ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Μάθημα: Εκπαίδευση για την Ειρήνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα- Τα

δικαιώματα του παιδιού

Διδάσκων: Πανταζής Βασίλειος

Θέμα εργασίας: Εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα

ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

5ο εξάμηνο - Α.Μ. 0222214

Βόλος, 2024
Θέμα: Εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα

2
Περίληψη
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην
πρώτη ενότητα γίνεται αναφορά στην ιστορική πορεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι
την κατοχύρωση τους και στον ορισμό τους. Στην επόμενη ενότητα γίνεται αναφορά στην
εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στον ορισμός της, στους στόχους της, στα
μοντέλα εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στις καταλληλότερες εκπαιδευτικές
μεθόδους/τεχνικές και στο ρόλο του εκπαιδευτικού στην εκπαίδευση για τα ανθρώπινα
δικαιώματα. Τέλος αναφέρονται τα συμπεράσματα της παρούσας βιβλιογραφικής
ανασκόπησης.

Λέξεις κλειδιά: ανθρώπινα δικαιώματα, εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα,

δημοκρατική εκπαίδευση

3
Περιεχόμενα

Εισαγωγή ................................................................................................................................................ 5
1. Ανθρώπινα δικαιώματα .................................................................................................................... 5
1.1 Η ιστορία των ανθρώπινων δικαιωμάτων...................................................................................... 5
1.2 Ορισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων............................................................................................... 7
2. Εκπαίδευση για τα Ανθρωπινά Δικαιώματα .................................................................................... 7
2.2 Ορισμός Εκπαίδευσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ................................................................. 8
2.3 Στόχοι της ΕΑΔ .................................................................................................................................. 9
2.4 Μοντέλα εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα ..................................................................... 9
2.5 Καταλληλότερες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις για την ΕΑΔ ........................................................... 9
2.6 Ο Ρόλος του/της εκπαιδευτικού στην εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα. ..................... 10
2.7 Η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ελλάδα. ...................................................... 11
3. Συμπεράσματα ................................................................................................................................. 12
Βιβλιογραφικές αναφορές .................................................................................................................. 13

4
Εισαγωγή
Στην παρούσα βιβλιογραφική σύνθεση γίνεται μια συνοπτική αναφορά στους βασικούς
άξονες της εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο λόγος ενδιαφέροντος αυτού του
θέματος είναι πως τις τελευταίες δεκαετίες με την παγκοσμιοποίηση και τις διαδικασίες που
έπονται αυτής, παρατηρείται μια ραγδαία εξέλιξη και εξάπλωση του κινήματος για την
εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει
ενταχθεί παγκοσμίως σε οργανισμούς, επαγγελματικές ενώσεις, καθώς και διεθνείς ομάδες
ενώ αποτελεί θέμα μείζονος σημασίας των εκπαιδευτικών συστημάτων παγκοσμίως.
(Πανταζής , 2011). Στόχοι τις εργασίας είναι να διερευνήσει την ιστορική εξέλιξη μέχρι την
κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να παραθέσει τους βασικότερους άξονες
που διέπουν την εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην πρώτη ενότητα γίνεται
αναφορά στην ιστορική πορεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι την κατοχύρωση τους
και στον ορισμό τους. Στην επόμενη ενότητα γίνεται αναφορά στην εκπαίδευση για τα
ανθρώπινα δικαιώματα, στον ορισμός της, στους στόχους της, στα μοντέλα εκπαίδευσης για
τα ανθρώπινα δικαιώματα, στις καταλληλότερες εκπαιδευτικές μεθόδους/τεχνικές και στο
ρόλο του εκπαιδευτικού στην εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τέλος
αναφέρονται τα συμπεράσματα της παρούσας βιβλιογραφικής ανασκόπησης.

1. Ανθρώπινα δικαιώματα

1.1 Η ιστορία των ανθρώπινων δικαιωμάτων

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πηγάζει από την
αρχαιά ελληνική φιλοσοφία αλλά και πολιτισμούς ασιατικών χωρών ή ιθαγενών πληθυσμών
της Αμερικής. Ο κύλινδρος του Κύρου,το 539 π.χ., θεωρείται ο πρώτος χάρτης των
δικαιωμάτων των ανθρώπων. Πρόκειται για μια πήλινη πινακίδα που το περιεχόμενό της
συνάδει με τα πρώτα τέσσερα άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης του Ανθρώπου.
(Τοπαλίδου, 2021). Όσων αφορά την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, με την παραδοχή της
στωικής φιλοσοφίας ότι όλοι οι άνθρωποι συμμετέχουν ισότιμα στον παγκόσμιο λόγο αρχίζει
να ξεπροβάλει η ιδέα του φυσικού δικαίου για ισότητα όλων των ανθρώπων και τίθενται τα
θεμέλια για την μελλοντική εξέλιξη των ανθρωπίνων δικαιώματα. Παράλληλα φιλόσοφοι της
εποχής όπως ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας και ο Σωκράτης κάνουν λόγο για την κοινωνική
οργάνωση της ζωής των ανθρώπων. Στην συνέχεια με την εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας
οι θρησκείες όπως ο ιουδαϊσμός και ο χριστιανισμός, μέσα από την εικόνα του Θεού,
συνέβαλαν στην δημιουργία πεποιθήσεων και ιδεών για το τι σημαίνει ανθρώπινη
αξιοπρέπεια και ανθρώπινα δικαιώματα. (Πανατζής , 2015).
Το 1215 με τη Magna Charta ή «Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών», η οποία θεωρείται ένα
από τα σημαντικότερα έγγραφα στην ιστορία της δημοκρατίας, οριζόταν τα δικαιώματα των
πολιτών ενώ παράλληλα περιοριζόταν η βασιλική εξουσία καθιστώντας τον βασιλιά υποτελή
στο νόμο.
Το 1628 Αγγλικό Κοινοβούλιο δημιούργησε την Αναφορά Δικαίου (Petition of Rights), η
οποία εξασφάλισε το απαραβίαστο του πολίτη και διατύπωσε τα δικαιώματα και τις
ελευθερίες του λαού.

5
Το 1689 με το Bill of Rights, κατοχυρώθηκαν συνταγματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ
το κοινοβούλιο δεν απειλείται πια από τις αυθαιρεσίες του βασιλιά και το πολίτευμα της
Αγγλίας γίνεται η συνταγματική βασιλεία.
Το 1776 ψηφίστηκε από το κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών η Διακήρυξη της
Ανεξαρτησίας η οποία παρότρυνε τους λαούς, να αγωνιστούν εναντίον των απολυταρχικών
καθεστώτων. Έτσι προέκυψαν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα: το δικαίωμα στη ζωή το
δικαίωμα, στην ελευθερία, το δικαίωμα στην επιδίωξη της ευτυχίας, το δικαίωμα στην
επανάσταση, την ελεύθερη διακίνηση, το δικαίωμα για νομική προστασία, το δικαίωμα του
εκλέγειν.
Τη διακήρυξη της Αμερικάνικης ανεξαρτησίας ακολουθεί το 1789 με τη Γαλλική Επανάσταση
στη Γαλλία η γαλλική «Διακήρυξη των Ανθρωπίνων και Πολιτικών Δικαιωμάτων» η οποία
προσπάθησε να τονίσει την οικουμενική ισχύ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όριζε ως
αναπαλλοτρίωτα και ιερά δικαιώματα του ανθρώπου την προσωπική ελευθερία, την
ελευθερία σκέψης, λόγου, την αντίσταση στη βία, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Επίσης το
κίνημα του Διαφωτισμού μέσα από την πολιτική του φιλοσοφία υποστήριζε την υπεράσπιση
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. (Πανατζής , 2015).
Ωστόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είχαν ακόμη παγκόσμια ισχύ. Μετά το πέρας το δύο
Παγκοσμίων πολέμων και το ολέθριο και φρικαλέο αντίκτυπο που είχαν, επήλθε η
συνειδητοποίηση πως τα εθνικά κράτη σαν μονάδες δεν μπορούσαν να προστατέψουν τα
ανθρώπινα δικαιώματα. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη τα βασικά δικαιώματα και οι
θεμελιώδεις ελευθερίες να προστατεύονται από τις διεθνείς κοινότητες. Ετσι το 1945
δημιουργείται ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Το 1948 η γενική συνέλευση του ΟΗΕ
συντάσσει την «Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» μία απαρίθμηση
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μια προσπάθεια επικράτησης των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων μέσα από μια οικουμενική πολιτική. Η Διακήρυξη περιλαμβάνει τριάντα
εγγενή δικαιώματα ελευθερίας, προστασίας, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά
καθώς και δικαιώματα συμμετοχής, εκπαίδευσης για τους ανθρώπους που αποτελούν μέρος
του συντάγματος των δημοκρατικών χωρών. Για πρώτη φορά στη Διακήρυξη αυτή γίνεται
αναφορά στην αξία της παιδείας και της εκπαίδευσης για την προώθηση και θεμελίωση των
ανθρώπινων δικαιωμάτων (Πανταζής, 2015. Riedel, 2004).
Το 1950 το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα
του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) η οποία δημιούργησε το ευρωπαϊκό δικαστήριο των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων και κατατάσσει τα δικαιώματα σε τέσσερις ενότητες: 1) δικαιώματα του
ανθρώπου ως μέλος της κοινωνίας, 2)προσωπικές ελευθερίες, 3)δικαστικές εγγυήσεις και
4)περιουσιακά δικαιώματα. Για την ένταξη ενός κράτους στην ΕΕ απαιτείται η κύρωσή της.
Το 1966, υιοθετείται από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά
και Πολιτικά Δικαιώματα και το Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά
Δικαιώματα τα οποία τέθηκαν σε ισχύ το 1976. Τα Σύμφωνα αυτά μαζί με την Οικουμενική
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αποτελούν το Διεθνή Χάρτη των Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων. Ο χάρτης αυτός επικυρώθηκε το Δεκέμβριο του 2000, όμως τέθηκε νομικά σε
ισχύ για τις εθνικές κυβερνήσεις το 2009. Ο χάρτης αποτελείται από εφτά κεφάλαια που

6
αναφέρονται στην αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την ισότητα, την αλληλεγγύη, την ιθαγένεια,
τη δικαιοσύνη ενώ παρέχει σαφήνεια και διαφάνεια στα θεμελιώδη δικαιώματα και
ελευθερίες και δημιουργεί νομική ασφάλεια στην ΕΕ (Τοπαλίδου, 2021).
Η μη παράβαση των ανθρωπίνων και θεμελιωδών δικαιωμάτων παρόλα αυτά δεν είναι
αυτονόητη. Κάποια κράτη είτε δεν αποδέχονται κάποια δικαιώματα είτε τα παραβιάζουν.
Συχνά η τήρηση τους απαιτεί απο τους ανθρώπους αγώνες και επαναστάσεις και κάθε
άνθρωπος σαν μονάδα οφείλει να προστατεύει, να τηρεί, να εφαρμόζει και να προωθεί τα
δικαιώματα αυτά (Pohanka, 2009).

1.2 Ορισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Πριν την συνταγματική κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν υπήρχε ένας
παγκόσμια αποδεκτός ορισμός για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σύμφωνα με τον Pohanka
(2009) από τον 17ο αιώνα αναδεικνύονται ως ανθρώπινα δικαιώματα: η ανθρώπινη
αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, , το απαραβίαστο της
κατοικίας, η ισότητα ενώπιον του νόμου, , η ελευθερία έκφρασης, η θρησκευτική ελευθερία
και η ελευθερία συνείδησης η ελευθερία του τύπου, πληροφόρησης και ακαδημαϊκής
ελευθερίας, , η ελευθερία εργασίας και επαγγέλματος , η ελευθερία του συνέρχεσθαι και
του συνεταιρίζεσθαι, η ελεύθερη διακίνηση, η εγγύηση της περιουσίας και του
κληρονομικού δικαίου, το άσυλο και το δικαίωμα αναφοράς, καθώς και νομικά δικαιώματα,
όπως η εγγύηση κατά της αδικαιολόγητης σύλληψης. Ύστερα από την ανάδειξη των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων έπεται και η επιδίωξη ενός γενικού ορισμού τους. Σύμφωνα με
τον ορισμό αυτό τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα είναι: « η ολότητα αυτών των
αξιώσεων ελευθερίας που το άτομο μπορεί να ασκήσει αποκλειστικά και μόνο εξαιτίας της
ανθρώπινης φύσης του και πρέπει να κατοχυρώνονται από μια κοινότητα για λόγους
ηθικής» (Pohanka ,2009 στο Πανταζής, 2015).
Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, τα δικαιώματα αυτά είναι εγγενή, θεμελιώδη, οικουμενικά,
αναφαίρετα και δεν εξαρτώνται από τη φυλή, το φύλο, την κοινωνική τάξη, την καταγωγή.
Κατοχυρώνουν βασικές αρχές με τις οποίες οι άνθρωποι ζουν με αξιοπρέπεια ενώ
περιγράφουν τις βασικές ανάγκες που απορρέουν από το φυσικό δίκαιο, το οποίο είναι
ανεξάρτητο από την ανθρώπινη κοινωνία και είναι αμετάβλητο και αιώνιο. Ο όρος
«δικαίωμα» θεωρείται αμφιλεγόμενος, και αποτελεί αντικείμενο ιδεολογικής και
φιλοσοφικής διαμάχης μεταξύ των διαφόρων πολιτισμών(Τοπαλίδου, 2021).
Συνεπώς γίνεται εύκολά αντιληπτό πως τα ανθρώπινα δικαιώματα επηρεάζουν όλους τους
τομείς της ζωής και η καταπάτηση τους είναι η αιτία πολλών προβλημάτων των σύγχρονων
κοινωνιών όπως η κοινωνική και οικονομική ανισότητα, η βία, η φτώχια, μόλυνση του
περιβάλλοντος, οι πόλεμοι.

2. Εκπαίδευση για τα Ανθρωπινά Δικαιώματα

Η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινά Δικαιώματα (ως εξής ΕΑΔ) διατυπώνεται για πρώτη φορά
στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΟΔΔΑ), στο άρθρο 26. Εκεί
δίνεται έμφαση στην αξία της παιδείας και της εκπαίδευσης για την προαγωγή και
θεμελίωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ΕΑΔ διέπεται από τις αρχές της αξιοπρέπειας,

7
της ειρήνης, της ανεκτικότητας, και μέσω της διδασκαλίας εκπαιδεύει το άτομο στο
σεβασμό, την υπεράσπιση και την άμυνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα Ηνωμένα Έθνη
ανακήρυξαν τα έτη 1995-2004 ως την Δεκαετία της ΕΑΔ. Κατά την περίοδο αυτή, τα κράτη
που ανήκουν στον ΟΗΕ κλήθηκαν να εφαρμόσουν την ΕΑΔ με τις αρχές που την διέπουν σε
όλους του τομείς της κοινωνίας τους και ουσιαστικά αυτό ήταν το πρώτο σημαντικό
οργανωμένο εγχείρημα σε διεθνές επίπεδο για την προώθηση των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων (Φραντζή, 2006).

2.2 Ορισμός Εκπαίδευσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Σύμφωνα με το Χάρτη του Συμβουλίου της Ευρώπης, ΕΑΔ «σημαίνει εκπαίδευση,
επιμόρφωση, ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, καθώς και όλες εκείνες οι δραστηριότητες και
πρακτικές που αποσκοπούν στην ενδυνάμωση των εκπαιδευόμενων, έτσι ώστε να
συμβάλλουν στην οικοδόμηση και την υπεράσπιση μιας καθολικής κουλτούρας ανθρωπίνων
δικαιωμάτων στην κοινωνία, με στόχο την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων
του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών του» (Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης
για την Παιδεία της Δημοκρατίας και την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, 2010:7)
Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία η ΕΑΔ ορίζεται ως «μια σκόπιμη συμμετοχική πρακτική με
στόχο την ενδυνάμωση των ατόμων, των ομάδων και των κοινοτήτων μέσω της προώθησης
της γνώσης, των δεξιοτήτων και των συμπεριφορών σύμφωνα με τις διεθνώς
αναγνωρισμένες αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». (Πίτσου & Βοϊνέσκου,2015).
Σύμφωνα με τον Ύπατο Αρμοστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών η ΕΑΔ
ορίζεται ως η προσπάθεια διάδοσης, πληροφόρησης και διαπαιδαγώγησης και
διαμόρφωσης στάσεων που επιδιώκουν: την καλλιέργεια του σεβασμού προς τα ανθρώπινα
δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας
του ατόμου, την καλλιέργεια του αισθήματος αξιοπρέπειας, την καλλιέργεια της
κατανόησης, του σεβασμού και της φιλίας μεταξύ των κρατών, φυλετικών, εθνικών,
γλωσσικών και θρησκευτικών ομάδων και αυτοχθόνων κατοίκων, η ελευθερία του ατόμου
και η ενεργός συμμετοχή του σε μια ελεύθερη κοινωνία, η προάσπιση της ειρήνης, με στόχο
την διαμόρφωση μιας παγκόσμιας κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. (Φραντζή,
2006).
Η Readon (1997) ορίζει την ΕΑΔ ως μια μορφή κοινωνικής εκπαίδευσης η οποία οφείλει να
καλλιεργήσει τις απαιτούμενες δεξιότητες ‘ώστε το άτομο αν εξελιχθεί σε ενεργό πολίτη
κάνοντας ηθικές επιλογές.
Σύμφωνα με τον Πανταζή (2011) η εκπαιδευτική πολιτική που σχετίζεται με την ΕΑΔ οφείλει
να τονίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να στοχεύει στην καλλιέργεια της « ηθικής
έννοιας των ανθρωπίνων νομικών εγγυήσεων ελευθερίας στην συνείδηση του ανθρώπου»
(Πανταζής, 2011: 284).
Η ΕΑΔ σχετίζεται άμεσα με την εκπαίδευση για την δημοκρατία, την ειρήνη, την
ανεκτικότητα, την αντιρατσιστική εκπαίδευση, την κοινωνική και πολιτική αγωγή,. Ανάλογα
με τις πολιτικές., κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες που επικρατούν σε

8
κάθε χώρας προσαρμόζεται αντίστοιχα στις ανάγκες των ανθρώπων και επικεντρώνεται στα
προβλήματα κατοχύρωσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. (Lenhart, 2006).

2.3 Στόχοι της ΕΑΔ

Η ΕΑΔ δεν αποσκοπεί μόνο στην γνώση αρχών και αξιών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά
συνδέεται με την αλλαγή στις στάσεις και στην συμπεριφορά των ανθρώπων. Τα
εκπαιδευτικά προγράμματα της ΕΑΔ στοχεύουν στην καλλιέργεια γνώσεων σχετικών με
(Λώλου, 2014):

• Την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,

• την ιστορική εξέλιξη τους
• τη νομική κατοχύρωση τους
• τα διεθνή κείμενα προστασίας τους και την κείμενη νομοθεσία
• τα πλαίσια και αίτια παραβάσεων τους
Επίσης στοχεύουν στην απόκτηση των εξής δεξιοτήτων, συμπεριφορών και αξιών. Οι
εκπαιδευόμενοι να:

• αναγνωρίζουν τα οφέλη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

• εντοπίζουν παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αίτια και τις συνέπειες
• να προωθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα μέσα από δράσεις ευαισθητοποίησης
• να σέβονται τον εαυτό τους και των αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων
• να δείχνουν αλληλεγγύη σε θύματα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

2.4 Μοντέλα εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα

Σύμφωνα με τις Πίτσου & Βοϊνέσκου (2015) έχουν αναπτυχθεί διάφορα μοντέλα
εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Tibbits (2002) προτείνει το μοντέλο της
«γνωστικής πυραμίδας» το οποίο διαμορφώνεται σε τρία επιμέρους επίπεδα
ακολουθώντας μια ιστορική/φιλοσοφική προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το
πρώτο (στη βάση της πυραμίδας) είναι το γνωστικό επίπεδο ή αλλιώς επίπεδο αξιών και
συνειδητοποίησης, στο οποίο παρέχονται γνώσεις και πληροφορίες για την εξέλιξη των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το δεύτερο είναι το μοντέλο υπευθυνότητας όπου επιδιώκεται
η ανάπτυξη ευθύνης απέναντι στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το τρίτο
είναι το μετασχηματιστικό ή αλλιώς επίπεδο ενεργοποίησης το οποίο στοχεύει στην αλλαγή
συμπεριφοράς και στην προσωπική ενδυνάμωση..
Ένα άλλο είναι το μοντέλο του Συμβουλίου της Ευρώπης το οποίο έχει εκδώσει δύο
εγχειρίδια υποστήριξης των εκπαιδευτικών στην προσέγγιση των ανθρώπινων δικαιώματα
ως αντικείμενο διδασκαλίας. Το ένα εγχειρίδιο είναι το Compasito το οποίο παρέχει στα
παιδιά, στους γονείς, στους εκπαιδευτικούς μεθόδους και δραστηριότητες εισαγωγής των
παιδιών στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το δεύτερο είναι το Compass το οποίο περιέχει
πλούσιο υλικό κατάρτισης των νέων στα ανθρώπινα δικαιώματα (Flowers, 2012).

2.5 Καταλληλότερες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις για την ΕΑΔ

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού αναγνωρίζει το δικαίωμα
συμμετοχής των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία και θέτει τις βάσεις για την
προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εκπαιδευτικό σύστημα(Lenhart, 2006).

9
Τα νέα προγράμματα σπουδών στοχεύουν στην εξέλιξη των μαθητών σε ενεργούς πολίτες
καλλιεργώντας δημοκρατικές αξίες όπως την ενσυναίσθηση, την αλληλεγγύη, την αποδοχή,
το σεβασμό στο περιβάλλον, βοηθώντας τα παιδιά να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και
αποτρέποντας ρατσιστικές και εκφοβιστικές συμπεριφορές, κοινωνικές ανισότητες και
εκδηλώσεις βίας (Πανταζής, 2011).
Αποτελεσματικότερες παιδαγωγικές μέθοδοι για την ΕΑΔ θεωρούνται η συμμετοχική
μάθηση και η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία οι οποίες έχουν καθαρά βιωματικό χαρακτήρα
και επιτρέπουν στους μαθητές ισότιμη ενεργό συμμετοχή στην γνώση, ενώ μέσα από
προσωπικές εμπειρίες, ενισχύουν την κριτική σκέψη, την ατομική πρωτοβουλία την
ενδυνάμωση και την κοινωνική αλλαγή. (Tibbitts, 2005, Πανταζής, 2011). Επίσης υπαρχει
πληθώρα τεχνικών που προωθούν την ΕΑΔ. Ενδεικτικά αναφέρονται: η μέθοδος project, τα
παιχνίδια ρόλων, ο ομαδικός προβληματισμός, οι εκπαιδευτικές εκδρομές, τα ερευνητικά
σχέδια εργασίας, το μαθησιακό δίκτυο, ο διάλογος σε μικρές ομάδες(Παρτσιλίβα, 2021)
Επίσης η διαπολιτισμική εκπαίδευση φέρνει τους μαθητές σε επαφή με άλλες κουλτούρες
ενισχύοντας το σεβασμό ως προς την διαφορετικότητα λόγω φύλου, φυλής, εθνικότητας,
θρησκείας, γλώσσας ή και αναπηρίας και καλλιεργεί μια κουλτούρα μη διάκρισης
ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, γλώσσας, θρησκείας ή εθνικότητας (Lenhart, 2006).
Επιπλέον είναι σημαντικό να αφιερώνεται χρόνος στο μοίρασμα στην ολομέλεια της τάξης
προσωπικών ανησυχιών, πηλοφοριών και στην εμψύχωση της ομάδας ώστε να
δημιουργηθεί η κατάλληλη βάση για τη διδασκαλία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η άμεση
και φιλική επικοινωνία και οι ασφαλείς σχέσεις ενισχύουν τη μάθηση γνώσεων, δεξιοτήτων
και αξιών καθώς συνδέουν τη γνώση με συναισθήματα και την κάνουν βιωματική. Ακόμη
είναι σημαντικό να αναπτυχθεί μια ενιαία στρατηγική αντιμετώπισης των μη επιθυμητών
συμπεριφορών στην τάξη. Η διαχείριση των δυσκολιών μπορεί να γίνεται με συγκεκριμένες
τεχνικές οι οποίες όταν αξιοποιούνται με συνέπεια στην τάξη για αρκετό διάστημα
μετατρέπονται σε δεξιότητες ζωής. Προκύπτει λοιπόν πως ο διάλογος είναι καίριο συστατικό
της ΕΑΔ.

2.6 Ο Ρόλος του/της εκπαιδευτικού στην εκπαίδευση στα ανθρώπινα

δικαιώματα.
Ο εκπαιδευτικός έχει καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση και ειδικότερα στην ΕΑΔ. Οι ηθικές
αξίες που την/τον διακατέχουν, οι αντιλήψεις, οι στάσεις και οι δεξιότητες του/της
καθορίζουν την ποιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο ρόλος του/της είναι συχνά
διαμεσολαβητικός και υποστηρικτικός και οφείλει πάνω από όλα να σέβεται τα ανθρώπινα
δικαιώματα. Σακελαρίου, Βάσση, Γκέσιου & Τσιάρα, 2016). Η στάση του πρέπει να είναι
κριτική και εποικοδομητική σε νέες ιδέες και καινοτόμες δράσεις και οι παιδαγωγικές
γνώσεις του να είναι δυναμικές και να εμπλουτίζονται συνεχώς. Οφείλει να βοηθά τα παιδιά
να αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα με την προοπτική ότι θα βρουν τη λύση του κατόπιν
αμοιβαίας συμφωνίας, και αν δεν τα καταφέρουν τότε προτείνει κάποιες λύσεις ο
εκπαιδευτικός. Συνιστάται να επικρίνει ρατσιστικές συμπεριφορές και να καθιστά σαφές ότι
δεν είναι αποδεκτές. Είναι υποχρέωση του/της εκπαιδευτικού να δημιουργήσει μέσα στην
τάξη ένα κλίμα ασφαλείας, ενότητας και σεβασμού μέσα από την διαλογική επικοινωνία και
τις αρχές της δημοκρατικής εκπαίδευσης, όπου όλα τα παιδιά θα νιώθουν ελεύθερα να
εκφραστούν και θα αντιμετωπίζονται ισάξια από όλους. Συνοπτικά οι αρχές της
δημοκρατικής εκπαίδευσης είναι (Τσιρώνης, 2008):

10
1. Η ελευθερία και η ισοτιμία έκφρασης.
2. Η αρχή ότι επιτρέπεται η διαφωνία και ο αντίλογος με επιχειρήματα απέναντι σε
διαφορετικές απόψεις, με σεβασμό προς αυτές.
3. Η απαγόρευση οποιασδήποτε μορφής λεκτικής ή φυσικής βίας ή ηθικής απαξίωσης.
4. Η ενθάρρυνση της αλληλοβοήθειας και της συλλογικότητας.
Η έμπρακτη και ουσιαστική εφαρμογή των αρχών αυτών στο πλαίσιο της τάξης μπορεί να
επιτευχθεί με δίκαιο επιμερισμό εργασιών και ρόλων, επιδοκιμασία όλων των προσπαθειών
από την/τον εκπαιδευτικό, ανάπτυξη της ικανότητας του διαλόγου, εμβάθυνση στις
δημοκρατικές διαδικασίες από κοινού λήψης αποφάσεων, δυνατότητα διαφωνίας χωρίς την
απαξίωση των διαφορετικών αντιλήψεων, με την ανάδειξη κοινών στόχων και τη
συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης μεταξύ των μελών της ομάδας, τις
διαπραγματεύσεις, την από κοινού επίλυση προβλημάτων.
Παράλληλα υπάρχει πλήθος δραστηριοτήτων που βγάζουν τα παιδιά από τα στενά όρια της
τάξης και τα βοηθούν να διευρύνουν βιωματικά την ΕΑΔ. Ενδεικτικά αναφέρονται, η
επίσκεψη στα γραφεία μιας οργάνωσης που μάχεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η
επίσκεψη σε χώρους που διαπράχθηκαν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η
συζήτηση με άτομα που έχουν ζήσει καταστάσεις προσβολής ή παραβίασης των ανθρώπινων
δικαιωμάτων (Τοπαλίδου, 2021).
Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η γνώση των δικαιωμάτων αποτελεί
αναπόσπαστο μέρος της αναπτυξιακής διαδικασίας του παιδιού και όσο νωρίτερα αρχίσει
η ΕΑΔ τόσο το καλύτερο για την εξέλιξη του ατόμου. Μάλιστα με τον κατάλληλο σχεδιασμό
εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων που προάγουν την προώθηση της
δημοκρατίας και την ενεργό ιδιότητα του πολίτη, η ΕΑΔ μπορεί να υλοποιηθεί ακόμη και σε
παιδιά προσχολικής ηλικίας (Koutselini, 2011, Σούνογλου & Μιχαλοπούλου, 2014).

2.7 Η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με την νομοθεσία το ελληνικό αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών σχετίζεται με την
αγωγή του πολίτη και την πολιτειότητα και υποστηρίζει τις δημοκρατικές αρχές. Παρά το
γεγονός αυτό όμως, στην πράξη, μόνο ένας μικρός αριθμός ελληνικών δημόσιων και
περισσότερων ιδιωτικών σχολείων, καταφέρνουν να συμπεριλάβουν τις αρχές αυτές στην
καθημερινή σχολική ζωή. Όταν αυτό συμβαίνει οφείλεται στις πρωτοβουλίες κάποιων
εκπαιδευτικών και σε συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες που τις επιτρέπουν ( Ευρωπαϊκή
Κοινότητα για τη Δημοκρατική Παιδεία).
Παρόλο που το πρόγραμμα σπουδών περιλαμβάνει διαθεματική προσέγγιση και μάθηση
βασισμένη σε σχέδια εργασίας, στην πράξη η δημοκρατική εκπαίδευση στα ελληνικά
σχολεία δεν εφαρμόζεται όπως θα όφειλε και δεν αφορά μια ισότιμη σχέση μεταξύ
εκπαιδευτικών και μαθητών. Αν και είναι σημαντικό οι μαθητές να έχουν λόγο για τη μάθηση
τους, παρόλα αυτά δεν δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών
στη διαδικασία της συνδημιουργίας της μαθησιακής πορείας. Έτσι υποβαθμίζεται η σημασία
της ενεργητικής συμμετοχής και κυριαρχεί η δασκαλοκεντρική διαδικασία (Σακελαρίου,
Βάσση, Γκέσιου & Τσιάρα, 2016).
Ένας ακόμη λόγος για την μη εφαρμογή της ΕΑΔ στην Ελλάδα, είναι οι καπιταλιστικές
σύγχρονες κοινωνίες οι οποίες θέλουν την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης ως αγαθό
που πρέπει να αγοραστεί και να καταναλωθεί και να συμμορφώνεται με τα πρότυπα της
χρήσης ης εκπαίδευσης σαν εργαλείο παροχής προκαθορισμένων
αποτελεσμάτων(Moss,2007, Πανταζής, 2015).

11
3. Συμπεράσματα
Στη μελέτη αυτή καταβλήθηκε προσπάθεια να προσεγγισθούν οι βασικότεροι από τους
παράγοντες που διέπουν την εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Συμπερασματικά
θα μπορούσαμε να πούμε πως η εκπαίδευση είναι το βασικότερο μέσο για την θεμελίωση
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντίστοιχα ισχύει πως και τα ανθρώπινα δικαιώματα δίνουν
την ευκαιρία για ίση και δίκαιη πρόσβαση στην εκπαίδευση, γεγονός που συντελεί στην
διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας με αξίες και ιδανικά.

Εκτός από την συνταγματική τους κατοχύρωση, που ήταν σημαντικό βήμα για την
εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι ανάγκη κάθε κράτος χωριστά να
επικεντρώνεται στην εφαρμογή της εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και με κάθε
τρόπο να διευκολύνει και αν υποστηρίζει την εφαρμογή της. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
είναι καίριας σημασίας καθώς από αυτόν εξαρτάται η δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας
και σεβασμού στην τάξη και η εστίαση στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού. Αξιοποιώντας
κατάλληλες μεθόδους και τεχνικές μπορεί να εμφυσήσει στα παιδιά τις αξίες των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον σεβασμό προς αυτές βοηθώντας τους να εξελιχθούν σε
ενεργούς, υπεύθυνους πολίτες. Τέλος είναι σημαντικό αν αναφερθεί πως ανθρώπινα
δικαιώματα παραβιάζονται και θέλει συνεχόμενο αγώνα και επαγρύπνηση από τον καθένα
ατομικά για την υπεράσπισή τους.

12
Βιβλιογραφικές αναφορές

Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Υπουργείο

Δικαιοσύνης (2014). Δικαιώματα του Ανθρώπου, Εθνικό Σχέδιο Δράσης. Ανακτήθηκε από:
https://www.un.org/development/desa/disabilities/wp-
content/uploads/sites/15/2019/11/Greece_National-action-plan-on-human-rights.pdf
Ευρωπαϊκή Κοινότητα για τη Δημοκρατική Παιδεία, EUDEC Greece,
https://www.eudec.gr/dimokratiki-paideia/
Flowers, Ν. (2012). Compasito, Μικρή Πυξίδα. Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης στα
Ανθρώπινα Δικαιώματα για Παιδιά (Σ. Αγγελίδης, Μτφ.). Λευκωσία, Κύπρος: Κέντρο Στήριξης
Μη Κυβερνητικών Οργανισμών.
Ηνωμένα Έθνη, (2013). ΑΒΓ: Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Σχολείο. Πρακτικές
Δραστηριότητες για Σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα:
Πράσινο Ινστιτούτο.

Lenhart, V. (2006). Παιδαγωγική των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ε. Γεμενετζή, Μτφ.).

Αθήνα: Guttenberg.

Λώλου, Ν. (2014). Πολυπολιτισμικότητα και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων:

εκπαίδευση ενηλίκων και εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα.Νεολαία υπέρ των
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Κάνοντας τα Ανθρώπινα Δικαιώματα μια Παγκόσμια
Πραγματικότητα, Η προϊστορία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ανακτήθηκε από:
https://gr.youthforhumanrights.org/what-are-human-rights/background-of-human-
rights.html
Moss, P., (2007). Bringing politics into the nursery, Early childhood education as a
democratic practice. Bernard Van Lee Foundation.
Σακελαρίου, Μ., Βάσση, Χ., Γκέσιου, Γ. & Τσιάρα, Ε (2016). Από την ενεργητική
συμμετοχή και το συμμετοχικό σχεδιασμό των χώρων μάθησης στη διαμόρφωση του
ενεργού πολίτη. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 15, σ. 58.Ανακτήθηκε από:
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/omep/issue/view/1358

Πανταζής, Β. (2010). Παιδεία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Αξιοποίηση

«Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» στην Εκπαιδευτική Πρακτική. Ανακτήθηκε από:
http://microkosmos.uoa.gr/gr/magazine/ergasies_foititon/ettap/2010-

13
11/humanrights/yliko_fulladiwn/axiopoihsianthrwpinwndikaiwmatwnstinekpai deusi.pdf ,
(τελευταία πρόσβαση 2/3/2022).

Πανταζής, Β. (2011). Ανθρώπινα δικαιώματα του παιδιού και εκπαίδευση. Αθήνα :

Διάδραση

Πανταζής, Β. (2015). Αντιρατσιστική εκπαίδευση. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών

Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε από
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/1633

Πίτσου Χ. & Βοϊνέσκου, Ζ. (2015). Έχω, Έχεις, Έχουμε Δικαίωμα, Επιμόρφωση,

Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. https://bit.ly/3kANHKy

Pohanka, R. ( 2009 ). Dokumente der Freiheit. Wiesbaden: Marix Wissen.

Riedel, E. (2004). Der internationale Menschenrechtsschutz. In Menschenrechte:
Dokumente und Deklarationen. Berlin: Bundeszentrale für politische Bildung.
Σακελαρίου, Μ, Βάσση, Χ, Γκέσιου, Γ.& Τσιάρα, Ε. (2016). Από την ενεργητική
συμμετοχή και το συμμετοχικό σχεδιασμό των χώρων μάθησης στη διαμόρφωση του
ενεργού πολίτη. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 15, σ. 58. Ανακτήθηκε από :
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/omep/issue/view/1358
Σούνογλου, Μ. & Μιχαλοπούλου, Α. (2014). Ανθρώπινα Δικαιώματα και Πολιτότητα
στην Προσχολική Εκπαίδευση: Απόψεις παιδιών. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 65/2018.
Tibbitts, F. (2002). Understanding What We Do: Emerging Models for Human Rights
Education. International Review of Education, 48 (3-4), 159-171.
Tibbitts, F. (2005). Transformative Learning and Human Rights Education: Taking a
Closer Look. Intercultural Education, 16 (2), 107-113.

Τοπαλίδου, Φ. (2021). Η συμβολή της προσχολικής εκπαίδευσης στη δημιουργία του

Ευρωπαίου Πολίτη στην Εκπαίδευση, τη Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
(Μεταπτυχιακή εργασία). Ανακτήθηκε από: https://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/26387
Τσιρώνης, Χ. (2008). Κοινωνική αλληλεπίδραση και κοινωνικές σχέσεις στο σχολείο.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην ενσωμάτωση των μαθητών, στο ΔΚ Μαυροσκούφης (Επιμ.).
Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο (γυμνάσιο), Οδηγός
Επιμόρφωσης. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Αγωγή, 123-140.

14
 Φραντζή Κ. Α. (2006). Ανθρώπινα Δικαιώματα και Εκπαίδευση, Επιστημονικό βήμα, τ.
5, σ.28-29, Διαθέσιμο στο :
https://www.syllogosperiklis.gr/old/ep_bima/epistimoniko_bima_5/fratzi.pdf

Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Παιδεία της Δημοκρατίας και την
Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα , (2010). Τμήμα Εκπαίδευσης, Συμβούλιο της
Ευρώπης, EDC/HRE, σελ.7

Διαδικτυακές αναφορές
Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη,
https://www.imerodromos.gr/1789-i-diakiryxi-twn-dikeomaton-tou-anthropou-ke-tou-pol

Ενωμένοι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων

του Ανθρώπου.
https://gr.humanrights.com/what-are-human-rights/universal-declaration-of-
human-rights/

Ενωμένοι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Διεθνείς Νόμοι για τα Ανθρώπινα

Δικαιώματα. https://gr.humanrights.com/what-are-human-rights/international-human-
rights-law/

15