TECHNIKA

fot. Free-Photos | Pixabay

ABC systemów różnicowania ciśnienia
ochrona dróg ewakuacyjnych przed zadymieniem

Jednym z podstawowych celów stosowania wentylacji pożarowej w budynkach

jest zapewnienie odpowiednich, bezpiecznych warunków do ewakuacji ludzi.
Projektując takie systemy, bierze się również pod uwagę wykorzystanie wentylacji
jako wspomaganie działania ekip ratowniczych.

Tabela 1. Zestawienie wymogów dla ochrony dróg ewakuacyjnych przez zadymieniem Możliwe są różne rozwiązania instalacji wentylacji po-
Kategoria Niskie Średniowysokie Wysokie Wysokościowe żarowej, a jednym z nich jest oddymianie, czyli usuwanie
(N) (SW) (W) (WW)
budynku dymu z pomieszczeń objętych pożarem z taką intensyw-
<12 m 12-25m 25 -55 m >55m
nością, aby drogi ewakuacyjne były wolne od dymu. Innym
ZL I brak O/N N*** N***
ze stosowanych rozwiązań technicznych, zapewniającym
ZL II O/N O/N N*** N*** ochronę dróg ewakuacyjnych, jest system różnicowania
ciśnienia. Zasadą działania jest wytworzenie nadciśnienia
ZL III brak O/N N*** N***
na drodze ewakuacyjnej, poprzez wtłaczanie powietrza
ZL IV brak brak Brak/(O/N)** N do pomieszczeń objętych ochroną, oraz zapewnienie
ukierunkowanego przepływu powietrza przez otwarte
ZL V brak O/N N*** N***
drzwi ewakuacyjne.
PM O/N* O/N* O/N N*** Zwykle nadciśnieniowo chronione są klatki schodo-
we, szyby windowe oraz przedsionki przeciwpożarowe,
* dotyczy strefy pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m2 lub zawierającej pomieszczenia zagrożone wybuchem jednak możliwe jest również zastosowanie takich rozwią-
** w przypadku niestosowania przedsionków
zań do zapobiegania przed zadymieniem poziomych
*** konieczność zabezpieczenia poziomych dróg ewakuacyjnych
O-oddymianie, N- napowietrzanie, brak – brak wymagań dróg ewakuacyjnych.

40 cyrkulacje 58 – lipiec-sierpień 2020

 TECHNIKA

Podstawy prawne Tabela 2. Charakterystyki klas budynków według założonego sposobu ewakuacji zgodnie z normą EN12101-6:2007
Wymóg zabezpieczenia dróg ewakuacyjnych
w budynkach znajdziemy w rozporządzeniu w sprawie Klasa Przykłady zastosowania
systemu
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, 2002 r. z póź-
Zastosowanie głównie w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych.
niejszymi zmianami, rozporządzenie WT). W tabeli nr 1
A
zostały podane wymagania stosowania ochrony dróg Warunki projektowe oparte są na założeniu, że budynek nie będzie ewakuowany
do czasu wystąpienia bezpośredniego zagrożenia pożarem.
ewakuacyjnych w zależności od przeznaczenia i sposobu
użytkowania budynku oraz jego wysokości.
Zastosowanie w budynkach wysokich i wysokościowych
Zgodnie z zapisami rozporządzenia WT systemy róż- wyposażonych w dźwigi dla ekip ratowniczych
B oraz w przedsionki przeciwpożarowe.
nicowania ciśnienia powinny być stosowane w budyn-
Najczęściej wykorzystywana w budynkach biurowych.
kach wysokich (wysokości 25-55 m) oprócz budynków
mieszkalnych (ZL IV) i produkcyjno-magazynowych (PM) Warunki projektowe są oparte na założeniu,
i we wszystkich budynkach wysokościowych (wysokości że użytkownicy obiektu będą czujni i świadomi
C oraz zaznajomieni z otoczeniem.
przekraczającej 55 m). Przepisy traktują łagodniej budyn-
Zastosowanie głównie w budynkach biurowych.
ki średniowysokie (wysokości 12-25 m) z wyłączeniem
budynków mieszkalnych, budynki niskie przeznaczo- Zastosowanie w budynkach, w których użytkownicy mogą spać,
np. w hotelach, schroniskach. System jest także odpowiedni w budynkach,
ne dla osób o ograniczonych zdolnościach poruszania w których użytkownicy nie są zaznajomieni z budynkiem
lub mogą wymagać pomocy w dotarciu do wyjścia.
D
się (kategoria ZL II) oraz produkcyjno-magazynowe,
Stosuje się go również w istniejących budynkach, których klatki schodowe
w których pozostawia się możliwość wyboru pomiędzy powinny być wyposażone w przedsionki przeciwpożarowe,
jednak ze względów architektonicznych nie ma możliwości ich wydzielenia.
wyposażaniem klatek schodowych w urządzenia zapo-
biegające zadymieniu lub służące oddymianiu. Niższe
Zastosowanie głównie w szpitalach, w budynkach, w których
koszty inwestycyjne systemów oddymiania powodują, E wykorzystywana jest ewakuacja stopniowa.
że w takich przypadkach są znaczenie częściej stoso-
wane niż urządzenia zapobiegające zadymieniu. Nie
są to jednak rozwiązania równorzędne pod względem Stosowana w celu zmniejszenia potencjalnie poważnego zadymienia
schodów pożarowych podczas ewakuacji oraz prowadzenia działań ratowniczych.
zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego. Oddymianie F
Wykorzystywana w obiektach z przedsionkami o wielu wyjściach.
grawitacyjne klatki z wykorzystaniem klapy zlokalizowa-
nej na najwyższej kondygnacji ma za zadanie usuwać
dym i gorące gazy pożarowe zarówno w czasie trwania
pożaru, jak i po jego ugaszeniu. Istnieje jednak ryzyko,
że po otwarciu klapy dymowej nastąpi zadymienie klatki
schodowej na kondygnacji objętej pożarem i powyżej,
co może utrudnić lub uniemożliwić ewakuację z tych
pięter. Poprawnie zaprojektowany system zapobiega-
jący zadymieniu ma za zadanie utrzymać całą drogę
ewakuacyjną wolną od dymu, jest więc traktowany jako
rozwiązanie zapewniające wyższy poziom bezpieczeń- a) b)

stwa niż system oddymiania. Warto jednak pamiętać,

że w budynku mającym strefy pożarowe zaliczane do
różnej kategorii ZL, należy przyjąć wymagania dla strefy
o najwyższych wymaganiach pod względem ochrony
przeciwpożarowej.

Wytyczne projektowe
0,75 m/s
Podstawą do projektowania systemu ochrony dróg 50 Pa
ewakuacyjnych przed zadymieniem mogą być nastę-
pujące dokumenty:
〉〉 Norma EN 12101-6:2007 „Systemy kontroli rozprze-
strzeniania dymu i ciepła. Część 6. Wymagania tech-
niczne dotyczące systemów różnicowania ciśnień.
Zestawy urządzeń”. Rys. 1. System klasy A, a – kryterium przepływu powietrza, b – kryterium różnicy ciśnienia

www.cyrkulacje.pl 41
TECHNIKA

a) b) 〉〉 Instrukcja nr 378/2002 Instytutu Techniki Budowlanej

„Projektowanie instalacji wentylacji pożarowej dróg
ewakuacyjnych w budynkach wysokich i wysoko-
ściowych.”
〉〉 Norma NFPA 92 „Systemy ochrony przed zadymieniem”
45 Pa Każdy z powyższych dokumentów charakteryzuje
2 m/s 50 Pa
podstawowe kryteria doboru systemów, takie jak:
〉〉 wartość nadciśnienia w pomieszczeniach chronionych,
〉〉 minimalna prędkość przepływu w otwartych
drzwiach,
〉〉 nieprzekraczalna maksymalna siła niezbędna do
otwarcia drzwi.

Poniżej znajduje się porównanie tych kryteriów

Rys. 2. System klasy B., a – kryterium przepływu powietrza, b – kryterium różnicy ciśnienia przedstawionych w wymienionych wyżej dokumentach:
〉〉 EN 12101-6:2007 Systemy rozprzestrzeniania dymu
i ciepła. Wymagania techniczne dotyczące syste-
mów różnicowania ciśnień. Zestawy urządzeń,
•• nominalna różnica ciśnień 50 Pa+/-10%
•• nominalna prędkość powietrza 0,75 – 2,00 m/s
a) b) c) •• maksymalna siła wymagana do otwarcia drzwi
100 N
〉〉 Instytut Techniki Budowlanej (ITB) Instrukcja nr
378/2002
•• nominalna różnica ciśnień 20 – 80 Pa
•• nominalna prędkość powietrza 1,00 m/s
0,75 m/s •• maksymalna siła wymagana do otwarcia drzwi
10 Pa 50 Pa
– nie uwzględniono
〉〉 NFPA 92 „Systemy ochrony przed zadymieniem”
•• minimalna różnica ciśnień 12,5 – 45 Pa
•• maksymalna siła wymagana do otwarcia drzwi
133 N.
Rys. 3. System klasy C., a – kryterium przepływu powietrza, b – kryterium różnicy ciśnień, c –kryterium różnicy ciśnień
(wszystkie drzwi zamknięte) Kryteria projektowe według normy
Poniżej przedstawiono podstawowe kryteria pro-
jektowe dla normy EN 120101-6:2007 oraz wytycznych
Instytutu Techniki Budowlanej.
Norma EN12101-6:2007 dzieli budynki na sześć klas
a) b) c)
według założonego sposobu ewakuacji.
〉〉 System klasy A – obrona na miejscu
Stosowany w budynkach, w których nie przewiduje
się ogólnej ewakuacji ludzi, poza ewakuacją osób zagro-
żonych bezpośrednio. System ten zakłada, że na klatce
schodowej będą otwarte tylko jedne drzwi.
0,75 m/s 10 Pa 50 Pa Wymagania:
•• przepływ powietrza: 0,75 m/s w przekroju drzwi,
•• różnica ciśnienia: pomiędzy klatką a pomieszcze-
niem użytkowym 50 Pa,
•• siła potrzebna do otwarcia drzwi: 100 N.
〉〉 System klasy B – ewakuacja i akcja gaśnicza
Rys. 4. System klasy E., a – kryterium przepływu powietrza, b – kryterium różnicy ciśnień, c –kryterium różnicy ciśnień Stosowany w szybach dźwigowych, przedsionkach
(wszystkie drzwi zamknięte) i klatkach schodowych przeznaczonych do ewakuacji

42 cyrkulacje 58 – lipiec-sierpień 2020

 TECHNIKA

i na potrzeby działań służb ratowniczych. Ze względu Tabela 3. Wymagania projektowe układu różnicowania ciśnienia według projektu normy prEN 12101-13
na jednoczesna ewakuację i trwającą akcję ratowniczą
zakłada się, że otwarta jest większą liczba drzwi.
Wymagania: Parametr Klasa 1 Klasa 2

•• przepływ powietrza: 2 m/s w przekroju drzwi,

•• różnica ciśnienia: przy wszystkich drzwiach za- Siła otwarcia drzwi ≤ 100 N
mkniętych –50 Pa pomiędzy klatką schodową a
pomieszczeniem użytkowym, 45 Pa pomiędzy Różnica ciśnień ≥ 30 Pa
przedsionkiem a klatką schodową,
•• siła potrzebna do otwarcia drzwi: ≤100 N. Prędkość przepływu powietrza ≥ 1m/s ≥ 2m/s
〉〉 System klasy C – ewakuacja jednoczesna
System stosowany w obiektach, w których przewi-
dziana jest jednoczesna ewakuacja wszystkich ludzi.
Pozwala to na uzyskanie wolnej drogi ewakuacyjnej dla
ekip ratowniczych. System zakłada jedne otwarte drzwi
na kondygnacji objętej pożarem.
Wymagania:
korytarz
•• przepływ powietrza: 0,75 m/s w przekroju drzwi, ewakuacyjny
•• różnica ciśnienia:
-- przy wszystkich drzwiach zamkniętych: pomię-

min. 1,8 m
dzy klatką schodową a powierzchnią użytkową:

maks. 0,8 m
50 Pa,
-- przy drzwiach wejściowych otwartych: pomię-
dzy klatką schodową a powierzchnią użytkową:
10 Pa,
-- siła potrzebna do otwarcia drzwi: 100 N.
klatka przedsionek korytarz
schodowa ewakuacyjny
〉〉 System klasy E – ewakuacja stopniowa
Stosowany w budynkach, gdzie przewiduje się ewa- Rys. 5. Kryterium różnicy ciśnień. Opis 1. wydajność wyciągu ≥ 130% wydajności nawiewu, 2. nawiew: prędkość powietrza
kuację stopniową, co oznacza, że drogi ewakuacyjne ≤ 5 m/s, wydajność min. 3600 m3/h, 3. wydajność nawiewu ≥ 720 m3/h/m2 przedsionka, 4. wyciąg ≤ 90% nawiewu,
5. drzwi zamknięte, 6. drzwi zamknięte, 7. ciśnienie 20-80 Pa w stosunku do punktu odniesienia
będą zajmowane przez dłuższy czas, a zatem wiąże się
z ryzykiem wydostania się dymu z kondygnacji objętej
pożarem na klatki schodowe w wyniku rozwijającego się
pożaru. Założeniem systemu jest jednoczesne otwarcie
drzwi na kondygnacji objętej pożarem i innej kondy-
gnacji ponad nią.
Wymagania: klapa transferowa
min. EI 60
•• przepływ powietrza: 0,75 m/s w przekroju drzwi
przy otwartych jednocześnie drzwiach wyjścio- klapa transferowa klatka korytarz
min. EI 60 schodowa przedsionek ewakuacyjny
wych oraz drzwiach innych niż na kondygnacji
klapa transferowa
objętej pożarem, min. EI 60
•• różnica ciśnienia:
klapa transferowa
-- drzwi wejściowe zamknięte: pomiędzy klatką min. EI 60
schodową a końcowym wyjściem/powierzch-
klapa transferowa
nią użytkową: 50 Pa, min. EI 60
-- drzwi wejściowe otwarte, drzwi na dwóch kon-
klapa transferowa
dygnacjach innych niż objęte pożarem otwar- min. EI 60
te: pomiędzy klatką schodową a powierzchnią
klatka przedsionek korytarz
użytkową: 10 Pa, schodowa ewakuacyjny
•• siła potrzebna do otwarcia drzwi: 100 N. Rys. 6. Kryterium różnicy ciśnień. Opis 1. wydajność wyciągu ≥ 130% wydajności nawiewu, 2. nawiew: prędkość powietrza
≤ 5 m/s, (klapa transferowa), 3. drzwi zamknięte, 4. drzwi zamknięte, 5. ciśnienie 20-80 Pa w stosunku do punktu
odniesienia
Przy omawianiu tej normy należy mieć na uwadze,

www.cyrkulacje.pl 43
TECHNIKA
że spodziewana jest w niedalekiej przyszłości jej aktu-
alizacja. Norma EN 12101-6:2007 w ramach obecnie
trwających prac normalizacyjnych zostanie podzielona
na dwa dokumenty: normę EN 12101-13 obejmującą
zagadnienia projektowe, instalacyjne oraz testy i obsługę
układów różnicowania ciśnienia oraz normę EN 12101-6
która będzie określała wymagania co do zestawów urzą-
dzeń.
Główne zamiany pojawią się w zakresie założeń pro-
jektowych co do wymagań utrzymania odpowiednich
warunków przez system ochrony przed zadymieniem.
Opisane powyżej sześć klas systemów zostanie zastą-
pione tylko dwiema klasami – klasą 1 i klasą 2. Poniżej
proponowane założenia projektowe.
Projektant przy wyborze danej klasy powinien się
kierować przeznaczeniem budynku oraz tym, czy jest
on wyposażony w instalację tryskaczową. Klasa 1 jest
odpowiednia w budynkach mieszkalnych lub o innym
przeznaczeniu, ale w których zastosowano instalację
tryskaczową, zaś klasa 2 powinna być stosowana we
wszystkich innych przypadkach.
Kryteria projektowe według instrukcji ITB
Dobór systemu możliwy jest również według in-
strukcji Instytutu Techniki Budowlanej nr 378/2002, która
wyróżnia dwa systemy zabezpieczenia dróg ewakuacyj-
nych, określone jako A i B. Rozwiązania wykorzystują
zabezpieczenia przed zadymieniem klatki schodowej
i przedsionka pożarowego oraz wentylacji oddymiającej
korytarz ewakuacyjny.
〉〉 System klasy A polega na rozdzieleniu systemu
wentylacji oddymiającej korytarz ewakuacyjny od
systemu zabezpieczającego przed zadymieniem
klatki schodowej oraz przedsionków przeciwpoża-
rowych poprzez zaprojektowanie oddzielnej instala-
cji nawiewno- wyciągowej w przedsionkach.
〉〉 System klasy B polega na połączeniu instalacji oddy-
miającej korytarz z instalacją zabezpieczającą przed
zadymieniem klatki schodowej i przedsionków po-
przez nawiew powietrza z przedsionka do korytarza
z wykorzystaniem klap transferowych zlokalizowa-
nych w ścianie pomiędzy tymi pomieszczeniami.
Możliwe rozwiązania
W zakresie dostępnych zestawów urządzeń do ochro-
ny dróg ewakuacyjnych możemy wyróżnić systemy me-
chaniczne, w których stosuje się klapy nadciśnieniowe
oraz systemy elektroniczne, w których stosuje się wenty-
latory ze zmienną wydajnością, regulowane w zależności
od pomiaru ciśnienia pomiędzy przestrzenią chronioną
44 cyrkulacje 58 – lipiec-sierpień 2020
a pomieszczeniem objętym pożarem. Systemy z klapami
nadciśnieniowymi charakteryzują się prostą konstrukcją
oraz ze względu na stały przepływ powietrza przez klatkę
zapewniają ciągłe jej przewietrzanie na wypadek pojawie-
nia się dymu. Urządzenia nadmiarowo ciśnieniowe cha-
rakteryzują się stosunkowo niedużym zakresem regulacji.
W przypadku źle dobranej wydajność wentylatora w sto-
sunku do faktycznych nieszczelności klatki schodowej
może to skutkować brakiem możliwości regulacji systemu.
Systemy elektroniczne ze względu na szerszy zakres
regulacji wentylatora nawiewnego mogą dostosowywać
się do zmienionej aranżacji pomieszczeń w budynku.
Stosowanie systemów sterowanych elektronicznie jest
również łatwiejsze w budynkach modernizowanych ze
względu na brak konieczności montowania klap nad-
miarowo upustowych na dachu lub w elewacji budynku.
Dopuszczenia do stosowania
Zestawy do różnicowania ciśnienia są wyrobem bu-
dowlanym wprowadzanym do obrotu z oznakowaniem
znakiem budowlanym B. Zgodnie z obowiązującymi
przepisami przed wprowadzeniem do obrotu producent
sporządza Krajową Deklarację Właściwości Użytkowych
na podstawie specyfikacji technicznej, którą stanowi
Krajowa Ocena Techniczna. Dodatkowo elementy zesta-
wu, takie jak centrala sterująca i zasilacz, powinny mieć
świadectwa dopuszczenia CNBOP.
Uzyskanie Krajowej Oceny Technicznej wymaga od
producentów wykonania szeregu badań obejmujących
pracę całego systemu. Badania dotyczą niezawodności,
trwałości, testów funkcjonalnych, które sprawdzają, jak
szybko system reaguje na zmiany w budynku, takie jak
otwarcie i zamknięcie drzwi, oraz badań odpowiedniej
reakcji układu na zaburzenia pracy. Szczególnie ważny jest
test szybkości reakcji na zmiany trybu pracy układy. Krótki
czas tych zmian (zmiana 90% wydajności systemu w cza-
sie do 3 sekund) ma zapewnić bezpieczną ewakuację
Dopiero pozytywne wyniki wszystkich badań po-
twierdzają przydatność do stosowania całego systemu.
Poszczególne elementy składowe systemu różnicowania
są również wyrobami budowlanymi i mogą być wpro-
wadzane do obrotu niezależnie od siebie. Należy jed-
nak pamiętać, że nie jest to rozwiązanie równorzędne
z zastosowaniem zestawu urządzeń, ponieważ nie daje
pewności, że poszczególne elementy, które nie są ba-
dane jednocześnie przed wprowadzeniem do obrotu,
zapewnią wymaganą skuteczność i niezawodność pracy.
Włodzimierz Łącki
Aereco Wentylacja