Prawo konstytucyjne: wstęp

Marcin Szwed
• mój adres e-mail: m.szwed@uw.edu.pl

• konsultacje: piątek, 17:10-18:10, p. 415, Collegium Iuridicum I

 Prawo konstytucyjne (ogólne informacje)
• 2 semestry:
• ćwiczenia – obowiązkowe, wykłady niebowiązkowe (ale zalecane!)
• egzamin – forma pisemna:
• cztery części: test (20 pytań jednokrotnego wyboru, każda prawidłowa odpowiedź =
0,5 pkt), krótkie pytania półotwarte (trzy, każda poprawna odpowiedź = 1 pkt),
ocena konstytucyjności przepisu (max. 3 pkt), kazus(max. 5 pkt);
• przykładowy egzamin:
https://konstytucja.wpia.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/05/PRZYKLADOWY-E
GZAMIN-KIERUNEK-PRAWO-PDF.pdf

• egzamin jest trudny (nie można korzystać z materiałów dodatkowych!)

• egzamin przedterminowy ma taką samą formę (wymogi: co najmniej 4 w I semestrze
i 5 w II semestrze);
• studenci MISH, cudzoziemcy i wyróżniający się studenci mogą zdawać egzamin
ustny u prof. Zubika
 Podręczniki i inne materiały

• M. Zubik, Prawo konstytucyjne współczesnej Polski, 4. wydanie, CH

Beck, Warszawa 2023 (podstawowy);
• Prawo konstytucyjne. Kazusy z rozwiązaniami, red. M. Granat, M.
Zubik, Wolters Kluwer, Warszawa 2022;
• w BUW oraz bazach prawniczych (LEX, Legalis) dostępne są
komentarze do Konstytucji wydane w wydawnictwach Wolters Kluwer
i Beck;
• lista aktów prawnych obowiązujących na egzaminie:
http://konstytucja.wpia.uw.edu.pl/dydaktyka/akty-normatywne/
 Ćwiczenia
• ćwiczenia są obowiązkowe – do przystąpienia do egzaminu uprawnieni są tylko ci
studenci, którzy je zaliczyli;
• ćwiczenia prowadzone z wykorzystaniem prezentacji:
• po każdych zajęciach prezentacja zostanie udostępniona na platformie Kampus
• prezentacje wyświetlane na zajęciach i umieszczane na platformie mogą różnić się od siebie
szczegółowością
• na każdych zajęciach będę odpytywał wybranych studentów z tematów omawianych
na poprzednich zajęciach:
• w przypadku całkowitego braku przygotowania – obowiązek zaliczenia materiału na dyżurze
• mogą się także zdarzyć krótkie pisemne wejściówki w formie zadań egzaminacyjnych
(pytania testowe/wymień/oceń konstytucyjność/kazus)
• aby zaliczyć ćwiczenia student musi:
• regularnie uczęszczać na ćwiczenia (max 2 nieobecności);
• zaliczać wejściówki;
• zdać kolokwia (jedno na semestr, forma taka sama, jak egzaminu)
 Uwagi wstępne
• Konstytucja a prawo konstytucyjne;
• po co prawnikom znajomość prawa
konstytucyjnego?
• czy w obecnych czasach jest sens uczyć się prawa
konstytucyjnego?
 Funkcje konstytucji
• czym jest konstytucja?
• czy wszystkie kraje mają konstytucję?
• rodzaje konstytucji;
• po co nam konstytucja?
• jakie jest znaczenie Konstytucji dla organów administracji publicznej?
• kiedy uchwala się konstytucję?
• pojęcie konstytucjonalizmu
• pojęcie kryzysu konstytucyjnego w Polsce
 Konstytucja jako akt normatywny
• co to znaczy, że konstytucja to akt normatywny?

• czy wszystkie postanowienia Konstytucji RP mają charakter

normatywny?
• znaczenie Preambuły

• czym Konstytucja różni się od innych aktów prawnych, w szczególności

ustaw?
 Szczególna treść i forma konstytucji
• jakie materie reguluje konstytucja?
• ustrój państwa;
• podstawowe zasady systemu politycznego i prawnego;
• relacje pomiędzy organami państwa;
• prawa, wolności i obowiązki obywateli
• jakie materie reguluje Konstytucja RP?
• 13 rozdziałów;
• 243 artykuły;
• przepisy różne pod względem szczegółowości
• szczególna forma:
• jest tylko jeden akt o takiej nazwie w kraju
• aczkolwiek, w niektórych państwach konstytucje mają charakter złożony (kilka aktów);
• w niektórych państwach federalnych części składowe federacji (stany, prowincje itd.) mają
własne konstytucje;
• w niektórych państwach mogą funkcjonować ustawy konstytucyjne mające moc równą
konstytucji
 Szczególna moc prawna konstytucji
• konstytucja ma najwyższą moc prawną w krajowym systemie prawnym:
• Konstytucja RP – art. 8 ust. 2: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej
Polskiej;
• pojęcie hierarchii źródeł prawa
• czemu zasada nadrzędności konstytucji jest tak ważna?
• co to znaczy, że Konstytucja ma najwyższą moc prawną:
• wszystkie akty prawne muszą być z nią zgodne;
• działania organów państwowych muszą być z nią zgodne
• kiedy dochodzi do naruszenia Konstytucji?
• niezgodność aktu prawnego z konstytucją (kompetencyjna, proceduralna, materialna);
• niekonstytucyjne działania organów państwa;
• niekonstytucyjne zaniechania organów państwa
 Gwarancje nadrzędności konstytucji
• jak zapewnić, że konstytucja rzeczywiście będzie
najważniejszym aktem prawnym w kraju, a nie jedynie
polityczną deklaracją?
• jakie są konsekwencje uchwalenia ustawy niezgodnej z
Konstytucją? Kto bada taką niezgodność i jakie ma
kompetencje w razie stwierdzenia niekonstytucyjności?
• kontrola konstytucyjności aktów prawnych:
• geneza
• różne modele
 Gwarancje nadrzędności konstytucji
• jakie są konsekwencje podejmowania przez organy władzy działań
niezgodnych z Konstytucją?
• 1) Prezydent nie zarządza wyborów w terminie określonym w art. 98 ust. 2
Konstytucji – jakie konsekwencje?
• 2) organ wydaje decyzję administracyjny naruszając Konstytucję (np.
wywłaszczenie bez odszkodowania) – jakie konsekwencje?
• odpowiedzialność konstytucyjna organów państwa:
• odpowiedzialność organów (funkcjonariuszy) za naruszenie przepisów
konstytucji
• różne modele
• niezależne sądownictwo jako gwarancja nadrzędności konstytucji
 Nadrzędność Konstytucji a prawo
międzynarodowe
• co stoi wyżej w hierarchii źródeł prawa – konstytucja czy prawo
międzynarodowe?
• Czy TK może badać konstytucyjność umów międzynarodowych?
• najnowsze przypadki;
• jakie są skutki stwierdzenia niekonstytucyjności umowy międzynarodowej?

• Czy TK może badać prawo unijne?

• Art. 188, 79 i 193 Konstytucji

• Wykładnia przyjazna prawu międzynarodowego i UE

 Konstytucja a prawo międzynarodowe (z
perspektywy prawa międzynarodowego)
• minikazus:
• Jan Kowalski, częściowo ubezwłasnowolniony mężczyzna, złożył do prezydenta miasta X reklamację na
nieuwzględnienie go w rejestrze wyborców. Wójt rozpatrzył reklamację negatywnie, więc Jan zwrócił
się ze skargą do sądu rejonowego. Ten jednak również ją oddalił wskazując na art. 62 ust. 2 Konstytucji.
W tej sytuacji, Jan wniósł skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podnosząc zarzut
naruszenia art. 3 Protokołu Nr 1 do EKPC (prawo do wolnych wyborów).
• pytanie: czy skarga jest dopuszczalna i czy ETPC może stwierdzić naruszenie Konwencji mając na
uwadze, że ograniczenie praw wyborczych wynika w tym przypadku z przepisu Konstytucji, a więc aktu
stojącego wyżej w hierarchii źródeł prawa?
• Art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów: „Strona nie może powoływać się na
postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez
nią traktatu. (…)”;
• ETPC:
• Alajos Kiss przeciwko Węgrom;
• Sejdić i Finci przeciwko Bośni i Hercegowinie; Kovacević przeciwko Bośni i Hercegowinie
 Konstytucja a UE (z perspektywy prawa
UE)
• Pytanie 1: TK rozpatruje wniosek Prokuratora Generalnego o stwierdzenie
niekonstytucyjności przepisów zezwalających TSUE na nakładanie kar pieniężnych
za niewykonywanie środków tymczasowych zarządzonych przez ten organ. Jakie
byłyby skutki, patrząc z perspektywy prawa UE i obowiązku płacenia ww. kar,
stwierdzenia niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów?
• Pytanie 2: UE wydaje rozporządzenie (akt bezpośrednio wykonalny, niewymagający
implementacji), które następnie zostaje uznane za niekonstytucyjne przez TK. Czy
sądy mogą (muszą?) mimo to stosować rozporządzenie?
• prawo unijne a krajowe konstytucje:
• wyrok ETS ws. Internationale Handelsgesselschaft;
• opór krajowych sądów konstytucyjnych;
• orzecznictwo TK: ENA, Traktat Lizboński, kontrola prawa wtórnego UE;
• pierwszeństwo prawa UE w czasach „kryzysu praworządności”;
 Szczególny tryb zmiany konstytucji
• zmiana – całkowita (uchwalenie nowej konstytucji) lub częściowa (zmiana
tylko niektórych przepisów);
• w Polsce zmiany Konstytucji są inkorporowane do jej tekstu, w USA
poprawki dołączane jako załączniki;
• sztywność vs elastyczność konstytucji;
• jak usztywnić proces zmiany konstytucji:
• większość kwalifikowana;
• referendum;
• Holandia: najpierw Druga Izba uchwala ustawę o zmianie konstytucji, potem Izba
ta ulega rozwiązaniu, po wyborach nowa Izba Druga musi przegłosować ustawę
większością kwalifikowaną;
• niekiedy konstytucje przewidują różne tryby zmiany różnych przepisów
• zakaz zmiany konstytucji w czasie stanu nadzwyczajnego
 Zmiana Konstytucji RP
Art. 235
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub
Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie
w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia
od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby senatorów.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie
wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1
mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum
zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza
niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji
zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi
Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21
dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
 Procedura zmiany Konstytucji - analiza
• co trzeba zapamiętać:
• katalog podmiotów uprawnionych do złożenia projektu;
• większości;
• odrębności w przypadku rozdziałów I, II, XII

• jak uchwalić całkowicie nową Konstytucję?

 Zmiany Konstytucji RP
• ile Konstytucja z 1997 r. była nowelizowana?
• 2006: Art. 55 (ekstradycja obywateli polskich – konieczność implementacji przepisów dotyczących
ENA);
• 2009: Art. 99 ust. 3: „Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym
wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego”
• czemu tylko 2 nowelizacje?
• trudno uzyskać większość kwalifikowaną w Sejmie;
• należałoby zbudować jakieś porozumienie ponad podziałami, co w obecnych realiach politycznych jest
trudne do wyobrażenia
• Jakie są formułowane propozycje dalszych zmian?
• niedawne propozycje kolejnych zmian:
• Kadencja Prezydenta:
https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/4CDC0FEDFAEA22ACC125854B002FAA9C/%24File/337.pdf
• Adopcja:
https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/76090A38C0788C87C125859F00306DE0/%24File/456.pdf
• wydatki i nacjonalizacje:
https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/341E28959467AD4CC12588440069E3C4/%24File/2263.pdf
 Kazus
W dniu 25 października 2023 r. grupa 51 senatorów złożyła do Sejmu projekt ustawy o
zmianie Konstytucji. Projekt przewidywał dodanie do Rozdziału XIII Konstytucji art.
236a, zgodnie z którym „1. Życie od chwili poczęcia podlega ochronie prawnej. 2.
Doprowadzenie do śmierci dziecka poczętego podlega karze na zasadach określonych w
ustawie”. W dniu 10 stycznia 2024 r. Sejm uchwalił ustawę: za głosowało 180 posłów, 50
było przeciw, 20 się wstrzymało. Uchwaleniu ustawy towarzyszyły protesty posłów
opozycji, którzy twierdzili, że Marszałek nie dopuścił ich do głosowania. Ustawa została
skierowana do Senatu, który w dniu 24 stycznia 2024 r. przystąpił do głosowania: 40
senatorów było za, 30 przeciw, 5 się wstrzymało. Już następnego dnia grupa 100 posłów
opozycji zwróciła się do Marszałka Sejmu o zarządzenie referendum zatwierdzającego,
ten jednak, tego samego dnia, odmówił powołując się na treść art. 235 ust. 6 Konstytucji i
przekazał ustawę do podpisu Prezydentowi. W dniu 23 lutego 2024 r. Prezydent
skierował ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej (tj. przed
jej podpisaniem).
 Koncepcja „niekonstytucyjnej poprawki
do konstytucji”
• czy są jakieś materialne granice swobody ustrojodawcy do zmiany konstytucji?
• po co nam takie granic?
• czy są jakieś przepisy niezmienialne?
• czy są jakieś organy uprawnione do oceny konstytucyjności poprawek do konstytucji?
• konstytucje niektórych państw wprost stanowią, że pewne przepisy nie mogą zostać zmienione, np.
• Art. 79 ust. 3 Konstytucji Niemiec: „Zmiana niniejszej Ustawy Zasadniczej, która naruszałaby podział Federacji
na kraje związkowe, zasadnicze współdziałanie krajów w ustawodawstwie lub zasady określone w art. 1 i 20 jest
niedopuszczalna.”
• Art. 9 ust. 2 Konstytucji Czech: „Zmiany ingerujące w istotę demokratycznego państwa prawnego są
niedopuszczalne”
• Art. 139 Konstytucji Włoch: „Republikańska forma rządów nie może być przedmiotem zmiany konstytucji.”
• w niektórych państwach, pomimo braku przepisów explicite niezmienialnych, granice swobody
ustrojodawcy przy zmianie konstytucji zostały ustalone w orzecznictwie sądów
konstytucyjnych/najwyższych:
• najbardziej znany przykład – Indie (doktryna „podstawowej struktury konstytucji”)
• czy koncepcja „niekonstytucyjnych poprawek do konstytucji” ma sens?
• czy w Konstytucji RP są jakieś przepisy niezmienialne?
 Stosowanie konstytucji
• Konstytucja nie jest jedynie deklaracją polityczną – jest aktem normatywnym, który
musi być stosowany przez wszystkie organy państwa;
• czym jest stosowanie prawa?
• Art. 8 ust. 2 Konstytucji RP: „Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że
Konstytucja stanowi inaczej”
• co to znaczy „stosuje się bezpośrednio”?
• przepisy Konstytucji mogą stanowić bezpośrednią podstawę działania organów, nie muszą być
implementowane do ustawodawstwa i stosowane jedynie poprzez te ustawy implementujące;
• formy bezpośredniego stosowania (m.in. prof. L. Garlicki):
• stosowanie wyłącznie Konstytucji;
• współstosowanie (najczęściej, np. sądy rozstrzygające w sprawach dotyczących wolności i
praw jednostki);
• stwierdzanie niekonstytucyjności
• jakie są konsekwencje niezgodności aktu podkonstytucyjnego z Konstytucją?
• czy TK ma monopol na kontrolę konstytucyjności?
 Spór o dopuszczalność tzw. rozproszonej
kontroli konstytucyjności
• według niektórych TK jest jedynym organem uprawnionym do badania
konstytucyjności ustaw:
• jeśli sąd ma wątpliwości co do konstytucyjności ustawy, powinien zwrócić się do
TK z pytaniem prawnym
• niektórzy uważają jednak, że w razie kolizji ustawy z Konstytucją, sąd
może odmówić zastosowania tej pierwszej i wydać rozstrzygnięcie
wyłącznie na podstawie Konstytucji:
• w przeszłości TK odrzucał taki pogląd;
• każda ze stron przywołuje różne argumenty (np. interpretacja art. 8 ust.
2 i art. 178 ust. 1 in fine);
• spór o zakres bezpośredniego stosowania Konstytucji rozgorzał na nowo
w czasach kryzysu konstytucyjnego
 Interpretacja Konstytucji
• czym jest interpretacja/wykładnia prawa?
• szczególny charakter przepisów Konstytucji – ogólnikowe,
niedookreślone przepisy, odwołania do wartości, brak definicji:
• jak zdefiniować pojęcie „rodziny” („życia rodzinnego” – art. 47 Konstytucji)?
• kiedy mamy do czynienia z „pozbawieniem wolności” (art. 41 Konstytucji)?
• czym jest „kara” i „odpowiedzialność karna” (art. 42 ust. 1 Konstytucji)
• jakie są metody wykładni i które z nich są użyteczne przy
interpretowaniu przepisów Konstytucji?
• wykładnia dynamiczna v. wykładnia statyczna:
• art. 18 Konstytucji
• tzw. autonomiczne pojęcia konstytucyjne