KHOA TOÁN KINH TẾ

BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN

Bài giảng
TOÁN CHO CÁC NHÀ KINH TẾ

Chương 1: HÀM SỐ, ĐỒ THỊ VÀ GIỚI HẠN

Bài 5: Các giới hạn một phía và sự liên tục
Mục tiêu học tập

 Tính toán và sử dụng các giới hạn một phía.

 Tìm hiểu khái niệm liên tục và kiểm tra tính liên tục của một hàm số.

 Tìm hiểu định lý giá trị trung gian.

 Bài tập yêu cầu:

2
1. Các giới hạn một phía
 Giới hạn một phía trong bài toán ứng dụng:

3
1. Các giới hạn một phía

Định nghĩa
 Nếu 𝑓𝑓(𝑥𝑥) tiến dần đến 𝐿𝐿 khi 𝑥𝑥 tiến gần đến 𝑐𝑐 từ bên trái (khi 𝑥𝑥 < 𝑐𝑐) thì
ta viết lim− 𝑓𝑓 𝑥𝑥 = 𝐿𝐿.
𝑥𝑥→𝑐𝑐
 Nếu 𝑓𝑓(𝑥𝑥) tiến dần đến 𝑀𝑀 khi 𝑥𝑥 tiến gần đến 𝑐𝑐 từ bên phải (khi 𝑥𝑥 > 𝑐𝑐)
thì ta viết lim+ 𝑓𝑓 𝑥𝑥 = 𝑀𝑀.
𝑥𝑥→𝑐𝑐
Sự tồn tại giới hạn
Giới hạn hai phía lim 𝑓𝑓 𝑥𝑥 tồn tại khi và chỉ khi cả hai giới hạn một phía
𝑥𝑥→𝑐𝑐
lim+ 𝑓𝑓 𝑥𝑥 và lim− 𝑓𝑓 𝑥𝑥 đều tồn tại và bằng nhau, khi đó:
𝑥𝑥→𝑐𝑐 𝑥𝑥→𝑐𝑐
lim+ 𝑓𝑓 𝑥𝑥 = lim− 𝑓𝑓 𝑥𝑥 = lim 𝑓𝑓 𝑥𝑥 .
𝑥𝑥→𝑐𝑐 𝑥𝑥→𝑐𝑐 𝑥𝑥→𝑐𝑐
4
Ví dụ: Tính giới hạn một phía

Cho hàm số:

1 − 𝑥𝑥 2 , 0 ≤ 𝑥𝑥 < 2
𝑓𝑓 𝑥𝑥 = �
2𝑥𝑥 + 1, 𝑥𝑥 ≥ 2

Tính các giới hạn một phía:

lim− 𝑓𝑓(𝑥𝑥) và lim+ 𝑓𝑓(𝑥𝑥)

𝑥𝑥→2 𝑥𝑥→2

5
Ví dụ: Tính các giới hạn một phía vô hạn

Cho hàm số:

𝑥𝑥 − 2
𝑓𝑓 𝑥𝑥 =
𝑥𝑥 − 4

Tính các giới hạn một phía:

lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥) và lim+ 𝑓𝑓(𝑥𝑥)

𝑥𝑥→4 − 𝑥𝑥→4

6
Ví dụ: Sử dụng các giới hạn một phía để tìm giới hạn hai phía

Cho hàm số:

𝑥𝑥 + 1, 𝑥𝑥 < 1
𝑓𝑓 𝑥𝑥 = � 2
−𝑥𝑥 + 4𝑥𝑥 − 1, 𝑥𝑥 ≥ 1

Tính giới hạn lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥).

𝑥𝑥→1

7
Ứng dụng: Ô nhiễm nước
Một ống dẫn tại một giàn khoan
dầu ở Biển Bắc bị vỡ làm rò rỉ một 0.5(𝑥𝑥 2 + 3𝑥𝑥)
vết dầu có dạng hình tròn dày 𝑦𝑦 lim+ 𝑦𝑦 = lim+ 3
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 + 𝑥𝑥 2 + 4𝑥𝑥
(m), cách chỗ bị vỡ một khoảng là 𝑥𝑥
(m). Dòng chảy hỗn loạn khiến cho 0.5(𝑥𝑥+3) 1.5
việc đo trực tiếp độ dày của vết dầu = lim+ 2 =
tại nguồn rò rỉ (𝑥𝑥 = 0) rất khó khăn, 𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 +𝑥𝑥+4 4

nhưng với 𝑥𝑥 > 0 , người ta tính

được:
0.5(𝑥𝑥 2 + 3𝑥𝑥)
𝑦𝑦 = 3
𝑥𝑥 + 𝑥𝑥 2 + 4𝑥𝑥
Giả sử vết dầu loang được phân bố
liên tục, hãy ước tính độ dày của
vết dầu tại nguồn rò rỉ?
8
2. Tính liên tục
Ba trường hợp đồ thị hàm số có lỗ hổng tại 𝑥𝑥 = 𝑐𝑐:

9
2. Tính liên tục
Ba trường hợp đồ thị hàm số có khoảng trống tại 𝑥𝑥 = 𝑐𝑐:

10
2. Tính liên tục

Định nghĩa:

Hàm số 𝑓𝑓 liên tục tại 𝑥𝑥 = 𝑐𝑐 nếu nó thỏa mãn ba điều kiện sau đây:
1. 𝑓𝑓(𝑐𝑐) xác định;

2. lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥) tồn tại;

𝑥𝑥→𝑐𝑐

3. lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = 𝑓𝑓(𝑐𝑐).

𝑥𝑥→𝑐𝑐

Nếu 𝑓𝑓(𝑥𝑥) không liên tục tại 𝑥𝑥 = 𝑐𝑐 thì hàm số được gọi là gián đoạn tại 𝑐𝑐.

11
2. Tính liên tục
 Sự liên tục và gián đoạn:

12
3. Tính liên tục của hàm đa thức và hàm phân thức

Tính chất:

 lim 𝑝𝑝(𝑥𝑥) = 𝑝𝑝(𝑐𝑐)

𝑥𝑥→𝑐𝑐

𝑝𝑝 𝑥𝑥 𝑝𝑝 𝑐𝑐
 lim =
𝑥𝑥→𝑐𝑐 𝑞𝑞 𝑥𝑥 𝑞𝑞 𝑐𝑐

Do đó, các hàm đa thức và hàm phân thức liên tục tại tất cả các điểm mà
nó xác định.

13
Ví dụ: Chứng minh một đa thức - phân thức liên tục

1. Chứng minh rằng đa thức

𝑝𝑝 𝑥𝑥 = 3𝑥𝑥 3 − 𝑥𝑥 + 5

liên tục tại 𝑥𝑥 = 1.

2. Chứng minh rằng phân thức

𝑥𝑥 + 1
𝑓𝑓 𝑥𝑥 =
𝑥𝑥 − 2

liên tục tại 𝑥𝑥 = 3.

14
Ví dụ: Xét sự liên tục của hàm số

Xét sự liên tục của hàm số:

1
a) 𝑓𝑓 𝑥𝑥 =
𝑥𝑥

𝑥𝑥 2 −1
b) 𝑔𝑔 𝑥𝑥 =
𝑥𝑥+1

𝑥𝑥 + 1, 𝑥𝑥 < 1
c) ℎ 𝑥𝑥 = �
2 − 𝑥𝑥, 𝑥𝑥 ≥ 1

15
Ví dụ: Điều kiện để hàm từng khúc liên tục

Tìm 𝐴𝐴 để hàm số sau liên tục với

• 𝑓𝑓 𝑥𝑥 liên tục với mọi 𝑥𝑥 ≠ 1.
mọi số thực 𝑥𝑥:
• lim− 𝑓𝑓 𝑥𝑥 = 𝐴𝐴 + 5.
𝑥𝑥→1
𝐴𝐴𝐴𝐴 + 5, 𝑥𝑥 < 1
𝑓𝑓 𝑥𝑥 = � 2
𝑥𝑥 − 3𝑥𝑥 + 4, 𝑥𝑥 ≥ 1 • lim+ 𝑓𝑓 𝑥𝑥 = 2.
𝑥𝑥→1
• Để hàm số liên tục tại 𝑥𝑥 = 1
thì: 𝐴𝐴 + 5 = 2 → 𝐴𝐴 = −3.

16
4. Hàm số liên tục trên một khoảng

Định nghĩa:

 Hàm 𝑓𝑓(𝑥𝑥) được gọi là liên tục trên khoảng mở 𝑎𝑎 < 𝑥𝑥 < 𝑏𝑏 nếu nó liên
tục tại mọi điểm 𝑥𝑥 = 𝑐𝑐 trong khoảng đó.

 Hàm 𝑓𝑓(𝑥𝑥) liên tục trên khoảng đóng 𝑎𝑎 ≤ 𝑥𝑥 ≤ 𝑏𝑏 nếu nó liên tục trên
khoảng mở 𝑎𝑎 < 𝑥𝑥 < 𝑏𝑏 và:

lim+ 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = 𝑓𝑓(𝑎𝑎) và lim− 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = 𝑓𝑓(𝑏𝑏).

𝑥𝑥→𝑎𝑎 𝑥𝑥→𝑏𝑏

17
Ví dụ: Xét sự liên tục của một hàm

Xét sự liên tục của hàm số • (-2, 3): liên tục

• [-2, 3]: không liên tục
𝑥𝑥 + 2
𝑓𝑓 𝑥𝑥 =
𝑥𝑥 − 3
trên khoảng mở −2 < 𝑥𝑥 < 3 và
khoảng đóng −2 ≤ 𝑥𝑥 ≤ 3.

18
5. Định lý giá trị trung gian
Định lý: Nếu hàm 𝑓𝑓(𝑥𝑥) liên tục trên khoảng đóng 𝑎𝑎 ≤ 𝑥𝑥 ≤ 𝑏𝑏 và 𝐿𝐿 là một
số nằm giữa 𝑓𝑓(𝑎𝑎) và 𝑓𝑓(𝑏𝑏) thì 𝑓𝑓 𝑐𝑐 = 𝐿𝐿 với 𝑐𝑐 là một số nào đó nằm giữa
𝑓𝑓(𝑎𝑎) và 𝑓𝑓(𝑏𝑏).

19
Ví dụ: Phân tích hòa vốn sử dụng định lý giá trị trung gian

Martina có thể bán 𝑥𝑥 trăm đơn

vị một loại thiết bị quét hút bể bơi
• R(x) = 100x.p(x)
tự động với giá là 𝑝𝑝 = 400 − 3𝑥𝑥 2 • C(x) = 120,000 + 7.100x
đô-la mỗi đơn vị và thấy rằng tổng • P(x) = R(x) – C(x)
chi phí sản xuất bao gồm chi phí
cố định là $120,000 cộng thêm • P(0).P(5) < 0
$7 cho mỗi đơn vị.
Chứng tỏ rằng Martina sẽ hòa
vốn tại một mức sản xuất nào đó
nhỏ hơn 500 đơn vị.

20
 Em cắm hoa tươi đặt cạnh bàn
Mong rằng Toán học bớt khô khan
Em ơi, trong Toán nhiều công thức
Đẹp cũng như hoa, lại chẳng tàn.
Văn Như Cương

21