83

KASIM ARALIK 2021

35 TL / KIBRIS 40 TL

www.aktuelarkeoloji.com.tr
www.arkeolojidukkani.com

SELÇUKLU SULTANI ALPARSLAN -

DOĞU ROMA İMPARATORU DIOGENES
KUŞATMALAR, BARIŞ TEKLİFLERİ
VE SAVAŞLAR

1071
AKTÜEL ARKEOLOJI EDITÖRDEN
KASIM - ARALIK 2021
AKTÜEL ARKEOLOJİ BASIN YAYINCILIK TURİZM ORG. LTD. ŞTİ
ANADOLU’YA TÜRKLERIN KAPILARINI AÇAN SAVAŞ
ww.aktuelarkeoloji.com.tr
İmtiyaz Sahibi ve Yazı İşleri Sorumlusu
Bizans İmparatoru Diogenes, uzun bir hazırlığın ardından Türkleri Ana-
MALAZGIRT
Ayşe TATAR YILDIZ | aysetatar@aktuelarkeoloji.com.tr dolu’dan atmayı ve hatta Selçuklu başkentine kadar gitmeyi amaçlamıştı. MUHAREBESI,
13 Mart 1071 tarihinde kendi birliklerinin yanı sıra Ermeni, Rus, Bulgar, BIZANS’IN ASKERI
Sayı Editörü
Gürcü, Norman, Frank, Alman, Peçenek, Uz (Oğuz) ve Kıpçak gibi çeşitli DIRENIŞINI
Prof. Dr. Adnan ÇEVİK – Doç. Dr. Haluk SAĞLAMTİMUR
milletlerden oluşturduğu büyük bir orduyla başkentten hareket etti. KIRMIŞ
Görsel Yönetmen DOLAYISIYLA DA
Oktay AY | grafik@aktuelarkeoloji.com.tr Eskişehir, Sivas üzerinden Erzurum’a oradan da Muş Malazgirt’e gel- ANADOLU’NUN
Fotoğraf Editörü
mişti. Alparslan, Bizans ordusunun Anadolu’da ilerlediği haberini alır TÜRKIYE OLUŞ
Aykan ÖZENER | fotograf@aktuelarkeoloji.com.tr almaz, Mısır seferini yarıda kesmiş, (26 Nisan 1071) hızlı hareket ede- SÜRECINI
bilmek adına ordusunun bir kısmını terhis etmiş ve derhal Urfa, Musul BAŞLATMIŞTIR.
Fotoğraflar
hattından Hoy’a ulaşarak orada Bizans ordusunu beklemeye başlamıştı.
Dr. Gökhan Demirel- Malazgirt Savaş Alanı Tespiti Tarihi ve
Arkeolojik Yüzey Araştırması Proje Arşivi Her iki ordunun gerekli hazırlıkları yapmasından sonra 26 Ağustos 1071
tarihinde Muş ilinin Malazgirt ilçe merke-
3D Modeller – Halis ÖZTÜRK
zinin önündeki ova büyük bir savaşa ta-
İllüstrasyonlar – Aslı ÖZTÜRK nıklık etti. Bizans İmparatoru IV. Romanos
Haritalar – Arda Ürün - Prof. Dr. Adnan Çevik LAZGİ Diogenes (1068-1071) ile Büyük Selçuklu
Çizimler – Saruhan Yaman A Sultanı Alparslan (1063-1072) arasında

R
M
gerçekleşen ve Selçukluların kesin zafe-

T
Sosyal Medya
ri ile neticelenen Malazgirt Savaşı, Türk
Necdet AKGÖZ | necdetakgoz@aktuelarkeoloji.com.tr
ve dünya tarihini etkileyen sonuçlarıyla
Proje Koordinatörü “Anadolu’nun kapılarını Türklere açan

L
95
Ayla YUCA TABAK | aylayucatabak@aktuelarkeoloji.com.tr 0.

E
YIL ÖZ savaş” olarak bilinmektedir. Malazgirt ön-
ARKEOLOJİ DÜKKANI IN A lerinde gerçekleşen ve Bizans’ın mağlup,
www.arkeolojidukkani.com ordusunun büyük oranda imha edildiği ve
info@arkeolojidukkani.com imparatorunun da esir düştüğü Malazgirt
Yayın Alanı: Yaygın Muharebesi, Bizans’ın askeri direnişini
Yazınsal ve Görsel Katkıda Bulunanlar kırmış dolayısıyla da Anadolu’nun Türkiye
Prof. Dr. Adnan Çevik, Prof. Dr. Gülay Öğün Bezer, Prof. Dr. Kadir Pektaş, oluş sürecini başlatmıştır.
Prof. Dr. Kemalettin Köroğlu, Prof. Dr. Mustafa Alican, Doç. Dr. Ali Mıynat,
Bu yıl Malazgirt Zaferi’nin 950 yılı...
Doç. Dr. Haluk Sağlamtimur, Doç. Dr. Bülent Öztürk, Dr. Gökhan Demirel,
Dr. Süha Konuk, Dr. Mehmet Sait Sütcü, Uzm. Arkeolog İlayda Ürün, İyi okumalar!
Uzm. Arkeolog Muhammed Dolmuş, Doç. Dr. Ali Metin Büyükkarakaya,
Kız Köprüsü'nden
Uzm. Arkeolog A. Oğuzhan Karaçetin, Aslı Öztürk, Halis Öztürk, Arda Ürün, ------ Malazgirt Ovasına
Saruhan Yaman, Doç. Dr. İskender Dölek 2021’e Veda... bakış

Kapak Görseli
Alparslan Heykeli (Muş) 2021 yılı salgın hastalıklar, orman yangınları, göçler, sel baskınları, döviz
karşısında hızla yok olan para birimimizle birlikte ülkemizde yaşanan
Tomtom Mahallesi Yeniçarşı Caddesi Gürhan No. 12/32
ekonomik-psikolojik-sosyolojik buhranla zorlu geçti. Umudumuz 2022
Beyoğlu / İSTANBUL | [+90] 212 244 25 02
yılının tüm bu tahribatları onarması ve insanlığın, özellikle de gelecek
www.aktuelarkeoloji.com.tr • www.arkeolojidukkani.com kuşakların doğru bilgiye ulaşması yolunda en büyük engeli oluşturan
WhatsApp [+ 90] 554 150 95 00 basılı yayın üzerindeki baskıyı kaldırması yönünde...
ISSN 1307 5756 Anadolu’ya ve Anadolu’nun insanlığa sunduğu katkılara minnettarlıkla,
Dağıtım “Geleceğe Bir Anadolu Bırakmak” “Önce Anadolu İnsanına Anadolu’yu
DÜNYA EKO BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. VE SAN. A. Ş. Benimsetmek” amacıyla yayın hayatına başlayan ve on beş yıldır müca-
Basım Yeri deleyi hiç bırakmayan Aktüel Arkeoloji Dergisi, Sayın Ömer KOÇ’un ve
BPC Matbaacılık San. Tic. A.Ş. KOÇ AİLESİ’nin inancı ve değerli desteğiyle bir yılı daha geride bıraktı.
Osmangazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No: 17 Esenyurt / İSTANBUL Bu zorlu süreçte desteklerini esirgemeyen KOÇ AİLESİ’ne sonsuz te-
Telefon: +90 212 886 83 30 | Sertifika No: 48745 şekkürlerimizi sunarız.
Yazıların tüm sorumluluğu yazarlara aittir. Derginin dili Türkçedir, 2 aylık süreli yayınlanır, basın meslek ilke-
lerine uyar. Tarih, Kültür Sanat Arkeoloji konularında yayınlanır. Yayın çalışmaları ve yönetim-idari çalışmalar 2022 yılında yepyeni bilgilerle görüşmek dileğiyle...
kişilerin gönüllü katılımı ile gerçekleşmektedir. "Aktüel Arkeoloji Dergisi’nin yayın projesi Yapıkredi ve Arçelik’in
desteği ile sürdürülmektedir."

aktüelarkeoloji AYŞE TATAR YILDIZ

2 AKTÜEL ARKEOLOJİ KASIM ARALIK 2021 3
 AKTÜEL ARKEOLOJİ KASIM ARALIK 2021 AKTÜEL ARKEOLOJİ KASIM ARALIK 2021

Malazgirt 1071

06
Bülent ÖZTÜRK
46
Kemalettin KÖROĞLU
80
Kemalettin KÖROĞLU
102
Mustafa ALICAN
HABER

TIOS’TA BİR ROMA EYALET VALİSİ: Haluk SAĞLAMTIMUR Mehmet Sait SÜTCÜ BİR SAVAŞ, İKİ HÜKÜMDAR
CAECILIUS ARISTO ESKİÇAĞDA MALAZGİRT MALAZGİRT:
VE ÇEVRESİ: MÖ İKİNCİ VE BİRİNCİ BİR ORTAÇAĞ GARNİZONU

10
BİNYILDA GÖÇLERİN VE GÖÇERLERİN
ÇEKİM MERKEZİ
VE SURLARI
108
60 90
Gülay Öğün BEZER
MALAZGİRT'E GİDEN YOLDA
Adnan ÇEVIK
SELÇUKLU SERÜVENİ
TÜRKLERE ANADOLU'NUN Süha KONUK
Kadir PEKTAŞ
KAPILARINI AÇAN SAVAŞ; MALAZGİRT
İMPARATORLUĞUN DOĞU SINIRI: LAZGİ
MALAZGİRT’TE TÜRK DEVRİ A

R
BİN YILLIK DÖNÜŞÜM

M
ESERLERİ

T
34 72 96 114

L
95
0.

E
YIL ÖZ
IN A
A. Oğuzhan KARAÇETIN
Ilayda ÜRÜN
MALAZGİRT’TE SAVAŞ ALANI Ali MIYNAT Iskender DÖLEK
Muhammed DOLMUŞ
ARKEOLOJİSİ Arda ÜRÜN
Ali Metin BÜYÜKKARAKAYA SİKKELERİN DİLİNDEN ZAFERİN İKİ
MALAZGİRT ZİYARET TEPE YÜZÜ: ALPARSLAN VE ROMANOS MALAZGİRT SAVAŞ ALANININ
KAZILARI DIOGENES TESPİTİNDE COĞRAFİ YÖNTEMLER
4 AKTÜEL ARKEOLOJİ KASIM ARALIK 2021 5
HABER | TIOS’TA BİR ROMA EYALET VALİSİ: CAECILIUS ARISTO
TIOS’TA
BIR ROMA
EYALET VALISI:
CAECILIUS
ARISTO
Bülent ÖZTÜRK
Zonguldak’ın Filyos Beldesi’nde bulunan Tios antik
kenti sahip olduğu zengin arkeolojik mirasıyla Tür-
kiye’nin Karadeniz kıyılarındaki günümüze kadar en
iyi korunabilmiş antik yerleşimi olma özelliğine sa-
hiptir. Bu kentteki arkeolojik kazılar 2007 senesinden
beri Karadeniz Ereğli Müzesi adına, sırasıyla Prof. Dr.
Sümer Atasoy ve Doç. Dr. Şahin Yıldırım’ın bilimsel
danışmanlıklarıyla akropolis, antik liman, tiyatro ve
nekropolis alanlarında yürütülmüş ve bölge tarihinin
güncellenmesine olanak veren önemli buluşlara sah-
ne olmuştur. Arkeolojik çalışmalara paralel olarak yü-
rütülen epigrafik araştırmalar da kentten günümüze
ulaşmış Hellenistik ve Roma dönemlerine ait mezar
taşlarını, onurlandırma heykel kaidelerini, adakları,
miltaşlarını, ticari ağırlıklarını ve diğer türlerdeki ya-
zıtlı buluntuları gün yüzüne çıkarmıştır.
Bu buluntular arasından beyaz mermerden silindir
bir onurlandırma heykel kaidesinin üzerindeki yazı-
tının ise sadece bu kentin değil aynı zamanda Anado-
lu’nun Roma tarihi açısından önem arz ettiği anlaşıl-
6 AKTÜEL ARKEOLOJİ
Peki kimdi bu Tios kentinde
heykeli dikilecek ve yazıtıyla
onurlandırılacak kadar
önemli kişi? Heykelin kendisi
ve yazıtın kırık üst kısmı
henüz bulunamadığı için
bunu belirlemek şu aşamada
imkânsızdır. Ancak valinin
adının geçtiği ve böylesi
iç karışıklıkların olduğu
bir dönemde kentlerinin
geleceğini garanti altına
almak isteyen Tiosluların
mevcut bir imparatoru
heykeliyle onurlandırmak
istemiş olabilecekleri
düşünülebilir.
TIOS’TA BİR ROMA EYALET VALİSİ: CAECILIUS ARISTO | HABER
mıştır. Zira antik literatürde sadece ünlü
yazar Nikaialı Cassius Dio’nun (MS yak.
150-235) Roma tarihini kaleme aldığı ese-
rinde (Rhomaika, 79.39.5) adı geçen Roma
İmparatorluğu’nun Pontus-Bithynia Eyale-
ti Valisi Caecilius Aristo, bu unvanıyla ilk
defa bu yazıtta belgelenmiş oldu. Yazıtın
çevirisi şöyledir:
Tiosluların pek görkemli/gösterişli kenti,
legatus Augusti propraetore (imparatorun
praetor mertebesindeki elçisi) Caecilius Aris-
to’nun yönetim döneminde... (şu kişi/kişile-
ri onurlandırdı.)
Bilinen tarihe göre, Roma İmparatorlu-
ğu’nun iç savaşlarla çalkalandığı bir dö-
nemde Roma İmparatoru Caracalla’yı,
kendisinin tertiplediği bir suikastla (MS
08.04.217) öldürtmeyi başaran Macrinus
imparator olmayı başarmıştı. Ancak bu kez
kendisi Iulia Maesa’nın himayesinde olan
torunu Varius Avitus’a yani nam-ı diğer
Elagabalus’a karşı Antiokheia’daki savaşı
kaybetmiştir. Bir seneden biraz fazla taht-
ta kalabilmiş devrik imparator Macrinus
bunun üzerine gizli bir şekilde Roma’ya
gitmeye ve Senato ile halkı ikna ederek ik-
tidarını yeniden elde etmeyi amaçlamıştır.
Böylece kılık değiştirerek Kilikia, Kappado-
kia, Galatia ve Bithynia bölgeleri üzerinden
Eribolon’daki (İhsaniye) limana ulaşmış
buradan Kalkhedon’a varmıştır. İşte Cassi-
us Dio tam da bu noktada Macrinus’un, Vali
Caecilius Aristo’nun korkusundan (Eyalet
Başkenti) Nikomedeia’ya girmeye çekindi-
ğini belirtmiştir. Dolayısıyla, Dio’nun MS
08.06.218’den kısa bir süre sonrasını kayda
geçen bu cümlesi, bugüne kadar Aristo’nun
o dönemde bölge valisi olduğunun dolaylı
yoldan belgesiydi. Ancak şimdi Tios’ta orta-
ya çıkan bu yazıtla, önceki kariyerinin ufak
KASIM ARALIK 2021 7
HABER | TIOS’TA BİR ROMA EYALET VALİSİ: CAECILIUS ARISTO
Caecilius Aristo
bir kısmı Roma’daki birkaç belgeden tanı-
nan Caecilius Aristo’nun hem adı hem de
eyalet valiliği doğrulanmış oldu. Peki kimdi
bu Tios kentinde heykeli dikilecek ve yazı-
tıyla onurlandırılacak kadar önemli kişi?
Caecilius Aristo
8 AKTÜEL ARKEOLOJİ
Heykelin kendisi ve yazıtın kırık üst kısmı
henüz bulunamadığı için bunu belirlemek
şu aşamada imkânsızdır. Ancak valinin
adının geçtiği ve böylesi iç karışıklıkların
olduğu bir dönemde kentlerinin geleceği-
ni garanti altına almak isteyen Tiosluların
mevcut bir imparatoru heykeliyle onur-
landırmak istemiş olabilecekleri düşünü-
lebilir. Eğer öyle idiyse, işin içinde Macri-
nus’un korktuğu bir eyalet valisi olduğunu
göz önünde bulundurursak ya Caracalla
ya da yeni imparator Elagabalus onurlan-
dırılmış olabilir. Caecilius Aristo’nun bu
eyaletin valiliğine ne zaman ve hangi im-
parator tarafından atandığını kesin olarak
bilmiyoruz. Ancak Caecilius Aristo'yu, Ro-
ma’da Caracalla’ya sunduğu MS 214 yılına
ait bir adak yazıtında clarissimus vir (pek
parlak kişi) ve curator operum publicorum
Biz tam 60 yıldır hayatı paylaşıyor,
(kamu işleri sorumlusu) unvanlarıyla gö-
rüyor; buradan da kariyer basamaklarını her zaman daha iyinin daha yeninin
Caracalla’nın himayesinde tırmandığını peşinde koşuyoruz.
ve olasılıkla valiliği yine onun döneminde
aldığını düşünüyoruz. Dolayısıyla ona karşı Bu ülkenin bitmeyen enerjisi
olan sadakati ve bağlılığı hem Caracalla’yı olduğumuz için de
öldürtmüş olan Macrinus’un haklı korku- hep genç kalıyoruz.
suna yol açmış hem de muhtemel maddi
yardımlarına karşılık bu heykelin dikilme-
sine vesile olmuş olabilir. Aynı şekilde yeni 60 YAŞINDAYIZ
imparator Elagabalus’un imparatorluğunu
selamlamak ve/veya yardımlarına mazhar AMA HiÇ
olabilmek adına da bu heykel dikilmiş ola-
bilir. Zira Elagabalus’un Nikomedeia’ya gi-
derken yakın bölgeden geçtiği bilinmekte-
GÖSTERMiYORUZ
dir. Yine o dönemin imparator ailesinden
bir kadın veya Tios kentine maddi yardım-
larda bulunmuş veya önemli görevler üst-
lenmiş başkaca bir kişinin de onurlandırıl-
mış olabileceği aşikârdır. Şüphesiz bunlar
sadece varsayımlar olarak kalacaktır. Ancak
şu gerçekler hiçbir zaman değişmeyecektir:
İlki, MS 2. yüzyıldan itibaren Roma yöne-
timi tarafından ihya edilen Tios kentinin
Caecilius Aristo’nun valilik döneminde de, Reklam filmimizi
yine ilk kez belgelendiği üzere pek/oldukça izlemek için:
görkemli kenti (lamprotate polis) sıfatıyla
bölgenin önemli bir siyasi güçlerinden biri
olduğu; bir diğeri ise Macrinus’un Aristo
korkusunun, belki de onun Kalkhedon’da
yakalanmasına yol açtığı ve Elagabalus’a gö-
türülürken Kappadokia’da trajik bir sonla
öldürülmüş olduğu gerçeğidir. ◊
KASIM ARALIK 2021 9