ܺð²ÌàôÂÚàôÜ

Բանկերը, որպես ֆինանսավարկային ինստիտուտ հանդիսանում են

տնտեսության կարևոր օղակ, որոնց կարելի է բնութագրել այն գործառույթներով,
որոնք նրանք կատարում են տնտեսության մեջ: Դժվարությունը, սակայն կայանում է
նրանում, որ ոչ միայն բանկերի, այլ նաև դրանց հիմնական մրցակիցների
գործառույթները ժամանակի ընթացքում մշտապես փոփոխվում են:
Հասարակական հարաբերություններում բանկը բնութագրվում է որպես §խոշոր
վարկային կազմակերպություն¦, ընդ որում, այստեղ էականն այն է, որ վարկատուն
սկսում է իր հաճախորդների կարգադրությամբ կատարել հաշվարկային և այլ
գործառնություններ: Հետևաբար, բանկը վարկային գործի զարգացման այնպիսի
աստիճան է, որի ժամանակ վարկային, դրամական և հաշվարկային
գործառնությունները իրենց ամբողջության մեջ կենտրոնացվում են մեկ
միասնական կենտրոնում: Բանկը բացառիկ կազմակերպություն է, որը բացառիկ
իրավունք ունի ամբողջությամբ իրականացնել հետևյալ գործառնությունները.
Ֆիզիկական և իրավաբանական անձանցից ներգրավել դրամական միջոցներ իր
անունից և ռիսկով տեղաբաշխել այդ դրամական միջոցները, ֆիզիկական և
իրավաբանական անձանց համար բացել և վարել բանկային հաշիվներ:
Երկրի տնտեսության զարգացումը և բնակչության կենսամակարդակի
բարձրացումը ուղղակիորեն կախված է բանկային համակարգի վիճակից: Բանկը
առանձնահատուկ ֆինանսական կազմակերպություն է, որը ներգրավում է
ավանդներ, տրամադրում է վարկեր, մատուցում տարբեր ֆինանսական
ծառայություններ կառավարությանը, տնտեսավարող սուբյեկտներին,
քաղաքացիներին և միմյանց: Բանկերը կատարում են նաև հաճախորդների
վճարման հանձնարարականները, այդ թվում` դրամական միջոցների
փոխանցումներ, գնում կամ վաճառում են արժեթղթեր, կառավարում

3
հավատարմագրային հաշիվներ, իրականացնում ֆակտորինգային, լիզինգային և
այլ ֆինանսական գործառնություններ:
Բանկերի հիմական նպատակը առավելագույն շահույթի ստացումն է, որը հաճախ
հակասության մեջ է մտնում իրացվելիության ապահովման հետ, քանի որ բարձր
իրացվելի ակտիվները որպես կանոն եկամտաբեր չեն կամ ունեն ցածր
եկամտաբերություն:
Բանկերի դերը տնտեսության մեջ առաջին հերթին բնութագրվում է նրանով, որ
բանկերը հանդիսանում են ֆինանսական միջնորդներ: §Ֆինանսական միջնորդ¦
տերմինը նշանակում է ձեռնարկություն, որը տնտեսության մեջ
փոխհամագործակցում է երկու տեսակի անհատների կամ կազմակերպությունների
հետ, որոնց.
1. ընթացիկ ծախսերը սպառման և ներդրումների վրա գերազանցում են ընթացիկ
եկամուտները, և որոնք ստիպված են ներգրավել փոխառու միջոցներ:
2. ընթացիկ եկամուտները գերազանցում են ապրանքների և ծառայությունների
վրա ընթացիկ ծախսերը այնպես, որ գոյանում են ավելցուկային միջոցներ, որոնք
կարելի է կուտակել և ներդրումներ կատարել:
Բանկը կատարում է այս երկու խմբերի` վերջնական փոխառուների և
ֆինանսական ռեսուրսների աղբյուրների միջև միջնորդության կարևոր գործառույթը:
Բանկերի աճի և ծաղկման մեկ այլ պատճառ է հանդիսնում տեղեկատվությունը
գնահատելու նրանց մեծ ունակությունը: Բանկերը տնօրինում են որոշակի
գիտելիքների և փորձի, որոնք նրանց թույլ են տալիս գնահատել ֆինանսական
գործիքները, դրանցից ընտրել նրանք, որոնց համար բնորոշ են ռիսկի և
եկամտաբերության մակարդակների ցանկալի համակցություններ:

4
¶ÉáõË1. ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÇ ýÇݳÝë³ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ
·Ý³Ñ³ïáõÙÁ

1.1 §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÁ ¨ ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ

´³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý µ³ÝÏ»ñÁ áñå»ë µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý Çñ³í³Ï³Ý Ó¨áí

ÑÇÙݳ¹ñí³Í µ³ÝÏ»ñÝ »Ý: ´³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý բ³ÝÏÇ Ï³Ýáݳ¹ñ³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÁ µ³Å³Ýí³Í ¿ áñáß³ÏÇ Ãíáí
µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ: ´³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í íݳëÝ»ñÇ éÇëÏÁ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÁ ÏñáõÙ »Ý
Çñ»Ýó å³ïϳÝáÕ µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ³ñÅ»ùÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ: γñáÕ »Ý ÉÇÝ»É µ³ó ϳ٠÷³Ï
µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ Ó¨áí ϳ½Ù³íáñí³Í µ³ÝÏ»ñ: àõëáõÙݳëÇñíáÕ ³é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏÁ`
§ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ ÷³Ï µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ ¿, áñÇ µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÁ µ³ßËíáõÙ »Ý ÙdzÛÝ
ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÝ»ñÇ Ï³Ù Ý³Ë³å»ë áñáßí³Í ³ÝÓ³Ýó ÙÇç¨ ¨ ³½³ï í³×³éùÇ »Ýóϳ ã»Ý:
§ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ ÑÇÙݳ¹ñí»É ¿ 1996 Ãí³Ï³ÝÇÝ ¨ Áݹ·ñÏí³Í ¿ ÐÐ ³é³ç³ï³ñ µ³ÝÏ»ñÇ É³í³·áõÛÝ
ï³ëÝÛ³ÏáõÙ: ´³ÝÏÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ³í³Ý¹Ý»ñÇ Ý»ñ·ñ³íáõÙÝ áõ í³ñϳíáñáõÙÝ ¿,
ÇÝãå»ë ݳ¨ ³ñÅ»ÃÕûñáí, áëÏáõ ëï³Ý¹³ñï³óí³Í ÓáõɳÏïáñÝ»ñáí áõ ³ñï³ñÅáõÛÃáí
·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÝ ¿: ´³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ϳñ·³íáñíáõÙ ¿ ÐÐ
λÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó: ´³ÝÏÝ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ
Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ·É˳ٳë³ÛÇÝ ·ñ³ë»ÝÛ³ÏÇ ¨ 7 Ù³ëݳ×ÛáõÕ»ñÇ ÙÇçáóáí: 1 §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç
³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ï»Õ³Ï³Ûí³Í ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ:
2008 Ãí³Ï³ÝÇ ÁÝóóùáõÙ µ³ÝÏÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ ѳë»É ¿ 358-Ç` ݳËáñ¹ ï³ñí³ í»ñçÇ
Ñ³Ù»Ù³ï ³×»Éáí 25%-áí (2007Ã-ÇÝ` 250):1 ´³ÝÏÁ ïñ³Ù³¹ñáõÙ ¿ µ³ñÓñáñ³Ï áõÝÇí»ñë³É µ³ÝϳÛÇÝ
ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ` Ýå³ï³Ï áõݻݳÉáí ½³ñ·³óÝ»É Ð³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÁ, Ù³ëݳíáñ³å»ë`
ÙÇÏñá, ÷áùñ ¨ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ýå³ëï»É ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÇ
µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ: ´³ÝÏÇ ¹³ë³Ï³Ý ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÝ »Ý ÷áùñ ¨ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨
µ³ÝϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³ÏïÇíáñ»Ý
û·ïíáÕ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÁ: ´³ÝÏÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³ñÙÇÝÁ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ÅáÕáíÝ
¿, áñÁ å»ïù ¿ ³ÝóϳóíÇ áã å³Ï³ë, ù³Ý ï³ñÇÝ Ù»Ï ³Ý·³Ù: ÄáÕáíÇÝ Ï³ñáÕ »Ý Ù³ëݳÏó»É µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ
Édz½áñí³Í Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ: ÀݹѳÝáõñ ÅáÕáíÇ ûñ³Ï³ñ·áõÙ Áݹ·ñÏí³Í ѳñó»ñÇ ·»ñ³ÏßÇé Ù³ëÁ
ÁݹáõÝíáõÙ »Ý ùí»³ñÏáÕ µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÇ å³ñ½ ٻͳٳëÝáõÃÛ³Ùµ` Ó³ÛÝÝ»ñÇ 3/4-
áí: ´³ÝÏÇ ÁݹѳÝáõñ ϳé³í³ñáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ïÝûñ»ÝÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á: îÝûñ»ÝÝ»ñÇ
ËáñÑáõñ¹Á ÁÝïñíáõÙ ¿ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ÅáÕáíÇ ÏáÕÙÇó: ´³ÝÏÇ ËáñÑñ¹Ç µ³ó³éÇÏ
Çñ³í³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç »Ý ÙïÝáõÙ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ

1
.§ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç 2008Ã. ï³ñ»Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳßí»ïíáõÃÛáõÝ
5
áñáßáõÙÁ, ³Ù»Ý³ÙÛ³ ͳËë»ñÇ Ý³Ë³Ñ³ßíÇ Ñ³ëï³ïáõÙÁ, µ³ÝÏÇ í³ñã³Ï³é³í³ñã³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÇ
ѳëï³ïáõÙÁ, ·áõÛùÇ ³ñÅ»ùÇ áñáñßáõÙÁ, µ³ÝÏÇ ³áõ¹ÇïÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³ÝÓÇ í³ñÓ³ïñáõÃÛ³Ý ã³÷Ç
áñáßáõÙÁ, µ³ÝÏÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ: ´³ÝÏÇ ÁÝóóÇÏ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñáõÙÝ
Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ·áñͳ¹Çñ Ù³ñÙÇÝÁ, áñÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÏáÉ»·Ç³É ϳ٠ÙdzÝÓÝÛ³: ¶áñͳ¹Çñ
Ù³ñÙÇÝÁ ѳßí»ïáõ ¿ ïÝûñ»ÝÝ»ñÇÝ ËáñÑñ¹ÇÝ ¨ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ÅáÕáíÇÝ: ¶áñͳ¹Çñ
Ù³ñÙÇÝÁ ·áñÍáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ Ï³Ýáݳ¹ñáõÃÛ³Ý áõ ѳٳ峳ëË³Ý Ï³ñ·»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: 2
´³ÝÏÇ ýÇݳÝë³ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý í»ñ³ÑëÏáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ ÅáÕáíÝ ÁÝïñáõÙ
¿ µ³ÝÏÇ í»ñëïáõ·áÕ Ñ³ÝÓݳÅáÕáí, áñÁ ѳßí»ïáõ ¿ ÅáÕáíÇÝ ¨ áñÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÝ (Ýí³½³·áõÛÝÁ 3
Ñá·Ç) Ý߳ݳÏíáõÙ »Ý 3 ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáí: ì»ñëïáõ·áÕ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÁ Ñ»ï¨áõÙ ¿ µ³ÝÏÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý
Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³ÝÁ, ëïáõ·áõÙ ¿ ÷³ëï³ÃÕûñÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ݻÉÇáõÃÛáõÝÁ
ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ ¨ ³ÛÉ Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇÝ ¨ ϳÝáݳ¹ñáõÃÛ³ÝÁ, ëïáõ·áõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ýÇݳÝë³ïÝï»ë³Ï³Ý
·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ï³ñ»Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ: ì»ñëïáõ·áÕ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÁ µ³ÝÏÇ ï³ñ»Ï³Ý
ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳßí»ÏßéÇ í»ñ³µ»ñÛ³É »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ¿ ϳ½ÙáõÙ, ³é³Ýó áñÇ
µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ ÅáÕáíÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³ëï³ï»É µ³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßÇéÁ: ´³ÝÏ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý Ù³ÙáõÉáõÙ
å³ñµ»ñ³µ³ñ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ Ññ³å³ñ³Ï»É Çñ»Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É: üÇݳÝë³Ï³Ý ï³ñí³
³í³ñïÇó Ñ»ïá í»ó³ÙëÛ³ ųÙÏ»ïáõÙ å»ïù ¿ Ññ³å³ñ³Ï»Ý ï³ñ»Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÁ ¨
³áõ¹Çïáñ³ÛÇÝ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³éáï ³Ù÷á÷³·ÇñÁ, ÇëÏ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ »é³ÙëÛ³ÏÇÝ Ñ³çáñ¹áÕ
³Ùëí³ 15-Á` »é³Ùë۳ϳÛÇÝ ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

§ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç í³ñã³Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÝ ¿`

¶Í³å³ïÏ»ñ 1.1.1
§Æݻϻµ³ÝϦ-Ç í³ñã³Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÁ

ÀܸвÜàôð ÄàÔàì

γé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ´²ÜÎÆ ÊàðÐàôð¸

³ß˳ï³Ï³½Ù Ü»ñùÇÝ ³áõ¹Çï

2
². ´³·ñ³ïÛ³Ý, ². ´³É³µ³Ý۳ݧ´³ÝϳÛÇÝ ·áñͦ, ºñ¨³Ý, 2003Ã
6
 ¶áñͳ¹Çñ ïÝûñ»ÝÇ ï»Õ³Ï³É ¶àð̲¸Æð îÜúðºÜ ¶áñͳ¹Çñ ïÝûñ»ÝÇ
ï»Õ³Ï³É/ýÇݳÝë³Ï³Ý
ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñ

ì³ñϳÛÇÝ ¶É˳íáñ ѳßí³å³ÑÇ Ð³×³Ëáñ¹Ý»ñÇ üÇݳÝë³Ï³Ý ¼²Î

ͳé³ÛáõÃÛáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ ëå³ë³ñÏÙ³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ
ͳé³ÛáõÃÛáõÝ

ØՌÎ ²¹ÙÇÝÇëïñ³-ïÇí ¶³ÝÓ³å»ï³-Ï³Ý Æñ³í³µ³Ý³-Ï³Ý îî

ͳé³ÛáõÃÛáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ

´³ÝÏÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ ·Çï³ÏóáõÙ ¿, áñ µ³ÝÏÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ

íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ Ýñ³ ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·É˳íáñ ·ñ³í³Ï³ÝÝ »Ý: л勉µ³ñ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏݦ
³é³ÝÓݳÏÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ`
 ´³ÝÏÇ Ã³÷³ÝóÇÏáõÃÛ³ÝÁ áõ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³ÝÁ,
 ¶áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Ýáݳϳñ·Ù³ÝÁ ¨ éÇëÏ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³ÝÁ,
 γé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÝ áõ ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ,
 ØÇç³½·³ÛÇÝ ýÇݳÝë³µ³ÝϳÛÇÝ ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ Ñ»ï ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ýñ³Ýó
ÇÝï»·ñÙ³ÝÁ:
Æñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý 12 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ Çñ³·áñÍ»É ¿ Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýù`
Ù³ïáõóíáÕ µ³ÝϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ¨ ï»ë³Ï³Ýáõ ÁݹɳÛÝÙ³Ý, µ³ÝÏÇ
Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³Ý, ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ µ³ñÓñ³Ï³ñ· ëå³ë³ñÏÙ³Ý áõ Ýñ³Ýó µÇ½Ý»ëÇ
½³ñ·³óÙ³Ý, Ýáñ³·áõÛÝ µ³ÝϳÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ý»ñ¹ñÙ³Ý, µ³ÝÏÇ Ýϳïٳٵ íëï³ÑáõÃÛ³Ý ¨
Ùñó³Ïó³ÛÇÝ ¹ÇñùÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý áõ ½³ñ·³óÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, áñÇ ßÝáñÑÇí ëï»ÕÍ»É ¿ Çñ ϳÛáõÝ
¹ÇñùÁ г۳ëï³ÝÇ µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ:
´³ÝÏÝ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ Ñëï³Ï ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: ´³ÝÏÇ
ÙÇçáóÝ»ñÇ Ý»ñ·ñ³íÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ϳéáõóí³Í ¿` »ÉÝ»Éáí Ñ»ï¨Û³É ëϽµáõÝùÝ»ñÇó.
 ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ Ý»ñ·ñ³íٳٵ ³å³Ñáí»É óå³Ñ³Ýç ÙÇçáóÝ»ñÇ ³é³í»É µ³ñÓñ ٳϳñ¹³ÏÁ,
 Ý»ñ·ñ³íí³Í ÙÇçáóÝ»ñÇ Ù»ç ٻͳóÝ»É ÙÇç³½·³ÛÇÝ ýÇݳÝë³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨
áã 黽ǹ»Ýï µ³ÝÏ»ñÇó Ý»ñ·ñ³íí³Í ÙÇçáóÝ»ñÇ ï»ë³Ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ,
 ųÙÏ»ï³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ Ý»ñ·ñ³íáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É` ã·»ñ³½³Ýó»Éáí ßáõϳÛáõÙ ·áñÍáÕ
ïáÏáë³¹ñáõùÝ»ñÇ ÙÇçÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ:

7
´³ÝÏÁ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ï»Õ³µ³ßËÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ϳéáõóáõÙ ¿` ³é³çÝáñ¹í»Éáí 3 ÑÇÙݳϳÝ
ëϽµáõÝùÝ»ñáí
 µ³ÝÏÇ ÁÝóóÇÏ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í óáõó³ÝÇßÇ ³å³ÑáíáõÙ,
 ³ÏïÇíÇ µ³ñÓñ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝ ¨ ³ñ³· í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ,
 ³ÏïÇíÇ µ³ñÓñ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝ:
г׳Ëáñ¹Ý»ñÇ ¨ ·áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñÇ Ñ»ï ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳéáõóíáõÙ »Ý` »ÉÝ»Éáí Ñ»ï¨Û³É
ëϽµáõÝùÝ»ñÇó.
 ѳݹ»ë ·³É áñå»ë Ñáõë³ÉÇ, ó÷³ÝóÇÏ, ųٳݳϳÏÇó ³ß˳ï³á×Ç
÷áË߳ѳí»ï ·áñÍÁÝÏ»ñ,
 ѳݹÇë³Ý³É Ñáõë³ÉÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ, ³ÛÉ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáÕ ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï
ï»Õ³µ³ßËáÕ,
 ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ·áñÍÝ³Ï³Ý Ï³å»ñÇ Ñ³ëï³ïáõÙ ¨ áñå»ë §·áñÍÁÝÏ»ñ¦ ¹Çñù³íáñáõÙ:
 ´³ÝÏÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ ¨ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ Ñ»ï ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ
Ëñ³Ëáõë»É å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳÝÓݳñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñ»ËÇÕ×, áñ³ÏÛ³É Ï³ï³ñáõÙÁ,
ÇÝãå»ë ݳ¨ µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í
ݳ˳ӻéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ ã³÷³½³Ýó ϳñ¨áñáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ åáï»ÝódzÉÁ ¨ Çñ
³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ¹»ñÁ ѳçáÕáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ ·áñÍáõÙ: ²Û¹ ÇëÏ Ýå³ï³Ïáí` µ³ÝÏÁ ß³ñáõݳϳµ³ñ
÷áñÓáõÙ ¿ µ³ñ»É³í»É Çñ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÁ ¨ ³ÏïÇí Ý»ñ¹ñáõÙ ¿ ϳï³ñáõÙ Çñ
³ÝÓݳϳ½ÙÇ áõëáõóÙ³Ý ¨ í»ñ³å³ïñ³ëïÙ³Ý Ù»ç: سñ¹Ï³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÙÝ
§ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ ³å³ÑáíáõÙ ¿ ϳÛáõÝ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ÙÇç³í³Ûñ` ëï»ÕÍ»Éáí ѳí³ë³ñ
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ³×Ç ¨ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Ûë ÷³ëïÁ íϳÛáõÙ ¿ ³ÛÝ
Ù³ëÇÝ, áñ ï³ñ»óï³ñÇ ³í»É³ÝáõÙ ¿ í»ñ³å³ïñ³ëïáõÙÝ»ñÇ µÛáõç»Ý, áñÇ Ù»ç Ý»ñ³éíáõÙ »Ý
µ³½Ù³ÃÇí í»ñ³å³ïñ³ëïáõÙÝ»ñ Ù³ïáõóíáÕ ÇÝãå»ë ѳ۳ëï³ÝÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý
ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ´³óÇ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý í»ñ³å³ïñ³ëïáõÙÝ»ñÇó µ³ÝÏÁ ϳñ¨áñáõÙ
¿ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ûï³ñ É»½íÇ ÇÙ³óáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ³×Á, áñÇ Ýå³ï³Ïáí, Ù³ëݳíáñ³å»ë 2008
Ãí³Ï³ÝÇÝ Ù»ÏݳñÏ»ó ¨ ÙÇÝ㨠ûñë ß³ñáõݳÏíáõÙ »Ý µÇ½Ý»ë ³Ý·É»ñ»ÝÇ ¹³ëÁÝóóÝ»ñÁ µ³ñÓñ ¨
ÙÇçÇÝ Õ»Ï³í³ñ ³ÝÓݳϳ½ÙÇ Ñ³Ù³ñ: Øß³ÏíáõÙ »Ý ݳ¨ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý áõ ÙáïÇí³óÙ³Ý
ѳٳϳñ·»ñ, áñáÝù ÏÝå³ëï»Ý µ³ÝÏÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý ¨
ó÷³ÝóÇÏáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ:
§ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦, µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ Ï»ñï»Éáí Çñ áõñáõÛÝ ¹ÇÙ³·ÇÍÁ, ß³ñáõݳÏáõÙ
¿ å³Ñå³Ý»É ϳÛáõÝ ¹Çñù»ñÁ ¨ áõÕÇ Ñ³ñÃ»É Ñ»ï³·³ ³é³çÁÝóóÇ Ñ³Ù³ñ: 2008 Ãí³Ï³ÝÇ
ÁÝóóùáõÙ ß³ñáõݳÏí»É »Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ` áõÕÕí³Í ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇ
áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³ÝÁ: Ü»ñ¹ñí»É ¿ ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý
8
ѳٳϳñ·Á, áñÇ ßÝáñÑÇí Ùß³Ïí»É »Ý ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ µ³ñÓñ³Ï³ñ· ëå³ë³ñÏÙ³Ý Ýáñ ٻ˳ÝǽÙÝ»ñ,
ù³ÛÉ»ñ »Ý Ó»éݳñÏí»É í»ñçÇÝÝ»ñÇë µ³í³ñ³ñÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý,
½³ñ·³óÙ³Ý áõ Ù³ïáõóÙ³Ý Ñ³ñÙ³ñ³í»ïáõÃÛ³Ý ³éÝãáõÃÛ³Ùµ: سëݳíáñ³å»ë, µ³ñ»É³í»É »Ý µ³ÝϳÛÇÝ
ѳßíÇ ëå³ë³ñÏÙ³Ý, ³í³Ý¹³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ÙÇÏñáýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ:
´³ÝÏÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ï³ññ»ñÇó ¿ ¹»åÇ Ñ³×³Ëáñ¹Á ÏáÕÙÝáñáßí³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ,
áñÇ ßÝáñÑÇí µ³ÝÏÇ Ñ³×³Ëáñ¹Ý»ñÇ ÃÇíÁ ï³ñ»óï³ñÇ Ù»Í³ÝáõÙ ¿: 2008 Ãí³Ï³ÝÇ í»ñçÇÝ ³ÛÝ
ѳë»É ¿ 174656-Ç:3
§ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝ ¿ µ³ÝϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóÙ³Ý ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý
ßáõϳݻñáõÙ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÙÇçáóáí ³å³Ñáí»É µ³ÝÏÇ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ,
·áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñÇ, ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ, ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ¨ µ³ÝÏÇ Ñ»ï ³éÝãíáÕ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ÛÉ
ËÙµ»ñÇ ß³Ñ»ñÁ ¨ µ³ñ»Ï»óáõÃÛáõÝÁ:
´³ÝÏÇ Ï³åÇï³ÉÇ ã³÷Ç å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¨ í»ñ³ÑëÏíáõÙ »Ý ÐРλÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó:
´³ÝÏÁ áñå»ë ϳåÇï³É ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ ï»Õ³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùµ µ³ÝÏ»ñÇ Ï³åÇï³ÉÇ Ñ³Ù³ñ áñå»ë
µ³ÕϳóáõóÇã ë³ÑÙ³Ýí³Í Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ: ÐРλÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳåÇï³ÉÇ Ý»ñϳÛÇë
å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ µ³ÝÏ»ñÁ å»ïù ¿ ³å³Ñáí»Ý, áñå»ë½Ç ϳåÇï³ÉÇ ¨ éÇëÏáí Ïßéí³Í ³ÏïÇíÝ»ñÇ
ѳñ³µ»ñ³ÏóáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÁ µ³ñÓñ ÉÇÝÇ ë³ÑÙ³Ýí³Í Ýí³½³·áõÛÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇó: 2008Ã.
¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 31-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ ë³ÑÙ³Ýí³Í Ýí³½³·áõÛÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ 12%: 2007 ¨ 2008Ã.
ÁÝóóùáõÙ µ³ÝÏÇ Ï³åÇï³ÉÇ Ñ³Ù³ñÅ»ùáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í
ٳϳñ¹³ÏÇÝ:
´³ÝÏÇ Ï³åÇï³ÉÁ`
 ϳï³ñáõÙ ¿ å³ßïå³ÝÇã ·áñͳéáõÛÃ` µ³ÝϳÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ å³Ûٳݳíáñí³Í ųٳݳϳíáñ
íݳëÝ»ñÁ ͳÍÏ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí,
 ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ëϽµÝ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ݳ˳å³ÛÙ³Ý,
 ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ Ýϳïٳٵ ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ Ñáõë³ÉÇáõÃÛ³Ý »ñ³ßËÇù,
 ³å³ÑáíáõÙ ¿ ÙÇçáóÝ»ñ µ³ÝÏÇ Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý ÁݹɳÛÝÙ³Ý, Ýáñ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ,
ͳñ·ñ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ Ý»ñ¹ñÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ýáñ³·áõÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ¨ ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÇ
Ý»ñ¹ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí,
 ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë µ³ÝÏÇ ³×Ç Ï³ñ·³íáñÇã ÉͳÏ:4
²ëí³ÍÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ áñù³Ý Ù»Í ¿ µ³ÝÏÇ Ï³åÇï³ÉÁ, ³ÛÝù³Ý ³ÛÝ Ñáõë³ÉÇ ¿:
Ü»ñϳ۳óÝ»Ýù ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÇ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ Ï³éáõóí³ÍùÇ ³ÕÛáõë³ÏÁ.
²ÕÛáõë³Ï 1.1.1
3
§ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç 2008Ã. ï³ñ»Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳßí»ïíáõÃÛáõÝ

4
È.Ð.´³¹³Ý۳ݧüÇݳÝëÝ»ñ, ¹ñ³Ù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ ¨ í³ñϦ, ºñ¨³Ý, 2007Ã.
9
 ê»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ Ï³éáõóí³ÍùÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ

2006-2007-2008ÃÃ.

2006Ã. 2007Ã. 2008Ã.

ê»÷³Ï³Ý ϳåÇï³É ¶áõÙ³ñ ѳ½. î»ë³Ï³ñ³ñ ¶áõÙ³ñ ѳ½. î»ë³Ï³ñ³ñ ¶áõÙ³ñ ѳ½. î»ë³Ï³ñ³ñ
¹ñ³Ù ÏßÇé(%) ¹ñ³Ù ÏßÇé(%) ¹ñ³Ù ÏßÇé(%)
ϳÝáݳ¹ñ³Ï³Ý ϳåÇï³É 1,385,290 22 1,385,290 19.5 1,385,290 15
¿ÙÇëÇáÝ »Ï³Ùáõï 967,945 15.4 967,945 13.6 967,945 10.5
ä³ÑáõëïÝ»ñ 1,332,790 21.1 1,273,031 18 1,756,560 19
¶É˳íáñ å³Ñáõëï 49,783 0.8 - - - -
ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáó-ñÇ
í»ñ³·Ý³-ѳïÙ³Ý 1,283,007 - 1,271,985 17.9 1,757,789 19.01
å³Ñáõëï
ì³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ
Ù³ïã»ÉÇ ³ÏïÇí-Ý»ñÇ - 20.3 1,046 0.1 1,229 0.01
í»ñ³·Ý³-ѳïÙ³Ý
å³Ñáõëï
âµ³ßËí³Í ß³ÑáõÛà 2,621,994 41.5 3,473,365 48.9 5128946 55.5
Àݹ³Ù»ÝÁ ë»÷³Ï³Ý
ϳåÇï³É 6,308,,019 100 7,099,631 100 9,238,741 100

àõëáõÙݳëÇñ»Éáí §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ Ï³éáõóí³ÍùÇ ³ÕÛáõë³ÏÁ` »Ï»É »Ýù ³ÛÝ

»½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, áñ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×»É ¿`
ϳ½Ù»Éáí 9,238,741ѳ½. ¹ñ³Ù, ³×Ç ÙÇïáõÙÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ
ϳ½Ù»É ¿ 2,930,722 ѳ½. ¹ñ³Ù ¨ 2,139,110 ѳ½. ¹ñ³Ù, áñÁ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ Ïáõï³Ïí³Í ß³ÑáõÛÃÇ ³×Ù³Ý,
áñÁ 2008Ã-ÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×»É ¿` ϳ½Ù»Éáí 55.5% Áݹ³Ù»ÝÁ ë»÷³Ï³Ý
ϳåÇï³ÉÇ Ï³éáõóí³ÍùáõÙ: ²Û¹ ¿ íϳÛáõÙ µ³ÝÏÇ 2008 Ãí³Ï³ÝÇ ëï³ó³Í ß³ÑáõÛÃÇ ·áõÙ³ñÇ ã³÷Á`
ϳ½Ù»Éáí 1,727,990 ѳ½. ¹ñ³Ù, áñÁ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×»É ¿ 608,667 ѳ½. ¹ñ³Ù ¨
536,024 ѳ½. ¹ñ³Ù:
´³óÇ ¹ñ³ÝÇó áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ñ½»É »Ý, áñ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ
³ñï³Ñ³Ûïí»É ¿ ëïáñ¨ Ý»ñϳ۳óñ³Í ³ÕÛáõë³Ïáí.

²ÕÛáõë³Ï1.1.2
ê»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ
2006-2007-2008ÃÃ.

ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇ- ì³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ

´³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ¾ÙÇëÇáÝ çáóÝ»ñÇ í»- Ù³ïã»ÉÇ âµ³ßËí³Í
Òáõó³ÝÇßÝ»ñ ϳåÇï³É »Ï³Ùáõï ñ³·Ý³Ñ³ï-Ù³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÇ ß³ÑáõÛà Àݹ³Ù»ÝÁ

10
 ѳ½. ¹ñ³Ù ѳ½.¹ñ³Ù å³Ñáõëï í»ñ³·Ý³Ñ³ï-Ù³Ý Ñ³½. ¹ñ³Ù ѳ½. ¹ñ³Ù
ѳ½. ¹ñ³Ù å³Ñáõëï
ѳ½. ¹ñ³Ù
Øݳóáñ¹ ³é 1 1,385,290 967,945 1,283,007 1,120 2,670,377 6,307,739
ÑáõÝí³ñÇ 2007Ã.
ijٳݳϳßñç³ÝÇ ½áõï - - - - 1,191,966 1,191,966
»Ï³Ùáõï
¼áõï ãÇñ³óí³Í
ß³ÑáõÛà í³×³éùÇ
ѳٳñ Ù³ïã»ÉÇ
³ÏïÇíÝ»ñÇ ·Íáí`³é³Ýó
- - - (74) - (74)
18 ѳ½.¹ñ³Ù ·áõÙ³-ñáí
Ñ»ï³Ó·í³Í ѳñÏÇ
ì»ñ³·Ý³Ñ³ïÙ³Ý
ѻ勉Ýùáí ³é³-ç³ó³Í ³×Ç - - (11,022) - 11,022 -
Ù³ß-í³ÍáõÃÛáõÝ
Àݹ³Ù»ÝÁ »Ï³Ùáõï 1,191,892
гÛï³ñ³ñí³Í - - - - (400,000) (400,000)
߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñ
Øݳóáñ¹ ³é 31 1,385,290 967,945 1,271,985 1,046 3,473,365 7,099,631
¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 2007Ã.
ijٳݳÏßñç³ÝÇ ½áõï - - - - 1,727,990 1,727,990
»Ï³Ùáõï
¼áõï ãÇñ³óí³Í íݳë
í³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ
Ù³ïã»ÉÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ
·Íáí` ³é³Ýó 596
- - - (2,275) - (2,275)
ѳ½.¹ñ³Ù ·áõÙ³-ñáí
Ñ»ï³Ó·í³Í ѳñÏÇ
ì»ñ³·Ý³Ñ³ïÙ³Ý
ѻ勉Ýùáí ³é³-ç³ó³Í ³×Ç - - (11,022) - 11,022 -
Ù³ßí³-ÍáõÃÛáõÝ
ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáó-
Ý»ñÇ í»ñ³·Ý³-ѳïáõÙ
³é³Ýó 124,206 ѳ½. - - 496,826 - - 496,826
¹ñ³Ù ·áõÙ³ñáí
Ñ»ï³Ó·í³Í ѳñÏÇ
Àݹ³Ù»ÝÁ »Ï³Ùáõï 2,222,541
гÛï³ñ³ñí³Í - - - - (83,431) (83,431)
߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñ
Øݳóáñ¹ ³é 31 1,385,290 967,945 1,757,789 (1,229) 5,128,946 9,238,741
¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 2008Ã
Àëï ³ÕÛáõë³Ï 1.1.2-Ç` 2008 Ãí³Ï³ÝÇ ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 31-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ¨
í³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ Ù³ïã»ÉÇ ·áñͳñùÝ»ñÇ í»ñ³·Ý³Ñ³ïÙ³Ý å³ÑáõëïÝ»ñÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ÇÝ ³é³Ýó
ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 439,447 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (2007Ã-ÇÝ` 339,756 ѳ½. ¹ñ³Ù) ¨ (307) ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (2007Ã-
ÇÝ` 262 ѳ½. ¹ñ³Ù): гÛï³ñ³ñí³Í, ÃáÕ³ñÏí³Í ¨ ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ïÝíáÕ µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÁ
µ³Õϳó³Í ¿ 138,529 ëáíáñ³Ï³Ý µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇó (2007Ã-ÇÝ` 138,529 ѳ½. ¹ñ³Ù): ´³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ
³Ýí³Ý³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 10,000 ¹ñ³Ù: êáíáñ³Ï³Ý µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÝ Çñ³íáõÝù
áõÝ»Ý Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï ëï³Ý³É ѳÛï³ñ³ñí³Í ߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñÁ ¨ ùí»³ñÏ»É µ³ÝÏÇ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ
ï³ñ»Ï³Ý ¨ ÁݹѳÝáõñ ÅáÕáíÝ»ñáõÙ` Ù»Ï µ³ÅÝ»ïáÙë - Ù»Ï Ó³ÛÝ ëϽµáõÝùáí: ì׳ñÙ³Ý »Ýóϳ
߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñÁ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ »Ý ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùµ ë³ÑÙ³Ýí³Í µ³ÝÏÇ ³é³í»É³·áõÛÝ ãµ³ßËí³Í
ß³ÑáõÛÃÇ ã³÷áí: гٳӳÛÝ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³ßí»ïáõ ³Ùë³ÃíÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ µ³ßËÙ³Ý »Ýóϳ
å³ÑáõëïÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ÇÝ 4,766,518 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (2007Ã-ÇÝ` 3,206,940 ѳ½. ¹ñ³Ù):

11
1.2 §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý
í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ

²é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏÇ ³ÙµáÕç µ³½Ù³µÝáõÛà ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ Çñ ³Ù÷á÷í³Í áõ í»ñçݳϳÝ

³ñï³óáÉáõÙÝ ¿ ·ïÝáõÙ 2 ϳñ¨áñ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ.
1. ѳßí»ÏéáõÙ,
2. ß³ÑáõÛÃÇ ¨ íݳëÇ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:
´³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßÇéÁ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ í»ñçÝ³Ï³Ý ³ÕÛáõë³Ï, áñÁ µÝáõó·ñáõÙ ¿ µ³ÝϳÛÇÝ
ѳßÇíÝ»ñÇ íÇ׳ÏÁ áñáß³ÏÇ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ Ïïñí³Íùáí:
²é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÇ Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßÇéÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÁ, ÷á˳éáõ
ϳåÇï³ÉÇ íÇ׳ÏÁ, ¹ñ³Ýó ï»Õ³µ³ßËáõÙÁ ³ÏïÇí³ÛÇÝ, í³ñϳÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, µ³óÇ ¹ñ³ÝÇó
ѳßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßÇéÁ µÝáõó·ñáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó ϳï³ñíáÕ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ý»ñ³éáõÙ
¿ ÷³ëï³óÇ ëï³óí»ÉÇù ß³ÑáõÛÃÁ: гßí»ÏßÇéÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ¨ ѳßí³éÙ³Ý ¨ ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
ÙÇ³Ï ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ, ³ÛÝ Í³é³ÛáõÙ ¿ áñå»ë ϳé³í³ñã³Ï³Ý áñáßáõÙÝ»ñÇ ÁݹáõÝÙ³Ý µ³½³: гßí»ÏßéÇ
ïíÛ³ÉÝ»ñÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ÇÙ³Ý³É Ï³åÇï³ÉÇ ¨ ÑÇÙ³¹ñ³ÙÝ»ñÇ ã³÷»ñÇ Ù³ëÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ µ³ÝÏÇ
¹ñ³Ù³ñÏÕáõÙ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ Ùݳóáñ¹Ý»ñÇ, ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ Ñ³ßí³ñϳÛÇÝ ¨ í³ñϳÛÇÝ
ѳßÇíÝ»ñÇ Ùݳóáñ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, µ³óÇ ¹ñ³ÝÇó ¹»åá½ÇïÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ ÷á˳éáõ ÙÇçáóÝ»ñÇ
·áõÙ³ñÝ»ñÇ, ³ñÅ»ÃÕûñáõÙ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ºÃ» ÙÛáõë ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ
Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý µ³ÝÏÇ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ µÝ³·³í³éÁ áñáß³ÏÇ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ` ûñÇÝ³Ï ³ñí³
ѳٳñ, ³å³ ѳßí»ÏßÇéÁ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ¹ñáõÃÛ³Ý Ï³ñÍ»ë Éáõë³ÝϳñÁ
ÏáÝÏñ»ï å³ÑÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ` Ý»ñϳ۳óÝ»Éáí ³ÏïÇíÝ»ñÇ, å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ
Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ: ´³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßéÇ Ñ³ßÇíÝ»ñÁ ³é³ÝÓݳÝáõÙ »Ý Áëï ³ÏïÇí³ÛÇÝ
·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ Áëï å³ëÇí³ÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ²ÏïÇí³ÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ
ѳßíÇ »Ý ³éÝíáõÙ é»ëáõñëÝ»ñÇ ï»Õ³µ³ßËáõÙÁ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ µ³ÝÏÇ ¹ñ³Ù³ñÏÕáõ٠ϳÝËÇÏ ¹ñ³ÙÁ,
ϳåÇï³É Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ýÇݳÝë³íáñáõÙÁ, ³ñÅ»ÃÕûñáõÙ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ, ³ñï³ñÅáõÛÃÇ
Ó»éùµ»ñáõÙÁ, í³ñϳÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹»µÇïáñ³Ï³Ý å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÑÇÙݳϳÝ
ÙÇçáóÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: ²ÏïÇí³ÛÇÝ Ñ³ßÇíÝ»ñáõÙ í»ñçÝ³Ï³Ý Ùݳóáñ¹Á Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ ¹»µ»ïáõÙ: ´³ÝÏÇ
ѳßí»ÏßéÇ ³ÏïÇíÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ é»ëáõñëÝ»ñÇ ¹ñááõÃÛáõÝÁ ³ÏïÇí³ÛÇÝ
·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ: ä³ëÇí³ÛÇÝ Ñ³ßÇíÝ»ñáõÙ Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý
µ³ÝÏ»ñÇ é»ëáõñëÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ` ß³ÑáõÛÃÁ, ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÝ»ñÁ, ϳåÇï³É
Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÙÇçáóÝ»ñÁ, ¹»åá½ÇïÝ»ñÁ, Ïñ»¹Çïáñ³Ï³Ý
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ:5
5
². ´³·ñ³ïÛ³Ý, ², ´³É³µ³Ý۳ݧ´³ÝϳÛÇÝ ·áñͦ, ºñ¨³Ý, 2003Ã.
12
 Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ µ³ÝÏ Ñ³ßí»ÏßéÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ Ñ»ï³åݹáõÙ ¿ Çñ Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ,
·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ï»ë³ÏÝ»ñÁ, áñáÝó ѳٳñ ѳßí»ÏßéÇ
áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ ¨ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ÙdzÏÝ áõ Ùdzï³ññÝ »Ý: ÀݹѳÝñ³å»ë µ³ÝÏÇ
ѳßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë áñáß»É Ï³åÇï³ÉÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý,
»Ï³Ùï³µ»ñáõÃÛ³Ý ¨ ³é³ÝÓÇÝ µ³ÝϳÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íÇ׳ÏÁ, áñÇ ÙÇçáóáí Ñݳñ³íáñ
¿ ¹³éÝáõÙ µ³ó³Ñ³Ûï»É ï»Õ³µ³ßËÙ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ, áñáí ÏáÕÙÝáñáßáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
Ù³ëݳ·Çï³óáõÙÁ: ´³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßéÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ »Ý`
1. ѳßí»ÏßÇéÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ñ»ßï áõëáõÙݳëÇñíáÕ,
2. µ³í³Ï³ÝÇÝ Ñëï³Ï,
3. ѳßí»ÏßÇéÁ å»ïù ¿ áõݻݳ Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ËÙµ³íáñÙ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ Éá·ÇÏ ÑÇÙݳíáñí³Í
ëϽµáõÝùÝ»ñ:
´³ÝÏÇ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÙÁ ¨ Ýñ³Ýó ϳéáõóí³ÍùÁ ϳËí³Í ¿ Ýñ³Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
µÝáõÛÃÇó ¨ Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÇó: гßí»ÏßéÇ µ³Ý³Ó¨Á ϳñ»ÉÇ ¿ Ý»ñϳ۳óÝ»É Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå`

²ÎîÆìܺð= ä²ðî²ìàðàôÂÚàôÜܺð + êºö²Î²Ü βäÆî²È

ÀݹѳÝñ³å»ë ѳٳӳÛÝ ÐРѳ߳å³Ñ³Ù³Ý ѳßí³éÙ³Ý ëï³Ý¹³ñï 30-Ç (ÐÐÐÐê) µ³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßÇéÁ

ϳ٠ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ÏÇó ͳÝáó·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ Áݹ·ñÏí»Ý, µ³Ûó
ãë³Ñٳݳ÷³Ïí»Ý ³ÏïÇíÝ»ñÇ áõ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨Û³É Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ`
²ÏïÇíÝ»ñ.
1. ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ áõ Ùݳóáñ¹Ý»ñ ÐРλÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏáõÙ,
2. ·³ÝÓ³å»ï³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ÙáõñѳÏÝ»ñ áõ å³ñï³ïáÙë»ñ, áñáÝù ÁݹáõÝ»ÉÇ »Ý λÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ
ÏáÕÙÇó í»ñ³Ñ³ßí³éÙ³Ý,
3. å»ï³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ³ñÅ»ÃÕûñ, áñáÝù å³ÑíáõÙ »Ý ¹ÇÉÇÝ·Ç Ýå³ï³Ïáí,
4. ³ÛÉ µ³ÝÏ»ñáõÙ ï»Õ³µ³ßËí³Í ÙÇçáóÝ»ñ ϳ٠ïñí³Í í³ñÏ»ñ ¨ ³ÛÉ ÷á˳ïíáõÃÛáõÝÝ»ñ,
5. ¹ñ³Ù³Ï³Ý ßáõϳÛáõÙ ³ÛÉ ï»Õ³µ³ßËáõÙÝ»ñ,
6. ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇÝ ïñí³Í í³ñÏ»ñ ¨ ³ÛÉ ÷á˳ïíáõÃÛáõÝÝ»ñ,
7. Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ³ñÅ»ÃÕûñ:
ä³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ.
1. ÐРλÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ Ýϳïٳٵ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ,
2. ³ÛÉ µ³ÝÏ»ñÇó ëï³óí³Í ³í³Ý¹Ý»ñ,
3. ¹ñ³Ù³Ï³Ý ßáõϳÛÇó ëï³óí³Í ³ÛÉ ³í³Ý¹Ý»ñ,
4. ³ÛÉ ³í³Ý¹³ïáõÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ,

13
 5. ³í³Ý¹³ÛÇÝ ë»ñïÇýÇϳïÝ»ñ,
6. ÃáÕ³ñÏí³Í ÙáõñѳÏÝ»ñ, å³ñï³ïáÙë»ñ ¨ ÝٳݳïÇå ³ÛÉ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ,
7. ³ÛÉ ÷á˳éáõ ÙÇçáóÝ»ñ,
ê»÷³Ï³Ý ϳåÇï³É.
1. ϳÝáݳ¹ñ³Ï³Ý ϳåÇï³É,
2. ¿ÙÇëÇáÝ »Ï³Ùáõï,
3. ·É˳íáñ å³Ñáõëï,
4. ³ÛÉ å³ÑáõëïÝ»ñ,
5. ãµ³ßËí³Í ß³ÑáõÛÃ:
гßí»ÏßéÇ ³ÏïÇí³ÛÇÝ Ù³ëÁ ¨ å³ëÇí³ÛÇÝ Ù³ëÁ (å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ + ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³É) ¹³ë³Ï³ñ·íáõÙ
»Ý ³é³í»É ÁݹáõÝ»ÉÇ Ùáï»óáõÙáí ¨ Áëï µÝáõÛÃÇ ËÙµ³íáñíáõÙ »Ý ¨ Áëï Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý
Ñ»ñóϳÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³¹ñíáõÙ »Ý ³ÏïÇíÝ»ñÁ å³ëÇíÝ»ñÇÝ: ´³ÝÏÇ Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ
í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ Ù»Ãá¹Ý»ñ, ¹ñ³Ýù »Ý`
1. ËÙµ³íáñÙ³Ý,
2. ѳٻٳïáõÃÛ³Ý,
3. ѳßí»·ñÙ³Ý,
4. ѳñϳÛÇÝ Ýϳñ³·ñÙ³Ý,
5. ·áñͳÏÇóÝ»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÙ³Ý,
6. íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ïÝï»ë³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ:
1. ²Ûëûñ ÐÐ-áõÙ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í Ó¨»ñÇ ÃíÇÝ ¿ ¹³ëíáõÙ ËÙµ³íáñÙ³Ý Ù»Ãá¹Á, áñÁ
ѳßí»ÏßéÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ Ñëï³Ï, í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÷áñÓ³ñÏíáõÙ »Ý
ѳßÇíÝ»ñÇ ËÙµ³íáñáõÙ, µ³ÝÏÇ ë»÷³Ï³Ý ¨ Ý»ñ·ñ³íí³Í é»ë¹áõñëÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõ٠ϳËí³Í í³ñϳjÇÝ
Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ áõ ³ÏïÇí³å³ëÇí³ÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÇó:
2. гٻٳïáõÃÛ³Ý Ù»Ãá¹áí áñáßíáõÙ ¿ ¹ÇݳÙÇÏ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ,
ѳٻٳïáõÙ »Ý ѳßí»ïáõ ųٳݳϳßñç³ÝÁ ݳËáñ¹ ųٳݳϳßñç³ÝÇ Ñ»ï, áñÇó ¿É ¹áõñë ¿ µ»ñíáõÙ
å³ï׳éÝ»ñÁ Ç Ñ³ßÇí µ³ó³ñÓ³Ï Ãíáí ÷á÷áËáõÃÛ³Ý, áñÁ ѳßí»ïáõÇ ¨ ݳËáñ¹Ç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ ¿:
3. Àëï ѳßí»·ñÙ³Ý Ù»Ãá¹Ç µ³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßéÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³ÝóíáõÙ ¿ ѳßí»ÏßéÇ
ýáõÝÏóÇáݳÉ, ³ÛëÇÝùÝ` ·áñͳéÝ³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý, áñáí å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ µ³ÝÏÇ
·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, Ýñ³ ³½³ï ÙÇçáóÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃáõÝÁ µ³ÝÏÇ Ï³ï³ñ³Í ͳËë»ñÇ
Ýϳïٳٵ:
4. гñϳÛÇÝ Ýϳñ³·ñÙ³Ý Ù»Ãá¹Á ѳßí»ÏßéáõÙ ³é³ÝÓݳóÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ Ñ³ñϳÛÇÝ
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñï»Õ Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý µ³ÝÏÇ ëï³óí»ÉÇù »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ѳñÏÙ³Ý
»Ýóϳ ·áõÙ³ñÇ ã³÷Á:

14
5. ¶áñͳÏÇóÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Á Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ѳßí»ÏßéÇ ³ÏïÇíÇ Ï³Ù å³ëÇíÇ ÁݹѳÝáõñ
ͳí³ÉáõÙ áñáß³ÏÇ Ñá¹í³ÍÇ ï»ë³Ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ:
¶áñͳÏÇóÝ»ñÇ, ѳٻٳï³Ï³Ý ¨ ËÙµ³íáñÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ½áõ·³Ñ»é:
6. ìÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý Ù»Ãá¹Á µ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ ѳßí»ÏßéÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Áëï ï³ñÇÝ»ñÇ óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ
ÙÇçÇÝÇ:
ºÉÝ»Éáí ѳßí»ÏßéÇ å³ñµ»ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇó` áñáßíáõÙ ¿ ³é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÇ
Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ ¨ µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÁ ϳ٠µ³ñÓñ
»Ï³Ùï³µ»ñáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ëï»ÕÍáõÙ µ³ÝÏÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÇÝ
ϳï³ñÙ³ÝÁ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ µ³ÝÏÇ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ ¹Çíǹ»ÝïÝ»ñÇ í׳ñáõÙÁ, µ³ÝÏÇ Ï³åÇï³ÉÇ ³í»É³óáõÙÁ,
³ÝÑñ³Å»ßï ³å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý å³ÑáõëïÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ ¨ ³ÛÉ ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ: 6
Æñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ³é³Ýó ÏáñáõëïÝ»ñÇ Ï³Ù
Éñ³óáõóÇã ͳËëáõÙÝ»ñÇ í»ñ³ÍáõÙÁ å³ñïù³ÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÇÝ Ù³ñÙ³Ý
ÙÇçáóÇ: Æñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ µ³ÝÏÇÝ ³å³ÑáíáõÙ ¿ í׳ñáõݳÏáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï
ųÙÏ»ïáõÙ ¨ ÉñÇí ·áõÙ³ñÇ ã³÷áí: ºñµ»ÙÝ ï³ñµ»ñ ïÝï»ë³·»ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë »ñÏáõ
ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝ ¨ í׳ñáõݳÏáõÃÛáõÝ ÝáõÛݳóíáõÙ »Ý, ù³ÝÇ áñ
åñ³ÏïÇϳÛáõÙ ³é³Ýó Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ ãÇ Ï³ñáÕ Çñ³·áñÍí»É: Æñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ
µ³ÝÏÁ ¹Åí³ñ û ϳñáճݳ í׳ñáõÝ³Ï ÉÇÝ»É: ´³ÝÏÁ ׳ݳãíáõÙ ¿ ³Ýí׳ñáõݳÏ` ѳïϳå»ë, »ñµ µ³ÝÏÇ
³ÏïÇíÝ»ñÁ ã»Ý ³å³ÑáíáõÙ å³ëÇíÝ»ñÇ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛáõÝÁ ѳϳé³ÏÁ: äñ³ÏïÇϳÛáõÙ µ³ÝÏÇ
Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ áñáßíáõÙ ¿ ѳßí»ÏßéÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ÙÇçáóáí, ³ÛëÇÝùÝ`
µ³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßÇéÁ ѳٳñíáõÙ ¿ Çñ³óí»ÉÇ, »Ã» ³ÏïÇíÇ ÙÇçáóÝ»ñÁ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë Çñ»Ýó ³ñ³·
Çñ³óÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ å³ëÇíáí Ù³ñ»É å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ºÃ» ³ÏïÇíÝ»ñÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ
¿, µ³Ûó ãÇ Ï³ñáÕ ÷³Ï»É µ³ÝÏÇ »Ï³Ùï³µ»ñáõÃÛáõÝÁ` Áëï å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³å³ µ³ÝÏÁ ·ïÝíáõÙ
¿ ýÇݳÝë³å»ë ³ÝϳÛáõÝ íÇ׳ÏáõÙ ¨ ѳٳñíáõÙ ¿ ëݳÝÏ: ´³ÝÏÇ Ñ³ßí»ÏßéÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ
·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ ݳ¨ éÇëÏÇ ³ëïÇ׳Ýáí: èÇëÏÁ ¹³ »Ï³Ùáõï ãëï³Ý³Éáõ íï³Ý·Ý ¿, ï»Õ³µ³ßËí³Í ³ÏïÇíÝ»ñÇ
³Ýí»ñ³¹³ñÓ»ÉÇáõÃÛ³Ý åáï»ÝóÇ³É Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ ¿ µ³ÝϳÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ ß³ÑáõÛÃÇ
ëï³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ: ¸ñ³ ѳٳñ µ³ÝÏ»ñáõ٠ѳßí³ñÏíáõÙ »Ý éÇëÏÇ ï³ñµ»ñ ï»ë³ÏÝ»ñ, áñáÝóÇó
¿ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý éÇëÏÁ: Æñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý éÇëÏÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³ÙÏ»ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ³Ýѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ: àñù³Ý µ³ñÓñ ¿ µ³ÝÏÇ
³ÏïÇíÝ»ñÇ »Ï³Ùï³µ»ñáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝù³Ý Ù»Í ¿ Ýñ³ ·Íáí ·áñͳéÝ³Ï³Ý éÇëÏÁ, µ³Ûó ³Ûù³Ý ¿É ó³Íñ
¿ ѳßí»ÏßéÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ, ѻ勉µ³ñ ݳ¨ µ³ÝÏÇ í׳ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ÁÝÏÝáõÙ ¿: ´³ÝÏÇ
ÏáÕÙÇó Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý éÇëÏÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ ó³Ýϳó³Í å³ÑÇ ³å³Ñáí»É µáÉáñ ³ÝÑñ³Å»ßï
ÙÇçáóÝ»ñÁ` ¹ñ³Ù³Ï³Ý Ñáëù»ñÇ Ñ»ï ϳåí³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù³ñ»Éáõ ѳٳñ: ´³ÝÏÇ
Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý éÇëÏÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõëáõÙݳëÇñíáõÙ ¨ ѳëï³ïíáõÙ ¿ ջϳí³ñáõÃÛ³Ý
6
О.И. Лаврушина''Основы банковского менеджмета'', Москва,1995г.
15
ÏáÕÙÇó: ´³ÝÏÁ Ó·ïáõÙ ¿ ³ÏïÇíáñ»Ý å³Ñå³Ý»É ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ ï³ñµ»ñ³Ïí³Í ¨ ϳÛáõÝ
ϳéáõóí³ÍùÁ, áñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ÃáÕ³ñÏíáÕ å³ñïù³ÛÇÝ ³ñÅ»ÃÕûñÁ, ³ÛÉ µ³ÝÏ»ñÇó ëï³óí³Í
»ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ¨ ϳñ׳ųÙÏ»ï í³ñÏ»ñÁ, Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ¨ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ Ñ³Ý¹Çë³óáÕ ÑÇÙݳϳÝ
ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇ ³í³Ý¹Ý»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ µ³ñÓñ Çñ³óí»ÉÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ åáñïý»ÉÁ` Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý
³ÝϳÝ˳ï»ë»ÉÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ ³ñ³· ¨ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ µ³í³ñ³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: Æñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý
ϳé³í³ñáõÙÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÑÇÙݳϳÝ
µ³ÕϳóáõóÇãÝ»ñÇó: ²ÛÝ Ï³Ëí³Í ¿ Ñ»ï¨Û³É »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó.
 ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ Ï³Ý˳ï»ëíáÕ Ñáëù»ñÇó,
 ßáõϳÛÇó ÙÇçáóÝ»ñ Ý»ñ·ñ³í»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó,
 µ³ñÓñ Çñ³óí»ÉÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÇó:5
²ÛëåÇëáí ³é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÇ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý, ×ÏáõÝáõÃÛ³Ý, Ñáõë³ÉÇáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ
í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ¿ »ÝóñÏíáõÙ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ, áñÁ ÉáõÍíáõÙ ¿ ³ÏïÇíÝ»ñÇ áõ å³ëÇíÝ»ñÇ
ѳٳ¹ñٳٵ, ¹ñ³Ýó ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ÙÇçáóáí, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõ٠û ³ÏïÇíÇ ÙÇçáóÝ»ñÁ
³ñ¹Ûáù ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë Çñ»Ýó ÙÇçáóÝ»ñÇ ³ñ³· Çñ³óÙ³Ý ßÝáñÑÇí Ù³ñ»É å³ëÇíÇ
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇѳñÏ» Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ µ³í³Ï³ÝÇÝ µ³ñ¹ ¨ åñáµÉ»Ù³ÛÇÝ
ËݹÇñ ¿ ÇÝãå»ë µ³ÝÏÇ, ³ÛÝå»ë ¿É µáÉáñ ïÝï»ë³í³ñáÕ ëáõµÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ´³ÝÏÇ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÁ
å³ëÇíÇ Ï³é³í³ñÙ³ÝÁ ãÇ í»ñ³µ»ñáõÙ, µ³Ûó ϳñáÕ ¿ ³½¹»É µ³ÝÏÇ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý, Ñáõë³ÉÇáõÃÛ³Ý ¨
Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý íñ³: λÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÁ ³é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ
áñáß³ÏÇ Ù³ëÁ (50%), áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ áõÕÕáõÙ ¿ ÷á˳éáõÝ»ñÇ í³ñϳÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ
ãí»ñ³¹³ñÓ»ÉÇáõÃÛ³ÝÁ ϳ٠åáï»ÝóÇ³É ÏáñáõëïÝ»ñÇÝ: ´³ÝÏÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÁ
µÝáõó·ñ»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ í»ñÉáõÍ»É Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ ë»÷³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ
³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, é»ëáõñëÝ»ñÇ ·áÛ³óÙ³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ Ï³éáõóí³ÍùáõÙ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ Áëï
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÝãù³Ý ¿ ¨ µ³ÝÏÇ Ñ»ï³·³ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñ¨áñ ¿ Ýñ³ ³é³ÝÓÇÝ ËÙµ»ñÇ
÷á˳¹³ñÓ Ï³åÁ Áëï ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ, Áëï ¹ñ³Ù³Ï³Ý Ñáëù»ñÇ, Áëï »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ¨ ͳËë»ñÇ, Áëï
ß³ÑáõÛÃÇ ¨ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý: êïáñ¨ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ
Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý ³ÕÛáõë³ÏÁ:
àõëáõÙݳëÇñ»Éáí §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Áëï ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷á˳¹³ñÓ Ï³åÇ` å³ñ½í»É ¿, áñ Áݹ³Ù»ÝÁ ³ÏïÇíÝ»ñáõÙ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-
2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×Ç ÙÇïáõÙ ¿ ·ñ³Ýóí»É ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ Áëï 23,853,574 ѳ½. ¹ñ³Ù ¨
9,718,520 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý ß»ÕáõÙÁ ϳ½Ù»É ¿ 11% ¨ 27%: ²ÛëåÇëÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ
³ñï³Ñ³Ûïí»É ¿ Ç Ñ³ßÇí ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇÝ ïñí³Í í³ñÏ»ñÇ ¨ ÷á˳ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ù³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí, áñÁ
2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×Á ϳ½Ù»É ¿ 14,757,120 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠21% ¨
6,554,722 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠32%: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó ³ÏïÇíÝ»ñÇ ³×Á å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ

16
 ³í»É³óٳٵ, áñÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³×Ç ÙÇïáõÙ ¿ ·ñ³Ýó»É` 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×Á
ϳ½Ù»Éáí 975,950 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠37% ¨ 806,545 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠28%: àñáß³ÏÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ
÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³ñï³Ñ³Ûïí»É ¿ ¹ñÙ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ Ùݳóáñ¹Ý»ñÁ ÐРδ-áõÙ,
áñï»Õ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ³×»É »Ý 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ 20%-áí ¨ 18%-áí: ²ÛëåÇëÇ
÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳåí³Í »Ý å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³í»É³óÙ³Ý Ñ»ï, áñï»Õ ³Ù»Ý³µ³ñÓñ
ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý ß»ÕáõÙÁ ³ñï³Ñ³Ûïí»É ¿ Ñ»ï·ÝÙ³Ý å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ ·Íáí í׳ñí»ÉÇù ·áõÙ³ñÝ»ñ
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, áñÇ ³×Á ϳ½Ù»É ¿ 23% ¨ 487%: ÆѳñÏ» ÝÙ³Ý ß»ÕáõÙÁ ¹ñ³Ï³Ý³å»ë
¿ ³½¹»É å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ù³Ý íñ³, áñÁ Áݹ³Ù»ÝÁ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ
2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ³×Ç ÙÇïáõÙÁ ϳ½Ù»É ¿ 20,922,852 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠38% ¨ 7,579,410
ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠26%: гÛïÝÇ ¿, áñ áñù³Ý µ³ñÓñ ¿ µ³ÝÏÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÝù³Ý ³½³ï
¹ñÙ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹Ý»É ³½³ï ¹ñ³Ù³Ï³Ý
ÙÇçáóÝ»ñÁ` Ó¨³íáñ»Éáí í³ñϳÛÇÝ Ù»Ë³ÝǽÙ, Ýå³ï³Ï ³ÏÝϳɻÉáí »Ï³ÙáõïÝÝ»ñÇ ³×, ÇÝãÁ
³ñï³Ñ³Ûïí»É ¿ ³ÏïÇí³ÛÇÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³í»É³óáõÙáí ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇÝ ïñ³Ù³¹ñí³Í í³ñϳÛÇÝ
ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:
²ÕÛáõë³Ï1.2.3
гßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ
Òáõó³ÝÇßÝ»ñ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. Þ»ÕáõÙÁ 2008 (+;-)
´³ó³ñÓ³Ï (ѳ½.¹ñ³Ù) гñ³µ»ñ³Ï³Ý(%)
1 2 3 4 5 6 7 8
²ÏîÆìܺð
γÝËÇÏ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ ¨ 2,258,038 4,187,235 4,970,676 2,712,638 783,441 20 18
Ùݳóáñ¹Ý»ñ ÐРδ-áõÙ
´³ÝÏ»ñáõÙ ¨ ³ÛÉ ýÇݳÝë³Ï³Ý
ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ
3,012,132 4,403,248 7,888,212 4,876,080 3,484,964 61 79
ï»Õ³µ³ßËí³Í ÙÇçáóÝ»ñ
Æñ³Ï³Ý ³ñÅ»ùáí ã³÷íáÕ ýÇݳÝë³Ï³Ý - 16,662 3,225 - -13,437 - - 80
·áñÍÇùÝ»ñ
гϳ¹³ñÓ Ñ»ï·ÝÙ³Ý å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ
·Íáí ëï³óí»ÉÇù ·áõÙ³ñÝ»ñ
- 524,336 - - - - -
²é¨ïñ³ÛÇÝ Ýå³ï³Ïáí å³ÑíáÕ 1,898 - - - - - -
ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ÏïÇí-Ý»ñ
г׳Ëáñ¹Ý»ñÇÝ ïñí³Í í³ñÏ»ñ 12,110,944 20,313,342 26,868,064 14,757,120 6,554,722 21 32
ì³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ Ù³ïã»ÉÇ ³ÏïÇíÝ»ñ
´³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó å³ÑíáÕ - 2,898,750 253,236 - 2,645,514 - 91
ì³×³éùÇ ¨ Ñ»ï·ÝÙ³Ý å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ 1,093,219 196,782 1,354,002 260,783 1,157,130 23 480
¹ÇÙ³ó ·ñ³-í³¹ñí³Í
ØÇÝ㨠ٳñÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÁ å³ÑíáÕ 15,420 - 127,094 111,674 - 624 -
Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ
ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ 2,631,948 2,801,353 3,607,898 975,950 806,545 37 28
²ÛÉ ³ÏïÇíÝ»ñ 337,921 254,776 242,687 -95,234 -12,089 28 4
Àݹ³Ù»ÝÁ ³ÏïÇíÝ»ñ 21,461,520 35,596,574 45,315,094 23,853,574 9,718,520 11 27
ä²ðî²ìàðàôÂÚàôÜܺð
´³ÝÏ»ñÇ ¨ ³ÛÉ ýÇݳÝë³Ï³Ý 4,026,027 12,832,418 19,712,037 15,686,010 6,879,619 289 53
ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³í³Ý¹Ý»ñ
лï·ÝÙ³Ý å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ ·Íáí 10,845 196,969 1,353,946 1,343,101 1,156,977 23 487
í׳ñí»ÉÇù ·áõÙ³ñÝ»ñ
г׳Ëáñ¹Ý»ñÇ ÁÝóóÇÏ Ñ³ßÇíÝ»ñ 10,471,161 14,354,765 13,634,545 3,163,384 -720,220 30 5
¨ ³í³Ý¹Ý»ñ
²ÛÉ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ 253,758 724,442 841,487 587,729 117,045 131 16
лï³Ó·í³Í ѳñϳÛÇÝ 391,710 388,349 534,338 142,628 145,989 36 37
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ

17
Àݹ³Ù»ÝÁ 15,153,501 28,496,943 36,076,353 20,922,852 7,579,410 38 26
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ
êºö²Î²Ü βäÆî²È - - - -
´³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ϳåÇï³É 1,385,290 1,385,290 1,385,290 - - - -
¾ÙÇëÇáÝ »Ï³Ùáõï 967,945 967,945 967,945 - - - -
¶É˳íáñ å³Ñáõëï 49,783 - - - - - -
ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ í»ñ³- 1,283,007 1,271,985 1,757,789 474,782 485,804 37 38
·Ý³Ñ³ïÙ³Ý å³Ñáõëï
ì³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ Ù³ïã»ÉÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ - 1,046 (1,229) - -183 - -17
í»ñ³·Ý³Ñ³ïÙ³Ý å³Ñáõëï
âµ³ßËí³Í ß³ÑáõÛà 2,621,994 3,473,365 5,128,946 2,506,952 1,655,581 95 47
Àݹ³Ù»ÝÁ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³É 6,308,019 7,099,631 9,238,741 2,930,722 2,139,110 46 30
Àݹ³Ù»ÝÁ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³É ¨
å³ñï³-íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ 21,461,520 35,596,574 45,315,094 23,853,574 9,718,520 11 27

´³óÇ ¹ñ³ÝÇó §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Ý»ñ³éáõÙ

¿ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ Ç Ñ³ßÇí µ³ÝÏÇ ß³ÑáõÛÃÇ ³×Ù³Ý (44% ¨ 54%) ë»÷³Ï³Ý
ϳåÇï³ÉÁ ³×»É ¿ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï 2,930,722 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠46% ¨
2,139,110 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠30%: ²ÛëåÇëÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë
»½ñ³Ï³óÝ»Éáõ, áñ µ³ÝÏÇ Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ùµ ³å³Ñáí»É ¿ µ³ñÓñ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ï, ù³ÝÇ áñ
ÁÝóóÇÏ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ ¿ »Õ»É Áëï å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ù³Ý , ù³Ý µ³ó³ñÓ³Ï
Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝÁ Áëï ³ÏïÇíÝ»ñÇ ³×Ù³Ý: ø³ÝÇ áñ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³×»É »Ý 38%-áí ¨ 26%-
áí, ÇëÏ ³ÏïÇíÝ»ñÁ` 11%-áí ¨ 27%-áí:
²Ûëï»ÕÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ѳٳñí»É
¿ ÉdzñÅ»ù í׳ñáõݳÏ:

1.3 §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ, ß³ÑáõÛÃÇ ¨ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý

í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ

²é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÁ, ÇÝãå»ë ¨ ó³Ýϳó³Í ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ·áñÍáõÙ »Ý ß³ÑáõÛÃ

ëï³Ý³Éáõ Ýå³ï³Ïáí, ³ÛëÇÝùÝ` Ýñ³Ýù ß³ÑáõÛà ѻï³åݹáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý: ê³Ï³ÛÝ
ß³ÑáõÛà ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ ó³Ýϳó³Í µ³ÝÏ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ Ñ»ï¨Û³É å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ.
 ë»÷³Ï³Ý »Ï³ÙáõïÝ»ñáí ͳÍÏÇ µáÉáñ ͳËë»ñÁ` Ý»ñ³éÛ³É ¹»åá½ÇïÝ»ñÇ ïáÏáëÝ»ñÁ,
 óÝÏ í³×³éÇ Çñ ³åñ³ÝùÁ` í³ñϳÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÁ ¨ µ³ÝϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ,
 Ùßï³å»ë ³ß˳ïÇ µ³ÝϳÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Í³Ëë»ñÇ Çç»óÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:
´³ÝÏÇ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ýí³½³·áõÛÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ã³÷Á ѳßí³ñÏíáõÙ ¿` »ÉÝ»Éáí Ýñ³ÝÇó, áñ ³Û¹
»Ï³ÙáõïÝ»ñÇó å»ïù ¿ ͳÍÏí»Ý.
1. ͳËë»ñÁ ϳ٠µ³ÝϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÝùݳñÅ»ùÁ,
2. ß³ÑáõÛÃÇó` ¹Çíǹ»ÝïÝ»ñÇ í׳ñáõÙÝ»ñÁ,

18
 3. Ó¨³íáñíáÕ å³Ñáõëï³ÛÇÝ ýáݹ»ñÁ,
4. ѳñÏ»ñÁ,
5. ß³ÑáõÛÃÇó` ïÝï»ë³Ï³Ý ËóÝÙ³Ý ýáݹ»ñÇ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ,
6. µ³ÝÏÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ß³ÑáõÛÃÇ Ýí³½³·áõÛÝ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ:
²é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÇ Ñ³Ù³Ë³éÝ »Ï³ÙáõïÁ ϳËí³Í ¿ í³ñϳÛÇÝ, ÇÝí»ëïÇóÇáÝ ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
·Íáí áõÝ»ó³Í ß³ÑáõÛÃÇ ÝáñÙ³ÛÇó, Ù³ïáõóíáÕ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó í׳ñÇ ã³÷»ñÇó, ÇÝãå»ë
ݳ¨ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ·áõÙ³ñÇó ¨ Ï³éáõóí³ÍùÇó:
´³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÇë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñëï³Ï»óÝ»É, û µ³ÝÏÁ Çñ
ѳٳñ ÇÝã Ýå³ï³ÏÝ»ñ ¿ ³é³ÝÓݳóñ»É ¨ ÇÝãù³Ýáí ¿ Ýñ³Ý ѳçáÕí»É ѳëÝ»É ³Û¹ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ: ´³óÇ
ÁÝóóÇÏ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Çñ³·áñÍÙ³Ý ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÇó, µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý
ϳñ¨áñ ·áñÍÇùÝ»ñÇó ¿ ß³ÑáõÛÃÇ ¨ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñÁ:7
Þ³ÑáõÛÃÇ ·áñÍáÝÁ µÝáõó·ñáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÁ ³í»É³óÝ»Éáõ µ³ÝÏÇ
áõݳÏáõÃÛáõÝÁ: ´³ÝϳÛÇÝ ß³ÑáõÛÃÁ, áñÁ µ³ó³ñÓ³Ï Ù»ÍáõÃÛáõÝ ¿ ¨ µ³ÝÏ»ñáõÙ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý
Ù³ñų, Ó¨³íáñíáõÙ ¿ µ³ÝÏ»ñÇ ëï³ó³Í ïáÏáë³ÛÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ¨ µ³ÝÏÇ Ï³ï³ñ³Í ïáÏáë³ÛÇÝ Í³Ëë»ñÇ
ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÇó: Þ³ÑáõÛÃÁ ¨ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
ϳñ¨áñ³·áõÛÝ óáõó³ÝÇßÝ»ñÁ: Þ³ÑáõÛÃÇ ëï³óáõÙÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µ³ÝϳÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÁ: гٳ˳éÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ¨ ѳٳ˳éÝ Í³Ëë»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ùµ
áñáßíáõÙ ¿ ѳٳ˳éÝ (ѳßí»Ïßé³ÛÇÝ) ß³ÑáõÛÃÁ: гٳ˳éÝ ß³ÑáõÛÃÇ ¨ ß³ÑáõóѳñÏÇ
ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ (ß³ÑáõÛÃÇ 20%) ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ½áõï ß³ÑáõÛÃÁ, áñÁ ÙÝáõÙ
¿ µ³ÝÏÇ ïÝûñÇÝáõÃÛ³Ý Ý»ñùá ¨ µ³ßËíáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ½³ñ·³óÙ³Ý áõ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³å³ÑáíáõÃÛ³Ý
Ýå³ï³Ïáí` Áëï Ñ»ï¨Û³É ýáݹ»ñÇ (ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÝ»ñÇ).
1. å³Ñáõëï³ÛÇÝ Ï³åÇï³É,
2. µ³ÝÏÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³å³ÑáíáõÃÛ³Ý ýáݹ,
3. ߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñÇ ýáݹ:
Àëï ýáݹ»ñÇ ß³ÑáõÛÃÇ µ³ßËÙ³Ý ã³÷Á` ïáÏáëáí áñáßáõÙ ¿ ïíÛ³É µ³ÝÏÁ,
áñÁ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ Ýñ³ ϳÝáݳ¹ñáõÃÛ³Ùµ, ë³Ï³ÛÝ Ñ³ßíÇ ¿ ³éÝíáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ÝáñÙ³ïÇíÝ»ñÁ:
²Ûëå»ë, å³Ñáõëï³ÛÇÝ Ï³åÇï³ÉÇÝ Ñ³ïϳóíáõÙ ¿ ½áõï ß³ÑáõÛÃÇ ³éݳ½Ý 15%-Á, µ³Ûó áã ³í»ÉÇ
µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ 25%-Á ϳ٠߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñÇ 50%-Á:
¼áõï ß³ÑáõÛÃÁ ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ µáÉáñ ïÝï»ë³í³ñáÕ ëáõµÛ»ÏïÝ»ñÇ, ѳïϳå»ë µ³ÝÏ»ñÇ
ѳٳñ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÝÛáõÃ³Ï³Ý Ëñ³ËáõëÙ³Ý , ëáóÇ³É³Ï³Ý Í³Ëë»ñÇ ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý
³ÕµÛáõñ: ¼áõï ß³ÑáõÛÃÇ Ñ³ßíÇÝ Ï³ñáÕ »Ý ýÇݳÝë³íáñí»É Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ µÝáõÛÃÇ Í³Ëë»ñÁ,
µ³óÇ: ´³óÇ ¹³ ß³ÑáõÛÃÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ÁݹɳÛÝÙ³Ý å³ÛÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨
ýÇݳÝë³Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÁ ·Ý³Ñ³ïáÕ ÙÇçáó:
7
О.И. Лаврушина' ‘Банковское дело'', Москва,2003г.
19
 Þ³ÑáõÛÃÁ, ÉÇÝ»Éáí µ³ó³ñÓ³Ï óáõó³ÝÇß, ÉdzñÅ»ù å³ïÏ»ñ³óáõÙ ãÇ ï³ÉÇë ïÝï»ë³Ï³Ý
·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ¸ñ³ ѳٳñ ѳßí³ñÏíáõÙ »Ý ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñÁ, áñáí ³í»ÉÇ
Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý
·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ ·Ý³Ñ³ïáÕ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ óáõó³ÝÇßÝ»ñÇó Ù»ÏÁ:
Þ³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÁ ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý Ù»ÍáõÃÛáõÝ ¿, áñÁ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ïáÏáëÝ»ñáí:
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý ÙÇ ß³ñù óáõó³ÝÇßÝ»ñ, ¹ñ³Ýù »Ý.
1.ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝ,
2. ³ÏïÇíÝ»ñÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝ,
3. ß³ÑáõÛÃÇ ë÷ñ»¹:8
1. ê»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝÁ ½áõï ß³ÑáõÛÃÇ (¼Þ) ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ
¿ µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇÝ (´Î), áñÁ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ROE: ²ÛÝ Ñ³í³ë³ñ ¿`

ROE= ¼Þ 1.3.1
´Î

2006 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

ROE= 1,119,323 = 0.808

1,385,290

2007 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

ROE= 1,191,966 = 0.860

1,385,290

2008 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

ROE= 1,727,990 = 1.247

1,385,290

àëáõÙݳëÇñ»Éáí ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ` »Ï»É »Ýù ³ÛÝ

»½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, áñ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÇ Ñ³Ù»Ù³ï ROE-Ý ·ñ³Ýó»É ¿ ³×Ç ÙÇïáõÙ
Ç Ñ³ßÇí ½áõï ß³ÑáõÛÃÇ ³×Ù³Ý:
²Ûë óáõó³ÝÇßÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ϳåÇï³ÉÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝÁ` ϳåÇï³ÉÇ Ù»Ï ÙdzíáñÇÝ µ³ÅÇÝ
ÁÝÏÝáÕ ß³ÑáõÛÃÁ ϳ٠µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ
ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó` »ÉÝ»Éáí ߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÇó: л勉µ³ñ Ýñ³ Ù»ÍáõÃÛ³Ùµ
³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ß³Ñ³·ñ·éí³Í »Ý µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÁ: ²Ûë óáõó³ÝÇßÁ ·ïÝíáõÙ ¿ áõÕÕ³ÏÇ Ï³Ëí³ÍáõÃÛ³Ý
Ù»ç µ³ÝÏÇ µ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÇó: ޳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñ

8
´. ²ë³ïñÛ³Ý §´³ÝϳÛÇÝ ·áñͦºñ¨³Ý 2003Ã.
20
ѳÛï³ñ³ñ»Éáõ ¨ í׳ñ»Éáõ µ³ÝÏÇ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÁ ϳñ·³íáñíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý
ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùµ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳÝáÝÝ»ñáí ¨ ϳÝáݳϳñ·»ñáí: êáíáñ³Ï³Ý µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ
߳ѳµ³ÅÇÝÝ»ñÝ ³ñï³óáÉíáõÙ »Ý áñå»ë ãµ³ßËí³Í ß³ÑáõÛÃÇ µ³ßËáõÙ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ, »ñµ
ѳÛï³ñ³ñíáõÙ »Ý:
2. ²ÏïÇíÝ»ñÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÁ µÝáõó·ñáõÙ ¿ ³ÏïÇíÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý
³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ROA, áñÁ ѳßí³ñÏáõÙ »Ý ½áõï ß³ÑáõÛÃÇ (¼Þ)
ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹѳÝáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÇÝ (À²):
ROA = ¼Þ 1.3.2
À²

Àëï §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç Ñ³ßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí»ÏßéÇ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ßí»ïíáõÃÛ³Ý

³Ûë óáõó³ÝÇßÁ ѳí³ë³ñ ¿`

2006 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

ROA = 1,119,323 = 0.052
21,461,520
2007 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

ROA = 1,191,966 = 0.033

35,596,574
2008 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

ROA = 1,727,990 = 0.038

45,315,094

àõëáõÙݳëÇñ»Éáí ³ÏïÇíÝ»ñÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ` »Ï»É »Ýù ³ÛÝ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, áñ

2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÇ Ñ³Ù»Ù³ï ROA-Ý ·ñ³Ýó»É ¿ ³×Ç ÙÇïáõÙ Ç Ñ³ßÇí
ÁݹѳÝáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨ ½áõï ß³ÑáõÛÃÇ ³×Ù³Ý:
ROA-Ý µÝáõó·ñáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ` ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ù»Ï
ÙdzíáñÇ ³é³ç³óñ³Í ß³ÑáõÛÃÁ ¨ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý
³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ: ²ÏïÇíÝ»ñÇ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ùµ áñáßíáõÙ ¿ µ³ÝÏÇ Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý
ٳϳñ¹³ÏÁ ϳ٠µ³ÝÏÇ í׳ñáõݳÏáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ:
Þ³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³çáñ¹ ϳñ¨áñ óáõó³ÝÇßÁ ½áõï ·áñͳéÝ³Ï³Ý ß³ÑáõÛÃÇ Ù³ñÅ³Ý ¿: ²Ûë
óáõó³ÝÇßÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Ý»ñϳ۳óÝ»É ïáÏáë³ÛÇÝ ß³ÑáõÛÃÇ ¨ áã ïáÏáë³ÛÇÝ ß³ÑáõÛÃÇ Ñ³Ýñ³·áõÙ³ñÇ
ï»ëùáí:
Þ³ÑáõÛÃÇ ë÷ñ»¹ = îáÏáë³ÛÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñ - îáÏáë³ÛÇÝ Í³Ëë»ñ 1.3.3
îáÏáë³ÛÇÝ »Ï³Ùáõï ä³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝó
21
 µ»ñáÕ ³ÏïÇíÝ»ñ ·Íáí ïáÏáëÝ»ñ ¿ í׳ñíáõÙ

2006 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

Þ³ÑáõÛÃÇ ë÷ñ»¹ = 2,244107 - (651,024) = 0.123

12,110,944 10,471,161

2007 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

Þ³ÑáõÛÃÇ ë÷ñ»¹ = 3,209,137 - (1,112,408) = 0,081

20,313,342 14,354,765

2008 Ãí³Ï³ÝÇ ¹ñáõÃÛ³Ùµ`

Þ³ÑáõÛÃÇ ë÷ñ»¹ = 1,727,990 - (1,952,925) = 0,039

26,868,064 13,634,545

Àëï §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ßí»ïíáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ³Ûë

óáõó³ÝÇßÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÇ Ñ³Ù»Ù³ï áõÝ»ó»É ¿ Ýí³½Ù³Ý ï»Ý¹»Ýó, áñÁ
¹ñ³Ï³Ý³å»ë ¿ ³½¹»É µ³ÝÏÇ Ñ³Ù³ñ::
Þ³ÑáõÛÃÇ ë÷ñ»¹Ç ÙÇçáóáí ·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿, û µ³ÝÏÝ ÇÝãù³Ýáí ѳçáÕ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ÙÇçÝáñ¹Ç
Çñ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÁ` ³í³Ý¹³ïáõÝ»ñÇ ¨ ÷á˳éáõÝ»ñÇ ÙÇç¨, ÇÝãù³Ýáí ¿ áõÅ»Õ Ùñó³ÏóáõÃÛáõÝÁ
ßáõϳÛáõÙ: Øñó³ÏóáõÃÛ³Ý áõŻճóáõÙÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, µ»ñáõÙ ¿ ³ÏïÇíÝ»ñÇó ëï³óí³Í ÙÇçÇÝ
»Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ¨ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó ϳï³ñ³Í ÙÇçÇÝ Í³Ëë»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïÙ³ÝÁ:
´³ÝÏÇ ß³ÑáõÛÃÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í ¿ »Ï³Ùï³µ»ñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ³í»ÉÇ »Ï³Ùï³µ»ñ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý
×ÛáõÕ»ñáõÙ ï»Õ³µ³ßË»Éáõó: ´³ÝϳÛÇÝ ß³ÑáõÛÃÇ ³í»É³óÙ³Ý áõÕÇ ¿ ݳ¨ µ³ÝϳÛÇÝ
ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Ý»ñÇ ³í»É³óáõÙÁ ¨ í³ñϳÛÇÝ ïáÏáë³¹ñáõÛùÝ»ñÇ µ³ñÓñ³óáõÙÁ, ë³Ï³ÛÝ
ïáÏáë³¹ñáõÛùÝ»ñÇ µ³ñÓñ³óáõÙÁ ë³Ñٳݳ÷³Ï ¿, ù³ÝÇ áñ Ýñ³ íñ³ ³½¹áÕ ·áñÍáÝÝ»ñÁ ϳËí³Í »Ý
ÙñóáõÝ³Ï ßáõÏ³Û³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇó, å»ïáõÃÛ³Ý` δ-Ç ÏáÕÙÇó ϳñ·³íáñáÕ Ñ³ßí³ñϳÛÇÝ ¹ñáõÛùÇ
ë³ÑÙ³ÝáõÙÇó, λÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó ë³ÑÙ³Ýí³Í ÝáñÙ³ïÇíÝ»ñÇó, áñáÝù í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý
λÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ å³Ñáõëï³ÛÇÝ Ï³åÇï³ÉÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ß³ÑáõÛÃÇ ¨ ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í
·áñͳÏÇóÝ»ñÇó:
гÛïÝÇ ¿, áñ µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ³é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÁ í׳ñáõÙ »Ý ß³ÑáõóѳñÏ Î»ÝïñáݳϳÝ
´³ÝÏÇÝ §ÐÐ ûñ»ÝùÁ ß³ÑáõóѳñÏÇ Ù³ëÇݦ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, áñÁ ë³ÑÙ³Ýí»É ¿ µáÉáñ
ýÇݳÝë³Ï³Ý ûÕ³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ûÕ³ÏÝ»ñÇó ¿ Ñ³Ý¹Çë³Ýáõ٠ݳ¨ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦:
àõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ïí»É, áñ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ ³å³Ñáí»É ¿ ß³ÑáõÛà ¨ í׳ñ»É
¿ λÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇÝ 20% ¹ñáõÛù³ã³÷áí ß³ÑáõóѳñÏ: §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ Áëï ï³ñÇÝ»ñÇ

22
ß³ÑáõóѳñÏÁ ϳ½Ù»É ¿ ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 2006Ã.` 282,727 ѳ½. ¹ñ³Ù, 2007Ã.` 417,275 ѳ½. ¹ñ³Ù,
2008Ã.` 301,996 ѳ½. ¹ñ³Ù:
Þ³ÑáõÛÃÇ Ï³Ù íݳëÇ ·Íáí ï³ñí³ ß³ÑáõóѳñÏÁ µ³Õϳó³Í ¿ ÁÝóóÇÏ ¨ Ñ»ï³Ó·í³Í ѳñÏ»ñÇó:
Þ³ÑáõóѳñÏÁ ׳ݳãíáõÙ ¿ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝáõÙ, µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ
³ÛÝ Ù³ëÇ , áñÁ í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³Éáõ٠׳ݳãí³Í ï³ññ»ñÇÝ, áñÇ ¹»åùáõÙ
ß³ÑáõóѳñÏÁ ׳ݳãíáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý ϳåÇï³ÉáõÙ:ÀÝóóÇÏ Ñ³ñÏÁ ï³ñí³ ß³ÑáõóѳñÏÇ ·Íáí ³ÏÝϳÉíáÕ
í׳ñÙ³Ý »Ýóϳ ·áõÙ³ñÝ ¿, áñÁ ѳßí³ñÏíáõÙ ¿`ÏÇñ³é»Éáí ѳñÏ»ñÇ ³ÛÝ ¹ñáõÛùÝ»ñÁ, áñáÝù áõÅÇ
Ù»ç »Ý »Õ»É: лï³Ó·í³Í ѳñÏ»ñÁ ѳßí³ñÏíáõÙ »Ý û·ï³·áñÍ»Éáí ѳßí»Ïßé³ÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛ³Ý
Ù»Ãá¹Á` ÇÙÝí»Éáí ÇݳÝë³Ï³Ý ѳßí»ïíáõÃáõÝÝ»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí û·ï³·áñÍíáÕ ÏïÇíÝ»ñÇ ¨
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ áõ ѳñϳÛÇÝ Ýå³ï³Ïáí û·ï³·áñÍíáÕ ·áõÙ³ñÝ»ñÇ
ųٳݳϳíáñ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: лï³Ó·í³Í ѳñÏÇ áõÙ³ñÁ ÇÙÝí³Í ¿ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨
å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÇ Çñ³óÙ³Ý Ï³Ù Ù³ñÙ³Ý ³ÏÝϳÉíáÕ Ù»Ãá¹Ç íñ³`
ÏÇñ³é»Éáí ѳñÏ»ñÇ ³ÛÝ ¹ñáõÛùÝ»ñÁ, áñáÝù áõÅÇ Ù»ç »Ý »Õ»É: Ü»ñϳ۳óÝ»Ýù ß³ÑáõóѳñÏÇ Íáí
ͳËëÇ ³ÕÛáõë³ÏÁ.
²ÕÛáõë³Ï 1.3.4
Þ³ÑáõóѳñÏÇ ·Íáí ͳËëÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ
2006-2007-2008ÃÃ.

òáõó³ÝÇßÝ»ñ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã.

ѳ½. ¹ñ³Ù ѳ½. ¹ñ³Ù ѳ½. ¹ñ³Ù
ÀÝóóÇÏ Ñ³ñÏÇ ·Íáí ͳËë
ÀÝóóÇÏ ï³ñÇ 245,251 307,916 399,062
ݳËáñ¹ ï³ñÇÝ»ñáÙ
ß³ÑáõóѳñÏÇ ³í»É Ý»ñϳ۳óí³Í
·áõÙ³ñ (699) (2,297) (4,139)
лï³Ó·í³Í ѳñÏÇ ·Íáí ͳËë
ijٳݳϳíáñ
ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³-
ç³óáõÙ ¨ ѳϳ¹³ñÓáõÙ 38,175 (3,623) 22,352
Þ³ÑáõóѳñÏÇ ·Íáí Áݹ³Ýáõñ
ͳËë
282,727 301,996 417,275
àõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ïí»É, áñ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007
Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÇ Ñ³Ù»Ù³ï ß³ÑáõóѳñÏÇ ·Íáí ÁݹѳÝáõñ ͳËëÁ áõÝ»ó»É ¿ ³×Ù³Ý ÙÇïáõÙ 19,269 ѳ½.
¹ñ³Ù ¨ 115,279 ѳ½. ¹ñ³ÙÇ ã³÷áí Ç Ñ³ßÇí ÁÝóóÇÏ Ñ³ñÏÇ ·Íáí ͳËëÇ ³í»É³óÙ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý 153,811
ѳ½. ¹ñ³ÙÇ ¨ 91,146 ѳ½. ¹ñ³ÙÇ ã³÷áí: ÀÝóóÇÏ ¨ Ñ»ï³Ó·í³Í ѳñÏ»ñÇ Ñ³Ù³ñ µ³ÝÏÇ Ýϳïٳٵ
ÏÇñ³é»ÉÇ Ñ³ñϳÛÇÝ ¹ñáõÛùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 20% (2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ` 20%):
´³óÇ ¹ñ³ÝÇó áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ϳ½Ùí»É ¿ ݳ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ѳñϳÛÇÝ
¹ñáõÛùÇ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý ³ÕÛáõë³ÏÁ 2006-2007-2008 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ.

²ÕÛáõë³Ï 1.3.5
²ñ¹Ûáõݳí»ï ѳñϳÛÇÝ ¹ñáõÛùÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙÁ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ

23
 2006-2007-2008ÃÃ.
òáõó³ÝÇßÝ»ñ 2006Ã. ²ñ¹Ûáõݳí»ï 2007Ã. ²ñ¹Ûáõݳí»ï 2008Ã. ²ñ¹Ûáõݳí»ï
ѳ½. ¹ñ³Ù ¹ñáõÛù³ã³÷ ѳ½. ¹ñ³Ù ¹ñáõÛù³ã³÷ ѳ½. ¹ñ³Ù ¹ñáõÛù³ã³÷

Þ³ÑáõÛà ÙÇÝ㨠1,400,653 1,493,962 2,145,265

ѳñÏáõÙÁ
Þ³ÑáõóѳñÏÇ Ñ³ßí³ñÏ
ÏÇñ³é»ÉÇ Ñ³ñϳÛÇÝ
¹ñáõÛùáí 280.130 20 298,792 20 429,053 20
(âѳñÏíáÕ
»Ï³Ùáõï)/ãÝí³½»óíáÕ
ͳËë»ñ 3,296 0.2 5,501 0.4 (7,639) (0.4)
ܳËáñ¹ ï³ñÇÝ»-ñáõÙ
ß³ÑáõóѳñÏÇ å³Ï³ë
Ý»ñϳ۳ó-í³Í ·áõÙ³ñ (699) (0.0) (2,297) (0.2) (4,139) (0.2)
Àݹ³Ù»ÝÁ 282,727 20.2 301,996 20.2 417,275 19.4
àõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ïí»É, áñ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007
Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÇ Ñ³Ù»Ù³ï ß³ÑáõÛÃÁ ÙÇÝ㨠ѳñÏáõÙÁ ·ñ³Ýó»É ¿ ³×Ù³Ý ÙÇïáõÙ 744,612 ѳ½. ¹ñ³Ù ¨
651,303 ѳ½. ¹ñ³ÙÇ ã³÷áí, ù³ÝÇ áñ 2006 ¨ 2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦ áõÝ»ó»É ¿ ãѳñÏíáÕ
»Ï³Ùáõï, ÇëÏ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ ãÝí³½»óíáÕ Í³Ëë»ñ: Þ³ÑáõóѳñÏÇ Ñ³Ù³ñ µ³ÝÏÇ Ýϳïٳٵ ÏÇñ³é»ÉÇ
ѳñϳÛÇÝ ¹ñáõÛùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 20% (2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ` 20%):
Ü»ñϳ۳óÝ»Ýù §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ßí»ïíáõÃÛ³Ý
óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ÙÇ ³ÕÛáõë³Ï, áñÁ Ù»½ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ
í»ñÉáõÍ»É ß³ÑáõÛÃÇ ¹ÇݳÙÇϳÝ: ²ÕÛáõë³Ï1.3.6
Þ³ÑáõÛÃÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-áõÙ
2006-2007-2008ÃÃ.
Òáõó³ÝÇßÝ»ñ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. Þ»ÕáõÙÁ 2008 (+;-)
ѳ½. ¹ñ³Ù ѳ½. ¹ñ³Ù ѳ½. ¹ñ³Ù
´³ó³ñÓ³Ï (ѳ½.¹ñ³Ù) гñ³µ»ñ³Ï³Ý (%)

1 2 3 4 5 6 7 8
îáÏáë³ÛÇÝ »Ï³Ùáõï 2,244,107 3,209,137 4,893,654 2,649,547 1,684,517 18 52
îáÏáë³ÛÇÝ Í³Ëë (651,024) (1,112,408) (1,952,925) 1,301,901 840,517 99 75
¼áõï ïáÏáë³ÛÇÝ 1,593,083 2,096,729 2,940,729 1,347,646 844,000 84 40
»Ï³Ùáõï
ÎáÙÇëÇáÝ ¨ ³ÛÉ
í׳ñÝ»ñÇ ï»ëùáí »Ï³Ùáõï 439,409 710,482 791,606 352,197 81,124 80 11

ÎáÙÇëÇáÝ ¨ ³ÛÉ 97
í׳ñÝ»ñÇ ï»ëùáí ͳËë (69,293) (127,669) (252,4838) 183,145 124,769 164

ÎáÙÇëÇáÝ ¨ ³ÛÉ 7
í׳ñÝ»ñÇ ï»ëùáí ½áõï 370,116 582,813 539,168 169,052 -43,645 45
»Ï³Ùáõï
¼áõï ß³ÑáõÛà 372,939 31
÷á˳ñÅ»ù³ÛÇÝ 427,690 990,020 617,081 562,330 65
ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó
¼áõï Çñ³óí³Í ß³ÑáõÛÃ
(íݳë) í³×³éùÇ Ñ³-Ù³ñ 85,795 (2,429) 1,558 -84,237 -871 98 35
Ù³ïã»ÉÇ ³ÏïÇí-Ý»ñÇ ·Íáí

²ÛÉ »Ï³Ùáõï (ͳËë) (211,766) (6,434) 96,389 10,594 89,955 12 39

Àݹ³Ù»ÝÁ 2,421,933 3,098,369 4,567,864 2,145,931 1,469,495 88 -47

24
²ñÅ»½ñÏáõÙÇó 95,281 188,897 (447,157) 351,876 258,260 269 36
ÏáñáõëïÝ»ñ
ÀݹѳÝáõñ í³ñã³Ï³Ý (903,398) (1,415,510) (1,975,442) 1,072,044 559,932 18 39
ͳËë»ñ
Þ³ÑáõÛà ÙÇÝ㨠1,402,050 1,493,962 2,145,265 743,215 651,303 53 43
ѳñÏáõÙÁ
Þ³ÑáõóѳñÏÇ ·Íáí ͳËë (282,727) (301,996) (417,275) 134,548 115,279 47 38

¼áõï ß³ÑáõÛà 1,119,323 1,191,966 1,727,990 608,667 536,024 54 44

àõëáõÙݳëÇñ»Éáí §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ ö´À-Ç ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ` »Ï»É »Ù ³ÛÝ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý,

áñ ½áõï ß³ÑáõÛÃÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï ·ñ³Ýó»É ¿ ³×Ç ÙÇïáõÙ
ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 608,667 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠54% ¨ 536,024 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠44%: ²ÛëåÇëÇ
÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ñï³Ñ³Ûïí»É ¿ Ç Ñ³ßÇí ½áõï ïáÏáë³ÛÇÝ »Ï³ÙïÇ ³í»É³óÙ³Ý , áñÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ
³×»É ¿ 1,347,646 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠84% ¨ 844,000 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠40%: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó ½áõï ß³ÑáõÛÃÇ
³×Á å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ÏáÙÇëÇáÝ ¨ ³ÛÉ í׳ñÝ»ñÇ ï»ëùáí »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³í»É³óÙ³Ý, áñÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ
2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ³×»É ¿ ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý ß»ÕáõÙáí 80% ¨ 11%: 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³×Ç
ÙÇïáõÙ ¿ ·ñ³Ýóí»É ݳ¨ ÁݹѳÝáõñ í³ñã³Ï³Ý ͳËë»ñáõÙ 2006-2007 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ
ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 1,072,044 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠18% ¨ 559,932 ѳ½. ¹ñ³Ù ϳ٠39%, áñÁ å³Ûٳݳíáñí³Í
¿ §ÆÝ»Ïáµ³ÝϦ-Ç Õ»Ï³í³ñ ³ÝÓݳϳ½ÙÇ ¨ ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ ³í»É³óáõÙáí: ¸³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ §ÆÝ»Ïáµ³ÝÏÁ¦
Çñ³Ï³ÝóÝ»Éáí ³ñ¹Ûáõݳí»ï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³å³Ñáí»É ¿ ß³ÑáõÛà 2006-2007
Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ, áñÁ áõÕÕ»É ¿ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ ÁݹɳÛÝÙ³Ý ¨ Ýáñ
ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ ëÏë»Éáõ ѳٳñ ¨ ѳٳñí»É ¿ í׳ñáõݳÏ` ³å³Ñáí»Éáí Çñ³óí»ÉÇáõÃÛáõÝ ¨
ß³Ñáõóµ»ñáõÃÛáõÝ:

25
26