SÜRREALİZM VE MODA

• Aklın Ötesindeki Sanat:

İÇİNDEKİLER

Sürrealizm
• Sürrealizmin Moda ile Olan ÇAĞDAŞ SANAT
Etkileşimi AKIMLARI VE MODA
Dr. Öğr. Üyesi
Nurcan KUTLU

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Sürrealizm sanat akımını
açıklayabilecek,
HEDEFLER

• Dada akımını açıklayabilecek,

• Sürrealizmin moda ile olan
etkileşimini
açıklayabileceksiniz.

ÜNİTE

© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
Sürrealizm ve Moda

SÜRREALİZM VE MODA

AKLIN ÖTESİNDEKİ SANAT: SÜRREALİZM

SÜRREALİZMİN MODA İLE OLAN

ETKİLEŞİMİ

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Sürrealizm ve Moda

GİRİŞ
Sigmund Freud’un etkisi altında 1924 yılında yayınlanan manifesto,
çevresine fikirleriyle büyük etki yapan André Breton tarafından yazılmıştır.
Sürrealizmin idealinde, edebi ve artistik bir okul olma amacı yoktur. Akım iki
Sürrealizm- dönemden oluşmaktadır. Bunlar: İlk sezgi döneminde, deneysel yoldan bilimsel
Gerçeküstücülük; sonuçlara ulaşmak istemektedir. İkinci döneminde (akli dönem) kendini sosyal
resim, heykel, tiyatro, devrimlere uydurmak istiyordu. Her iki atılımda sonuç vermemiştir. Sürrealist
sinema ve edebiyatta sanatın iç dünyası, bilinçaltının karanlık dünyasıdır.
betileri gerçek
dünyadaki ilişkileri Sürrealistler bilinçaltı dünyasını sanata yansıtırken, geleneksel sanatın biçim
yerine asla var dilini değiştirmeye gerek duymazlar, hatta bu değişikliklere karşı çıkarlar. Bilinçaltı
olmayacak düşsel dünyasının; bilinçli bir sanat etkinliğiyle değil, akıl ve iradenin işe karışmadığı bir
ortamda sunan sanat “otomatizm” içinde ortaya çıkabileceğine inanılmaktadır. Dalí, sanatın “her türlü
akımı. modernizme karşı korunması” gerektiği fikrindedir. Metafizik resmin öncüsü
Chirico ise bu düşünceyi onunla paylaşır ve günümüz sanatçılarına, eski ustaların
yolundan şaşmamalarını öğütlemektedir.
1914 yılında avangard dünyasında sadece iki yeni biçimsel yenilik görülür:
Avrupa’nın Batı yarısında gerçeküstücülük ile karışan ya da onu önceleyen
Dadaizm ve Doğu’da Sovyetler Birliği’nde doğan konstrüktivizmdir. Aslında Dada
1920’li yılların başında gerçeküstücülüğün, onu doğuran savaş ve devrim
dönemiyle birlikte gelişirken, sihir, rastlantı, akıldışılık, simgeler ve rüyalara
Otomatizm; hiçbir duyulan yeni bir ilgiyle birlikte, psikanalizin açığa vurduğu kadarıyla bilinç dışını
estetik önyargıyı, ilke ya temel alarak yeniden canlanan imgeleme bir başvuru denebilecek Dadadan ortaya
da kurala bağlı çıkmıştır.
kalmayan, beyinle
Başlangıçta sürrealizm saf sanattan başlar, ancak gerçeküstücülük ticari
denetlenmeyen
bilinçsizce otomatik sanatı ve moda çevrelerini diğer tüm sanat türlerinden daha fazla etkilemiştir.
biçimde yapılan Sürrealizmin eleştirel düşünme yöntemleri ve ifade tarzı, moda teorisini büyük
sanatsal çalışma ( Sözen ölçüde etkilemeye devam etmektedir. Günümüzde moda çevrelerinde sunulan
ve Tanyeli,2001). tasarımlarda gerçeküstücü çizgiler bulunmakta ve gelecektede yer alması
beklenmektedir.

AKLIN ÖTESİNDEKİ SANAT: SÜRREALİZM

Sanatta sürrealizm, 1924'te Andre Breton tarafından sürrealist
manifestonun açıklanmasıyla egemenliğini duyurmuştur. Sürrealizmin ilk
manifestosunda ilan edildiği gibi “Sürrealizm; pratik düşüncelerimizi bazen
konuşarak, bazen yazarak ve bazen de birçok ve çeşitli biçimlerde ifade eder. Bu,
sürrealizmin aklın bilinçli kontrolünden muaf olduğu ve estetik ve ahlaki
geleneklerimizden bağımsız olarak tüm alanlardaki tüm düşünceleri ifade ettiği
anlamına gelir.” Performans sanatı, sanatsal fantezi yoluyla rüya gibi dünyalar
Manifesto; Toplumsal yaratan ve nesnelerin ve daha sonra özgür tekniklerin birleşmesine dayanan
bir hareketin siyasal sürrealizmden büyük ölçüde etkilenir. Sanatta, deneyimler ve çeşitli teknikler
inanç ve amaçlarının
bilinmeyen hayal güçlerini kapsayacak şekilde genişler. Sanat alanında böylesine
açık ifadesi.
aşırı bir teori bile, sanatın başa çıkamayacağı bir nesne bulamaz.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

 Sürrealizm ve Moda

Gerçeküstücülük tarihsel bağlamda gelişimine bakıldığında doğuşu

Dadaizm'e kadar izlenebilir. 19. yüzyılın sonları genellikle sanatta modernizm
döneminin doğuşu olarak kabul edilir. Makinelere karşı hiçbir güvensizlik ya da
korku ortaya çıkmaz, ancak 20. yüzyıla girerken, çatışan uluslararası çıkarların
egemendir. Gelişmiş dünya ülkeleri ve kapitalizm arasında gerilim ortaya çıkmıştır.
Avrupalılar, İnsanlık tarihinde eşi görülmemiş savaş olan I. Dünya Savaşı'nın patlak
vermesine tanık olurlar. Sosyal ve kültürel sonuçları ile insanlığın durumuna ve
dünyaya yönelik derin bir kötümserliği getiren bir savaş yaşanıştır. Manevi açıdan
eleştirel din düşüncesi ortaya çıkar ve gelişen bir nihilizm havası tüm Avrupa'da
kök salar.
1919'da sürrealizm, kısmen Sigmund Freud tarafından geliştirilen psikanalist
teori, G.W.F. Hegel'in diyalektiği ve Giorgio de Chirico'nun Dadaizm'e dayanan
metafizik resimleri ile doğduğu kabul edilmektedir. Dadaizm’in temel fikri,
Dada; yeni bir sanat bireylerin içsel arzusuna sadık olmaktan kaynaklanır. Ancak Dadaizm, sözleşmenin
yaratmaktan çok basit bir şekilde yadsınmasını ve yok edilmesini vurgular. Aklın yani rasyonalizmin
onaylanmış tüm sanat
olumsuzlanması için herhangi bir somut ikame sunmazken gerçeküstücülükten
anlayışlarını yıkmayı
amaçlayan akımdır. bilincin iç dünyasını göstermesiyle farklılaşır.
Dada akımı, 1916'da Zürih'te doğmuş Avrupa ve Amerika’ya yayılarak 1923
yılında dağılmıştır. Alman şair vedüşünür Hugo Ball’in Zürih’te açtığı Cabaret
Voltaire isimli mekanda I. Dünya Savaşı’na muhalif bir topluluk oluşturma fikriyle
başlamıştır. Açtığı mekanda sergiler, şiir okuma geceleri, konserler, performanslar
ve çeşitli sanatsal eğlencelerin gerçekleştiği bir mekanda doğmuştur. Tristan Tzara,
Marcel Janco ve Hans Arp bu mekanda yeni fikirlerini olgunlaştırmışlardır. Hugo
Ball Richard, Hülsenbeck ile birlikte Almanca-Fransızca sözlükten rastgele seçtikleri
“Dada” ismini bu şekilde belirlemişlerdir. Rumence evet, Fransızca oyuncak at ya
da bir çocuğun çıkardığı ilk ses da…da…da olmasından dolayı mı seçildiği konusu
net değildir. Manifestosunun Tristan Tzara’nın hazırladığı Dada “portestocu ve
yıkıcı bir eylem olarak mantığın yok edilmesi, çarpışan renkler, zıtların birliği,
grotesk şeyler, tutarsızlık ifadesi” olarak kısaca yaşamın kendisi olarak
tanımlanmıştır.

•Dadacı sanatçılar arasında Tristan Tzara, Marcel Janco ve Hans

Asemblaj; boyama,
Arp, Man Ray, Marcel Duchamp, John Heartfield, Raoul
Örnek

çizme, resmetme ve Hausmann, Hannah Höch, George Grosz ve Francis Picabia

yontma gibi eylemlerle sayılabilir.
oluşturmayı yadsıyarak
sanatsal amaç olmadan
doğal veya endüstriyel
malzemelerle yaratma
eylemi ( Sözen ve Sanatçılar sanatı, tepkilerini dile getirebildikleri bir tür özgürlük alanı olarak
Tanyeli,2001). seçmişlerdi. Özgürlük alanlarının sınırlarını ise kurallar yerine kuralsızlığın çizmesi
gerektiğini düşünmekteydiler. Dada, farklı kaygılardan ortaya çıkmış bir
düşünceydi. Yıkıcı ve kabul edilemez duyguları ifade ederken rastlantıya ve
doğaçlamaya yönelik teknikler geliştirerek eserlerini yaratmışlardır. Sanat ile hayat

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

 Sürrealizm ve Moda

arasındaki uçurumu yok ederken sanatı yaratırken kolaj ve assemblage-asemblaj

ve rastlantısallığı kullanmışlardır.

Görsel 5.1. Francis Picabia, Tableau Rastadada, 1920.

Ready- made; sanat Görsel 5.2. Man Ray, Gift, 1921.
yapıtını benzerleri
arasından seçip I. Dünya Savaşı'ndan sonra savaşın sonuçlarına duyulan nefretten doğmuş
değişiklik yapılmaksızın çeşitli sanat dallarından gelen sanatçılar tarafından halk kesimindeki girişimleri
kullanılmış ya da sadece dada olarak anılmıştır. Dadalar, hazır eşya üzerinde yapılan oynamalara “ready -
rastlantısal olarak made” olarak adlandırdıkları bir sanat türü geliştirmişlerdir. Günümüze kadar
ortaya çıkmış endüstri süren bu türün örneklerini Marcel Duchamp ve Man Ray (Görsel 5.2.) vermiştir.
ürünü ( Sözen ve
Tanyeli,2001). Dadaizm’in anlamı; sanat eseri, yücelik, ebedilik değeri değil şüphe,
protesto ve benliğin kurtuluşu olmuştur . Dadaizm, o dönemin geçerli ve tükenmiş
tüm anlatım yollarını ortadan kaldırmak amacındadır.
Sürrealizm 1920’li yıllarda Dada’nın küllerinden doğan bir akımdır. Gerçek
Dadacı, Dadaya karşı olandır söylemi ile yerini gerçeküstücülüğe bırakmıştır.
Sürrealistler hayal gücünü, düş dünyasını ve bilinçdışının kökenini keşfetmeye
çalışmışlardır. Sanatçılar sadece karakteristik olarak Sigmund Freud'un derin
psikolojisine keskin bir ilgi göstermekle kalmamış, aynı zamanda onun psikanalitik
çalışmasından da büyük ölçüde etkilenmiştir. Freud’un psikanalizi, 20. yüzyılın
sosyo-bilim ideolojisini temsil ederken Avrupa düşünce tarihinde insan
irrasyonelliğiyle ilgili çalışmaları dikkate alınmaya başlar.
Gerçeküstücüler tarafından rüyaların insanlara ve dünyaya yönelik başka bir
algılama yöntemi olarak kabul edilmesi, büyük ölçüde Freud'un teorisine
borçludur. Bununla birlikte, Freud'un vurguladığı rüyalardaki cinsel düşlemden
Depaysment; Fransızca ziyade, özgür ruhun, çocukluk anılarını içeren kendiliğinden düşüncelerin, çeşitli
bir kelime olan "yer şekillerde karışmış arzuların, alametlerin ve rüyadaki belirli bir gerçekliğe
değiştirme" veya "yerini
kehanetinin tezahürü ile daha fazla ilgiliydi. Başka bir deyişle, sürrealistler rüya
değiştirme ya da kişinin
memleketini veya imgesini resme dönüştürmeye çalışmazlar; daha ziyade, onu bastırılmış
ülkesini terk etmesi bilinçdışının içeriğine yaklaşabilecek bir araç olarak kullanmaya çalışırlar. Bu
anlamına gelmektedir. nedenle sürrealistler, bu unsurları daha yaratıcı genel görsel sanat biçimleriyle
birleştirerek yaratıcı etkinlikler gerçekleştirirler.
Dadaizm ile birlikte sürrealist sanatçıların çoğu , Giorgio de Chirico'ya
hayranlık duyar ve ondan etkilenirler. Ancak Chirico'nun kendisi de Alman
filozoflardan, özellikle Nietzsche'den etkilenmiş bir ressamdı. Chirico’nun
Melancholy ve Mystery of a Street, Disquieting Muses gibi resimlerinde (Görsel
5.3.), konuların fantastik ve rüyaların gücünden oluşan muammalar gibi ironiyi ve

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

 Sürrealizm ve Moda

yabancılığı tasvir eder. Sürrealistler, Chirico’nun resim dünyasında fanatikleştiler.

Anlamsızlık duygusuna yapılan vurgu, uyumsuz unsurların, bilinçaltı farkındalığın
ve diğer yaygın özelliklerin birleşiminden kaynaklanmaktadır. Özellikle Giorgio de
Chirico’nun The Song of Love, 1914 (Görsel 5.4.) yılındaki eseri farklı metafiziksel
özellikler taşır. Tabloda, cerrahi operasyonlar için kırmızı lastik eldivenler ve
Apollo'nun mermer kafası keskin zıtlıklar olarak yerleştirilmiştir. Tualin altına yakın
bir yere boyanmış yeşil top, iki karşıt nesneyi birleştiren bir birlik sembolü olarak
işlev görür. Bu tür fantastik unsurlar ve malzemelerin deneysel manipülasyonu,
sürrealizm estetiğinin temel ilkelerinin oluşturulması için önemlidir. Chirico,
sürrealizmin öncüsü olarak kabul edilir.

Görsel 5.3. Giorgio de Chirico, Disquieting Muses, 1917.

Görsel 5.4. Giorgio de Chirico, The Song of Love, 1914.
Sürrealistlerin form algısı resimlerindeki ifade tarzı güçlü bir kişilik ve
benzersizlik gösterse de, ifade tarzı kabaca bunalım ve otomatizm olarak
sınıflandırılabilir. "Yer değiştirme" veya "yerini değiştirme" olarak çevrilebilen
Fransızca bir kelime olan depaysment, aslında kişinin sevgili memleketini veya
ülkesini terk etmesi anlamına gelir. Daha sonra, bir nesneyi olağan yerlerinden
ayıran ve izleyicinin zihninde psikolojik şok yaratmak için onu alışılmadık bir yere
koyan orijinal karakterinden tamamen farklı olan Sürrealizm'de tipik bir ifade tarzı
haline gelir. Sürrealistler bunu yaparak, izleyicinin zihninin derinliklerinde kilitli
olan bilinçsiz dünyanın serbest bırakılabileceğine inanıyorlardı. Sonuç olarak,
depaysment'in-yer değiştirme veya yerini değiştirme yalnızca rüyalarımızda
görebileceğimiz gergin sahneleri canlandırması olağandır.

•"Yer değiştirme" veya "yerini değiştirme" modunu temsil

eden tipik sürrealist sanatçılar Rene Magritte ve Salvador
Örnek

Dali'dir.

Decalcomania-
Dekolkomani; özel
olarak hazırlanmış kâğıt
üzerindeki resimlerin Otomatizm, otomatik teknik yöntemi olarak tercüme edilebilir ve uyanık
veya tasarımların cama, zihnimizin altındaki bilinçsizlik dünyasını keşfetmenin bir yolu olarak kullanılabilir.
metale veya başka bir Bu teknik, düşüncelerimizin sürecini, herhangi bir estetik ve etik kaygıdan bağımsız
malzemeye aktarılması olarak, herhangi bir sebep kısıtlaması olmaksızın kaydeden sürrealizmin ifade
işlemi.
biçimidir. Max Ernst, rastlantısal fenomeni Frottage-Frotaj, Grattage –Grataj ve

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

 Sürrealizm ve Moda

Decalcommanie -Dekolkomani teknikleriyle ifade ederken, Andre Mason resim

üzerinden ve Salvatore Miro, işaretleri tekdüze arka planlara özgürce dağıtarak
otomatizmi uygulamaşlardır. Harold Osborn, otomatizmi üç kategoriye ayırır.
Bunlar:

• Sürrealist tekniğe dayalı, Decalcomania, Frottage ve Grattage gibi mekanik

olarak otomatik kompozisyon.
• Rüyaların imgesini kullanarak gerçekçi olmayan rüyalar alanını kullanan
psikolojik otomatizm.
• Superrasyonel otomatizm; bir formun başka bir forma dönüştüğü ve diğer
formlarla bağlantı kurduğu bir kompozisyon modu. Bu, daha fazla
gelişmenin yıkım durumunu getirdiği ölçüde, saçma ve beklenmedik
Frottage-Frotaj; dokulu bağlantıyla başarılır. Birleşik tek bir birimi elde edildiğinde süper durum
yüzeyin üzerine kâğıt
otomatizmi başarılmış olur.
gibi ince bir malzeme
Dalí'ye göre "çift görüntü, bir nesnenin aynı anda başka bir nesneyle,
konularak, bir şeyle
üzerine sürtüp yüzeyin öncekinden tamamen farklı olarak ifade edilmesi”anlamına gelir. 1940 yılı
izini çıkarma işlemidir. çalışması olan Voltaire'in Hayal Kırıklığı Büstü ile Köle Pazarı (Görsel 5.5) adlı
eserinde, 17. yüzyıl İspanyol tarzında beyaz yakalı siyah giysili insanların başları
resmin merkezinde yer alır. Paranoyak anamorfoz, Dalí'nin yamyam mantığına
dayanan bir dönüşüm yöntemidir. Dalí’nin nesneleri, dolaylı olarak yemek yeme
arzusunu ortadan kaldırmak için yenmeyen şeylere dönüşen yenilebilir şeylerdi.

Görsel 5.5. Salvador Dalí, Voltaire'in Hayal Kırıklığı Büstü ile Köle Pazarı,1940.
Salvador Dalí’nin çok bilinen eseri La pesistance de la Memoire-Belleğin
Azmi, 1931 (Görsel 5.6.) adlı çalışmasında katı nesneleri abartılı bir şekilde
Grattage-Grataj; keskin bozarak zayıf şeylere dönüştürür, ağır nesneleri hafifçe havada boyar ve düz
bıçakla taze boyayı şeyleri çarpık bükülmelere dönüştürür. Her nesne hakkındaki sıradan
kazıma tekniği. Yüzeyi
düşüncelerimizi tamamen değiştirerek duyuları şok eder. Çocukluk dönemi
hareket ettirmek,
dinamik hâle getirmek manzaraları, Katalonya’nın kıyıları arka planda sahnenin fonunu oluştururken,
için hazırlanan destek resmin ortasında uzun kirpikli, yandan görünen formu yer alır. Bu tuhaf figürün
üzerine yayılmış Dalí’nin kendi profili olduğu düşünülür. Kirpikler, düşünen veya uyuyan, kapalı
kromatik pigmenti büyük bir gözü anımsatıyor. Dalí ancak dünyevi zamanın dayattığı sınırlardan
çizmek, çıkarmak, kurtulursak bilincimizin özgürleşeceğini ima etmektedir. Turuncu saatin
kazımak. üzerindeki karıncalar ve kaidenin kenarında erimiş saatin açık mavi kadranı
üzerindeki sinekten başka canlı yoktur.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

 Sürrealizm ve Moda

Görsel 5.6. Salvador Dalí, La pesistance de la Memoire-Belleğin Azmi, 1931.

Gerçeküstücü sanatçılar biçim bozma, buluntu nesne, kola, frotaj, otomatik
desen ve dekolkomani gibi tümüyle rastlantısallığa dayanan ifade biçimlerini
deneyimlemişlerdir. Gerçeküstücü sanatçıların yapıtlarının yer aldığı zengin bir
içeriğe sahip dergilerden olan La Revolution Surréaliste, Le Surréalisme au
servicede la révolution, Le Surréalisme et la peinture ve Minotaure, gibi yayınlarla
akımın etkinliğini sürdürmüşlerdir. Sürrealist sanatçılar arasında Giorgio de
Chirico, Salvador Dalí, Joan Miro, André Masson, Max Ernst, René Magritte, Man
Ray ve Meret Oppenheim sayılabilir.

•Donuk bir ışık altında uzayıp giden boşluklar (Yves Tanguy), ölü
kentler kararmış ağaç kütükleri, fosilleşmiş kuşlar, teller, hurda
Örnek

yığınları (Max Ernst), makine, insanlar, manken ve heykeller

(Salvador Dali, Giorgio de Chirico) sürrealist resimlerde en çok
rastlanan motiflerdir.

SÜRREALİZMİN MODA İLE OLAN ETKİLEŞİMİ

Moda tasarımcılarının çalışmalarına sürrealizm ile ilgili olarak bakmak,
kadınların sesini büyük ölçüde erkek ve çoğu kez kadın düşmanı hareketle diyaloğu
gündeme getirmek anlamına gelmektedir. Hareket için varlığı ve önemi henüz tam
olarak anlaşılmamış sürrealizm ile ilişkilendirilmiş birkaç kadın sanatçı
bulunmaktadır. Bunlar; Leonor Fini, Frida Kahlo, Lee Miller, Nusch Eulard,
Jacqueline Lambda, Gala Dalí, Claude Cahun ve Meret Oppenheim’dır. Çoğu kez
sanat eserleri kadar benzersiz olan bu kadınları kişisel tarzları ve sanatsal eserleri
açısından değerlendirmek anlamına gelmektedir. Modayı, sanatla aynı terimlerle
okunabilen ve anlaşılabilen bir ifade biçimi olarak kültürel, politik, kişisel
görünüme sokmak zaman zaman kabul görmemiştir. Modayı sanat ile aynı cümle
içinde kullanmak ya da modanın özellikle sanatla ilgili olarak nadiren ciddiye
Göstergebilim-
Semiology; bir alınmasının temelinde yatan neden ticari kaygısının bulunmasıdır.
kavramla bir işitim Moda, kültürel anlamların inşa edildiği göstergebilimsel bir dildir. Modern
imgesini birleştiren moda; 19. yüzyılın ortalarında geliştiği şekliyle, tasarımcıların, modelistlerin,
gösterge dizgilerinin
terzilerin, dergi editörlerinin, yazarların, illüstratörlerin ve fotoğrafçıların bağlantı
bilimi anlamına
gelmektedir . noktasında üretilir. Moda sadece bir giysi değil aynı zamanda onu çevreleyen ve
yayan tüm kültürü kapsamaktadır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

Sürrealizm ve Moda

Sürrealizm ve moda arasındaki yakınlıklara tasarımcıların çağdaşı sanatçılar

ile olan işbirlikleri nedeniyle sürrealizm modanın en sevilen sanatı olmaya devam
etmiştir. Kopyalama ve özgünlük konusu da sürrealistler için bir sorun haline
gelmiştir. Andre Breton, sürrealizmin kapitalizm dünyasına yayılmasından endişe
etmektedir. Man Ray'in sadece yarı şaka olarak önerdiği gibi bir ‘’ticarî marka
etiketinin’’ tüm eserlerin altına yerleştirilmesi: C'est un objet surréaliste ''-40 Ticari
marka etiketi” tam da moda tasarımcılarının 20. yüzyılın başından beri kopyalama
sorununu çözdüğü bir yöntemdir. Etiketlerde genellikle tasarımcının imzasını
taşıyordu ve bu fikir sanatçıyı imzasını bir sanat eserine ekleme haline
dönüştürmüştür. Modanın artan demokratikleşmesinin ardından, tasarımcılar
sanat ve moda arasında olduğu kadar moda ile kişisel sunum arasında yeni bir ilişki
kurmaya çalışmışlardır. Bonnie English, Pablo Picasso, Eugene Atget ve Marcel
Duchamp gibi 20. yüzyılın başındaki sanatçılar üzerinde artan tüketim ve modanın
görsel sunumunun etkisi, nesne olarak sanat ve ürün olarak sanatın gelişimi için
önemli olduğunu göstermiştir.

•Bunun sürrealistlerin hayatlarında nasıl bir önemi olduğunu

Jane Clark (Kenneth Clark'ın eşi, ardından Londra Ulusal Sanat
Örnek

Galerisi'nin yöneticisi) ve Salvador Dali’nin eşi Gala Dali'nin

1939'da müzedeki bir açılışta Schiaparelli önlükleri giymiş
fotoğraflarında görülebilir.

Sürrealizmi moda alanında incelemek önemlidir, çünkü kıyafeti giyen

kadınların ve onu görenlerin günlük yaşamlarına sürrealizmi katmaktadır. Bir giysi,
bir kadının yürüyüşünü veya siluetini değiştirebilir. İzleyiciyi veya kullanıcıyı
hissettikleri gibi görünmeyen duygularla etkileyebilir. Bu açıdan moda
sürrealistlerin yaşamlarının ve aynı zamanda onları çevreleyen görsel kültürün bir
parçasıydı.
Sürrealizmin 20. yüzyıl modasında uygulanmasında fikirlerin resimden moda
alanına aktarılmasından bahsederken ilk olarak Elsa Schiaparelli'in başarılarından
bahsetmek gerekmektedir. Bu fikir aktarımını klasik anlayıştan modaya ustaca
uygulayan ilk kadın tasarımcıdır. Poradoks, Schiaparelli'in sadece
gerçeküstücülükten ödünç almayı keşfetmesi değil, aynı zamanda konuyu da
Örnek

•Savaş sonrası dönemden itibaren çağdaş sanatçılarının

başarılarından ilham alarak Yves Saint Laurent, Therry Mugler,
Christian Lacroix ve Paul Gaultier gibi moda tasarımcıları çizgi ve
hacim ikilemine harika çözümler sunmuşlardır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

 Sürrealizm ve Moda

paramparça etmesidir. Modada, çizgi ve hacim ikilemini çözmede sürrealizm

stratejisini kullanmıştır.
Sürrealist sanatçılar ve tasarımcıların moda ile olan bağını zaman zaman
moda dergisi Vogue’nin sayfalarında bulmak mümkündür. Fantastik sürrealist
Salvador Dalí, 1 haziran 1939 yılı Vogue dergisi için sembolik anlamları bulunan
Elsa Schiaparelli kadınların güzelliği için çiçekler, çocukluğunu anmak için atlayan bir figür, geçmiş
tasarımlarında çizgi ve
şeylerin hüznü için iskelet bir gemiden oluşan kapak resmi tasarlamıştır (Görsel
hacim ikilemini
çözmede sürrealizm 5.7.). Sanatçı 1944 yılındaki kapak tasarımı ile bugüne kadar yaptığı en olumlu
stratejisini kullanmıştır. çalışmalarından birisidir. Sonsuz boşluk, savaş ve uzun vedalaşmalarla dolu
dünyasında bile bahar her zamanki gibi gelmiş… kuşlar ve arılarla, yapraklarla
ağaçlarla ve gül buketleriyle kutsanmış bir çalışmadır (Görsel 5.8.). Dalí, Vogue
dergisine 1939-1944’e kadar üç kapak ve pek çok editoryal yayında katkıda
bulunmuştur.

Görsel 5.7. Salvador Dalí, Vogue dergisi 1 Haziran 1939 yılı kapağı.
Görsel 5.8. Salvador Dalí, Vogue dergisi 1 Nisan 1944 yılı kapağı.
Salvador Dalí’nin Elsa Schiaparelli ile bilinen en iyi çalışması çekmece
şeklindeki cepler (Görsel 5.9.), şapkalar ve Windsor Düşesi için 1937 yılında
tasarlanan giydiğinde haute monde- yüksek sosyete’de skandal hâline getiren
beyaz bir elbisenin üzerine kırmızı bir ıstakoz çalışmasıdır.

Görsel 5.9. Schiaparelli ve Dalí’nin birlikte çalıştığı ve 1936-1937 Haute Couture

sonbahar/kış koleksiyonundan çekmece cepli tasarımı ( Martin, 1996)
Dalí, Schiaparelli’nin modasından ilham aldığı gibi, yeni sanata ilham vermek
için de eski çalışmalarından ilham almıştır. Schiaparelli için tasarladığı Istakoz
deseni Dalí'nin daha önce kendi çalışmasında geliştirdiği, 1936 yılındaki “Lobster
Telefon”u içeren ve Sigmund Freud'un çalışmalarından etkilendiği bir tema ile
şekillendirmiştir ( Görsel 5.10 ).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

 Sürrealizm ve Moda

Görsel 5.10. Lobster Telephone-Istakoz Telefon, 1936.

Görsel 5.11. Elsa Schiaparelli, Istakoz Elbise, 1937.
Elsa Schiaparelli, bu alışılmadık ıstakoz elbisesini 1937 yılında sürrealist
sanatçı Salvador Dalí'nin yardımıyla tasarlamıştır. 20. yüzyılın başlarında moda ve
Epire-Ampir; Fransa’da
sanat dünyalarının birbirine bağlı doğasının adeta bir simgesi olmuştur. İpek
Napolyon’un
imparatorluğu organze kumaş üzerine tasarımcı Sache tarafından ıstakoz deseni baskısı
döneminde (1804-14) yapılmıştır. Elbisede; hafif bir empire-ampir kesim, A- siluete sahip olduğu ve
moda olan giyim tarzı ( beyaz üzerine mercan renginin kullanıldığı görülmektedir (Görsel 5.11).
Newman ve Shariff,
Schiaparelli, Madame Grés ya da Madeleine Vionette gibi antik dünyanın
2013).
güzellik anlayışı içinde kadın bedenine biçim vermek istememiştir. Ufak parçalar
ekledi kumaşlarına, giysilerine ya da elbiselerinde dev baskılı ıstakoz kullandı.
Ayakkabı formunda şapkalar, çekmeceler eklediği giysileri Dalí’den etkilenerek
tasarlamıştır. Avangart sanatçıların kullandığı benzer formları kullanarak moda
tasarımında şok edici etkiler yaratmıştır. Aynı dönemin tasarımcıları olan Chanel
kadın bedenini modern bağımsız anlayışla, sade, işlevsel, güzel, zamanın ötesinde
çağdaş anlayışta şekillendirirken, Schiparelli ise kadın bedenine, çok renkli ve
dekoratif etkiler, fantastik, neşe dolu, geleneksel özelliklerle birleştirilmiş yeni
çağın moda anlayışı ile biçim vermiştir. Salvador Dalí dışında Jean Cocteau da
Schiparelli için kumaş ve giysi tasarlamıştır.

•Elsa Schiparelli tasarımlarında yeni malzemeleri; sentetik rayon,

Örnek

selofan, kaba ipek kullanarak gerçeküstü etkileri bu

malzemelerle birleştirebilen bir tasarımcıdır.

Sürrealizm akımı birçok tasarımcıya ilham vermeye devam etmektedir. Yves

Saint Laurent’ın 1969 yılına ait bu tasarımında, eski dönemlerde erkeklerin giydiği
Corsage-Korsaj; göğüslükleri andıran ve altın ile kumaşın birlikte kullanıldığı bu tasarım, kadın
dekoratif amaç ile bel bedeninide çağdaş anlamda yeniden yorumlamaktadır. Rene Magrite'nin giysinin
ile göğüs veya kalça sahibinin bedeni üzerinde yaşayarak ve onun hatıralarından beslenerek erotizmi
arasında kalan kısım
gizlediği sözleri, Yves Saint Laurent'in tasarımında heykelsi bir formda
(Newmn ve
şekillenmiştir.
Shariff,2013).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

 Sürrealizm ve Moda

Yves Saint Laurent’in tasarımcısı Tom Ford, Schiaparelli'nin iskelet

elbisesinde göğüs kafesini göstermek için yapılmış bir korsaj ve yere kadar uzayan
elbisesini yeniden yorumlamıştır. Yorumlaması kesinlikle bir kadının anatomisini
taklit etmek için kumaşta yaratılan kesikler ve sonra Dalí'den ilham alan bir çift
Mae West dudağının baştan çıkarıcı bir şekilde öptüğü yüksek topuklu
ayakkabılarla kombinlediği tasarımı Yves Saint Laurant 2003 koleksiyonunda yer
almaktadır (Görsel 5.12., Görsel 5.13., Görsel 5.14.).

Görsel 5.12. Yves Saint Laurent, haute couture sonbahar/kış koleksiyonu gece elbisesi
tasarımı, 1969/70. ( Martin,1996).
Görsel 5.13. Elsa Schiaparelli, Skeleton Dress, 1938.
Görsel 5.14. Yves Saint Laurent, Tom Ford tasarımı,2003.
İtalyan Rönesans sanatçısı Botticelli’nin Venüs’ün Doğuşu’ndan esinlenen bu
elbiseyle kabuk içerisinde kelimenin tam anlamıyla açılmış görünümüyle hayranlık
uyandırmıştır. İncilerle süslenmiş ve pembe saten bir kabuğa sıkışmış Mugler’ın
elbisesi 20. yıl dönümü şovunda izleyenleri sürreal bir bakış açısı ile büyülemiştir.
Mugler; insanlık dışı, biraz canavar görünümlü bir kadını sunduğunda, 1997
Sonbahar/Kış gösterisinin izleyicilerini şaşkına çevirdi. Bird Dress tasarımı; çarpıcı
bakışları, sarı, yılan benzeri gözleri ve abartıldı vücudu ile adeta bir tür balık, kuş
ve canavarın bir kombinasyonuydu. Tasarım bilim kurgu filminden karakterleri
andıran ve gerçeküstü görünümüyle bu çalışma uzun süren sonucunda
tamamlanmıştır (Görsel 5.15).

Görsel 5.15. Uzay çağı kıyafeti 1995 ilkbahar/yaz koleksiyonundan Robot Woman, 1995
Couture; ileri terzilik ilkbahar/yaz The Venus Dress ve 1997 sonbahar/kış Bird Dress tasarımları.
bilgisi. Ünlü Jean Paul Gaultier’in alışılmadık tasarımları, övgüye değer haute couture
tasarımcılar, moda
becerilerinin yanı sıra statükoyu sorgulama arzusu ile sürrealist tasarımlar yapan
evleri tarafından
diğer bir moda tasarımcısıdır. Gaultier, sürrealizm akımının en önemli
üretilmiş giysiler
(Newman ve Shariff, motiflerinden tamamen ilham alarak 36 parçadan oluşan 2006 Les Surrealistes
2012). Sonbahar/Kış koleksiyonunu sunmuştur. Sıradan bir ceketin sağ kolunu tüyler, bir

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

 Sürrealizm ve Moda

gaga ve bir horoz ibiği üç boyutlu bir görüntüsüne dönüştüren "Hécate coatdress"
isimli tasarımı Dalí'nin horoz çalışması ile ilişkilidir. Gaultier’in ceketinde dişi
eşdeğeri olan tavuk yerine horoz, Dalí’de ise tavuk bulunur. 1955 yılında çekilmiş
Dalí’ye ait fotoğraf Gaultier’in ve Dalí’nin yaratıcı tasarımları arasında bir bağlantı
kurarken tavuğun cinsiyetinin gerçeküstü bir önemi bulunmaktadır (Görsel 5.16,
Görsel 5.17).

Görsel 5.16. Salvador Dalí Rooster, 1955. (Houglan,2016).

Görsel 5.17. Jean Paul Gaultier, Les Surréalistes Collection, “Hécate coatdres“, Haute
couture 2006-07 sonbahar/kış koleksiyonu. (Houglan,2016).
Türk asıllı moda tasarımcısı Hüseyin Çağlayan’ın tasarımları sadece yarattığı
Moda gösterisi; giysileri giysilerin görünümü değil aynı zamanda tasarımlarının ilham kaynaklarıyla zaman
izleyiciye sunarken, zaman sanatın yaratıcı özünden ilham aldığı görülmektedir. Modayı giyimin
nesneden giysiye
ötesinde bir şeye dönüştürmenin, sihir duygusu vermenin ve bir giysiye hayat
hareket ve geçiş, daha
sonra izleyiciden bir vermenin yolunu aramaktadır. Çağlayan’ın moda tasarımları, günlük giyim
tepki alma süreci. parçaları fikrinden çok heykel sanatına veya teknolojiye daha yakındır. Tasarımcı
koleksiyonlarında; "Beden benim ana unsurumdur. Beden ifadede nasıl kullanılır,
belirli kültürler bedeni nasıl algılar ve nasıl farklılaşırlar ya da beden dilinde ortak
bulunan şeyleri düşünerek yarattığını?” diye ifade eder. Beden, yaptığımız her
şeyin temel unsurudur. Etrafınızdaki her şey bedenin güçlendirilmesidir. Yalnızca
giysilerin kullanımı ve işlevi aracılığıyla değil, aynı zamanda gösteri aracılığıyla
izleyiciyi de etkileyen koleksiyonlar oluşturmak için dijital üretim tekniklerini
kullanmaktadır. Çağlayan, 2000 Sonbahar/Kış koleksiyonununda günlük ev
eşyalarını giyilebilir parçalara dönüştürmek için bir giysi koleksiyonu tasarlamıştır.
Koleksiyon, tasarımcının evlerinden ayrılan ve kaçmaya ya da öldürülmeye
zorlanan aileleri bulan savaş zamanı süreksizliği hakkındaki düşüncelerinden ilham
almıştır. Hüseyin Çağlayan; bu mükemmel şekilli ahşap dairesel parçaları oluşturan
lazer kesim gibi dijital üretim tekniklerini kullanarak, nesneden giysiye, giysiden
nesneye sürekli dönüşebilen bir yapı yaratmayı başarmıştır (Görsel 5.18.). Bu
dijital fabrikasyon tekniklerini önce hareket olasılığını ve dönüşümün gücünü
yaratmak için kullanan bu teknikler, daha sonra parçalara ayrılması onlara
tamamen yeni ve beklenmedik bir şey gösterme gücü vermektedir. İmkansız
olanla ilgilenen tasarımcı, sürreal etkiler ve fütürizmin eylemselliği ile kendini
sanat ile her daim yenilemektedir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

Sürrealizm ve Moda

Görsel 5.18. Hüseyin Çağlayan, 2000 Sonbahar/Kış koleksiyonu.

Sanatsal yaratıcılığın sayesinde sürrealizm dönem dönem moda üzerinde
ciddi bir etkiye sahiptir. Hem sanatın modadaki anlamı hem de modanın yaratıcı
önerilerinde sanatın izleri görülmektedir. Sürrealist bilinçdışı zihne dokunma
dürtüsü ve onların mit ve ilkelciliğe olan ilgileri, sonraki birçok hareketi
şekillendirmeye devam etmektedir. Gerçeküstücülük, çağdaş sanatçıların bugün
hâlen daha kullandığı avangart fikirlerin ve tekniklerin devamlılığı olacağını da
göstermektedir. Rüya ve bilinçsizlik çerçevesinde gerçekliğin yeniden
yorumlanması olarak öne çıkan gerçeküstü ifade, geçmişte olduğu gibi günümüzde
ve gelecektede modanın ana akımlarından biri olacağı görülmektedir. Sürrealizm,
bilinçsizlik ve fantezi dünyasını kabul ederek ve belirsiz gerçekliğimizin geçici
olarak üstesinden gelmeyi mümkün kılmaktadır. Avangart bir sanat olarak
sürrealizm, 20. yüzyılın başlarından beri ifade alanını genişletmiştir. Özellikle,
sanatçı Salvador Dalí'nin çalışmalarıyla sürrealizmin moda ile güçlü bir bağı
oluşmuştur. Schiaparelli'nin moda tasarımları gibi moda tasarımı ve stilindeki
sürreal eğilim, Rei Kawakubo-Comme des Garçons ve Martin Margiela gibi
avangard tasarımcılarda çağının ruhunu sürrealist bakış açısıyla yorumlamışlardır.
Moda tasarımlarında dikkat çekici bir şekilde sürrealist öğeler taşıyan çağdaş
tasarımcılar daha ileri boyutta zaman zaman postmodern anlayışıda içeren
tasarımlarıda görülmektedir.
Bireysel Etkinlik

• Sürrealizm sanat akımını materyal ve giysi formu açısından

akımın etkin olduğu zaman ile günümüz arasında
karşılaştırmalı analizini yapınız.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Sürrealizm ve Moda

•AKLIN ÖTESİNDEKİ SANAT: SÜRREALİZM

•Sanatta sürrealizm, 1924'te Andre Breton tarafından sürrealist
manifestonun açıklanmasıyla egemenliğini duyurmuştur. Sürrealizmin ilk
manifestosunda ilan edildiği gibi “Sürrealizm; pratik düşüncelerimizi bazen
konuşarak, bazen yazarak ve bazen de birçok ve çeşitli biçimlerde ifade
eder. Bu, sürrealizmin aklın bilinçli kontrolünden muaf olduğu ve estetik ve
ahlaki geleneklerimizden bağımsız olarak tüm alanlardaki tüm düşünceleri
ifade ettiği anlamına gelir.” Performans sanatı, sanatsal fantezi yoluyla rüya
gibi dünyalar yaratan ve nesnelerin ve daha sonra özgür tekniklerin
birleşmesine dayanan sürrealizmden büyük ölçüde etkilenir. Sanatta,
Özet

deneyimler ve çeşitli teknikler bilinmeyen hayal güçlerini kapsayacak

şekilde genişler. Sanat alanında böylesine aşırı bir teori bile, sanatın başa
çıkamayacağı bir nesne bulamaz.
•1919'da sürrealizm, kısmen Sigmund Freud tarafından geliştirilen
psikanalist teori, G.W.F. Hegel'in diyalektiği ve Giorgio de Chirico'nun
Dadaizm'e dayanan metafizik resimleri ile doğduğu kabul edilmektedir.
Dadaizm'in temel fikri, bireylerin içsel arzusuna sadık olmaktan kaynaklanır.
Ancak Dadaizm, sözleşmenin basit bir şekilde yadsınmasını ve yok
edilmesini vurgular. Aklın yani rasyonalizmin olumsuzlanması için herhangi
bir somut ikame sunmazken gerçeküstücülükten bilincin iç dünyasını
göstermesiyle farklılaşır.
•Dada akımı, 1916'da Zürih'te doğmuş Avrupa ve Amerika’ya yayılarak 1923
yılında dağılmıştır. Alman şair ve düşünür Hugo Ball’in Zürih’te açtığı
Cabaret Voltaire isimli mekanda I. Dünya Savaşı’na muhalif bir topluluk
oluşturma fikriyle başlamıştır. Açtığı mekanda sergiler, şiir okuma geceleri,
konserler, performanslar ve çeşitli sanatsal eğlencelerin gerçekleştiği bir
mekanda doğmuştur. Tristan Tzara, Marcel Janco ve Hans Arp bu mekanda
yeni fikirlerini olgunlaştırmışlardır.
•Dadacı sanatçılar arasında Tristan Tzara, Marcel Janco ve Hans Arp, Man
Ray, Marcel Duchamp, John Heartfield, Raoul Hausmann, Hannah Höch,
George Grosz ve Francis Picabia sayılabilir.
•Sürrealizm 1920’li yıllarda Dada’nın küllerinden doğan bir akımdır. Gerçek
Dadacı, Dada'ya karşı olandır söylemi ile yerini gerçeküstücülüğe
bırakmıştır. Sürrealistler hayal gücünü, düş dünyasını ve bilinçdışının
kökenini keşfetmeye çalışmışlardır. Sanatçılar sadece karakteristik olarak
Sigmund Freud'un derin psikolojisine keskin bir ilgi göstermekle kalmamış,
aynı zamanda onun psikanalitik çalışmasından da büyük ölçüde
etkilenmiştir. Freud’un psikanalizi, 20. yüzyılın sosyo-bilim ideolojisini temsil
ederken Avrupa düşünce tarihinde insan irrasyonelliğiyle ilgili çalışmaları
dikkate alınmaya başlar.
•Gerçeküstücüler tarafından rüyaların insanlara ve dünyaya yönelik başka bir
algılama yöntemi olarak kabul edilmesi, büyük ölçüde Freud'un teorisine
borçludur. Bununla birlikte, Freud'un vurguladığı rüyalardaki cinsel
düşlemden ziyade, özgür ruhun, çocukluk anılarını içeren kendiliğinden
düşüncelerin, çeşitli şekillerde karışmış arzuların, alametlerin ve rüyadaki
belirli bir gerçekliğe kehanetinin tezahürü ile daha fazla ilgiliydi. Başka bir
deyişle, sürrealistler rüya imgesini resme dönüştürmeye çalışmazlar; daha
ziyade, onu bastırılmış bilinçdışının içeriğine yaklaşabilecek bir araç olarak
kullanmaya çalışırlar. Bu nedenle, sürrealistler, bu unsurları daha yaratıcı
genel görsel sanat biçimleriyle birleştirerek yaratıcı etkinlikler
gerçekleştirirler.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

Sürrealizm ve Moda

•Sürrealistlerin form algısı resimlerindeki ifade tarzı güçlü bir kişilik ve

benzersizlik gösterse de, ifade tarzı kabaca bunalım ve otomatizm olarak
sınıflandırılabilir. "Yer değiştirme" veya "yerini değiştirme" olarak
çevrilebilen Fransızca bir kelime olan depaysment, aslında kişinin sevgili
memleketini veya ülkesini terk etmesi anlamına gelir.
•Otomatizm, otomatik teknik yöntemi olarak tercüme edilebilir ve uyanık
zihnimizin altındaki bilinçsizlik dünyasını keşfetmenin bir yolu olarak
Özet (devamı)
kullanılabilir. Bu teknik, düşüncelerimizin sürecini, herhangi bir estetik ve
etik kaygıdan bağımsız olarak, herhangi bir sebep kısıtlaması olmaksızın
kaydeden sürrealizmin ifade biçimidir. Max Ernst, rastlantısal fenomeni
Frottage-Frotaj, Grattage –Grataj ve Decalcommanie -Dekolkomani
teknikleriyle ifade eder. Gerçeküstücü sanatçılar biçim bozma, buluntu
mesne, kola, frotaj, otomatik desen ve dekolkomanı gibi tümüyle
rastlantısallığa dayanan ifade biçimlerini deneyimlemişlerdir. Gerçeküstücü
sanatçıların yapıtlarının yer aldığı zengin bir içeriğe sahip dergilerden olan
La Revolution Surréaliste, Le Surréalisme au servicede la révolution, Le
Surréalisme et la peinture ve Minotaure, gibi yayınlarla akımın etkinliğini
sürdürmüşlerdir. Sürrealist sanatçılar arasında Giorgio deChirico, Salvador
Dali, Joan Miro, André Masson, Max Ernst, René Magritte, Man Ray ve
Meret Oppenheim sayılabilir.
•SÜRREALİZMİN MODA İLE OLAN ETKİLEŞİMİ
•Moda tasarımcılarının çalışmalarına sürrealizm ile ilgili olarak bakmak,
kadınların sesini büyük ölçüde erkek ve çoğu kez kadın düşmanı hareketle
diyaloğu gündeme getirmek anlamına gelmektedir. Hareket için varlığı ve
önemi henüz tam olarak anlaşılmamış sürrealizm ile ilişkilendirilmiş birkaç
kadın sanatçı bulunmaktadır. Bunlar; Leonor Fini, Frida Kahlo, Lee Miller,
Nusch Eulard, Jacqueline Lambda, Gala Dalí, Claude Cahun ve Meret
Oppenheim'dır.
•Sürrealizm ve moda arasındaki yakınlıklara tasarımcıların çağdaşı sanatçılar
ile olan işbirlikleri nedeniyle sürrealizm modanın en sevilen sanatı olmaya
devam etmiştir. Sürrealizmi moda alanında incelemek önemlidir, çünkü
kıyafeti giyen kadınların ve onu görenlerin günlük yaşamlarına sürrealizmi
katmaktadır. Sürrealizmin 20. yüzyıl modasında uygulanmasında fikirlerin
resimden moda alanına aktarılmasından bahsederken ilk olarak Elsa
Schiaparelli'in başarılarından bahsetmek gerekmektedir. Bu fikir aktarımını
klasik anlayıştan modaya ustaca uygulayan ilk kadın tasarımcıdır.
•Salvador Dali’nin Elsa Schiaparelli ile bilinen en iyi çalışması çekmece
şeklindeki cepler, şapkalar ve Windsor Düşesi için 1937 yılında tasarlanan
giydiğinde haute monde- yüksek sosyete’de skandal haline getiren beyaz
bir elbisenin üzerine kırmızı bir ıstakoz çalışmasıdır.
•Yves Saint Laurent’ın 1969 yılına ait bu tasarımında, eski dönemlerde
erkeklerin giydiği göğüslükleri andıran ve altın ile kumaşın birlikte
kullanıldığı bu tasarım, kadın bedeninide çağdaş anlamda yeniden
yorumlamaktadır.
• Jean Paul Gaultier’in alışılmadık tasarımları, övgüye değer couture
becerilerinin yanı sıra statükoyu sorgulama arzusu ile sürrealist tasarımlar
yapan diğer bir moda tasarımcısıdır.
•Türk asıllı moda tasarımcısı Hüseyin Çağlayan’ın tasarımları sadece
yarattığı giysilerin görünümü değil aynı zamanda tasarımlarının ilham
kaynaklarıyla zaman zaman sanatın yaratıcı özünden ilam aldığı
görülmektedir. İmkansız olanla ilgilenen tasarımcı sürreal etkiler ve
fütürizmin eylemselliği ile kendini sanat ile her daim yenilemektedir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Sürrealizm ve Moda

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Resim, heykel, tiyatro, sinema ve edebiyatta betileri gerçek dünyadaki
ilişkileri yerine asla var olmayacak düşsel ortamda sunan sanat
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Konstrüktivizm
b) Sürrealizm
c) Ekspresyonizm
d) Kübizm
e) Fütürizm

2. Aşağıdakilerden hangisi hiçbir estetik önyargıyı, ilke ya da kurala bağlı

kalmayan, beyinle denetlenemeyen bilinçsizce otomatik biçimde yapılan
sanatsal çalışmadır?
a) Rayonizm
b) Otomatizm
c) Orfizm
d) Ekspresyonizm
e) Kübizm

3. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal bir hareketin siyasal inanç ve

amaçlarının açık ifadesidir?
a) Devinim
b) Yıkım
c) Konstrüksiyon
d) Devrim
e) Manifesto

4. Aşağıdakilerden hangisi yeni bir sanat yaratmaktan çok onaylanmış tüm

sanat anlayışlarını yıkmayı amaçlayan akımdır?
a) Dadaizm
b) Sürrealizm
c) Kübizm
d) Otomatizm
e) Rayonizm

5. Boyama, çizme, resmetme ve yontma gibi eylemlerle oluşturmayı

yadsıyarak sanatsal amaç olmadan doğal veya endüstriyel malzemelerle
sanatsal yaratma eyleminin adı nedir?
a) Ready-made
b) Kolaj
c) Assemblage-Asemblaj
d) Manipülasyon
e) Dekolkomani

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Sürrealizm ve Moda

6. Sanat yapıtını benzerleri arasından seçip üzerinde değişiklik yapılmaksızın

kullanılmış ya da üzerindeki değişiklik sadece üretimde rastlantısal olarak
ortaya çıkmış endüstri ürününe ne denir?
a) Manipülasyon
b) Asemblaj
c) Dekolkomani
d) Ready-made
e) Kolaj

7. Bir verinin niyet doğrultusunda gösterilmek istenen amaca uygun biçimde

yeniden düzenlenerek ortaya konması ne ad verilir?
a) Kolaj
b) Dekolkomani
c) Raady-made
d) Manipülasyon
e) Asemblaj

8. Aşağıdakilerden hangisi özel olarak hazırlanmış kâğıt üzerindeki resimlerin

veya tasarımların cama, metale veya başka bir malzemeye aktarılması
işlemidir?
a) Ready-made
b) Kolaj
c) Grataj
d) Frotaj
e) Dekolkomani

9. Dokulu yüzeyin üzerine kâğıt gibi ince bir malzeme konularak, bir şeyle
üzerine sürtüp yüzeyin izini çıkarma işlemine ne denir?
a) Asemblaj
b) Grataj
c) Frotaj
d) Kolaj
e) Ready-made

10. Aşağıdakilerden hangisi keskin bıçakla taze boyayı kazıma tekniği; yüzeyi
hareket ettirmek, dinamik hale getirmek için hazırlanan destek üzerine
yayılmış kromatik pigmenti çizmek, çıkarmak, kazımak anlamına gelir?
a) Grataj
b) Frotaj
c) Dekolkomani
d) Kolaj
e) Asemblaj

Cevap Anahtarı
1.b, 2.b, 3.e, 4.a, 5.c, 6.d, 7.d, 8.e, 9.c, 10.a

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Sürrealizm ve Moda

YARARLANILAN KAYNAKLAR
Antmen, A. (2013). Sanatçılardan yazılar ve açıklamalarla 20.yüzyıl batı sanatında
akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık.
Çeliksap,S.(1992). Giyside gerçeküstü arayışlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Houglan, C. ( 2016). "Salvador Dalí, surrealism, and the luxury fashion industry" .
Undergraduate Honors Theses.
https://scholarworks.wm.edu/honorstheses/902
İpşiroğlu, N., İpşiroğlu,M. (1993). Sanatta devrim. İstanbul: Remzi Kitabevi A.Ş.
Kertakova, M. ( 2019). The influence of ideas of surrealism in fashion design.
Tekstilna Industrija, Broj 4.
Lehnert, G. (2000). A History of fashion. Germany: Köneman.
Little, S. (2013). …İzmler, sanatı anlamak. İstanbul: Yem Yayın.
Martin, R. (1996). Fashion and surrealism. New York: Rizzoli İnternational
Publications Inc.
Parsa,S., Parsa, A.F. (2004). Göstergebilim çözümlemeleri. İzmir.
Pass, V. R. (2011). Strange Glamour:Fashion and Surrealism in the Years between
the World Wars. Doctor of Philosophy, University of Rochester, Program in
Visual and Cultural Studies Department of Art and Art History Arts, Sciences
and Engineering School of Arts and Sciences. New York.
Passeron, R. ( 1996). Sürrealizm sanat ansiklopedisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
QUINN, Bradley,” A Note:Husseın Chalayan, Fashion and Technology”, Fashion
Theory, Vol. 6, Is. 4, United Kingdom, 2002
Sözen, M., Tanyeli, U. (2001). Sanat, kavram ve terimler sözlüğü.( 6.Basım)
İstanbul: Remzi Kitabevi.
Turani, A. ( 2003). Dünya sanat tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi A.Ş.
Yang, C. K. (2004). A study on surrealistic expression in modern fashion focusing
on surrealistic fashion in 1990s. Journal of Fashion Business, Vol. 8, No. 6.
Görsel 5.1. Francis Picabia, Tableau Rastadada, 1920. 1.12.2020 tarihinde
https://www.moma.org/collection/works/183511. adresinden erişildi.
Görsel 5.2. Man Ray, Gift, 1921. 1.12.2020 tarihinde
https://www.dadart.com/dadaism/dada/036-manray.html. adresinden erişildi.
Görsel 5.3. Giorgio de Chirico, Disquieting Muses, 1917. 1.12.2020 tarihinde
https://useum.org/artwork/The-Disquieting-Muses-Giorgio-de-Chirico-1918.
adresinden erişildi.
Görsel 5.4. Giorgio de Chirico, The Song of Love, 1914. 1.12.2020 tarihinde

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Sürrealizm ve Moda

http://www.visual-arts-cork.com/paintings-analysis/song-of-love.htm. adresinden
erişildi.
Görsel 5.5. Salvador Dalí, Voltaire'in Hayal Kırıklığı Büstü ile Köle Pazarı,1940
1940. 1.12.2020 tarihinde
https://www.Dalípaintings.com/slave-market-with-the-disappearing-bust-of-
voltaire.jsp. adresinden erişildi.
Görsel 5.2. Salvador Dalí, La pesistance de la Memoire-Belleğin Azmi, 1931.
https://www.pivada.com/salvador-Dalí-bellegin-azmi.1.12.2020 tarihinde
Görsel 5.7. Salvador Dalí, Vogue dergisi 1 Haziran 1939 yılı kapağı.
https://www.vogue.com/article/salvador-Dalí-and-fashion-femmes-aux-
papillons-christies. adresinden erişildi.
Görsel 5.8. Salvador Dalí, Vogue dergisi 1 Nisan 1944 yılı kapağı. 1.12.2020
tarihinde
https://www.vogue.com/article/salvador-Dalí-and-fashion-femmes-aux-papillons-
christies. adresinden erişildi.
Görsel 5.9. Schiaparelli ve Dalí’nin birlikte çalıştığı ve 1936-1937 Haute Couture kış
koleksiyonunda yer alan çekmece cepli tasarımı. 1.12.2020 tarihinde
https://www.schiaparelli.com/fr/21-place-vendome/schiaparelli-et-les-
artistes/salvador-Dalí/tailleur-schiaparelli-poches-tiroirs/ adresinden
erişildi.
Görsel 5.10. Lobster Telephone-Istakoz Telefon, 1936. 1.12.2020 tarihinde
https://fashionhistory.fitnyc.edu/1937-schiaparelli-lobster/ adresinden erişildi.
Görsel 5.11. Elsa Schiaparelli, Istakoz Elbise, 1937. 1.12.2020 tarihinde
https://fashionhistory.fitnyc.edu/1937-schiaparelli-lobster/ adresinden erişildi.
Görsel 5.13. Elsa Schiaparelli, Skeleton Dress, 1938. 1.12.2020 tarihinde
https://collections.vam.ac.uk/item/O65687/the-skeleton-dress-evening-
dress-elsa-schiaparelli/ adresinden erişildi.
Görsel 5.14. Yves Saint Laurent, Tom Ford tasarımı,2003. 1.12.2020 tarihinde
https://www.elle.com/fashion/g8486/fashion-moments-inspired-by-
surrealism/?slide=5 adresinden erişildi.
Görsel 5.15. Uzay çağı kıyafeti 1995 ilkbahar/yaz koleksiyonundan Robot Woman,
1995 ilkbahar/yaz The Venus Dress ve 1997 sonbahar/kış Bird Dress
tasarımları. 1.12.2020 tarihinde
https://www.elle.com/uk/fashion/trends/a26287890/thierry-muglers-everlasting-
impact-on-fashion/ adresinden erişildi.
Görsel 5.18. Hüseyin Çağlayan, 2000 Sonbahar / Kış koleksiyonu. 1.12.2020
tarihinde
https://surrealistillusions.wordpress.com/2018/11/14/hussein-chalayan/
adresinden erişildi.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20