Zgodna niezgodność.

Koncept w sztuce i poezji

baroku

Wprowadzenie
Przeczytaj
Galeria zdjęć interaktywnych
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Maciej Kazimierz Sarbiewski, O poincie i dowcipie, czyli Seneka i Marcjalis (De acuto
et argotu Liber unicum, sive Seneca et Mar alis), [w:] tegoż, Wykłady poetyki (Praecepta
poe ca), oprac. S. Skimina, Wrocław 1958, s. 6.
Źródło: Do panny, [w:] Jan Andrzej Morsztyn, Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław
1988.
Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek, [w:] Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław
1988, s. 107.
 Zgodna niezgodność. Koncept w sztuce i poezji baroku

Wnętrze muszli łodzika z rodzaju Nau lus

Źródło: domena publiczna, licencja: CC BY-SA 3.0.

Barocco znaczy dziwny. Określenie to łączono z perłą o nietypowym, oryginalnym kształcie

– niezwykłą i bardzo wartościową. Dzieła epoki baroku również cechuje oryginalność.
Artyści tworzący w tym okresie dążyli do olśnienia odbiorców. Ich utwory miały zadziwiać,
zachwycać, skłaniać do refleksji. Często były oparte na koncepcie, czyli niezwykłym,
wyszukanym pomyśle związanym z treścią lub formą dzieła. Zaskakujące skojarzenia miały
budzić u odbiorcy przyjemność, a zarazem ukazywać rzeczywistość w nowym świetle.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym jest koncept.

Wskażesz i omówisz koncepty w barokowych tekstach poetyckich.
Rozpoznasz środki artystyczne w wierszu Jana Andrzeja Morsztyna Do panny
i wyjaśnisz ich funkcje.
Określisz związek między barokowymi obrazami a wierszem Jana Andrzeja
Morsztyna Niestatek.
Przeczytaj

Koncept
Termin „koncept” wywodzi się z antyku. W pierwotnym znaczeniu był pojęciem związanym
z teorią powstawania dzieła literackiego i oznaczał ogólny zamysł dzieła ze wszystkimi
środkami mogącymi pomóc w jego realizacji. Z czasem wykształciło się nowe znaczenie
konceptu jako trafnej, celnej myśli, która miała być istotą danego utworu. Celem konceptu
było dotarcie do pewnej konkluzji, prawdy w zaskakujący i kunsztowny sposób. Choć
pojęcie konceptu wywodzi się ze starożytności, konceptyzm jako kierunek w literaturze
rozwinął się w pełni dopiero w twórczości XVI i XVII wieku i jest związany z estetyką
manierystyczną oraz barokową.

W sztuce manierystycznej, głównie w malarstwie, rozwinęły się nowe tendencje, odsuwając

w cień założenia sztuki renesansowej. Nastąpiło zerwanie z ideałami ładu i harmonii na
rzecz skomplikowanych form, wyszukanych tematów i wirtuozerii wykonania. Manieryzm
to nadmierna ekspresja, przesada, dążenie do niesamowitości i oryginalności. Często
przejawiało się to w kreowaniu świata nienaśladującego rzeczywistości (zdeformowane
postaci, niezgodny z naturą dobór barw). Ideałem malarzy tego okresu było ukazywanie
wyrafinowanego i wytwornego piękna.

I w literaturze, i w sztuce opartych na koncepcie ważne było zaskakiwanie odbiorcy,

wzbudzanie u niego podziwu i poczucia niesamowitości.

Koncept jako zgodna niezgodność

Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640),
polski pisarz i teoretyk literatury tworzący
w epoce baroku, w jednej ze swoich prac
wyjaśniał, czym jest koncept, zwracając
uwagę na wieloznaczność tego pojęcia.
Koncept był definiowany jako piękna
sentencja albo rzadka i wytworna figura
stylistyczna, jako nieoczywiste dojście do
niespodziewanych wniosków lub jako
niespodzianka, coś, czego się nie oczekiwało.
Sarbiewski stworzył własną definicję ‒ jego
zdaniem koncept opiera się na błyskotliwej
puencie, „w której zachodzi zetknięcie się
czegoś niezgodnego i zgodnego, czyli jest
w słownym wypowiedzeniu zgodną
Litografia przedstawiająca Macieja Kazimierza niezgodnością lub niezgodną zgodnością”¹.
Sarbiewskiego
Autor ilustruje swój wywód przykładem
Źródło: domena publiczna.
zaczerpniętym z antycznego epigramu:

“
Maciej Kazimierz Sarbiewski

O poincie i dowcipie, czyli Seneka i Marcjalis (De

acuto et argotu Liber unicum, sive Seneca et
Martialis)
Lwie żarty widzieliśmy i figle, Cezarze —
Snadź twą władzę uznają nawet nieme twarze —
Jak lew chwyta zajączka i wolno go puści,
Jak zając cały wraca z otwartej czeluści.
Skąd się bierze łagodność w krwiożerczym potworze?
Co za dziw? Lew twój, panie; więc oszczędzać może.
Źródło: Maciej Kazimierz Sarbiewski, O poincie i dowcipie, czyli Seneka i Marcjalis (De acuto et argotu Liber unicum, sive
Seneca et Mar alis), [w:] tegoż, Wykłady poetyki (Praecepta poe ca), oprac. S. Skimina, Wrocław 1958, s. 6.

W komentarzu do tekstu Sarbiewski zwraca uwagę na obecną w nim niezgodność:

wygłodniały lew oszczędzający zajączki, oraz zgodność: lew jest łagodny, bowiem jest lwem
Cezara, łagodnego władcy, nieskłonnego do rozlewu krwi. Ostatni wers jednoczy oba te
elementy, co tworzy zaskakującą puentę. Według Sarbiewskiego koncept wywołuje
w odbiorcy zdumienie związane z pewną osobliwością i nowością oraz przyjemność
wynikającą z niespodzianki, a także możliwości dostrzeżenia ciekawego wyjątku
w dotychczasowej wiedzy.

Barokowe koncepty
Konceptyzm w poezji można porównać do eksperymentów włoskiego malarza XVI-wiecznego, Giuseppe
Arcimbolda (tu Cztery pory roku w jednej głowie).
Źródło: ok. 1590, domena publiczna.

Giuseppe Arcimboldo może uchodzić za mistrza malarskiego konceptu. Jego słynne

portrety opierają się na zaskakującym pomyśle: twarze i postaci portretowanych osób
złożone są z elementów otaczającego świata – owoców, kwiatów, warzyw (cykl obrazów
związanych z porami roku), ptaków czy ryb (cykl dotyczący żywiołów). Arcimboldo, na
praskim dworze Rudolfa II, był także specjalistą od fantastycznych widowisk, do których
tworzył oryginalne scenografie. Dzięki niemu powiększyła się też cesarska kolekcja
osobliwych przedmiotów.

Barokowe koncepty mogły być związane zarówno z treścią dzieła, jak i jego formą. Celem
konceptu było zadziwienie odbiorcy poprzez ukazanie paradoksów otaczającej go
rzeczywistości, a także odkrywanie nieoczywistej prawdy o świecie. Koncept dążył często
do ukazania prawd niezgodnych z potocznym doświadczeniem. W dziełach zestawiano
pewne elementy w niecodzienny sposób, zmuszając odbiorcę do zmiany spojrzenia na
przedstawiane zjawiska, a często przewartościowania wcześniejszych sądów. Koncept był
postrzegany jako narzędzie poznania, ukazywał złożoność istnienia i paradoksy rządzące
światem.

Polska poezja nurtu dworskiego

Konceptyzm jest wyraźnie widoczny w poezji należącej do nurtu dworskiego, tworzonej
przez artystów związanych z dworem królewskim, m.in. przez Jana Andrzeja Morsztyna czy
Daniela Naborowskiego. Utwory poetów są często swoistą grą z czytelnikiem, narzędziem
rozrywki, którą przynoszą dzieła erudycyjne, o wysublimowanej formie. Typowe jest tu
użycie takich środków artystycznych jak metafora, oksymoron, paradoks, kontrast, antyteza,
technika wyliczenia i gradacji. Utwory są podsumowane błyskotliwą puentą. Koncepty
wykorzystywano także w poezji metafizycznej (np. Mikołaj Sęp Szarzyński, Wacław Potocki),
często poruszającej kwestie trudne, budzące niepokój, m.in. temat przemijania i marności.
Epoka baroku to czas kryzysu świadomości człowieka. W utworach metafizycznych
ograniczano konceptyzm formalny, ale dążono do wyrazistej puenty przynoszącej prawdę
o życiu i losie ludzkim, np. podkreślającej, że wartości świata doczesnego są zwodnicze
i ulotne. Barokowe koncepty były zatem zarówno polem do zabawy i żartu, jak i narzędziem
służącym budzeniu refleksji i pogłębiającym poznanie świata.

Słownik
instrumenatcja głoskowa

powtarzanie pewnych głosek w określonym porządku lub w sąsiadujących ze sobą

wyrazach, stosowane w celu osiągnięcia efektu artystycznego, np. rymu albo rytmu lub
podkreślające warstwę znaczeniową wyodrębnionych słów; rodzajem instrumentacji
głoskowej są np. paronomazja, aliteracja, gra słów, onomatopeja

koncept

(łac. conceptus – ujęcie; wł. concetto – świetny, wyszukany pomysł) – wyszukany,

oryginalny i niespodziewany pomysł, na którym oparty jest utwór poetycki.
Skonstruowany zazwyczaj za pomocą takich środków stylistycznych, jak antyteza,
paradoks, paralelizm czy oksymoron, a nakierowany na wywołanie zaskoczenia odbiorcy

konceptyzm

(łac. conceptus – ujęcie; wł. concetto – świetny, wyszukany pomysł) – kierunek w poezji,
szczególnie popularny w literaturze i sztuce baroku; wykorzystuje koncept, cechuje się
dążeniem do zadziwiania, zaskakiwania i szokowania czytelnika

manieryzm

(fr. maniérisme < manière – sposób) – styl w sztuce i literaturze europejskiej rozwijający
się w okresie przejściowym pomiędzy renesansem a barokiem; ideałem literatury i sztuki
manierystycznej stał się koncept, pojmowany zarówno jako ukryty zamysł utworu, jak
i jego dekoracyjne tworzywo; typowe cechy manieryzmu to dążenie do doskonałości
formalnej i technicznej, a także wyrafinowanie

paralelizm składniowy

(gr. parallēlismós) – powtórzenie identycznych lub podobnych pod względem budowy

zdań lub zespołów składniowych
poezja metafizyczna

nurt refleksyjnej, osobistej liryki baroku, dotyczący najczęściej sfery religijnej, który
rozwinął się w Anglii w XVII w.; skupia się na dociekaniu sensu zmienności świata
i tragicznej znikomości człowieka; charakterystyczne są dla tej poezji wyszukane środki
ekspresji stylistycznej (koncepty, hiperbole, oksymorony, metafory). W Polsce
przedstawicielami poezji metafizycznej byli: Mikołaj Sęp‐Szarzyński, Daniel Naborowski
i Sebastian Grabowiecki

wyliczenie (enumeracja)

wymienienie elementów, najczęściej tej samej kategorii, które tworzą całość

znaczeniową; służy budowaniu nastroju, wyeksponowaniu treści oraz podkreśleniu
rytmu wypowiedzi
Galeria zdjęć interaktywnych

Polecenie 1

Przyjrzyj się obrazom Giuseppe Arcimbolda Ogrodnik i Kucharz i odpowiedz na pytanie: czy
można określić je mianem martwej natury? Twoja odpowiedź może opierać się na
przewrotnym koncepcie.


Od góry: Giuseppe Arcimboldo, Ogrodnik, ok. 1587–1590; Giuseppe Arcimboldo,
Kucharz, ok. 1570
Źródło: domena publiczna.

Polecenie 2

Obejrzyj obrazy Arcimbolda z cyklu Żywioły. Omów, w jaki sposób artysta ukazał wodę,
powietrze, ziemię i ogień. Wykorzystując informacje podane w galerii, wskaż w tych pracach
elementy konceptu.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Podaj trzy synonimy słowa koncept.

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż wszystkie poprawne ustalenia na temat barokowego konceptu.

Twórcy barokowi chętnie posługiwali się konceptem, gdyż pozwalał on ukazać


dziwną, niepojętą naturę świata.

 Koncept mógł być realizowany zarówno na płaszczyźnie treści, jak i formy.

 Koncepty poetyckie były najczęściej zwieńczone niespodziewaną puentą.

 Koncept jest zawsze związany z artystyczną zabawą i żartem.

Ćwiczenie 3 輸

Do podanych fragmentów wierszy Jana Andrzeja Morsztyna dopasuj właściwy rodzaj

konceptu.

„Cnota cię rządzi nie pragniesz

pieniędzy;
Złota dosyć masz nie boisz się nędzy;
Czystości służysz nie swojej chciwości;
W skrytości mieszkasz nie przywabiasz
gości;
Szyciem zarabiasz nie wygrawasz
w karty;
Piciem się brzydzisz nie bawisz się
żarty;
Koncept oparty na warstwie
Matki się boisz nie chybiasz kościoła;
brzmieniowej.
Gładki to anioł nie zła dziewka zgoła;
Szumnie ważysz mnie nie srebro
w kieszeni;
U mnie wprzód rozum niż miłość się
zmieni.”

Jan Andrzej Morsztyn, Raki, [w:] tegoż,

Wybór poezji, oprac. W. Weintraub,
Wrocław 1988.

„Słusznie mówimy, że panny boginie,

Bo ginie każdy, kto się im nawinie;
Kto tedy wpadniesz w ręce tych to
Koncept oparty na podwójnym bogiń,
znaczeniu wersów, uzależnionym od Trudno inaczej: albo gnij, albo giń.”
kierunku ich odczytywania.
Jan Andrzej Morsztyn, Boginie, [w:]
tegoż, Wybór poezji, oprac. W.
Weintraub, Wrocław 1988, s. 120.

„Karmię frasunkiem miłość i myśleniem,

Myśl zaś pamięcią i pożądliwością,
Żądzę nadzieją karmię i gładkością.
Nadzieję bajką i próżnym błądzeniem.

Napawam serce pychą z omamieniem.

Pychę zmyślonym weselem
Koncept oparty na zaskakującej poincie. z śmiałością.
Śmiałość szaleństwem pasę
z wyniosłością.
Szaleństwo gniewem i złym
zajątrzeniem.”

Jan Andrzej Morsztyn, Cuda miłości,

[w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. W.
Weintraub Wrocław 1988 s 79 80

„Prędzej prawdę poeta powie i sen

płonny,
Prędzej i aniołowi płacz nie będzie
plonny,
Prędzej słońce na nocleg skryje się
w jaskini,
W więzieniu będzie pokój, ludzie na
Koncept oparty na rozbudowanym pustyni,
wyliczeniu. Prędzej nam zginie rozum i ustaną
słowa,
Niźli będzie stateczną która
białogłowa.”

Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek, [w:]

tegoż, Wybór poezji, oprac. W.
Weintraub, Wrocław 1988, s. 148.
Ćwiczenie 4 輸

Obejrzyj obraz Panny dworskie barokowego malarza Diego Velázqueza, a następnie oceń
prawdziwość poniższych stwierdzeń.

Źródło: Diego Velázquez, Panny dworskie, 1656, Wikimedia Commons, domena publiczna.

TWIERDZENIE PRAWDA FAŁSZ

Koncept obrazu opiera się
na przedstawieniu postaci
 
w nietypowych dla nich
strojach.
Koncept obrazu opiera się
 
na grze światłem.
Koncept obrazu opiera się
na niezwykłej kompozycji
i odwróceniu ról. Zazwyczaj
osoby portretowane są
ukazywane z perspektywy  
malarza. Tutaj malarz sam
znalazł się na obrazie
i patrzy na przypatrujących
się scenie monarchów.
 TWIERDZENIE PRAWDA FAŁSZ
Malarz wykorzystał
lustrzane odbicie, aby
 
pokazać osoby nieobecne
w pomieszczeniu.

Ćwiczenie 5 醙

Wyjaśnij, jak rozumiesz koncept zawarty w utworze Jana Andrzeja Morsztyna Do panny.

“ Do panny

Twarde z wielkim żelazo topione kłopotem,

Twardy dyament żadnym nie użyty młotem,
Twardy dąb wiekiem starym skamieniały,
Twarde skały na morskie nie dbające wały:
Twardszaś ty, panno, której łzy me nie złamały,
Nad żelazo, dyament, twardy dąb i skały.

Źródło: Do panny, [w:] Jan Andrzej Morsztyn, Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław 1988.

Ćwiczenie 6 醙

Wypisz z utworu Jana Andrzeja Morsztyna Do panny zastosowane środki artystyczne:

wyliczenie, instrumentację głoskową, paralelizm. Określ, w jaki sposób poeta wykorzystał je do
budowy konceptu wiersza.
Ćwiczenie 7 難

Obejrzyj galerię, a następnie wybierz obraz, który twoim zdaniem najlepiej koresponduje
z utworem Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna. Uzasadnij wybór, formułując dwa argumenty.

“
Jan Andrzej Morsztyn

Niestatek

Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem,

Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem,
Usta koralem, purpurą jagody –
Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.
Jak się zwadzimy – jagody są trądem,
Usta czeluścią, płeć blejwasem bladem,
Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną,
Czoło maglownią, a oczy perzyną.

Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek, [w:] Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław 1988, s. 107.


Źródło: Giuseppe Arcimboldo, Flora, 1589, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ćwiczenie 8 難

Wyjaśnij, w jaki sposób twórcy epoki chcieli budzić u odbiorców zachwyt i zdumienie,
wykorzystując koncept. Odpowiedz w kilku zdaniach, a swoją notatkę poprzyj przykładami
z barokowych tekstów kultury przywołanych w e-materiale.
Dla nauczyciela

Autorka: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Zgodna niezgodność. Koncept w sztuce i poezji baroku

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst
historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny,
biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie
i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje
w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni
łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy;
pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków
złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów
i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia,
wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na
odbiorcę;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach
argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej,
z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia,
komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze
argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło
encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych
form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje
poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich
wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj
Sęp-Szarzyński;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:
8) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paronomazję,
kontaminację, metonimię, synekdochę, synestezję, odmiany inwersji, gradację; określa ich
funkcje;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
 kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Wyjaśnisz, czym jest koncept.

Wskażesz i omówisz koncepty w barokowych tekstach poetyckich.
Rozpoznasz środki artystyczne w wierszu Jana Andrzeja Morsztyna Do panny
i wyjaśnisz ich funkcje.
Określisz związek między barokowymi obrazami a wierszem Jana Andrzeja Morsztyna
Niestatek.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
z użyciem e‐podręcznika;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem (sekcja:

„Przeczytaj”).
2. Chętny uczeń przygotowuje prezentację multimedialną lub krótki film Eksperymenty
Arcimbolda, w którym przedstawi kilkanaście obrazów szesnastowiecznego malarza
wraz z podkładem muzycznym.
Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla film The Life of Death. Po emisji prosi uczniów o podzielenie się
wrażeniami. Może zadać pytania pomocnicze, np.: Jakie elementy połączyła ze sobą
autorka filmu? Na czym polega ich sprzeczność? Czy poruszony temat przypomina
Wam jakieś barokowe idee?
2. Uczniowie udzielają odpowiedzi na pytanie, dzielą się spostrzeżeniami. W trakcie
rozmowy powinny pojawić się hasła marinizm, koncept.
3. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel odwołuje się do zadania wykonanego przez jednego z uczniów i prosi

o prezentację Eksperymenty Arcimbolda. W trakcie pokazu uczniowie zapisują swoje
wnioski, a następnie dzielą się nimi. Nauczyciel prosi o wskazanie elementów
konceptu. Następnie cytuje stwierdzenie Giambattisty Mariniego: „Celem poety jest
cudowność. Kto nie potrafi zdumiewać, niechaj idzie do stajni.”
2. Mapa myśli. Na tablicy multimedialnej pojawia się hasło: koncept. Uczniowie dopisują
swoje skojarzenia dotyczące pojęcia, np. pomysł, coś, co szokuje, coś zaskakującego,
eksperyment, prowokacja, kreatywność itp.
3. Praca w parach. Uczniowie wykonują polecenie 1 i 2 (sekcja: „Galeria zdjęć
interaktywnych”) oraz ćw. 1, 2, 3 (sekcja: „Sprawdź się”).
4. Praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy i prosi o wykonanie zadań.
I – Przyjrzyjcie się obrazowi Panny dworskie Diego Velázqueza. Przedyskutujcie, jak
wygląda wykorzystanie konceptu przez malarza. Wykonajcie ćw. 4 (sekcja: „Sprawdź
się”).
II – Zapoznajcie się z tekstem Do panny Jana Andrzeja Morsztyna. Przedyskutujcie, jak
poeta wykorzystał koncept. Wykonajcie ćw. 5, 6 (sekcja: „Sprawdź się”).
III – Przeczytajcie wiersz Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna i obejrzyjcie galerię
reprodukcji. Jak autor wykorzystał koncept? Który z obrazów najbardziej pasuje do
tekstu poetyckiego? (ćw. 7, sekcja „Sprawdź się”). Przedyskutujcie problem
i uzasadnijcie swoją opinię na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zadaje pytanie: W jaki sposób barokowi twórcy chcieli wzbudzić

u odbiorców szczególne zainteresowanie, wprawić ich w zdumienie? Uczniowie
zapisują wnioski w zeszytach.
2. Przedstawiciele poszczególnych grup dzielą się wnioskami z pracy. Nauczyciel udziela
komentarza zwrotnego.

Praca domowa:
 1. Przyjrzyj się jednemu z obrazów Arcimbolda Portret Ewy lub Prawnik i zanotuj swoje
wnioski.
Zadanie dodatkowe: Znajdź w internecie przykład dzieła, które zainspirowała
twórczość <foreign lang='it''>Arcimbolda. Przygotuj krótką prezentację.

Materiały dodatkowe:

- Koncept w kulturze staropolskiej, red. Ludwika Ślęk, Adam Karpiński, Wiesław Pawlak,
Lublin 2005. - The Life of Death, film animowany, reż. Marsha Onderstijn, 2015. - Jan
Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Warszawa 2004.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Galeria zdjęć interaktywnych” do

przygotowania się do lekcji powtórkowej.