Professional Documents
Culture Documents
¶moJemó
nwñVH$ - 2
¶moJ-àdoe nmR>çnwñVH$
2
Am^ma
3
AZwH«$‘{UH$m
nwñVH$mg§~§Yr
àñVmdZm
^mJ - 1 - ¶moJemó
YS>m 1 - ¶moJmMm emoY 10
YS>m 2 - Aï>m§J ¶moJ 12
YS>m 3 - ¶moJd¥j 16
^mJ - 4 - AmgZ 53
YS>m 1 - CpËWð> pñWVr 56
YS>m 2 - n{ü‘àVZ pñWVr 72
YS>m 3 - n[ad¥Îm pñWVr 81
YS>m 4 - J«WZ pñWVr 88
YS>m 5 - gwá pñWVr 90
4
YS>m 6 - AYmo‘wI pñWVr 94
YS>m 7 - nyd©àVZ pñWVr 97
YS>m 8 - gy¶©Z‘ñH$ma 101
YS>m 9 - {dnarV pñWVr 114
5
nwñVH$mg§~§Yr
a‘m‘Ur A¶§Jma ñ‘aUmW© ¶moJ g§ñWm, nwUo Om{Ud XoUo ho C{Ôï> AgyZ ˶m‘ܶo
Am{U bmB©Q> Am°Z ¶moJ [agM© Q>´ñQ>V’}$ ApñWg§ñWm Am{U ñZm¶yg§ñWoMr AmoiI
‘wbm§gmR>r ¶moJ Aä¶mgH«$‘ V¶ma Ho$bm WmoS>³¶mV H$ê$Z {Xbr Amho. ˶m‘wio
Amho. hm H«$‘ nmM ^mJmV {d^mJbm Amho. ‘wbm§Zm earamMr aMZm OmUyZ KoVmZmM
ho nmM ^mJ 1) Ama§{^H$ 2) àmW{‘H$ 3) ˶mbm ñdmñ϶nyU© R>odʶmMrhr C‘O
Û¡{VH$ 4) V¥Vr`H$ Am{U 5) à‘mUnÌ. ¶oB©b.
‘wbm§Mm emar[aH$ {dH$mg Am{U ˶mM~amo~a Mm¡Wm ^mJ hm AmgZm§Mm Amho.
˶m§Mr ‘mZ{gH$ Am{U ~m¡{ÕH$ j‘Vm nwamVZ H$mimnmgyZ F$fr ‘wZtZr AmgZo
{dMmamV KoD$Z hm Aä¶mgH«$‘ V¶ma emoYyZ H$mT>br AmhoV. H«$sS>m§JUmV Oer
Ho$bobm Amho. ‘wbo ‘w³VnUo IoiVmV Vgo AmgZo hr OUy
ho ¶moJemó nwñVH$ - 2 ho Ioi (H«$sS>m) AgyZ H«$sS>m§JUê$nr earamV
Aä¶mgH«$‘mMm àmW{‘H$ ñVa Amho. ho Ioibr OmVmV. øm H«$sS>m§JUmda IoiVmZm,
nwñVH$ 6 ^mJmV {d^mJbo Amho. AmgZm§‘wio ‘Z Am{U ~wÕr XmoÝhr Mni
hmoVmV. earamÀ¶m à˶oH$ ^mJmV OmJ¥Vr
n{hë¶m ^mJmV ¶moJemómMr ‘m{hVr
hmoVo Am{U earamMr nyU© Om{Ud hmoVo.
XoVmZm 1) {dœmMr {Z{‘©Vr 2) ¶moJemómMm
AmgZm§‘wio ñdV:À¶m earamMo à˶j kmZ
emoY 3) emoYmMo H$maU åhUOo joÌk
hmoVo. ˶m‘wio eara Am{U ‘Z XmoÝhrV
(AmË‘m, Ord) Am{U joÌ (eara) XmoÝhr
¶mo½¶, Mm§Jë¶m {dMmam§Mr Á¶moV VodV
ewÕ, n{dÌ Am{U AmZ§Xr R>odUo, ømMr
amhmVo.
OmUrd H$ê$Z {Xbr Amho.
à˶oH$ AmgZ H$go H$amdo d Vo AmgZ
^mJ XmoZ ‘ܶo Aï>m§J ¶moJ åhUOo
Amnë¶m eara ‘Zmda H$m¶ Am{U H$gm
¶moJmÀ¶m AmR> A§Jm§n¡H$s ¶‘, {Z¶‘,
n[aUm‘ H$aVmV ho g{dñVanUo gm§{JVbo
AmgZ, àmUm¶m‘ Am{U à˶mhma gm§JVmZm
Amho. AmgZ AmˑgmV H$aʶmgmR>r Bemao,
OrdZ‘yë¶o gm§{JVbr AmhoV.
g§Ho$V, gyMZm {Xë¶m AmhoV.
nwñVH$mMm {Vgam ^mJ åhUOo
{dÚm϶mªZm Amnë¶m earamMo {ejU d
6
^mJ nmMMm CÔoe hm ñdmܶm¶ XmoÝhr VëbI hmoVmV Am{U VmH$X d Omo‘
åhUOo ñdV:Mm Aä¶mg, Amnbo eara d àmá hmoVmV.
‘Z OmUUo Amho. øm ^mJmV {ejH$m§Zmhr H$mhr AmgZm§Mr gmIir CXmhaUmW©
{Xbobo Bemao, g§Ho$V, nÕV {eH${dVmZm {Xbr AmhoV. {ejH$ d {dÚmWu XmoKohr
Cn¶moJr R>aVrb Am{U ‘mJ©Xe©H$ R>aVrb. Aer {Za{Zamù¶m AmgZm§Mr gmIir ~Zdy
‘wbm§Zm AmgZm§‘YyZ ñdV:À¶m earamMo eH$Vrb
Am{U ‘ZmMo {ZarjU H$aʶmg {eH$m¶M§
^mJ ghm øm eodQ>À¶m ^mJmV
Am{U {ejH$m§Zm {eH$dm¶Mo AgVo.
àý‘m{bH$m Z‘wZm åhUyZ {Xbr AmhoV.
˶mgmR>r AmgZm§Mr gmIir nÕVrZo
˶mdê$Z ‘wbo ñdV:Mr AmH$bZe³Vr
H$aʶmMo ‘mJ©Xe©Z Ho$bo Amho. Am{U hr
AmO‘mdy eH$Vrb
gmIir ObXJVrZo ì¶dpñWVnUo H$am¶Mr
AmhoV. ˶m‘wio ‘wbm§‘ܶo H$m¡eë¶, JVr Oar ho nwñVH$ ‘wbm§gmR>r Agbo Varhr
Am{U ñ‘¥Vr øm§Mm {dH$mg KS>Vmo. øm ‘moR>çm§Zm ‘wbm§Zm H$go {eH$dmdo ømMo
nÕVrZo AmgZo Ho$ë¶mZo eara Am{U ‘Z ‘mJ©Xe©H$ Amho.
7
àñVmdZm
¶moJ hr EH$ nwamVZ H$bm Am{U emó ¶moJ åhUOo OUy AmR> gmonmZm§Mr
Amho. ˶mMm g§~§Y eara Am{U ‘Zmer {eS>r Amho. ¶‘ (Z¡{VH$ {eñV), {Z¶‘
AgVmo. ¶moJmä¶mg hm ‘mZdr {dH$mgmÀ¶m, (d¡¶{³VH$ {eñV), AmgZ (emar[aH$
g§ñH¥$VrÀ¶m Ama§^mnmgyZM gwê$ Amho. ¶moJ {eñV), àmUm¶m‘ (b¶~Õ œgZ),
hm gmd©^m¡‘ Amho åhUyZ Vmo Xoe, d¶, à˶mhma (kmZopÝж, ‘ZmMr {eñV), YmaUm
qbJ, dUm©nmgyZ ‘w³V Amho. ‘wbo-‘wbr, (XjVm), ܶmZ (VÝ‘¶Vm, V{ëbZVm),
nwéf-{ó¶m, VéU-d¥Õ, Amamo½¶dmZ-é½U g‘mYr (Xodmer {‘bZ) ho Vo AmR> gmonmZ
gd©M OU H$ê$ eH$VmV. gdm}n¶moJr AmhoV.
Agë¶mZo IoimSy>, Z¥Ë¶H$ma, g§JrVH$ma, n{hbm gmonmZ H$m¶ H$ê$ Z¶o ømMo
H$bmH$ma Am{U emók dJ¡ao gd©M H$ê$ ‘mJ©Xe©Z H$aVmo. Va Xþgam gmonmZ {Z¶‘ hm
eH$VmV. AmnU H$m¶ H$amdo ømMo ‘mJ©Xe©Z H$aVmo.
‘wbm§gmR>r hm Cn¶w³V Va AmhoM nU åhUOoM Oo Mm§Jbo Am{U Cn¶w³V Amho
Iyn ‘hÎdmMmXoIrb Amho. ¶moJ{ejU KoV Aer {eñV ~mUUo ømMo ‘mJ©Xe©Z AgVo.
¶moJmä¶mg, gamd Ho$bm H$s gykVm, MVwaVm {Vgam gmonmZ hm AmgZmMm AgyZ hm
¶oVoM Am{U ˶m~amo~a ñdmñ϶ Am{U Amnë¶m earamMr OmUrd d kmZ XoVmo.
eara~b Am{U ‘Zmo~bmMr àmár hmoVo; Or earamMm ¶mo½¶ dmna Am{U earamH$Sy>Z
OrdZ^a Cn¶moJr nS>Vo. gËH$m¶© H$aʶmMr àoaUm øm gmonmZmH$Sy>Z
¶moJ åhUOo {‘bZ, g§¶moJ. ‘Zwî¶mMo hmoVo.
Xodmer {‘bZ hmoUo åhUOo ¶moJ. øm Mm¡Wm gmonmZ hm àmUm¶m‘. Amnë¶m
{‘bZmMm Ama§^ hm earamMo ‘Zmer {‘bZ earamVrb e[º$àdmh, ómoV ømMo nmofU
hmoʶmV AgVmo. ˶mZ§Va ‘ZmMo ~wÕrer àmUm¶m‘mVyZ hmoVo. ˶mÛmao earamVrb
{‘bZ, nwT>o ~wÕrMo {MÎmmer {‘bZ hmoUo à˶oH$ KQ>H$ n{dÌ hmoVmo Am{U OrdZ
hmo¶. ˶mVyZ {MÎmmMo AmËå¶mer {‘bZ gËerb hmoV OmVo.
Pmbo H$s ˶mMr n[a{UVr AmËå¶mMo nmMdm gmonmZ åhUOo à˶mhma.
na‘mËå¶mer {‘bZ hmoʶmV Amho. à˶mhmamV ‘Zmbm {ejU XoV gwg§ñH¥$V
8
Ho$bo OmVo. ˶m‘wio ‘Zmbm OrdZmV ¶mo½¶ Aܶj AgVmo. n§VàYmZ, goZmnVr,
{Xem XoV ˶mMm Cn¶moJ Mm§Jbo OrdZ g¡{ZH$, àemgH$, àOm gd© Ogo gm‘«mÁ¶mV
OJʶmgmR>r H$aVm ¶oVmo. ho Mm§Jbo OrdZ dm XoemV AgVmV VgoM Amnë¶m XohmVhr
’$³V ñdV:gmR>rM Zmhr Va Amnbo Hw$Qw>§~, AgVmV. Amnë¶m Xoh gm‘«mÁ¶mMm amOm hm
ZmVodmB©H$, eoOmar, {‘Ì n[adma Am{U AmË‘m AgVmo, ~wÕr hr n§VàYmZ, ‘Z
g‘mOmgmR>r hmoVmo. åhUOo goZmnVr, kmZopÝж ho àemgH$
YmaUm, ܶmZ hm ghmdm, gmVdm Am{U A{YH$mar AgVmV. H$‘}pÝж ho
gmonmZ AmhoV. ho gmonmZ Amnbo OrdZ g¡{ZH$ AgVmV Va Ad¶d, noer ho
AW©nyU© H$aVmV. OrdZ‘yë¶o dmT>{dVmV. ho ˶mVrb àOm AgVo. H$‘}pÝж g¡{ZH$m§à‘mUo
gmonmZ ghZerbVm Am{U ~bdmZ H$aVmV. earamMo ajH$ AgVmV. A{YH$mar Am{U
˶m¶moJo OrdZmVrb Hw$R>ë¶mhr àg§JmV dm goZmnVtÛmam øm H$‘}pÝжê$nr g¡{ZH$m§Zm
g§Kfm©V ‘Zmbm em§V Am{U g‘Vmob {eñV~Õ R>odbo OmVo. Vo OmJVm nhmam XoV
R>odVmV. earamMo, gm‘«mÁ¶mMo Am{U amOmMo -
Am茦mMo ajU H$aV AgVmV.
g‘mYr hm AmR>dm gmonmZ Amho. "‘r
H$moU Amho?', "‘r H$m¶ Amho?' øm øm AmR> gmonmZm§À¶m AmYmao
àým§Mr CÎmao emoYʶmgmR>r ‘XV Va H$aVmoM H$‘}pÝжo, kmZopÝжo, ‘Z, ~wÕr øm§Zm
Am{U CÎmao gmnS>br Va ˶mZ§Va H$m¶ {eñV~Õ Ho$bo OmVo. ˶m¶moJo amOm amÁ¶mV
H$amdo ømMo ‘mJ©Xe©Zhr H$aVmo. gwa{jV Am{U amÁ¶ eara ì¶mYrnmgyZ
^¶‘w³V amhmVo.
Amnbo eara åhUOo EH$ gm‘«mÁ¶M
Amho. à˶oH$ gm‘«mÁ¶mMm EH$ amOm qH$dm
9
^mJ 1 - ¶moJemó
YS>m 1 - emoY ¶moJmMm
ho {dœ {Z‘m©U H$g§ Am{U H$m Pmbo Agmdo hm àý Amnë¶m gdmªZmM nS>Vmo Zmhr H$m?
{dœ{Z{‘©VrÀ¶m nydu Xod Amnbm EH$Q>mM hmoVm. ‘J ˶mZo {dMma Ho$bm H$s Ioiy¶m. nU
H$moUm~amo~a Am{U Hw$R>o Ioiy¶m? ‘J ˶mZo {dMma Ho$bm Mbm H«$sS>m§JU V¶ma H$ê$¶m.
Ioim¶bm {MÌ-{d{MÌ IoiUr bmJVrb Agm {dMma H$ê$Z ˶mZo {Z{‘©Vr gwê$ Ho$br.
gd©àW‘ ˶mZo "AmH$me' {Z‘m©U Ho$bo. ˶m‘ܶo "dm¶y' åhUOo dmam dmhÿ bmJbm. AmH$memV
Vmao M‘Hy$ bmJbo. gy¶m©VyZ J«h {Z‘m©U Pmbo. "àH$me' ’$mHy$ bmJbm. ˶mVyZ "n¥ÏdrMr'
{Z{‘©Vr Pmbr. n¥Ïdrda "nmUr' ì¶mnbo Jobo. nd©V V¶ma Pmbo. gy¶m©À¶m CîUVoZo nmʶmMr
dm’$ hmoV T>J O‘m hmoD$ bmJbo. nmD$g H$mogiy bmJbm. {d{dY PmS>-o PwS>no, d¥j-dëbr
~hê$ bmJë¶m.
‘J XodmZo {d{dY H$rQ>H$ ganQ>Umao àmUr, nmʶmV amhmUmao, nmʶm~mhoa amhmUmao,
AmH$memV {dhaUmao njr Am{U ‘mZdmMr {Z{‘©Vr Ho$br. øm gd© {Z{‘©VrV Vmo bnyZ ~gbm
Am{U gdmªer bn§S>md Ioiy bmJbm. åhUmbm, "emoYm AmVm ‘bm.'
H$mhr ‘mZdm§Zr Xodmbm emoYbo Am{U ˶mbm Vo {Za{Zamù¶m Zmdm§Zr g§~moYy bmJbo. H$moUr
åhQ>bo "~«÷Z' Va H$moUr åhQ>bo "AmË‘m' qH$dm
"na‘mË‘m'. H$moUr ˶mbm "{haʶJ^©' åhUy
bmJbm Va H$moUr "B©œa' Aer hmH$ ‘mê$
bmJbm. H$moUr ˶mbm "›' Ago g§~moYbo Va
H$moUr ˶mbm "Aëbmh' åhQ>bo Va H$moUr
"{Ohmob'. Á¶m ‘mZdm§Zr ˶mbm emoYbo ˶m§Zm
"F$fr' åhUVmV. øm F$ftZr XodmMm eomY
KoʶmMr Or H$bm dm emó ˶mbmM ¶moJ
åhQ>bo. åhUyZM ¶moJmMm emoY AZoH$ F$ftZr
KoVbm Am{U gm§{JVbo H$s na‘mËå¶mer g§¶moJ
åhUOo ¶moJ.
10
gd© kmZ Am{U gOrd-{Z{O©dm§‘ܶo ~rO ê$nmZo "{haʶJ^©' AgVmo. hmM ¶moJmMmhr
àñVmdH$ Amho. hoM F$ftMo emoY H$m¶© Amho.
øm F$ftZrM ¶moJ-VÎdo ‘mUgmbm {eH${dbr. hr ¶moJ-VÎdo Amnë¶m doX-Cn{ZfXmV
{dIwabobr gmnS>VmV.
gmYmaUV: 2300 dfmªnydu (B.g.ny. 300) nV§Obr ZmdmMo ‘wZr hmoD$Z Jobo. ˶m§Zr
doX-Cn{ZfXmV {dIwabobr ¶moJ-VÎdo g§H${bV Ho$br. Vr ZrQ>ZoQ>Ho$nUo ‘m§S>br. ¶moJemómÀ¶m
Aä¶mgmgmR>r nÕVeranUo gyÌê$nmV ~m§Ybr. nVÄObr§Zr g§nyU© ¶moJemó EH$m N>ÌmImbr
gyÌmVyZ AmUbo. øm J«§Wmbm "nmVÄOb ¶§moJgyÌ' qH$dm "nmVÄOb ¶moJ Xe©Z' Ago åhUVmV.
Xe©Z åhUOo Amagm. Amagm hm g‘moaÀ¶m dñVyMo à{Vq~~ XmIdVmo. ¶moJ hm eara, ‘Z,
~wÕr Am{U AmËå¶mMo à{Vq~~ XmIdVmo åhUyZ ¶moJXe©Z.
^maVr¶ g§ñH¥$VrV ghm ‘w»¶ H$bm gm§{JVë¶m AmhoV. ˶mMm ‘yi CÔoe hm {dH$mg
Amho. emar[aH$ {dH$mg, ‘Zmo{dH$mg, ~wÕr{dH$mg Am{U AmË‘{dH$mgmgmR>r øm H$bm
{dH${gV Ho$ë¶m Joë¶m. n[anyU© ‘mZd ~ZʶmgmR>r øm H$bm§Mr {Z{üVM Amdí¶H$Vm Amho. øm
ghm H$bm åhUOo ¶m¡{JH$, ‘{ëbH$, YmZwî¶, ZmQ>ç, g§{J{VH$m, ì¶mdhm[aH$.
¶m¡{JH$ - ¶moJ{dÚm ZmQ>ç - ZmQ>H$, A{^Z¶H$bm
‘{ëbH$m - ‘ëb {dÚm, H«$sS>m B˶mXr g§{J{VH$m - g§JrV, Vmb, b¶, dmXZH$bm
YmZwî¶ - YZw{d©Úm, ¶wÕH$bm ì¶mdh[aH$ - eoVr, ì¶mnma, CÚmoJ
11
^mJ 1 - ¶moJemó
YS>m 2 - ¶moJgmYZm - Aï>m§J¶moJ
gmYZm åhUOo Aä¶mg, gamd, à˶j H¥$Vr H$aUo. M¡VݶnyU© Am{U H$m¡eë¶mZo Ho$bobm
à¶ËZ åhUOo gmYZm. OrdZmMo CÔrï> gmYʶmMm Vmo AmYma Am{U gmYZ åhUOoM gmYZm. Oa
Vwåhmbm CÎm‘ IoimSy> qH$dm ZV©H$ ìhm¶Mo Agob Va XaamoOMm gamd Amdí¶H$ AgVmo.
n[ajoV CÎm‘ JwU {‘idm¶Mo AgVrb Va Iyn Aä¶mg hm H$amdmM bmJVmo. VgoM ¶moJmV
àm{dʶ {‘idm¶Mo Agob Va OmJ¥VnUo Am{U XjVoZo ¶moJmä¶mg hm H$amdmM bmJob.
¶moJgmYZm H$aVmZm CËgmh, AmñWm, lÕm, {dœmg, AmË‘{dœmg, AmXa, ^³Vr Am{U
g‘n©Ud¥ÎmrZo H$am¶bm hdr.
Aï>m§J¶moJ hr nÕVr ¶moJgyÌmV nV§ObtZr ZrQ>ZoQ>Ho$nUo nÕVeranUo Am{U àJVrnWmda
ZoUmar Aer gm§{JVbr Amho.
àJVrnWmda ZoUmar "Aï>m§J ¶moJ' gmYZm nV§ObtZr ¶moJgyÌmV {deX Ho$br Amho. hm
Aï>m§J¶moJ Amnë¶m OrdZmMm H|$Ðq~Xÿ AgyZ OrdZ øm H|$Ðm^modVr {’$aV AgVo.
Aï>m§J¶moJmMr AmR> A§Jo dm n¡by AmhoV. ˶mMr Vm{bH$m Imbr {Xbobr Amho.
¶moJmMm¶© ~r.Ho$.Eg.A¶§Jma åhUVmV, "hr Aï>m§J ’w$bmÀ¶m nmH$ù¶m§à‘mUo AmhoV. øm
AmR> nmH$ù¶m§Zr "¶moJH$‘i' ’w$bVo.'
Ogo gy¶©àH$me Am{U ˶mVrb gáa§J øm§À¶mV A^oÚVm AgVo; qH$dm AZoH$ Ym½¶m§Zr
dó {dUbobo AgVo Var YmJo Am{U dó doJio H$aVm ¶oV ZmhrV, VgoM Aï>m§JmVrb AmR>
A§JmV A^oXnUm Amho. Vr doJir H$aVm ¶oV ZmhrV.
gy¶©àH$me nm§T>am {XgVmo, na§Vw gáa§J ho OdiOdi AgVmV. VgoM n{hbr gmV A§Jo
g‘mYrH$S>o d g‘mYrOdi ZoV AgVmV. g‘mYr hm AmËå¶mMm X¡dr àH$me AgVmo.
AZoH$ YmJo EH$‘oH$mV {dUbo H$s ˶mMo dó V¶ma hmoVo. ˶mZ§Va Ym½¶m§Zm EH$‘oH$m§nmgyZ
{dbJ H$aVm ¶oV Zmhr. ˶mMà‘mUo Aï>m§J EH$‘oH$m§nmgyZ {dbJ H$aVm ¶oV ZmhrV. hr A§Jo
dómVrb Ym½¶mà‘mUo EH$ê$n Pmbobr AgVmV VerM Vr nañnamdb§~r AgVmV.
12
¶moJmMm n[aUm‘
Aï>m§J¶moJ Amnë¶mV {eñV~ÕVm AmUVmo. Amnë¶m eara‘ZmVrb ‘i Xÿa gmaVmo åhUyZ
eara-‘Zmbm ñdÀN>Vm, ewÕVm Am{U n{dÌVm XoVmo. ~wÕrV {ddoH$ OmJm hmoVmo åhUOo Mm§Jbo-
dmB©Q>, ¶mo½¶-A¶mo½¶, MyH$-~amo~a gm§JVmo Am{U ¶mo½¶ {ZU©¶ KoVmo åhUyZ AmnU hþema Am{U
MVwa ~ZVmo. åhUOoM ¶moJmMm n[aUm‘ åhUOo n{dÌVm, gyknUm Am{U {ddoH$ àXmZ H$aVmo.
n{dÌVm - eara ewÕ R>odVmo. ¶mo½¶ AÞ OodUo Am{U ¶mo½¶ à‘mUmV OodʶmMr {eH$dU XoVmo.
‘Z ewÕ R>odVmo Am{U Mm§Jbo {dMma Am{U H¥$Vr H$aʶm‘ܶo ‘Zmbm Jw§VyZ R>odVmo. Amnbo ‘Z
ewÕ Am{U ñdÀN> R>odUmè¶m Jmoï>r H$aʶmV CÚw³V H$aVmo.
H$miOr ¿¶m (H$m¶ H$ê$ Z¶o)
* A{V ImUo, O§H$ Jmoï>r ImUo Am{U OwZo-nmZo ImUo øm‘wio Amnbo ñdmñ϶ {~KS>Vo.
* XÿaXe©ZMo H$m¶©H«$‘ OmñV doi ~{KVë¶mZo ‘Z Xÿ{fV hmoVo.
* A{V Pmon, ’$gdo{Jar Am{U Xþgè¶mMm ‘Ëga H$aʶmZo ‘Z Xÿ{fV hmoVo.
gyknUm - gyk Vmo AgVmo Omo Oo H$ê$ Z¶o ˶mnmgyZ ñdV:bm Xÿa R>odVmo. Aï>m§J¶moJ gmYZm
BVH$s n{dÌVm XoVo H$s H$aUmè¶m‘ܶo kmZ OmJ¥V hmoD$Z ˶mÀ¶m àH$memV gmYH$ ÝhmD$Z
{ZKVmo.
* Vw‘Mo H$V©ì¶ nyU©nUo nma nmS>m.
* gyk ~mi doioda Aä¶mg H$aVo, J¥hnmR> H$aVo. ‘moR>çm§Mo ~mobUo EoH$Vo d ˶mà‘mUo
dmJVo.
13
{ddoH$ - {ddoH$ åhUOo H$m¶ H$amdo Am{U H$m¶ H$ê$ Z¶o ho Amnë¶mbm gm§JUmar Amnbr
~wÕr. gyk ho OmUVmo. ˶mÀ¶mV ¶mo½¶ {ZU©¶ KoʶmMr j‘Vm ¶oVo. Mm§Jbo H$m¶ Am{U dmB©Q>
H$m¶ ho Vmo OmUVmo. H$m¶ ~amo~a Amho Am{U H$m¶ MyH$ ømMm ZrQ>nUo Aä¶mg H$aVmo.
{Z¶‘ nmim
* narjoV H$m°nr H$ê$ ZH$m.
* {ejH$ d nmbH$m§Mr Adkm H$ê$ ZH$m.
* ahXmarMo {Z¶‘ nmim.
* Amnë¶m Amamo½¶mMr hoigm§S> H$ê$ ZH$m.
Aï>m§J¶moJmMm n[aUm‘ åhUOo Amnë¶m eara d ‘Zm‘Yrb ‘b-{Z‘y©bZ hmoVo. åhUyZ
¶moJmä¶mg Ho$ë¶mZo Vwåhmbm Imbrb Jmoï>r OmUdVrb.
* eara ewÕ OmUdob.
* ‘ZmV n{dÌVm OmUdob.
* ~w{Õerb Am{U Om{UdnyU© amhmb.
* Mm§Jbo-dmB©Q>mVrb ’$aH$ ñnï> hmoB©b. ¶mo½¶ {ZU©¶j‘Vm ¶oB©b.
* ¶mo½¶-A¶mo½¶mVrb {ZU©¶ KoʶmMr j‘Vm àmá hmoB©c.
åhUOoM {ddoH$ ¶oB©b. g‘OyZ ¿¶m H$s eara hr XodmMr ^oQ> Amho. Vw‘Mr g§nÎmr Amho.
øm g§nXodaM Vw‘Mo nwT>rb OrdZ Am{U H$ma[H$X© g‘¥Õ H$ê$ eH$mb.
Aï> åhUOo AmR>, A§J = ^mJ, ~mOy, n¡by
1. ¶‘ d¡{œH$ Z¡{VH$ VÎdo
2. {Z¶‘ d¡¶{³VH$ {eñV
3. AmgZ {Za{Zamù¶m pñWVrV earambm {ZXm}f R>odUo
4. àmUm¶m‘ b¶~Õ œgZ
5. à˶mhma kmZopÝж d ‘Z Vmã¶mV R>odUo
14
6. YmaUm XjnyU© amhmUo
7. ܶmZ VÝ‘¶Vm, V{ëbZVm
8. g‘mYr na‘mË‘m åhUOo Xodmer {‘bZ
g‘ åhUOo EH$g‘mZ Am{U Yr åhUOo ~wÕr. g‘mYr åhUOo gd© earam‘ܶo ~wÕr g‘
R>odUo. ZXrê$n ‘ZmMm àdmh eara^a EH$gmaIm ngaUo hmo¶.
15
^mJ 1 - ¶moJemó
YS>m 3 - ¶moJd¥j
d¥j åhUOo ‘moR>o PmS>. Aï>m§J ¶moJ Am{U d¥j ¶mV gmY嶩 Amho. d¥j åhQ>bm H$s ˶mV
˶mMr ‘wio, ImoS>, ’$m§Úm, nmZo, gmb, AmV dmhUmam ag, ’w$bo Am{U ’$io ¶m§Mm g‘mdoe
hmoVmo. Amü¶© åhUOo d¥jmMrnU hr Aï>m§Jo AmhoV. PmS>m§Zm ’w$bo Am{U ’$io VoìhmM ¶oVmV
Ooìhm Vmo Amamo½¶nyU© AgVmo. d¥jmMo à˶oH$ A§J doJdoJù¶m ^y{‘H$m ~OmdV ˶mbm d¥j
~ZdVmo. à˶oH$ ^mJmMo EH$ ñdV§Ì Ago H$m¶© Amho. Hw$R>ë¶mhr EH$m ^mJmZo d¥j n[anyU©
OmUdV Zmhr VgoM Aï>m§J¶moJmMohr AgVo.
eoVH$ar qH$dm ~mJm¶VXma àW‘ ^y‘r Amobr H$aVmo, dm’o$ ~ZdVmo, O_rZ Zm§Jê$Z KoVmo,
VU H$mTy>Z Q>mH$Vmo, {~¶m noaVmo, nmUr XoVmo, IVnmUr KmbVmo, H$miOr KoVmo, em§V amhmVmo. ‘J
Ymݶ qH$dm ’$io Ambr H$s AmZ§XmZo ’w$bbobo, ’$ibobo eoV qH$dm ~mJm¶V ~KVmo VgoM
¶moJmMo nU Amho.
16
¶moJmMro Aï>A§Jo Am{U d¥jmMro Aï>A§Jo ¶mVrb g§~§Y nmhÿ¶m.
1. ‘yi - ¶‘
2. ImoS> - {Z¶‘
3. ’$m§Úm - AmgZ
4. nmZo - àmUm¶m‘
5. gmb - à˶mhma
6. ag - YmaUm
7. ’w$b - ܶmZ
8. ’$i - g‘mYr
åhUyZ Aï>m§J¶moJmbm ¶moJd¥j Ago åhQ>bo Amho.
¶moJd¥jmÀ¶m A§JmMo H$m¶©
¶‘ - "¶‘' hm d¥jmÀ¶m ‘yimMo H$m¶© H$aVmo. ‘yio d¥jmbm I§~ra AmYma XoVmV. åhUyZM
d¥jmMr dmT> gwÑT>nUo hmoVo. ˶mMà‘mUo ¶‘ ho A§J ¶moJgmYZoMm nm¶m Amho. åhUyZ ¶moJgmYZm
gwÑT>nUo dmT>rg bmJVo.
d¥jmMr nmio-‘wio O{‘ZrV Imobda OmVmV Am{U d¥jmMm nm¶m ^³H$‘ H$aVmV. VerM
¶‘VÎdo A§Va§JmV {^Zbr Jobr nm{hOoV. ˶mMr nmio‘wio Imobda {MÎmmV éObr H$s
¶moJgmYZoMm nm¶m ^³H$‘nUo V¶ma hmoVmo.
{Z¶‘ - "{Z¶‘' ¶moJgmYZoMo ImoS> Amho. {Z¶‘ åhUOo AmYmañV§^M AgVmo. Omo øm
¶moJd¥jmbm AmYma XoV amhmVmo. ImoS> d¥jmbm gai Am{U CÞV R>odVmo Vgm {Z¶‘
¶moJgmYZobm AmYma^yV R>ê$Z àJVrnWmda ZoVmo.
AmgZ - d¥jmÀ¶m ’$m§Úm ImoS>mnmgyZ {Za{Zamù¶m {XeoZo ’$mo’$mdVmV. Ver AmgZo
earamMr doJdoJir A§Jo Xe{XemV ngê$Z, bm§~ H$ê$Z ˶m§Zm {d{dY AmH$ma XoVmV. nU
‘Zmer OdirH$ gm§^miyZ R>odVmV Am{U nmZm§Zm AmYma XoV ¶moJd¥jmMr dmT> H$aVmV.
àmUm¶m‘ - d¥jmMr nmZo àH$meg§ûcofUmVyZ (’$moQ>moqgWo{gg) AÞ{Z{‘©Vr H$aVmV. nyU©
d¥jmbm e³Vr àXmZ H$aVmV VgoM àmUm¶m‘mVyZ D$Om© (àmU) eara^a Zobr OmVo.
17
à˶mhma - PmS>mMo gmb ho ˶mMo g§ajH$ H$dM AgVo Vgo à˶mhma ho H$dM AgVo H$s
Oo D$Om©, e³Vr dm¶m Kmby XoV Zmhr qH$dm Vr ~mhoahr OmD$ XoV Zmhr.
YmaUm - YmaUm ho d¥jmÀ¶m agmMm {ZX}e Amho. hm A§VJ©V ag {H$S>o, H$sQ>H$ qH$dm O§Vy
øm§À¶m g§gJm©nmgyZ ajU H$aVo Am{U ‘yimn¶ªV e³Vràdmh ZoVmo. VgoM YmaUm ‘Zmbm
~mhoarb dñVy§nmgyZ hmoUmè¶m ‘mohmbm Xÿa R>odVo. åhUyZ ‘Z AmËå¶mÀ¶mZ{OH$ amhVo.
ܶmZ - ܶmZ åhUOo gwJ§Yr ’y$bM. ’y$b ’$imbm YmaU H$aVo Vgo ܶmZhr AgVo.
ܶmZmVyZ n[an³d ~wpÜXMr {Z{‘©Vr hmoVo Am{U ‘Zwî¶ gyknUo OrdZ OJVmo.
g‘mYr - g‘mYr åhUOo n[an³d ’$i. Ogm ’$imV d¥¥jmMm AH©$, ImVmZm AmnU
Á¶mMr Md KoVmo Vgo g‘mYr ’$imMohr AgVo.
g‘mYrÛmam ¶moJ’$imMm AH©$ Am{U ˶mMr Iar Md åhUOo AH$b§{H$V Am{U {Z:nj
AmZ§X hmo¶.
g‘mYrMm AZw^d åhUOo Am‘agmMm AmñdmX KoUo. Am‘«’$imà‘mUo ¶moJ’$i {ZIi,
ewÕ Aer AmZ§Xr AdñWm XoVo. hm AmZ§X eãXmVrV AgVmo. eãXmn{bH$S>Mm AgVmo.
dU©ZmVrV AgVmo. Vwåhr Var Am§ã¶mÀ¶m agmÀ¶m MdrMo dU©Z H$ê$ eH$Vm H$m?
nm{hboV Zm? ¶moJmMo d¥jmer Agbobo gmY嶩.
18
^mJ 2 - Aï>m§J¶moJ
YS>m 1 - ¶‘-{Z¶‘m§Mr ’$io
¶moJemó nwñVH$ 1 ¶mV AmnU ¶‘-{Z¶‘ H$m¶ AmhoV ho {eH$bmo. nmM ¶‘ qH$dm
¶‘n§MH$ åhUOo Aqhgm, g˶, AñVo¶, ~«÷M¶© Am{U An[aJ«h. Va nmM {Z¶‘, {Z¶‘n§MH$
åhUOo em¡M, g§Vmof, Vn, ñdmܶm¶ Am{U B©œaà{UYmZ hmoV. nV§Obr ñnï>nUo gm§JVmV H$s
d«Vo AmhoV Or ¶moJgmYH$mbm nmimdr bmJVmV. AZwHy$b-à{VHy$b g‘¶r gd© {R>H$mUr Am{U
gdmªZm nmimdrM bmJVmV. AmnU {dÚmWu åhUyZ ¶Wme³Vr Am{U ¶Wm‘Vr nmimdrV AgmM
˶m§Mm g§Xoe Amho.
¶‘
Aqhgm hr H$m¶m dmMm ‘ZmZo AmMamdrV. gm¡å¶ Am{U X¶miyd¥Îmr Omonmgmdr. Vr ’$³V
Amnbo Hw$Qw>§~, {‘Ì n[adma, eoOmar-nmOmar ¶m§À¶mgmR>rM Zmhr Va nyU© g‘mO Am{U gd©
gOrdm§{df¶r R>odmdr. Amnbr dmJUyH$ AqhgmnyU© R>odbr H$s AmnmoAmnM Amnë¶m ^modVmbr
Agbobo gd© KQ>H$ AqhgoMo nmbZ e³¶Vmo H$am¶bm bmJVmV. ¶‘mMo ’$i nV§Obr Ago
gm§JVmV H$s Aml‘dmgr¶ ‘wZt‘ܶo Aqhgm BVH$s {^ZVo H$s ˶m§À¶m AmOy~mOybm Agbobo
qhó ney Ogo dmK, qgh qhgm ˶mJyZ ˶m§À¶m gmdOmerhr gwg§dmX gmYVmV. Ogo Jdir
Am{U JmoR>çmVrb JmB©gmaIo Vo amhmVmV.
g˶ nWmda dmQ>Mmb H$aʶmgmR>r gVV à¶ËZerb amhm. nmbH$m§er, {‘Ì n[admamer,
{ejH$m§er JwéOZm§er Am{U ñdV:ergwÕm àm‘m{UH$ amhm. g˶ ho d«V åhUyZ Omo OrdZmV
A§{JH$maVmo Voìhm ˶mMr dmMm Oo 춳V H$aVo VgoM KS>Vo. Á¶mÀ¶mda ˶mMr H¥$nm hmoVo Am{U
daXmZ {Xbo H$s Vo g˶mV CVaVo.
AñVo¶ åhUOo Xþgè¶mÀ¶m dñVyMm A§{JH$ma H$Xm{nhr H$ê$ Z¶o. nadmZJr{edm¶ hmV
bmdy Z¶o. ho ‘hmd«V Omo nmiVmo ˶mbm ‘m¡ë¶dmZ aËZo Am{U g§nÎmr AJXr Z {dMmaVmhr àmá
hmoVo.
Vwåhmbm H$m‘YoZyMr Jmoï> ‘m{hV Amho H$m? H$m‘YoZy hr X¡dr Jm¶ d{gð> F$ftÀ¶m
Aml‘mV dgVrbm hmoVr. EH$Xm amOm {dœm{‘Ì ¶wÕmgmR>r {ZKmbm hmoVm Voìhm F$ftÀ¶m
19
Aml‘mV ^oQ>rgmR>r Ambm. AdmT>ì¶ g¡Ý¶ ˶mÀ¶m~amo~a hmoVo. Voìhm F$fr d{gð>m§Zr
H$m‘YoZybm ˶m§Mo AmXam{V϶ Am{U AÞmMr ì¶dñWm H$aʶmMo AmXoe {Xbo. H$m‘YoZyZo A˶§V
AmZ§XmZo Am{U {dZ¶mZo gdmªMr ì¶dpñWV XoI^mb Ho$br. {VMo ho gm‘϶© nmhÿZ amOm ¶wÕmbm
{ZKm¶MoM {dgabm Am{U H$m‘YoZyMr AmH$m§jm Yê$Z F$fr d{gð>m§H$S>o H$m‘YoZyMr ‘mJUrM
˶mZo Ho$br. F$fr åhUmbo, ""ho amOm, Oa Vw¶m~amo~a ¶oʶmMr {VMr V¶mar Agob Va Vy
KoD$Z Om.'' nU H$m‘YoZy amOm~amo~a Omʶmg V¶ma Pmbr Zmhr. amOmZo {Vbm O~aXñVrZo
ZoʶmMm, MmoaʶmMm à¶ËZ Ho$bm nU ˶mMm Vmo à¶ËZ Ag’$b Pmbm. Voìhm amOm F$fterM
g§J«m‘ H$aʶmg {gÕ Pmbm. Voìhm d{gð>m§Zr H$m‘YoZybmM amOmer ¶wÕ H$aʶmg gm§{JVbo.
{VZo Amnë¶m earamVyZ AJ{UV g¡{ZH$ {Z‘m©U Ho$bo. ‘moR>m g§J«m‘ Pmbm ˶mV amOm
{dœm{‘ÌmMm {~‘moS> Pmbm.
H$m‘YoZyZo d{gð>m§~amo~aM amhm¶Mo R>a{dbo. H$maU ˶m§Zr ñVo¶mda {dO¶ {‘i{dbobm
hmoVm.
~«÷M¶© åhUOo ñd-g§¶‘. ñd-g§¶‘mVyZ erb-JwU àmá hmoVmV. Hw$R>ë¶mhr joÌmV
àmdrÊ` {‘idm¶Mo Agob Va ñd-g§¶‘ AgmdmM bmJVmo. g§¶‘d¥Îmr‘wio Amnbo bj AmnU
H|${ÐV H$ê$ eH$Vmo Am{U ܶo¶mH$S>o dmQ>Mmb hmoVo. ho Ooìhm ‘hmd«V åhUyZ ¶moJr nmiVmo Voìhm
˶mbm AZoH$ e³Vr àmá hmoVmV. ˶mÀ¶mV D$Om© AmoVàmoV AgVo. hZw‘mZ Am{U ^rî‘mMm¶©
XmoKm§Zrhr ~«÷M¶m©Mo nmbZ AmOrdZ Ho$bo. hZw‘mZ am‘^³V hmoVo. ~«÷M¶©nmbZmVyZ ˶mÀ¶mV
BVH$s àM§S> e³Vr hmoVr H$s am‘H$m¶m©gmR>r Vo gmJa Cëb§KyZ Jobo Am{U g§OrdZ nd©V hmVmda
CMbyZ AmUbm d bú‘UmMo àmU dmM{dbo. hZw‘mZ ^³V Am{U godH$ hmoVoM nU
˶mM~amo~a Vo g§JrVH$ma, ì¶mH$aUH$ma (ewÕ dMZ ~mobUmao) Am{U ¶moJrhr hmoVo. ˶mÀ¶m
{dMmamV, dmMoV Am{U {H«$¶oV A{Ve¶ ñnï>Vm hmoVr. hr àmár ˶m§Zm Pmbr ˶mMo H$maU
åhUOo A˶§V Vrd« Ago ñd-g§¶‘Z hmo¶.
An[aJ«h åhUOo bmo^ ZgUo. bmo^m‘wio AmnU Mm§Jbo-dmB©Q> ¶mVb ’$aH$ AmoiIV
Zmhr. Omo hm ¶‘ d«V åhUyZ nmiVmo ˶mbm Amnë¶m nyd©OÝ‘mMo kmZ hmoVo Am{U ^{dî¶mMr
nU OmU AgVo. åhUyZM F$ftZm ˶m§À¶m nyd©OÝ‘mMo kmZ Ago Am{U nwT>o H$m¶ hmoUma hohr
‘mhrV Ago.
20
{Z¶‘
em¡M - emó Amnë¶mbm earamÀ¶m Amamo½¶mMo ‘hËd g§mJVo Va ¶moJ eara-‘ZmÀ¶m
Amamo½¶mMo kmZ àXmZ H$aVo. ‘ZmMo Amaom½¶ ‘Zñdmñ϶ Am{U Z¡{VH$ñdmñ϶ àXmZ H$aVo.
¶mo½¶m§Zm {dfmUy~mYoMm Ìmg hmoV Zmhr H$maU ˶m§Mo eara Am{U ‘Z XmoÝhr ñdÀN> Am{U n{dÌ
AgVo.
g§Vmof - ¶moJgmYZm Amnë¶mbm V¥á Am{U g‘mYmZr amhmʶmg {eH${dVo. Ag‘mYmZr
d¥Îmr jmo^ XoVo. An¶emZo jmo^ hmoVm H$m‘m Z¶o Am{U O¶ Pmbm ˶mÀ¶m{df¶r dmB©Q> qMVy
Z¶o. Amnë¶m An¶embm em§V ‘ZmZo Vm|S> Úmdo Am{U nwT>rbdoir à¶ËZmZo Mm§Jbr H$m‘{Jar
H$amdr.
Agm‘mݶ ¶moJr ho g‘mYmZr hmoVo. åhUyZM Vo VhmZ-^yHo$da {dO¶ {‘idy eH$bo. Oo
Agob ˶mV g‘mYmZr am{hbo. g§V kmZoœa, g§V VwH$mam‘ Ago AZoH$ g§VJU g‘mYmZr OrdZ
OJbo. Am¶wî¶mV AZoH$ g§H$Q>m§da ‘mV H$ê$Z AmZ§XmV OJbo.
Vn - Amnbo H$V©ì¶ AmnU CËgmhmZo, AmñWoZo Am{U Omo‘mZo nma nmS>mdo. VnmÀ¶m XmoZ
{H$ëë¶m åhUOo {eñV Am{U {ZYm©a. Oo H$mhr {‘idm¶Mo Amho ˶mgmR>r Ádb§V à¶ËZ H$aUo
åhUOo Vn. Vnm‘wio eara, BpÝжo Am{U ‘Z ømVrb ‘i OmD$Z ewÕVm ¶oVo. øm ~mdZH$er
gmoݶmÀ¶m ‘werVyZ Amnbo ܶo¶ JmR>bo OmVo.
ñdmܶm¶ - {dÚm϶mªMo H$V©ì¶M Amho H$s Aä¶mg H$amd¶mMm AgVmo. Amnbo
Aä¶mgmH$S>o H$Yrhr Xþb©j hmoVm H$m‘m Z¶o. Mm¡H$gd¥Îmr R>odyZ Aä¶mg H$amdm Am{U {df¶mMo
AmH$bZ H$ê$Z ¿¶mdo. Oo {eH$V AmhmV Vo EH$mJ«nUo {eH$mdo.
¶mo½¶ {H«$¶m Am{U A¶mo½¶ {H«$¶m ¶mVrb ’$aH$ OmUʶmMr nÕVr åhUOoM ñdmܶm¶.
ñdmܶm¶mMo d«V åhUOo A§VÑï>r {dH${gV H$aUo. àëhmXmMr Jmoï> ‘m{hV Amho Zm? ˶mbm
Oir, ñWir, H$mð>r, nmfmUr ^JdmZ {dîUwM {XgV hmoVo. hm ˶mÀ¶m ñdmܶm¶mMmM n[aUm‘
hmoVm.
B©œa à{UYmZ - Oo ‘hmZ AgVmV ˶m§À¶m{df¶r Amnë¶mbm AmXa AgVmo. AmB©,
~m~m, {ejH$/{e{jH$m Amnë¶mda ào‘ H$aVmV. Amnbr H$miOr KoVmV Am{U Amnë¶mbm
21
kmZg§nÞ H$aVmV. Vo AZoH$ Jmooï>tMm Amnë¶mgmR>r ˶mJ H$aVmV. Á¶m¶moJo Amnë¶mbm ¶e
bm^ob. åhUyZ Amnë¶m ‘ZmV ˶m§À¶m{df¶r gmXa ^md Agmdm.
^JdÝV, Xod Va gdm©V ‘hmZ Amho. Vmo gd© {R>H$mUr ^ê$Z am{hbm Amho. Amnbr lÕm
˶mMo {R>H$mUr Agmdr. Omo ñdV:bm ‘XV H$aVmo ˶mÀ¶m ‘XVrbm Xodhr ¶oVmo.
g§V VwH$mam‘ AgoM ‘hmZ g§V Am{U ^³V hmoVo. Vo {dÇ>bmbm eaUmJV hmoVo. ˶m§Mr
lÕm Am{U ^³Vr hr namoH$moQ>rMr hmoVr. d¡Hw§$R>mV ˶m§Zm ZoʶmgmR>r Xod ñdV: Ambo Am{U
KoD$Z Jobo.
22
^mJ 2 - Aï>m§J¶moJ
YS>m 2 - AmgZ
AmgZmMr ì¶m»¶m
earamda {Z¶§ÌU AmUyZ ˶mg ¶mo½¶ pñWVr XoD$Z ˶mV gwImZo Am{U ghOVoZo pñWamdUo
åhUOo AmgZ hmo¶.
AmgZ åhUOo I§~ranUo YmaU Ho$bobr pñWVr hmo¶. AmgZ åhUOo ~¡R>H$. AmgZmbm
¶moJmgZ Ago åhUVmV H$maU à˶oH$ pñWVrV ^³H$‘nUo amhmUo, ‘J nm¶mda C^o amhmUo Agmo
dm S>mo³¶mda qH$dm earamÀ¶m Hw$R>ë¶mhr ^mJmda Vmob gmdabobm Agob. AmgZ H$aVmZm
‘ZmV ew^^mdZm Agmdr ho ‘hÎdmMo.
F$ftZr bmdbobm AmgZm§Mm emoY
nwamVZH$mir hr AmgZo F$ftZr emoYyZ H$mT>br. gOrd-{ZOud Aem dñVw‘mÌm§‘YyZ 84
bmI AmgZo CX¶mg Ambr. F$fr‘wZtZr OmUbo H$s øm gdmªda Vm~m {‘i{dVm ¶oVmo Am{U
Vgm AmH$ma AmnU YmaU H$ê$ eH$Vmo. Ogo XodimV Xodmbm {d{dY Ab§H$mamZo ZQ>dbo OmVo
VerM hr AmgZo åhUOo Ab§H$ma AmhoV, Xm{JZo AmhoV. Oer AmnU XodimV àX{jUm
KmbVmo Ver AmgZo hr AmËå¶m^modVr ^³VrZo Am{U lÕoZo KmVbobr àX{jUmM AgVo.
AmgZm§Zm Zmdo H$er {Xbr Jobr?
¶mo½¶m§Zr gd© gOrd Am{U {ZOud g¥ï>rMo AdbmoH$Z Ho$bo. CXmhaUmW© ˶m§Zr nd©VmMo
à{Vq~~ ‘ZmÀ¶m AmaemV nm{hbo Am{U ˶mà‘mUo CÝhmV, nmdgmV, W§S>rV qH$dm {Xdg Agmo
dm amÌ Ë¶mà‘mUo Vo pñWanUo C^o am{hbo Am{U VmS>mgZ AmgZ emoYbo. ømà‘mUo ˶m§Zr
23
Amnbr {dMmae³Vr nUmbm bmdyZ g¥ï>rVrb gd© KQ>H$m§Mo {ZarjU Ho$bo ˶mVyZ {Za{Zamio
AmH$ma, ˶m§Mo ñd^md, ˶m§À¶m d¥Îmr Am{U hmbMmbr H$aVmZm hmoUmè¶m {H«$¶m OmUyZ
KoVë¶m. ‘J ho KQ>H$ gOrd AgmoV H$s {ZOud.
øm {ZarjUmVyZ, Aä¶mgmVyZ ˶m§Zr earamZo Vo AmH$ma YmaU H$aʶmMm Aä¶mg, gamd
Ho$bm. ˶m ˶m AmH$mamV Vo gwImZo Am{U ghOVoZo amhÿ bmJbo. AmH$mamà‘mUo AmgZm§Mo
Zm‘H$aU Ho$bo. ˶m ˶m gOrd {ZOudmMo Oo ñd^md Y‘© AgVrb ˶mMr AmoiI ñdV:À¶m
earamÛmao H$ê$Z KoVbr. ˶mVyZM g¥ï>rVrb gd© KQ>H$m§À¶m ‘ܶo Agboë¶m ‘m¡ë¶dmZ Jmoï>tMm
emoY KoVbm. ~moY H$ê$Z KoVbm.
à˶oH$ AmgZ H$aVmZm g¥ï>rVrb KQ>H$m§À¶m ZmdmZo AmoiIë¶m OmUmè¶m ˶m KQ>H$mMm
Aä¶mg Ho$bm nm{hOo.
CXmhaUmW© eara nd©Vmà‘mUo C§M Am{U pñWa Ho$bo H$s C§M
Am{U pñWaVoMm AZw^d ¶oVmo åhUyZ ˶m AmgZmbm VmS>mgZ (VmS>
åhUOo nd©V) Ago Zmd {Xbo. à˶oH$ AmgZ H$ê$Z, ñdmܶm¶mZo
à˶oH$ AmgZmbm, ˶mMm à^md Am{U ‘hÎd OmUyZ à˶oH$
AmgZmbm ñdV§Ì Zmd {Xbo.
˶m§Zr d¥jmMm AmH$ma YmaU Ho$bm Am{U ^³H$‘nUm
OmUbm. VgoM d¥j Omo ˶mÀ¶m N>m¶oV ¶oVmo qH$dm d¥jmImbr PmonVmo, gdmªZm EH$gmaIr
gmdbr XoVmo. hr "g‘mZVm' Amnbr d¥Îmr Pmbr nm{hOo. Omo Hw$Ur Amnë¶mH$S>o ‘XVrgmR>r ¶oVmo
˶mbm g‘mZVoMr dmJUyH$ {Xbr nm{hOo åhUyZ Vo d¥jmgZ!
H$‘bnwînmMm AmH$ma KoVbm Am{U ˶mbm nÙmgZ Ago Zmd
{Xbo.
H$sQ>H$ - ¶om½¶m§Zr ZmH$VmoS>çmMm AmH$ma YmaU Ho$bm
(eb^mgZ), H$mOdm ({Q>Å>r^mgZ) AmgZo hmoV.
H$mhr nmʶmV amhUmao àmUr. H$mhr nmUr Am{U O‘rZ XmoÝhr {R>H$mUr amhÿ eH$Umao àmUr.
ObMa - ¶mo½¶m§Zr ObMam§Mo AZwH$aU Ho$bo. Ogo ‘mgm ˶mdê$Z ‘Ëñ¶mgZ Ambo.
C^¶Ma Ogo H$mgd (Hy$‘m©gZ) Va ganQ>Umao àmUr (‘H$amgZ) emoYyZ H$mT>bo.
24
njr Am{U àmUr - H$mhr nú¶m§Mo AmH$ma YmaU Ho$bo. Ogo
~Jim (~H$mgZ), h§g (h§gmgZ) Va Hw$ͶmMm AmH$ma YmaU
H$ê$Z earambm AmH$ma {Xbm (AYmo‘wI œmZmgZ), C§Q>
(Cï>´mgZ), gn©dJm©Vbo (^wO§JmgZ) emoYbo.
Xod Am{U dra ¶moÕo - H$mhr AmgZo dra ¶moÕm§Zm Va
H$mhr Xodm§Zm g‘{n©V Ho$bo. Ogo dra^ÐmgZ, hZw‘mZmgZ, ZQ>amOmgZ Oo lre§H$am§Zm g‘{n©V
Ho$bobo Amho. Vm§S>d Z¥Ë¶ H$aVmZm lre§H$am§Zr hr pñWVr KoVbr hmoVr.
^m¡{‘{VH$ AmH$ma - H$mhr AmgZo ^y{‘VrÀ¶m AmH$mamdê$Z Ambr. Ogo {ÌH$moUmgZ
Am{U ‘§S>bmgZ. EH$ AmgZ Va M§Ðmda ~oVbo Amho. AY©MÝÐmgZ.
¶moJr Am{U F$fr - H$mhr AmgZo ‘hmZ {d^yVtZm Oo ¶moJr d F$fr hmoVo ˶m§Zmhr g‘{n©V
Ho$br AmhoV. Vr åhUOo ^maÛmOmgZ, ‘[aÀ¶mgZ, d{gð>mgZ, dm‘XodmgZ, {dœm{‘ÌmgZ
Am{U H$m¡pÊS>ݶmgZ dJ¡ao hmoV.
˶m§Zr Aem AZoH$ AmgZm§Mm Aä¶mg Ho$bm. ˶m§Mo n[aUm‘ OmUbo. øm AZoH$
AmgZmVyZ ˶m§Zr OmUbo H$s Xod Aem AJ{UV AmH$mam§‘ܶo Am{U dñVy§‘ܶo amhVmo Am{U
{ZîH$f© H$mT>bm H$s {Z{‘©VrMo gma ho AUynmgyZ Vo n[anyU© ¶mo½¶mn¶ªV EH$M Amho. H$maU
^Jd§VmMo à˶oH$mVrb ApñVËd.
25
26
AmgZo H$er H$amdrV -
AmgZ KmbʶmgmR>r dm H$aʶmgmR>r H$m¡eë¶ bmJVo. ho H$m¡eë¶ qH$dm {ZnwUVm åhUOo
hmV-nm¶, ñZm¶y, Ad¶d ømMo earamV à˶oH$ AmgZmV ì¶dñWmnZ H$aUo. ˶m§Zm AMyH$VoZo
Am{U ‘moOyZ‘mnyZ doJdoJù¶m AmgZmV R>odʶmMo H$g~ qH$dm j‘Vm AgUo hmo¶. AmgZ
H$aVmZm ˶m§Zm ˶m§À¶m OmJoV à{V{ð>V qH$dm ñWm{nV H$aUo åhUOo åhUyZ à˶oH$ ñZm¶y Am{U
ñZm¶y§Mo ^mJ, gm§Yo Am{U Ad¶d ¶m§À¶mV OmJm R>odUo. EH$‘oH$m§da A{VH«$‘U hmoVm H$m‘m
Z¶o.
AmgZmà‘mUo Aä¶mg H$aVmZm, dmMVmZm, {b{hVmZm earamMr pñWVr gw¶mo½¶ R>odm åhUOo
Xj amhÿZ bjnyd©H$ Vw‘Mm Aä¶mg H$amb.
27
^mJ 2 - Aï>m§J¶moJ
YS>m 3 - àmUm¶m‘
""àmU hm OrdZMH«$mMo Ho$ÝÐñWmZ Amho.''
-~r.Ho$.Eg². A涧Jma
earamda AmgZA§JmVyZ Vm~m {‘i{dë¶mZ§Va Aï>m§J¶moJmMo nwT>Mo A§J OmUyZ KoD$ ¶m. Vo
åhUOo àmUm¶m‘.
àmUm¶m‘ hm eãX XmoZ eãXmVyZ ~Zbm Amho. àmU Am{U Am¶m‘. àmU åhUOo
Orde³Vr, e³Vr, ~i, œgZ, Omo‘, M¡Vݶ. Am¶m‘ åhUOo bm§~r, {dñVma, VmUUo.
àmUm¶m‘ åhUOo œgZmMo {Z¶‘Z H$ê$Z D$Om© gmR>{dʶmMo gmYZ Amho.
àmU hr gXm ñn§{XV hmoUmar d¡{œH$ e³Vr Amho. Vr gd© {dœmV {Panbobr Amho.
CîUVm, àH$me, JwéËdmH$f©U, bmohMw§~H$Ëd, {dÚwVe³Vr, AUwe³Vr hr gd© àmUm§Mr ê$no
AmhoV.
àmUmMo ‘hÎd
àmUe³VrÀ¶m AmYmao J«h, Oer n¥Ïdr gy¶m©^modVr {’$aV
amhVmV. AUw gdm©V bhmZ Agbobm {ZOud H$U AgVmo ˶m
H$UmMohr VrZ KQ>H$ AgVmV. n«moQ>mZ-KZOmJ¥V KQ>H$, ݶyQ>´mZ
- OmJ¥Vr Zgbobm A{VbKyH$U, Bbo³Q>´m°Z - F$U{dÚwV^ma
Agbobm AUyMm KQ>H$. gy¶m©à‘mUo àmoQ>mZ Am{U ݶyQ>´mZ
AUyÀ¶m H|$Ð ^mJmV AgVmV Va J«hm§à‘mUo H|$Ðm^modVr Bbo³Q>´m°Z àX{jUm H$aV AgVmV. hr
{H«$¶m àmUe³Vr‘wio KS>V AgVmV.
^m¡{VH$, amgm¶{ZH$ Am{U d¡{œH$ e³Vr hr àmUm§Mr ê$no AmhoV.
‘Zwî¶mV hr àmUe³Vr œgZmZo àH$Q> hmoVo. œmg, Orde³Vr, D$Om©, e³Vr ~bê$nmZo
àH$Q> hmoVo.
28
àmU åhUOo H$m¶?
{dœmVrb gd© Am{U Hw$R>ë¶mhr dñVyMo {Z‘m©U, gm§^mi Am{U Zï>Vm øm àmUmÛmaoM
KS>VmV.
à{VjUr Amnë¶m earamV Z{dZ noer OÝ‘VmV. ˶m nmofU H$aVmV Am{U Zï> hmoVmV
˶m‘mJo àmUM AgVmo.
øm àmUe³VrÛmam ‘Z Z{dZ Jmoï>r {eH$Vo. gO©ZerbVo‘mJo àmUM AgVmo. àmUm‘wio ‘Z
Mm§Jë¶m Am{U CXmÎm Ogm àm‘m{UH$nUm, Aqhgm dJ¡ao Jmoï>r YmaU H$ê$ eH$Vo.
Mm§Jbo {dMma, H$ënZm, hoVy, g‘O øm‘mJo àmUM AgVmo. WmoS>³¶mV Amnë¶m
hmVmnm¶m§À¶m hmbMmbr, {H«$¶m, BpÝжm§Mo H$m¶©, M¶mnM¶ {H«$¶m, ^mdZm Am{U ~m¡{ÕH$
{dH$mgm‘mJo hr àmUe³Vr Amho.
àmUmMo ‘hÎd Jmoï>rê$nmVyZ Cn{ZfXmV gm§{JVbo Amho.
EH$Xm earamVrb hmV, nm¶, Or^, S>moio, H$mZ, ‘Z Am{U àmU øm§À¶m‘ܶo H$moU loð>
¶m{df¶r dmX Mmby Pmbm. à˶oH$OU åhUo "‘rM loð>. ‘m¶m{edm¶ ho eara H$mhr H$ê$ eH$V
Zmhr.' dmX H$mhr {‘Q>oZm. eodQ>r gd©OU {dœ {nVm‘h ~«÷mH$S>o Jobo. Vo åhUmbo, "ho ‘r Zmhr
eara R>adob. EH$ df© à˶oH$mZo earam~mhoa Omdo. dfm©Z§Va naV earamV ñWmZmnÞ ìhmdo åhUOo
earaM gm§Jy eHo$b.'
˶mà‘mUo àW‘ hmV-nm¶ ~mhoa Jobo. eara WmoQ>m Am{U n§Jy ê$nmV hmoVo. naV earamV
àdoe Ho$bm Va eara hmbMmb H$ê$ bmJbo.
Z§Va Or^ ~mhoa nS>br. eara ~moby eH$bo Zmhr. ‘yHo$nUm Ambm nU H$m¶©erb Am{U
{Od§V am{hbo. EH$m dfm©Z§Va Or^ naV Ambr Va eara naV ~moby bmJbo.
Aemà‘mUo S>moio Jobo Voìhm Am§YionUm Ambm. H$mZ Jobo Voìhm ~{haonUm Ambm nU
{Od§V am{hbo. {dœmer g§b¾ am{hbo. ‘Z Ooìhm ~mhoa Jobo Voìhm {Od§V nU OS>VoZo am{hbo.
naV Amë¶mda Vr Vr BpÝжo H$m¶© H$ê$ bmJbr nU eara {Od§V am{hbo.
‘J àmUmMr nmir Ambr. Á¶mjUr àmU ~mhoa nSy> bmJbm Ver gd© BpÝжo, ‘Z
àmUm‘mJmo‘mJ OmD$ bmJbo. eara ‘¥VpñWVr KoD$ bmJbo. gd©OU àmUmMr àmW©Zm H$ê$ bmJbo.
"ho àmUm, Vy gmoSy>Z OmD$ ZH$mog. VyM Amåhm gdmª‘ܶo loð> Amhog. naV {’$a.' Ogm àmU naV
29
Ambm Vgo gd©OU ‘ZmgH$Q> naV ¶oD$ eH$bo. ˶m§À¶mV MniVm Ambr. ‘Z Amnbo H$m¶©
H$ê$ bmJbo. gdmªZrM {ZîH$f© H$mT>bm H$s àmU hm gdm©V ‘hÎdmMm Amho Am{U Amnë¶m
ApñVËdmMm A{d^mÁ¶ ^mJ Amho.
F$ftZr ho OmUbo H$s àmU hm Amnë¶m earamV ‘hÎdnyU© H$m¶© H$aUmam KQ>H$ Amho.
œgZ hr àmUmÀ¶m ApñVËdmMr IyU Amho, Or à˶oH$ gOrdmMr IyU AgVo. àmUmMo
H$m¶© OÝ‘ë¶m~amo~a gwê$ hmoVo Am{U ‘¥Ë¶y åhUOo àmUmÀ¶m H$m¶m©Mm ˶m-˶m earamV
g§në¶mMr IyU AgVo.
œgZmMo emó
àmUm¶m‘ nyU©V: œmgmoÀN²>dmg {H«$¶oer g§~§{YV Amho. nU àmUm¶m‘ åhUOo œmgmoÀN²>dmg
{H«$¶m OmUyZ KoD$¶m.
œmg KoUo Am{U gmoS>Uo øm {H«$¶obm ¶mo½¶ {Xem Amnë¶m œgZ{H«$¶oV ZgVo åhUyZ œgZ
ho ZmJ‘moS>r hmoVo. œmg AmV KoUo åhUOo nyaH$ Am{U CÀN²>dmg, œmg gmoS>Uo åhUOo aoMH$.
nyaH$ Am{U aoMH$ øm XmoÝhr {H«$¶m§À¶m ‘ܶo H$mhr H$mi øm XmoÝhrn¡H$s Hw$R>brhr {H«$¶m
KS>V Zmhr. EH$ Wm§~m AgVmo. ñV§^Z KS>Vo. øm ñV§^Z {H«$¶obm Hw§$^H$ Ago åhUVmV.
Hw§$^H$mMo XmoZ àH$ma AmhoV. A§Va Hw§$^H$ Am{U ~mø Hw§$^H$.
œmg KoVë¶mda Am{U œmg gmoS>ʶmnydu Agboë¶m ñV§^Zmbm A§VaHw§$^H$ åhUVmV.
œmg gmoS>ë¶mda Am{U œmg KoʶmAJmoXa hmoUmè¶m ñV§^Zmbm ~møHw§$^H$ åhUVmV.
30
àmUm¶m‘ åhUOo Om{Udnyd©H$ œmg AmV KoʶmMr {H«$¶m (nyaH$) Am{U œmg gmoS>ʶmMr
{H«$¶m (aoMH$). øm {H«$¶m {dñVm[aV H$ê$Z bm§~{dUo. A§VaHw§$^H$ Am{U ~møHw§$^H$ hr
ñV§^Z{H«$¶m bm§~{dUo øm Mma KQ>H$m§^modVr {’$aV AgVo. åhUyZ øm Om{Udnyd©H$ Ho$ë¶m
OmUmè¶m œgZ{H«$¶oMo {Z¶‘Z Ho$bo OmVo. hoM àmUm¶m‘ emó Amho. àmUm¶m‘ gmYZoZo ‘Zmda
n[aUm‘ hmoVmo. ‘Z pñWa, ÑT>, A{dMb hmoVo Am{U BÀN>me³Vr, {ZYm©a Am{U H$UIanUm
{dH${gV hmoVmo.
17 dfmªn¶ªV ‘wbm§Zr àmUm¶m‘mMm gamd H$ê$ Z¶o. H$maU ’w$ß’w$go ZmOyH$, An[an³d
AgVmV.
Or ‘wbo 17 dfmªhÿZ bhmZ AmhoV ˶m§Zm Xjnyd©H$ œmgmda bj R>odʶmg gm§Jmdo. Ogm
AmnU AÞmMm AmñdmX KoVmo Vgm n«Ë¶oH$ nyaH$ Am{U aoMH$mMm AmñdmX ¿¶mdm.
narjoÀ¶m H$mimV qH$dm ñnY}V ^mJ KoVbm AgVmZm qH$dm Xþgar H$moUVrhr H$m‘{Jar dm
à¶moJ H$aVmZm ‘ZmV YmH$YyH$ dm qMVm AgVo Voìhm œmgmda bj Ho$pÝÐV H$am. EH$mJ« ìhm.
œmg Yê$Z R>ody ZH$m. Vwåhmbm AmË‘{dœmg Am{U {ZYm©a àmá hmoVmo. H$m‘{Jar H$aʶmH$S>o bj
Ho$pÝÐV hmoVo.
31
^mJ 2 - Aï>m§J¶moJ
YS>m 4 - à˶mhma
B§{жm§‘Yrb em§VVm ‘Zmbm àH$m{eV H$aVo.
-~r.Ho$.Eg². A¶§Jma
¶moJmMo nmMdo A§J åhUOo à˶mhma. BpÝжo Am{U ‘Zmda {Z¶§ÌU AmUyZ ˶m§Zm em§V
H$aʶmMr nÕV ñnï> H$aVo.
Amnë¶mbm nmM kmZopÝжo AmhoV. hr kmZopÝжo åhUOo S>moio, H$mZ, Or^, ZmH$ Am{U
ËdMm hmo¶. à˶mhma Amnë¶mbm Amnbo S>moio, H$mZ, Or^, ZmH$ Am{U ËdMm ¶mÀ¶mda
{Z¶§ÌU AmUʶmMo ‘mJ©Xe©Z H$aVmo.
Amnë¶mbm nmM H$‘}opÝжohr AmhoV. hr H$‘}pÝжo åhUOo hmV, nm¶, dmUr, JwX Am{U
OZZopÝж. øm H$‘}pÝжm§da {Z¶§ÌU åhUOohr
à˶mhma.
AmnU VrZ ‘mH$S>m§Mo Jm§YrOtZm AmdS>Umao
{eën, ‘yVu ~{KVbr AgobM. ˶m§Zr øm
{eënmVyZ ~moY H$ê$Z KoVbm Am{U BVam§Zmhr
˶mMr {eH$dU {Xbr. hr {eH$dU hmoVr,
"dmB©Q> EoHy$ ZH$mo, dmB©Q> ~Ky ZH$mo, dmB©Q>
~moby ZH$mo.'
hm åhUOo à˶mhma! à˶mhmamÀ¶m
nmbZmVyZ AmnU MwH$m H$arV Zmhr.
nwamUmV EH$ Iyn Mm§Jbr Jmoï> Amho. Xodm§Mm amOm, B§ÐmZo lre§H$am§Zm ñdJm©V ¶oʶmMo
Am‘§ÌU {Xbo. e§H$am§Zr Vo ñdrH$mabo. e§H$amMo ‘Zmoa§OZ H$amdo åhUyZ ˶mZo EH$ ‘moR>m H$m¶©H«$‘
H$am¶Mo R>a{dbo. gd© àOmOZm§Zm ˶mZo ~mobmdbo Am{U àñVmd ‘m§S>bm. lre§H$a Amnë¶mH$S>o
nmhþUMmamgmR>r ¶oUma AmhoV Voìhm ˶m§À¶m ‘Zmoa§OZmH$aVm à˶oH$mZo Amnë¶mH$S>o Agboë¶m
H$m¡eë¶mMo àXe©Z H$amdo. gd© àOmOZ lre§H$am§Mr ^oQ> hmoUma åhUyZ AmZ§{XV Pmbo.
32
{dœmVrb gd© àmUr øm H$m¶©H«$‘mbm hOa Pmbo. B§ÐmZo ˶m§Mo AmJV-ñdmJV Ho$bo Am{U
˶m§Mr amhm¶Mr-ImʶmMr gmo¶ Ho$br. Ooìhm e§H$am§Mo AmJ‘Z Pmbo Voìhm gdmªZr C^o amhÿZ
˶m§Mo ñdmJV Ho$bo. Z§Va H$m¶©H«$‘mbm gwédmV Pmbr. à˶oH$OU a§J^y‘rda ¶oD$Z Amnmnbo
H$m¡eë¶, H$bm, H$g~ noe H$aV hmoVm.
H$m¶©H«$‘ eodQ>mbm OmV hmoVm Voìhm EH$ H$mgd hiyhiy ñdJm©V à{dï> Pmbo. gmaoOU hgy
bmJbo Am{U Hw$O~wOy bmJbo. "hm ‘§X H$mgd AmVm ¶oV Amho! ˶mbm gm§Jm H$s H$m¶©H«$‘
g§nbm Amho.' {VH$S>o Xþb©j H$arV H$mgd B§ÐOdi Ambo Am{U åhUmbo, ""amOm, ‘bm ‘m’$
H$a. ‘r C{eam Ambmo Amho. ‘bmnU ‘mPo H$g~ lre§H$am§Zm XmIdm¶Mo Amho.''
B§ÐmZo nadmZJr {Xbr. Á¶m§Zr a§J‘§Mmda Amnbo H$g~ XmIdbo hmoVo ˶m§Zm Vmo ˶m§Mm
An‘mZ dmQ>bm. ˶m§Zr ˶mÀ¶mda hëbm MT>dbm. H$mgd åhUmbo, ""{‘Ìm§Zmo, ‘bm ‘m{hV
Amho H$s ‘r ‘§X Amho. nU ‘bm Xodmbm Z‘ñH$ma Var H$ê$ Úm.'' ˶mZo Z‘ñH$ma Ho$ë¶m~amo~a
hëbm H$aʶmgmR>r BVaOU Odi Amë¶m~amo~a H$mgdmZo Amnbo A§J Am{U S>moHo$ (BpÝжo)
H$dMmImbr KoVbo Am{U EImÚm nmfmUmgmaIoM I§~ranUo, Vo hÿ§ {H$ My§ Z H$aVm Wm§~yZ
am{hbo.
lre§H$a EH$X‘ àgÞ Pmbo H$maU H$mgdmZo Amnbr B§{жo AmV AmoTy>Z KoD$Z ‘Zmda
g§¶‘ R>odbm.
H$mgdmà‘mUo
* AmnU Amnbr B§{жo Am{U ‘Z A§V‘w©I H$amdrV.
* bjnyd©H$ Amnbo H$m‘ H$amdo ‘J Vmo Aä¶mg
Agmo, Ioi Agmo qH$dm ¶moJmä¶mg Agmo.
33
* S>moio Am{U H$mZ ¶mda {Z¶§ÌU R>odmdo. ˶m§Zm {dM{bV H$ê$ Z¶o, ho {eH$mdo.
B§{жo A{dMb am{hbr H$s ‘Z pñWa hmoVo. Voìhm ‘Zmbm AñdñWVm ¶oV Zmhr Am{U Vo
A{dM{bV amhmVo. ‘Z AñdñW Pmbo H$s earahr AñdñW hmoVo. Voìhm œmghr {dM{bV hmoVmo
Am{U Vmo ^am^a Am{U jwãY hmoVmo.
{eH$m
AmgZo H$aVmZm œmg hiydma, em§VnUo Am{U b¶~ÕVoZo H$am åhUOo eara pñWa hmoB©b.
earamÀ¶m pñWaVoda Am{U em§V, b¶~Õ hmoUmè¶m œgZ{H«$¶oda bj R>odm. ˶m‘wio
Vwåhmbm Hw$R>bohr AdKS> J{UV gmoS>dm¶bm ghO e³¶ hmoB©b Am{U ^yJmobmVrb Anyd© Jmoï>r,
KQ>Zm C‘Oy bmJVrb qH$dm Hw$R>ë¶mhr {df¶mMo AmH$bZ ghOnUo hmoB©b.
34
^mJ 3 - Amnbo eara
AmnU Ooìhm {Za{Zamir ¶§Ìo ~KVmo Voìhm AmM§{~V hmoVmo. Vo Amnë¶mbm A{^¶m§{ÌH$s
M‘ËH$ma dmQ>VmV. nU bjmV ¿¶m ‘wbm§Zmo, ‘Zw§Ì Oo XodmZo KS>dbo ˶mnojm ‘moR>m M‘ËH$ma
Zmhr. ‘{eZ ~ZdVmZm JO, nQ²>Q>çm, {Iio, AS>ga, ñH«y$ dJ¡ao Jmoï>r KoD$Z ¶§Ì ~ZdVmV.
VgoM ‘mZdr eara ho ApñW (hmS>o), gm§Yo, ñZm¶y, e³Vràdmh Am{U V§Vy ømnmgyZ ~Zbm
Amho.
earamV {Za{Zamio Ad¶d AmhoV. ho Ad¶d {Za{Zamir H$m¶} H$aV AgVmV. na§Vw Vo
ñdV§ÌnUo H$arV ZmhrV Va EH${ÌVnUo, EH$‘oH$m§er OwidyZ KoV, g§K{Q>VnUo EImÚm
g§Kmà‘mUo H$m¶© H$arV AgVmV.
Ogo {H«$Ho$Q> qH$dm ’y$Q>~m°bÀ¶m IoimV à˶oH$ IoimSy> Xþgè¶m IoimSy>bm AmYma XoV ‘XV
H$aVmo ˶mà‘mUo Amnë¶m earamVrb à˶oH$ Ad¶d g§Kmà‘mUo EH${ÌV H$m¶© H$ê$Z Amnë¶m
earamH$Sy>Z H$‘© KS>{dVmo.
‘|Xÿ hm H$ámZ AgVmo Am{U Ad¶d ho ˶mMo IoimSy> AgVmV. ho gd© EH$‘oH$m§er
g‘Ýd¶ gmYV H$m¶© H$aVmV. eara¶§Ì Mmb{dVmV.
EImXo H$m‘ H$aʶmgmR>r Ad¶d ho EH$‘oH$m§er OmoS>bobo AgVmV åhUyZ ˶m§Zm "g§ñWm'
Ago åhUVmV. doJdoJù¶m Ad¶dm§Ûmao g§ñWm ~ZVmV. øm g§ñWm åhUOo ApñWg§ñWm,
ñZm¶yg§ñWm, nMZg§ñWm, œgZg§ñWm, A{^gaUg§ñWm, CËgO©Zg§ñWm, MoVmg§ñWm
(‘ÁOmg§ñWm) Am{U A§V:ómdr J«§Wrg§ñWm.
AmVm Amnë¶m XaamoOÀ¶m OrdZmV earamMo {Za{Zamio ^mJ H$go H$m‘ H$aVmV ¶mMo
CXmhaU nmhÿ¶m.
AmB© åhUVo, ""Q>o{b’$moZOdi R>odbobr S>m¶ar ‘bm AmUyZ Xo ao ~mim.''
~mi S>m¶ar AmB©bm XoVo. AmVm øm gmܶm KQ>ZoV {H$Vr Ad¶dm§Zr ^mJ KoVbm Vo
nmhÿ¶m.
1) H$mZmZo AmB©Mr gyMZm EoH$br.
35
2) H$mZm§Zr ‘|Xÿbm g§Xoe {Xbm.
3) ‘|XÿZo Q>o{b’$moZ Am{U S>m¶ar øm XmoÝhr dñVy OmUë¶m.
4) ‘|XÿH$Sy>Z S>moù¶mbm g§Xoe {Xbm H$s Q>o{b’$moZ Am{U S>m¶ar XmoÝhr nmhm.
5) ‘|Xÿ nm¶mbm g§Xoe XoVmo AmVm Mmb Am{U Q>o{b’$moZOdi Om.
6) ‘|Xÿ hmVmbm Amkm H$aVmo S>m¶ar CMb Am{U nH$Sy>Z R>od.
7) nwÝhm nm¶mbm Amkm {Xbr OmVo AmVm AmB©H$S>o Om. ~mi AmB©Odi ¶oVo.
8) ‘|Xÿ gm§JVmo hmV nwT>o H$a. H$s hmV nwT>o ¶oVmo Am{U S>m¶ar AmB©bm XoVo.
36
XmoZ qH$dm ˶mhÿZ OmñV hmS>o hr g§YrÛmao OmoS>bobr AgVmV. H$ënZm H$am Oa Amnbm
hmV ’$³V EH$mM hmS>mMm AgVm Va Amnë¶mbm hmV dmH${dVm Ambm AgVm H$m Am{U
hmVm§À¶m {d{dY hmbMmbr H$aVm Amë¶m Ag˶m H$m? Varhr hmS>o ñdV:hÿZ hmbMmb H$ê$
37
eH$V ZmhrV. ˶mgmR>r ˶m§Zm ñZm¶y§Mr ‘XV bmJVo. ñZm¶y hmS>m§Zm ~§Ym§Zr OmoS>bobo AgVmV.
˶m§Zm ñZm¶y~§Y åhUVmV. Hw$R>brhr hmbMmb H$aVmZm qH$dm AmgZo H$aVmZm AmnU hmV-nm¶
{d{eï> VèhoZo R>odVmo. ˶m‘wio hmS>o M¡Vݶerb amhVmV. à˶oH$ pñWVrV AmnU ñZm¶y,
ApñWg§Yr, BpÝжo dmnaVmo. hmV Am{U nm¶ hr H$‘}pÝжo AmhoV. H$maU ˶mÛmao H$‘© H$aVmo.
ho H$‘© ApñW, ñZm¶y, ‘moQ>ma Zìh©Ûmam hmoVo. ‘moQ>maZìh© åhUOo ‘ÁOmV§Vy Oo ñZm¶y§Zm
AmdoJ XoVmV dm Mmbdm¶Mr àoaUm XoVmV. Zìh©Ûmam MoVZm dmhVo åhUyZ ˶m§Zm MoVmV§Vy Agohr
g§~moYVmV. åhUyZ ho ‘ÁOmV§Vyhr H$‘}pÝж g§koImbr ¶oVmV. øm hmbMmbrMr dm {H«$¶oMr
à{V{H«$¶m ‘|XÿH$S>o ËdMoÛmam nmR>{dbr OmVo H$s ˶mÛmao ˶m {H«$¶m ¶mo½¶ AmhoV H$m¶ dm ˶mMr
ñdrH¥$Vr hmoD$ eH$Vo H$m? hr {dMmaUm Á¶m ‘ÁOmV§Vy (MoVmV§Vy) Ûmam hmoVo Vo g§doXr (sensary)
‘ÁOmV§Vy AgVmV. ho ‘ÁOmV§Vy kmZopÝжm§À¶m AI˶marV ¶oVmV.
ApñWg§ñWoMo {d^mJ
H$dQ>r
nmR>rMm H$Um
YS>m‘ܶo nmR>rMm H$Um AgVmo. hm 33 A{Z¶{‘V hmS>m§Mm ~Zbm AgyZ Vr EH$‘oH$m§da
R>odbobr AgVmV. ˶m§Zm ‘UHo$ åhUVmV.
38
nmR>rMm H$Um nmM ^mJmV {d^mJbobm AgVmo.
1) 7 ‘mZoMo ‘UHo$ (C1 - C7) - gìhm©¶H$b ‘UHo$
2) 12 N>mVrMo ‘UHo$ (T1 - T12) - S>m°g©bMo ‘UHo$
3) 5 H§$~aoMo ‘UHo$ (L1 - L5) - b§~maMo ‘UHo$
4) 5 {ÌH$mñWrMo ‘UHo$ (S1 - S5) - goH«$‘ ‘UHo$. ho Owibobo AgVmV.
5) 3-5 JwXmñWrMo ‘UHo$. øm§Zm ‘mH$S>hmS> Ago åhUVmV. ho nU Owibobo AgVmV.
nmR>rÀ¶m H$ʶmV ‘ÁOmaÁOy ~§{XñV AgVmo. nmR>rMm H$Um ˶mMo g§ajU H$aVmo.
(‘ÁOmaÁOy earamÀ¶m ~{h©dVu ^mJmH$Sy>Z ‘|Xÿn¶ªV g§Ho$V nmohmoMdVmo.) ‘mZoMo ‘UHo$ 5-7 ho
‘mZoÀ¶m ‘mJÀ¶m ^mJmV AgVmV Am{U Vo S>moHo$ Am{U YS> ¶m‘Yrb goVy AgVmo.
39
hmVmVrb hmS>o
hmVmVrb ‘hÎdmMr Am{U ‘w»¶ hmS>o Am{U ApñW~§Y åhUOo X§S>m‘Yrb hmS> - øw‘ag,
H$monamMr g§Yr - Eë~mo Om°BªQ>, ~mø ApñW - AëZm, A§Va ApñW - ao{S>¶g hmoV.
øw‘ag, AëZm, ao{S>¶g hr hmVmMr VrZ ‘w»¶ hmS>o AmhoV. ~mhÿbm hmVmMm n§Om
‘ZJQ>mÛmao OmoS>bobm Amho. n§OmVrb hmS>o åhUOo H$mn©ëg, ‘oQ>mH$mn©ëg Am{U ’°$bÝOg² hr
hmoV.
H$mn©ëg - n§OmÀ¶m ‘wimer AgUmar.
‘oQ>mH$mn©ëg - n§Á¶mÀ¶m ‘ܶ^mJmVrb
’°$bÝOg² - ~moQ>mVrb hmS>o
nm¶mVrb hmS>o
40
nm¶mVrb ‘hÎdmMr hmS>o Am{U gm§Yo åhUOo ‘m§S>rMo hmS>. â¶w‘a, JwS>Km Am{U ZS>JrMo
hmS> (erZ~moZ). nm¶mÀ¶m Viì¶mV AZoH$ hmS>o AgyZ KmoQ>m (Q>°bg), Q>mMoMo hmS> ({hb
~moZ), nmdbmÀ¶m ‘wimer Agbobr hmS>o (Q>magëg), nmdbmÀ¶m AJ«mer Agbobr hmS>o
(‘oQ>mQ>agëg). nm¶mÀ¶m ~moQ>m§‘Yrb hmS>o (’°$bÝOg²).
Iw~m (JaS>ëg²)
hmV Am{U nm¶ YS>mbm {OWo gm§Ybobo AgVmV ˶m§Zm Iw~m (JaS>ëg²) Ago åhUVmV.
Ago XmoZ gm§Yo Amnë¶m earamV AmhoV. hmV Am{U nm¶ ho Ad¶d øm JaS>ëg²À¶m ‘mܶ‘mVyZ
nmR>rÀ¶m H$ʶmbm gm§Ybobo AgVmV. nmR>rÀ¶m H$ʶmÀ¶m XmoÝhr ~mOyÀ¶m A§Jm§Zm AgyZ
H$ʶmbm gm§Ybobo AgVmV.
41
1) emoëS>a JaS>b² - N>mVrÀ¶m qnOè¶mÀ¶m daÀ¶m A§Jmer hmVmbm gm§Ybobm
AgVmo. hmVmÀ¶m {H«$¶m øm emoëS>a JaS>b‘m’©$V hmoVmZm øm JaS>b²À¶m
ghmæ¶mZo hmV JmobmH$ma {’$ê$ eH$VmV.
N>mVrMm qnOam YS>mÀ¶m daÀ¶m ^mJmV AgVmo. ’$mgù¶mÀ¶m ghmæ¶mZo hm qnOam ~Zbm
Amho. ømg [a~ Ho$O åhUVmV. ’$mgù¶m§Mr hmS>o bm§~ Am{U diboë¶m hmS>m§Zr ~Zbo AmhoV.
’$mgù¶m§Mm qnOam 12 OmoS>çm§Zr ~Zbm Amho. øm qnOè¶mÀ¶m nwT>À¶m ~mOyg N>mVrMo hmS>
(ñQ>Z©‘) Amho. Á¶m ’$mgù¶m N>mVrÀ¶m hmS>mbm WoQ> OmoS>boë¶m AmhoV ˶m§Zm Iè¶m ’$mgù¶m
(Q´) åhUVmV. Á¶m ’$mgù¶m Aà˶jnUo OmoS>boë¶m AgVmV ˶m§Zm ImoQ>çm (’$m°ëg [a~)
åhUVmV. ’$mgù¶m EH$‘oH$m§Zm ñZm¶y§Zr OmoS>boë¶m AgVmV. ˶m§Zm B§Q>aH$moñQ>b åhUVmV. ho
ñZm¶y œgZ{H«$¶oV ^mJ KoVmV. N>mVrÀ¶m qnOè¶mV œgZ{H«$¶oer g§~§{YV ’w$ß’w$go Am{U öX¶
hr ZmOyH$ B§{жo AgVmV. qnOam ˶m§Mo g§ajU H$aVmo. øm ’$mgù¶m§À¶m ImbÀ¶m ^mJmV
42
œmgnQ>b qH$dm ‘ܶnQ>b (S>m¶’«$m‘) AgVmo. øm ‘ܶnQ>bmÀ¶m Imbrb ^mJmV CXanmoH$ir
AgVo.
hmS>m§À¶m gmnù¶mMr H$m¶}
hmS>m§À¶m gmnù¶mMr Mma H$m¶} AgVmV.
1) gmnim earambm AmYma XoVmo. hmS>m§Zm {d{eï> AmH$ma Am{U ñdê$n ˶mÀ¶m
H$m¶m©Zwê$n àmá hmoVo.
2) earamÀ¶m ZmOyH$ ^mJm§Zm g§ajU XoUo.
A) H$dQ>r ‘|XÿMo ajU H$aVmo.
~) nmR>rMm H$Um ‘ÁOmaÁOyMo ajU H$aVmo.
H$) N>mVrMm qnOam ’w$ß’w$go Am{U öX¶mMo ajU H$aVmo.
S>) Iwã¶mMr hmS>o AmVS>r Am{U ‘yÌme¶mMo ajU H$aVmV.
3) ñZm¶y gmnù¶mbm OmoS>bobo AgVmV. ˶m‘wio hmbMmb e³¶ hmoVo.
4) bm§~ hmS>mVrb (hmV-nm¶m§Mo) nmoH$irVrb ‘ÁOm (‘D$ Ðì¶) ~moZ‘°amo AgVmo.
ømnmgyZ bmb Am{U nm§T>è¶m a³VnoetMo CËnmXZ hmoVo.
43
gm§Yo
gm§Ym åhUOo earamÀ¶m gmnù¶mVrb XmoZ qH$dm A{YH$ hmS>m§Mm g§nH©$ hmoVmo. ˶m§Zm
gm§Ym åhUVmV. H$mhr gm§Yo hmbMmb H$aVmV (Mb), Va H$mhr pñWa. hmbMmb Z H$aUmè¶m
AgVmV. åhUOo AMb AgVmV.
H$dQ>rV AZoH$ hmS>o AgVmV. hr hmS>o AMb gm§Ü¶m§Ûmao g§¶w³V AgVmV.
Mb gm§Yo Mma àH$maMo AgVmV.
45
46
ñZm¶yg§ñWm
47
hmoʶmg ‘XV hmoVo. H$maU AZoH$ AmgZmVyZ AZoH$ {H«$¶m H$aVmZm øm ñZm¶y§Mm Amnë¶mbm
dmna H$amdm bmJVmo.
ñZm¶y§Mo àH$ma
ñZm¶y§Mo VrZ àH$ma AmhoV. 1) EopÀN>H$ 2) AZ¡pÀN>H$ 3) öX¶mMo ñZm¶y
1) EopÀN>H$ ñZm¶y - ho ñZm¶y AmnU Amnë¶m BÀN>oZwgma hmbdy eH$Vmo. ho ñZm¶y
gmnù¶mer (hmS>m§er) OmoS>bobo AgVmV. Amnë¶m BÀN>oZwgma hb{dVm ¶oV Agë¶mZo AmnU
˶mda {Z¶§ÌU R>ody eH$Vmo. øm§Zm ao{IV EopÀN>H$ ñZm¶y Agohr åhUVmV.
2) AZ¡pÀN>H$ ñZm¶y - øm ñZm¶y§da Amnbo {Z¶§ÌU ZgVo. AÞdm{hH$m qH$dm
a³Vdm{hݶm§Zm OmoS>boë¶m øm ‘¥Xÿ, ‘wbm¶‘ ñZm¶y§À¶m Am§Hw$MZ-àgaUm{X hmbMmbrVyZ a³V d
AÞ nwT>o T>H$bbo OmVo. ho ñZm¶y ñdm¶ÎmnUo H$m¶© H$aVmV. ao{IV AZ¡pÀN>H$ ñZm¶y øm àH$mamV
¶oVmV.
3) öX¶mMo ñZm¶y (H$m{S>©¶mH$) - ho ñZm¶y Aao{IV, gm§JmS>çmer Z OmoS>bobo ho ñZm¶y
darb XmoÝhr ñZm¶y§nojm aMZm Am{U ñdê$n øm Ñï>rZo doJio AgVmV. AmnU øm ñZm¶y§da
{Z¶§ÌU R>ody eH$V Zmhr.
48
Amnë¶m earamVrb ‘w»¶ ñZm¶y
hmVmVrb ñZm¶y :
{ÌH$moUrñZm¶y (S>oëQ>m°B©S>)
X§S>mÀ¶m EH$X‘ daÀ¶m A§Jmbm hm ñZm¶y AgVmo. øm ñZm¶ybm VrZ S>moH$s AgVmV Am{U
AmH$ma {ÌH$moUr Agë¶mZo øm ñZm¶ybm {ÌH$moUr ñZm¶y åhUVmV. øm ñZm¶y‘wio AmnU hmVmMr
nwT>o, ‘mJo Am{U dVw©imH$ma hmbMmb H$ê$ eH$Vmo. hmVmMr H$bʶmMr pñWVr KoVmZm øm
ñZm¶yMm Cn¶moJ Ho$bm OmVmo. CXmhaUmW©, CÜd©hñVmgZ, Z‘ñH$mamgZ, CpËWV nmœ©H$moUmgZ,
erfm©gZ.
{Û{eañH$ ñZm¶y (~m¶goßg)
X§S>mÀ¶m nwT>ë¶m ~mOybm hm ñZm¶y AgVmo. øm ñZm¶ybm XmoZ Q>moHo$ AgVmV. hmV
dmH${dVmZm hm ñZm¶y dmnabm OmVmo. CXm. JéS>mgZ
{Ì{eañH$ ñZm¶y (Q>´m¶goßg)
X§S>mÀ¶m ‘mJë¶m ^mJmV hm ñZm¶y Amho. øm ñZm¶ybm VrZ Q>moHo$ AgVmV. hmVmMm H$mona
VmUVmZm hm ñZm¶y dmnabm OmVmo. CXm. D$Üd©~Õm§Jwë¶mgZ
49
nm¶mVrb ñZm¶y
XrK©ñZm¶y (gmaQ>mo[ag²)
‘m§S>rÀ¶m hmS>mÀ¶m ‘mJo AgyZ nmœ©^mJmnmgyZ ({ZV§~) JwS>¿¶mn¶ªV earamVrb gdm©V
bm§~ hm ñZm¶y Amho. hm ñZm¶y nm¶ {’$a{dVmZm Am{U JwS>Km dmH${dVmZm dmnabm OmVmo.
CXmhaUmW© - d¥jmgZ, nÙmgZ.
MVw:{eañH$ ñZm¶y
‘m§S>rÀ¶m hmS>mÀ¶m nwT>ë¶m ^mJmV øm ñZm¶yMo ñWmZ Amho. øm ñZm¶ybm Mma Q>moHo$
AgVmV. øm ñZm¶y§Ûmam JwS>¿¶mMm gm§Ym VmUbm OmVmo. CXmhaUmW©, n{ü‘moÎmmZmgZ, àgm[aV
nmXmoÎmmZmgZ Am{U CÎmmZmgZ.
Ym|S>{ea (h°‘pñQ>´¨J)
‘m§S>rÀ¶m ‘mJë¶m ^mJmV øm ñZm¶yMo ñWmZ Amho. JwS>Km dmH${dʶmÀ¶m {H«$¶oV øm
ñZm¶yMm Cn¶moJ Ho$bm OmVmo. CXmhaUmW©, dra^ÐmgZ, d¥jmgZ, nÙmgZ.
nmoQ>ar (H$m°’$)
JwS>¿¶mÀ¶m Imbr, ZS>JrÀ¶m ‘mJo hm ñZm¶y AgVmo.
KmoQ>m bm§~{dʶmÀ¶m {H«$¶oV øm ñZm¶yMm dmna Ho$bm OmVmo. CXmhaUmW© AYmo‘wIœmZmgZ.
50
YS>mMo ñZm¶y
YS> åhUOo earamMm ‘ܶ^mJ. YS> nwTy>Z, ‘mJyZ, ~mOyZo AZoH$ ñZm¶yZo doT>bobo Amho.
˶mn¡H$s ‘hÎdmMo ñZm¶y AmnU {eH$Uma AmhmoV.
YS>mÀ¶m ‘ܶ^mJmV ‘ܶnQ>b hm AmS>dm ñZm¶y AgyZ Vmo YS>mMm daMm
(N>mVrMr nmoH$ir) Am{U ImbMm (CXanmoH$ir) Ago YS>mMo XmoZ
{d^mJ H$aVmo. ‘ܶnQ>bmbm œmgnQ>b Agohr åhUVmV.
YS>mÀ¶m daÀ¶m ^mJmV N>mVrMm qnOam Amho. ˶mÀ¶m ’$mgù¶m
ñZm¶y§Zr OmoS>boë¶m AgVmV. ˶m§Zm Am§Vanew©{H$¶ (B§Q>aH$m°ñQ>b) ñZm¶y
åhUVmV. ho ñZm¶y œgZ{H«$¶oV à˶j ^mJ KoVmV. C{Îmð >pñWVrVrb
AmgZo, ‘Ëñ¶mgZ, Cï>´mgZ dJ¡ao AmgZmVyZ øm ñZm¶y§Mm {dH$mg Am{U dmT> XmoÝhr hmoVmV.
nmR>rMo ñZm¶y
nmR>rÀ¶m ñZm¶y§n¡H$s "Q>´m{n{PAg' Am{U "b°{Q>{g‘g S>m°gu' ho XmoZ ‘hÎdmMo ñZm¶y AmnU
nmhUma AmhmoV.
51
nmoQ>mVbo ñZm¶y
52
^mJ 4 - AmgZ
53
6) à˶oH$ AmgZmbm AmH$S>o {Xbo AmhoV. AmgZmÀ¶m A§{V‘ pñWVrV VodT>m doi Wm§~m.
gmYmaU 1 AmH$S>m åhUOo 1 goH§$X Aer doi Amho. ˶m‘wio gmdH$me Am{U ‘ZmV AmH$S>o
‘moOm.
H$amd¶mÀ¶m Am{U Q>mimd¶mÀ¶m Jmoï>r.
H$amd¶mÀ¶m Jmoï>r
1) ghOnUo œmg ¿¶m Am{U gmoS>m.
2) ZmH$mZo œgZ H$am.
3) S>moio CKS>o R>odm.
4) Xj amhm Am{U bjnyd©H$ H$am.
5) Oo H$arV AmhmV Vo EH$mJ«VoZo H$am.
6) AmZ§XmZo ‘ZmnmgyZ H$am.
7) ¶mo½¶VèhoZo eara VmUm Am{U ‘moH$ionUmMm AmZ§X ¿¶m.
8) AmgZo H$aVmZm pñ‘V^md R>odm. hgm åhUOo AmZ§{XV amhm.
Q>mimd¶mÀ¶m Jmoï>r
1) earambm CJmM KÅ>, H$S>H$ Am{U VUmdnyd©H$ R>ody ZH$m. AmgZ H$aVmZm hmbMmbr
‘moH$ionUo H$amì¶mV.
2) œmg Yê$ ZH$m.
3) Vm|S>mZo œmg KoD$ ZH$m.
4) S>moio ~§X H$ê$ ZH$m.
5) BH$S>o-{VH$S>o ~Ky ZH$m.
6) Km~ê$ ZH$m.
7) H$nmimda AmR>çm Kmby ZH$m.
54
8) ‘Zmbm BH$S>o-{VH$S>o ^Q>Hy$ XoD$ ZH$m.
9) ‘wbtZr ‘m{gH$ nmirV {dnarV pñWVrVrb AmgZo H$ê$ Z¶oV.
ñdmñ϶ qH$dm Amamo½¶ åhUOo M¡Vݶ. ho M¡Vݶ ZXrà‘mUo gVV earamV dmhVo Agbo
nm{hOo. dmh˶m ZXrMo nmUr H$YrM {eio ZgVo. AmgZm§Mm Aä¶mg, gamd Amnë¶mbm
Amamo½¶ XoVmo, VmOoVdmZo R>odVmo. ˶m~amo~a eara, ‘Zmbm Xj, OmJ¥V R>odVmo. Amnbo àW‘
H$V©ì¶ åhUOo ñdV:À¶m earamMr H$miOr KoUo. ˶mMo ñdmñ϶ Am{U e³Vr gm§^miUo.
˶mH$S>o Xþb©j H$aUo ho nmn AgVo.
55
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 1 - C{Îmð>pñWVrVrb AmgZo
C{Îmð> pñWVr
C^o amhÿZ H$amd¶mÀ¶m AmgZm§Zm C[Îmð pñWVr Ago åhUVmV. hr AmgZo eara d ‘Zmbm
Xj d gmdY ~ZdVmV. ¶moJemó nwñVH$ ¶m nwñVH$mVrb AmgZm§Mm gamd H$ê$Z ‘J ¶oWo
{Xboë¶m AmgZm§Mm Aä¶mg H$aUo ¶mo½¶ R>aob.
Z‘ñH$mamgZ
56
D$Üd©hñVmgZ 1
57
CpËWVhñVnmXmgZ
58
nmíd©hñVnmXmgZ
59
CpËWV {ÌH$moUmgZ
CpËWV åhUOo VmUbobm. ho AmgZ åhUOo VmUboë¶m {ÌH$moUmÀ¶m AmH$mamVrb pñWVr.
60
CpËWV nmíd©H$moUmgZ
CpËWV åhUOo VmUbobm qH$dm bm§~dbobm nmíd© åhUOo Hy$g qH$dm ~mOy. H$moU
åhUOo H$moZ. ho AmgZ åhUOo VmUboë¶m ~mOy H$moZmV R>odUo. ho AmgZ XmoZ nÕVrZo H$aVm
¶oVo.
Q>ßnm 1
61
CpËWV nmíd©H$moUmgZmV OmVmZm
62
1) gwédmVrÀ¶m 18 Z§~an¶ªVÀ¶m H¥$Vr
da gm§{JVë¶mà‘mUo H$am.
2) œmg ¿¶m. S>mdm Vidm didyZ S>mdm hmV
S>mo³¶mdê$Z S>mì¶m H$mZmdê$Z ¿¶m. AmVm hmVmMm
Vidm O{‘ZrH$S>o Agob. ({MÌ 3)
3) 20 A§H$ ‘moOon¶ªV gmYmaU œmgmoÀN²>dmg KoV ¶m pñWVrV Wm§~m.
4) œmg ¿¶m. YS> da CMbm d AgoM AmgZ S>mì¶m ~mOybm H$am.
Q>rn :
hmV H$mZmdê$Z KoVmZm earamMm H$moUVmhr ^mJ hbdy ZH$m.
n[aUm‘
* nm¶mMo gm§Yo d ñZm¶y ‘O~yV hmoVmV.
* ZS>Jr d ‘m§S>çmVrb gXmofVm {ZKyZ OmVo.
* emar[aH$ g‘Vm d C§Mr dmT>Vo.
* nmR> ‘O~yV hmoVo.
* N>mVrMo ñZm¶y {dñVmarV hmoVmV.
* ‘m§S>çm, H§$~a d {ZV§~m^modVmbMr Ma~r H$‘r hmoVo.
* nMZ d CËgO©Z gwYmaVo.
dra^ÐmgZ 1
dra^Ð hm ^JdmZ {edmZo {Z{‘©bobm e³Vrembr ¶moÕm hmoVm. hr EH$ dramMr pñWVr
Amho. g¡{ZH$m§Zm {eH${dʶmV ¶oUmè¶m AmgZm§n¡H$s ho EH$ AmgZ Amho. ˶m§Zm Y¡¶© d e³VrMr
JaO ¶wÕ H$aVmZm AgVo. ho AmgZ Mma Q>ß߶mV Ho$bo OmVo.
63
Q>ßnm 1
64
3) COdm nm¶ 90 A§emÀ¶m H$moZmV COì¶m ~mOybm didm d S>mdm nm¶ 30 Vo 40
A§emZo AmV didm.
66
n[aUm‘
* N>mVr {dñVmarV hmoD$Z œgZ gwYmaVo.
* nmR> d Im§ÚmVrb VmR>aVonmgyZ Amam‘ {‘iVmo.
* KmoQ>o d JwS>Ko gwÑT> ~ZVmV.
* {ZV§~mOdirb ‘oX H$‘r hmoVmo.
àgmarV nmXmoÎmmZmgZ
àgmarV åhUOo {dñVmabobm, ’¡$bmdbobm qH$dm nwT>o VmUbobm nmXmoÎmmZ XmoZ eãXm§Zr
~Zbobo AmhoV. nmX åhUOo nm¶. CÎmmZ åhUOo Vrd« VmU. ¶m AmgZmV nm¶ ngabobo AgyZ
A{Ve¶ VmUbobo AgVmV. ho AmgZ erfm©gZ H$aʶmgmR>r AmË‘{dœmg {Z‘m©U H$aVo.
67
8) œmg ¿¶m, S>moHo$ da CMbm d nmR> A§VJm}b H$ê$Z ¿¶m. ({MÌ 15) 2-3
œmgmoÀN²>dmg H$am..
9) œmg gmoS>m. YS> dmH$dm d Q>miy O{‘Zrda Q>oH$dm.
10) JwS>Ko KÅ> AmdiyZ ¿¶m. {ZV§~ nm¶mÀ¶m aofoV Agy Úm. ({MÌ 16)
11) 20 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV ¶m pñWVrV Wm§~m.
12) œmg ¿¶m. S>moHo$ da CMbm. YS> da CMbm d CS>r ‘mê$Z VmS>mgZmV ¶m.
Q>rn :
gwédmVrbm hmV, nm¶ d S>moHo$ EH$m aofoV R>odUo AdKS> OmB©b ˶mdoir
1) nm¶ ngam. YS> dmH$dm d hmV WmoS>o nwT>o R>odm.
2) ZOa XmoÝhr Viì¶m§À¶m ‘ܶo R>odm.
3) hmV H$monamVyZ dmH$dm d S>moHo$ O{‘ZrH$S>o ݶm.
4) WmoS>o {Xdg AgmM gamd H$am. Ooìhm S>moHo$ O{‘Zrbm nmohmoMob Voìhm S>moHo$ da
CMbm. hmVm§Mo Vido nmdbm§À¶m aofoV AmUm d Q>miy O{‘Zrda Q>oH$dm. ‘J hiyhiy hmVmMo
Vido nm¶m§À¶m aofoV AmUm.
n[aUm‘
* Ym|S>era {dH${gV hmoVo.
* C§Mr dmT>Vo.
* YS> d S>mo³¶mV a³V nwadR>m hmoD$Z ‘|Xÿbm M¡Vݶ ¶oVo.
* nMZ gwYmaVo.
68
AYmo‘wI œmZmgZ
AYmo åhUOo Imbr. ‘wI åhUOo Vm|S>. AYmo‘wI åhUOo Vm|S> ImbÀ¶m {XeoZo AgUo.
œmZ åhUOo Hw$Ìm. ho AmgZ Hw$ͶmZo nwT>Mo nm¶ VmUë¶mà‘mUo {XgVo. øm AmgZmà‘mUo Hw$Ìm
Amnbo eara VmUyZ Xj d Mni hmoD$Z Amig KmbdVmo. øm VèhoZo eara VmUyZ Hw$Ìm Amig
KmbdyZ VmOmVdmZm hmoVmo d OmoamV Ymdy eH$Vmo. AgoM øm AmgZmZo Amig OmVmo. VmOoVdmZo
hmoD$Z Amnbo earahr CËgmhr hmoVo. YmdnQy>§Zm, IoimSy>§Zm d ñnY}V ^mJ KoUmè¶m§Zm Amnbo
H$m¶© H$aʶmg ho AmgZ ‘XV H$aVo. ho AmgZ gy¶© Z‘ñH$mamMm EH$ ^mJ Amho. ho AmgZ
H$aʶmÀ¶m 2 nÕVr AmhoV.
nÕV 1
nÕV 2
70
8) Im§ÚmMr nmVr AmV ¿¶m. nmR>rMm H$Um bm§~ H$am d S>moHo$ O{‘ZrH$S>o ݶm. ({MÌ
25)
9) ¶m pñWVrV 20 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmgmoÀN²>dmg H$am Am{U Wm§~m.
10) œmg ¿¶m. S>moHo$ da CMbm. œmg gmoS>m. hmVmMo Vido Xm~m. CS>r ‘mê$Z nmdbo
XmoÝhr Viì¶m§À¶m ‘ܶo AmUm. g‘pñWVrV C^o amhm.
n[aUm‘
* WH$dm {ZKyZ OmVmo. eara d ‘Zmbm VmH$X d Omo‘ ¶oVmo.
* nm¶m§Zm ¶oUmam hbHo$nUm YmdnQy> d IoimSy>§Zm Cn¶moJr hmoVmo.
* nm¶mMo ñZm¶y ‘O~yV hmoVmV.
* Q>mMoVrb doXZm H$‘r hmoVmV.
* KmoQ>o ge³V hmoVmV.
* nmoQ>mMo ñZm¶y AmHw§${MV hmoVmV.
* Im§ÚmÀ¶m nm˶m§Mm VmR>anUm OmVmo.
71
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 2 - n{ü‘àVZ pñWVrVrb AmgZo
n{ü‘àVZ pñWVr
¶m AmgZmV nmR>rÀ¶m H$ʶmMo ñZm¶y VmUbo OmD$Z eara bm§~dyZ {dñVmabo OmVo. ~gyZ
H$amd¶mÀ¶m d nwT>o dmHy$Z H$amd¶mÀ¶m AmgZmV àm‘w»¶mZo H$am¶Mo AmgZ åhUOo X§S>mgZ.
D$Üd©hñV X§S>mgZ
1) X§S>mgZmV ~gm. nm¶ OwidyZ R>odm. (JwS>Ko, KmoQ>o d nmdbo EH$‘oH$m§Odi Agy Úm.)
2) JwS>¿¶mÀ¶m dmQ>çm KÅ> Amdim d ‘m§S>çmMr ‘mJMr ~mOy O{‘Zrda Xm~yZ R>odm.
3) nmdbm§Mr ~moQ> daÀ¶m {XeoZo R>odm. Z§Va nmoQ>arÀ¶m ñZm¶ynmgyZ Q>mM bm§~ H$ê$Z
nm¶m§Mm ‘mJMm ^mJ O{‘Zrbm ñne© H$ê$Z R>odm.
4) hmV {ZV§~mOdi R>odm. ({MÌ 1)
5) œmg ¿¶m. nm¶ Xm~yZ R>odm d YS> d hmV CMbyZ CÜd© hñVmgZ H$am. ({MÌ 2)
6) gai g‘moa ~Km. ¶m pñWVrV 10 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmgmoÀN²>dmgmg{hV Wm§~m.
7) œmg gmoS>m. hmV Imbr ¿¶m. gmYmaU œmg KoV ¶m pñWVrV Wm§~m.
72
nmXm§Jwð> X§S>mgZ
Q>rn :
Vê$U d¶mV EImÚmMr C§Mr dmT>Vo ˶mV nm¶ bm§~
hmoVmV nU YS> ‘mÌ VodT>oM amhmVo. Ooìhm Vwåhr nmXm§Jwð>
X§S>mgZ H$aVm Voìhm H$‘aoÀ¶m H$ʶmImbrb ^mJ ‘mJo
’w$JVmo. ¶m d¶mV Ago hmoD$ Z¶o åhUyZ nmdbm§^modVr nÅ>m
bmdm. H$Um CMbyZ ¿¶m d YS> da bm§~ H$ê$Z ¿¶m. ({MÌ 4)
n[aUm‘
* nmR> ‘O~yV hmoVo.
* nm¶mMo ñZm¶y {dH${gV hmoVmV.
73
* nmoQ>mVrb Ad¶d d ‘yÌqnS> ge³V hmoVmV.
n{ü‘moÎmmZmgZ
n{ü‘ åhUOo n{ü‘ {Xem. CÎmmZ åhUOo Vrd« VmU. n¥Ïdrbm AmR> à‘wI {Xem AmhoV.
nyd©, n{ü‘, CÎma, X{jU. B©emݶ, Z¡F$˶, Am¾o¶, dm¶ì¶. ¶mM à‘mUo Amnë¶m earamVhr
AmR> {Xem AmhoV. CXmhaUmW©, earamMm nwT>Mm ^mJ nyd©. earamMm ‘mJMm ^mJ n{ü‘,
earamMo Mma H$monao åhUOo B©emݶ, Am¾o¶, Z¡F$˶ d dm¶ì¶. CÎma åhUOo S>mo³¶mdarb Q>miy
Va nm¶m§Mo Vido åhUOo X{jU. ¶m AmgZmV nmR>rÀ¶m ~mOybm Vrd« VmU Úm¶Mm Amho.
ho AmgZ CJ«mgZ qH$dm ~«÷M¶m©gZ Agohr AmoiIbo OmVo. CJ« åhUOo e[º$emcr,
^¶§H$a d Wmoa. ~«÷M¶© åhUOo Ym{‘©H$ Aä¶mg d ñdV:da {Z¶§ÌU.
AYmo‘wI ~ÕH$moUmgZ
AYmo åhUOo Imbr. ‘wI åhUOo Moham. ~Õ åhUOo ~m§Ybobm H$moU åhUOo H$moZ.
~ÕH$moUmgZ `moJemñÌ nwñVH$ 1 ‘ܶo {eH${dboobo Amho. AmVm AmnU AYmo‘wI ~ÕH$moUmgZ
‘ܶo nwT>o dmH$m¶bm {eHy$¶m.
1) X§S>mgZmV ~gm.
75
2) nm¶ JwS>¿¶mVyZ dmH$dm. JwS>Ko ~mOybm dmH$dm d OodT>o e³¶ VodT>o EH$‘oH$m§nmgyZ
bm§~ R>odm.
3) nmdbm§Mo Vido d Q>mMm EH$‘oH$m§Zm Owidm.
4) ‘m§S>çm ~mOybm bm§~ H$ê$Z ¿¶m.
5) e³¶ Agë¶mg JwS>Ko O{‘Zrda Q>oH$dm.
6) Im§Xo ‘mJo didm d N>mVr CMbyZ ¿¶m.
7) hmVmMr ~moQ>o nañnamV Jw§’y$Z nmdbo nH$S>m. ({MÌ 7)
8) œmg gmoS>m. YS> nwT>o bm§~ H$ê$Z ¿¶m d S>moHo$ O{‘Zrda Q>oH$dm. ({MÌ 8)
9) 20 Vo 30 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmgmoÀN²>dmg H$am Am{U ¶m pñWVrV Wm§~m.
10) œmg ¿¶m, YS> d S>moHo$ da CMbyZ gai ~gm.
11) nm¶ ‘moH$io H$am d X§S>mgZmV ~gm.
n[aUm‘
* ‘yÌqnS> d ‘yÌme¶ Amamo½¶Xm¶r amhmVmV.
* Iwã¶mÀ¶m ñZm¶y§Zm d§JU {‘iyZ ˶m§Mr hmbMmb ghO d gwb^ hmoVo.
‘mbmgZ 1
‘mbmgZ 2 ¶moJemó 1 ¶m nwñVH$mV {eH${dbo Amho. H$maU ‘mbmgZ 2 ho ‘mbmgZ 1
nojm gmono Amho. AmVm AmnU ‘mbmgZ 1 {eHy$ ¶m.
1) X§S>mgZmV ~gm.
2) {ZV§~ da CMbyZ XmoÝhr nmdbm§da C{H$S>do nm¶ Xþ‘Sy>Z ~gm.
3) nm¶m§À¶m AmVë¶m ~mOy ZS>Jr d JwS>Ko EH$‘oH$m§Zm ñne© H$ê$Z R>odm.
76
4) JwS>Ko ’$mH$dm d YS> XmoÝhr JwS>¿¶m§À¶m ‘ܶo AmUm.
5) œmg gmoSy>Z nwT>o dmH$m.
6) hmVm§Mr ‘mJMr ~mOy bm§~ H$arV XmoÝhr nm¶m§Zm hmVmZo {diIm Kmbm. XmoÝhr hmVm§Mr
~moQ>o EH$‘oH$mV AS>H$dm.
7) hmVm§Mr nH$S> KÅ> R>odm. ({MÌ 9)
8) œmg gmoS>m. YS> bm§~ H$ê$Z ¿¶m. EH$ XmoZXm œmgmoÀN²>dmg ¿¶m.
9) AmVm YS> AOyZ bm§~ H$am d S>moHo$ O{‘Zrda Q>oH$dm. ({MÌ 10 d 11)
10) ¶m pñWVrV gmYmaU œmgmoÀN²>dmg KoV 30 A§H$ ‘moOV Wm§~m.
11) œmg ¿¶m. YS> CMbm. ~moQ>o gmoS>dm d X§S>mgZmV ~gm.
n[aUm‘
* nmR>rMm H$Um d nmoQ>mVrb Ad¶d ‘O~yV hmoVmV.
* JwS>Ko d KmoQ>o ge³V ~ZVmV.
* nmR>XþIr d nmoQ>XþIr nmgyZ Amam‘ {‘iVmo.
77
‘arÀ¶mgZ 2
ho {dœ ~ZdVmZm ‘XV hmoʶmgmR>r ~«÷mZo ~Z{dboë¶m Xhm F$ftn¡H$s ‘arMr ho EH$ F$fr
hmoVo. Vo ‘ê$V ¶m dm¶wXodVoMo à‘wI hmoVo. hm ‘arÀ¶mgZmMm Xþgam àH$ma Amho. ‘arÀ¶mgZ 1
hm àmW{‘H$ àH$ma ¶moJemó 1 ‘ܶo {eH${dʶmV Ambm Amho. AmVm AmnU ‘arÀ¶mgZ 2
{eHy$ ¶m.
Q>ßnm 1 Cn{dð>pñWVr
78
8) nm¶ ‘moH$io H$am.
9) hr gd© H¥$Vr S>mì¶m ~mOybm H$am.
Q>ßnm 2
79
9) œmg gmoS>m, WmoS>o nwT>o dmH$m. S>mì¶m hmVmZo S>mì¶m nm¶m^modVr {diIm Kmbm. COdm
hmV nmR>rH$S>o ݶm d XmoÝhr Vido nH$S>m. YS> da CMbm.
10) ¶m pñWVrV 20 A§H$ ‘moOV gmYmaU œgZ KoV Wm§~m.
11) œmg ¿¶m. hmV d nm¶ ‘moH$io H$am. X§S>mgZmV ~gm.
Q>ßnm 3 ‘arÀ¶mgZ 2
80
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 3 - n[ad¥Îm pñWVrVrb AmgZo
n[ad¥Îm pñWVr
n[ad¥Îm åhUOo {’$adUo. n[ad¥Îm pñWVr ‘ܶo H$ʶmÀ¶m ~mOyÀ¶m ^mJmV {H«$¶m hmoVo.
^aÛmOmgZ
ho AmgZ ^aÛmO F$ftZm g‘{n©V H$aʶmV Ambobo Amho. Vo ÐmoUmMm¶mªMo dS>rb hmoVo.
ÐmoUmMm¶© ho nm¡am{UH$ H$WoVrb AmhoV. ‘hm^maV ¶m ‘hmH$mì¶mV Vo H$m¡ad d nm§S>dm§Mo Jwê$
hmoVo. ^aÛmOmgZmMo XmoZ àH$ma AmhoV.
Q>ßnm 1
82
11) œmg ¿¶m. YS> S>mì¶m ~mOybm didm d N>mVrMr COdr ~mOy g‘moa didm. ({MÌ
6,7)
Q>rn :
œmg gmoS>m. Ooìhm Vwåhr YS> didVm, œmg KoD$Z YS> da CMbm d H$Um VmUyZ bm§~
H$am.
Q>ßnm 3 n[anyU© AmgZ pñWVr
83
10) AgoM AmgZ S>mì¶m ~mOybm H$aVmZm nmdbo COì¶m {ZV§~mOdi R>odm. COì¶m
hmVmZo S>mdm JwS>Km nH$S>m.
11) œmg gmoS>m, YS> S>mdrH$S>o didm. S>mdm hmV PwbdV ‘mJo ݶm Am{U COdm X§S>
nH$S>m.
12) œmg ¿¶m. YS> CMbm. S>mì¶m ~mOybm didm. S>mì¶m Im§Úmdê$Z ~Km.
Q>rn :
H$‘aoVyZ diVmZm œmg gmoS>m (Im§Xo) d YS> CMbyZ KoVmZm œmg ¿¶m.
n[aUm‘
* nmR>rMo ñZm¶y ‘O~yV hmoVmV.
* nmR>XþIr d VmR>aVm {ZKyZ OmVo.
^aÛmOmgZ 2
ho AmgZ 2 nÕVrZo H$aVm ¶oVo.
Q>ßnm 1
AmgZmMm hm Q>ßnm XmoZ nÕVrZo H$aVmV. ¶m XmoÝhr nÕVr ñZm¶y§da doJdoJù¶m VèhoZo
H$m‘ H$aVmV.
nÕV 1
84
1) X§S>mgZmV ~gm.
2) S>mdm nm¶ dmH$dyZ dramgZ H$am.
3) COdm nm¶ dmH$dyZ nÙmgZ H$am. COdm JwS>Km O{‘Zrda Q>oH$dm.
4) àW‘ nÙmgZmMm nm¶ gmoS>dm d ¶m pñWVrVyZ ~mhoa ¶m.
nÕV 2
1) X§S>mgZmV ~gm.
2) COdm nm¶ nÙmgZmà‘mUo R>odm.
3) COdm JwS>Km Imbr O{‘Zrda R>odm.
4) Z§Va S>mdm nm¶ dmH$dyZ dramgZ H$am.
5) hmVmMo Vido {ZV§~mOdi R>odm.
6) COdo nmD$b S>mì¶m daÀ¶m ‘m§S>rda Xm~yZ R>odm d VmR> ~gm.
7) œmg ¿¶m d YS> Om§KonmgyZ da CMbm.
8) ¶m pñWVrV 10 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV Wm§~m.
9) ^aÛmOmgZmMr Cn{dï> >pñWVr S>mì¶m ~mOybm XmoÝhr nÕVrZo H$am.
Q>ßnm 2
85
1) da dU©Z Ho$boë¶m pñWVrV ~gm.
2) COdm nm¶ S>mì¶m hmVmZo Yam d COdr ZS>Jr COì¶m hmVmZo Yam. nm¶ YS>mOdi
¿¶m. ({MÌ 12)
3) S>mdo {ZV§~ O{‘Zrda Q>oH$dm d YS> COdrH$S>o didm.
4) S>mì¶m hmVmMm Vidm COì¶m JwS>¿¶mImbr Kmbm d COdm hmV {ZV§~mÀ¶m ‘mJo
R>odm. H$nmÀ¶m AmH$mamV hmVmMr ~moQ>§ O{‘Zrda R>odm. ({MÌ 13)
5) œmg gmoS>m. COdm Im§Xm ‘mJo ¿¶m d N>mVrÀ¶m S>mì¶m ^mJmVyZ dim.
6) œmg ¿¶m d YS> CMbyZ ¿¶m. œmg gmoS>m. YS> OodT>o OmñVrV OmñV didVm ¶oB©b
VodT>o COdrH$S>o didm.
7) ‘mZ d S>moHo$ didm. COì¶m Im§Úmdê$Z ~Km. ({MÌ 13)
8) ¶m pñWVrV 10 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmgmoÀN²>dmg KoV Wm§~m.
9) œmg gmoS>m, hmV ‘moH$io H$am. YS> g‘moa didm d nm¶ gai H$am. X§S>mgZmV ~gm.
10) AgoM AmgZ S>mì¶m ~mOybm H$am. ({MÌ 14)
Q>ßnm 3 (A§{V‘)
1) Q>ßnm 1 ‘ܶo gm§{JVë¶mà‘mUo ^aÛmOmgZ 2 Mr Cn{dï> pñWVr H$am.
2) COì¶m hmVmMm Vidm COì¶m {ZV§~mOdi R>odm. WmoS>o gmYmaU œmgmoÀN²>dmg H$am.
3) œmg gmoS>VmZm YS> d S>moHo$ COì¶m ~mOybm didm.
86
4) COì¶m nm¶mMm A§JR>m COì¶m hmVmZo ‘mJÀ¶m ~mOyZo nH$S>m.
5) COdm JwS>Km S>mì¶m hmVmÀ¶m Viì¶mZo Yam.
6) S>mdo {ZV§~ O{‘Zrda Xm~yZ R>odm.
7) COdm Im§Xm OmñVrV OmñV ‘mJo ݶm d COì¶m Im§ÚmMo nmVo AmV ¿¶m.
8) œmg ¿¶m d YS> da CMbm. œmg gmoS>m. YS> COdrH$S>o didm.
9) S>mdrH$S>rb N>mVr g‘moa AmUm. XmoZXm œmgmoÀN²>dmg H$am.
10) œmg gmoS>m. YS> AOyZ didm d S>moHo$hr didm. ({MÌ 16)
11) gmYmaU œmgmoÀN²>dmg KoV 20 A§H$ ‘moOV ¶m pñWVrV Wm§~m.
12) hmV ‘moH$io H$am. YS> g‘moa didm d nm¶ gai H$am.
13) X§S>mgZmV ~gm. ‘J AmgZ S>mì¶m ~mOybm H$am. ({MÌ 17)
Q>rn :
gd© hmbMmbr œmg gmoSy>Z H$am.
n[aUm‘
* nmR>rÀ¶m H$ʶmMo ñZm¶y ge³V d ‘O~yV hmoVmV.
* Im§ÚmÀ¶m gm§Ü¶mMo XþIUo OmVo d VoWo ‘moH$ionUm ¶oVmo.
* JwS>¿¶mMr hmbMmb ‘moH$ionUmZo hmoVo.
87
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 4 - J«WZ pñWVrVrb AmgZo
J«WZ pñWVr
øm dJuH$aUmVrb AmgZmV earamMr KS>r KmVbr OmVo.
AmH$U© YZwamgZ
H$U© åhUOo H$mZ. Am åhUOo Odi. YZw åhUOo YZwî¶. ho AmgZ {Va§XmOmZo
YZwî¶~mUmMr à˶§Mm AmoT>ë¶mgmaIo {XgVo.
1) X§S>mgZmV ~gm.
2) nwT>o dmH$m d XmoÝhr nm¶mMo A§JR>o, XmoÝhr hmVmMo A§JR>o, VO©Zr d ‘Yë¶m ~moQ>mZo
nH$S>m. YS> da CMbm. ({MÌ 1)
3) œmg ¿¶m. S>mdm nm¶ O{‘Zrda Xm~yZ R>odm.
4) œmg gmoS>m, COdm nm¶ dmH$dm. CMbm d YS>mOdi AmUm. XmoZXm œmgmoÀN²>dmg
H$am.
5) œmg gmoS>m. COì¶m nm¶mMm A§JR>m KÅ> nH$Sy>Z R>odm d COdm nm¶ COì¶m
H$mZmOdi AmoT>m. XmoZXm œmgmoÀN²>dmg H$am. ({MÌ 2)
6) œmg gmoS>m. COdm nm¶ YZwî¶mMr Xmoar AmoT>ë¶mà‘mUo ‘mJo AmoT>m.
7) S>mdm nm¶ bm§~ H$ê$Z O{‘Zrda Xm~m. ({MÌ 3)
88
8) S>mì¶m nm¶mÀ¶m A§JR>çmH$S>o ~Km.
9) 10-15 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmgmoÀN²>dmg KoV ¶m pñWVrV Wm§~m.
10) œmg gmoS>m, COdm nm¶ Imbr AmUm d {MÌ 1 à‘mUo gai H$am.
11) COdm nm¶ ‘moH$im H$ê$Z X§S>mgZmV ~gm.
12) Xþgè¶m ~mOybm AmgZ H$am.
Q>rn :
dmH$dboë¶m nm¶mMo nmD$b Imbr Jiy XoD$ ZH$m.
n[ad¥Îm AmgZmà‘mUo {déÕ ~mOyMr YS>mMr ~mhoarb ~mOy bm§~ H$ê$Z ¿¶m.
n[aUm‘
* gm§Yo ‘O~yV hmoVmV.
* hmV ‘O~yV hmoVmV.
* H$ʶmMo ñZm¶y ge³V hmoVmV.
* nm¶mMo ñZm¶y bd{MH$ hmoVmV.
* nmoQ>mMo ñZm¶y AmHw§${MV hmoD$Z nMZ gwYmaVo.
89
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 5 - gwápñWVrVrb AmgZoo
gwápñWVr
gwá åhUOo Imbr PmonUo. åhUyZ CVmUo Pmonboë¶m pñWVrVrb AmgZo åhUOo gwá
pñWVr. gwá pñWVrVrb AmgZm§Zr eara d ‘Zmbm {dlm§Vr {‘iVo. gwápñWVrVrb AmgZm§Zm
{dlm§VH$maH$ Ago åhUVmV. {dlm§V åhUOo Amam‘ d H$maH$ åhUOo XoUo.
gwá dramgZ
gwá åhUOo CVmUo PmonUo d dra åhUOo ¶moÕm {H§$dm g¡{ZH$ d Zm¶H$.
1) dramgZmV ~gm. ZS>JrMo hmS> O{‘Zrda Xm~m d nm¶mMr ~moQ>o ‘mJo bm§~ H$ê$Z ¿¶m.
JwS>Ko OwidyZ R>odm.
2) hmVmMo Vido nmdbm§À¶m ~mOybm R>odm. hmVmMr ~moQ>o JwS>¿¶mÀ¶m {Xeobm R>odm.
3) hmVmMo Vido O{‘Zrda Xm~yZ N>mVr CKS>m. ({MÌ 1)
4) œmg gmoS>m. YS> ‘mJo dmH$dm. H$mona dmH$dyZ O{‘Zrda Q>oH$dm. ({MÌ 2) XmoZXm
œmg ¿¶m.
5) œmg gmoS>m. YS> Imbr ݶm d S>mo³¶mMr Q>miy O{‘Zrda Q>oH$dm. ({MÌ 3) XmoZXm
œmg ¿¶m.
6) œmg gmoS>m. YS> AOyZ Imbr ݶm. S>mo³¶mMr ‘mJMr ~mOy O{‘Zrda Q>oH$dm.
7) Im§ÚmMr nmVr AmV KoD$Z hmVmMo Vido N>VmH$S>o R>odyZ S>mo³¶mda bm§~ H$ê$Z ¿¶m.
90
8) XmoÝhr ‘m§S>çm Odi AmUm. nmdb§ d ~moQ>§ bm§~ H$ê$Z ¿¶m. ({MÌ 4)
9) YS> bm§~ H$am d ‘Z em§V R>odm.
10) 100 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV Wm§~m. hiyhiy A§H$ dmT>dV 500 A§H$
‘moOon¶ªV Wm§~m.
11) VihmV ‘m§S>rH$S>o AmUm d O{‘Zrda R>odm.
12) hmV H$monamVyZ dmH$dm d VihmV O{‘Zrda Xm~m.
13) YS> CMbyZ dramgZmV ~gm. nm¶ ‘moH$io H$ê$Z X§S>mgZmV ~gm.
Q>rn :
gwédmVrbm JwS>Ko nañnam§nmgyZ bm§~ OmVmV. EH$‘oH$m§Odi JwS>Ko R>odm¶bm {eH$m.
n[aUm‘
* nMZ d CËgO©Z gwYmaVo.
* AmiernUm {ZKyZ OmVmo d earambm ZdOrdZ àmá hmoVo.
* ~amMdoi C^o am{hë¶m‘wio, Ymdʶm‘wio qH$dm ‘¡XmZr Ioi Ioië¶m‘wio Ambobo
nm¶mMo XþIUo d WH$dm {ZKyZ OmVmo.
* œmgmoÀN²>dmg XrK© d gImob hmoVmo.
* öX¶mbm {dlm§Vr {‘iVo.
‘Ëñ¶mgZ
‘Ëñ¶ åhUOo ‘mgm. ¶moJemó 1 ‘ܶo ¶m AmgZmMr gmonr nÕV {Xbr Amho Vr ~Km. ¶m
nÕVrV 2 àH$ma {Xbo AmhoV.
àH$ma 1
1) nÙmgZmV ~gm.
2) œmg gmoS>m. ‘Ëñ¶mgZ H$ê$Z O{‘Zrda Pmonm. ({MÌ 5)
3) N>VmH$S>o Vido H$ê$Z hmV S>mo³¶mdê$Z R>odyZ bm§~ H$ê$Z ¿¶m. ({MÌ 6)
91
4) hmV dmH$dyZ, hmVmMr ~moQ>o nm¶m§À¶m ~mOybm H$ê$Z S>mo³¶mÀ¶m ~mOybm hmV R>odm.
5) œmg gmoS>m. hmV Xm~m d N>mVr O{‘ZrnmgyZ da CMbm. XmoZXm œmg ¿¶m.
6) œmg gmoS>m. S>moHo$ d ‘mZ AOyZ nmR>rH$S>o ݶm. N>mVrÀ¶m ‘mJÀ¶m ^mJmH$S>o S>moHo$ ݶm
d S>mo³¶mÀ¶m Q>miyMm ^mJ O{‘Zrda Q>oH$dm. ({MÌ 7)
7) 20 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV Wm§~m.
8) hmVmMo Vido O{‘Zrda Xm~m. S>moHo$ da CMbm d nmR> d S>moHo$ O{‘Zrda Q>oH$dm. hmV
nm¶m§H$S>o AmUm.
9) hmVmMo H$mona O{‘Zrda Xm~m. YS> da CMbm. S>moHo$ CMbm. nÙmgZmV ~gm.
10) Z§Va nm¶ gmoS>dm d X§S>mgZmV ~gm.
àH$ma 2 hm àH$ma 2 Q>ß߶mV H$aVm ¶oVmo.
Q>ßnm 1
92
Q>ßnm 2
‘Ëñ¶mgZmÀ¶m Xþgè¶m ^mJmV nmR>rMm A§VJmo©c dmT>dʶmMm à¶ËZ H$am.
1) da dU©Z Ho$ë¶mà‘mUo
‘Ëñ¶mgZ H$am.
2) S>mo³¶mMm Q>miy O{‘Zrda
Q>oH$dm. hmVmMo Vido nm¶mH$S>o AmUyZ nm¶ hmVmZo Yam.
3) nm¶ KÅ> nH$S>m d S>moHo$ AOyZ ‘mJo ¿¶m.
4) œmg ¿¶m. N>mVr da CMbm d nmR> A§VJmo©c H$am. ({MÌ 9)
5) œmgmoÀN²>dmgmg{hV ¶m pñWVrV Wm§~m.
6) nm¶mdaMr hmVmMr nH$S> gmoS>dm. hmV da CMbm d KS>r KmbyZ S>mo³¶mda R>odm.
7) gmYmaU œmg KoV 20 A§H$ ‘moOyZ Wm§~m.
8) hmV ‘moH$io H$am. hmV Imbr AmUm. AmgZ gmoS>dm. ~gm.
Q>rn :
ho ‘Ëñ¶mgZmMo VrZhr àH$ma nm¶m§Mr pñWVr ~XbyZ H$am.
n[aUm‘
* N>mVrMo ñZm¶y {dH${gV hmoVmV.
* N>mVrÀ¶m ‘mJrb nmR>rMo ñZm¶y VmUbo OmVmV. ˶m‘wio N>mVrMo ñZm¶y {dñVmarV
hmoVmV. ˶m‘wio œmgmoÀN²>dmgmMr JVr gwYmaVo.
* Om§KoVrb ñZm¶y§Mr bd{MH$Vm dmT>Vo.
* ‘mZ{gH$ Amig H$‘r hmoD$Z gwñVnUm OmVmo. ‘Z VmOoVdmZo hmoVo.
* KemVrb H§$R>J«§WtMo H$m¶© gwYmaVo.
93
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 6 - AYmo‘wIpñWVrVrb AmgZo
AYmo‘wIpñWVr
¶m AmgZmV eara d S>moHo$ O{‘ZrH$S>o AgVo. åhUyZ ¶m pñWVrbm AYmo‘wIpñWVr Ago
åhUVmV.
MVwa§J X§S>mgZ
MVwa åhUOo Mma. A§J åhUOo hmVnm¶. X§S> åhUOo H$mR>r, JO qH$dm giB©. hmV d
nm¶m§À¶m gmhmæ¶mZo ¶m AmgZm‘ܶo eara H$mR>rà‘mUo gai, KÅ> d Q>UH$ R>odbo OmVo d XmoÝhr
nmdb§ d XmoÝhr hmVm§À¶m Viì¶m§Zr VmobyZ Yabo OmVo d eara bm§~Q> ~mH$mgmaIo {XgVo.
øm AmgZmÀ¶m XmoZ nÕVr AmhoV. n{hë¶m nÕVrV Or gmonr Amho. nm¶mMr ~moQ>§
O{‘Zrda Q>oH$bobr AgVmV. Va Xþgè¶m nÕVrV nm¶mÀ¶m daMm MdS>m Xm~bm OmVmo.
nm¶m§Mr n{hë¶m d Xþgè¶m àH$mamVrb nm¶m§Mr pñWVr.
àH$ma 1
94
5) œmg gmoS>m. ‘m§S>çm bm§~ H$ê$Z da CMbm VgoM {ZV§~ d YS> O{‘Zrdê$Z H$mhr
go.‘r. da CMbm. ({MÌ 2)
6) earamMm Vmob ’$³V hmV d nm¶mÀ¶m ~moQ>m§da gm§^mim.
7) 10 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV Wm§~m.
8) YS> Imbr H$am d earambm O{‘Zrda {dlm§Vr Úm.
Q>rn :
Oa nyU© eara CMbUo H$R>rU OmV Agob Va àW‘ ‘m§S>çm d {ZV§~ CMbm ‘J YS>
CMbm.
Oa {ZV§~ CMbVm ¶oV ZgVrb Va N>mVr CMby ZH$m.
àH$ma 2
àH$ma 2 hm àH$ma 1nojm Oam H$R>rU Amho.
96
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 7 - nyd©àVZ pñWVrVrb AmgZo
nyd©àVZ pñWVr
nyd© åhUOo earamMm nwT>Mm ^mJ. ¶m àH$maÀ¶m AmgZmV earamMm nwT>Mm ^mJ bm§~ H$ê$Z
‘J nmR>rMm H$Um ‘mJo dmH$dbm OmVmo. åhUyZ ¶m àH$maÀ¶m AmgZm§Zm nyd©àVZpñWVr Ago
åhUVmV. ho AmgZ H$aʶmgmR>r H$ʶmMr bd{MH$Vm VgoM H$ʶmÀ¶m ñZm¶y§Mr ‘O~wVr
Amdí¶H$ AgVo.
D$Üd©‘wIœmZmgZ
D$Üd©‘wI åhUOo da ~KUo. ídmZ åhUOo Hw$Ìm. Hw$ͶmZo nwT>Mo nm¶ O{‘Zrda bm§~ H$ê$Z
eara d S>moHo$ da bm§~ Ho$ë¶mà‘mUo ho AmgZ {XgVo. ho AmgZ 2 àH$mao Ho$bo OmVo. 1)
nm¶mMr ~moQ>§ amodyZ 2) nm¶mMr ~moQ>§ ~mhoa ~mOybm H$ê$Z.
àH$ma 1: nm¶mMr ~moQ>o AmV amodbobr,
98
Q>rn :
gwédmVrbm nm¶mV A§Va R>odm Z§Va nm¶ Odi R>odyZ AmgZ {eH$m.
n[aUm‘
* nmR>rVrb VmR>anUm {ZKyZ OmVmo.
* nmR>rÀ¶m H$ʶmbm ZdOrdZ {‘iVo.
* N>mVr ê§$X hmoD$Z œmogmoÀN²>dmg gwYmaVmo.
* H$Q>r~§YmÀ¶m ^mJmMo nmofU hmoVo.
YZwamgZ
YZw åhUOo YZwî¶. ¶m AmgZmV eara YZwî¶mà‘mUo {XgVo. Xmoar VmUbobo YZwî¶mgmaIo
{XgVo. XmoÝhr hmV YZwî¶mÀ¶m Xmoar à‘mUo VmUyZ S>moHo$ ‘mJo ¶oVo. VgoM N>mVr d ‘m§S>çm d S>moHo$
YZwî¶mà‘mUo {XgVo. {ච‘wbm§Zmo, Vw‘Mo eara bd{MH$ Agë¶m‘wio Vwåhr ho AmgZ ghO H$ê$
eH$mb. nU Vw‘À¶m ñZm¶y§Zm VmH$X WmoS>r H$‘r AgVo åhUyZ g‘OyZ KoD$Z ho AmgZ H$am.
99
6) œmg gmoS>m, YS> d nm¶ hbdy ZH$m. hmV ‘m§S>çm§À¶m eoOmar R>odm. ({MÌ 6)
7) Im§Xo CMbm d hmV-nm¶ bm§~ H$ê$Z ¿¶m.
8) nm¶ JwS>¿¶mVyZ dmH$dm. nmdb§ nmR>rH$S>o AmUm.
9) COdm KmoQ>m COì¶m hmVmZo nH$S>m d S>mdm KmoQ>m S>mì¶m hmVmZo nH$S>m.
10) œmg gmoS>m. N>mVr, JwS>Ko d nm¶ da N>VmH$S>o CMbm.
11) S>moHo$ da CMbyZ da ~Km.
12) g§nyU© eara bm§~ H$ê$Z ¿¶m åhUOo Vo YZwî¶mà‘mUo {Xgob. ({MÌ 7)
13) 20 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV Wm§~m.
14) œmg gmoS>m. KmoQ>o ‘moH$io H$am. nm¶ gai H$am. YS> didyZ X§S>mgZmV ~gm.
n[aUm‘
* H$ʶmbm bd{MH$Vm ¶oVo.
* nmoQ>mVrb Ad¶d ge³V hmoVmV.
100
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 8 - gy¶©Z‘ñH$ma
gy¶© àH$me, CîUVm d kmZmMr XodVm Amho. nyd©gwatZm ‘m{hV hmoVo H$s gy¶©XodVm hr àM§S>
CO}Mr XodVm Amho. (gm¡a D$Om©) ‘Zwî¶mgmR>r ‘hÎdmMr Amho. gy¶m©{edm¶ n¥Ïdrdarb OrdZ
Ae³¶ Amho. åhUyZ gy¶© ^Jd§VmMo àH$Q>rH$aU Amho. AZmXr H$mbmnmgyZ gy¶© hr EH$ XodVm
‘mZbr OmVo. Jm¶Ìr ‘§Ì d gy¶©Z‘ñH$mamZo gy¶m©Mr nyOm Ho$br OmVo.
AZmXr H$mbmnmgyZ gy¶©Z‘ñH$ma, gy¶m©Mr CnmgZm hr amoO H$amd¶mÀ¶m àmW©ZoMm EH$ ^mJ
Amho. Imbrb AmgZo H«$‘mH«$‘mZo d ObXJVrZo H$ê$Z gy¶©Z‘ñH$ma H$aVmV. à˶oH$ AmgZmV
3 Vo 5 A§H$ ‘moOV hr gd© AmgZo Ho$br OmVmV.
101
gy¶©Z‘ñH$ma MH«$ AmgZo
1 g‘pñWVr
2 Z‘ñH$mamgZ
3 D$Üd©hñVmgZ
4 CÎmmZmgZ
5 AYmo‘wI ídmZmgZ
6 D$Üd©‘wI œmZmgZ
7 MVwa§J X§S>mgZ
8 D$Üd©‘wI œmZmgZ
9 AYmo‘wI ídmZmgZ
10 CÎmmZmgZ
11 D$Üd©hñVmgZ
12 Z‘ñH$mamgZ
102
àH$ma 1
103
àH$ma 2 : CÎmmZmgZ - AYmo‘wI œmZmgZ - CÎmmZmgZ
2) œmg gmoS>m. nm¶ dmH$dm d ‘mJo CS>r ‘mê$Z AYmo‘wI ídmZmgZ H$am.
104
nm¶ dmH$dm. Q>mMm CMbm. CS>r ‘mê$Z hmVm§À¶m ‘ܶo ¶m d CÎmmZmgZ H$am.
Q>rn :
Oa AYmo‘wI œmZmgZ H$aʶmgmR>r XmoÝhr nm¶m§Zr CS>r ‘maUo e³¶ Zgob Va EH$mdoir
EH$m nm¶mZo ‘mJo Om d nwT>rb à¶ËZmV àW‘ Xþgè¶m nm¶mZo ‘mJo Om. EH$m nm¶mZo nwT>o ¶m ‘J
Xþgè¶m nm¶mZo nwT>o ¶m.
àH$ma 3 : AYmo‘wI œmZmgZ - CÜd©‘wI œmZmgZ
105
2) œmg ¿¶m. S>moHo$ da CMbm. YS> O{‘ZrH$S>o hbdm. S>moHo$ hmVm§À¶m ‘ܶo AmUm d
YS>m gmo~V S>moHo$hr da CMbm. hmV d H$mona VmR> R>odm. ho Amho D$Üd©‘wI œmZmgZ.
3) œmg ¿¶m. AYmo‘wI œmZmgZmbm Om. nm¶ ^³H$‘ R>odm d YS> da CMbm. hmVmMo
Vido O{‘Zrda Xm~m d ‘J YS> d S>moHo$ ‘mJo nm¶m§H$S>o ݶm.
4) hmV d nm¶ gai R>odm. S>moHo$ O{‘Zrda Q>oH$dm.
1) O{‘Zrda nmoQ>mda Pmonm. œmg ¿¶m. YS> da CMbyZ CÜd©‘wI œmZmgZ H$am.
2) œmg gmoS>m. ‘m§S>çm da CMbm. hmV dmH$dyZ N>mVr nwT>o ݶm.
3) nm¶ d YS> O{‘Zrbm g‘m§Va R>odm ho Pmbo MVwa§J X§S>mgZ.
107
4) hmVmMo Vido O{‘Zrda Xm~m. hmV gai H$am. N>mVr da CMbm d S>moHo$hr da
CMbm. S>moHo$ ‘mJo H$ê$Z D$Üd©‘wI œmZmgZ H$am.
5) ‘J àH$ma 3 ‘ܶo dU©Z Ho$ë¶mà‘mUo AYmo‘wI œmZmgZ Vo CÎmmZmgZ Am{U VmS>mgZ
H«$‘dma H$am.
àH$ma 5: n[anyU© gy¶©Z‘ñH$ma AmgZ gmIir
1) g‘pñWVr - nm¶ OwidyZ C^o amhm. nm¶ gai, JwS>Ko KÅ> d ^³H$‘ hmV Imbr
bm§~ H$ê$Z ¿¶m.
108
2) Z‘ñH$mamgZ - hmV dmH$dyZ Z‘ñH$ma ‘wÐm H$ê$Z N>mVr g‘moa Yam.
3) D$Üd© hñVmgZ - hmV gmoS>m. œmg ¿¶m. hmV Vido g‘moa H$aV da CMbm.
4) CÎmmZmgZ - œmg gmoS>m. hmV Imbr ¿¶m d YS> Imbr KoD$Z hmVm§À¶m ~moQ>m§À¶m
Q>moH$mZo O{‘Zrda ñne© H$am.
5) AYmo‘wI œmZmgZ - œmg KoD$Z œmg gmoS>m. nm¶ dmH$dm d hmVm§Mo Vido nm¶m§À¶m
eoOmar R>odm. ‘J nm¶m§Zr CS>r ‘mê$Z AYmo‘wI œmZmgZ H$am.
6) D$Üd©‘wI œmZmgZ - œmg ¿¶m. {ZV§~ Imbr ¿¶m. YS> d S>moHo$ da CMbm d da
~Km.
7) MVwa§J X§S>mgZ - œmg gmoS>m. N>mVr O{‘ZrH$S>o ݶm. ‘m§S>çm d YS> O{‘Zrer g‘m§Va
R>odm.
8) D$Üd©‘wI œmZmgZ - œmg ¿¶m. N>mVr d S>moHo$ da CMbm. hmV gai H$am d da
~Km.
9) AYmo‘wI œmZmgZ - œmg gmoS>m. nm¶ gai R>odm d {ZV§~ da CMbm. hmVmMo Vido
O{‘Zrda Xm~m d YS> nm¶m§À¶m {XeoZo ݶm. S>mo³¶mMo Q>miy O{‘Zrda Q>oH$dm.
10) CÎmmZmgZ - œmg ¿¶m. nm¶ dmH$dm. œmg gmoS>m d nwT>o CS>r ‘mê$Z XmoÝhr nmdb§
XmoÝhr hmVm§À¶m ‘ܶo AmUm. nm¶ gai H$am d YS> JwS>¿¶mH$S>o AmUm.
11) D$Üd© Z‘ñH$mamgZ - œmg ¿¶m. YS> d hmV da CMbm. hmVmMo Vido OmoSy>Z
Z‘ñH$ma ‘wÐm H$am.
12) Z‘ñH$mamgZ - œmg gmoS>m. hmV N>mVrg‘moa OmoSy>Z œmg ¿¶m.
13) g‘pñWVr - œmg gmoS>m. hmV Imbr ¿¶m.
Q>rn :
øm gd© AmgZm§Zr gy¶©Z‘ñH$mamMo 1 MH«$ hmoVo. gy¶©XodmMr 12 Zmd§ KoV Aer 12 MH«o$
Ho$br OmVmV. àW‘ gy¶m©Mo 1 Zmd åhUyZ ‘J gy¶© Z‘ñH$ma Ho$bm OmVmo.
109
› {‘Ìm¶ Z‘:
› ad¶o Z‘:
› gy¶m©¶ Z‘:
› ^mZdo Z‘:
› IJm¶o Z‘:
› nyîUo Z‘:
› {haʶJ^m©¶ Z‘:
› ‘arM¶o Z‘:
› Am{X˶m¶ Z‘:
› g{dÌ¡ Z‘:
› AH$m©¶ Z‘:
› ^mñH$am¶ Z‘:
110
Q>rn :
ømMm gamd Iyn doim H$am. ho gm¶H$b "nwe Aßg' à‘mUo Ho$bo OmVo. øm gamdmZo
X§S>mdarb ñZm¶y ‘O~yV hmoVmV.
~) MVwa§J X§S>mgZmVyZ AYmo‘wI œmZmgZ
1) AYmo‘wI œmZmgZ H$am. œmg gmoS>m. {ZV§~ Am{U YS> O{‘ZrH$S>o AmUm.
111
2) H$monao dmH$dm Am{U MVwa§J X§S>mgZmbm OmV, eara O{‘Zrbm g‘m§Va R>odm.
3) œmg ¿¶m. YS> Am{U S>moHo$ CMbm. hmV VmR> H$am Am{U D$Üd©‘wIœmZmgZ H$am.
4) ‘J naV MVwa§J X§S>mgZmbm Om. g‘moa ~Km d {ZV§~ da CMbm. œmg gmoS>m. hmV
H$monamVyZ dmH$dm d N>mVr Imbr O{‘ZrH$S>o ݶm. eara O{‘Zrbm g‘m§Va R>odm.
5) MVwa§J X§S>mgZmVyZ AYmo‘wI œmZmgZmbm Om.
Q>rn :
à˶oH$ AmgZmV 3 Vo 5 A§H$ ‘moOV Wm§~m. EH$m Z§Va EH$ Ago nmR>monmR> AmgZ H$am.
ObX hmbMmbr‘wio nmR>rMo ñZm¶y ge³V ~ZVmV.
àH$ma 6
àJV gy¶©Z‘ñH$ma 1
112
4) naV MVwa§J X§S>mgZ H$am. MVwa§J X§S>mgZmVyZ AYmo‘wI œmZmgZ H$am.
5) AYmo‘wI œmZmgZmVyZ CÎmmZmgZmV CS>r ‘mam d g‘pñWVrV C^o amhm.
àH$ma 7
àJV gy¶©Z‘ñH$ma 2
113
^mJ 4 - AmgZ
YS>m 9 - {dnarV pñWVr
115
nÕV 2 : n{ü‘moÎmmZmgZmVyZ hbmgZ
116
7) nm¶mMr ~moQ>o O{‘Zrda Xm~m. AmVm Vwåhr hbmgZmV AmhmV. ({MÌ 11)
8) œmg ¿¶m. nm¶, eara d hmV EH$mM doir da hdoV CMbm d nQ>H$Z naV
n{ü‘moÎmmZmgZ H$am. ¶mM doir da gm§{JVbobo AmgZmVrb Q>ßno CbQ> H«$‘mZo H$am. ({MÌ 12)
9) AgoM ho AmgZ ObX JVrZo 6 Vo 8 doim H$am.
Q>rn :
Imbr ¶oVmZm nmR> Im§ÚmnmgyZ nm¶mH$S>o bm§~ H$am d n{ü‘moÎmmZmgZ H$aVmZm YS> Imbr
JwS>¿¶mH$S>o AmUm.
n[aUm‘
* earambm ZdOrdZ àmá hmoVo.
* AmiernUm OmVmo.
* ‘Z VaVarV hmoVo.
* AmZ§X d CËgmh dmQ>Vmo.
117
MH«$mgZ
MH«$ åhUOo MmH$. H$mhr AmgZo ‘mUgmZo ~Z{dboë¶m gmYZm§nmgyZ Ambobr AmhoV. Ogo
H$s Zm§JamnmgyZ (hbmgZ) d YZwî¶ (YZwamgZ) ¶m AmgZmV eara MmH$mà‘mUo {’$aVo åhUyZ ho
Zmd XoʶmV Ambo Amho.
nÕV 1
hbmgZmnmgyZ MH«$mgZ
1) O{‘Zrda CVmUo Pmonm. ({MÌ 13)
2) œmg gmoS>m d hbmgZmbm Om. ({MÌ 14)
118
3) hmV S>mo³¶mda ¿¶m. ({MÌ 15) nm¶ JwS>¿¶mVyZ dmH$dm. nm¶mMr ~moQ>§ O{‘Zrda
amodm.
4) hmV dmH$dm d hmVmMo Vido S>mo³¶mÀ¶m ~mOybm R>odm. hmVmMr ~moQ>§ Im§ÚmÀ¶m
{Xeobm Agy Úm. ({MÌ 16)
5) hmV Xm~m. YS> {ZV§~mH$S>o aoQ>m. Im§Xo CMbm. ({MÌ 17)
6) nm¶mMr ~moQ>§ O{‘Zrda Xm~m.
7) {ZV§~ Imbr H$am d YS> d Im§Xo AOyZ da CMbm. ({MÌ 17 Am{U 18)
8) S>moHo$ CMbm, {ZV§~ Imbr ¿¶m.hr hmbMmb H$mobm§Q>r CS>r gmaIr AgVo. ({MÌ 19)
Q>rn :
eara COdrH$S>o qH$dm S>mdrH$S>o H$by XoD$ ZH$m. àW‘ à¶ËZmV ho AmgZ H$aUo Vwåhm§bm
O‘Uma Zmhr. à˶oH$ doir à¶ËZ H$aVmZm Omoa bmdyZ nmR> T>H$bë¶mg earamMr diH$Q>r
hmoB©b.
n[aUm‘
* nmoQ>mMo ñZm¶y d nmR>rMm H$Um ge³V hmoVmV.
* H$ʶmbm e³Vr ¶oVo.
nÕV 2
X§S>mgZmVyZ MH«$mgZ
1) X§S>mgZmV ~gm.
2) hmV da CMbm. œmg gmoS>m. YS> nwT>o bm§~ H$am d nwT>o OmD$Z n{ü‘moÎmmZmgZ H$am.
3) bJoM ‘mJo dmH$m. nm¶ da H$am d hbmgZmbm Om. H$mhrdoi œmg ¿¶m.
4) nm¶ O{‘Zrda R>odm. ˶m ~amo~arZo hmV d nm¶ dmH$dm. AmVm hmVmMo Vido ~moQ>m§Mr
{Xem Im§ÚmH$S>o ¶oB©b ˶mZwgma O{‘Zrda R>odm. Vido O{‘Zrda Xm~m d {ZV§~ S>mo³¶mÀ¶m
{XeoZo hbdm.
5) YS> d Im§Xo da CMbm.
119
6) YS> {ZV§~mH$S>o ݶm. eara Im§ÚmÀ¶m ~mOybm AmUm. S>moHo$ da CMbm d {ZV§~ Imbr
AmUm.
7) Ooìhm Vw‘Mo S>moHo$ da ¶oB©b. nm¶ nwT>o AmUyZ XmoÝhr hmVm§À¶m ‘ܶo R>odm d X§S>mgZ
H$am.
8) AgoM AmgZ 7-8 doim H$am.
9) gd© hmbMmbr ObX JVrZo EH$m nmR>monmR> Pmë¶m nm{hOoV.
gmb§~ erfm©gZ
gmb§~ åhUOo AmYmamg{hV. erf© åhUOo S>moHo$. øm AmgZmV S>mo³¶mda C^o amhm¶Mo
Amho. ho AmgZ åhUOo gd© AmgZm§Mm amOm Amho. Vo ‘|XÿMr e³Vr dmT>dVo. g‘¥Õ H$aVo.
Amnbm ‘|Xÿ hm Amnë¶m earamMm A{Ve¶ ‘hÎdmMm ^mJ Amho. ‘|Xÿ Amnë¶m emar[aH$
g§ñWm d B§{жo XmoÝhtMo {Z¶§ÌU H$aVmo. ~w[Õ_Îmm, kmZ, ^oX qH$dm ’$aH$ AmoiIʶmMr e³Vr,
{Za{Zamir H$m¡eë¶o, {dMma H$aʶmMr e³Vr, BÀN>me³Vr, H$ënZme³Vr, ñ‘¥Vr Aem AZoH$
{dbjU e³VtZr ‘mUyg g§nÞ Amho. ¶m gJù¶m e³Vr ‘|XÿnmgyZ CJ‘ nmdVmV. Á¶mà‘mUo
amOm amÁ¶mMr d àOoMr H$miOr KoVmo ˶mà‘mUo ‘|Xÿ eara d BVa KQ>H$m§Mr H$miOr KoVmo.
erfm©gZ Amnë¶m ‘|XÿMr H$miOr KoVo d ˶mÀ¶mVrb e³Vrbm g‘¥Õ H$aVo åhUyZ erfm©gZmbm
"AmgZm§Mm amOm' Ago åhQ>bo OmVo.
Ooìhm AmnU Amnë¶m nm¶mda C^o AgVmo. Amnë¶m earamMo nyU© dOZ Amnë¶mbm
nm¶m§da OmUdV Zmhr H$maU nmR>rMm H$Um Amnë¶mbm AmYma XoV AgVmo. ˶mMà‘mUo
erfm©gZmV AmnU Amnbo nyU© dOZ S>mo³¶mda XoV Zmhr. H$maU H$Um Amnë¶mbm AmYma XoV
AgVmo. C^o amhmʶmgmR>r Amnë¶mbm ‘O~yV nm¶ d ‘O~yV H$ʶmMr JaO AgVo. AmÎmmn¶ªV
{eH$boë¶m gd© AmgZm§À¶m gamdmZo Vw‘Mo nm¶, hmV, H$Um ‘O~yV Am{U ge³V Pmbo
AmhoV. ‘J Vwåhr erfm©gZ H$aʶm¶mo½¶ hmoVm.
Q>rn :
àW‘ hbmgZ {eH$m¶Mo Amho. Z§Va erfm©gZ {eH$m¶Mo Amho. nU Ooìhm erfm©gZ
{eH$mb Voìhm erfm©gZmZ§Va hbmgZ H$am.
erfm©gZ Imbrb Q>ß߶mZo H$am¶bm {eH$m.
1) AY© erfm©gZ
2) CÜd©àgm[aV EH$nmX erfm©gZ
3) gmb§~ erfm©gZ
121
AY© erfm©gZ
AY© åhUOo AYm©. hr S>mo³¶mda C^o amhmʶmMr AYu AdñWm Amho.
122
12) nm¶mMr ~moQ>§ amodm d nm¶ VmR> H$am.
13) q^Vrbm nmR> Q>oH$dy$ZH$m.
14) ‘ZJQ> Imbr ãb±Ho$Q>da Xm~m d Im§Xo da CMbm. ZOa g‘moa R>odm. ho Pmbo AY©
erfm©gZ. ({MÌ 22)
15) ¶m pñWVrV 30 A§H$ ‘moOV gmYmaU œmg KoV Wm§~m.
16) nmR>rMm H$Um T>mgiy Z XoVm nm¶ dmH$dm. S>moHo$ da CMbm. Z§Va AYmo‘wI dramgZ
H$ê$Z Amam‘ H$am.
CÜd©àgm[aV EH$nmX erfm©gZ
CÜd© åhUOo da. àgm[aV åhUOo {dñVmarV. bm§~dbobm EH$ åhUOo EH$. nmX åhUOo
nm¶. ¶m AmgZmV EH$ nm¶ da CMbbobm AgVmo. (AY© erfm©gZmV) åhUyZ ¶m AmgZmbm ho
Zmd {Xbo Amho.
n[aUm‘
* ‘|XÿVrb a³Vàdmh àoaUmXm¶H$ hmoVmo d ‘|Xÿ VmOmVdmZm Am{U ˶mMo nmofU hmoVo.
* {nQ>çwQ>ar d {n{Z¶b J«§WtMo H$m¶© gwYmaVo.
* gXu, ImoH$bm, KgmXþIr, nmR>XþIr ~ar hmoVo.
* WH$dm d ԤXnUm {ZKyZ OmVmo.
* gd©gmYmaU àH¥$Vr gwYmaVo.
* ~w[Õ_Îmm YmaXma hmoVo.
* ñ‘¥Vr, H$ënZme³Vr, {dMmae³Vr gwYmaVo.
125
^mJ 5 - gamd ‘mJ©Xe©Z
YS>m 1 - àmW{‘H$ hmbMmbr Am{U gamd H«$‘
Xohm‘ܶo (earam‘ܶo) e³Vrhr AgVo Am{U ~wÕrhr AgVo. ˶m‘wioM eara hmbMmb
H$ê$ eH$Vo Am{U AmgZhr Kmby eH$Vo. earamÀ¶m hmbMmbr VrZ àH$maÀ¶m AgVmV.
Ama§{^H$ ñVa - øm hmbMmbr, hmVm-nm¶m§À¶m gh¶moJmZo, H«$‘nyd©H$ Am{U J[V_mZVoZo
Ho$ë¶m OmVrb. øm {H«$¶m Or AmgZo AmnU {eH$Uma AmhmoV ˶mÀ¶mer Owi{dboë¶m
AgVrb.
‘ܶ ñVa - ¶m§{ÌH$nUo hmbMmbr Z H$aVm Xoh~wÕrMm dmna Ho$bm OmB©b.
CÀM ñVa - p³bï> dmQ>Umè¶m hmbMmbr Vmb~ÕVoZo Ho$ë¶mZo eara Am{U ‘Z
EH$‘oH$m§er gwg§dmX gmYV AmgZmer OwidyZ KoV Ho$boë¶m {H«$¶m hmoV.
n[aUm‘
1) CËgmhr H$aVmV Am{U R>odVmV.
2) earamÀ¶m hmbMmbr Vmb~ÕVoZo Am{U gwS>m¡b hmoVmV.
3) eara, hmV-nm¶ Am{U ‘Z {eñV~Õ hmoVmV Am{U ˶mÀ¶mVrb e³Vrbm ¶mo½¶
diU Am{U {Xem bm^Vo.
4) ‘|Xÿ Am{U ‘Z XmoÝhr {H«$¶merb, VmOoVdmZo Am{U VrúU amhVmV.
5) EH$mJ«VoV dmT> hmoVo. ñ‘aUe³Vr YmaXma ~ZVo.
126
C{Îmð> (Cä¶m) pñWVrVrb hmbMmbr
Ama§{^H$ ñVa
à˶oH$ hmbMmb 5-6 doim H$am.
2) g‘pñWVr - D$Üd©hñVmgZ -
D$Üd©Z‘ñH$mamgZ - g‘pñWVr 4) g‘pñWVr - D$Üd©~Õm§Jwë¶mgZ
- g‘pñWVr
127
à^mJ 2 - hmVmÀ¶m {H«$¶m Am{U nm¶ dmH${dʶmMr {H«$¶m
1) g‘pñWVr - D$Üd©Z‘ñH$mamgZ - CËH$Q>mgZ - D$Üd©Z‘ñH$mamgZ -
g‘pñWVr
128
4)g‘pñWVr - JéS>mgZ (COdrH$S>o) - g‘pñWVr - JéS>mgZ (S>mdrH$S>o) -
g‘pñWVr
JwS>Km dmH${dUo Am{U nm¶mMm Iw~m dmH${dʶmÀ¶m {H«$¶m hmVmÀ¶m {H«$¶oer OwidUo.
5) g‘pñWVr - D$Üd©hñVmgZ - CËH$Q>mgZ - CÎmmZmgZ - CËH$Q>mgZ -
D$Üd©hñVmgZ - g‘pñWVr
129
à^mJ 3 - CS>r ‘mê$Z nm¶mMm Iw~m di{dUo.
1) g‘pñWVr - CpËWV hñVnmXmgZ - g‘pñWVr
g‘pñWVrV C^o amhm. hmV N>mVrda AmUm. nm¶ dmH$dm. CS>r ‘mê$Z nm¶ ngê$Z
O{‘Zrda Q>oH$dm. nm¶mVrb A§Va AS>rM ’y$Q> BVHo$ KoD$Z CS>r ‘mam. EH$mM CS>rV ho A§Va
JmR>m. ˶mMdoir hmV ~mOybm Im§ÚmÀ¶m aofoV AmUyZ R>odm. CpËWV hñVnmXmgZ CS>r ‘mê$Z
naV g‘pñWVrV ¶m.
2) g‘pñWVr - CpËWVhñVnmXmgZ - àgm[aVnmX D$Üd©Z‘ñH$mamgZ - CpËWV
hñVnmXmgZ - g‘pñWVr
130
Q>rn - S>mo³¶mda Z‘ñH$mamV Vwåhr Q>mir dmOdy eH$Vm. ’$³V XmoÝhr hmVm§Zr EH$gmaIr
Q>mir Agmdr.
Q>rn - EH$mM doir CS>r ‘maUo Am{U nm¶mMm Iw~m Am{U nm¶ didyZ O{‘Zrda
Q>oH${dUo.
131
4) g‘pñWVr - CpËWV hñVnmXmgZ - àgm[aVnmX D$Üd©Z‘ñH$mamgZ - YS>, nm¶
EH${ÌVnUo COdrH$S>o didm - àgm[aVnmX D$Üd©Z‘ñH$mamgZ - YS>, nm¶ EH${ÌVnUo
S>mdrH$S>o didm - àgm[aVnmX D$Üd©Z‘ñH$mamgZ - CpËWV hñVnmXmgZ - g‘pñWVr
à^mJ 5 - CS>r ‘maUo, nm¶ di{dUo Am{U JwS>Km dmH${dUo øm EH${ÌVnUo H$am.
1) g‘pñWVr - CpËWVhñVnmXmgZ - nmœ©hñVnmXmgZ - dra^ÐmgZ 2 (COdrH$S>o) -
nmœ©hñVnmXmgZ - CpËWV hñVnmXmgZ - g‘pñWVr
132
3) g‘pñWVr - dra^ÐmgZ 2 (COdrH$S>o) - g‘pñWVr - dra^ÐmgZ 2 (S>mdrH$S>o)
- g‘pñWVr
Q>rn : CS>r ‘mê$Z EH${ÌVnUo nm¶mMm Iw~m, KmoQ>m Am{U JwS>Km dmH$dyZ nm¶ O{‘Zrda
Q>oH$dyZ dra^ÐmgZ 2 H$aUo.
à^mJ 6:
nm¶mMm Iw~m di{dUo, KmoQ>m di{dUo Am{U AmoQ>rnmoQ>mÀ¶m gm§Ü¶mVyZ (nob{dH$ Om°B©ÝQ>)
YS> ~mOy˦m {Xeog dmH${dUo.
1) g‘pñWVr - CpËWV hñVnmXmgZ - nmœ©hñVnmXmgZ (COdrH$S>o) - CpËWV
{ÌH$moUmgZ (COdrH$S>o) - nmœ©hñVnmXmgZ - CpËWVhñVnmXmgZ - g‘pñWVr
133
3) g‘pñWVr - CpËWV {ÌH$moUmgZ (COdrH$S>o) - g‘pñWVr - CpËWV {ÌH$moUmgZ
(S>mdrH$S>o) - g‘pñWVr
CS>r Am{U Iw~m di{dUo, KmoQ>m di{dUo Am{U YS> ~mOyg dH$m{dUo øm gd© {H«$¶m
EH${ÌVnUo Ho$ë¶m OmVmV.
à^mJ 7:
nm¶m~amo~a AmooQ>rnmoQ>mMm gm§Ym (nob{dH$ Om°B©ÝQ>) Am{U nm¶mMm Iw~m dmH${dUo.
1) g‘pñWVr - CpËWV hñVnmXmgZ (hmV H§$~aoda) - nm¶, AmoQ>rnmoQ>, YS> COdrH$S>o
didm - g‘moa AmUm - nm¶, AmoQ>rnmoQ>, YS> S>mdrH$S>o didm - g‘moa AmUm
(CpËWVhñVnmXmgZ hmV H§$~aoda) - g‘pñWVr
S>mdm nm¶ VmR> R>odm. COdm nm¶ CMbm Am{U COì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam. nm¶ Imbr
AmUm. nwÝhm CMbyZ COì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam.
2) darb {H«$¶m S>mì¶m nm¶mZo S>mì¶m hmVmbm Q>mobm ‘maʶmMr Amho.
g‘pñWVrV C^o amhm. COdm hmV H§$~aoda Am{U S>mdm hmV g‘moa Im§ÚmÀ¶m aofoV bm§~
H$am.
135
COdm nm¶ VmR> R>odm. S>mdm nm¶ CMbyZ S>mì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam. nm¶ Imbr AmUm.
nwÝhm S>mdm nm¶ CMbyZ S>mì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam.
3)AmcQy>Z nmcQy>Z EH$Xm COdm nm`mZo COì`m hmVmcm Am[U Sm>ì`m nm`mZo Sm>ì`m
hmVmcm Qm>ocm _mam.
g‘pñWVrV C^o amhm. COdm hmV H§$~aoda, S>mdm hmV g‘moa Im§ÚmÀ¶m aofoV bm§~ H$am.
S>mdm nm¶ pñWa d ^³H$‘ Ro>dm. COdm nm¶ CMbyZ S>mì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam. nm¶ Imbr
AmUm. naV Q>mobm ‘mam. (6 Vo 8 doim)
136
5) COdm hmV Am{U S>mdm nm¶ EH$mM doir CMbyZ S>mì¶m nm¶mZo COì¶m hmVmbm Q>mobm
‘mam. (6 Vo 8 doim)
6) darc H¥$Vr AmcQy>Z nmcQy>Z COdm nm` - Sm>dm hmV Am[U Sm>dm nm` -COdm
hmV dmnê$Z H$am
g‘pñWVrV C^o amhm. S>mdm hmV H§$~aoda R>odm. COdm hmV COdrH$S>o Im§ÚmÀ¶m aofoV
CMbm. COdm nm¶ CMbm Am{U COì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam. nm¶ Imbr AmUm Am{U naV
Q>mobm ‘mam. (6 Vo 8 doim)
137
8) AmVm darb {H«$¶m S>mdrH$S>o H$am.
g‘pñWVrV C^o amhm. COdm hmV H§$~aoda S>mdm hmV S>mdrH$S>o Im§ÚmÀ¶m aofoV CMbm.
S>mdm nm¶ CMbm Am{U S>mì¶m hmVmbm Q>mobm ‘mam. nm¶ Imbr AmUm Am{U nwÝhm Q>mobm ‘mam.
(6 Vo 8 doim)
CÀMñVamVrb {H«$¶m
à^mJ 9
1) g‘pñWVr - D$Üd©hñVmgZ - CÎmmZmgZ - COdm nm¶ CMbm - CÎmmZmgZ -
D$Üd©hñVmgZ - g‘pñWVr
g‘pñWVrV C^o amhm. D$Üd©hñVmgZ H$am. nwT>o dmH$m. CÎmmZmgZ H$am. hmV WmoS>o nwT>o R>odm
åhUOo hmVmMo Vido O{‘Zrbm nyU© Q>oH$Vrb. hmV Xm~m, COdm nm¶ N>VmH$S>o CMbm. Imbr
AmUm. hr {H«$¶m 3 doim H$am.
2) darb {H«$¶m S>mdrH$S>o H$am.
138
g‘pñWVr - D$Üd©hñVmgZ - CÎmmZmgZ - S>mdm nm¶ CMbm - CÎmmZmgZ -
D$Üd©ñVmgZ - g‘pñWVr
hr {H«$¶m 1) à‘mUoM H$am. ’$³V COdm Am{U S>mdm ¶m§Mr AXbm~Xb H$am. (hr {H«$¶m
3 doim H$am.)
3) darb {H«$¶m 1 Am{U 2 JVrerb[a˶m H$am.
g‘pñWVrVyZ hmV CMbUo, nwT>o dmH$Uo Am{U EH$ nm¶ CMbUo øm {H«$¶m EH${ÌVnUo
Pmë¶m nm{hOoV. g‘pñWVrV C^o amhm.
nwT>o dmHy$Z COdm nm¶ CMbm. (hr pñWVr KoVmZm hmV CMbyZ nwT>o dmH$Uo Am{U COdm
nm¶ CMbUo øm {H«$¶m EH${ÌVnUo hmoVrb.)
D$Üd©hñVmgZmV ¶m. bJoM nwT>o dmHy$Z S>mdm nm¶ CMbm. (hr {H«$¶m 3-4 doim H$am.)
4) à^mJ 8 ‘Yrb {H«$¶m 1, à^mJ 9 ‘Yrb {H«$¶m 2 EH${ÌVnUo gm§Ym¶À¶m AmhoV.
139
g‘pñWVr - COdm nm¶ nwT>o CMbm - CÎmmZmgZ - S>mdm nm¶ ‘mJyZ da CMbm -
g‘pñWVr
g‘pñWVrV C^o amhm. COdm hmV Am{U nm¶ EH${ÌV CMbyZ COì¶m hmVmbm nm¶mZo
Q>mobm ‘mam. CÎmmZmgZ H$am. bJoM S>mdm nm¶ N>VmH$S>o CMbm. nm¶ Imbr ¿¶m. g‘pñWVrV
C^o amhm. (hr {H«$¶m 3 doim H$am.)
AmVm hrM {H«$¶m S>mdrH$S>o 3 doim H$am.
g‘pñWVrV C^o amhm. S>mdm hmV Am{U nm¶ EH${ÌVnUo CMbm. S>mì¶m hmVmbm nm¶mZo
Q>mobm ‘mam. CÎmmZmgZ H$am. bJoM COdm nm¶ N>VmH$S>o CMbm. nm¶ Imbr ¿¶m. g‘pñWVrV
C^o amhm.
140
Ama§{^H$ {H«$¶m
à˶oH$ {H«$¶m 3 Vo 4 doim H$am. BWo ’$³V AmgZm§Mr ~¡R>r pñWVr åhUOo ‘ܶpñWVr
H$am¶Mr Amho.
à^mJ 1
A) X§S>mgZmVyZ nm¶mMr KS>r {Za{Zamù¶m pñWVrV KmbUo, åhUOo OmZwerfm©gZ,
nÙmgZ, dramgZ, ‘[aÀ¶mgZ. àW‘ COì¶m nm¶mMr KS>r Z§Va S>mì¶m nm¶mMr KS>r Kmbm.
1) COì¶m nm¶mMr KS>r
141
hrM H¥$Vr J{V‘mZVoZo COdrH$S>o Am{U S>mdrH$S>o
COdm nÙmgZ - S>mdm ‘arÀ¶mgZ, S>mdm nÙmgZ - COdm ‘arÀ¶mgZ
Aerhr H$am.
H$) X§S>mgZ - ^aÛmOmgZ 1 nm¶m§Mr pñWVr
1) X§S>mgZ - ^aÛmOmgZ (nm¶ COdrH$S>o ‘wS>nm) - X§S>mgZ - ^aÛmOmgZ (nm¶
S>mdrH$S>o ‘wS>nm) - X§S>mgZ
142
2) ’$³V ^aÛmOmgZ 2 COdrH$So Am[U Sm>drH$So> > OcX JVrZo H$am.
‘ܶñVamVrb H¥$Vr
à^mJ 2
A) ‘mbmgZ - ^aÛmOmgZ 1 - ‘mbmgZ
143
1) dramgZmV ~gm.
2) hmV X§S>mgZmgmaIo ~mOybm R>odm. Hw$ëbo CMbm, COdm nm¶ S>mì¶m Hw$ëë¶meoOmar
R>odm. S>mdo nmD$b COì¶m nmdbmda ¶oB©b.
3) AmVm Pmbr ^aÛmOmgZ 1 Mr ~¡R>r pñWVr.
4) Hw$ëbo CMbm. COdm nm¶ COì¶m Hw$ëë¶meoOmar AmUm. dramgZmV ~gm.
5) darb H¥$Vr XmoÝhr nm¶ COì¶m Hw$ëë¶meoOmar AmUyZ H$am.
H$) ‘mbmgZ - dramgZ - ^aÛmOmgZ 2
144
S>) X§S>mgZ - ^aÛmOmgZ 1 - ^aÛmOmgZ 2
1) X§S>mgZmV ~gm.
2) XmoÝhr nm¶ S>mdrH$S>o ‘wS>nyZ ^aÛmOmgZ 1 Mr ~¡R>r pñWVr ¿¶m.
3) COdm nm¶ ~mhoa KoD$Z nÙmgZmV Q>mH$m.
4) AmVm hr Pmbr ^aÛmOmgZ 2 Mr ~¡R>r pñWVr.
5) nÙmgZmMm nm¶ X§S>mgZmV ¿¶m. AmVm dramgZmMm nm¶ ‘moH$im H$am.
6) AmVm Pmbo X§S>mgZ
7) AmVm COdrH$S>o darb H¥$Vr H$am. (COdm nm¶ dramgZ S>mdm nm¶ nÙmgZmV Agob)
B) ‘mbmgZ - ^aÛmOmgZ 1 - ^aÛmOmgZ 2
1) ‘mbmgZmMr ~¡R>r pñWVr ¿¶m. XmoÝhr nm¶ ‘wS>nyZ S>mdrH$S>o ¿¶m. ^maÛmOmgZ 1
~¡R>çm pñWVrV ¶m.
2) COdm nm¶ ‘moH$im H$am. nÙmgZmV Q>mH$m. COdo nmD$b S>mì¶m ‘m§S>rda ¶oB©b.
3) hr Pmbr ^aÛmOmgZ 2 Mr ~¡R>r pñWVr.
4) nÙmgZmMm nm¶ ‘moH$im H$am. ‘mbmgZ ~¡R>r pñWVr ¿¶m.
5) XmoÝhr nm¶ COdrH$S>o ‘wS>nm. ^aÛmOmgZ 1 Mr ~¡R>r pñWVr ¿¶m.
145
6) S>mdm nm¶ ‘moH$im H$am. S>mdo nmD$b COì¶m ‘m§S>rda R>odm.
7) hr Pmbr ^maÛmOmgZ 2 Mr ~¡R>r pñWVr.
8) nÙmgZmMm nm¶ ‘moH$im H$am. ‘mbmgZ ~¡R>r pñWVr ¿¶m.
CÀMñVa {H«$¶m
à^mJ 3
øm à^mJmV {Za{Zamù¶m dJuH$aUmVrb AmgZm§Mr gmIir OmoS>V J[V_mZ nÕVrZo
AmgZo H$aʶmg {eH$Uma AmhmV.
1) g‘pñWVr - ‘mbmgZ - X§S>mgZ - ‘mbmgZ - g‘pñWVr
146
AYmo‘wIœmZmgZmVyZ
X§S>mgZmbm OmVmZm nm¶
dmH$dyZ nm¶m§Mr KS>r Kmbm.
XmoÝhr hmVm§‘YyZ nwT>o ZoV
X§S>mgZ Kmbm.
4) D$Üd©‘wIœmZmgZ - CÎmmZmgZ
147
8) g‘pñWVr - ‘mbmgZ - ^aÛmOmgZ 1 - ‘mbmgZ - g‘pñWVr
148
¶moJmgZ gamd: Aä¶mgH«$‘
¶moJmgZm§Mm hm Aä¶mgH«$‘ VrZ Q>ß߶mV {d^mJbm Amho.
1) gmonm qH$dm ‘¥Xþ Aä¶mgH«$‘ 2) ‘ܶ‘ Aä¶mgH«$‘ Am{U 3) Vrd« Aä¶mgH«$‘
AmgZo Zoh‘r H«$‘mZo EH$mnmR>monmR> H$amdrV. øm àH$mao Ho$boë¶m gamdmbm {dݶmg Ago
åhUVmV. "{d' åhUOo doJio H$aUo Am{U "ݶmg' åhUOo R>odUo qH$dm Imbr Q>mH$Uo Am{U
g‘m{dï> H$aUo. {dݶmg åhUOo ‘m§S>Uo qH$dm aMZm H$aUo.
{dݶmg nÕVrV AmgZm§Mr g§aMZm {Z{üV H$ê$Z BVa AmgZo ˶mV H$m¡eë¶nyU©VoZo
g‘m{dï> H$aUo. Ama§^r gmonm {dݶmg H«$‘ {eHy$ ¶m.
‘¥Xþ Aä¶mgH«$‘
C{Îmð>pñWVrVrb gd© AmgZo J«WZpñWVr
gy¶©Z‘ñH$ma àH$ma 1 Vo 4 n[ad¥Îm pñWVrVrb gd© AmgZo
Cn{dï> pñWVrVrb gd© AmgZo gwápñWVrVrb AmgZo
149
‘ܶ‘ Aä¶mgH«$‘ 2
gy¶©Z‘ñH$mamVrb Vrd« àH$ma A) ~) H$) {H«$¶m
d¥jmgZ AYmo‘wIœmZmgZ AmH$U© YZwamgZ
CpËWV{ÌH$moUmgZ n{ü‘moÎmmZmgZ ^aÛmOmgZ 1
CpËWV nmœ©H$moUmgZ AYmo‘wI~ÕH$moUmgZ ^aÛmOmgZ 2
dra^ÐmgZ 1 ‘mbmgZ 1 n{ü‘moÎmmZmgZ -
dra^ÐmgZ 2 ‘[aÀ¶mgZ 2 hbmgZ
CÎmmZmgZ gwádramgZ edmgZ
àgm[aV nmXmoÎmmZmgZ ‘Ëñ¶mgZ
Vrd« Aä¶mgH«$‘ - 1
CpËWV {ÌH$moUmgZ AmH$U© YZwamgZ
CpËWV nmœ©H$moUmgZ ^aÛmOmgZ 1, 2
dra^ÐmgZ 1, 2 AY© erfm©gZ
CÎmmZmgZ D$Üd© àgm[aV EH$nmX erfm©gZ
àgm[aV nmXmoÎmmZmgZ ^wO§JmgZ
AYmo‘wIœmZmgZ D$Üd©‘wIœmZmgZ
gy¶©Z‘ñH$ma àH$ma 6 Cï>´mgZ
n{ü‘moÎmmZmgZ YZwamgZ
AYmo‘wI~ÕH$moUmgZ ‘Ëñ¶mgZ
‘mbmgZ 1 hbmgZ MH«$mgZ
‘[aÀ¶mgZ 2 n{ü‘moÎmmZmgZ hbmgZ
gwádramgZ edmgZ
Vrd« Aä¶mgH«$‘ - 2
150
gy¶©Z‘ñH$ma àH$ma 7
gd© C{Îmð>pñWVrVrb AmgZo n{ü‘moÎmmZmgZ
gmb§~ erfm©gZ AYmo‘wI ~ÕH$moUmgZ
nyd©àVZ pñWVrVrb gd© AmgZo ‘mbmgZ 1
n[ad¥Îm pñWVrVrb gd© AmgZo ‘[aÀ¶mgZ 2
X§S>mgZ - MH«$mgZ edmgZ
Vrd« Aä¶mgH«$‘ 3
AmVm Vrd« {dݶmgH«$‘ H$am. øm Aä¶mgH«$‘mV {Za{Zamù¶m dJuH$aUmVrb AmgZm§Mm
g§M ¶moOZm~ÕnUo H$am¶Mm AgVmo. Imbr H$mhr CXmhaUmXmIb {Xbr AmhoV. Vwåhr Vw‘À¶m
~wÕrZwgma Ago g§M V¶ma H$am. gamd Am{U Aä¶mg XmoÝhr H$ê$ eH$Vm.
1) g‘pñWVr - CÎmmZmgZ - AYmo‘wIœmZmgZ - CËH$Q>mgZ - Cï>´mgZ - AYmo‘wI
dramgZ.
¶oWyZ øm AmgZH«$‘mZwgma ‘mKmar ¶oV g‘pñWVrbm ¶m.
2) CÎmmZmgZ - AYmo‘wIœmZmgZ - àgm[aVnmXmoÎmmZmgZ - n{ü‘moÎmmZmgZ - AYmo‘wI
dramgZ - gmb§~ erfm©gZ. ¶oWyZ øm AmgZH«$‘mZwgma ‘mKmar ¶oV CÎmmZmgZ H$am.
3) n{ü‘moÎmmZmgZ - Cï>´mgZ - n{ü‘moÎmmZmgZ - D$Üd©‘wIœmZmgZ - n{ü‘moÎmmZmgZ
- YZwamgZ - n{ü‘moÎmmZmgZ
151
^mJ 6: H$m`©nwpñVH$m
àH$aU 1 - YS>m 1
àH$aU 1 - YS>m 2
à. 1 gmYZm åhUOo H$m¶?
à. 3 Aï>m§J ¶moJ åhUOo H$m¶? ˶mda gImob ^mî¶ H$moUr Ho$bo Amho?
àH$aU 1 - YS>m 3
OmoS>çm Owidm
A ~
¶‘ ’w$bo
{Z¶‘ nmZo
AmgZ ImoS>
àmUm¶m‘ ‘wio
à˶mhma ’$io
YmaUm ’$m§Úm
ܶmZ PmS>mMr gmb
g‘mYr dZñnVtMm A§Va ag
àH$aU 2 - YS>m 1
à. 1 nV§Obr ‘wZtZr gm§{JVë¶m à‘mUo nmM ¶‘m§Mo nmbZ H$go Ho$bo nm{hOo?
àH$aU 2 - YS>m 2
à. 1 ¶moJmMo {Vgao A§J H$moUVo? ˶mbm AgmYmaU ‘hÎd H$m Amho?
à. 14 nwT>rb dm³¶ H$moUr åhQ>bo Amho. ""eara ho ‘mPo ‘§{Xa Amho d AmgZo ‘mPr
àmW©Zm.''
155
àH$aU 2 - YS>m 3
à. 1 "àmU' øm {df¶mMo ñnï>rH$aU H$am.
à. 4 earamVrb Ad¶d, Or^, S>moio, H$mZ, ‘Z d àmU øm§À¶mV H$gbm dmX {Z‘m©U
Pmbm hmoVm?
156
à. 6 ˶mdoir àmUmZo eara gmoS>ë¶mda H$m¶ Pmbo?
àH$aU 2 - YS>m 4
à. 1 ¶moJmMo nmMdo A§J H$moUVo? ˶mMm AW© gm§Jm.
àH$aU 3 - ^mJ 4
à. 1 earamVrb Hw$R>ë¶mhr VrZ g§ñWm§Mr Zmdo {bhm.
159
19) Amnë¶m earamV H$U©YmamMr ^y{‘H$m .................... ~OmdVmo Va
.................... ho IoimSy> AgVmV.
160
8) AmgZo H$aVmZm œmg amoIyZ Yam¶b hdm.
9) AmgZo H$aVmZm BH$S>o {VH$S>o nmhÿ Z¶o.
10) D$Üd©hñVmgZmV VihmV EH$‘oH$mV Jw§’$bobo AgVmV.
11) dra^ÐmgZ 2 ‘ܶo D$Üd©Z‘ñH$mamgZ Ho$bo nm{hOo.
12) ‘Ëñ¶mgZ dramgZmVyZ Ho$bo nm{hOo.
13) ‘arÀ¶mgZ 2 ‘ܶo EH$ nm¶ dramgZmV AgVmo.
14) ~«÷M¶m©gZ ho X§S>mgZmMo Xþgao Zmd Amho.
15) F$fr ho kmZr hmoVo.
16) ^aÛmOmgZ 2 ‘ܶo EH$ nm¶ dramgZmV d Xþgam nm¶ ñdpñVH$mgZmV AgVmo.
17) hbmgZ ho nyd©àVZ {H«$¶oV ¶oVo.
18) MVwa§J X§S>mgZ hr gwá pñWVr Amho.
19) J«WZ pñWVrV eara di{dbo OmVo.
1) nyd© Q>miy
2 n{ü‘ nm¶
3) CÎma earamMm nwT>rb ^mJ
4) X{jU earamMm ‘mJrb ^mJ
164