Zasady prawa wyborczego

Ćwiczenia
 Zasady prawa wyborczego
• Powszechność
• Bezpośredniość
• Równość
• Tajność głosowania
• Proporcjonalność lub wybory
większościowe
 Zasada powszechności
• Wymóg zagwarantowania udziału w wyborach każdemu
pełnoletniemu obywatelowi
• Powszechność a cenzusy wyborcze (Naród ≈ wyborcy),
cenzus czy przesłanka uzyskania praw wyborczych?
• Powszechność a ind. pozbawienie praw wyborczych
• Aspekt czynny (prawo wybierania) i bierny (prawo
wybieralności)
• Przesłanki materialne (przyczyny) i formalne (podstawa
prawna, organ orzekający) pozbawienia praw
wyborczych
• Cenzusy jako materia konstytucyjna – dopuszczalność
„konkretyzacji”
 Czynne prawo wyborcze
art. 62 Konst.
• Obywatelstwo
• Ukończenie 18 lat

• Brak pozbawienia praw (publicznych lub

wyborczych)
• Brak ubezwłasnowolnienia (całkowitego
lub częściowego?)
 Przesłanki negatywne –
ubezwłasnowolnienie
• Ubezwłasnowolnienie - cywilistyczne pojęcie
„zastane”
• Powiązanie z chorobą psychiczną,
niedorozwojem umysłowym, innymi
zaburzeniami psychicznymi (alkoholizm,
narkomania) - art. 13 § 1 k.c.
• Problem ubezwłasnowolnienia częściowego (art.
16 § 1 k.c.) i jego skutków w sferze
publicznoprawnej – wyrok ETPC w sprawie Kiss
vs Węgry
• Przesłanka formalna – prawomocny wyrok
sądowy
 Niegodność wyborcza
• Dyskusyjność przesłanek – np. ETPC w sprawie
Hirst vs Wlk. Brytania
– Pozbawienie wolności a utrata praw wyborczych
• Konstytucyjny „standard minimalny” czy regulacja
blankietowa?
– Pozbawienie praw publicznych – problem kategorii
przestępstw
– Delikty konstytucyjne – j.w.
• Prawomocny wyrok sądowy jako forma
pozbawienia praw wyborczych
– Problem (braku) swobody sądu w orzekaniu
pozbawienia praw wyborczych
 Kodeksowe gwarancje
powszechności
• CRW i spisy wyborców sporządzane z urzędu
• Prawo reklamacji
• Obwody zamknięte i głosowanie zagranicą
• Wybory w dzień wolny od pracy
• Głosowanie przez pełnomocnika i
korespondencyjne
• Problem i-votingu
 Bierne prawo wyborcze –
art. 99 i art. 127 Konst.
• Korzystanie z czynnego prawa
• Wiek

• Niepozbawienie prawa kandydowania z

uwagi na:
– karalność (art. 99 ust. 3 Konstytucji)
– „kłamstwo lustracyjne” (ustawa „lustracyjna”)
 Zgłaszanie i rejestracja
kandydatów
• Prezydent – wyłącznie komitety wyborców;
100 tys. podpisów
• Wybory parlamentarne – komitety partii
politycznych (koalicji) i wyborców
• Senatorowie – 1-mandatowe okręgi;
podpisy 2 tys. wyborców
• Posłowie – listy w wielomandatowych
okręgach, parytet (35% dla każdej płci!);
podpisy 5 tys. wyborców
 Rejestracja
• Kandydaci na Prezydenta: PKW – skarga
do SN
• Kandydaci na posłów i senatorów: OKW –
skarga do Sądu Okręgowego
 Zasada równości wyborów
• Uczestniczenie (czynne i bierne) w wyborach
na równych zasadach
• Aspekt czynny – równość formalna (ilość
głosów) i materialna (siła głosu) wyborów
– Problem reprezentacji politycznej i
terytorialnej (państwa federalne –
jednakowa czy równa reprezentacja?)
• Aspekt bierny – równość szans
– Warunki prowadzenia kampanii wyborczej
– Stosunek władz publicznych do kandydatów
– Finansowanie kampanii
Równość prawa wybierania

Równość

Formalna Materialna

Jednakowa Zbliżona siła

ilość głosów (waga) głosu
 Nierówność formalna -
przykłady
• Historyczne przykłady wyborów pluralnych
– Głosowanie „rodzinne” (Hiszpania)
– Wielość głosów w jednym okręgu (Belgia)
– Głosowanie w wielu okręgach (Wlk. Brytania)

• Wybory do Senatu w Polsce

– W latach 1989-2001 – okręgi 2- i 3-mandatowe (Wwa,
Katowice)
– W latach 2001-2011 – okręgi 2-, 3- i 4-mandatowe
– Od 2011 r. – okręgi 1-mandatowe
Równość formalna - gwarancje

• Kontrola prawidłowości spisów

• Kontrola procedury wydawania kart do
głosowania
• Kontrola ilości „podejść” do głosowania
• Problemy i-votingu
 Równość materialna –
pojęcie, metody osiągania
• Dwie metody definiowania
– Równość jako podobna siła (waga) głosu
– Równość jako właściwa relacja między mandatem
a liczbą głosujących
• Problem okręgów wyborczych: jedno- i
wielomandatowych
• Norma przedstawicielstwa jako gwarancja równości
materialnej
– Obliczanie: podzielenie liczby mieszkańców przez
liczbę mandatów
– Stała lub jednolita norma przedstawicielstwa -
konsekwencje
Geografia (geometria) wyborcza
• Bierność prawodawcy wobec migracji ludności
– Problem „aktualizacji” granic okręgów
• Gerrymandering – wytyczanie (zmiana) granic
okręgów determinowane chęcią osiągnięcia korzyści
politycznych
– „pakowanie” – łączenie w granice jednego okręgu
obszarów wskazujących na poparcie danej partii
– „pękanie” – dzielenie obszaru wskazującego na
poparcie danej partii pomiędzy różne okręgi
Gerrymandering
 Równość – okręgi a system
wyborczy
• Odmienna sytuacja w okręgach jednomandatowych z
systemem większości zwykłej (np. wybory do Senatu
RP)
• Łatwiejsze osiągnięcie równości w okręgach
wielomandatowych z systemem proporcjonalnym (np.
wybory do Sejmu RP)

• Aspekt formalny – unormowanie problemu okręgów

wyborczych w przepisach ustawowych (Kodeks,
ordynacja) czy w aktach wykonawczych?
• Rola organów wyborczych w aktualizowaniu struktury
okręgów
 Równość a bierne prawo
•
wyborcze
Równość czy jednakowość wymogów formalnych?
– „Bonusy” ogólnokrajowych komitetów wyborczych
– Okręgi „specjalne” (mniejszości narodowe – np.
Maorysi w Nowej Zelandii, Słowenia, Chorwacja)
• Równość warunków rywalizacji
– Stosunek władz publicznych do kandydatów
• Ograniczenia prowadzenia kampanii wyborczej
(urzędy publ., szkoły)
• Kampania kandydatów piastujących urzędy
publ. (problem reelekcji)
– Stosunek mediów publicznych do kandydatów
• Gwarantowany czas kampanii, debaty
 Bezpośredniość wyborów

Wybory

Bezpośrednie Pośrednie
Wybory bezpośrednie

Wyborcy

Głosowanie

Reprezentant
Wybory pośrednie
Wyborcy

Głosowanie

Elektor

Głosowanie

Reprezentant
 Zasada bezpośredniości
• Decydowanie o obsadzie organu wybieranego bez
pośrednictwa innych podmiotów (elektorów,
wyborców „wyższego stopnia”)
• Problem zakresu swobody decyzji podejmowanej
przez elektora w wyborach pośrednich
• Casus wyborów Prezydenta USA (zasada the
winner takes all)
• Wybory bezpośrednie ≠ głosowanie osobiste
• Odrębna zasada – np. art. 26 Konstytucji Austrii
• Wyrok TK z 20.07.2011, K 9/11 – głosowanie
osobiste nie jest elementem zasady
bezpośredniości (w kontekście pełnomocników)
 Bezpośredniość wyborów
a sposób głosowania
• Wybory Prezydenta – wskazanie
kandydata
• Wybory senatorów – wskazanie kandydata
w okręgu 1-mandatowym
• Wybory posłów – wskazanie listy i
kandydata w okręgu wielomandatowym
(głosowanie preferencyjne)
 Bezpośredniość wyborów
a głosowanie imienne
• Głosowanie spersonalizowane (imienne, preferencyjne)
• Problem wyborów proporcjonalnych (w okręgach
wielomandatowych)
• Listy „zamknięte” – Niemcy, „drugi” głos w wyborach do
Bundestagu
• „Listy krajowe” – np. wybory do Sejmu w latach 1989-
2001
• Głosowania preferencyjne, pozwalające wyrazić poparcie
jednemu lub wielu kandydatom z listy (lub nawet list)
• Preferencja dla jednego kandydata z jednej listy
(Polska)
• Preferencje dla kilku kandydatów – system STV
(Irlandia); „panachage” – układanie osobnej listy
kandydatów z różnych list (Szwecja, Szwajcaria)
 Głosowanie osobiste
• Wymóg fizycznej obecności w lokalu obwodowej komisji
wyborczej
• Głosowanie przez pełnomocnika – aprobujący wyrok TK
• Głosowanie korespondencyjne
• Jako wyjątek od głosowania osobistego w lokalu komisji
(casus „powszechnych wyborów korespondencyjnych” –
maj 2020 r.)
• Listownie
• I-voting – internet
• Problem powszechności, równości (dostępność, ilość
podejść do głosowania), tajności głosowania,
bezpieczeństwo (integralność)
 Tajność głosowania
• Gwarancja dla wyborcy – obowiązki organizacyjne
(techniczne) po stronie organów wyborczych
• Miejsca zapewniające tajność głosowania
• Sposób drukowania kart
• Sposób oddawania głosu („głosowanie bez skreśleń”)
• „Przeźroczyste urny” – za i przeciw
• Mężowie zaufania
• Transmisje z lokali wyborczych?
• Prawo czy obowiązek tajnego głosowania?
• Głosowanie „nietajne” a agitacja wyborcza - skutki
• Problem głosowania korespondencyjnego –
dysponowanie kartą
 Technika głosowania

• Skreślanie – niechcianych kandydatów lub

komitetów
• Podkreślanie – wybranych kandydatów lub
komitetów
• Znak „x” – problem definicji w polskich przepisach
(dwie, czy więcej linii przecinających się w obrębie
kratki); problem dopisków „w kratce”
• Głosowanie bez skreśleń – negatywnie oceniane z
pkt widzenia tajności
• E-voting – maszyny do głosowania
Tajność głosowania a „nieświadoma” agitacja
 Systemy wyborcze – sensu stricto

• Sposób ustalania wyników wyborów

Systemy

Większościowe Mieszane Proporcjonalne

Większość Większość
System d`Hondta
bezwzględna zwykła

II tura z udziałem
System Saint
dwóch
Laguë
kandydatów

II tura z
System Hare-
większością
Niemeyera
zwykłą
 System większości
zwykłej (względnej)
• Wybory wygrywa kandydat (lista), który uzyskał najwięcej
głosów ważnych.
• Zalety:
• Prostota wyniku – „zwycięzca bierze wszystko”
• Brak II tury głosowania
• Wady:
• Ryzyko wygranej kandydata, za którym nie opowiedziała
się większość spośród wszystkich głosujących
• W wyborach parlamentarnych ryzyko uzyskania
większości mandatów przez komitet (partię), który nie
zdobył większości głosów w skali kraju
 System większości zwykłej - Senat

Art. 273 Kodeksu wyborczego

§ 1. Za wybranego na senatora w danym okręgu wyborczym
uważa się tego kandydata, który otrzymał najwięcej oddanych
głosów ważnych.
§ 2. Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzymało liczbę
głosów uprawniającą do uzyskania mandatu, o pierwszeństwie
rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których
jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów, a jeżeli liczba tych
obwodów byłaby równa, o pierwszeństwie rozstrzyga
losowanie przeprowadzone przez przewodniczącego
okręgowej komisji wyborczej w obecności członków komisji
oraz pełnomocników wyborczych.
 Systemy większości bezwzględnej

• Wybory wygrywa kandydat, który uzyskał ponad

połowę głosów ważnych.
• Zalety:
• Wygrywa kandydat popierany przez rzeczywistą
większość głosujących
• Silna legitymacja demokratyczna zwycięzcy
• Wady:
• Bardzo często konieczna II tura wyborów
System większości bezwzględnej - Prezydent

Art. 127 Konstytucji

4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który
otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z
kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po
pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.
5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch
kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno
największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów
wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w
jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się
kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w
pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego
głosowania odracza się o dalszych 14 dni.
6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w
ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.
 Systemy proporcjonalne –
przesłanki
• Wybierany organ kolegialny
• Wielomandatowe okręgi wyborcze
• Listy kandydatów
• Określenie metody przeliczenia głosów na
mandaty (np. d`Hondta; Saint Lague;
Hare-Niemeyra)
 Metoda d`Hondta
• Vincent d`Hondt – belgijski prawnik i matematyk
• Metoda d`Hondta - dzielenie liczby głosów przez
kolejne liczby naturalne (1,2,3,4 itd.) i
przydzielanie mandatów wg najwyższych
ilorazów
• Metoda rozpowszechniona od okresu
międzywojennego (m.in. Konstytucja Marcowa w
II RP)
• Metoda najkorzystniejsza dla partii silnych,
powoduje ich nadreprezentację
 Metoda d`Hondta –
okręg 7-mandatowy
Lista A Lista B Lista C Lista D Lista E
Głosy: 120 100 80 45 30
:1 120 100 80 45 30
:2 60 50 40 22,5 15
:3 40 33,3 26,6 15 10
:4 30 20 15 10 5
:5 24 20 16 9 6
:6 20 16,6 13,3 7,5 5
:7 17,1 14,2 11,4 6,4 4,2
 Metoda d`Hondta – okręg 7-mandatowy

Mandaty Lista A: Lista B: Lista C: Lista D: Lista E

: 3 2 1 1
Głosy: 120 100 80 45 30
:1 120 100 80 45 30
:2 60 50 40 22,5 15
:3 40 33,3 26,6 15 10
:4 30 20 15 10 5
:5 24 20 16 9 6
:6 20 16,6 13,3 7,5 5
:7 17,1 14,2 11,4 6,4 4,2
 Metoda Sainte-Laguë
• Andre Sainte-Laguë – francuski matematyk
• Metoda: dzielenie liczby głosów przez kolejne
liczby nieparzyste (1,3,5,7 itd.) i przydzielanie
mandatów wg najwyższych ilorazów.
Modyfikacje – pominięcie dzielenia przez 1 lub
dzielenie najpierw przez 1,4 (wersja
skandynawska)
• Stosowana m.in. w wyborach do Sejmu w
2001 r.
• Metoda korzystna dla partii „środka”
Metoda Sainte-Laguë – okręg 7-
mandatowy
Lista A Lista B Lista C Lista D Lista E

Głosy: 120 100 80 45 30

: 1,4 85,7 71,4 57,1 32,1 21,4

:3 40 33,3 26,6 15 10

:5 24 20 16 9 6

:7 17,1 14,2 11,4 6,4 4,2

:9 13,3 11,1 8,8 5 3,3

: 11 10,9 9,09 7,2 4,09 2,7

: 13 9,2 7,6 6,1 3,4 2,3

Metoda Sainte-Laguë – okręg 7-mandatowy
Lista/ Lista A Lista B Lista C Lista D Lista E
mandaty 2 2 2 1
Głosy: 120 100 80 45 30
: 1,4 85,7 71,4 57,1 32,1 21,4
:3 40 33,3 26,6 15 10
:5 24 20 16 9 6
:7 17,1 14,2 11,4 6,4 4,2
:9 13,3 11,1 8,8 5 3,3
: 11 10,9 9,09 7,2 4,09 2,7
: 13 9,2 7,6 6,1 3,4 2,3
 Metoda Hare`a-Niemeyera
• Thomas Hare – angielski prawnik; Horst Niemeyer –
niemiecki matematyk
• Dla każdego ugrupowania iloczyn liczby uzyskanych
głosów i liczby mandatów do zdobycia dzieli się przez
dzielnik wyborczy (suma wszystkich oddanych głosów).
Liczba całkowita wskazuje na uzyskaną liczbę
mandatów (I podział), a pozostałe do podzielenia
mandaty rozdzielane są wg „najwyższych reszt” (II
podział).
• Zastosowana w wyborach do Sejmu w 1991 r.
• Metoda korzystna dla małych ugrupowań.
 Metoda Hare`a – Niemeyera
– okręg 7-mandatowy

Lista A Lista B Lista C Lista D Lista E

Głosy x 120 100 80 45 30

mandaty X 7 X7 X7 X7 X7

: 375 2,24 1,86 1,49 0,84 0,56

Mandaty 2 1+1 1 0+1 0+1

 Progi wyborcze
• 5 % komitety pojedyncze, 8 % koalicje
• Obliczane w skali kraju
• Zwolnienia
– mniejszości narodowe (Polska)
– uzyskanie mandatów „bezpośrednich”
(Niemcy)
– wyłączenia terytorialne (Belgia)
 Praworządność wyborów
• Stwierdzenie ważności wyborów jako zwieńczenie
procedur kontrolnych (reklamacje spisów, odwołania ws.
rejestracji [list] kandydatów, odwołania w ramach
kampanii wyborczej)
• Sądowy (SN) model kontroli ważności wyborów
• PKW i inne organy wyborcze – model sądowy czy
urzędniczy?
• Prawo do protestu wyborczego (przesłanki i procedura)
• Przesłanki stwierdzenia ważności wyborów
• Skutki stwierdzenia nieważności
Stwierdzanie ważności wyborów

Protesty •Przesłanki –
art. 82 § 1
wyborcze k.w.

•Ocena
3-osobowe wpływu na
składy Izby SN wynik
wyborów

Orzeczenie
Izby Kontr. •(Nie)ważność
wyborów i
Nadzw. i Spr. skutki
Publ. SN