LA INDIA ELEGANTE

y
EL NEGRITO AMANTE
Akda ni
FRANCISCO BALAGTAS
(Taon-1862)

1
 MGA TAUHAN •

UBAN, (pusong) LA INDIA ELEGANTE

KAPITANG TOMING, (ita)
MENANGGE, (babae) y
EL NEGRITO AMANTE
( Sayneteng may isang yugto)

POOK: - !sang kalsada ng bayan ng pagpipistahan. Lala­

bas s,i Uban na may dalang walis.
UBAN-Apwera, munti't malaki
babae man at lalaki
at nang hindi makarumi
sa plasa ng komedyante.
Kay-hirap nit6ng magwalis,
pigta na ak6 ng pawis
mulang ulo hanggang singit
kamukha'y ulang tikatik.
Ikalimang ataw ngay6n
nit6ng aking pagkukum6n,
may isang daang karet6n
nahakot kong taeng-baboy.
Plasang it6'y gay6n liit
ay di ko malinis-1inis,
binayaang naging silid
o kum6n ng aso't basig.

2 3
 Saka ito'y linisin man
ay wala. ring kabuluhan
gagawing suwagan lamang
ng kambing, baka't kalabaw.
Dito'y walang makikita
kundi nga giri, at sa.lta
kunday at tadyak ng paa
pampalubid ng bituka.
Kay-hirap nit6ng magkum6n
lalo't bituka'y maghilom,
saka ak6'y walang patron
na magpalag6k ng rom.
Bakit si Kapitang Torning
ita kong katutulungin
ay hindi pa dumarating,
ak6'y lubhang papagurin.
Ramos, bata, mag-agwanta,
alang..alang na sa pista;
k'widado, aking bituka,
masama ang maimpatsa !
L<ilabas ,B.i K<ipit<ing Toming.
TOM - Uban!
UBAN- He!
TOM- Uban!
UBAN - Tseng!
Bakit ngayon ka lamang dumating?
TOM - Ako Uba'y... Taran, tiring...
UBAN - Ikaw nga'y si Kapitang Torning.
TOM- B'ye11, b'yen, hust6ng-hust6:
Si Kapitang Torning ak6,
a:i;ig itang chichiriquillo
o "El Amante Negrito."
Ita bagang kumakasi
sa India Elegante.
Uban, tingnan mong mabuti
ang dikit ng aking talye.
4 5
UBAN- Ha, ha, ha, hay; ho, haaaa; ..!
ikaw nga'y de-lebita
sama pala ng hitsura
ng lokong putrilyong ita.
TOM - Baya ! que ton to ni Uban
nene ka taga-bayan man
s.r1,bes tu ha ang dahilan
nit6ng leb'ita kong taglay?
UBAN - At an6 baga ang sanhi?
TOM - Sumisinta nang masusi.
UBAN - At kanino?
TOM - Kay Menangge.
UBAN - Taga-Kalungusang bungi?
TOM - Hindi, ahoy. Kung makita
ikaw ma'y pilit sisinta.
UBAN - At biglang aayawan ka
kung makitang de-lebita.
TOM - De-lebita?
UBAN - Tran, trin, trok. ..
sama ng ita sa bund6k.
TOM- Ang ita kung umirog
kamukha rin ng tagalog.
UBAN - Maski ka na nanininta
mulang ulo hanggang paa,
masama rin ang hitsura
kung magsu6t ng lebita..
TOM - Sa kiyas ko ngay6't tindig,
su6t-kastila ang damit,
sukat na Ubang maibig
ni Menanggeng sadyang dikit.
Pagka't nang siya'y ligawan
ng damit-itang natural
ay di man ak6 titigan
kahi't may regalong taglay.
Ak6 naman ay nagsu6t
damit-mestisong tagalog,
nagpustiso pa ng buh6k,
hindi ko rin napairog.
 Umuli ak6ng nanamit
ng baro't salawal insik;
regalo kong dala'y pagkit,
hindi ko ri:n napaibig.
Nagpatabas ak6 ngani,
damit-morong Balangingi,
hindi ko rin napagiri
ang sinta kong si Menangge.
A ber, kung siya'y suminta
ngay6ng ak6'y de-lebita,
pagka't ang aking hitsura
kastila't hindi na ita.
UBAN - Palibhasa'y itang bur61
isip ay palins6ng-lins6ng;
Bamos ! magwalis ka ngay6n,
halinhan ak6ng magkum6n.
TOM - Di ka baga nahihiya
utusa'y damit-kastila?
UBAN - Maghubad ka at gumawa
saka magsu6t mamaya.
TOM - Ya6'y mahirap na, Uban,
di ko na matututtihan,
pagka't tatlumpft at siyam
bitones niring salawal.
Kaya, Uban, huwag pilitin
na ak6'y papagwalisin.
UBAN - Ay ang utang mo sa akin?
TOM - Agad ka nang naniningil?
UBAN - Pagka't marami kang utang
ang mais ay wal6ng p-ukyan
ang bigas ay pit6ng gatang,
ang tabako'y labing siyam.
Tatl6ng pus6t, isang sibat
saka limang barang bahag,
at anim na ripang kawad
at pit6ng tuhog na k'wintas.
TOM - May pambayad ak6ng taglay
buloy at pul6t-panilan.
6
UBAN -Kanino mo ibibigay,
sa sinta mong mukhang kulam ?
TOM - Uban, kung ibig mo .sana,
dingin mo kung mabuti na
ang itatapat kong kanta
kay Menanggeng aking sinta.
UBAN - Kanta yata sa ambahan
di ko na ibig pakinggan.
TOM - Marikit na kantang bayan
bago kong pinag-aralan.
UBAN - Baya ! Kantahin mong agad,
t6tonohan ko ng lundag,
mahiwalay man sa kumpas
magagam6t na ng tuwad.
-AWIT-
TOM - Raudables de llamto
vertian mis ojos.,
espinas y abrojos
mi c,onsuelo fue.
Amor inconstamte
buscaba mi arnor,
y luego letrado
me quiso mostrar.
Adi6s, mi dulce Nangg,e,
me amante perjura,
conten la b,ravura.
de tu peeho. cruel.
UBAN - Baya, kanta mo'y mainam
katono ng aking sayaw;
nguni't masarap isawsaw
ang buloy sa pul6t-panilan.
Malinis na it6ng plasa
na pagsusuwagan ng baka,
sa bahay ko'y muwi kita.
ang lakad mo, Uba'y
ikumpas sa marcha. (Tul6y pasok)
Lalabas si M enangge
7
MEN - Hirap nit6ng pasa-pista TOM - Kulasisi pong marilag.
na walang kinakasama, MEN - Ay di kulasising gubat,
an6 mang makitang saya dito sa baya'y ang tawag
malungk6t di't di masigla. kuwagong-parang na mailap.
Nagsalawahan si Titoy TOM - Kulasising namumut6k
dahil sa sinta kay Panggoy, ang ibon kong inihand6g
siyang sinamahan ngay6n, mapula ang tuka, maputi ang tukt6k,
ak6'y nalimutan tul6y. balahibo'y berde, ang pakpak ay kus6t.
Si Andoy naman gay6n din Saka malaki ang mukha
ang sinamaha'y si Neneng, na nakakaparis ng pusa.
si lngg6'y napasa-kaingin ME� - Ay di ya6'y kuwago na nga,
at mami�itas ng saging. 1kaw na ang nagwiwika
Si Iroy ay anhin ko pa TOM - Kung ang ibong aking alay
kaya hindi nakasama ay di mo po nagustuhan,
kagabi ay nanalaba, ang ibong mula sa atay
wal6 ang sugat sa paa. tanggapin mong mahinusay.
MEN - At an6ng hitsurang ibon?
('Oupo si Menangge sa isang luklukan.)
TOM - Tila po man6k na kap6n.
Lalabas si Kapitang Toming na may dalang pana't palas.6 MEN - An6ng hitsurang kol6r?
sa lcamay. TOM - Dinggin mo po't nang manuyn6y.
-AWIT- -AWIT-
TOM - Hermosa de los bafoones TOM - Oh! masinag na sula
el ruido se hace llegar, Dinggin mong magdalita
no twrbef? los cora�ones at magdala kang awa
de los que van a canta-r. sa sintang h1luha-luha.
El flechero cu:arnd.o canta Dahilan nga sa pag-ibig
en vez de buscar dolor nalugm6k ak6 sa sakit,
consuela don .s.u garganta at kung di ka mahahapis
va diciend.o "venga am.or." hininga ko'y mapapatid.
-SALITA- MEN - Dinggin kita ay malayo,
TOM - Aba! naririt6 ang sanhi ng dala kong dalamhatL di mo ak6 masisilo
(Titingin sa dakong kinauup-uan ni Menangge.) sa paraya mo at hibo
Buenas noches, �ora Menangge. at di ul61 yaring puso.
kumusta ang kulasisi? Ang lagay mo'y titigan
MEN - Ang kulasisi bagang bigay mo? di kita magkakahusay,
TOM - At alin pa kundi it6. aba niring kapalaran
MEN - Di kulasisi't kuwago sa dalita'y mamamatay!
o sabuk6t ang tingin ko. (Makalawa si Menangge at minsan lamci,ng si Toming.)

8 9
 -SALITAAN-
TOM - Ay! Menangge, kung makikitang
si Titoy ay kausap ka,
ang puso ko'y nag-aalsa
nalulubid ang bituka.
Lalo na't kung mamamalas
na ikaw ay kinakausap
ng mayamang insik-Guat
ang dibdib ko'y nabibiyak.
Nagreregalo ng ham6n,
kandila, kakaw at litson,
sa pagtanggap mo'y mayro6ng
titig na paal6n- al6n.
MEN - An6ng masakit sa iy6
tumanggap man ng regalo?
it6'y ugali sa mund6
ang masok ay itago mo.
TOM - Nguni't hindi sa paggiliw.
MEN - Sa paano ma'y gay6n din,
balang bigay ay tanggapin
kung sa puso nanggagaling.
TOM - Ang gay6n ay nakokontra,
tungk61 sa utos ng sinta.
MEN - At sumisinta ka baga?
TOM - Banta ko'y talastas mo na.
MEN - Kung ya6'y natatatap ko
di tatanggapin sa iy6
ang padala mong regalo
ma.samang ibong kuwago.
At saka ak6'y tagalog
at ita kang taga-bund6k,
papaanong makukupk6p
'
ang iy6ng haying pag-irog?
.
TOM -- Ha, ha, ha, haaaa .....
(Tatawa si Toming.)
Laki niring kamalian !
isip ko'y di ka pihikan
10
iy6 palang tinitingnan,
ang balat, hindi ang laman.
MEN - Malis ka sa aking harap,
itang masamang mangusap.
TOM - Huwag kang magalit, liyag,
sa aki'y magdalang habag !
-AWIT�
TOM - Kung tinitingnan mong si Pebo'y sisikat
at ang Santinakpa'y pupunin ng sinag,
nagsisipamuka ang tanang bulaklak,
ang puso ko nama'y yuyumi sa hirap;
Ang lahat ng ibo'y nangag-aawitan
salubong sa galak na hand6g ng araw,
ang puso ng iy6ng kinagagalitan,
sumasayapak mo't pagsinta ang alay
Kung matanghali na't sumasal ang init
sa payapa'y kusang lahat ay hihilig
pakakand6ng naman ang aba kong dibdib
sa masidhing dusa dahil sa pag-ibig.
MEN - Pamimintana na ng masayang araw
sa tahanang ginto sa Dakong Silangan,
inisip ko na kung an6ng paraan,
masok sa puso ko ang pagsintang tunay.
Kung magabi nama't magkusang sumabog
sa masayang langit ang bituing tampok,
kung sa nakaraang maghapo'y umirog
parang as6ng biglang papanaw sa lo6b.
Ano pa't ang sinta'y hindi kumakapit
kundi nga sa balat lamang niring dibdib,
kung dini sa puso'y masok ang pag-ibig
letra ang kaparang sinulat sa tubig.
-SALITAAN-
TOM - Kung kalakal mang marumi
ang pag-ibig ng babae
mahal, mura'y binibili
ng pagsinta ng lalaki.
11
 Pagka't balang isang galaw
niny6 kung nililigawan,
lubhang malakas umakay
sa puso ng lumiligaw.
!sang mapungay na sulyap
0 isang pagtinging kindat,
sa lalaking sinasagap
parang ham6g ng pagliyag.
Kaya ang hingi sa iy6
ak6 ngay6'y ibigin mo,
at kung makasal na tayo
mabigla ka ng magpayo.
MEN - Huwag mo ak6ng biruin
ng ul6I na pagtuturing;
ang hindi dapat galitin
hindi sukat aglahiin.
TOM - Hindi kita binibiro
wika ko'y tunay sa puso
at do6n sa aming hulo
ay ganit6 ang pagsamo.
Kung ak6'y iy6ng ibigin
at mag-asawa sa akin
ang samb6ng na tatanggapin
kuwarentayd6s biniling.
bang dosenang bulcala
ang puluha'y pawang sadya
may garing, pilak at tingga
at kabit-kabit na taga.
lbibigay kong bangibang.
bunt6t ng talukapisan
at saka dahon ng pandan.
marikit ka nang titingnan !
Kaya nga ak6'y ibigin
at wala kang hihilingin
na di agad tatanggapin
sa sintang Kapitang Torning.
MEN - Ak6'y lubha nang galit,
Umalis ka, itang buwisit !
12
TOM - Palamigin mo ang dibdib.
at dingin mo yaring hibik !
-AWIT-
TOM - Titigan ang luha
ng lingk6d mong aha,
hulugan ng awa
ak6ng may dalita
Nang hindi malugm6k
ang palad kong kap6s.
pilit nialalag6t
dahil sa pag-irog.
Luluhog-luhog
ang puso sa 1yong alind6g
kung di mahahapis
sa palad kong amis,
sasabog na pilit
dahil sa pag-ibig.
MEN - Kung nagkakata6ng sa hangi'y ibuh
ang bagy6 sa mund6'y madla ang luluko
nguni't kamunti ma'y hindi malulukot
sa bagy6 ng sinta ang puso ko't lo6b.
Pa1ibhasa'y aking tatap
aral ng sa mund6'y lakad
ang pagsinta't pagsusukab
mahigpit ang pagkalapat.
Kahabagan kita sa linungoy-lungoy
kahi't kamunti man sa puso ko ngay6n,
isipin ang puso kung sa sinta'y tukoy
di mananatiling magiging maghapon.
Ang pagsinta'y ang kamukha
ay pag-iisip ng bata
kung ngay6'y parang kandila
balukt6t na maya-maya.
-SALITAAN­
TOM - Ak6'y iy6ng pinapagod
Menangge, sa suyo't luhog,
13
 tingni't may ita sa bund6k TOMiNG AT MENANGGE
na matibay na umirog, -SABAY-
Kabibi nga ang kaparis TOM - MEN - Ang sinta'y ipagdiwang
sa aplaya ng pag-ibig, siyang tali ng buhay,
kung aluni'y matitirik, lubhang mayamang bukal,
tata6b O tatagilid. ay ! ng sigla't katuwaan.
Tantui't yaring pag-irog MEN - Sa pagsinta'y walang hindi sumusuko
parang tiking natutulos, ang !along mailap ay napaaamo,
lubhang mahirap mahugot ang tigreng mabangis na uhaw sa dugo
ng alo't matuling agos. daig ng pag-ibig at napasusuyo.
MEN - Walang kasinungalingan TOM - MEN - Ang sinta'y ipagdiwang
para ng iy6ng sinaysay, siyang tali ng buhay,
nakikilala kang tunay lubhang mayamang bukal
na tubo sa kabundukan. ay ! ng sigla't katuwaan.
Kung sa bayan ka tumubo
ang pagsinta'y matatanto; -WAKAS-
yaring pinaghalo-halo
ng sumpa, daya at biro.
TOM - Gay6n nga kung magsusulit
ang di sumisintang dibdib,
dapwa't sa umiibig
ng sinta'y tunay na langit.
At nang iy6ng matatalastas
ang ganang aking pagliyag,
dinggin mo't isisiwalat
sa awit kong ikukumpas.
-AWIT-
TOM - Sa mundo ang pagsinta
siyang unang ligaya
kayamanan at ginhawa,
ay ! tuwa ng kaluluwa.
Kung ang' buhay nati'y katipunang sakit
at siyang sadlakan ng dalita't hapis,
ang bu6ng ligaya'y nasa sa pag-ibig
ang pagsinta'y siyang gam6t sa hinagpis.

14