Zasada swobody formy czynności prawnej:

Art. 60 k.c. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej

czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej
wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej
(oświadczenie woli).

Wyjątki od zasady swobody formy:

1) Ustawowe wyjątki od zasady swobody formy czynności prawnej na gruncie księgi I KC

– formy szczególne:
- zwykłe formy szczególne (art. 73 § 1 k.c.);
- kwalifikowane formy szczególne („inne formy szczególne” w rozumieniu art. 73 § 2 k.c.).

2) Umowne wyjątki od zasady swobody formy czynności prawnej – art. 76 k.c.

Art. 76 k.c. Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi ma
być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu
zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej,
dokumentowej albo elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie
wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.
Samodzielna umowa (zawarta przed umową docelową) albo pojedyncze postanowienie (w
umowie już zawartej).

Art. 73 k.c.
Zwykłe formy szczególne zastrzeżone przez ustawę:
§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę
pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej
formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
Kwalifikowane formy szczególne („inne formy szczególne”) zastrzeżone przez ustawę:
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana
bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie
formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności
prawnej.

Art. 74 k.c.
Skutek niedochowania zwykłej formy szczególnej zastrzeżonej przez ustawę (skutek ad
probationem):
§ 1. Zastrzeżenie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności ma
ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód
z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie
stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej jest zastrzeżone
jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
§ 2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej
przewidzianej dla celów dowodowych dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron jest
dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z
przedsiębiorcą albo fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą
dokumentu.
§ 3. Jeżeli forma pisemna, dokumentowa albo elektroniczna jest zastrzeżona dla oświadczenia
jednej ze stron, w razie jej niezachowania dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron
na fakt dokonania tej czynności jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony.
Wyłączenie stosowania formy ze skutkiem ad probationem w stosunkach między
przedsiębiorcami.
§ 4. Przepisów o skutkach niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej
przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach
między przedsiębiorcami.

Zwykłe formy szczególne (art. 73 § 1 i art. 74 k.c.):

1. forma dokumentowa – forma o najniższym stopniu sformalizowania (art. 77 2 i
773 k.c.);
2. forma elektroniczna – art. 781 k.c.;
3. forma pisemna – art. 78 § 1 k.c.;
skutek ad probationem, jeśli ustawa nie określa żadnego skutku niedochowania tej
formy. Skutek ten nie znajduje zastosowania do stosunków między przedsiębiorcami (art. 74 § 4
k.c.). Rygor nieważności (ad solemnitatem) tylko wtedy, gdy ustawa to przewiduje (np. art. 99 §
2 k.c.).

Kwalifikowane formy szczególne (art. 73 § 2 k.c.):

1. forma z urzędowym poświadczeniem daty (zob. art. 81 k.c.)
2. forma z urzędowym poświadczeniem podpisu
3. forma aktu notarialnego.
rygor nieważności (ad solemnitatem), jeżeli ustawa nie określa żadnego skutku niedochowania
tej formy (np. art. 158 k.c.).

Zarówno w przypadku zwykłych form szczególnych, jak i kwalifikowanych,

rygor ad eventum zawsze musi wynikać z przepisu. Wynika to z charakteru sankcji ad eventum.
Zakres, w jakim czynność prawna nie wywołuje wszystkich skutków zamierzonych przez strony
w każdym przypadku określa ustawa.

Oznacza to, że:

Rozstrzygając o skutku niedochowania formy szczególnej zastrzeżonej przez ustawę :
1. najpierw należy określić formę, uwzględniając sposób złożenia oświadczenia woli
(zwykła forma szczególna albo kwalifikowana forma szczególna),
2. następnie określić skutek niedochowania formy (ad solemnitatem, ad
probationem, ad eventum) z uwzględnieniem regulacji art. 73 i 74 k.c.

Podpis jako forma autoryzacji oświadczenia i – co do zasady – element konieczny każdej formy
szczególnej. Wyjątek: forma dokumentowa.
Tryb autoryzacji zależy od użytej postaci podpisu – podpis własnoręczny a podpis
elektroniczny.

Sposób identyfikacji podmiotu składającego oświadczenie woli w formie dokumentowej.

Art. 772 k.c. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie
oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej
oświadczenie.

Art. 773 k.c. Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią.

Oświadczenie woli może być złożone w postaci elektronicznej:

Art. 60 k.c. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej
czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej
wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci
elektronicznej (oświadczenie woli).
Art. 61 k.c.
§ 2. Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą,
gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła
zapoznać się z jego treścią.
Art. 661 k.c.
§ 1. Oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona
niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.
§ 2. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej jest obowiązany przed zawarciem
umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:
1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;
2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;
3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej
stronie treści zawieranej umowy;
4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we
wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;
5) językach, w których umowa może być zawarta;
6. kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci
elektronicznej. (…)
Art. 384 k.c.
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna
udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec
ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

Różnica między złożeniem oświadczenia woli w formie elektronicznej (art. 781 k.c.) a
złożeniem oświadczenia woli w postaci elektronicznej, w szczególności w bankowej formie
elektronicznej (art. 7 ustawy z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe; Dz.U. z 2020 r. poz. 1896 ze
zm.).
Art. 781 k.c.
§ 1. Do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia
woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
§ 2. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli
złożonym w formie pisemnej. [równoważność formie pisemnej]

Kwalifikowany podpis elektroniczny jako element konieczny formy elektronicznej w

rozumieniu KC.

Liberalizacja w odniesieniu do dokonywania czynności bankowych:

Art. 7 ustawy – Prawo bankowe
1. Oświadczenia woli związane z dokonywaniem czynności bankowych mogą być składane
w postaci elektronicznej. [niezależnie od tego, która ze stron umowy składa oświadczenie]
2. Dokumenty związane z czynnościami bankowymi mogą być sporządzane na informatycznych
nośnikach danych, jeżeli dokumenty te będą w sposób należyty utworzone, utrwalone,
przekazane, przechowywane i zabezpieczone. Usługi związane z zabezpieczeniem tych
dokumentów mogą być wykonywane przez banki, spółki tworzone przez banki z innymi
podmiotami, a także przedsiębiorstwa pomocniczych usług bankowych.
3. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, uznaje się, że czynność
dokonana w formie, o której mowa w ust. 1, spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy,
gdy forma została zastrzeżona pod rygorem nieważności. [równoważność formie pisemnej]
4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Prezesa Narodowego
Banku Polskiego, sposób tworzenia, utrwalania, przekazywania, przechowywania i
zabezpieczania, w tym przy zastosowaniu podpisu elektronicznego, dokumentów, o których
mowa w ust. 2, tak aby zapewnić bezpieczeństwo obrotu oraz ochronę interesów banków i ich
klientów.
Zob. też np. art. 13 ustawy z 29.07.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2022
r. poz. 1500 ze zm.).

Forma aktu notarialnego

Art. 91 u.p.n. Notariusz sporządza akt notarialny, jeżeli wymaga tego przepis prawa lub taka
jest wola stron.
Art. 92 u.p.n.
§ 1. Akt notarialny powinien zawierać:
1) dzień, miesiąc i rok sporządzenia aktu, a w razie potrzeby lub na żądanie strony - godzinę i
minutę rozpoczęcia i podpisania aktu;
2) miejsce sporządzenia aktu;
3) imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządziła osoba wyznaczona do
zastępstwa notariusza lub upoważniona do dokonywania czynności notarialnych - nadto imię i
nazwisko tej osoby;
4) imiona, nazwiska, imiona rodziców i miejsce zamieszkania osób fizycznych, nazwę i siedzibę
osób prawnych lub innych podmiotów biorących udział w akcie, imiona, nazwiska i miejsce
zamieszkania osób działających w imieniu osób prawnych, ich przedstawicieli lub
pełnomocników, a także innych osób obecnych przy sporządzaniu aktu;
4a) jeżeli obejmuje nabycie nieruchomości przez cudzoziemca lub objęcie lub nabycie przez
niego udziałów, akcji lub ogółu praw i obowiązków w spółce handlowej z siedzibą na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku osoby fizycznej - informację o jej obywatelstwie, a w
przypadku podmiotu z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - określenie
lub oświadczenie, czy podmiot ten jest cudzoziemcem w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z
dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, wraz z uzasadnieniem;
5) oświadczenia stron, z powołaniem się w razie potrzeby na okazane przy akcie dokumenty;
6) stwierdzenie, na żądanie stron, faktów i istotnych okoliczności, które zaszły przy spisywaniu
aktu;
7) stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany;
8) podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu;
9. podpis notariusza.
§ 3. Jeżeli akt notarialny dotyczy czynności prawnej, akt ten powinien zawierać treści istotne dla
tej czynności. Ponadto akt notarialny powinien zawierać inne stwierdzenia, których potrzeba
umieszczenia w akcie wynika z niniejszej ustawy, z przepisów szczególnych albo z woli stron.

PRZYKŁADY FORM CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Art. 751 k.c.

§ 1. Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania
powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
§ 2. Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być wpisane do
rejestru.
§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub
ustanowienia na nim użytkowania.
§ 4. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom o formie czynności prawnych dotyczących
nieruchomości.

Art. 88 k.c.
§ 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie
pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a
w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Art. 158 k.c. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być
zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która
zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia
własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.

Art. 329 k.c.

§ 1. Do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego
prawa. Jednakże umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną,
chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy.
§ 2. Jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani
przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika
wierzytelności przez zastawcę.

Art. 390 k.c.

§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej
zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na
zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić
zakres odszkodowania.
§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy
ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona
może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w
którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia
umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od
dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Art. 678 k.c.

§ 1. W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu
na miejsce zbywcy; może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów
wypowiedzenia.
§ 2. Powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa
najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz
została najemcy wydana.

Art. 720 k.c.

§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego
określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje
się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej
jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy
dokumentowej.

Art. 890 k.c.

§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa
darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie
zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot
darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.

Forma elektroniczna zastrzeżona pod rygorem nieważności – przykłady

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2021 r. poz.
1899 ze zm.)
Art. 180 ust. 3. Zakres czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami określa umowa
pośrednictwa. Umowa wymaga formy pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności.
Art. 185 ust. 2. Zakres zarządzania nieruchomością określa umowa o zarządzanie
nieruchomością, zawarta z jej właścicielem, wspólnotą mieszkaniową albo inną osobą lub
jednostką organizacyjną, której przysługuje prawo do nieruchomości, ze skutkiem prawnym
bezpośrednio dla tej osoby lub jednostki organizacyjnej. Umowa wymaga formy
pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności.

Art. 212 Kodeksu spółek handlowych

§ 1. Spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące
polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki (wiążące polecenie), jeżeli jest to uzasadnione
interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
§ 2. Spółka dominująca wydaje wiążące polecenie w formie pisemnej lub elektronicznej pod
rygorem nieważności.

Ustawa z dnia 16 września 2021 r. o rynku mocy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1854 ze zm.):
Art. 45 Umowę mocową zawiera się w formie elektronicznej pod rygorem nieważności.