, wykroki lub pajacyki).
• Potrafi przygotować się do biegania
w zależności od rodzaju terenu i typu
treningu (np. dobrać odpowiednie obuwie).

Akrobatyka
Podczas podnoszenia bandery na gaflu linka, nie dowiązana

jeszcze do dolnego końca, wysunęła się z ręki jednego z uczniów
i bandera poleciała do góry. Na rufie koło kapitana stał pilot,
Niemiec. Ci z „narodu”, którzy byli na rufie, odczuli to jak
wystawienie się na pośmiewisko. Najszybciej zorientował się nasz
wicemistrz Warszawy w boksie, Siaś, o cerze dziecka i błękitnych,
niewinnych oczach (im to zawdzięczał tego „Siasia”). Skoczył
do liny, po której można było dostać się na wierzchołek gafla,
i na rękach tylko, bez pomocy nóg przebył tę kilkunastometrową
odległość, jak gdyby to było zwykłe, nic nie znaczące ćwiczenie.
Złapał koniec linki, która „uciekła” do góry, po czym tak samo
lekko i zwinnie wrócił na dół. Pilot zwrócił się do kapitana
ze słowami uznania dla takiego wyczynu. Ale kapitan, podobnie
jak i „naród”, był zbyt pod wrażeniem okazanej przy podnoszeniu
bandery nieuwagi, by zaliczyć wyczyn Siasia do zjawisk
odbiegających od normalnych na „Lwowie”.
Karol Olgierd Borchardt Znaczy kapitan
kurs instruktora fitness, cyrk, kurs tańca z elementami

#ruch #zwinność #technika #wytrzymałość #harmonia #siła akrobatycznymi, instruktor w parku trampolin, parkour,
taniec wertykalny

« Zwinka
• Umie sprawnie wykonać poprawny
przewrót w przód i w tył oraz 15 pompek
(np. na kolanach), 25 przysiadów
i 20 brzuszków.
• Potrafi zawisnąć na drążku przez 20 sek
na rękach oraz 10 sek, trzymając się
wyłącznie nogami.
«« Gimnastyczka
• Umie podciągnąć się oburącz na drążku
podchwytem i nachwytem.
• Potrafi stabilnie stać na rękach, opierając
nogi o ścianę.
• Umie przeskoczyć przeszkodę sięgającą
do pasa, opierając się o nią wyłącznie rękami.
• Potrafi przejść kilka metrów po naciągniętej
linie, trzymając się drugiej liny, lub po linie
typu slackline.
• Umie przeprowadzić prawidłową rozgrzewkę,
uwzględniając różne ćwiczenia i partie ciała.
««« Akrobatka
• Potrafi zawisnąć na drążku przez 60 sek,
wykonać wymyk i odmyk.
• Umie bez podparcia nogami stabilnie stać
na rękach przez kilkanaście sekund.
• Potrafi, stosując odpowiednią technikę,
bezpiecznie wejść po linie na wysokość 4 m.

Wspinaczka
Z początku nic nie słyszeli, ale po minucie zaczęły docierać do nich
odgłosy z wnętrza góry: kapanie wody i... powolny oddech.
Poczuli gęsią skórkę na plecach. Starając się nie robić niepotrzebnego
hałasu, trzymając się za ręce, podążyli za tym oddechem. Słychać go
było lekko z góry, z prawej strony. W świetle latarek ujrzeli szczelinę
w skale. Spojrzeli po sobie. Nie czuli się zbyt pewnie, ale żadne z nich
nie zamierzało przejść obojętnie obok takiej okazji zrobienia czegoś
niezwykłego.
– I tak już będzie chryja… – powiedział cicho Net.
Do szczeliny w ścianie korytarza musieli się ostrożnie wspiąć.
Buty Niki okazały się najlepsze do tego zadania, toteż chłopcy nie
musieli jej pomagać. Przecisnęli się przez wąskie przejście i dostali
się do ciasnego korytarza. Oddech stawał się coraz głośniejszy
i wyraźniejszy. Z góry kapała zimna woda, mocząc im włosy i ubrania.
Nika wzdrygnęła się w swojej starej kurtce. Panował tu niemal mróz.
– A jeśli tam siedzi potwór?... – zapytał nagle piszczącym szeptem Net.
– Po co miałby tu siedzieć? – odpowiedział pytaniem Felix.
– Żeby zjadać naiwne dzieci idące za dźwiękiem oddechu…
Rafał Kosik Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi
#siła #technika #oddech #współpraca #ruch #pomoc #wytrzymałość kurs wspinaczki skałkowej, kurs wspinaczki zimowej,
#góry #odpowiedzialność #zaufanie #pokonaniestrachu #droga kurs grotołaza, kurs turystyki wysokogórskiej, klub wysokogórski,
#zwinność #narzędzia #opanowanie #natura liga wspinaczkowa, liga boulderowa

« Klama ««« Kotwa
• Umie poprawnie założyć uprząż, przywiązać • Potrafi wspinać się zarówno na ściance
się do liny węzłem „ósemka”, wspinać wspinaczkowej, jak i w naturalnych skałach.
się z asekuracją górną („na wędkę”) • Podczas wspinaczki z asekuracją dolną,
z zachowaniem podstawowych zasad umie samodzielnie skompletować sprzęt,
bezpieczeństwa, takich jak utrzymywanie m.in. policzyć potrzebne ekspresy, karabinki
kontaktu z asekurującym i wzajemna kontrola i taśmy, oraz dokonać przewiązania na
bezpieczeństwa przed rozpoczęciem końcowym punkcie drogi wspinaczkowej
wspinania. z wykorzystaniem dowolnej techniki
• Po osiągnięciu końcowego punktu drogi autoasekuracji.
wspinaczkowej potrafi sprawnie zjechać • Potrafi przeprowadzić asekurację dolną
na dół. z użyciem odpowiedniego sprzętu
• Umie przeprowadzić rozgrzewkę (np. płytka, verso, ATC, click up).
i rozciąganie przed oraz po wspinaczce. • Umie korzystać z przewodnika
wspinaczkowego, odnaleźć odpowiednią
«« Oblak drogę w terenie oraz ocenić i porównać
• Potrafi komunikować się przy użyciu jej trudność, posługując się skalą przyjętą
komend wspinaczkowych („możesz iść”, w przewodniku.
„blok”, „luz”, „dół”). • Potrafi udzielić pierwszej pomocy
• Potrafi przeprowadzić asekurację górną w przypadku urazów typowych
z użyciem samoblokującego się przyrządu dla wspinaczy. Posiada sprawność s. 28
asekuracyjnego (np. grigri). **Sanitariuszki ze ścieżki „Samarytanka”.

• Umie wspinać się z asekuracją dolną,
przełamuje strach przed lotem.
• Potrafi prawidłowo ustawiać ciało podczas
wspinaczki. Zna podstawowe techniki
wspinaczkowe (np. technika skrętna) i potrafi
zastosować je w zależności od potrzeby.
• Umie dbać o sprzęt wspinaczkowy, potrafi
wskazać, kiedy nie nadaje się do użytku.
W razie wątpliwości zawsze zasięga rady
bardziej doświadczonych wspinaczy.

Narty
i snowboard
Dziś dowiedziałem się wielu rzeczy: że warto wyjechać na narty,

nawet jeśli się potem wcale na nartach nie jeździ. Że można
sobie postanowić, że się czegoś nauczy, a potem nauczyć
czegoś zupełnie innego. I jeszcze, że jak śnieg postanowi,
że nie będzie padać, to wtedy lepiej nie postanawiać niczego
o jeżdżeniu na nartach.
Wojciech Widłak Wesoły Ryjek i zima
Górska Odznaka Narciarska, bieg narciarski, kurs instruktora

#zima #ruch #góry #technika #zwinność #oddech #las #szlak narciarskiego lub snowboardowego, skialpinizm, kurs lawinowy
#wytrzymałość #natura

« Zjazd ««« Snowboardzistka
• Umie przejechać na łagodnym stoku • Potrafi przejechać trudną trasę zjazdową
przynajmniej 15 m i w razie potrzeby (np. czerwoną), utrzymując poprawną
bezpiecznie upaść. pozycję, korzystając z takich technik jak
• Potrafi wstać po upadku, nie wypinając jazda na krawędzi i skręty cięte.
nart lub deski. • Umie zmieniać nogi prowadzące (switch)
• Umie samodzielnie przygotować się do z zachowaniem poprawnej pozycji.
aktywności na stoku: założyć wszystkie • Potrafi przeskoczyć nad małą przeszkodą,
elementy stroju, zapiąć kask, założyć gogle, taką jak mulda śniegu. Umie pokonać
włożyć buty i zapiąć je w wiązaniach. przeszkodę typu box.
• Potrafi chodzić w butach narciarskich • Zna różne techniki jazdy na desce,
lub snowboardowych i odpowiednio wie, jakie mają zastosowania i potrafi
przenosić sprzęt. dopasować sprzęt do wybranej z nich.
• Potrafi zastosować dekalog narciarza.
««« Narciarka
• Potrafi przejechać trudną trasę zjazdową
«« Szus
(np. czerwoną), utrzymując poprawną pozycję,
• Umie bez wywrotki przejechać przynajmniej korzystając z technik, takich jak jazda na
100 m na stoku o małym nachyleniu krawędziach, skręty długi i krótki.
(np. na trasie „niebieskiej”), wykonując przy
• Umie sprawnie i poprawnie technicznie
tym płynne skręty w obie strony i omijając
przejechać slalom wymagający co najmniej
przeszkody.
kilkunastu skrętów (np. ustawiony z kijków).
• Potrafi wjechać na stok za pomocą wyciągu
• Potrafi przejechać 20 m na jednej narcie
orczykowego lub krzesełkowego.
oraz 30 m tyłem
• Potrafi zatrzymać się w wyznaczonym
• Umie samodzielnie wykonać drobne prace
miejscu.
przy nartach (np. wyregulować długość i siłę
• Umie utrzymać w trakcie jazdy poprawną wypinania wiązań, naostrzyć krawędzie)
pozycję narciarską lub snowboardową.

Łyżwiarstwo – Naprawdę nie znasz tej historii?
i rolkarstwo – Nie. Opowiedz.
Crach an Craite wychylił róg, zaśmiał się do swoich wspomnień.
– Dzieciaki z Ard Skellig – zaczął – uwielbiają zimą bawić się
na łyżwach, doczekać się nie mogą na mróz. Pierwsze wyłażą
na lód, ledwo skuje jezioro, na taflę tak cienką, że dorosłych by
nie utrzymała. Ma się rozumieć, najlepszą zabawą są wyścigi.
Rozpędzić się i gnać, ile sił, z jednego krańca jeziora na drugi.
Chłopaki zaś urządzają zawody w tak zwanym „skoku łososia”.
Polega to na skakaniu na łyżwach przez przybrzeżne skałki,
sterczące z lodu jak rekinie zęby. Tak jak łosoś, gdy skacze przez
progi wodospadów. (…) W czasie, który nas bardziej interesuje,
czempionem bywał mój syn, Hjalmar. Skakał przez takie kamienie,
przez które żaden z chłopaków nie ośmielał się skoczyć. I chodził
z zadartym nosem, wyzywając wszystkich, by próbowali go
pokonać. I podjęto jego wyzwanie. Ciri, córka Pavetty z Cintry. (…)
– Skoczyła – domyśliła się czarodziejka.
– Skoczyła. Skoczyło to małe cintryjskie półdiablę. Prawdziwe
Lwiątko z krwi Lwicy. A Hjalmar, by nie narazić się na pośmiewisko,
musiał zaryzykować skok przez jeszcze dłuższy rząd kamieni.
Zaryzykował. Złamał nogę, złamał rękę, złamał cztery żebra
i rozwalił twarz. Do końca życia zostanie mu blizna. Hjalmar
Krzywogęby!
Andrzej Sapkowski Wieża Jaskółki (Saga o Wiedźminie)
#zima #ruch #technika #zwinność #wytrzymałość #oddech
Sprawności z tej ścieżki zdobywa się, jeżdżąc na wybranym

sprzęcie. Można je zdobywać wielokrotnie zmieniając sprzęt kurs instruktora łyżwiarstwa, jazda figurowa na łyżwach, rolkach
(np. rolki, wrotki, łyżwy). lub artystyczna na wrotkach, jazda szybka, hokej, inline alpine

« Płoza
• Umie stabilnie stać na łyżwach i jeździć
do przodu po lodowisku bez asekuracji.
• Potrafi odpowiednio dobrać rozmiar
i prawidłowo włożyć łyżwy, tak aby
uniknąć odcisków i otarć.
«« Łyżwiarka
• Umie jeździć tzw. przeplatanką oraz płynnie
pokonać slalom..
• Potrafi przejechać dystans równy 5 długościom
pełnowymiarowego boiska bez żadnego
upadku. Umie zmienić kierunek jazdy o 180
stopni wykonując łuk w lewo lub w prawo.
• Potrafi zatrzymać się we wskazanym miejscu.
• Po jeździe potrafi odpowiednio osuszyć
i zadbać o łyżwy
««« Łyżwiarka doskonała

• Umie płynnie (w ruchu) zmieniać styl z jazdy
przodem na jazdę tyłem, a także przejechać
dowolną odległość każdym z nich.
• Potrafi jeździć przeplatanką zarówno przodem,
jak i tyłem.
• Umie bez zatrzymania podnieść przedmiot
z lodowiska (np. upuszczoną czapkę).
• Potrafi hamować ślizgiem.
• Umie ocenić, czy sprzęt jest właściwie
przygotowany do jazdy

Strzelectwo
– Moglibyśmy się panu przydać - zaofiarował swą pomoc Wilhelm Tell.

– Doskonale strzelam z kuszy. Nie wierzy pan? Proszę spojrzeć. Widzi
pan na tej sośnie jaśniejszy skrawek kory? O tam, wysoko. Ja w niego
trafię.
Na skraju lasu rosła gruba sosna. Na wysokości dziesięciu metrów
miała skrawek jaśniejszej kory. Wilhelm Tell wyjął strzałę z kołczana,
który nosił na plecach, zdjął z ramienia kuszę, naciągnął ją, założył
strzałę.
– Niech pan patrzy. – Powiedział. Brzęknęła cięciwa kuszy, strzała
pomknęła do celu. Trafiła w jasny kawałek kory i utkwiła w nim ostrym
grotem.
Zbigniew Nienacki Pan Samochodzik i Wyspa Złoczyńców
#opanowanie #obserwacja #odpowiedzialność #wiatr

#współzawodnictwo #karność #rytm #technika #oddech #zasady
UWAGA! Zajęcia i sprawności strzeleckie mogą odbywać się kurs na prowadzącego strzelanie, kurs instruktora strzelectwa,
wyłącznie pod okiem właściwie przygotowanego instruktora. kurs na patent strzelecki, kurs strzelania dynamicznego z broni
Zajęcia z bronią palną mogą być prowadzone wyłącznie przez krótkiej i długiej, kurs sędziego strzelectwa sportowego, kurs
instruktora strzelectwa. sportowo-dynamiczny IPSC

« Fuks ««« Strzelczyni doskonała
• Umie posługiwać się wiatrówką lub • Potrafi rozłożyć i złożyć karabin i pistolet
karabinkiem pneumatycznym, zgodnie oraz wytłumaczyć ich działanie.
z zasadami bezpieczeństwa. • Potrafi samodzielnie bezpiecznie obsługiwać
• Umie wytłumaczyć zasady wynikające broń palną, w tym zająć stanowisko,
z rozwinięcia skrótu BLOS: broń, lufa, załadować, odbezpieczyć i ustawić przyrządy
otoczenie, spust celownicze.
• Strzelając z wiatrówki lub karabinku • Potrafi naprawić drobne usterki i wyregulować
pneumatycznego, potrafi trafić z odległości replikę broni lub wiatrówkę (np. wyregulować
10 m do celu o średnicy ok. 15 cm. przyrządy celownicze).
• Umie strzelać w postawie leżącej, stojącej
i klęczącej.
«« Strzelczyni
• Potrafi udzielić pierwszej pomocy
• Potrafi posługiwać się bronią palną,
w przypadku ran postrzałowych,
wiatrówkami lub replikami broni,
umie korzystać z wojskowej opaski
przestrzegając dodatkowych zasad
uciskowej (tzw. stazy taktycznej).
bezpieczeństwa specyficznych dla danego
Posiada sprawność **Sanitariuszki
rodzaju broni. Umie zastosować adekwatne
ze ścieżki „Samarytanka”.
środki ochrony oczu, uszu, twarzy i ciała. s. 28
• Potrafi celnie strzelać z wybranej broni
(np. strzelając z wiatrówki z odległości 10 m
do standardowej tarczy o średnicy 155,5 mm
osiągnie wynik powyżej 70/100 punktów).
• Potrafi obsługiwać, czyścić i konserwować
replikę broni lub wiatrówkę.
• Potrafi zorganizować bezpieczne miejsce
do strzelania.

SZTUKA
I TECHNIKA
144 | SPORT, TURYSTYKA I KRAJOZNAWSTWO

Drugiego dnia rano zebrałem się do fabrykowania oleju.
Rzemiosło Na gładkim kamieniu tłukłem naprzód ziarna kokosowe na
miazgę, ogrzewałem potem w rynce przy ogniu, mieszając,
techniczne aby się nie przypaliły. Nareszcie, umieściwszy w woreczku
od zboża i zawiązawszy go sznurkiem, wygniatałem pomiędzy
dwoma kamieniami. Tym sposobem otrzymałem przeszło pół
kwarty tłuszczu. (…) Tak znowu mogłem przez cztery dni cieszyć
się światłem mojej lampy.
Z tym wszystkim siedzenie na ziemi było mi nieznośne, brak
stołu i krzesła wciąż odczuć się dawał, a nie wiedziałem, jak mu
zaradzić. O nogi mniejsza, te można było zrobić z gałęzi, ale skąd
wziąć deski, wszakże jej nożem nie wystrugam.
A gdybyś uplótł sobie płyty na stół i krzesło z prętów, koszykarską
robotą? (…) Natychmiast naciąłem gałązek z drzewa nieco do
wierzby podobnego, zacząłem pleść, a po kilku próbach udało
się sklecić upragnioną płytę. (…) Teraz należało zrobić stołek
przenośny. Namęczyłem się nad nim krwawo, nie umiejąc sobie
poradzić. Nareszcie wybrawszy cztery równe paliki, powiązałem je
poprzeczkami u góry i dołu. Tak powstało rusztowanie, na którym
położyłem płytę.
Mając stół i krzesło, mogłem zasiąść sobie po europejsku przy
lampie do wieczerzy i w istocie niepodobna wypowiedzieć, z jakim
ukontentowaniem to robiłem. Ręczę, że Aleksander Wielki nie
z większą uciechą siadał na Dariuszowym tronie.
Daniel Defoe Przypadki Robinsona Crusoe
#majsterkowanie #narzędzia #umysł #technologia #technika kurs stolarski, kurs renowacji mebli, kurs modelowania
#fach #twórczość #ciekawość #wyobraźnia i drukowania 3D, kurs z obsługi programów specjalistycznych
(np. AutoCAD).
146 | SZTUKA I TECHNIKA SZTUKA I TECHNIKA | 147

« Majsterkowiczka ««« Cieśla
• Potrafi wykonać element wyposażenia • Potrafi samodzielnie wykonać solidny mebel
pokoju, mieszkania lub namiotu odpowiadający proporcjom człowieka
(np. świecznik, przybornik, pudełko). z wykorzystaniem różnych stolarskich technik
• Umie zorganizować miejsce wygodne łączenia elementów.
do majsterkowania, dbając o porządek • Umie posługiwać się narzędziami stolarskimi:
i bezpieczeństwo. heblem, ściskiem, imadłem, dłutem i pilnikiem.
• Potrafi w odpowiedni sposób zabezpieczyć
«« Techniczka drewno, np. przed działaniami warunków
• Umie wykonać praktyczny mebel atmosferycznych. Umie chronić drogi
(np. stołek lub stojak na proporce) oddechowe przed oparami środków
lub naprawić uszkodzony przedmiot. impregnujących.
• Potrafi posługiwać się narzędziami ręcznymi • Zna 5 różnych rodzajów drewna oraz kilka
oraz elektronarzędziami z zachowaniem różnych materiałów drewnopochodnych,
zasad bezpieczeństwa pracy. potrafi je rozpoznać i wskazać, jakie mają
• Umie zastosować różne rodzaje połączeń zastosowanie.
mechanicznych (np. zbijanie, skręcanie
i sklejanie). ««« Mechaniczka
• Potrafi naostrzyć nóż i naoliwić zamek • Potrafi złożyć urządzenie spalinowe
lub kłódkę. (np. pompę lub piłę spalinową), wymienić
uszkodzoną część, wykonać podstawowy
serwis (np. naostrzyć łańcuch, przygotować
odpowiednią mieszankę).
• Potrafi samodzielnie dokonać podstawowych
czynności obsługowych pojazdu: sprawdzić
i uzupełnić płyny eksploatacyjne, wymienić
koło, zmienić przepaloną żarówkę, wymienić
dowolny filtr.
• Zna zasady działania i umie wytłumaczyć
różnice w pracy skrzyni biegów manualnej
i automatycznej, silnika o zapłonie
samoczynnym i zapłonie iskrowym oraz
silnika dwusuwowego i czterosuwowego.

««« Robotyczka «« Kreślarka
• Potrafi samodzielnie zaprojektować i wykonać • Potrafi sporządzić w określonej skali i opisać
układ automatyczny, taki jak fotokomórka lub plan (np. domu, pomieszczenia lub ogrodu).
migająca lampka, posługując się stworzonym • Umie wykorzystać zasady perspektywy
przez siebie schematem, multimetrem, dla odwzorowania rzeczywistości.
lutownicą i innymi potrzebnymi narzędziami. • Potrafi wykonać model mebla, konstrukcji
• Zna podstawy jednego z języków lub pomieszczenia w odpowiedniej skali
programowania i potrafi je zastosować i z zachowaniem precyzji adekwatnej
do stworzenia użytecznego programu na do przedmiotu zadania.
platformie Arduino, Raspberry Pi lub innej
tego typu.
««« Architektka
• Umie zbudować i zaprogramować robota
typu sumo, linefollower lub podobnego. • Umie wykonać projekt urządzenia
• Posiada sprawność **Elektroniczki pomieszczenia lub zagospodarowania
ze ścieżki „Elektrotechnika” terenu, w sposób pozwalający na realizację
lub **Programistki ze ścieżki prac kilkuosobowemu zespołowi,
„Programowanie”. s. 154 s. 160 z wykorzystaniem rzutowania, rysunków
przekrojowych, wymiarowania i opisów.
««« Inżynierka • Potrafi precyzyjnie oszacować ilość
• Umie samodzielnie wykonać maszynę potrzebnych materiałów do kompletnego
prostą, taką jak kołowrót, przekładnia wykonania opracowanego projektu.
lub wielokrążek, składającą się z różnych • Umie wymodelować swój projekt
materiałów, używając własnoręcznie w prostym programie do modelowania 3D
wykonanego szkicu technicznego, (np. SketchUp).
suwmiarki oraz narzędzi ręcznych.
• Potrafi opowiedzieć o kilku współczesnych
• Potrafi wyjaśnić zasadę działania różnych obiektach architektonicznych (np. podać
maszyn prostych. autora, wymienić cechy charakterystyczne).
• Umie samodzielnie złożyć urządzenie • Umie rozpoznać główne style
mechaniczne przydatne w codziennym architektoniczne i opisać ich cechy.
użytku (np. pompę „abisynkę” lub rower).
• Sprawnie korzysta ze wzorów stosowanych
w geometrii, potrafi wykreślać różne figury
i bryły geometryczne oraz obliczać ich
objętość i pole powierzchni.

Facet wiedział, że naprawiam radia, więc przyjechał po mnie. (…)
Elektrotechnika – Co się dzieje z radiem?
– Przez chwilę trochę hałasuje, kiedy włączam, potem przestaje
(…).
Myślę sobie: „Kurcze, chyba mógłby jakoś przeboleć, że mu
przez chwilę hałasuje”. (…) Ale kiedy dojechaliśmy na miejsce
i włączyłem radio, wszystko zrozumiałem. Trochę hałasuje?
Jejku! Nic dziwnego, że biedak miał tego dość. Radio po prostu
ryczało i całe podskakiwało – BU-RUM-DU-DUM. S t r a s z n i e
hałasowało. Potem się uspokajało. „Skąd to się może brać?” –
myślałem.
Zacząłem spacerować po pokoju i główkować. Wreszcie
wymyśliłem, że jest tylko jedno wytłumaczenie: lampy rozgrzewają
się w złej kolejności. (…)
Facet mówi do mnie:
– Co ty robisz? Przyszedłeś naprawić radio i chodzisz sobie
po pokoju?
– Myślę! – odpowiadam. Potem powiedziałem do siebie:
„Dobra, wyjmij wszystkie lampy i powkładaj w dokładnie odwrotnej
kolejności”. (…) Zmieniłem kolejność lamp, obszedłem radio
dokoła, włączyłem – cichutkie jak baranek: czeka, aż wszystko się
rozgrzeje, a potem gra czyściutko, bez żadnych hałasów.
(…) Facet załatwiał mi potem inne zlecenia i wszystkim powtarzał,
jaki ze mnie geniusz: „Ten chłopak naprawia radia m y ś l e n i e m!”
Richard P. Feynman Pan raczy żartować, panie Feynman!

#majsterkowanie #ciekawość #fach #technika #technologia
#odpowiedzialność #narzędzia #umysł
UWAGA! Sprawności ** Elektryczki i *** Elektrotechniczki

powinno zdobywać się pod okiem osoby przeszkolonej technikum elektryczne lub elektrotechniczne, uprawnienia SEP
w zakresie obsługi instalacji elektrycznych. do 1kV, kurs lutowania SMD

« Dioda ««« Układowczyni
• Potrafi wykonać prosty obwód elektryczny. • Potrafi zaprojektować płytkę PCB i wytrawić
Przykłady: zabawkowy silnik elektryczny ją w domu bądź zlecić jej wyprodukowanie.
(z magnesu, baterii i drutu), elektromagnes • Umie prawidłowo zlutować i uruchomić
(z baterii, gwoździa i grubego izolowanego zaprojektowany układ.
drutu), prymitywny próbnik przewodności • Potrafi dostosować do własnych
elektrycznej (z baterii, żarówki i kabelków). potrzeb schemat układu elektronicznego
• Potrafi bezpiecznie wymienić żarówkę. (np. znaleziony w Internecie) i uruchomić
go na płytce prototypowej.
«« Elektroniczka • Umie programować mikrokontrolery. Potrafi
• Umie zbudować na płytce prototypowej w oparciu o mikrokontroler zaprojektować
prosty układ elektroniczny i wyjaśnić jego i zrealizować przydatny układ (np. czujnik
działanie. lub sterownik).
• Potrafi rozpoznać podstawowe elementy
elektroniczne, takie jak diody, oporniki ««« Informatyczka
i kondensatory. Umie określić polaryzację • Umie złożyć komputer z podzespołów
diod i kondensatorów elektrolitycznych. i zainstalować w nim system operacyjny.
• Potrafi w bezpieczny sposób posługiwać • Potrafi zlokalizować i wymienić uszkodzony
się lutownicą. element komputera, laptopa lub tabletu
• Umie dokonać naprawy bądź modyfikacji (np. płytę główną, procesor lub dysk
urządzenia zasilanego bateryjnie twardy) oraz dokonać jego rozbudowy
(np. zabawki, alarmu lub budzika). (np. zwiększenia pamięci RAM lub
zainstalowania karty graficznej).
• Umie lutować elementy SMD
za pomocą gorącego powietrza.
• Potrafi wyjaśnić, jakie funkcje spełniają
poszczególne podzespoły komputera
i w jaki sposób działają.

«« Elektryczka
• Umie bezpiecznie wykonać pracę przy
domowej lub polowej instalacji elektrycznej
(np. zamontować wtyczkę, podłączyć
akumulator do ładowania, podłączyć baterie
słoneczne).
• Potrafi narysować schemat zadanego
obwodu elektrycznego (np. obozowej
instalacji elektrycznej). Umie na podstawie
schematu zestawić działający obwód.
• Potrafi za pomocą multimetru dokonać
pomiaru podstawowych wielkości
elektrycznych: napięcia, natężenia prądu,
oporu elektrycznego.
• Zna i stosuje zasady bezpiecznej pracy
z urządzeniami elektrycznymi i wie, jak się
zachować w przypadku porażenia prądem.
««« Elektrotechniczka
• Umie bezpiecznie i prawidłowo przygotować
do pracy (w tym uziemić) oraz obsłużyć
urządzenia, które mogą dostarczać
energię elektryczną w terenie (np. agregat
prądotwórczy, baterie słoneczne).
• Potrafi zaprojektować i uruchomić polową
instalację elektryczną, a także zabezpieczyć
ją przed wpływem warunków pogodowych.
• Umie wykorzystać prawo Ohma i potrafi
obliczyć moc prądu elektrycznego.
• Potrafi opisać, jak jest zbudowana domowa
instalacja elektryczna, rozumie jaką funkcję
pełnią w niej obwody oświetleniowe,
zasilające, trójfazowe i tablica rozdzielcza.
Rozumie zasadę działania wyłączników
nadprądowych i różnicowych i potrafi
sprawdzić ich działanie.
Programowanie
Cały świat to jeden wielki komputer. Nasza rzeczywistość

(...) jest trójwymiarowym hologramem, który można dowolnie
programować. Trzeba tylko wiedzieć, jak to robić, i gdzie
informatyka łączy się z rzeczywistością. To jest coś znacznie
ciekawszego od filmu Matrix, bo dzieje się wszędzie.
Konrad T. Lewandowski Szatan i spółka.

Dalsze przygody szatana z siódmej klasy
kurs programowania w wybranym języku, hackathon,

#technologia #umysł #technika #twórczość #narzędzia organizacje dla kobiet z branży IT
#porządek #spryt #ciekawość #fach #pamięć #wyobraźnia

« Koderka «« Webjuniorka
• Potrafi napisać i uruchomić program, który • Umie utworzyć pojedynczą stronę internetową,
pobiera od użytkownika tekst i wyświetla korzystając z języków HTML i CSS.
go na ekranie. • Potrafi umieścić swoją stronę w Internecie.
• Umie podłączyć do komputera urządzenia Umie utworzyć jej kopię zapasową oraz
peryferyjne, takie jak monitor, mikrofon, wgrać ją z powrotem na serwer.
głośniki lub drukarka. • Potrafi stworzyć prosty serwis internetowy
korzystający z systemu zarządzania treścią
«« Programistka
(np. z Wordpressa) i skonfigurować jego
• Potrafi napisać program (np. wykonujący podstawowe funkcje, takie jak system
działania matematyczne, szyfrujący newsów, logowanie użytkowników, import
wiadomość lub przeliczający jednostki miary) plików i zdjęć.
i umie wytłumaczyć jego działanie.
• Potrafi zabezpieczyć plik hasłem ««« Webmasterka
i przesłać go mailem. • Potrafi uruchomić witrynę WWW opartą
««« Deweloperka o popularny system zarządzania treścią
• Umie napisać program złożony z kilku (np. Wordpress, Joomla, Media Wiki) lub
podprogramów lub obiektów, wykorzystujący zbudować własną aplikację webową.
Umie znaleźć i zainstalować moduły i dodatki,
biblioteki programistyczne i złożone typy
które zwiększą możliwości i atrakcyjność
danych.
witryny lub aplikacji.
• Potrafi zabezpieczyć program przed
• Potrafi skonfigurować połączenie HTTPS,
wprowadzeniem niepoprawnych danych.
wie czym różni się od HTTP.
Umie skonstruować jego intuicyjną instrukcję
• Umie uruchomić serwer WWW (np. Apache)
obsługi (np. w formie wyświetlanych
w swojej sieci lokalnej oraz wywołać
komunikatów lub osobnej dokumentacji).
go w tej sieci z innego komputera
• Potrafi przygotować program do łatwego
• Potrafi połączyć się zdalnie z serwerem
uruchomienia na innym komputerze. (np. przez FTP) i umieścić pliki na serwerze.
• Umie umieszczać w kodzie komentarze • Umie wdrożyć dowolny mechanizm
i wybierać treściwe nazwy dla zmiennych zwiększający bezpieczeństwo strony
i funkcji tak, by kod programu był czytelny WWW (np. filtr antyspamowy, wymuszenie
i zrozumiały. bezpiecznych haseł lub weryfikację
• Potrafi wskazać najważniejsze cechy języka importowanych plików).
programowania, którego używa, i porównać
go z innym wybranym językiem.
««« Administratorka
• Potrafi zaprojektować oraz skonfigurować
bezpieczną sieć lokalną, przewodową lub
bezprzewodową, z dostępem do Internetu.
• Umie zainstalować i skonfigurować
ogólnodostępny serwer (np. WWW lub
wymiany plików), dobierając odpowiedni
system operacyjny.
• Posługuje się wybranym językiem
skryptowym, który pomaga zautomatyzować
czynności administracyjne.
• Potrafi podzielić dysk twardy na partycje,
zainstalować system operacyjny oraz
przygotować go do pracy, w tym zainstalować
oprogramowanie i skonfigurować połączenie
sieciowe.
• Umie uruchomić usługę pulpitu zdalnego,
a następnie połączyć się z innym
komputerem wykorzystując tę metodę.

Rzemiosło
plastyczne
Siostry nazywały ją małym Rafaelem; miała bowiem rzeczywisty

talent do rysunku i nic jej tak nie uszczęśliwiało jak naśladowanie
kwiatów i dziwaczne ilustrowanie czarodziejskich bajek
i powieści. Nauczyciele narzekali, że zamiast dodawania znajdują
na jej tabliczce zwierzęta, na pustych stronach atlasu mapy,
a w książkach śmieszne karykatury. Na lekcjach starała się jak
najlepiej i wzorowym zachowaniem unikała wszelkiej nagany.
Koleżanki lubiły ją za łagodność i miłe zachowanie. Podziwiały
jej minki, maniery i talenty, bo oprócz rysunku umiała zagrać
dwanaście melodii, robić na szydełku i czytać po francusku,
przekręcając wymowę najwyżej w dwóch trzecich wyrazów.
Jakimś żałosnym i wzruszającym tonem zwykła mówić:
„Jak papa był bogaty, robiłyśmy to a to”; lubiła też używać jak
najdłuższych wyrazów, co dziewczęta nazywały „najwyższą
elegancją”.
Louisa May Alcott Małe kobietki
kurs z obsługi komercyjnych programów graficznych,

kurs konstrukcji ubioru, kurs graficznego składu (np. e-booków),
kurs rękodzieła (np. robienie na drutach), kurs stylizacji
#twórczość #wyobraźnia #fach #majsterkowanie #narzędzia i kreowania wizerunku, kurs malowania (np. akwarelą), plener
#ciekawość #rytm #harmonia #technika #obserwacja #obraz malarski, kurs modelarstwa, targi rękodzieła, kurs rysunku,
szkoła kaligrafii, warsztaty Polskiego Centrum Origami
« Plastyczka • Potrafi posługiwać się 5 różnymi technikami
• Umie przygotować odpowiednie plastycznymi, takimi jak rysunek węglem,
narzędzia i materiały do wybranych pastele, akwarele, malarstwo olejne
działań plastycznych (np. modelowania lub temperowe, linoryt, grafika rastrowa
lub rysowania). lub wektorowa. Umie dobrać odpowiednią
technikę do realizowanego dzieła.
• Potrafi wykonać model albo rysunek
• Zna podstawowe zasady kompozycji, wie,
na podstawie opisu lub szczegółowo
co to jest złota proporcja, wie, jak wygląda
odwzorować przedmiot z natury
koło barw i co to są barwy dopełniające,
(np. liść lub totem). jak powstają kolory pochodne itp. Potrafi
• Umie przygotować swoją pracę do wykorzystać znajomość tych zasad w swoich
publicznej prezentacji (np. oprawić ilustrację pracach.
samodzielnie wykonaną ramką lub wypalić • Umie wykonać reprodukcję własnych ilustracji
gliniany model). z wykorzystaniem techniki cyfrowej.
• Zna twórczość wybranych ilustratorów,
«« Graficzka malarzy i grafików. Potrafi wskazać, co jej się
• Potrafi wykonać szkic z natury w nich podoba i czym charakteryzuje się ich
z zachowaniem proporcji i odwzorowaniem twórczość.
charakterystycznych cech szkicowanego
obiektu lub postaci. ««« Scenografka
• Umie zaprojektować i wykonać plakat, • Potrafi stworzyć kompletną wizję
ogłoszenie lub ozdobną kartę kroniki, i zaprojektować scenografię na potrzeby
zwracając uwagę na czytelność informacji, przedstawienia, w którym występuje wiele
kompozycję i precyzję wykonania. postaci, a akcja toczy się w różnych miejscach.
• Potrafi wykorzystać 3 różne techniki • Umie przygotować oświetlenie, rekwizyty
plastyczne do wykonania ilustracji lub innej i dekoracje w taki sposób, aby jak najlepiej
formy graficznej podkreślić treść przedstawienia.
• Potrafi samodzielnie wykonać element
««« Ilustratorka scenografii, taki jak strój, dekoracja lub
• Umie przedstawić historię lub zobrazować rekwizyt.
tekst ilustracją bądź sekwencją ilustracji, • W cenionych przez siebie sztukach teatralnych
akcentując charakterystyczne i ważne lub filmach umie wskazać i scharakteryzować
dla narracji elementy. zabiegi scenograficzne, które wpływają
na atrakcyjności i siłę przekazu.

«« Rękodzielniczka ««« Modelarka
• Umie samodzielnie wykonać za pomocą • Potrafi złożyć i – jeśli to konieczne
scyzoryka lub innego narzędzia drobny pomalować – model pojazdu, budynku lub
element ozdobny lub użytkowy z drewna innego obiektu przynajmniej w 2 technikach.
lub kory (np. pierścień, list na korze czy pieczęć • Umie wykonać dioramę z zachowaniem skali
zastępu). i precyzji adekwatnej do przedstawionego
• Potrafi wykonać według własnego projektu wydarzenia oraz wybranej techniki lub
ozdobny element aranżacji pokoju, namiotu wykonać ruchomy model napędzany
lub harcówki (np. abażur, skrzynkę lub wieszak mechanicznie lub elektrycznie.
na proporce). • Zdobyła sprawność **Techniczki
• Umie sprawnie i estetycznie naprawić lub ze ścieżki „Rzemiosło techniczne” s. 148
przerobić przedmiot (np. wymienić zamek
w koszuli, naprawić uszkodzoną okładkę
książki lub przemalować niewielki mebel).
««« Krawcowa
• Umie zaprojektować i wykonać element
««« Rzeźbiarka garderoby. Potrafi przy tym skorzystać
z wykrojników i odpowiednio dobrać
• Potrafi samodzielnie wykonać model
technikę łączenia.
obiektu z natury z odwzorowaniem jego
charakterystycznych cech i proporcji, • Potrafi sprawnie posłużyć się igłą i nicią.
wykorzystując do tego materiały, takie Umie obsługiwać maszynę do szycia
jak glina, gips, masa plastyczna lub drewno. (np. wykonać szwy różnymi ściegami).
• Umie posługiwać się narzędziami rzeźbiarskimi • Potrafi skorzystać z umiejętności krawieckich
do drewna, takimi jak dłuto, rylec, tarnik. w warunkach polowych (np. naprawić plecak,
Zna przynajmniej 3 rodzaje drewna przydatne wszyć troczki w namiot albo zszyć żagiel).
w rzeźbie i potrafi je scharakteryzować. • Potrafi przy wykorzystaniu umiejętności
• Umie zaprojektować i wykonać w technice krawieckich samodzielnie wykonać użytkowy
rzeźby lub linorytu ilustrację (np. na podstawie element aranżacji wnętrza (np. zasłonę
cytatu z książki lub opisu wydarzenia). lub poduszkę).
• Zna twórczość wybranych rzeźbiarzy,
potrafi opowiedzieć o głównych tematach
rzeźbiarskich od antyku po czasy współczesne,
umie rozpoznać charakterystyczne cechy
rzeźby z różnych epok.

Gotfryd podszedł do fotografa i zapytał:
Fotografia – Co to za aparat?
Fotograf uśmiechnął się i powiedział:
– To takie pudełko, z którego wyfrunie ptaszek, mój malutki.
– To stary grat – powiedział Gotfryd. (…)
Fotograf zrobił zdumioną minę, już się nie uśmiechał, tylko
powiedział, żeby Gotfryd poszedł na swoje miejsce. (…)
Wreszcie ustawiliśmy się. Ja siedziałem na ziemi obok Alcesta.
(…) Właśnie zajadał bułkę z dżemem i fotograf powiedział, żeby
przestał jeść, ale Alcest odpowiedział, że on się musi odżywiać.
– Zostaw tę bułkę! – krzyknęła pani, która siedziała tuż za
Alcestem. Alcest tak się przestraszył, że bułka wysunęła mu się
z ręki na koszulę. (…)
Pani powiedziała, że nie pozostaje nam nic innego, jak tylko
posłać Alcesta do ostatniego rzędu, żeby nie było widać plamy
na koszuli.
– Euzebiuszu – powiedziała pani – ustąp miejsca twemu koledze.
– To nie jest mój kolega – odpowiedział Euzebiusz – i nie ustąpię
mu miejsca; niech stanie tyłem, żeby nie było widać jego plamy
i jego tłustej gęby. (…)
Pani zaczęła wszystkim rozdzielać kary – wszyscy dostaliśmy
do napisania kilka linijek i w końcu pani powiedziała:
– A teraz może wreszcie uspokoicie się. Jeżeli będziecie bardzo
grzeczni, daruję wam wszystkie kary. (…)
Ale i tak nic nie wyszło wtedy z tej fotografii, która miała być
najmilszą pamiątką na całe życie, bo zobaczyliśmy, że nie ma
fotografa. Nic nie powiedział, tylko sobie poszedł.
Jean-Jacques Sempé, René Goscinny Mikołajek
#obraz #obiektyw #obserwacja #twórczość #fach #harmonia kurs techniki fotografii (np. astrofotografii), food design,
#technika #pamięć #wyobraźnia #technologia #narzędzia #natura kurs obsługi programu do obróbki zdjęć, staż w zakładzie
fotograficznym, staż w mediach informacyjnych, sesje zdjęciowe
« Migawka ««« Fotograficzka
• Umie przygotować relację z wydarzenia • Umie posługiwać się trybem manualnym
w formie zestawu najwyżej 10 zdjęć, swojego aparatu: odpowiednio do
w taki sposób, by ze zdjęć można było się fotografowanej sytuacji ustawić przysłonę,
dowiedzieć, kto uczestniczył w wydarzeniu czas naświetlania, czułość i balans bieli.
i na czym ono polegało. Potrafi kreatywnie wykorzystać te parametry,
• Potrafi zrobić ciekawe zdjęcie na zadany aby osiągnąć zamierzony efekt wizualny.
temat lub inspirując się abstrakcyjnym • Umie opowiedzieć historię w formie
hasłem (np. „wzrok”, „fale”, „przyjaźń” itp.). fotoreportażu składającego się z 6–8 zdjęć.
Potrafi przygotować wydruk swojego
«« Fotografka fotoreportażu w formacie wystawowym.
• Umie zrobić serię zdjęć portretowych • Umie dobrać sprzęt fotograficzny
(np. harcerkom swojej drużyny). Potrafi (np. obiektyw, filtry i lampę błyskową)
zadbać przy tym o odpowiednie dobranie do fotografowanej sytuacji.
parametrów (np. tła, światła i głębi ostrości) • Potrafi wywołać zdjęcia wykonane dowolną
aparatu, aby zdjęcia były spójne wizualnie. techniką analogową.
• Umie dobrać odpowiedni tryb aparatu • Zna twórczość wybranych fotografów, umie
do fotografowanej sceny, np. pejzaż, ruch, wskazać, co podoba jej się w ich pracach
sport, portret, portret zbiorowy, scena na i czym charakteryzuje się ich twórczość.
ulicy.
• Potrafi dokonać podstawowej obróbki
zdjęć w wybranym programie graficznym,
posługując się takimi parametrami jak
kontrast, jasność, ostrość, kadrowanie,
nasycenie kolorów itp.
• Umie przygotować swoje zdjęcia do
publikacji w Internecie oraz do druku.
Potrafi sporządzić wydruk swoich fotografii.

Dibbler wytrzeszczył oczy. Nie wiedział, skąd się biorą te myśli,
Film i kino ale teraz, kiedy się zastanowił, miał bardzo wyraźny obraz tego,
co należy umieścić w ruchomych obrazkach. Na początek tysiąc
słoni byłoby całkiem niezłym pociągnięciem.
– Nie ma słoni? – upewnił się.
– Raczej nie.
– A może są jakieś tancerki?
– Hm... Nie.
– A może szaleńcze pościgi i ludzie wiszący na czubkach palców
nad przepaściami?
Silverfish ożywił się lekko.
– W jednej scenie jest balkon – powiedział.
– Tak? Czy ktoś zwisa z niego na czubkach palców?
– Chyba nie. Melisanda się z niego wychyla.
– No tak, ale czy publiczność wstrzyma oddech ze strachu,
że wypadnie?
– Mam nadzieję, że będą patrzeć na mowę Peliasa – odparł
kwaśnym tonem Silverfish. – Musieliśmy ją zapisać na pięciu
planszach. Małymi literami.
Dibbler westchnął.
– Myślę, że wiem, czego chcą ludzie – powiedział. – Na pewno
nie mnóstwa małych literek. Chcą widowiska!
– A te literki im zasłaniają? – spytał ironicznie Victor.
– Chcą tancerek! Chcą dreszczu emocji! Chcą słoni! Chcą ludzi
spadających z dachów! Chcą marzeń! Świat jest pełen małych
ludzików z wielkimi marzeniami!
Terry Pratchett Ruchome obrazki

#ruch #obraz #obiektyw #twórczość #współpraca #zespół
#rytm #fach #melodia #harmonia #technika #pamięć #słowo
#wyobraźnia #emocje #technologia #narzędzia #obserwacja
#rozmowa kurs z obsługi programów do obróbki filmów
(np. Adobe Premiere), festiwal filmowy, Dyskusyjny Klub Filmowy
« Klaps ««« Operatorka filmowa
• Potrafi nakręcić scenę opowiadającą krótką • Potrafi pełnić funkcję operatorki
historię lub obrazującą działania zespołu (reżyserki obrazu) przy realizacji krótkiego
(np. wideorelacja z gry terenowej albo scena filmu fabularnego lub dokumentalnego.
wyjaśniająca genezę nazwy zastępu). • Umie kierować pracą kamery: potrafi ją
obsługiwać, zna jej ograniczenia i walory
techniczne.
«« Filmowczyni
• Umiejętnie komponuje kadry, dobiera
• Potrafi zrealizować krótką, składającą się
odpowiednie plany i światła. Potrafi
z kliku scen etiudę lub klip według własnej
twórczo współpracować z reżyserką,
wizji.
reżyserem filmu.
• Potrafi zebrać zespół, podzielić zadania
• Posiada sprawność *Migawki
(operator, aktorzy itd.) i czuwać nad ich
ze ścieżki „Fotografia”. s. 172
realizacją.
• Nakręcony materiał filmowy umie zmontować
i zaprezentować publiczności (np. pokazać na ««« Animatorka
zbiórce drużyny lub udostępnić w Internecie). • Umie zrealizować krótki (1–2 min) film
animowany, wykorzystując dowolną technikę,
taką jak animacja rysunkowa, animacja
««« Reżyserka
poklatkowa, animacja cyfrowa 2D lub 3D.
• Potrafi wyreżyserować krótki (5–15 min) film
• Zna różne zasady teoretyczne i sztuczki
fabularny lub dokumentalny. W czasie jego
animacyjne oraz potrafi z nich korzystać
powstawania jest w stanie kierować całą
w swoich dziełach (np. 12 podstawowych
ekipą filmową, dawać wskazówki, instruować
technik animacyjnych z książki „Animacja
aktorów, dbać o spójność stylu i obrazu.
Disneya: Iluzja życia”).
• Zna podstawy języka filmowego (np. rodzaje
• Posiada sprawność *Plastyczki
planów, techniki montażu, techniki aktorskie)
ze ścieżki „Rzemiosło plastyczne”. s. 166
i umie z nich świadomie korzystać przy
realizacji filmu wywołując u widza zamierzone
emocje.
• Potrafi przekazać swoją wizję na film reszcie
ekipy filmowej, np. za pomocą scenariusza,
opisu scen czy storyboardu.

— Patrz, Ula, twój pies.
Hodowla
Były już za wsią i mijały niewielki zagajnik. Spomiędzy sosenek
wysunął się włochaty kundel o ładnym, długim pysku. Zbliżywszy się
na odległość paru kroków, stanął i wyciągnąwszy szyję patrzył na
Ulę. Stał spokojnie, czuło się jednak, że w każdej chwili gotów jest
uskoczyć w bok – jak zwierzę przyzwyczajone ratować się ucieczką.
— Pierwszy raz przyszedł tu za nami – zdziwiła się Ula.
— Za tobą – poprawiła Pestka. — Tylko ty dajesz mu jeść.
— On jest bardzo biedny.
— Pewno, że biedny. – Nagle Pestka roześmiała się. — Ma strasznie
śmieszny ogon, zupełnie jakby tkwił w nim jakiś kołtun.
— W futro wbiło mu się mnóstwo rzepieni i łopuchów, wiesz, tego,
co się tak czepia, i on nie może sobie z tym poradzić. Obcięłabym
mu to, ale nie pozwala się do siebie zbliżyć.
Pestka spojrzała na przyjaciółkę ze zdziwieniem i zabawnie
zmarszczyła nos.
— Nie brzydziłabyś się? Przecież to wstrętne!
— Ja się nie brzydzę. Dunaj! – zawołała Ula serdecznie. Było to imię,
które nadała psu parę dni wcześniej. Pies spróbował zamachać
ogonem.
— Rozumie, widzisz? – ucieszyła się Ula.
Irena Jurgielewiczowa Ten obcy
#odpowiedzialność #pomoc #natura #ciekawość #fach #pamięć technikum weterynaryjne, wolontariat przy szkoleniu psa
#dyscyplina #woda #narzędzia #obserwacja przewodnika, wolontariat w schronisku, wolontariat w ZOO,
kurs behawiorysty zwierząt, szkolenie na trenera psów

« Opiekunka zwierząt • Umie rozróżnić kilka podgatunków lub ras
• Umie samodzielnie wykonać czynności zwierzęcia, którym się stale opiekuje lub
związane z codzienną opieką nad gatunku, którym się interesuje.
zwierzęciem, takie jak karmienie, czesanie, • Potrafi podać kilka przykładów korzyści
wyprowadzanie na spacer, czyszczenie z hodowli różnych zwierząt i umie powiedzieć,
kuwety. jakie warunki należy im zapewnić.
• Umie wykonać czynności związane z hodowlą
«« Hodowczyni dwóch gatunków zwierząt gospodarskich
• Potrafi samodzielnie opiekować się (np. wydoić krowę, wyczesać konia, ostrzyc
zwierzęciem przez kilka tygodni: właściwie owcę lub nakarmić świnie).
odmierzyć, przygotować i podać karmę,
dbać o czystość i higienę itd.
««« Akwarystka/Terrarystka
• Umie wykonać skomplikowaną czynność
• Potrafi dobrać gatunki ryb i roślin
związaną z regularną opieką nad zwierzęciem
do akwarium, aby utrzymywać jego
(np. przyciąć szpony, wykąpać lub wyczyścić
bioróżnorodność przez dłuższy czas, albo
akwarium).
potrafi właściwie przygotować terrarium
• Potrafi opisać, jak tryb życia zwierzęcia dla hodowanych gadów, płazów, owadów
(np. pory czuwania i odpoczynku, sposób lub pajęczaków, aby odtworzyć biotop
zdobywania pokarmu i środowisko charakterystyczny dla gatunku.
bytowania) wpływa na opiekę nad nim.
• Potrafi sprawdzić i kontrolować parametry
w akwarium lub terrarium: umie wyjaśnić
««« Hodowczyni doskonała jakie parametry powinien spełniać mikroklimat
• Umie wykonywać wszystkie czynności dla hodowanego gatunku.
wiążące się ze stałą opieką nad zwierzęciem, • Umie wyczyścić akwarium lub terrarium.
zgodnie z wymogami gatunku i rasy.
• Zna przepisy dotyczące hodowli gadów,
Potrafi posługiwać się kalendarzem
płazów i pajęczaków w Polsce, wie jak
szczepień, zna przepisy prawa związane
sprawdzić, jakie warunki powinny być
z danym gatunkiem. Wie, jaki stan wskazuje
zapewnione dla zwierząt bytujących
na problemy zdrowotne.
w terrariach, umie opisać te, których
• Potrafi przewieźć duże zwierzę (np. psa, spełnienie jest niezbędne dla gatunków,
kota lub dużego szczura) komunikacją które hoduje.
zbiorową zgodnie z przepisami prawa.

Ogrodnictwo
Otóż na planecie Małego Księcia, tak jak na wszystkich innych
planetach, były dobre rośliny i chwasty. A zatem były tam dobre
nasiona dobrych roślin i złe nasiona chwastów. Ale nasiona są
niewidoczne. Śpią ukryte w ziemi do czasu, gdy któremuś zachce
się obudzić. Wtedy się przeciąga i wypuszcza nieśmiało w stronę
słońca śliczny, mały, niewinny kiełek. Jeśli to kiełek rzodkiewki
albo róży – można mu pozwolić, by rósł do woli. Lecz jeśli to
chwast – trzeba go wyrwać natychmiast, gdy tylko rozpozna się
roślinę. Otóż na planecie Małego Księcia były straszliwe nasiona…
Nasiona baobabów zaatakowały glebę planety. A jeśli zabrać
się za późno za baobab, to już nigdy nie można się go pozbyć.
Rozpycha się na całej planecie. Przebija ją korzeniami. A gdy
baobabów jest za dużo a planeta jest za mała, to rozpada się ona
na kawałki.
„To sprawa dyscypliny – powiedział mi później Mały Książę. –
Po każdej porannej toalecie trzeba starannie wyczyścić planetę.
Trzeba się zmusić do tego, by regularnie wyrywać baobaby,
gdy tylko odróżni się je od róż, do których wcześniej są bardzo
podobne. To bardzo nudna, ale bardzo łatwa robota”. (…)
Czasami nie ma znaczenia, że odkładamy jakąś pracę na później.
Lecz gdy chodzi o baobaby to zawsze jest katastrofa.
Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę
#natura #eksperyment #obserwacja #ciekawość #fach #pamięć ogród społeczny, farma miejska, targi roślinne, targi rolnicze,
#dyscyplina #woda #odpowiedzialność #wiatr #narzędzia rolnictwo wspierane społecznie

« Ogrodniczka ««« Plantatorka
• Umie zadbać o roślinę przez kilka tygodni, • Potrafi wyhodować 5 różnych warzyw
dbając o jej właściwe usytuowanie oraz i zebrać z każdego z nich plon, pozwalający
odpowiednią porę podlewania i ilość wody. na przygotowanie posiłku.
• Potrafi samodzielnie przesadzić sadzonkę. • Wie, co decyduje o efektywności hodowli,
umie samodzielnie zapylić kwiaty
«« Siewczyni i odpowiednio zasilić rośliny nawozem
lub kompostem.
• Umie wyhodować 5 gatunków roślin
z rozsady lub z nasion. • Umie samodzielnie rozmnożyć 5 gatunków
roślin (w tym 3 przez sadzonki).
• Potrafi samodzielnie wyhodować dwa szybko
rosnące warzywa (np. rzodkiew lub szczaw) • Potrafi posługiwać się kalendarzem
i zebrać plon pozwalający na przygotowanie ogrodniczym, wie, kiedy dane gatunki
posiłku. warzyw i owoców sadzi się w gruncie,
i kiedy zbiera plon.
• Umie przyciąć wybrany krzew w odpowiedni
sposób i w odpowiednim okresie. • Umie wykorzystać symbiozę
międzygatunkową (np. pomiędzy pomidorami
• Potrafi posługiwać się narzędziami
i fasolą).
ogrodniczymi, takimi jak sekator, łopata,
nożyce. • Potrafi wykonać system nawadniania
działający w warunkach domowych,
pozwalający pozostawić roślinę doniczkową
bez opieki na kilka dni.

Gotowanie
Jest w mroźnej pogodzie coś, co wzmaga apetyt. Większość z nas

zaczyna w takich okolicznościach marzyć o gęstych, dymiących
gulaszach i szarlotkach prosto z pieca oraz o całej masie innych
gorących pychotek; a ponieważ jesteśmy dużo większymi
szczęściarzami, niż to sobie wyobrażamy, więc zwykle, a przynajmniej
dość często, dostajemy to, cośmy sobie wymarzyli. Ale Charlie Bucket
nigdy nie dostawał tego, o czym zamarzył, bo jego rodziny nie było
na to stać, a kiedy ta sroga zima trwała tak i trwała, Charlie czuł
śmiertelny głód.
Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady
kurs kulinarny, kurs baristy, kurs etykiety stołu, sprzedaż wyrobów

#przepis #fach #technika #ludzie #twórczość #woda #ogień własnych, technikum gastronomiczne, turystyka kulinarna
#szlak #harmonia #wyobraźnia #narzędzia

« Kuchcik «« Cukierniczka
• Umie przygotować potrawę na ciepło, taką • Potrafi przygotować i atrakcyjnie podać deser
jak jajecznica na boczku, naleśniki lub jajko (np. ciasto, ciastka lub tort).
sadzone z ziemniakami. • Umie wykonać element dekoracyjny deseru
• Potrafi nakryć do stołu i podać potrawę (np. wzór z kandyzowanych owoców lub bitej
w estetycznej formie (w warunkach śmietany).
domowych lub polowych).
««« Cukiermistrzyni
«« Kucharka • Potrafi przygotować 10 różnych deserów.
• Umie przyrządzić smaczny, trzydaniowy • Umie dobrać i przygotować deser na
posiłek dla 4–6 osób (np. rodziny lub zastępu). wyjątkową okazję dla grupy kilkunastu osób
• Rozpoznaje podstawowe przyprawy i potrafi (np. podczas święta obozu, rodzinnego
z nich korzystać. spotkania albo urodzin znajomej, znajomego).
• Potrafi zachować balans smaków (np.
słodyczy i kwasowości).
««« Kuchmistrzyni
• Umie samodzielnie przygotować wyjątkową
• Umie ugotować 10 różnych dań.
dekorację deseru, taką jak fantazyjne wzory
• Potrafi zaplanować i przygotować, kierując z kremu, trójwymiarowe kształty z czekolady,
kilkuosobowym zespołem, obiad dla 15–20 żywe jadalne kwiaty.
osób (np. dla drużyny), składający się z dwóch
dań. Umie obliczyć ilość potrzebnych
produktów tak, aby wszyscy się najedli. «« Przetwórczyni
• Rozpoznaje i potrafi korzystać z kilkunastu • Umie przygotować proste przetwory
przypraw, wie, które są podstawowe (np. dżem lub ogórki kiszone).
dla poszczególnych kuchni regionalnych. • W warunkach polowych potrafi zabezpieczyć
• Potrafi przygotować listę zakupów obejmującą żywność (np. nabiał, mięso, owoce) przed
wszystkie posiłki w ciągu dnia. zepsuciem przez 3 dni.
• W przygotowywanych posiłkach • Potrafi zadbać o odpowiednie warunki
umie zadbać o odpowiednie proporcje przechowywania i transportu produktów
produktów i składników odżywczych. lub przetworzonej żywności.

««« Przetwórczyni doskonała
• Umie samodzielnie przygotować smaczne
i zdrowe wyżywienie, które nie zepsuje się
w czasie kilkudniowej wędrówki (np. suszone
mięso i owoce, własnoręcznie przygotowane
batoniki energetyczne lub weki).
• Potrafi przygotować 5 różnych przetworów,
w tym słodkie i słone.
• Wie, na czym polega pasteryzacja, i umie
ją przeprowadzić. NAUKA
• Potrafi przygotować jadłospis na kilkudniowy
wyjazd z uwzględnieniem zwiększonego I KULTURA
zapotrzebowania kalorycznego grupy.
190 | SZTUKA I TECHNIKA

W moim pokoju w Princeton było okno wykuszowe z półokrągłym
Nauka parapetem. Pewnego dnia weszły na parapet mrówki i wałęsały
się na wszystkie strony. Zainteresowało mnie, jak znajdują drogę,
skąd wiedzą, dokąd mają iść?
Czy umieją się nawzajem informować, gdzie jest jedzenie,
tak jak pszczoły? Czy mają jakieś poczucie geometrii?
Czysta amatorszczyzna: wszyscy znają odpowiedź na te pytania,
ale ja nie znałem, więc rozciągnąłem nad parapetem sznurek
i podwiesiłem tuż nad parapetem trochę cukru na tekturce.
Chodziło o to, żeby mrówki nie znalazły cukru przypadkiem –
eksperyment był kontrolowany. (…)
Porozkładałem papierki na parapecie w dwóch grupach: koło
cukru (wiszącego na sznurku) i koło mrówek, które zgromadziły
się gdzie indziej. Siedziałem całe popołudnie, czytając i zerkając,
czy jakaś mrówka nie zabłąkała się na któryś z moich papierowych
„promów”. Jeżeli tak, przenosiłem ją w pobliże cukru. Kiedy kilka
mrówek zostało przetransportowanych w pobliże cukru, jedna
z nich przypadkiem znów weszła na prom, więc odniosłem ją
z powrotem.
Chciałem sprawdzić, czy pozostałe mrówki otrzymają informację,
że trzeba się udać do „terminalu promów”. Z początku szło powoli,
ale po jakimś czasie bez przerwy transportowałem mrówki tam
i z powrotem.
Richard P. Feynman Pan raczy żartować, Panie Feynman
#eksperyment #ciekawość #wyobraźnia #umysł #zagadka konferencja naukowa, olimpiada naukowa, publikacja
#spryt #książka #harmonia #dyscyplina #narzędzia #obiektyw w czasopiśmie naukowym, akcja promująca naukę, np. „Noc
#obserwacja #natura #las Naukowców”, Narodowe Centrum Nauki, Akademia Młodych
Uczonych, wykłady popularnonaukowe na uczelniach wyższych,
Krajowy Turniej Młodych Fizyków
192 | NAUKA I KULTURA NAUKA I KULTURA | 193
« Eksperymentatorka «« Chemiczka
• Umie przeprowadzić ciekawy eksperyment • Umie w bezpieczny sposób przeprowadzić
naukowy i pokazać go koleżankom, kolegom reakcję chemiczną (np. mieszanie sody
(np. harcerzom z zastępu). oczyszczonej z octem lub spalanie cukru).
• Potrafi wskazać praktyczne zastosowania
tej reakcji.
«« Fizyczka
• Potrafi w eksperymencie zademonstrować ««« Curie-Skłodowska
jedno z praw fizycznych (np. prawo
• Umie w warunkach domowych lub polowych
Archimedesa, zasadę zachowania pędu
wytworzyć substancję (np. atrament
lub wytwarzanie pola magnetycznego przez
sympatyczny lub mydło) albo przeprowadzić
prąd elektryczny).
eksperyment chemiczny (np. węże faraona
• Umie podać praktyczne przykłady, gdzie to z sody i cukru) samodzielnie dobierając
prawo ma zastosowanie. składniki w odpowiednich proporcjach,
przygotowując i przeprowadzając cały proces.
• Potrafi wyjaśnić przebieg doświadczenia,
««« Iwanowska wskazać, jakie reakcje chemiczne miały
• Potrafi samodzielnie zaplanować miejsce i zapisać ich równania.
i przeprowadzić eksperyment, żeby • W czasie pracy umie zastosować zasady
potwierdzić jedno z praw fizycznych bezpieczeństwa. Zna sposoby oznakowania
(np. prawo Ohma lub drugą zasadę dynamiki) substancji niebezpiecznych.
albo zmierzyć wartość jakiejś stałej fizycznej
(np. prędkości dźwięku lub przyspieszenia
ziemskiego). «« Biolożka
• Umie przeanalizować wyniki doświadczenia • Potrafi przeprowadzić eksperyment, żeby
oraz wytłumaczyć ewentualną niezgodność zademonstrować wybrane zjawisko ze świata
wyników z teorią. Gdy wyniki nie są bakterii, grzybów, roślin lub zwierząt
jednoznaczne, potrafi zaproponować (np. wpływ temperatury i wilgotności na
kolejny eksperyment. pleśnienie jedzenia albo zjawisko osmozy).
• Potrafi ocenić niepewność wykonywanych • Umie zaprezentować wnioski
pomiarów i wyciągnąć wnioski z przeprowadzonego eksperymentu.
z doświadczenia.

««« Kielan-Jaworowska
• Potrafi zaplanować eksperyment z dziedziny
biologii: wyznaczyć cel, sformułować
hipotezę, przygotować potrzebne materiały
i składniki. Przykładowo: wpływ różnych
czynników (np. wilgotności, światła lub
obecności osobników innych gatunków)
na kiełkowanie nasion albo wpływ mydlin
na wzrost roślin lądowych i wodnych.
• Umie przeprowadzić zaplanowany
eksperyment zgodnie z wymogami rzetelnej
pracy naukowej: odpowiednio duża liczba
powtórzeń, porównanie z próbą kontrolną,
wykluczenie czynników zaburzających
badane zjawisko.
• Potrafi przeprowadzić analizę statystyczną
otrzymanych wyników, wyciągnąć z nich
wnioski i zaprezentować je w czytelnej
postaci (np. wykresu).
• Umie obsługiwać mikroskop optyczny
i wykorzystać go do obserwowania
przygotowanych przez siebie preparatów,
takich jak skórka cebuli, liść, pyłki lub włosy.

Obserwacja
nieba
Dla orientacji będziesz potrzebował

szczęścia i dobrych gwiazd.
Szukaj mapy w wieży
Czterech Kijów.
Pierdomenico Baccalario Antykwariat ze starymi mapami
#obserwacja #umysł #mapa #wiatr #ruch #wyobraźnia wykłady w obserwatoriach astronomicznych i wydziałach
#narzędzia #obiektyw #szlak #ciekawość #harmonia #woda astronomii szkół wyższych, kurs astrofotografii, kurs astronomii
#odpowiedzialność #natura #survival

« Obserwatorka nieba «« Meteorolożka
• Umie odnaleźć na niebie Gwiazdę Polarną, • Umie na podstawie zjawisk na lądzie lub
a także rozpoznać 3 gwiazdozbiory. morzu ocenić siłę wiatru w skali Beauforta.
• Potrafi rozpoznać chmury z rodzaju cumulus. • Potrafi odczytać z barometru ciśnienie
atmosferyczne. Na podstawie kilku kolejnych
pomiarów umie ocenić, czy ciśnienie rośnie,
«« Astronomka
spada czy utrzymuje się na stałym poziomie.
• Zna i umie samodzielnie odnaleźć na
• Potrafi rozpoznać oznaki zbliżającej się burzy.
niebie 5 gwiazdozbiorów, w tym po jednym
charakterystycznym dla nieba letniego • Umie rozpoznać 3 rodzaje chmur.
i zimowego.
««« Synoptyczka
• Potrafi wykorzystać mapę nieba,
• Umie zorganizować stację meteorologiczną,
aby odnaleźć i nazwać widoczne
która umożliwi pomiar temperatury powietrza,
gwiazdozbiory i najjaśniejsze gwiazdy.
ciśnienia atmosferycznego i kierunku wiatru.
• Umie z pomocą danych astronomicznych Na podstawie odczytu z barometru potrafi
(np. z Internetu) odnaleźć na niebie widoczne obliczyć ciśnienie zredukowane do poziomu
akurat planety. morza. Umie wykorzystać wyniki pomiarów
do orientacyjnego przewidywania pogody.
««« Badaczka nieba • Potrafi rozpoznać niebezpieczne zmiany siły
• Potrafi używać teleskopu: wie, do czego i kierunku wiatru, takie jak szkwał, odbicie
służą jego poszczególne części, jak go i dysza; umie wyjaśnić zjawisko bryzy
przechowywać i przygotować do obserwacji. porannej i wieczornej; wie, jakie kierunki
• Umie przez teleskop obserwować ciała wiatru dominują w Polsce. Potrafi wykorzystać
niebieskie (np. bliskie galaktyki, powierzchnię tę wiedzę w praktyce (np. w czasie żeglugi lub
Księżyca, księżyce Jowisza) i zjawiska rozstawiania obozowiska).
astronomiczne (np. fazy Wenus). Potrafi • Umie rozpoznać rodzaj chmury ze względu
pokazać je koleżankom, kolegom. na kształt i wysokość występowania. Potrafi
• Umie pokrótce wytłumaczyć wybrane wskazać zjawiska pogodowe związane
zagadnienie współczesnej astronomii z występowaniem różnych rodzajów chmur.
(np. przesunięcie ku czerwieni widma • Potrafi korzystać z ogólnodostępnych
odległych obiektów, soczewkowanie numerycznych prognoz pogody, umie
grawitacyjne czy badanie składu interpretować mapy pogody i meteogramy.
chemicznego i ewolucji gwiazd). • Potrafi wyjaśnić zjawisko powstawania
• Potrafi wyjaśnić zaobserwowany ruch planet układów barycznych oraz frontów
po niebie za pomocą teorii heliocentrycznej. atmosferycznych i ich wpływ na pogodę.
Badanie
świata
W każdym ze światów istnieją sprawy, rzeczy i zjawiska nie do

wytłumaczenia przez człowieka. Najbardziej mądrzy uczeni są
bezradni, i choć dobrze jest znać odpowiedź na większość zagadek
i tajemnic, jakie niesie ze sobą życie, bodaj parę winno zostać nie
rozwiązanych, dla dobra samego człowieka, aby nie urósł w pychę,
sądząc, iż jest ponad wszystkim i wszystko wie. A także dla dodania
urody życiu, które bez tajemnic jest jak chleb bez soli.
Dorota Terakowska Córka Czarownic
Polska Szkoła Reportażu, olimpiada statystyczna, europejski

#zagadka #obserwacja #spryt #eksperyment #ludzie #ciekawość konkurs statystyczny, kurs statystyki, olimpiada wiedzy o mediach
#pamięć #słowo #wyobraźnia #narzędzia #rozmowa #natura

« Poszukiwaczka ««« Socjolożka
• Umie znaleźć prawdopodobną przyczynę • Umie przygotować scenariusz i na jego
ciekawego zjawiska zaobserwowanego podstawie przeprowadzić osobisty wywiad
w najbliższym otoczeniu (np. popularności pogłębiony, a także wypisać wnioski z niego
piosenek na ogniskach lub tras, którymi płynące.
koleżanki chodzą do szkoły). • Potrafi przygotować kwestionariusz
• Potrafi użyć do sprawdzenia swojej hipotezy do badania, unikając typowych błędów
narzędzi badawczych (np. cyklicznej (np. sugerowania odpowiedzi, niejasnych
obserwacji lub ankiety). pytań oraz nieprzemyślanej kolejności pytań).
Umie przeprowadzić badanie ankietowe
«« Badaczka w wybranej formie (np. ankieta papierowa
lub internetowa).
• Umie określić cel w planowanym badaniu
(np. ocena zadowolenia harcerek, • Na podstawie zebranych przez siebie danych
harcerzy z posiłków na ostatnim obozie potrafi zaobserwować ciekawe tendencje,
lub atrakcyjności zajęć pozalekcyjnych wyciągnąć wnioski i przedstawić je w formie
dostępnych w szkole). graficznej.
• Potrafi zrealizować badanie odpowiadające • Umie zebrać opinie, wykorzystując
na postawiony cel za pomocą odpowiednią formę (np. ankietę, pudełko na
przygotowanych przez siebie narzędzi postulaty, plakat na wpisywanie pomysłów
badawczych (np. ankiety, eksperymentu lub głosowanie przez stawianie kropek).
lub serii wywiadów osobistych).
• Potrafi wyciągnąć wnioski z przeprowadzonych
badań.
• W swojej pracy badawczej potrafi zachować
obiektywizm (np. nie sugeruje odpowiedzi
na zadawane przez siebie pytania).

««« Moderatorka
• Potrafi przygotować scenariusz i materiały
pomocnicze (np. dane statystyczne związane
z tematem), a następnie przeprowadzić
dyskusję moderowaną w gronie co najmniej
4 osób. Umie określić zasady spotkania
(np. kolejność oraz czas wypowiedzi)
i pilnować ich w czasie dyskusji.
• Potrafi napisać sprawozdanie lub artykuł
z przeprowadzonej dyskusji, uwzględniając
w nim różne pojawiające się w niej
punkty widzenia, problemy lub pomysły
i zaplanowane rozwiązania.
• Umie zadawać pytania otwarte, które mogą
pomóc uczestnikom dyskusji w opisaniu ich
pomysłów.
s. 226

Herodot zaczyna swoją książkę od zdania, w którym wyjaśnia,
Kronikarstwo dlaczego w ogóle ją napisał:
i historia „Herodot z Halikarnasu przedstawia tu wyniki swych badań,
żeby ani dzieje ludzkości z biegiem czasu nie zatarły się
w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich Grecy,
bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały bez echa, między
innymi szczególnie wyjaśniając, dlaczego oni ze sobą walczyli”.
To zdanie jest kluczem do całej książki.
Po pierwsze, Herodot informuje w nim, że prowadził jakieś
badania (czy raczej wolałbym użyć słowa „dociekania”).
Dziś wiemy, że poświęcił im całe – długie jak na owe czasy –
życie. Dlaczego to zrobił? (…)
Człowiek współczesny nie troszczy się o własną pamięć,
ponieważ żyje otoczony pamięcią zmagazynowaną. Wszystko
ma na wyciągnięcie ręki – encyklopedie, podręczniki, słowniki,
kompendia. Biblioteki i muzea. Antykwariaty i archiwa. Taśmy
dźwiękowe i filmowe, internet. (…)
W świecie Herodota niemal jedynym depozytariuszem pamięci jest
człowiek. Żeby więc dotrzeć do tego co zapamiętane, trzeba dojść
do człowieka, a jeżeli mieszka on daleko od nas, musimy do niego
pójść, wyruszyć w drogę, a kiedy już się spotkamy – usiąść razem
i wysłuchać, co nam powie, wysłuchać, zapamiętać, może zapisać.
Tak zaczyna się reportaż, z takiej rodzi się sytuacji.
Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem
Polska Szkoła Reportażu, kurs kaligrafii, benedyktyńskie

#pamięć #słowo #ludzie #obserwacja #twórczość #książka warsztaty kaligrafii, MyHeritage, kurs introligatorski, Fundacja
#ciekawość #odpowiedzialność #wyobraźnia #droga #rozmowa Ośrodka Karta, Krajowe Centrum Edukacji Archiwalnej, projekty
Instytutu Pamięci Narodowej i lokalnych ośrodków kultury

« Skryba ««« Reporterka
• Umie w ciekawy i poprawny językowo sposób • Potrafi wybrać interesujący ją temat, dotrzeć
opisać wydarzenie, w którym uczestniczyła. do świadków związanych z nim wydarzeń oraz
• Potrafi opracować wpis do kroniki zebrać i opracować ich relacje, posługując się
(papierowej lub elektronicznej) w formie dyktafonem lub kamerą.
relacji zawierającej tekst i zdjęcia lub • Umie rzetelnie i ciekawie opisać fakty na
ilustracje oraz wykonać go w estetyczny podstawie zebranych relacji, dokumentów
sposób i materiałów multimedialnych.
• Potrafi zredagować i przygotować zebrane
«« Kronikarka przez siebie informacje i relacje do publikacji.
• Umie opisać wydarzenia, których była • Umie ocenić przeczytane reportaże pod
świadkiem, dbając nie tylko o fakty, ale także względem przygotowania i rzetelności
oddając nastrój i towarzyszące im emocje, autorów, wiarygodności źródeł informacji
korzystając z własnych wspomnień, a także i wagi poruszanego tematu
konfrontując ze sobą relacje uczestników
(np. członków przeciwnych zespołów ««« Historyczka
w relacji z gry terenowej). • Potrafi napisać tekst (np. artykuł), w którym
• Potrafi zaplanować i wykonać cykl kronikarski skonfrontuje ze sobą dwa różne opisy tego
(np. na stronie lub fanpage’u drużyny) samego wydarzenia historycznego i wskaże
opisujący kilka wydarzeń i łączący się różnice między nimi.
w spójną stylistycznie całość.
• Umie przygotować rozmowę ze świadkiem
• Umie zbadać i opisać wydarzenie historii, wie, jakie powinna zebrać informacje
z przeszłości, posługując się różnymi
wcześniej. Potrafi zadać pytania w sposób
źródłami informacji (np. wspomnieniami
pozwalający na swobodną wypowiedź.
uczestników, zdjęciem, artykułem prasowym
lub książką). • Umie zredagować tekst historyczny z użyciem
• Zna i stosuje zasady kompozycji tekstu przypisów, spisu treści, spisu źródeł i spisu
i fotografii. ilustracji. Potrafi sporządzić
opis bibliograficzny.
• Umie tworzyć i modyfikować treści dostępne
w otwartych encyklopediach internetowych
(np. Wikipedia), korzystając ze źródeł
książkowych lub archiwalnych, podając
źródła z jakich korzystała.

• Potrafi posłużyć się internetowym katalogiem
biblioteki uniwersyteckiej, miejskiej i Biblioteki
Narodowej (w razie konieczności z pomocą
osoby pełnoletniej).
«« Kopistka
• Umie płynnie i czytelnie pisać odręcznie,
zachowując stałą wysokość liter małych
i wielkich.
• Potrafi korzystać z narzędzi pisarskich
o różnych końcówkach (np. flamastrów
o końcówkach okrągłych i ściętych).
• Umie wykonać odręcznie ozdobny inicjał
lub tytuł. Sprawnie posługuje się wybranym
krojem pisma ozdobnego.
««« Kaligrafka
• Potrafi płynnie posługiwać się przynajmniej
dwoma odręcznymi krojami pisma
w odmianie prostej i pochyłej. Zna i umie
wykorzystać w swoim piśmie różne rodzaje
szeryfów.
• Wie czym są i do czego służą inicjały, a także
potrafi wykonać ozdobny inicjał każdej litery.
• Zna pojęcia takie jak szeryf, wersalik,
kapitalik, majuskuła i umie znaleźć
(np. w Internecie) krój pisma o interesujących
ją parametrach.
• Potrafi posługiwać się różnymi narzędziami
do kaligrafii, w tym piórem o stalówce ściętej
oraz miękkiej.

Literatura
Otwierasz książkę, przewracasz kartki – czytasz – wchłaniasz

unoszącą się z nich aurę czyjegoś ducha – łączysz myśli z jego
myślą, czujesz to, co on czuł… Czy może istnieć bliższy kontakt
z innym człowiekiem niż czytanie tego, co napisał?
Małgorzata Musierowicz McDusia
staż w redakcji, konkurs prozy literackiej, olimpiada literatury

#słowo #emocje #wyobraźnia #umysł #twórczość #książka i języka polskiego, teatr amatorski, konkurs dramatopisarski,
#ciekawość #rytm #harmonia #technika konkurs poetycki, Fundacja Młodego Kina

« Pióro • Potrafi napisać wiersz w narzuconej formie,
• Umie napisać krótką historyjkę, komiks uwzględniając rytmikę, układ zwrotek i rymów
lub wierszyk albo przerobić tekst piosenki, (np. tekst piosenki do istniejącej melodii lub
zachowując zasady poprawnej pisowni. klasyczną formę poetycką, taką jak sonet).
• Potrafi przygotować swój tekst do prezentacji • Zna twórczość wybranych poetów i umie
innym (np. w gazetce, na tablicy obozowej opisać konkretne stosowane przez nich
lub stronie internetowej). zabiegi stylistyczne, które jej się podobają.
• Potrafi rozróżnić i scharakteryzować kilka
«« Pisarka lirycznych gatunków literackich, takich jak
• Umie napisać utwór w wybranej przez siebie elegia, fraszka, hymn, oda, pieśń, sonet, tren
formie literackiej na podstawie inspiracji czy psalm.
(np. wiersz na podstawie zdjęcia, opowiadanie
na podstawie obrazu lub piosenki) albo ««« Powieściopisarka
przerobić lub uzupełnić istniejącą historię • Umie stworzyć opowieść z wieloma wątkami
(np. napisać alternatywne zakończenie książki, i postaciami w wybranej konwencji literackiej
opisać dalsze losy bohatera lub rozwinąć (np. detektywistyczną, fantasy lub science-
epizod). -fiction).
• Potrafi stosować trójpodział narracji (wstęp, • Potrafi wykreować oraz opisać atrakcyjny
rozwinięcie i zakończenie) w swoich utworach i przekonujący świat przedstawiony,
literackich (np. opowiadaniach, felietonach). wypełniony bohaterami o określonych
• Umie za pomocą słowników sprawdzić tekst cechach i motywacjach.
pod kątem ortograficznym, gramatycznym, • Umie pisać dialogi między postaciami tak,
stylistycznym i językowym. aby wynikał z niego styl i sposób wypowiedzi
charakterystyczny dla każdej z nich.
««« Poetka • Potrafi wskazać kilku pisarzy, którzy ją
• Potrafi napisać wiersz lub piosenkę inspirują, i opisać konkretne, stosowane
na zadany temat, świadomie wykorzystując przez nich zabiegi stylistyczne, które jej
różne środki stylistyczne, takie jak metafora, się podobają.
parafraza, onomatopeja itp., w celu • Umie rozróżnić i scharakteryzować kilka
wywołania konkretnych emocji u odbiorcy. epickich i dramatycznych gatunków
• Umie zaimprowizować kilkuwersową formę literackich, takich jak nowela, opowiadanie,
poetycką (np. haiku lub limeryk). powieść, bajka, komedia lub tragedia.

««« Popularyzatorka ««« Scenarzystka
• Potrafi napisać porywający a jednocześnie • Umie przygotować scenariusz adaptowany
rzetelny artykuł popularnonaukowy na temat, bądź oryginalny, zawierający opisy scen,
który ją interesuje. dialogi i didaskalia, na którym może oprzeć
• Umie zweryfikować prawdziwość informacji się praca ekipy filmowej bądź teatralnej.
z dziedziny, którą się interesuje, a także • Potrafi stworzyć narrację, w której
ocenić i potwierdzić wiarygodność źródeł, bohaterowie wchodzą w różnego
z których korzysta. rodzaju konflikty (np. wewnętrzne,
• Potrafi przygotować swój artykuł do publikacji lokalne, zewnętrzne) budujące napięcie
(np. w gazetce szkolnej): opatrzyć przypisami, i dynamizujące akcję.
podać bibliografię, sprawdzić terminologię. • W cenionych przez siebie filmach lub
• Umie wskazać cenione przez siebie sztukach teatralnych umie scharakteryzować
wydawnictwa lub portale popularyzatorskie zabiegi narracyjne, które decydują
i uargumentować, dlaczego uważa je o atrakcyjności i sile przekazu.
za wartościowe. • Posiada dowolną sprawność
• Posiada sprawność ** w dziedzinie, ze ścieżki „Aktorstwo i teatr”
którą popularyzuje. lub „Film i kino”. s. 88 / s. 174

Języki obce
Wyrażenie „ślepy zaułek” opisuje to, co zastały sieroty Baudelaire na

końcu ciemnego korytarza. Po francusku wyrażenie to brzmi cul-de-sac
i, jak większość wyrażeń francuskich, stanie się bardziej zrozumiałe,
gdy przetłumaczymy je sobie słowo po słowie. Słowo de, na przykład,
spotykamy w języku francuskim bardzo często: odpowiada ono
polskiej formie rzeczownika w dopełniaczu, a więc odpowiadającego
na pytania „kogo? czego?”. Francuskie słowo sac spotyka się już
rzadziej, lecz jestem prawie pewien, że oznacza ono coś w rodzaju
„tajemniczych okoliczności”. A słowo cul pojawia się w języku
francuskim tak rzadko, że zmuszony jestem strzelać, zgadując jego
znaczenie: wydaje mi się, że słowo cul znaczy: „U wylotu ciemnego
korytarza sieroty Baudelaire znalazły cały szereg”. W takim razie
całość wyrażenia tłumaczyć należy tak: „U wylotu ciemnego korytarza
sieroty Baudelaire znalazły cały szereg (kogo? czego?) tajemniczych
okoliczności”.
Lemony Snicket Winda widmo
#rozmowa #słowo #umysł #książka #ludzie #ciekawość #melodia

#pamięć
debata międzynarodowa, wymiana międzynarodowa,
Sprawności z tej ścieżki zdobywa się dla wybranego języka egzamin certyfikowany (np. TOEFL, IELTS), redagowanie
obcego. Można je zdobywać wielokrotnie zmieniając język. tekstów np. prasowych, tłumacz symultaniczny na spotkaniu
międzynarodowym (np. Taize), olimpiada językowa
« Rozmówka ««« Lingwistka
• Potrafi załatwić kilka spraw w obcym języku, • Umie przeprowadzić prezentację w języku
np. dogadać się w sklepie, zapytać o drogę. obcym (np. oprowadzić obcokrajowców po
• Umie w obcym języku krótko opowiedzieć swoim mieście albo zaprezentować klasie
o sobie i o wydarzeniu, w którym lub drużynie swoje hobby).
uczestniczyła (np. ostatniej zbiórce • Potrafi ze zrozumieniem przeczytać tekst
drużyny, wycieczce klasowej). w języku obcym (np. opowiadanie czy krótką
książkę).
«« Tłumaczka • Potrafi napisać w języku obcym tekst, taki
• Umie porozmawiać w języku obcym na jak relacja z obozu lub artykuł na interesujący
kilka tematów (np. szkoła, zainteresowania, ją temat.
wakacje czy miejscowość, z której pochodzi). • Rozumie i potrafi korzystać z wyrażeń
• Potrafi zrozumieć obcojęzyczny film potocznych, slangu i wyrażeń specjalistycznych
z napisami w danym języku. w interesującej ją dziedzinie (np. oglądając
i komentując vlogi czy teksty związane z jej
• Umie pisemnie porozumieć się w języku
zainteresowaniami).
obcym, np. pisząc komentarze na
internetowym forum.
• Potrafi czytać ze zrozumieniem krótkie teksty
w obcym języku, np. artykuły z interesującej
ją dziedziny lub wpisy na blogach.

Komunikacja
Przez te wszystkie lata nauczyłem się rozumieć ludzkie słowa.

Jednak rozumienie ludzkiej mowy to nie to samo co rozumienie ludzi.
Katherine Alice Applegate Jedyny i Niepowtarzalny Ivan
#rozmowa #ludzie #harmonia #siła #słowo #emocje #współpraca

#obrzęd #ogień #oddech #odpowiedzialność #narzędzia kurs komunikacji interpersonalnej, kurs mediacji, grupa empatii,
#opanowanie kurs NVC, trening interpersonalny

« Słuchaczka
• Umie rozwiązać konflikt z koleżanką, kolegą
uwzględniając zarówno potrzeby własne,
jak i drugiej osoby.
• W różnych sytuacjach potrafi nazwać
swoje uczucia i wskazać ich źródła.
«« Rozmówczyni
• Umie oddzielić fakty od opinii i ocen
(np. podsumowując zbiórkę potrafi znaleźć
przyczyny swoich uczuć, odpowiedzieć na
pytanie, co jej ona dała, czego jej zabrakło
i zaproponować rozwiązania na przyszłość).
• W swoich wypowiedziach potrafi opisać
zdarzenie wyraźnie rozgraniczając fakty
od emocji, które kierowały jej uczestnikami.
Umie wykorzystać tę umiejętność do opisu
konfliktu, którego była świadkiem bądź
uczestniczką.
««« Mediatorka
• Potrafi rozwiązać konflikt podejmując się
roli mediatorki.
• Aby zwiększyć szanse nawiązania kontaktu
i porozumienia potrafi prowadzić dialog
stosując 4 kroki porozumienia bez przemocy
1) zaobserwować i opisać fakty w konkretnej
sytuacji, 2) nazwać własne uczucia, 3) ocenić
jakie jej potrzeby zostały spełnione bądź nie,
4) wyrazić prośby na przyszłość.

Obywatelstwo
Świadczę tym moim pismem, iż mnie do kroku dziś przedsięwziętego

nikt nie namawiał, i owszem – moja ciotka J. W. Gasparowa
Platerowa usiłowała mnie odwieść od mego przedsięwzięcia.
Byłam powodowana miłością ojczyzny. Nadto – hodowana
w samotności, a pomimo to karmiąc od lat dziecinnych tę myśl,
iż kiedyś na wojnę pójdę, wzięłam to za jakieś natchnienie,
ponieważ od wielu lat ta myśl, niezwyczajna młodym pannom,
ciągle mnie zaprzątała.
Emilia Platerówna, Antuzów, 1831 marca 25.
Oświadczenie Emilii Plater dotyczące

jej uczestnictwa w powstaniu listopadowym
młodzieżowa rada miasta, samorząd szkolny/studencki,

parlament studentów, radna dzielnicy/gminy/miasta,
członkini Państwowej Komisji Wyborczej, konsultacje społeczne,
#pomoc #ludzie #słowo #odpowiedzialność #wyobraźnia budżet obywatelski, Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, Centrum
#narzędzia #obserwacja #rozmowa Aktywności Obywatelskiej, Fundacja Batorego, Centrum Edukacji
Obywatelskiej
« Swojaczka ««« Obywatelka
• Umie doprowadzić do zgodnego podjęcia • Umie skutecznie zainicjować i doprowadzić
decyzji w gronie koleżanek, kolegów do realizacji przedsięwzięcia związanego
(np. w zastępie), którą zaakceptują także z życiem szkoły lub życiem sąsiedzkim
osoby nieprzekonane. (np. obchody święta szkoły lub
• Potrafi przeprowadzić uczciwe wybory porządkowanie podwórka).
lub losowanie (np. prezentów na mikołajki • Potrafi skutecznie przeprowadzić akcję
w zastępie). promującą aktywność obywatelską
(np. akcje „Wywieś flagę” lub Szlachetna
Paczka).
«« Niewidzialna ręka
• Umie znaleźć informację o aktualnych
• Na podstawie obserwacji i rozmów umie konsultacjach społecznych lub innych formach
zaplanować zadanie służące konkretnej dialogu społecznego prowadzonych w jej
osobie lub społeczności (np. pomoc miejscowości.
starszej osobie), a następnie zrealizować
• Potrafi na piśmie złożyć pytanie lub zgłosić
je samodzielnie lub w grupie koleżanek,
sprawę dotyczącą społeczności lokalnej
kolegów. Potrafi zrobić to w taki sposób,
lub przestrzeni wspólnej (np. niedziałająca
aby adresat działania nie wiedział, kto
sygnalizacja świetlna). Umie ustalić, kto jest
je wykonał.
odpowiedzialny za daną kwestię na szczeblu
samorządu lokalnego, spółdzielczego lub
osiedlowego.

Kolekcjonerstwo
Każdy naród posiada swoje skarby. Takim skarbem jest pamięć

o własnej historii, bezcenne obrazy, meble, stare monety,
sztandary z dawnych pól bitewnych. Jest nim także literatura.
I ta wielka, i ta prosta, naiwna, serdeczna. To jest także skarb,
który należy ratować i nadać mu blask.
Zbigniew Nienacki Pan Samochodzik i złota rękawica
edukacyjne programy muzealne, Polski Związek Filatelistów,

#ciekawość #pamięć #obserwacja #książka #dyscyplina Polskie Stowarzyszenie Numizmatyczne
#wyobraźnia #mapa #narzędzia

« Zbieraczka ««« Kolekcjonerka
• Umie zebrać kolekcję tematyczną i wyjaśnić, • Umie skatalogować swój zbiór poprzez opis
co łączy poszczególne przedmioty w kolekcji. wykorzystujący informacje encyklopedyczne,
• Potrafi zaprezentować koleżankom, kolegom profesjonalne katalogi i inne dane źródłowe.
swoją kolekcję. • Potrafi ciekawie opowiedzieć o różnych
elementach swojej kolekcji (np. w kontekście
historycznym, geograficznym lub
«« Hobbystka artystycznym).
• Umie opisać kilka elementów swojego zbioru • Obejrzy zbiory z dziedziny jaką się interesuje
za pomocą 3 kryteriów (np. kraj pochodzenia, oraz odwiedzi instytucje lub osoby zajmujące
rok wykonania, miejsce wydania). się gromadzeniem podobnych zbiorów.
• Potrafi określić ramy gromadzonej kolekcji • Umie praktycznie wykorzystać wiedzę
oraz wyróżnić i scharakteryzować w niej o swoich zbiorach (np. do przygotowania
podzbiory, a także barwnie i szczegółowo zadań w ramach gry zastępu lub drużyny).
opowiedzieć historię związaną z wybranym
• Potrafi zdobyć nowe elementy do kolekcji
jej elementem.
różnymi sposobami i z różnych źródeł.
• Umie zgodnie ze sztuką przechowywać
i konserwować swoje zbiory.
• Potrafi wskazać źródła, z których można
pozyskiwać nowe elementy zbiorów.

Gry
Trzy kolumny wskażą dróżkę w trawie,

która prowadzi do granicy wody.
Jeśli brama będzie zamknięta,
pamiętajcie, żeby nie stukać.
Natomiast nie będzie niegrzecznie
zamknąć wodę.
Pierdomenico Baccalario Mistrz piorunów
#zasady #wyobraźnia #twórczość #spryt #współpraca #zespół projektowanie gier planszowych/miejskich, turniej gier
#współzawodnictwo #ruch #wytrzymałość #technika #emocje planszowych, Polski Związek Szachowy, kurs sędziowski,
#mapa #zwinność #zagadka stowarzyszenie MENSA Polska

« Harcowniczka ««« Organizatorka gier terenowych
• Umie wytłumaczyć zasady i uczestniczyć • Potrafi wymyślić, przygotować
w 6 różnych grach (np. terenowych, i przeprowadzić minimum godzinną grę
słownych, planszowych lub logicznych). terenową dla kilku zespołów (np. zastępów
• We wszelkich grach potrafi postępować w drużynie) uwzględniając jej mechanikę,
honorowo. estetykę (np. rekwizytów lub instrukcji)
i fabułę.
• Umie sporządzić plan gry i listę potrzebnych
«« Taktyczka
rzeczy, które pozwolą na jej odtworzenie
• Potrafi dowodzić zespołem podczas gry
przez osobę, która wcześniej jej nie znała.
terenowej.
• Potrafi wskazać, jakie umiejętności
• Umie przeanalizować zasady gry terenowej
ćwiczy dana gra (np. orientację w terenie,
i na tej podstawie ustalić taktykę oraz
współpracę, logiczne myślenie) i dobrać grę
przydzielić zadania członkom zespołu. Potrafi
do zamierzonego celu.
w trakcie gry na bieżąco oceniać sytuację
• Umie przerobić i dostosować znaną sobie
i przeprowadzać zmiany w przyjętym planie.
grę do potrzeb sytuacji (np. dopasowując
• Potrafi wspólnie z zespołem wyciągnąć
mechanikę do liczby graczy, miejsca
z rozgrywki wnioski na przyszłość.
rozgrywki lub fabuły).
• Potrafi przygotować i przeprowadzić
5 różnych gier (np. terenowych, słownych
lub logicznych) dla kilku koleżanek, kolegów. ««« Twórczyni gier
• Umie wymyślić i stworzyć własną, atrakcyjną
grę planszową lub logiczną dla grupy 4–10
osób, uwzględniając jej mechanikę, estetykę
(np. planszy lub kart) i fabułę.
• Potrafi opracować instrukcję do swojej gry,
która umożliwi samodzielne zrozumienie
i rozegranie gry osobom, które jej nie znają.
• Potrafi wskazać, jakie umiejętności ćwiczy
dana gra (np. pamięć, współpracę, logiczne
myślenie) i dobrać grę do zamierzonego celu.

«« Planistka
• Umie grać w przynajmniej jedną grę
wymagającą logicznego myślenia (np. szachy,
brydż lub go). Potrafi wytłumaczyć jej zasady
i nauczyć podstaw gry nowicjusza.
• Umie stosować typowe zagrania taktyczne
w wybranej grze logiczno-strategicznej
(np. impas brydżowy, pułapki szachowe,
groźba ko w go).
• Potrafi zastosować przemyślaną strategię DUCH
w grze terenowej, planszowej, karcianej
lub komputerowej. Umie wyjaśnić na czym I CHARAKTER
polegała, jakie miała zalety i jakie wady,
jak wysokie było ryzyko z nią związane.
««« Arcymistrzyni
• Umie przeanalizować strategię lub taktyczne
zagrania przeciwnika w wybranej grze
logiczno-strategicznej, wskazać wady i zalety
tych zagrań i zastosować odpowiednie kontry.
• Zna zasady turniejowe wybranej przez siebie
gry logiczno-strategicznej. Potrafi taki turniej
zorganizować.
• Umie pokazać analogie między wybraną grą
logiczno-strategiczną a strategią wojskową
lub gospodarczą.
• Potrafi obiektywnie ocenić swoje
umiejętności w wybranej grze logiczno-
-strategicznej w odniesieniu do powszechnie
stosowanych rankingów lub kategorii.
240 | NAUKA I KULTURA

Rozwaga
PRAWA LEGOWISKA
Pierwszą zasadą gromady puszczańskiej Przemyszków, Kaziuków
i innych znających drogi i ścieżki i tropy puszczy jest: „Jeden za
wszystkich, wszyscy za jednego”, a drugą: „Co powiedział Stary
Wilk – powiedział” i trzecią „Wszyscy myślą, jeden mówi i razem
czynią”. Niechaj się więc nikt z gromady puszczańskiej nie waży
w czemkolwiek szukać swego żeru z krzywdą drugiego lub
zapomnieniem o którymkolwiek z braci ani zmienić choćby na jotę
co powiedzianem zostało przez wodzów gromady, ani oddawać
się bezmyślności i składaniu na innych, lub bezczynności albo
zbytniej gadaninie – a zaś wszędzie ma panować miłość uczynna,
karność żelazna, ład i porządek i roztropność i współdziałanie
i wielka moc i siła, aby wszystko stężało, zjędrniało, wzmocniło się
jak ściana boru nieugięta, jak toń jeziora nieprzenikliwa.
Arkadiusz Awin Tradycja i spuścizna kursów nad Wigrami
szkoła debaty, Stowarzyszenie Mówców, Turniej Debat

#opanowanie #siła #umysł #ludzie #harmonia #oddech Oksfordzkich, kurs NVC, Regionalne Ośrodki Debaty
#odpowiedzialność #słowo #rozmowa Międzynarodowej (RODM), Akademickie Mistrzostwa Polski
Debat Oksfordzkich
242 | DUCH I CHARAKTER DUCH I CHARAKTER | 243

« Chudy Jastrząb
• Umie spierać się z szacunkiem do
rozmówcy w dyskusji na żywo i w Internecie.
Potrafi wypowiadać się tak, by być dobrze
zrozumianą i nie urazić innych.
• Potrafi przedstawić konkretne argumenty
potwierdzające jej zdanie lub opinię.
«« Czarna Pantera
• Umie zauważyć popełniane przez siebie lub
innych błędy poznawcze (np. uprzedzenia,
generalizowanie, myślenie czarno-białe itd.)
i potrafi wyjaśnić, na czym polegają i jak się
ich wystrzegać.
• Potrafi przedstawić różne racje i spojrzenia
na tę samą sprawę oraz wyjaśnić, jakie mogą
być przyczyny różnych poglądów.
• Umie ocenić i zweryfikować wiarygodność
zasłyszanej informacji, konfrontując różne
źródła.
««« Stary Wilk

• Potrafi poprowadzić debatę, w której
obowiązują określone zasady.
• Umie przedstawić swoje racje, również
w sytuacji, kiedy są niepopularne w grupie.
• Potrafi wysłuchać cudzych argumentów
i zważyć różne racje w odniesieniu do
zagadnień moralnych, np. wynikających
z Prawa Harcerskiego.
s. 226

Dzielność
Dzielność osobista – to obok karności – druga właściwość

charakteru, która powinna stać się ideałem cnót, w jakie
wpatrzone są polskie oczy. Ona to właśnie zapewni nam
powodzenie w życiu osobistym, a naszemu narodowi – wielkość.
Ona – ta dzielność – wypełnić będzie zdolna obniżające naszą
wartość wygodnictwo, próżniactwo, powierzchowność w myśleniu
i w działaniu. (...)
I na zakończenie – wskazanie praktyczne: przeczytać to wszystko
i zrozumieć – to mało. Z przeczytania i zrozumienia żadnych
praktycznych korzyści nie będzie, trzeba, rzecz zrozumiawszy,
wcielać je w czyn.
Aleksander Kamiński Wielka gra
test predyspozycji zawodowych, Kompas Kariery, test Gallupa,

#dyscyplina #zasady #karność #harmonia #siła #słowo coaching, trening asertywności
#odpowiedzialność

« Kamyk ««« Skała
• Umie zaplanować swój dzień tak, aby • Potrafi wyrobić sobie nowy pożyteczny nawyk.
zrealizować swoje regularne obowiązki oraz • Umie wskazać swoje mocne i słabe strony
mieć czas na przyjemności i odpoczynek. oraz uwzględnić je w podejmowanych
• Potrafi przez określony czas (np. dwóch działaniach, aby jak najlepiej wykorzystać
tygodni) dotrzymać zobowiązania lub swój potencjał.
postanowienia (np. nowego obowiązku • Potrafi wyznaczyć sobie realny do osiągnięcia
domowego lub systematycznych ćwiczeń). cel, wspierający rozwój jednej z mocnych
stron lub niwelujący jedną ze słabości,
«« Głaz a następnie go zrealizować, wyznaczając
• Umie na określony czas (np. miesiąc) konkretne zadania i terminy.
zrezygnować z konkretnej przyjemności, • Umie właściwie ocenić swoje możliwości
żeby zrealizować postawiony sobie cel. przy przyjmowaniu nowych zobowiązań tak,
• Potrafi zaplanować i przeprowadzić działanie, aby móc ich dotrzymywać bez zaniedbywania
które zajmuje czas kilkunastu dni lub kilku swoich dotychczasowych potrzeb
tygodni (np. konieczna jest systematyczna i obowiązków.
codzienna praca przez 2 lub 3 tygodnie).

Służba
liturgiczna
Z murów zachowały się tylko niektóre kolumny, wspomnienie
po ziejących pustką arkadach. Najwyraźniej Urząd Ochrony
Zabytków spisał tę budowlę na straty, zadowalając się
postawieniem ochronnych płotków wysokości człowieka
w miejscach, gdzie budowla groziła zawaleniem. Jedynie
prezbiterium z trzema łukami sklepienia, wedle starego obyczaju
zwrócone tyłem do wschodu, pozostało nienaruszone, ale mury
kończyły się na wysokości głównego ołtarza, z którego pozostał
tylko samotny cokół.
Właśnie przez szparę w płocie chorąży Plassard spostrzegł
postaci trzech mężczyzn, którzy tworzyli w świetle księżyca jakby
żywy obraz. Jeden z nich klęczał tyłem do Plassarda. Dwaj
inni stali twarzą do niego, jeden nieco z tyłu, jakby z szacunku
dla swego towarzysza, który trwał nieruchomo z ramionami
wyciągniętymi nad głową klęczącego mężczyzny. Na ile Plassard
zdołał dojrzeć, w tym półmroku i z tej odległości, nikt z tej trójki
nie był ubrany w jakiś szczególny sposób. Główna postać tego
zdumiewającego trio wyróżniała się jednak jakąś czerwoną szarfą
na szyi. Głosy umilkły. Jeśli odbywała się tu jakaś ceremonia,
to właśnie dobiegła końca.
Jean Raspail Pierścień rybaka
#Bóg #pomoc #słowo #współpraca #karność #melodia #woda

#obrzęd #odpowiedzialność
UWAGA! Sprawności z tej ścieżki mogą być zdobywane

w diecezjach, w których biskup pozwolił na służbę kobiet kurs na ceremoniarza, kurs lektorski
przy ołtarzu.

« Ministrantka
• Umie służyć do Mszy Świętej (m.in. obsłużyć
dzwonki, ampułki, patenę).
«« Ministrantka Ołtarza
• Potrafi wypełniać obowiązki asysty
ministranckiej w trakcie uroczystej Mszy
Świętej (m.in. obsłużyć trybularz, akolitki,
ewangeliarz) oraz innych nabożeństw.
««« Liturgistka
• Umie zorganizować uroczystą liturgię
jako ceremoniarz i potrafi do niej służyć.
• Umie zorganizować Mszę Świętą
w warunkach polowych, aby zapewnić
jej godne sprawowanie.
• Zna nazwy ksiąg liturgicznych i wie,
kiedy się ich używa.

Słowo Boże
Dlaczego właściwie należy klękać do modlitwy? Gdybym

ja szczerze pragnęła się pomodlić, wiem, co bym uczyniła.
Poszłabym sama, samiutka na wielką, piękną łąkę albo jeszcze
lepiej do dużego, ciemnego lasu i patrzałabym na obłoki, het,
w górę, w te cudne, bezgraniczne niebiosa. Wtedy po prostu
odczuwałabym modlitwę…
Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza
rekolekcje np. powołaniowe, ignacjańskie, kurs Emaus, Szkoła

Nowej Ewangelizacji, katechezy drogi neokatechumenalnej,
#Bóg #słowo #rozmowa #siła #droga #ciekawość #rytm #melodia Dominikańska Szkoła Wiary, kurs Alpha, kurs Filipa,
#książka #harmonia #obrzęd #umysł korespondencyjny kurs biblijny, Studium Wiedzy Biblijnej
i Teologicznej
« Biblistka ««« Lektorka
• Umie odnaleźć właściwy fragment Pisma • Potrafi korzystać z różnych interpretacji
Świętego na podstawie skrótów biblijnych i komentarzy do Pisma Świętego. Umie
(sigla). wskazać kontekst historyczno-społeczny kilku
• Potrafi godnie odczytać fragment Pisma historii biblijnych.
Świętego (np. podczas Mszy Świętej lub • Umie przeprowadzić rozważania modlitewne
obchodów święta w domu). lub dyskusję w oparciu o odpowiednio
dobrane fragmenty Pisma Świętego.
«« Librystka • Potrafi praktycznie wykorzystać Słowo
• Umie poprawnie pod względem interpretacji, Boże (np. cytując odpowiednie fragmenty
intonacji, odpowiednio stawianych w gawędzie lub liście, stosując jako argument
akcentów zdaniowych, dykcji i emisji głosu, w decyzji). Potrafi znaleźć wnioski dla siebie
proklamować Słowo Boże. w czytaniach dnia.
• Potrafi znaleźć i zaznaczyć odpowiednie
czytania w lekcjonarzu i ewangeliarzu oraz
przygotować potrzebne księgi liturgiczne do
celebracji. Potrafi o nie zadbać z należytym
szacunkiem tak w czasie liturgii, jak i poza nią.
• Umie streścić wybrany fragment Pisma
Świętego (np. przypowieść) i wytłumaczyć,
jak go rozumie.

Ogień
ducha
Gdy była jeszcze zupełnie maleńka, pragnęła mieć lalkę

i wmówiła sobie, że znajdzie ją w którymś z kolejnych darów dla
ubogich. Niestety znalazła tylko parę kul dla chorych na nogi.
Zaczęło biedactwo płakać i właśnie wówczas ojciec nauczył
ją „gry w zadowolenie” , która polega na tym, że należy się
cieszyć z wszystkiego co się stanie. Pastor zapoczątkował tę grę
w taki sposób, że wyraził zadowolenie, iż właśnie ona takich kul
nie potrzebuje. To był początek. Pollyannie gra ta ogromnie się
spodobała i obiecała ojcu, że od tej chwili grać w nią będzie stale.
W każdym największym zmartwieniu potrafiła odnaleźć odrobinę
radości, a radość tę odczuwała mocniej, tylko wówczas, gdy było
jej bardzo ciężko i gdy czegoś wesołego bardzo pragnęła.
Eleanor H. Porter Pollyanna dorasta
duchowa adopcja, Ekstremalna Droga Krzyżowa, Camino,

#Bóg #ludzie #obrzęd #słowo #ruch #plecak #szlak Światowe Dni Młodzieży, pielgrzymka na Górę Grabarkę,
#wytrzymałość #melodia #pamięć #ogień #mapa #droga #natura duszpasterstwo młodzieżowe/akademickie

« Iskra ««« Droga
• Umie poprowadzić modlitwę zastępu lub • Umie określić duchową intencję
drużyny w różnych sytuacjach (np. modlitwę pielgrzymowania, dobierając odpowiednią
przed posiłkiem, poranną i wieczorną). trasę i cel.
• Potrafi opowiedzieć innym pątnikom
o znaczeniu religijnym i historii miejsca,
będącego celem pielgrzymki.
«« Żagiew
• Umie poprowadzić modlitwę zgodną
• Zna różne rodzaje i formy modlitwy oraz z tematem pielgrzymki, który wybrała.
potrafi ją animować w życiu drużyny.
• Zna trzy piosenki, które da się wykonać
• Umie zapewnić odpowiednią oprawę w czasie marszu. Posiada sprawność
do modlitwy, dbając o takie elementy *Śpiewaczki ze ścieżki „Śpiew”.
jak miejsce, symbole, wystrój i muzyka. s. 82
• Posiada sprawność **Włóczęgi
ze ścieżki „Krajoznawstwo
i wędrowanie” lub **Cyklistki
««« Łuczywo ze ścieżki „Jazda na rowerze”. s. 96 s. 102
• Potrafi zorganizować wydarzenie związane

z życiem religijnym w drużynie (np. czuwanie
adwentowe, spotkanie wigilijne drużyny,
drogę krzyżową) dbając przy tym o scenariusz,
wykorzystanie obrzędów i element skupienia
(rozważania i modlitwa).

PRÓBY
262 | DUCH I CHARAKTER

Próby
Siła #ciała jest w mięśniach i ścięgnach, możesz ją ćwiczyć i dojść

do zaplanowanych wyników. Przenikliwość i rozwaga to moc
#umysłu, podobnie jak dociekliwość. To też siła woli i odporność
Być prawdziwą
na przeciwności dotykające ciało i serce człowieka. Stosunek do
bliźniego, do siebie samego i do Najwyższego, pokazuje wielkość – przejrzystą jak woda w jeziorze pod błękitnym niebem.
lub małość siły #ducha. Przed Tobą zbiór prób. Niech będą dla Być silną
Ciebie wyzwaniem, ale też inspiracją do poszukiwania nowych – twardą jak skała, której nic nie rozsadzi.
sposobów na sprawdzenie samej siebie.
Być prostą
– prostą jak topola stojąca wśród pól.
ZASADY ZDOBYWANIA PRÓB
Prostą jak skowronek, który pieśń radosną wznosi ku niebu.
1. Próby służą rozwijaniu siły ciała, siły umysłu i siły ducha.
2. Chęć podjęcia próby należy zgłosić drużynowej. Otwarcie Aimée Degallier-Martin Księga Jaszczurki
próby ogłasza się zgodnie z zasadami przyjętymi
w jednostce. W innych sytuacjach chęć podjęcia próby
należy zgłosić bezpośredniej przełożonej.
3. W przypadku niespełnienia wymogów próby, można
do niej podejść ponownie, na ustalonym z drużynową
(bezpośrednią przełożoną) poziomie i po określonym
czasie przerwy.
4. Oznaczeniem próby jest naszywany lub wyszywany
znak w kształcie koła o średnicy 30 mm. Znak zawiera
określony symbol próby, jest noszony na prawym rękawie
bluzy mundurowej. Na krążku lub wyszytym znaku
należy samodzielnie wyszyć liczbę oznaczającą poziom
wykonania zadania.
264 | PRÓBY PRÓBY | 265

Trzy pióra Wytrwała
#ciało #umysł #duch #ciało #duch
Trzy próby przed Tobą, a każda z nich trwa Przejdziesz pieszo swoją wędrówkę.
dobę. Pierwszej doby zachowasz całkowite W 24 godziny zdążysz. Nic więcej.
milczenie. W drugiej powstrzymasz się od Przygotuj się dobrze i pamiętaj, że to głowa
spożywania pokarmu i napojów, z wyjątkiem Cię prowadzi, a nie nogi niosą.
czystej wody. Trzecią spędzisz w samotności,
• Wytrwała 25 – przejdzie 25 km
niedostrzeżona przez innych, obserwując życie
• Wytrwała 50 – przejdzie 50 km
lasu. Trzy pióra przyniesiesz po trzeciej próbie
i złożysz je przed radą w kręgu ogniskowym. • Wytrwała 100 – przejdzie 100 km
Przydatne sprawności:
*** Ratowniczka,
*** Traperka,
*** Organizatorka Turystyki. s. 29 s. 97
*** Wagantka.
s. 40 s. 41
Zdrowa
Milczek #ciało #umysł #duch
#duch #umysł
Zdrowie Twoje stanie się dla Ciebie priorytetem.
Mowa jest srebrem, a milczenie złotem. Wprowadzisz w swoje życie nawyk, który
Zachowasz ciszę i poświęcisz ten czas odmieni kondycję Twojego ciała i poprawi
na obserwację siebie i innych. stan ducha. Znajdziesz to co jest dla Ciebie
• Milczek 1 – przez 1 dobę największym wyzwaniem – może to codzienny
• Milczek 2 – przez 2 doby, najlepiej w ramach ruch, zdrowy sen lub zbilansowana dieta.
trwania weekendowych rekolekcji milczenia • Zdrowa 7 – pilnuj nawyku przez tydzień
(czyli ok. 2 doby) • Zdrowa 21 – pilnuj nawyku przez 21 dni
• Milczek 7 – przez 7 dób • Zdrowa 40 – pilnuj nawyku przez 40 dni
Przydatne sprawności: Przydatne sprawności:
*** Mediatorka, *** Skała.
*** Skała, s. 249
*** Lektorka. s. 226 s. 249 s. 257

Minimalistka Czuła
#umysł #duch #ciało #umysł #duch
Będziesz uważna w codziennych sprawunkach. Bez wzroku się obędziesz. Zasłonisz oczy,
Postąpisz tak, by nie wykorzystywać nowego wyostrzysz pozostałe zmysły i przeżyjesz ten
plastiku. czas w pełni.
• Minimalistka 3 – 3 dni • Czuła 6 – przez 6 godzin
• Minimalistka 7 – 7 dni • Czuła 12 – przez 12 godzin (dzień)
• Minimalistka 30 – 30 dni • Czuła 48 – przez 48 godzin
Przydatne sprawności: Przydatne sprawności:
*** Łasica. *** Zwiadowczyni.
s. 52
s. 68
Uważna
Rozmowna
#duch
#umysł #duch
Wylogujesz się ze świata wirtualnego
W ojczystym języku mówisz płynnie. Teraz
i będziesz realnie oraz z uważnością
podejmiesz wyzwanie, by mówić inaczej,
przeżywała codzienność. Bądź tu i teraz.
przełamiesz strach i będziesz komunikować się
w innym języku. • Uważna 7 – 7 dni
• Rozmowna 12 – 12 godzin • Uważna 14 – 14 dni
• Rozmowna 48 – 48 godzin • Uważna 30 – 30 dni
• Rozmowna 72 – 72 godziny
*** Lingwistka. s. 223

Zdobywczyni Ascetka
#ciało #duch #duch
Sudety, a w nich Góry Złote, Sowie, Orlickie Podejmiesz się trudu wyrzeczenia wybranej
i surowe Karkonosze. Wśród Karpackich pasm przyjemności lub rozrywki. Zwalcz pokusę,
Beskidy: Żywiecki, Sądecki i Śląski, a i wiele by wybrać to co łatwe. Czas, środki lub energię
innych. Słynne Gorce, malownicze Pieniny jakie zachowasz, przeznaczysz na pożyteczny
i grozę budzące Tatry. cel. Tylko Ty umiesz ocenić, czy będzie to
Zdobędziesz szczyty korony Polski o wysokości dla Ciebie trudna próba czy prosta, a jej
ponad 1000 m n.p.m. kształt zachowaj w tajemnicy z drużynową.
Pamiętaj: proste próby to czasu strata!
Pierwszy szczyt zdobędziesz przed zachodem
słońca. Ostatni przed upływem 6 miesięcy. • Ascetka 8 – 8 dni
• Zdobywczyni 3 – 3 szczyty • Ascetka 14 – 14 dni
• Zdobywczyni 6 – 6 szczytów • Ascetka 40 – 40 dni
• Zdobywczyni 10 – 10 szczytów Przydatne będą sprawności
Przydatne sprawności: ze ścieżki „Ogień Ducha” i „Dzielność”.
*** Terenoznawczyni Doskonała,
*** Ratowniczka,
*** Turystka Górska.
s. 25 s. 29 s. 97
Maratonka
#ciało #duch
Przebiegniesz swój dystans. W jednym biegu.
Masz 6 miesięcy od dziś.
W ciągu 6 miesięcy przygotujesz się kondycyjnie
do tego, aby przebiec w jednym biegu:
• Maratonka 10 – 10 000 m
• Maratonka 21 – półmaraton 21 097 m
• Maratonka 42 – maraton 42 195 m
Przydatne będą sprawności
ze ścieżki „Bieganie”.
AUTORZY I PODZIĘKOWANIA phm. Irena Madrak, hm. Magdalena Marciniak, phm. Alicja Massé, phm. Joanna
„Sprawności Harcerek” powstały w oparciu o założenia metodyczne i na wzór Micek, phm. Monika Mika, phm. Beata Milczyńska, phm. Urszula Podrażka,
„Sprawności Harcerzy” wydanych w 2020 roku przez Organizację Harcerzy ZHR phm. Anna Sułkowska-Migoń, phm. Natalia Zarębska, instruktorki z Wydziału
ds. Stopnia Harcerki Rzeczypospolitej, Rada Duszpasterska Okręgu Małopolskiego
ZESPÓŁ DS. REFORMY SPRAWNOŚCI: ZHR, Barbara Bryła, Katarzyna Kołton, Maria Komasa, Anna Łukaszczyk, Magdalena
hm. Agnieszka Drążek Mazurkiewicz, Ewa Motylewska, Paweł Mysłowski, Iga Niemiec, Rafał Nowakowski,
hm. Karolina Frankowska Michał Płaska, Aleksandra Żmuda
hm. Dorota Kapuścińska
DRUŻYNY,
WSPARCIE TECHNICZNE: które wzięły udział w teście nowych sprawności w 2020 roku:
hm. Kacper Kozanecki 1 Drużyna Harcerek „Leśne Echo” w Gniewczynie im. Św. Królowej Jadwigi
hm. Przemysław Stawicki 1 Kartuska Drużyna Harcerek „Ostoja”
1 Nadwieprzańska Drużyna Harcerek „Róża Wiatrów”
KOREKTA REDAKCYJNA:
1 Zawadczańska Drużyna Harcerek „Polana” im. Joanny Skwarczyńskiej „Szarotki”
Małgorzata Merkel-Massé
3 Opolska Drużyna Harcerek „Szara Przystań” im. Tajnej Drużyny Harcerek „Mury”
z Ravensbrück
PROJEKTY GRAFICZNE:
3 Rozwadowska Drużyna Harcerek im. św. Królowej Jadwigi
phm. Małgorzata Chustecka
4 Aleksandrowska Drużyna Harcerek „Astrum” im. Heleny Kmieć
Bart Różalski
5 Głubczycka Drużyna Harcerek „Knieja” im. Danuty Siedzikówny ps. Inka
SKŁAD: VI Beskidzka Drużyna Harcerek „Rzeka”
phm. Małgorzata Chustecka 6 Krakowska Drużyna Harcerek „Źródło”
7 Olsztyńska Drużyna Harcerek „Szkwał”
SPECJALNE PODZIĘKOWANIA: 7 Ostrołęcka Drużyna Harcerek „Iubaris” im. gen. bryg. Elżbiety Zawackiej „Zo”
Naczelniczki harcerek: 7 Płocka Drużyna Harcerek „Wijos”
hm. Justyna Kralisz X Zakopiańska Drużyna Harcerek „Orla Perć”
hm. Dominika Romanowicz 13 Kiełpińska Drużyna Harcerek „Manada”
hm. Anna Stasik 20 Warszawska Drużyna Harcerek „Orawa” im. Zofii Krassowskiej „Zosi Dużej”
23 próbna Krakowska Drużyna Wędrowniczek „Horyzont”
ZESPÓŁ DS. REFORMY SPRAWNOŚCI HARCERZY: 40 Gdyńska Drużyna Harcerek „Potok”
hm. Andrzej Jaworski 61 Warszawska Drużyna Harcerek „Rivendell”
hm. Jan Kamiński 82 Warszawska Drużyna Harcerek „Żywioły” im. Krystyny Krahelskiej „Danuty”
hm. Kajetan Kapuściński 145 Warszawska Drużyna Harcerek „Zorza”
299 Warszawska Drużyna Harcerek „Rude Mrówy”
Oraz:
hm. Katarzyna Bieroń, hm. Alicja Gawrońska, hm. Joanna Jakubowska,
hm. Marcelina Koprowska, hm. Magdalena Królikowska, hm. Ewa Machera,
hm. Robert Mogiełka, hm. Urszula Pawlak, hm. Małgorzata Porębska, hm. Ewa
Praczyk,hm. Bogusława Rakusa-Suszczewska, hm. Ewa Stąsiek, hm. Anna
Tumidajewicz, hm. Małgorzata Wilkowska, phm. Ewa Biernat, phm. Karolina
Bryła, phm. Angelika Gnatkowska, phm. Zuzanna Grzesik, phm. Aneta Hoffmann,
272 273
www.sprawnosci.zhr.pl
274
WYDAWCA
Wydawnictwo ZHR
ZHR Organizacja Harcerek
rok 2023, wyd. I
ISBN

Sprawnosci Harcerek Lato 2023

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sprawnosci Harcerek Lato 2023

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SPRAWNOŚCI

Zdobywanie sprawności jest wyjątkową formą przeżywania

Wybierając i realizując sprawność, zdobywasz wiedzę

Oddajemy w Twoje ręce nową Książeczkę sprawności

W niektórych przypadkach, aby móc zdobywać konkretną

4 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 5

6. Aby zdobyć sprawność, należy zgłosić drużynowej chęć

7. Drużynowa może, po stwierdzeniu posiadanych przez

6 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 7

8 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 9

Jazda na rowerze 100

« Struna «« Grajka ««« Gitarzystka Pływanie 104

10 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 11

« Zwinka  Gimnastyczka ««« Akrobatka Programowanie 158

Rzemiosło plastyczne 164

Łyżwiarstwo i rolkarstwo 136 ««« Krawcowa

Strzelectwo 140 Film i kino 174

« Fuks  Strzelczyni ««« Strzelczyni « Klaps  Filmowczyni ««« Reżyserka

12 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 13

14 | SPRAWNOŚCI HARCEREK SPRAWNOŚCI HARCEREK | 15

Służba liturgiczna 250

Słowo Boże 254

Ogień ducha 258

Tu zapalimy ognisko – rzekł wódz. Na hasło to cała gromada

Leopold Ungeheuer Próby wodzów

18 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 19

20 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 21

Zorientowanie się w nieznanej okolicy, czyli zdanie sobie

Zygmunt Wyrobek Harcerz w polu

Odznaka Imprez na Orientację (OInO), Turystyczno-Rekreacyjne

24 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 25

– Czy pani jest z zawodu pielęgniarką? – spytałam.

Andrzej Szefer Mury. Harcerska konspiracyjna drużyna w Ravensbrück

26 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 27

28 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 29

Kolczasty drut otacza nasze dno –

Marsz harcerski! – marsz w Ravensbrücku,

Marsz „Murów” drużyny konspiracyjnej

szkolenie z zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej, służby

Jest życiową prawdą, że dziewczyny od razu wyczuwają nastroje

Alan Bradley Zatrute ciasteczko

kurs radiooperatora SRC, kurs języka migowego, kurs alfabetu

34 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 35

36 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 37

Któregoś wczesnego ranka w Dolinie Muminków Włóczykij obudził

Taki wymarsz zawsze jest nagły.

W jednej chwili wszystko się zmienia, temu, kto odchodzi, zależy

Później, kiedy zrobi się dzień, zbudzą się przyjaciele i powiedzą:

Tove Jansson Dolina Muminków w listopadzie

kurs bushcraftowy, kurs żeglarski, kurs wspinaczkowy,

38 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 39

40 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 41

Aleksander Mackenzie był pierwszym białym, który przemierzył

Hans-Otto Meissner Sztuka życia i przetrwania

kurs podstaw rachunkowości, kurs zarządzania finansami,

42 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 43

Obozowanie jest prostym życiem, ograniczonym do rzeczywistych

Ernest Thompson Seton Zwitek kory brzozowej

46 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 47

48 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 49

J.R.R. Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem

#zwinność #spryt #oddech #opanowanie #emocje #las

50 | OBOZOWNICTWO I PRZYRODA OBOZOWNICTWO I PRZYRODA | 51