E2c0f 45497

GV Nguyễn Hoàng Nam - Vật lý 11- HK II
MỤC LỤC
CHƢƠNG IV TỪ TRƢỜNG
BÀI 19: TỪ TRƢỜNG ............................................................................................................................4

I.NAM CHÂM .................................................................................................................................................................... 4
II. TỪ TÍNH CỦA DÂY DẪN CÓ DÕNG ĐIỆN ............................................................................................................... 4
III. TỪ TRƢỜNG ................................................................................................................................................................ 5
IV. ĐƢỜNG SỨC TỪ ......................................................................................................................................................... 6
V.TỪ TRƢỜNG TRÁI ĐẤT (GIẢM TẢI) ......................................................................................................................... 7
BÀI 20: LỰC TỪ- CẢM ỨNG TỪ .......................................................................................................11
I.LỰC TỪ .......................................................................................................................................................................... 11
II.CẢM ỨNG TỪ .............................................................................................................................................................. 12
VẤN ĐỀ 1: XÁC ĐỊNH VEC-TƠ LỰC TỪ VÀ TÍNH ĐỘ LỚN LỰC TỪ ........................................................... 13
VẤN ĐỀ 2: TỔNG HỢP LỰC TỪ TÁC DỤNG LÊN DÂY DẪN DÀI VÔ TẬN .................................................. 17
BÀI 21: TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG CÁC DÂY DẪN CÓ HÌNH DẠNG
ĐẶC BIỆT..............................................................................................................................................23
I.TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG DÂY DẪN THẲNG DÀI.............................................................. 23
II. TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG DÂY DẪN UỐN THÀNH VÕNG TRÕN .................................. 23
III. TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG ỐNG DÂY DẪN HÌNH TRỤ .................................................... 24
IV. TỪ TRƢỜNG CỦA NHIỀU DÕNG ĐIỆN................................................................................................................. 24
VẤN ĐỀ 3: TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN THẲNG......................................................................................... 25
VẤN ĐỀ 4: TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN TRÕN (CUỘN DÂY DẪN TRÕN) ............................................. 26
VẤN ĐỀ 5: TỪ TRƢỜNG BÊN TRONG ỐNG DÂY ............................................................................................. 28
VẤN ĐỀ 6: NGUYÊN LÝ CHỒNG CHẤT TỪ TRƢỜNG .................................................................................... 30
VẤN ĐỀ 7:TỪ TRƢỜNG TRIỆT TIÊU .................................................................................................................. 34
BÀI 22: LƢC-LO-REN-XƠ ..................................................................................................................45
I.LỰC LO-REN-XƠ.......................................................................................................................................................... 45
II. CHUYỂN ĐỘNG CỦA MỘT HẠT ĐIỆN TÍCH TRONG TỪ TRƢỜNG ĐỀU (GIẢM TẢI- KHÔNG DẠY) ........... 46
VẤN ĐỀ 8: TÍNH ĐỘ LỚN LỰC LO-REN-XƠ ...................................................................................................... 48
CHƢƠNG IV CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ
BÀI 23: TỪ THÔNG – CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ.....................................................................................53

I.TỪ THÔNG .................................................................................................................................................................... 53
II. HIỆN TƢỢNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ.......................................................................................................................... 53
Trang 1
III. ĐỊNH LUẬT LEN-XƠ VỀ CHIỀU DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG. ................................................................................. 54
IV. DÕNG ĐIỆN FU-CÔ (FOUCAULT) ......................................................................................................................... 55
VẤN ĐỀ 9: XÁC ĐỊNH CHIỀU DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG ................................................................................... 57
BÀI 24: SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG ............................................................................................ 64
I.SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG TRONG MẠCH KÍN ................................................................................................ 64
II.QUAN HỆ GIỮA SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG VÀ ĐỊNH LUẬT LEN-XƠ ......................................................... 65
III.CHUYỂN HÓA NĂNG LƢỢNG TRONG HIỆN TƢỢNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ .................................................... 65
VẤN ĐỀ 10: TÍNH ĐỘ LỚN DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG ......................................................................................... 66
VẤN ĐỀ 11: XÁC ĐỊNH CHIỀU DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG VÀ SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG CỦA MỘT
THANH KIM LOẠI TRƢỢT TRONG TỪ TRƢỜNG. .................................................................................................... 72
BÀI 25 TỰ CẢM ................................................................................................................................... 82
I.TỪ THÔNG RIÊNG CỦA MỘT MẠCH KÍN ............................................................................................................... 82
II. HIỆN TƢƠNG TỰ CẢM ............................................................................................................................................. 82
III. SUẤT ĐIỆN ĐỘNG TỰ CẢM ................................................................................................................................... 83
VẤN ĐỀ 12: TỰ CẢM............................................................................................................................................... 85
CHƢƠNG VI KHÖC XẠ ÁNH SÁNG
BÀI 26 KHÖC XẠ ÁNH SÁNG ........................................................................................................... 94

I. SỰ KHÖC XẠ ÁNH SÁNG .......................................................................................................................................... 94
II. CHIẾT SUẤT CỦA MÔI TRƢỜNG ........................................................................................................................... 95
III.TÍNH THUẬN NGHỊCH CỦA SỰ TRUYỀN ÁNH SÁNG........................................................................................ 95
VẤN ĐỀ 13: KHÖC XẠ ÁNH SÁNG ....................................................................................................................... 97
BÀI 27: PHẢN XẠ TOÀN PHẦN ...................................................................................................... 104
I.SỰ TRUYỀN ÁNH SÁNG VÀO MÔI TRƢỜNG CHIẾT QUANG KÉM HƠN (N1>N2) ............................................ 104
II. HIỆN TƢỢNG PHẢN XẠ TOÀN PHẦN .................................................................................................................. 105
III. ỨNG DỤNG CỦA HIỆN TƢỢNG PHẢN XẠ TOÀN PHẦN: CÁP QUANG......................................................... 105
VẤN ĐỀ 14: PHẢN XẠ TOÀN PHẦN................................................................................................................... 107
CHƢƠNG VII MẮT –CÁC DỤNG CỤ QUANG
BÀI 28: LĂNG KÍNH ......................................................................................................................... 113

I.CẤU TẠO CỦA LĂNG KÍNH ..................................................................................................................................... 113
II. ĐƢỜNG TRUYỀN CỦA TIA SÁNG QUA LĂNG KÍNH ........................................................................................ 113
III. CÁC CÔNG THỨC LĂNG KÍNH (GIẢM TẢI- KHÔNG DẠY) ............................................................................ 114
IV. CÔNG DỤNG CỦA LĂNG KÍNH ........................................................................................................................... 114
BÀI 29: THẤU KÍNH ......................................................................................................................... 115
Trang 2
I.THẤU KÍNH. PHÂN LOẠI THẤU KÍNH ................................................................................................................... 115

II. KHẢO SÁT THẤU KÍNH HỘI TỤ ............................................................................................................................ 115
III. KHẢO SÁT THẤU KÍNH PHÂN KÌ ........................................................................................................................ 117
IV. SỰ TẠO ẢNH BỜI THẤU KÍNH ............................................................................................................................. 117
VI. CÔNG DỤNG CỦA THẤU KÍNH ........................................................................................................................... 124
VẤN ĐỀ 15 :VẼ HÌNH XÁC ĐỊNH LOẠI THẤU KÍNH, TIÊU ĐIỂM ẢNH, TIÊU ĐIỂM VẬT. ................... 125
VẤN ĐỀ 16: XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ ẢNH ................................................................................................................... 127
VẤN ĐỀ 17: XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ VẬT ẢNH, TIÊU CỰ BIẾT ĐỘ PHÓNG ĐẠI ............................................... 130
VẤN ĐỀ 18: VẬT MÀN CỐ ĐỊNH, THẤU KÍNH DI CHUYỂN GIỮA VẬT VÀ MÀN ................................... 133
VẤN ĐỀ 19: DỊCH CHUYỂN VẬT - ẢNH ............................................................................................................ 135
BÀI 31: MẮT .......................................................................................................................................142
I.CẤU TẠO QUANG HỌC CỦA MẮT .......................................................................................................................... 142
II.SỰ ĐIỀU TIẾT CỦA MẮT. ĐIỂM CỰC VIỄN. ĐIỂM CỰC CẬN. .......................................................................... 143
III.NĂNG SUẤT PHÂN LI CỦA MẮT .......................................................................................................................... 144
VẤN ĐỀ 20: MẮT .................................................................................................................................................... 147
BÀI 32: KÍNH LÖP .............................................................................................................................169
I-TỔNG QUÁT VỀ CÁC DỤNG CỤ QUANG BỔ TRỢ CHO MẮT ............................................................................ 169
II- CÔNG DỤNG VÀ CẤU TẠO CỦA KÍNH LÖP ....................................................................................................... 169
III- SỰ TẠO ẢNH BỞI KÍNH LÖP ................................................................................................................................ 170
IV- SỐ BỘI GIÁC CỦA KÍNH LÖP ............................................................................................................................... 170
VẤN ĐỀ 21: KÍNH LÖP .......................................................................................................................................... 171
BÀI 33: KÍNH HIỂN VI ......................................................................................................................183
I-CÔNG DỤNG VÀ CẤU TẠO CỦA KÍNH HIỂN VI................................................................................................... 183
II-SỰ TẠO ẢNH BỞI KÍNH HIỂN VI ........................................................................................................................... 183
III-SỐ BỘI GIÁC CỦA KÍNH HIỂN VI ......................................................................................................................... 184
BÀI 34: KÍNH THIÊN VĂN ...............................................................................................................185
I-CÔNG DỤNG VÀ CẤU TẠO CỦA KÍNH THIÊN VĂN ............................................................................................ 185
II-SỰ TẠO ẢNH BỞI KÍNH THIÊN VĂN .................................................................................................................... 186
III-SỐ BỘI GIÁC CỦA KÍNH THIÊN VĂN .................................................................................................................. 186
VẤN ĐỀ 22: KÍNH HIỂN VI- KÍNH THIÊN VĂN ............................................................................................... 187
Trang 3
CHƢƠNG IV TỪ TRƢỜNG
BÀI 19: TỪ TRƢỜNG

Trong chương I, chúng ta đã nghiên cứu lực điện- lực tương tác giữa các điện tích đứng yên. Nguồn gốc của lực
điện là điện trường.
Một vấn đề tự nhiên khác được đặt ra là khi các điện tích chuyển động thì lực tương tác giữa chúng ra sao?
Chúng gây ra loại trường gì?
I.NAM CHÂM
1. Từ rất lâu trong lịch sử, loài ngƣời đã nhận thấy một vài loại quặng sắt có khả năng hút đƣợc sắt
vụn. Loại quặng sắt đó đƣợc gọi là Nam Châm. Về sau ngƣời ta nhận thấy vật liệu dùng để làm nam
châm trƣờng là các chất ( hoặc các hợp chất của chúng): sắt, niken, mangan, gađônilium, disprôsium.
2. Trên mặt nam châm, có những miền hút sắt vụn mạnh nhất: đó là
các cực của nam châm. Mỗi loại nam châm bao giờ cũng có hai loại
cực phân biệt. Một nam châm nhỏ đƣợc đặt tự do và có thể quay xung
quanh một trục thẳng đứng qua trọng tâm của kim (Hình 19.1). Nếu
không có nam châm nào khác (hoặc dòng điện nào) đặt gần kim nam
châm ấy, thì ta thấy nó luôn nằm theo hƣớng Nam-Bắc. Do vậy, hai
cực của nam châm cũng đặt tên là cực Nam và cực Bắc, Kí hiệu là S
(South) và N (North).
Hình 19.1
3. Thực nghiệm chứng tỏ rằng, giữa các kim nam châm có tƣơng
tác với nhau thông qua các lực đặt vào các cực. Cụ thể là hai cực
của hai nam châm đặt gần nhau sẽ đẩy nhau khi chúng cùng tên và
hút nhau khi chúng khác tên. Lực tƣơng tác đó đƣợc gọi là lực từ
Hình 19.2 và các nam châm đƣợc gọi là có từ tính.
II. TỪ TÍNH CỦA DÂY DẪN CÓ DÕNG ĐIỆN

1. Thực nghiệm chứng tỏ rằng, dây dẫn có dòng điện ( gọi tắt là dòng điện) cũng có từ tính nhƣ nam
châm. Cụ thể là:
a. Dòng điện có thể tác dụng lực lên nam châm;
b. Nam châm có thể tác dụng lực lên dòng điện;
c. Hai dòng điện có thể tƣơng tác với nhau.
Trang 4
Hình 19.3, dòng điện có cƣờng độ I chạy trong dây dẫn cố định đặt
song song với một nam châm. Dƣới tác dụng của lực từ do dòng điện gây
ra, cực Bắc của nam châm dịch chuyển về phía trƣớc của hình vẽ, cực
Nam của nam châm dịch chuyển về phía sau.
Hình 19.3
Ở hình 19.4, nam châm cố định tác dụng lực từ F lên đoạn
dây dẫn có dòng điện I. Ở đây, đoan dây dẫn có một đầu nhúng
vào dung dịch dẫn diện để khép kín dòng điện, đồng thời đoạn dây
dẫn ấy cũng có thể xê dịch tùy theo tác dụng của lực từ do nam
châm gây ra.
Hình 19.4
Trên hình 19.5, hai dây dẫn song song có các dòng điện
I1, I2 tác dụng lên nhau lực hút khi I1 và I2 cùng chiều,
lực đẩy khi I1 và I2 ngƣợc chiều.
2.Kết luận
Giữa hai dây dẫn có dòng điện (gọi tắt là hai dòng
điện), giữa hai nam châm, giữa một dòng điện và một nam
châm đều có lực tƣơng tác; những lực tƣơng tác ấy gọi là
Hình 19.5
lực từ. Ta cũng nói dòng điện và nam châm có từ tính.
III. TỪ TRƢỜNG
1.Trong chƣơng I, để giải thích sự xuất hiện của lực điện, ngƣời ta đƣa ra khái niệm điện trƣờng.
Trong chƣơng này, chúng ta dùng phƣơng pháp so sánh tƣơng tự để giải thích sự xuất hiện của lực
từ.
Xung quanh một dòng điện hay một nam châm tồn tại một từ trƣờng. Chính từ trƣờng này đã gây ra
lực từ tác dụng lên một dòng điện khác hay một nam châm khác đặt trong đó.
2.Định nghĩa
Từ trường là một dạng vật chất tồn tại trong không gian mà biểu hiện cụ thể là sự xuất hiện của
lực từ tác dụng lên một dòng điện hay một nam châm dặt trong nó.
3.Để phát hiện sự tồn tại của từ trƣờng trong một khoảng không gian nào đó, ngƣời ta sử dụng kim
nam châm nhỏ, đặt tại những vị trí bất kì trong không gian ấy. Nếu không có tác dụng của từ trƣờng
của một dòng điện hay một nam châm thì kim nam châm nói trên luôn nằm theo hƣớng Nam- Bắc. Khi
Trang 5
có tác dụng của từ trƣờng của một dòng điện hay một nam châm, kim nam châm nói trên sẽ quay đến
một vị trí cân bằng xác định; vị trí này tùy thuộc vào chỗ đặt kim nam châm trong từ trƣờng.
Ngƣời ta qui ƣớc: Hướng của từ trường tại một điểm là hướng Nam-Bắc của kim nam châm nhỏ
nằm cân bằng tại điểm đó.
IV. ĐƢỜNG SỨC TỪ

Để biều diễn về mặt hình học sự tồn tại của từ trƣờng trong không gian, ngƣời ta đƣa ra khái niệm
đƣờng sức từ.
1.Định nghĩa
Đường sức từ là những đường vẽ ở trong không

gian có từ trường sao cho tiếp tuyến tại mỗi điểm
có phương trùng với phương của từ trường tại
điểm đó.
Đồng thời, ngƣời ta cũng quy ƣớc chiều của
đƣờng sức từ tại một điễm là chiều của từ trƣờng tại
điểm đó. Hình 19.6
Có thể quan sát hình dạng của những đƣờng sức từ bằng thí nghiệm từ phổ: rắc mạt sắt lên một tấm
kính (hay nhựa trong ) nhẵn và đƣa vào trong từ trƣờng cần quan sát. Do tác dụng của từ trƣờng đó,
các mạt sắt trở thành những nam châm nhỏ (bị từ hóa). Các nam châm nhỏ đó sẽ sắp xếp theo những
đƣờng sức từ.
2.Các ví dụ về đƣờng sức từ
Ví dụ 1: từ trường của dòng điện thẳng rất dài

Thí nghiệm từ phổ cho kết quả về các đƣờng sứ từ gây bởi một dòng
điện thẳng rất dài có cƣờng độ I (Hình 19.7a):
a. Là những đƣờng tròn nằm trong những mặt phẳng vuông góc
với dòng điện và có tâm nằm trên dòng điện.
b. Có chiều đƣợc xác định bởi quy tắc nắm tay phải (Hình 19.7b): Hình 19.7a
Để bàn tay phải sao cho ngón cái nằm dọc theo dây dẫn và chỉ
theo chiều dòng điện, khi đó các ngón kia khum lại cho ta
chiều của các đường sức từ.
Hình 19.8 biểu diễn đƣờng sức từ của dòng điện thẳng.
Hình 19.7b
Trang 6
Ví dụ 2: Từ trường của dòng điện tròn

Thí nghiệm từ phổ cho ta hình dạng các đƣờng sức từ của
dòng điện tròn nhƣ hình 19.9a
Các đƣờng sức từ của dòng điện tròn đều có chiều cùng đi
vào một mặt và đi ra mặt kia của dòng điện tròn ấy. Để có thể
phát biểu quy tắc về chiều của các đƣờng sức từ đó, ta định nghĩa
a.Dòng điện thẳng có chiều mặt Nam của dòng điện tròn là mặt khi nhìn vào ta thấy dòng
hướng ra mặt sau
điện chạy theo chiều kim đồng hồ, còn mặt Bắc thì ngƣợc lại
(hình 19.9b). Khi đó có thể phát biểu:
Các đƣờng sức từ của dòng điện tròn có chiều đi vào mặt
Nam và đi ra từ mặt Bắc của dòng điện tròn ấy
b.Dòng điện thẳng có chiều

hướng ra mặt trước
Hình 19.8 a.
Đường sức của dòng điện tròn b.
Hình 19.9
3.Các tính chất của đƣờng sức từ
Các đƣờng sức từ có những tính chất sau:
a. Qua mỗi điểm trong không gian chỉ vẽ đƣợc một đƣờng sức từ.
b. Các đƣờng sức từ là nhƣng đƣờng cong khép kín hoặc vô hạn ở hai đầu.
c. Chiều của các đƣờng sức từ tuân theo những quy tắc xác định (quy tắc vào Nam ra Bắc)
d. Ngƣời ta quy ƣớ vẽ các đƣờng sức từ sao cho chỗ nào từ trƣờng mạnh thì các đƣờng sức từ
mau và chỗ nào từ trƣờng yếu thì các đƣờng sức từ thƣa.
V.TỪ TRƢỜNG TRÁI ĐẤT (GIẢM TẢI)

Từ thời thƣợng cổ, loài ngƣời đã biết sử dụng la bàn để xác định phƣơng hƣớng.
Bộ phận chính của la bàn là một kim nam châm có thể quay tự
do xung quanh một trục cố định đi qua trọng tâm của nó. Đặt la bàn
tại một vị trí xác định, xa các nam châm khác và các dòng điện, kim
nam châm của la bàn luôn nằm theo một hƣớng xác định không đổi,
gần trùng với hƣớng Nam- Bắc. Xê dịch la bàn sang những vị trí
khác (không quá xa vị trí cũ), ta thấy hƣớng của kim nam châm vẫn
không đổi. Đó là do kim nam châm luôn luôn chịu tác dụng của từ
trường Trái đất (địa từ trường). Hình 19.10
Trang 7
Phân tích sự biến thiên của từ trƣờng trái đất tại một vị trí xác định trong một khoảng thời gian dài,
ta nhận thấy, từ trƣờng trái đất thay đổi và có thể viết dƣới dạng tổng hợp của hai thành phần. Thành
phần thức nhất đƣợc coi là không đổi gọi là địa từ trường trung bình. Năm 1839, Gao-xơ đã chứng
minh rằng địa từ trƣờng trung bình có thể coi là từ trƣờng gây bởi lòng trái đất, hai đầu nam châm này
hƣớng về hai địa cực từ. Góc tạo bởi trục quay của trái đất và nam châm khổng lồ đó bằng 110 (hình
19.10). Thành phần thứ 2 biến thiên phức tạp và cũng nhỏ hơn thành phần thứ nhất nhiều, nên không
xét ở đây.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

19.1 Phát biểu định nghĩa từ trƣờng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
19.2 Phát biểu định nghĩa đƣờng sức từ.
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
19.3 So sánh những tính chất của đƣờng sức điện và đƣờng sức từ.
Đƣờng sức điện Đƣờng sức từ
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
19.4 So sánh bản chất của điện trƣờng và từ trƣờng
Điện trƣờng Từ trƣờng

........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ .........................................................................
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Chọn một đáp án sai khi nói về từ trƣờng:
A. Tại mỗi điểm trong từ trƣờng chỉ vẽ đƣợc một và chỉ một đƣờng cảm ứng từ đi qua
B. Các đƣờng cảm ứng từ là những đƣờng cong không khép kín
Trang 8
C. Các đƣờng cảm ứng từ không cắt nhau
D. Tính chất cơ bản của từ trƣờng là tác dụng lực từ lên nam châm hay dòng điện đặt trong nó
Câu 2: Phát biểu nào dƣới đây sai? Lực từ là lực tƣơng tác
A.giữa hai nam châm. B. giữa hai điện tích đứng yên.
C.Giữa hai dòng điện. D.giữa một nam châm và một dòng điện.
Câu 3: Phát biểu nào dƣới đây là đúng? Từ trƣờng không tƣơng tác với
A.các điện tích chuyển động. B.các điện tích đứng yên.
C.nam châm đứng yên. D.nam châm chuyển động.
Câu 4: Từ trƣờng không tác dụng lực lên
A.nam châm khác đặt trong nó
B.dây dẫn tích điện đặt trong nó
C. hạt mang điện chuyển động có hƣớng đặt trong nó
D. một vòng dạy mang dòng điện đặt trong nó
Câu 5: Tƣơng tác từ là tƣơng tác giữa
A. nam châm với nam châm B. dòng điện với dòng điện
C. nam châm với dòng điện D. cả a, b và c đúng
Câu 6: Vật liệu nào sau đây không thể làm nam châm?
A.Sắt non B.Đồng ôxit C.Sắt ôxit D.Mangan ôxit
Câu 7: Hai dây dẫn thẳng, đặt gần nhau, song song với nhau có dòng điện chạy qua tƣơng tác với nhau
một lực khá lớn vì
A. Hai dây dẫn có khối lƣợng.
B. Trong hai dây dẫn có các điện tích tự do.
C. Trong hai dây dẫn có các ion dƣơng dao động quanh nút mạng
D. Trong hai dây dẫn có các electron tự do chuyển động có hƣớng.
Câu 8. Dùng nam châm thử ta có thể biết đƣợc
A. Độ mạnh yếu của từ trƣờng nơi đặt nam châm thử.
B. Dạng đƣờng sức từ nơi đặt nam châm thử.
C. Độ lớn và hƣớng của véc tơ cảm ứng từ nơi đặt nam châm thử.
Trang 9
D. Hƣớng của véc tơ cảm ứng từ nơi đặt nam châm thử.
Câu 9. Tƣơng tác giữa điện tích đứng yên và điện tích chuyển động là
A. Tƣơng tác hấp dẫn. B. Tƣơng tác điện.
C. Tƣơng tác từ. D. Vừa tƣơng tác điện vừa tƣơng tác từ.
Câu 10. Kim nam cham của la bàn đặt trên mặt đất chỉ hƣớng Bắc - Nam địa lí vì
A. Lực hấp dẫn Trái Đất tác dụng lên kim nam châm, định hƣớng cho nó.
B. Lực điện của Trái Đất tác dụng lên kim nam châm, định hƣớng cho nó.
C. Từ trƣờng của Trái Đất tác dụng lên kim nam châm, định hƣớng cho nó.
D. Vì một lí do khác chƣa biết.
Câu 11. Cảm ứng từ tại một điểm trong từ trƣờng
A. Vuông góc với đƣờng sức từ. B. Nằm theo hƣớng của đƣờng sức từ.
C. Nằm theo hƣớng của lực từ. D. Không có hƣớng xác định.
Câu 12. Chọn câu trả lời sai.
A. Tƣơng tác giữa dòng điện với dòng điện gọi là tƣơng tác từ.
B. Cảm ứng từ đặc trƣng cho từ trƣờng về mặt gây ra lực từ.
C. Xung quanh 1 điện tích đứng yên có điện trƣờng và từ trƣờng.
D. Ta chỉ vẽ đƣợc một đƣờng sức từ qua mỗi điểm trong từ trƣờng.
Câu 13. Trong một nam châm điện, lỏi của nam châm có thể dùng là
A. Kẽm. B. Sắt non. C. Đồng. D. Nhôm.
Câu 14. Chọn câu đúng.
A. Nơi các đƣờng sức từ vẽ mau thì cảm ứng từ lớn, vẽ thƣa thì cảm ứng từ nhỏ.
B. Khi hai đƣờng sức từ của một từ trƣờng cắt nhau thì tại đó cảm ứng từ có cùng giá trị.
C. Từ phổ là tổng hợp của tất cả các đƣờng sức từ.
D. Chiều của đƣờng sức từ đƣợc quy ƣớc là chiều từ cực Bắc sang cực Nam của nam châm thử nằm
cân bằng trong từ trƣờng.
Trang 10
BÀI 20: LỰC TỪ- CẢM ỨNG TỪ

Như ta đã biết trong chương I, đại lượng đặc trưng cho tác dụng của điện trường là cường độ điện trường. Vậy
đại lượng đặc trưng cho tác dụng của từ trường là gì?
I.LỰC TỪ
1. Từ trƣờng đều
Từ trường đều là từ trường mà đặc tính của nó giống nhau tại mọi
điểm; các đường sức từ là những đường thẳng song song, cùng chiều và
cách đều nhau.
Từ trƣờng đều có thể tạo thành giữa hai cực của một Nam châm hình
chữ U (Hình 20.1)
Hình 20.1
2. Xác định lực từ do từ trƣờng đều tác dụng lên một đoạn dây dẫn có dòng điện
Trong một từ trƣờng đều có các đƣờng sức từ thẳng đứng ( tạo bởi
một nam châm hình chữ U, Hình 20.2a), ta đặt một đoạn dây dẫn
M1M2= l vuông góc với các đƣờng sức từ. Giả sử M1M2 đƣợc treo
nằm ngang nhờ hai dây dẫn mảnh cùng độ dài O1M1 = O2M2, có hai
đầu O1 và O2 đƣợc giữ cố định. Dòng điện đi vào O1 và đi ra O2 qua
dây dẫn M1M2 theo chiều từ M1 đến M2.
Khi chƣa có dòng điện Qua M1M2 thì O1M1 và O2M2 có phƣơng
thẳng đứng, do tác dụng của trọng lực mg của M1M2 cân bằng với tác
dụng của lực căng. Hình 20.2a
Khi có dòng điện có cƣờng độ I chạy qua M1M2 thì xuất hiện thì xuất hiện lực từ tác dụng lên
M1M2 và vuông góc với đƣờng sức từ.
- Kết quả là có phƣơng nằm ngang và có chiều nhƣ Hình

20.2b.
- Dƣới tác dụng của trong lực và lực từ , khi cân bằng,
tổng mg  F trực đối với lực căng của hai dây treo. Hai dây
O1M1 và O2M2 lệch góc Ɵ so với phƣơng thẳng đứng. Lực
có cƣờng độ đƣợc xác định bởi công thức:
Hình 20.2b
F  mg tan  (20.1)
Dễ dàng nhận thấy, hƣớng của dòng điện M 1M 2 hƣớng của từ trƣờng (Kí hiệu là B ) và hƣớng của
F tạo thành một tam diện thuận . Ta có quy tắc bàn tay trái để xác định hƣớng của F
Trang 11
Quy tắc bàn tay trái: đặt bàn tay trái sao cho chiều của các đƣờng
cảm ứng từ đâm vào lòng bàn tay. Chiều từ cổ tay đến đầu ngón tay chỉ
chiều của dòng điện chạy trong đoạn dây dẫn. Khi đó ngón tay trái
choãi ra một góc 900 chỉ chiều của lực từ tác dụng vào đoạn dây dẫn có
dòng điện chay qua. (Hình 20.3)
Hình 20.3
II.CẢM ỨNG TỪ
1.Thí nghiệm mô tả ở mục trên cho phép xác định lực từ F do từ trƣờng tác dụng lên đoạn dây dẫn
M1M2= l có dòng điện cƣờng độ I chạy qua.
F
Tiếp tục tiến hành thí nghiệm trong đó cho O và l thay đổi, kết quả cho thấy thƣơng số không
Il
thay đổi. Thƣơng số đó chỉ phụ thuộc vào tác dụng của từ trƣờng tại vị trí đặt đoạn dây dẫn M1M2. Nói
cách khác, có thể coi thƣơng số đó đặc trƣng cho tác dụng của từ trƣờng tại vị trí khảo sát. Ngƣời ta
F
định nghĩa thƣơng số đó là cảm ứng từ tại vị trí đang xét, kí hiệu B: B  (20.2)
Il
2. đơn vị cảm ứng từ: Trong hệ SI, đơn vị cảm ứng từ là tesla (T). F do bằng Newton (N), I đo bằng
ampe (A) và l đo bằng mét (m).
3. Vec-tơ cảm ứng từ
Ngƣời ta biểu diễn cảm ứng từ bằng một vec-tơ gọi là vec-tơ cảm ứng từ, kí hiệu là B :
Vec-tơ cảm ứng từ B tại một điểm:
- Có hướng trùng với hƣớng của từ trƣờng tại điểm đó.

F
- Có độ lớn : B 
Il
4. Biểu thức tổng quát của lực từ F theo B
Trƣớc hết, ta định nghĩa vec-tơ phần tử dòng điện I l là vec-

tơ I M 1M 2 , cùng hƣớng với dòng điện và có độ lớn bằng Il. Dựa
vào những kết quả thực nghiệm đã nêu ở trên, các thể xác định
lực từ F tác dụng lên một phần tử dòng điện I M 1M 2 = I l khi đặt
trong một từ trƣờng đều, cảm ứng từ là B :
Lực từ F có điểm đặt tại trung điểm của M1M2, có phương vuông góc với l và B , có chiều
tuân theo quy tắc bàn tay trái và có độ lớn: F  BIl sin  (20.3) . Trong đó α là góc hợp bởi B và l .
Trang 12

20.1 Phát biểu các định nghĩa:
a.từ trƣờng đều. b.Lực từ. c.cảm ứng từ.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
20.2 Phát biểu định nghĩa đơn vị Tesla.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
20.3 So sánh lực điện và lực từ.
Đƣờng sức điện Đƣờng sức từ
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
........................................................................ ........................................................................
VẤN ĐỀ 1: XÁC ĐỊNH VEC-TƠ LỰC TỪ VÀ TÍNH ĐỘ LỚN LỰC TỪ TÁC

DỤNG VÀO MỘT ĐOẠN DÂY DẪN CÓ DÕNG ĐIỆN CHẠY QUA ĐẶT
TRONG TỪ TRƢỜNG ĐỀU
- Lực từ F : Có điểm đặt tại trung điểm của M1M2, có phƣơng vuông góc với ( l , B ), có chiều
tuân theo quy tắc bàn tay trái và có độ lớn:
F  IlB sin   IlB sin( B, l )
Trong đó:
+ F(N): lực từ tác dụng vào dây dẫn.
Trang 13
+ I(A): cƣờng độ dòng điện chạy trong dây dẫn.

+ B(T): độ lớn từ trƣờng tại vị trí đặt dây dẫn.
+ l(m): chiều dài dây dẫn.
+ α: góc hợp bởi l và B
Ghi chú:
- Khi l // B : F=0 (dây song song với đường sức từ)
- Khi l  B : F  IlB (dây vuông góc với đường sức từ)
- Quy tắc bàn tay trái: đặt bàn tay trái sao các đƣờng sức từ hƣớng vào lòng bàn tay, khi đó chiều
từ cổ tay đến đầu ngón tay chỉ chiều dòng điện thì ngón tay trái choãi ra một góc 900 chỉ chiều
lực từ tác dụng vào dây dẫn.
- Xác định Vectơ F :
+ Điểm đặt: Trung điểm M1M2
+ Phương: Vuông góc với mp ( l , B ).
+ Chiều: Tuân theo quy tắc bàn tay trái.
+ Độ lớn: F  IlB sin 
- Đối với bài toán tổng hợp lực: các bài toán ngoài lực từ còn có các lực khác tác dụng vào dây
dẫn nhƣ lực ac-si-mét , trọng lực…. thì ta lập phƣơng trình tổng hợp lực sau đó chiếu về một
hệ trục tọa độ nào đó để giải tìm đáp án của bài toán
FB  P  T  ma
Ví dụ 1. Một đoạn dây dẫn dài 5 cm đặt trong từ trƣờng đều và vuông góc với vec-tơ cảm ứng từ.
Dòng điện qua dây có cƣờng độ 0,75A. Lực từ tác dụng lên dây đó là 3.10-3N. Xác định cảm ứng từ
của từ trƣờng.
Giải
F 3.103
Áp dụng công thức tính lực từ: F  IlB sin( B, l )  B    0, 08(T )
I .l. sin 900 0,75  0.05 1
Ví dụ 2.Một dây dẫn thẳng MN chiều dài l , khối lƣợng của 1 đơn vị dài của
dây là d = 0.04kg/m . dây đƣợc treo trong từ trƣờng nhƣ hình vẽ . với B =
0.04T .Cho dòng điện I chạy qua dây . Cho MN = 25cm. I = 16A. có chiều
từ N đến M . Tính lực căng của mỗi dây ( lấy g = 10m/s2)
Giải
Trang 14
Phương trình tổng hợp lực:

FB  P  T  T  0(*)
Chiếu(*) lên phương vuông góc với dây dẫn chiều (+) hướng từ trên
xuống:
(*)  FB  P  2T  0
FB  P BI .l  dl.g
T  
2 2
0, 04.16.0, 25  0, 04.0, 25.10
  0,13(T )
2
BÀI TẬP RÈN LUYỆN
Bài 1. Hãy áp dụng quy tắc bàn tay trái để xác định các vec-tơ F trong các hình vẽ sau đây:
H.1
H.2 H.3 H.4
H.5 H.6 H.7 H.8

Bài 2. Hãy xác định các đại lƣợng còn thiếu trong các hình dƣới đây
H.1 H.4
H.2 H.3
H.5 H.6
Bài 3. Một đoạn dây dẫn dài 5 cm đặt trong từ trƣờng đều và vuông góc với vec-tơ cảm ứng từ. Dòng
điện qua dây có cƣờng độ 0,75A. Lực từ tác dụng lên dây đó là 3.10-3N. Xác định cảm ứng từ của từ
trƣờng.
Trang 15
Bài 4. Đoạn dây dẫn MN mang dòng điện đặt trong từ trƣờng đều nằm
trong mặt phẳng hình vẽ. Cho B=0,5T, MN=l=6cm và cƣờng độ dòng
điện qua MN bằng 5A.
a. Vẽ hình lực từ tác dụng vào MN.
b. Tính góc hợp bởi MN và vec-tơ cảm ứng từ. Cho biết lực từ tác
dụng lên dòng điện bằng 0,075N.
Bài 5. Một dây dẫn có chiều dài l = 5m, đƣợc đặt trong từ trƣờng đều có độ lớn B = 3.10-2 T. Cƣờng
độ dòng điện chạy trong dây dẫn có giá trị 6A. Hãy xác đinh độ lớn của lực từ tác dụng lên dây dẫn
trong các trƣờng hợp sau đây:
a. Dây dẫn đặt vuông góc với các đƣờng sức từ ?

b. Dây dẫn đặt song song với các đƣờng sức từ ?
c. Dây dẫn hợp với các đƣờng sức từ một góc 450.
Bài 6.Hai thanh ray nằm ngang , song song và cách nhau đoạn l = 0.3cm, một thanh kim loaị đặt lên
hai thanh ray. Cho dòng điện I=50A chạy qua thanh kim loại với thanh ray . hệ số ma sát giữa thanh
kim loại với thanh ray là k = 0.2 , khối lƣơng thanh kim loại m=0,5kg. Hãy tìm độ lớn của cảm ứng
từ B để thanh bắt đầu chuyển động (B vuông góc với mp hai thanh ray)
Bài 7. Giữa hai cực nam châm có B nằm ngang , B=0.01T ngƣời ta đặt môt dây dẫn l nằm ngang
vuông góc với B. Khối lƣợng của một đơn vị chiều dài là d= 0.01kg/m. Tìm cƣờng độ dòng điện I qua
dây dây nằm lơ lững không rơi cho g =10m/s2.
Bài 8. Một dây dẫn thẳng MN dài l = 20 cm, đƣợc treo bằng hai dây dẫn
mảnh có khối lƣợng không đáng kể (hình 10), trọng lƣợng dây MN bằng 20
g. Dây MN đặt trong từ trƣờng đều có phƣơng vuông góc với mặt phẳng
xác định bởi MN và các dây treo có B = 0,1 T.
a. Cho dòng điện cƣờng độ không đổi I1 chạy qua dây theo chiều từ N
đến M. Xác định I1 để sức căng của hai dây đều bằng không. (10 A)
b. Cho một dòng điện không đổi, cƣờng độ I2 = 30 A chạy qua dây dẫn
theo chiều từ M đến N. Xác định sức căng mỗi dây. (0,4 N)
Bài 9. Cho dòng điện 10A chạy vào dây dẫn đƣợc gập lại thành khung
dây có dạng tam giác vuông MNP với MN = 10 cm ,góc MNP = 300,
vector cảm ứng từ vuông góc với mặt phẳng và có chiều nhƣ hình vẽ,
B = 0,01 T. Tính lực từ tác dụng lên các cạnh của khung.
Câu 10. Một đoạn dây dẫn dài 20 cm có dòng điện 5 A chạy qua đặt
trong từ trƣờng đều B giữa hai cực của một nam châm chữ U (hình 8).
Biết B = 0,02 T. Cho biết đâu là cực bắc, cực nam của nam châm trên?
Vì sao? Và tính độ lớn lực từ tác dụng lên đoạn dây này.
Câu 11. Cho một khung dây hình chử nhật ABCD có AB = 15 cm; BC = 25 cm, có dòng điện I = 5A
chạy qua đặt trong một từ trƣờng đều có các đƣờng cảm ứng từ vuông góc với mặt phẵng chứa khung
Trang 16
dây và hƣớng từ ngoài vào trong. Biết B = 0,02T. Xác định các véc tơ lực từ do từ trƣờng đều tác dụng
lên các cạnh của khung dây.
Câu 12.Cho một khung dây hình chử nhật ABCD có AB = 10 cm; BC = 20
cm, có dòng điện I = 5 A chạy qua đặt trong một từ trƣờng đều có các đƣờng
sức từ song song với mặt phẵng chứa khung dây và hợp với cạnh AD một
góc  = 300 nhƣ hình vẽ. Biết B = 0,02 T. Xác định các véc tơ lực từ do từ
trƣờng đều tác dụng lên các cạnh AB và AD
.VẤN ĐỀ 2: TỔNG HỢP LỰC TỪ TÁC DỤNG LÊN DÂY DẪN DÀI VÔ TẬN
I. Hai dây dẫn song song dài vô tận.
- Hai dây dẫn song song có hai dòng điện I1, I2 chạy qua thì:
 Hút nhau nếu I1 cùng chiều I2.
 Đẩy nhau nếu I1 ngƣợc chiều I2.
I1 I 2
- Biểu thức của lực tương tác: F  2.107 l
r
Trong đó:
 F (N): lực lƣơng tác lên l(m) dây.
 I1 (A): Cƣờng độ dòng điện qua dây dẫn 1.
 I2 (A): Cƣờng độ dòng điện qua dây dẫn 2.
 r (m): Khoảng cách giữa hai dây dẫn.
 l (m): Chiều dài dây dẫn.
I1 I 2
- Lực tác dụng lên 1m dây: F  2.107
r
II. Nhiều dây dẫn song song dài vô tận.

Bước 1: Vẽ hình, xác định vec-tơ lực thành phần, lực tổng hợp.
Bước 2: Phƣơng trình tổng hợp lực:
F  F13  F23
Bước 3: Tính độ lớn lực thành phần.
I1I 3
F13  2.107
r13
I I
F23  2.107 2 3
r23
Bước 4: Bỏ dấu vec-tơ trong phƣơng trình tổng hợp lực.
Trang 17
 F13  F23 : F  F13  F23

F13  F23 : F  F13  F23
F13  F23 : F  F132  F232
  F13 ; F23    : F  F132  F232  2 F13 F23 cos 
Bước 5: Kết luận về điểm đặt, phƣơng, chiều, độ lớn của vec-tơ lực tổng
hợp.
Ví dụ 3: Hai dây dẫn dài vô hạn đặt cách nhau 4cm, cho 2 dòng điện chạy ngƣợc chiều nhau trong 2
dây dẫn, 2 dòng điện có cùng cƣờng độ I = 5A. Hãy cho biết:
a. Hai dây dẫn trên có tƣơng tác lực từ với nhau không ? Nếu có thì chúng đẩy hay hút nhau ? Vẽ
hình ?
b. Hãy tính lực từ tƣơng tác trên mỗi mét chiều dài của mỗi sợi dây ?
Giải
a. Hai dây dẫn trên có tương tác lực từ với nhau không? Nếu có chúng đẩy hay hút nhau?
- Hai dây dẫn có dòng điện chạy trong nó có tƣơng tác lực từ lên nhau, chúng đẩy nhau vì hai
dòng điện ngƣợc chiều .
I1 I 2 5.5
b. Độ lớn của lực từ tương tác lên nhau: F  2.107  2.107  2
 1, 25.104 ( N )
r 4.10
Ví dụ 4: Ba dây dẫn thẳng dài đặt song song trong một mặt phẳng thẳng đứng có
khoảng cách a =10 cm nhƣ hình vẽ. Dây 1 và 3 đƣợc giữ cố định, có dòng điện
I1= 2I3 =8A đi qua. Dây 2 tự do có dòng điện I2=5A đi qua.
a. Xác định lực từ tác dụng lên mỗi mét dây I2.
b. Cho biết chiều dịch chuyển của dây 2.
Giải
a. Xác định lực từ tác dụng lên mỗi m chiều dài dây 2
Phƣơng trình tổng hợp lực lên dây 2:
Trang 18
F2  F12  F32 (*)

Ta có:
I1I 2 8.5
F12  2.107  2.107  8.105 ( N )
r 0,1
I I 4.5
F32  2.107 2 3  2.107  4.105 ( N )
r 0,1
Vì : F12  F32 :
(*)  F2  F12  F32  8.105  4.105  1,2.104 ( N )
Vậy F2 : Điểm đặt: trung điểm dây I2.

Phương: trùng với đƣờng thẳng AB.
Chiều: Từ I2I1.
Độ lớn: F2  1,2.104 ( N )
- Vậy chiều chuyển động của dây hai là hƣớng về phía dây 1.
Bài 1. Hai dây dẫn dài vô hạn đặt cách nhau 4cm, cho 2 dòng điện chạy ngƣợc chiều nhau trong 2 dây
dẫn, 2 dòng điện có cùng cƣờng độ I = 5A. Hãy cho biết:
c. 2 dây dẫn trên có tƣơng tác lực từ với nhau không ? Nếu có thì chúng đẩy hay hút nhau ? Vẽ
hình ?
d. Hãy tính lực từ tƣơng tác trên mỗi mét chiều dài của mỗi sợi dây ?
Bài 2. Một dây dẫn dài vô hạn, có cƣờng độ I1 = 6A đặt tại điểm A.
a. Hãy tính cảm ứng từ do dây dẫn trên gây ra tại điểm B nằm cách A 6cm theo phƣơng ngang ?
b. Nếu tại B ngƣời ta đặt một dây dẫn thứ 2, cho dòng điện I2 = 3A, chạy cùng chiều với dòng điện
thứ nhất, hãy xác định lực từ do I1 tác dụng lên mỗi mét dây dẫn của I2, cho biết chúng đẩy hay hút
nhau?
Bài 3. Hai dây dẫn đặt cách nhau 2cm trong không khí, dòng điện trong 2 dây có cùng giá trị cƣờng
độ, lực tƣơng tác từ giữa 2 dây là lực hút và có độ lớn F = 2,5.10-2N.
a. 2 dòng điện trên cùng chiều hay ngƣợc chiểu ?
b. Tìm cƣờng độ dòng điện trong mỗi dây ?
Bài 4. Lực từ do dòng điện I1 = 4A lên mỗi mét dây của dòng điện I2 là 2N, khoảng cách giữa 2 dây
dẫn là 1mm. Hãy xác định giá trị của I2 ?
Trang 19
Bài 5. Hai dây dẫn đặt trong không khí, dòng điện chạy trong 2 dây có cùng cƣờng độ là 1A. Lực từ
tác dụng lên mỗi mét chiều dài của mỗi dây là 10-6N, hãy xác định khoảng cách giữa 2 dây ?
Câu 6 . Hai dây dẫn dài song song cách nhau 20cm . lực từ tác dụng lên mỗi mét chiều dài dây dẫn là
0.04N . Tìm cƣờng độ dòng điện trong mỗi dây trong 2 trƣờng hợp .
a. b.
Bài 7. Một dây dẫn mang dòng điện I1 = 5A đặt tại điểm A. Tại điểm B cách A 5cm ngƣời ta đặt dòng
điện I2 ngƣợc chiều với I1..
a. Hãy cho biết 2 dây dẫn này sẽ hút hay đẩy nhau ? Vẽ hình ?
c. Nếu lực tƣơng tác giữa 2 dây là 0,02N hãy xác định giá trị của I2.
d. Nếu I2 có giá trị là 10A, hãy xác định lực tƣơng tác giữa chúng.
Bài 8. Cho ba dòng đện I1=12A, I2=6A, I3=4A. Khoảng cách giữa hai dây I1, I2
bằng 40cm; giữa dây I2, I3 bằng 20cm. hãy xác định lực từ tác dụng lên mỗi
đơn vị dài của:
a. Dòng điện I1.
b. Dòng điện I2.
c. Dòng điện I3.
Đs: a. 84.10-6 N; b. 60.10-6 N; c. 40.10-6 N
Bài 9. Ba dây dẫn thẳng dài đặt song song cách đều nhau, khoảng cách giữa
hai dây là 10cm. Dòng điện trong ba dây có chiều nhƣ hình vẽ. I1=10 A,
I2=I3=20 A. Xác định lực tác dụng lên mỗi mét chiều dài của dây mang dòng
điện I1.
Đs: 4.10-4 N
Bài 10. Ba dây dẫn thẳng dài đặt song song trong một mặt phẳng thẳng đứng có
khoảng cách a =10 cm nhƣ hình vẽ. Dây 1 và 3 đƣợc giữ cố định, có dòng điện
I1=2I3=8A đi qua. Dây 2 tự do có dòng điện I2=5A đi qua.
a. Xác định lực từ tác dụng lên mỗi mét dây I2.
Đs: 4.10-5 N, dịch chuyển hướng sang I3
Bài 11. Qua ba đỉnh của một tam giác đều ABC cạnh a=10cm, đặt ba dây dẫn thẳng dài vuông góc với
mặt phẳng (ABC), có dòng điện I=10A cùng chiều chạy qua. Tại chân đƣờng cao AH đặt dòng điện I4
mang dòng điện ngƣợc chiều với I1, I2, I3. Xác định lực từ tác dụng lên mỗi mét dây I4. Cho I4=5A.
Đs: 3.104 ( N )
Trang 20
Bài 12. Qua bốn đỉnh của một hình vuông ABCD cạnh a=10cm đặt bốn
dây dẫn thẳng dài vuông góc với mặt phẳng ABCD , có dòng điện I=5A
chạy qua. Tại tâm hình vuông dặt dây I5=2A, cùng chiều dây I4. Xác
định lực tác dụng lên dây I5.
TRẮC NGHIỆM
Câu 1. Khi hai dây dẫn thẳng, đặt gần nhau, song song với nhau và có hai dòng điện cùng chiều chạy
qua thì
A. Chúng hút nhau. B. Chúng đẩy nhau.
C. Lực tƣơng tác không đáng kể. D. Có lúc hút, có lúc đẩy.
Câu 2. Hai dây dẫn thẳng, đặt gần nhau, song song với nhau có dòng điện chạy qua tƣơng tác với nhau
một lực khá lớn vì
A. Hai dây dẫn có khối lƣợng.
B. Trong hai dây dẫn có các điện tích tự do.
C. Trong hai dây dẫn có các ion dƣơng dao động quanh nút mạng
D. Trong hai dây dẫn có các electron tự do chuyển động có hƣớng.
Câu 3. Một đoạn dây dẫn mang dòng điện đặt trong từ trƣờng đều. Lực từ lớn nhất tác dụng lên đoạn
dây dẫn khi
A. Đoạn dây dẫn đặt song song với các đƣờng sức từ.
B. Đoạn dây dẫn đặt vuông góc với các đƣờng sức từ.
C. Đoạn dây dẫn đặt hợp với các đƣờng sức từ góc 450.
D. Đoạn dây dẫn đặt hợp với các đƣờng sức từ góc 600.
Câu 4. Đoạn dây dẫn dài 10 cm mang dòng điện 5 A đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ 0,08 T.
Đoạn dây đặt vuông góc với các đƣờng sức từ. Lực từ tác dụng lên đoạn dây là
A. 0,01 N. B. 0,02 N. C. 0,04 N. D. 0 N.
Câu 5. Đoạn dây dẫn dài 10cm mang dòng điện 5 A đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ 0,08 T.
Đoạn dây đặt hợp với các đƣờng sức từ góc 300. Lực từ tác dụng lên đoạn dây là
A. 0,01 N. B. 0,02 N. C. 0,04 N. D. 0,05 N.
Câu 6. Trong các trƣờng hợp sau đây trƣờng hợp nào là tƣơng tác từ
A. Trái Đất hút Mặt Trăng.
Trang 21
B. Lƣợc nhựa sau khi cọ xát với dạ có thể hút những mẫy giấy vụn.
C. Hai quả cầu tích điện đặt gần nhau.
D. Hai dây dẫn có dòng điện chạy qua đặt gần nhau.
Câu 7. Một đoạn dây có dòng điện đƣợc đặt trong một từ trƣờng đều có cảm ứng từ B . Để lực từ tác
dụng lên dây đạt giá trị cực đại thì góc α giữa dây dẫn và B phải bằng
A. α = 00. B. α = 300. C. α = 600. D. α = 900.
Câu 8. Một đoạn dây có dòng điện đƣợc đặt trong một từ trƣờng đều có cảm ứng từ B . Để lực từ tác
dụng lên dây có giá trị cực tiểu thì góc α giữa dây dẫn và B phải bằng
A. α = 00. B. α = 300. C. α = 600. D. α = 900.
Câu 9. Một khung dây hình tam giác vuông tại đỉnh A có hai cạnh góc vuông là AB = 6cm, AC =
8cm. Khung đƣợc đặt vuông góc với từ trƣờng đều B với cảm ứng từ B = 0,2T. Dòng điện chạy qua
khung là I = 5A. Tính lực từ tác dụng lên cạnh huyền BC?
A. 0,2N. B. 0,1N. C. 1N. D. 0,5N.
Câu 10. Độ lớn của lực từ tác dụng lên đoạn dây dẫn mang dòng điện đặt vuông góc với cảm ứng từ
trong từ trƣờng đều phụ thuộc vào yếu tố nào?
A.Vị trí của đặt dây dẫn trong từ trƣờng B.Chiều của từ trƣờng
C. Chiều dài của dây dẫn D.Chiều của dòng điện
Câu 11. Đoạn dây dẫn khối lƣợng m = 5g treo nằm ngang bởi hai dây cách
điện mảnh. Đoạn dây đƣợc đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ vuông góc
đoạn dây nhƣ hình vẽ Biết đoạn dây dài 20cm, cảm ứng từ B = 0,3T và lấy g
= 10m/s2. Lực căng dây tối đa là Tmax = 0,04N. Tính cƣờng độ dòng điện tối
đa để dây không bị đứt?
A. I = 0,5A. B. 0,2A.
C. 0,3A. D. 1A.
Câu 12. Hai dây dẫn thẳng rất dài đặt song song, cách nhau 20cm trong không khí. Dòng điện qua một
dây dẫn là 4A và lực từ tác dụng lên 0,1m chiều dài mỗi dây là 4.10-6N. Tính cƣờng độ dòng điện qua
dây dẫn còn lại?
A. 10A. B. 1A. C. 20A. D. 100A.
Câu 13. Ba dây dẫn thẳng dài đặt cách đều nhau lập thành một tam giác đều có cạnh 5cm. Dòng điện
qua các dây là nhƣ nhau và cùng chiều. Biết lực từ tác dụng lên 1m chiều dài của mỗi dòng điện là
4 3.104 (N). Tính cƣờng độ dòng điện chạy qua mỗi dây?
A. 10A. B. 2A. C. 1A. D. 5A.
Trang 22
BÀI 21: TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG CÁC DÂY
DẪN CÓ HÌNH DẠNG ĐẶC BIỆT
Xung quanh một dây dẫn có dòng điện tồn tại một từ trường. Tại một điểm trong không gian đó, vec-tơ cảm ứng
từ B xác định từ trường phụ thuộc vào nhưng yếu tố nào?
Thực nghiệm và lí thuyết đã xác định đƣợc cảm ứng từ B tại một điểm cho trƣớc trong từ
trƣờng của một dòng điện chạy trong một dây dẫn có hình dạng nhật định. Kết quả cho thấy rằng, cảm
ứng từ B tại một điểm M:
- Tỉ lệ với cƣờng độ dòng điện I gây ra từ trƣờng;

- Phụ thuộc vào dạng hình học của dây dẫn;
- Phụ thuộc vào vị trí của điểm M;
- Phụ thuộc vào môi trƣờng xung quanh.
Dƣới đây, ta giả thiết mô trƣờng xung quanh là chân không; một cách gần đúng, những kết quả thu
đƣợc cũng áp dụng đƣợc cho môi trƣờng xung quanh là không khí.
I.TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG DÂY DẪN THẲNG DÀI
Ta hãy xác định cảm ứng từ B tại một điểm M gây ra bởi dòng
điện có cƣờng độ I chạy trong dây dẫn thẳng dài PQ.
- Đƣờng sức từ đi qua M là đƣờng tròn nằm trong mặt phẳng đi
qua M vuông góc với dây dẫn, có tâm O nằm trên dây dẫn. Vec-
tơ cảm ứng B tiếp xúc với đƣờng tròn đó tại M (Hình 21.1).
Hình 21.1
- Dễ dàng thấy B  OM và B đƣợc xác định bằng qui tắc nắm tay
phải.
- Về độ lớn của cảm ứng từ của dòng điện chạy trong dây dẫn thẳng dài
tỉ lệ thuận với cƣờng điện dòng điện I và tỉ lệ nghịch với khoảng cách
r=OM từ M đến dây dẫn.
7 I
Công thức: B  2.10
r
Hình 21.2
II. TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG DÂY DẪN UỐN THÀNH
VÕNG TRÕN
Các đƣờng sức từ của dòng điện tròn là những đƣờng cong có chiều đi
vào mặt Nam, đi ra mặt Bắc của dòng điện tròn ấy. Trong số đó, có đƣờng
sức từ đi qua tâm O là đƣờng thẳng vô hạn ở hai đầu. Cảm ứng từ B tại
tâm O có phƣơng vuông góc với mặt phẳng chứa dòng điện và có chiều đi
vào mặt Nam , đi ra mặt Bắc của dòng điện tròn đó.
Trang 23
Hình 21.3
I
Độ lớn cảm ứng từ tại tâm O đƣợc xác định bằng công thức: B  2 .10
7
(Với R là bán kính của
R
khung tròn)
I
Nếu khung dây tròn tạo bởi N vòng dây sít nhau thì: B  2 .10 N
7
III. TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN CHẠY TRONG ỐNG DÂY DẪN HÌNH
TRỤ
Trong vật lý và kĩ thuật, ngƣời ta thƣờng sử dụng ống dây dẫn
hình trụ tạo thành bởi một dây dẫn quấn đều quanh một lõi hình
trụ ( thƣờng có chiều dài lớn hơn nhiều so với đƣờng kính tiết
diện).
Khi có dòng điện cƣờng độ I đi vào dây dẫn, thực nghiệm
chứng tỏ rằng, trong ống dây các đƣờng sức từ là những đƣờng
thẳng song song cùng chiều và cách đều nhau.
Hình 21.4
N
Độ lớn của cảm ứng từ trong ống dây tính bằng công thức: B  4 .10
7
I
l
N
Trong đó : N là tổng số vòng dây, l là độ dài hình trụ. Chú ý rằng  n là số vòng dây quấn trên
l
một đơn vị dài của lõi, thì công thức trên có thể viết: B  4 .107 nI
Chiều các đƣờng sức từ của ống dây có thể xác định bằng quy tắc nắm tay phải: Tƣởng tƣợng
dùng bàn tay nắm ống dây sao cho các ngón trỏ, ngón giữa... hƣớng theo chiều dòng điện; khi đó ngón
cái choãi ra cho ta chiều của đƣờng sức điện
IV. TỪ TRƢỜNG CỦA NHIỀU DÕNG ĐIỆN

Phƣơng pháp tính toán tƣơng tự nhƣ đối với cƣờng độ điện trƣờng gây bởi nhiều điện tích điểm.
Có nghĩa là từ trƣờng do nhiều dòng điện gây ra tuân theo nguyên lí chồng chất: Vec-tơ cảm ứng từ tại
một điểm do nhiều dòng điện gây ra bằng tổng các vec-tơ cảm ứng từ do từng dòng điện gây ra tại
điểm ấy.

21.1 Cảm ứng từ tại một điểm trong từ trƣờng của dòng điện phụ thuộc vào những yếu tố nào?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 24
21.2 Độ lớn của cảm ứng từ tại một điểm trong từ trƣờng của dòng điện thẳng dài thay đổi thế nào khi
điểm ấy dịch chuyển
a. song song với dây? b. vuông góc với dây c. theo một đƣờng sức xung quanh dây
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
VẤN ĐỀ 3: TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN THẲNG

- Dạng của đường sức từ: các đƣờng sức của dòng điện thẳng
là các đường tròn đồng tâm trong mặt phẳng vuông góc
với dòng điện. Tâm của các đƣờng sức từ là giao điểm của
mặt phẳng và dòng điện.
- Chiều của đường sức từ: theo quy tắc bàn tay phải ( quy tắc
đinh ốc 1).
7 I
- Cảm ứng từ: B  2.10 
r
Trong đó:
- I (A): cƣờng độ dòng điện
- r (m): khoảng cách từ điểm khảo sát đến dòng điện
Ví dụ 5: Một dòng điện có cƣờng độ I = 5 (A) chạy trong một dây dẫn thẳng, dài. Cảm ứng từ do dòng
điện này gây ra tại điểm M có độ lớn B = 4.10-5 (T). Điểm M cách dây một khoảng bao nhiêu?
Giải
Áp dụng công thức tính từ trƣờng do một dòng điện thẳng dài vô tận gây ra:
I I 5
B  2.107   r  2.107   2.107   0,025(m)  2,5(cm)
r B 4.105
Ví dụ 6: Dòng điện thẳng dài vô hạn có cƣờng độ I = 0,5A đặt trong không khí.
a. Tính cảm ứng từ tại M cách dòng điện 4cm.
b. Cảm ứng từ tại N bằng 10-6 T. Tính khoảng cách từ N đến dòng điện.
Giải
Trang 25
Áp dụng công thức tính từ trƣờng do một dòng điện thẳng dài vô tận gây ra tại M:
I 0,5
BM  2.107   2.107   2,5.106 (T )
r 0,04
Áp dụng công thức tính từ trƣờng do một dòng điện thẳng dài vô tận gây ra tại N:
I I 0,5
BN  2.107   r  2.107   2.107  6  0,1(m)  10(cm)
r B 10
Bài 1. Một dòng điện có cƣờng độ I = 5 (A) chạy trong một dây dẫn thẳng, dài. Cảm ứng từ do dòng
điện này gây ra tại điểm M có độ lớn B = 4.10-5 (T). Điểm M cách dây một khoảng bao nhiêu?
Bài 2. Một dòng điện thẳng, dài có cƣờng độ 20 (A), cảm ứng từ tại điểm M cách dòng điện 5 (cm) có
độ lớn bằng bao nhiêu?
Bài 3. Một dòng điện chạy trong dây dẫn thẳng, dài. Tại điểm A cách dây 10 (cm) cảm ứng từ do dòng
điện gây ra có độ lớn 2.10-5 (T). Tính cƣờng độ dòng điện chạy trên dây.
Bài 4. Dòng điện thẳng dài vô hạn có cƣờng độ I = 0,5A đặt trong không khí.
VẤN ĐỀ 4: TỪ TRƢỜNG CỦA DÕNG ĐIỆN TRÕN (CUỘN DÂY DẪN TRÕN)
- Dạng của các đường sức từ: đƣờng sức từ tại tâm vòng tròn
là một đƣờng thẳng, các đƣờng còn lại đều là đƣờng cong.
- Chiều của đường sức từ: tuân theo quy tắc bàn tay phải
(quy tắc đinh ốc 2)
n.I
Cảm ứng từ: B  2 .10
7
- 
r
Trong đó:
- I (A): cƣờng độ dòng điện tròn.
- r (m): bán kính vòng tròn.
- n: số vòng cuộn dây
Ví dụ 7: Một vòng dây tròn đặt trong chân không có bán kính R = 10cm mang dòng điện I = 50A
a . Độ lớn của vectơ cảm ứng từ tại tâm vòng dây là bao nhiêu?
b . Nếu cho dòng điện nói trên qua vòng dây có bán kính R’ = R/4 thì tại tâm vòng dây , độ lớn
của cảm ứng từ B là bao nhiêu ?
Giải
Trang 26
a. Độ lớn của vec-tơ cảm ứng từ tại tâm vòng dây?
Áp dụng công thức tính từ trƣờng của vòng dây tròn:
n.I 1.50
B  2 .107   2 .107    .104 (T )
r 0,1
b. Nếu cho dòng điện nói trên qua vòng dây có bán kính R’ = R/4 thì tại tâm vòng dây, độ lớn
Áp dụng công thức tính từ trƣờng của vòng dây tròn:
n.I n.I
B'  2 .107   2 .107   4.B  4 .104 (T )
r' r
4
Ví dụ 8: Một khung dây tròn bán kính R = 10 (cm), gồm 50 vòng dây có dòng điện 10 (A) chạy qua,
đặt trong không khí. Tính độ lớn cảm ứng từ tại tâm khung dây.
Giải
Áp dụng công thức tính từ trường của vòng dây tròn:
n.I 50.10
B  2 .107   2 .107    .103 (T )
r 0,1

Bài 1. Một khung dây tròn bán kính R = 10 (cm), gồm 50 vòng dây có dòng điện 10 (A) chạy qua, đặt
trong không khí. Tính độ lớn cảm ứng từ tại tâm khung dây.
Bài 2. Một vòng dây tròn đặt trong chân không có bán kính R = 10cm mang dòng điện I = 50A
a . Độ lớn của vectơ cảm ứng từ tại tâm vòng dây là bao nhiêu?
b . Nếu cho dòng điện nói trên qua vòng dây có bán kính R’ = R/4 thì tại tâm vòng dây , độ lớn
Bài 3. Một khung dây tròn đƣờng kính 10 cm gồm 12 vòng dây. Tính cảm ứng từ tại tâm của khung
dây nếu cƣờng độ dòng điện qua mỗi vòng dây là 0,5A.?
Bài 4: Tìm cảm ứng từ trƣờng ở tâm O một vòng dây dẫn tròn có dòng điện I = 0,2 A chạy qua. Vòng
dây có bán kính r = 5 cm đặt trong không khí.
Trang 27
VẤN ĐỀ 5: TỪ TRƢỜNG BÊN TRONG ỐNG DÂY

- Dạng các đường sức: bên trong ống dây các đƣờng sức
song song với trục ống dây và cách đều nhau. Bên ngoài
ống, dạng và sự phân bố các đƣờng sức giống nhƣ một nam
châm thẳng.
- Chiều của từ trường: giống nhƣ chiều của đƣờng sức nam
châm thử. (áp dụng quy tắc đinh ốc 2).
N
Cảm ứng từ: B  4 .10 I  4 .107 n.I
7
- 
l
Trong đó:
- N: Số vòng dây quấn trên ống.
- l (m):Chiều dài ống dây.
- n: Số vòng dây trên 1m chiều dài của ống
Ví dụ 9: Một ống dây dài 50 (cm), cƣờng độ dòng điện chạy qua mỗi vòng dây là 2 (A). cảm ứng từ
bên trong ống dây có độ lớn B = 25.10-4 (T). Tính số vòng dây của ống dây.
Giải
Áp dụng công thức tính từ trƣờng trong ống dây:
N B.l 25.104.0,5
B  4 .10  I  N 
7
  498
l 4 .107.I 4 .107.2
Ví dụ 10: Một sợi dây đồng có đƣờng kính 0,8 (mm), lớp sơn cách điện bên ngoài rất mỏng. Dùng sợi
dây này để quấn một ống dây có dài l = 40 (cm).
a. Số vòng dây trên mỗi mét chiều dài của ống dây là bao nhiêu?
b. Tính từ trƣờng do ống dây gây ra bên trong ống dây khi cho dòng điện I=5A chạy ra ?
Giải
a. Số vòng dây trên mỗi mét chiều dài của ống dây là bao nhiêu?
l 0,4
Số vòng dây trên ống dây dài 40cm: N   500
d 0,8.103
500.1
Vậy số vòng dây trên 1m ống dây là : n   1250
0, 4
b. Tính từ trường do ống dây gây ra bên trong ống dây khi cho dòng điện I=5A chạy ra ?
Trang 28
N 500
B  4 .107  I  4 .107   5  2,5 .103 (T )
l 0,4
Ví dụ 11: Một sợi dây đồng có đƣờng kính 0,8 (mm), điện trở R = 1,1 (Ω), lớp sơn cách điện bên
ngoài rất mỏng. Dùng sợi dây này để quấn một ống dây dài l = 40 (cm). Cho dòng điện chạy qua ống
dây thì cảm ứng từ bên trong ống dây có độ lớn B = 6,28.10-3 (T). Hiệu điện thế ở hai đầu ống dây là
bao nhiêu?
Giải
l 0,4
Số vòng dây trên ống dây dài 40cm: N   500
d 0,8.103
N B.l 6, 28.103.0, 4
B  4 .10  I  I 
7
  4( A)
l 4 .107.N 4 .107.500
Vậy hiệu điện thế hai đầu ống là: U  I .R  4.1,1  4,4(V )
Bài 1. Một ống dây dài 50 (cm), cƣờng độ dòng điện chạy qua mỗi vòng dây là 2 (A). cảm ứng từ bên
trong ống dây có độ lớn B = 25.10-4 (T). Tính số vòng dây của ống dây.
Bài 2. Một sợi dây đồng có đƣờng kính 0,8 (mm), lớp sơn cách điện bên ngoài rất mỏng. Dùng sợi dây
này để quấn một ống dây có dài l = 40 (cm). Số vòng dây trên mỗi mét chiều dài của ống dây là bao
nhiêu?
Bài 3. Một sợi dây đồng có đƣờng kính 0,8 (mm), điện trở R = 1,1 (Ω), lớp sơn cách điện bên ngoài rất
mỏng. Dùng sợi dây này để quấn một ống dây dài l = 40 (cm). Cho dòng điện chạy qua ống dây thì
cảm ứng từ bên trong ống dây có độ lớn B = 6,28.10-3 (T). Hiệu điện thế ở hai đầu ống dây là bao
nhiêu?
Bài 4. Ống dây dẫn hình trụ dài 20cm,đƣờng kính 2cm.Một dây dẫn có vỏ bọc cách điện dài 300m
đƣợc quấn đều theo chiều dài ống dây. Cho dòng điện có I=0,5A chạy qua dây.Ống dây đặt trong
không khí và không có lõi thép. Xác định cảm ứng từ tại một điểm P trên trục ống dây.
Bài 5. Dùng một dây đồng đƣờng kính d=0,5mm có một lớp sơn cách điện mỏng, quấn quanh một
hình trụ để làm một ống dây(Xôlenoit), các vòng dây quấn sát nhau. Cho dòng điện có I=0,4A chạy
qua ống dây. Xác định cảm ứng từ trong ống dây.
Bài 6. Dùng một dây đồng đƣờng kính 0,8mm có một lớp sơn cách điện mỏng, quấn quanh một hình
trụ có đƣờng kính 2cm,chiều dài 40cm để làm một ống dây, các vòng dây quấn sát nhau. Muốn từ
trƣờng có cảm ứng từ bên trong ống dây bằng 6,28.10-3T thì phải đặt vào ống dây một hiệu điện thế là
bao nhiêu. Biết điện trở suất của đồng bằng 1,76.10-8.m.
Bài 7. Một khung dây tròn bán kính 30cm gồm 10 vòng dây. Cƣờng độ dòng điện qua khung là 0,3A.
Tính cảm ứng từ tại tâm của khung dây ?
Trang 29
Bài 8. Một ống dây có dòng điện I = 25 A chạy qua . Biết cứ mỗi mét chiều dài của ống dây đƣợc quấn
1800 vòng . Độ lớn cảm ứng từ trong lòng ống dây là bao nhiêu?
Bài 9. Một ống dây thẳng dài có 1200 vòng dây, cảm ứng từ bên trong ống dây là B = 7,5.10-3T. Tính
cƣờng độ dòng điện qua ống dây. Cho biết ống dây có chiều dài 20cm.
Bài 10: Một dây dẫn có đƣờng kính tiết diện d = 0,5 cm, bọc bằng một lớp cách điện mỏng và quấn
thành một ống dây các vòng của ống dây đƣợc quấn sát nhau. Cho dòng điện I = 0,4 A đi qua ống
dây. Tính cảm ứng từ trong ống dây.
Bài 11: Tìm cảm ứng từ trƣờng ở trong lòng một ống dây hình trụ có chiều dài l = 62,8cm. Xung
quanh quấn 1000 vòng dây dẫn, có dòng điện một chiều I = 0,2A chạy qua. Lõi sắt trong lòng ống có
độ từ thẩm gấp 3000 lần độ từ thẩm của chân không.
VẤN ĐỀ 6: NGUYÊN LÝ CHỒNG CHẤT TỪ TRƢỜNG

Bước 1: Vẽ hình, xác định vec-tơ cảm ứng từ thành phần, cảm ứng từ
tổng hợp.
Bước 2: Áp dụng nguyên lý chồng chất từ trƣờng:
B  B1  B2 (*)
Bước 3: Tính độ lớn các vec tơ cảm ứng từ thành phần.
I
- B  2.107 
r
n.I
- B  2 .107 
r
N
- B  4 .107  I  4 .107 n.I
l
Tùy vào từ trường do dòng điện thẳng dài vô hạn , cuộn dây
hay ống dây mà chúng ta sử dụng công thức để tính độ lớn của
vec-tơ cảm ứng từ.
Bước 4: Bỏ dấu vec-tơ trong phƣơng trình (*).
 B1  B2 : B  B1  B2
B1  B2 : B  B1  B2
B1  B2 : B  B12  B22
  B1; B2    : B  B12  B22  2 B1B2 cos 
Bước 5: Kết luận về điểm đặt, phƣơng, chiều, độ lớn của vec-tơ cảm
ứng từ tổng hợp.
Lưu ý: nếu phƣơng trình (*) có nhiều hơn hai vec-tơ cảm ứng từ tác
Trang 30
dụng, ta dùng phƣơng pháp nhóm các cặp vec- tơ rồi đƣa về dạng chỉ
còn hai vec-tơ thành phần.
Ví dụ 12. Cho hai dòng điện có phƣơng và chiều nhƣ hình vẽ I1 = 2A và

I2 = 4A. Biết 2 dòng điện cách nhau 10cm. Xác định cảm ứng từ tổng hợp
tại điểm M cách đều 2 dây dẫn.
Giải
Áp dụng nguyên lý chồng chất từ trường tại M
B  B1  B2 (*)
Tính độ lớn các thành phần B1, B2

I1 2
B1  2.107   2.107   8.106 (T )
r1 0, 05
I 4
B2  2.107  2  2.107   1, 6.105 (T )
r2 0, 05
Vì B1  B2 :
(*)  BM  B12  B22  (8.106 )2  (1, 6.105 ) 2  1,8.105 (T )
Vậy BM : Điểm đặt tại điểm M

Phƣơng, chiều nhƣ hình vẽ
Độ lớn BM  1,8.105 (T )
Ví dụ 13: Cho bốn dòng điện I1= I2= 10A; I3= I4= 10A chạy qua bốn
dây dẫn thẳng dài vô hạn đặt nhƣ hình vẽ. Xác định BN nếu a=5 cm ?
Trang 31
Giải
Áp dụng nguyên lý chồng chất từ trường tại N
B N  B1  B2  B3  B4 (*)
Tính độ lớn các thành phần B1 , B2 , B3 , B4

I1 10
B1  B2  2.107   2.107   1, 41.105 (T )
r1 5 2
.102
2
I3 5
B3  B4  2.107   2.107   7,1.106 (T )
r3 5 2
.102
2
5 6 6
Vì B1  B3 : B13 | B1  B3 ||1, 41.10  7,1.10 | 7.10 (T )
B2  B4 : B24 | B1  B3 ||1, 41.105  7,1.106 | 7.106 (T )
Mà B13  B24
(*)  BN  B132  B242  (7.106 )2  (7.106 )2  9,9.106 (T )
Vậy BN : Điểm đặt tại điểm N

Phƣơng: Trùng với đƣờng thẳng song song với I1I2
Chiều : Từ I2I1
Độ lớn BN  9,9.106 (T )

Bài 1. Cho hai dây dẫn thẳng, dài , song song cách nhau một khoảng cố định 9cm. Trong dây thứ nhất
có dòng điện I1=3A, dây thứ hai có dòng điện I2= 6A. Xác định cảm ứng tại M cách dây một 3cm,
cách dây hai 12cm. Xét hai trƣờng hợp:
a. Hai dòng điện cùng chiều.

b. Hai dòng điện ngƣợc chiều.
Bài 2. Hai dây dẫn, dài, song song cách nhau một khoảng cố định 5 cm. Trong dây thứ nhất có dòng
điện I1=3A, trong dây thứ 2 có dòng điện I2=4A, hai dòng điện chay ngƣợc chiều nhau. Xác định càm
ứng từ tổng hợp tại:
a. M cách I1= 3cm, cách I2=2cm.

b. N cách I1= 7cm, cách I2=2cm.
c. E cách I1= 3cm, cách I2=4cm.
d. F cách I1= 5cm, cách I2=5cm.
Trang 32
Bài 3. Cho hai dòng điện có phƣơng và chiều nhƣ hình vẽ I1 = 2A và I2 =

4A. Biết 2 dòng điện cách nhau 10cm. Xác định cảm ứng từ tổng hợp tại
điểm M cách đều 2 dây dẫn.
Bài 3. Cho hai dòng điện có phƣơng và chiều nhƣ hình vẽ I1 = I2= 2A.
Biết 2 dòng điện cách nhau 10cm. Xác định cảm ứng từ tổng hợp tại
điểm M cách I1 =1cm, cách I2 = 2cm.
Bài 4. Cho 3 dòng điện thẳng song song cùng chiều vuông
góc với mặt phẳng hình vẽ. I1, I2, I3 nhƣ hình vẽ. Trong đó,
I1=I2=I3= 5A. Xác định cảm ứng từ tại điểm M nhƣ hình vẽ.
Bài 5. Cho 3 dòng điện vuông góc với mặt phẳng hình vẽ, I1 = I2 = I3
= 6A . Ba dòng điện giao với mặt phẳng hình vẽ tại ba điểm A,B,C. Ba
điểm A,B,C trên mặt phẳng hình vẽ là 3 đỉnh của tam giác đều. Hãy
xác định cảm ứng từ tại tâm O của tam giác trong hai trƣờng hợp:
a. Cả 3 dòng điện cùng chiều.
b. Dòng I1,I2 ngƣợc chiều dòng I3.
Bài 6. Cho bốn dòng điện I1= I2= 10A; I3= I4= 10A chạy qua bốn dây
dẫn thẳng dài vô hạn đặt nhƣ hình vẽ. Xác định BN nếu a=5 cm ?
Trang 33
Bài 7. Một dây dẫn rất dài đƣợc căng thẳng rất dài đƣợc căng thẳng ,
trong đó có một khoảng nhỏ ở giữa hai dây đƣợc uốn thành một vòng
tròn bán kính 4.14cm. Cho dòng điện I = 4A chạy trong dây dẫn. Xác
định vectơ cảm ứng từ tại tâm O của vòng tròn.
Đs:B=5,45.10-5(T)
VẤN ĐỀ 7:TỪ TRƢỜNG TRIỆT TIÊU

PHƢƠNG PHÁP
 TH1: hai vec-tơ từ trường thành phần:
Phƣơng trình tổng hợp từ trƣờng : B1  B2  BM (*)
Để từ trƣờng triệt tiêu: B  0
(*)  B1  B2  0
B1  B2

B1  B2
 Vị trí đặt điện tích q3 để hợp lực bằng 0.

 HAI DÕNG ĐIỆN CÙNG CHIỀU.
B1  B2
- Để cảm ứng từ triệt tiêu 
B1  B2
- Suy ra M thuộc đoạn AB
r1  r2  AB

- Giải hệ  r2 I 2
 r I
 1 1
- Kết luận:
 Những điểm M có từ trƣờng triệt tiệu phải thuộc đƣờng thẳng (d) song song với hai dây
dẫn .
 (d) thuộc mặt phẳng giới hạn bời hai dây dẫn.
 (d) cách dây chứa I1 một đoạn r1.
 TH2: HAI DÕNG ĐIỆN NGƢỢC CHIỀU ( I1>I2)
Trang 34
B1  B2
B1  B2
- Suy ra điểm M nằm ngoài đoạn AB.
r2 I 2
- Vì   mà I1>I2  r1 > r2
r1 I1
- Suy ra M nằm ngoài đoạn AB và gần B.
r1  r2  AB

- Giải hệ  r2 I 2
 r I
 1 1
- Kết luận:
 Tập hợp các điểm có từ trƣờng triệt tiêu phải thuộc đƣờng thẳng (d) song song với hai
dây dẫn
 (d) thuộc mặt phẳng tạo bởi I1, I2
 (d) nằm bên phải I2.
Chú ý: Trƣờng hợp I2>I1 thì phƣơng pháp giải tƣơng tự nhƣng (d) thuộc mặt phẳng giới hạn
bởi dây một và về bên trái dây I1.
 TH2: Nhiều vec-tơ từ trường thành phần: Ta ghép tổng hợp từng cặp vec-tơ lại với nhau đến khi
phƣơng trình tổng hợp từ trƣờng còn lại hai lực thành phần nhƣ (*).
Ví dụ 14: Hai dây dẫn thẳng dài vô hạn đặt song song trong không khí cách nhau một khoảng d = 12
cm có các dòng điện ngƣợc chiều nhau I1 = 4 A; I2 = 2 A đi qua. Xác định qu tích của các điểm có
cảm ứng từ tổng hợp bằng 0.
Giải
Phương trình tổng hợp từ trường: B1  B2  BM (*)
B1  B2 (1)
B1  B2 (2)
(1) điểm M nằm ngoài đoạn AB.
Trang 35
r2 I 2
- Vì   mà I1>I2  r1 > r2 M nằm ngoài đoạn AB và gần B.
r1 I1
r1  r2  12 r1  r2  12
  r1  24cm
- Giải hệ  r2 I 2   r2 2  
 r I   r2  12cm
 1 1  r1 4
- Vậy tập hợp những điểm làm cho từ trường triệt tiêu cách dây 1 một đoạn 24cm, cách
dây 2 một đoạn 12cm.
BÀI TẬP ÁP DỤNG

Bài 1. Cho hai dòng điện dài vô tận song song với nhau và cùng vuông góc với mặt phẳng hình vẽ.
I1=4A, I2=6A, I1 cách I2 một khoảng là 10 cm. Tìm tập hợp những điểm M khiến cho từ trƣờng bị triệt
tiêu (bằng không) trong các trƣờng hợp sau:
a. I1 ↑↑ I2
b. I1 ↑↓ I2
Bài 2. Hai dây dẫn thẳng dài vô hạn đặt song song trong không khí cách nhau một khoảng d = 12 cm
có các dòng điện ngƣợc chiều nhau I1 = 2 A; I2 = 4 A đi qua. Xác định qu tích của các điểm có cảm
ứng từ tổng hợp bằng 0.
Bài 3.Hai dòng điện cƣờng độ I1 = 6 A; I2 = 9 A chạy trong hai dây dẫn thẳng, song song dài vô hạn có
chiều ngƣợc nhau, đƣợc đặt trong chân không cách nhau một khoảng a = 10 cm. Tìm qu tích những
điểm tại đó B  0.
Bài 4.Hai dòng điện có cƣờng độ I1 = 3 A; I2 = 4 A chạy trong hai dây dẫn thẳng, đồng phẳng, vuông
góc với nhau đặt trong không khí. Tìm qu tích những điểm tại đó B = 0.
Bài 5. Qua ba đỉnh của một tam giác đều ABC cạnh a=10cm, đặt ba dây dẫn thẳng dài có 3 dòng điện
I1, I2, I3 chạy qua và vuông góc với mặt phẳng (ABC),biết I1=I2=2A và I1↑↓ I2. Xác định chiều và
cƣờng độ dòng I3 để từ trƣờng tại tâm tam giác đều triệt tiêu.
Bài 6. Qua bốn đỉnh của một hình vuông ABCD cạnh a=10cm đặt bốn
dây dẫn thẳng dài có dòng điện I1, I2, I3, I4 chạy qua và vuông góc với
mặt phẳng ABCD với I1=I2=I3= 5A. Xác định chiều và độ lớn của I4 để
từ trƣờng tại tâm của hình vuông bằng 0.
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Công thức nào sau đây tính cảm ứng từ tại tâm của vòng dây tròn có bán kính R mang dòng
điện I:
A. B = 2.10-7I/R B. B = 2π.10-7I/R C. B = 2π.10-7I.R D. B = 4π.10-7I/R
Câu 2: Độ lớn cảm ứng từ trong lòng một ống dây hình trụ có dòng điện chạy qua tính bằng biểu thức:
Trang 36
A. B = 2π.10-7I.N B. B = 4π.10-7IN/l C. B = 4π.10-7N/I.l D. B = 4π.IN/l
Câu 3: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn đúng hƣớng của đƣờng cảm ứng từ của dòng điện
trong dây dẫn thẳng dài vô hạn vuông góc với mặt phẳng hình vẽ:
Câu 4: Độ lớn cảm ứng từ tại một điểm bên trong lòng ống dây có dòng điện đi qua sẽ tăng hay giảm
bao nhiêu lần nếu số vòng dây và chiều dài ống dây đều tăng lên hai lần và cƣờng độ dòng điện qua
ống dây giảm bốn lần:
A. không đổi B. giảm 2 lần C. giảm 4 lần D. tăng 2 lần
Câu 5: Hai điểm M và N gần dòng điện thẳng dài, cảm ứng từ tại M lớn hơn cảm ứng từ tại N 4 lần.
Kết luận nào sau đây đúng:
A. rM = 4rN B. rM = rN/4 C. rM = 2rN D. rM = rN/2
Câu 6: Hình vẽ nào dƣới đây xác định đúng hƣớng của véc tơ cảm ứng từ tại M gây bởi dòng điện
trong dây dẫn thẳng dài vô hạn:
Câu 7: Hình vẽ nào dƣới đây xác định sai hƣớng của véc tơ cảm ứng từ tại M gây bởi dòng điện trong
dây dẫn thẳng dài vô hạn:
Câu 9: Hình vẽ nào dƣới đây xác định sai hƣớng của véc tơ cảm ứng từ tại M gây bởi dòng điện thẳng
dài vô hạn:
Trang 37
Câu 11: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn đúng hƣớng của véc tơ cảm ứng từ tại tâm
vòng dây của dòng điện trong vòng dây tròn mang dòng điện:
Câu 12: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn sai hƣớng của véc tơ cảm ứng từ tại tâm vòng
dây của dòng điện trong vòng dây tròn mang dòng điện:
Trang 38
Câu 18: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn đúng hƣớng của véc tơ cảm ứng từ tại tâm vòng
Câu 20: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn đúng hƣớng của đƣờng cảm ứng từ của dòng
điện trong ống dây gây nên:
Câu 21: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn sai hƣớng của đƣờng cảm ứng từ của dòng điện
trong ống dây gây nên:
Câu 22: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn đúng hƣớng của đƣờng cảm ứng từ của dòng
điện trong ống dây gây nên:
Trang 39
Câu 23: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào biểu diễn sai hƣớng của đƣờng cảm ứng từ của dòng điện
trong ống dây gây nên:
Câu 24: Cho dòng điện cƣờng độ 1A chạy trong dây dẫn thẳng dài vô hạn. Cảm ứng từ tại những điểm
cách dây 10cm có độ lớn:
A. 2.10-6T B. 2.10-5T C. 5.10-6T D. 0,5.10-6T
Câu 25: Dây dẫn thẳng dài có dòng điện 5A chạy qua. Cảm ứng từ tại M có độ lớn 10-5T. Điểm M
cách dây một khoảng:
A. 20cm B. 10cm C. 1cm D. 2cm
Câu 26: Tại tâm của dòng điện tròn cƣờng độ 5A ngƣời ta đo đƣợc cảm ứng từ B = 31,4.10-6T. Đƣờng
kính của dòng điện tròn là:
Câu 27: Tại tâm của dòng điện tròn gồm 100 vòng, ngƣời ta đo đƣợc cảm ứng từ B = 62,8.10-4T.
Đƣờng kính vòng dây là 10cm. Cƣờng độ dòng điện chạy qua mỗi vòng là:
A. 5A B. 1A C. 10A D. 0,5A
Câu 28: Ngƣời ta muốn tạo ra từ trƣờng có cảm ứng từ B = 250.10-5T bên trong một ống dây, mà dòng
điện chạy trong mỗi vòng của ống dây chỉ là 2A thì số vòng quấn trên ống phải là bao nhiêu, biết ống
dây dài 50cm
A. 7490 vòng B. 4790 vòng C. 479 vòng D. 497 vòng
Câu 29: Dùng loại dây đồng đƣờng kính 0,5mm, bên ngoài có phủ một lớp sơn cách điện mỏng quấn
quanh một hình trụ tạo thành một ống dây, các vòng dây quấn sát nhau. Cho dòng điện 0,1A chạy qua
các vòng dây thì cảm ứng từ bên trong ống dây bằng:
A. 18,6.10-5T B. 26,1.10-5T C. 25.10-5T D. 30.10-5T
Câu 30: Đáp án nào sau đây đúng khi nói về đƣờng sức từ:
A. xuất phát từ - ∞, kết thúc tại + ∞
B. xuất phát tại cực bắc, kết thúc tại cực nam
C. xuất phát tại cực nam, kết thúc tại cực bắc
D. là đƣờng cong kín nên nói chung không có điểm bắt đầu và kết thúc
Trang 40
Câu 31: Hình vẽ bên biểu diễn chùm tia electron chuyển động theo chiều mũi
tên từ M đến N. Xác định hƣớng véc tơ cảm ứng từ tại điểm P:
A. Hƣớng theo chiều từ M đến N
B. hƣớng theo chiều từ N đến M
C. Hƣớng vuông góc với mặt phẳng hình vẽ, đi vào trong
D. Hƣớng vuông góc với MN, trong mặt phẳng hình vẽ đi xuống
Câu 32: Các đƣờng sức từ của dòng điện thẳng dài có dạng là các đƣờng:
A. thẳng vuông góc với dòng điện
B. tròn đồng tâm vuông góc với dòng điện
C. tròn đồng tâm vuông góc với dòng điện, tâm trên dòng điện
D. tròn vuông góc với dòng điện
Câu 33: Ngƣời ta xác định chiều của đƣờng sức từ của dòng điện thẳng, đƣờng sức từ tại tâm của
dòng điện tròn lần lƣợt bằng quy tắc sau đây:
A. quy tắc cái đinh ốc 1, cái đinh ốc 2 B. quy tắc cái đinh ốc 2, cái đinh ốc 1
C. quy tắc bàn tay trái, bàn tay phải D. quy tắc bàn tay phải, bàn tay trái
Câu 34: Một dây dẫn thẳng dài có dòng điện đi qua, nằm trong mặt phẳng
P, M và N là hai điểm cùng nằm trong mặt phẳng P và đối xứng nhau qua
dây dẫn. Véc tơ cảm ứng từ tại hai điểm này có tính chất nào sau đây:
A. cùng vuông góc với mặt phẳng P, song song cùng chiều nhau
B. cùng vuông góc với mặt phẳng P, song song ngƣợc chiều nhau, cùng độ lớn
C. cùng nằm trong mặt phẳng P, song song cùng chiều nhau
D. cùng nằm trong mặt phẳng P, song song ngƣợc chiều nhau, cùng độ lớn
Câu 5: Cảm ứng từ của một dòng điện thẳng tại điểm N cách dòng điện 2,5cm bằng 1,8.10-5T. Tính
cƣờng độ dòng điện:
A. 1A B. 1,25A C. 2,25A D. 3,25A
Câu 36: Hai dây dẫn thẳng dài song song cách nhau một khoảng cố định 42cm. Dây thứ nhất mang
dòng điện 3A, dây thứ hai mang dòng điện 1,5A, nếu hai dòng điện cùng chiều, những điểm mà tại đó
cảm ứng từ bằng không nằm trên đƣờng thẳng:
A. song song với I1, I2 và cách I1 28cm
B. nằm giữa hai dây dẫn, trong mặt phẳng và song song với I1, I2, cách I2 14cm
Trang 41
C. trong mặt phẳng và song song với I1, I2, nằm ngoài khoảng giữa hai dòng điện cách I2 14cm
D. song song với I1, I2 và cách I2 20cm
Câu 37: Hai dây dẫn thẳng dài song song cách nhau một khoảng cố định 42cm. Dây thứ nhất mang
dòng điện 3A, dây thứ hai mang dòng điện 1,5A, nếu hai dòng điện ngƣợc chiều, những điểm mà tại
đó cảm ứng từ bằng không nằm trên đƣờng thẳng:
A. song song với I1, I2 và cách I1 28cm
B. nằm giữa hai dây dẫn, trong mặt phẳng và song song với I1, I2, cách I2 14cm
C. trong mặt phẳng và song song với I1, I2, nằm ngoài khoảng giữa hai dòng điện gần I2 cách I2
42cm
D. song song với I1, I2 và cách I2 20cm
Câu 38: Ba dòng điện thẳng song song vuông góc với mặt phẳng hình vẽ.
Khoảng cách từ điểm M đến ba dòng điện trên mô tả nhƣ hình vẽ. Xác định
véc tơ cảm ứng từ tại M trong trƣờng hợp cả ba dòng điện đều hƣớng ra phía
trƣớc mặt phẳng hình vẽ. Biết I1 = I2 = I3 = 10A
A. 10-4T B. 2.10-4T C. 3.10-4T D. 4.10-4T
Câu 39: Ba dòng điện thẳng song song vuông góc với mặt phẳng hình vẽ. Khoảng
cách từ điểm M đến ba dòng điện trên mô tả nhƣ hình vẽ. Xác định véc tơ cảm
ứng từ tại M trong trƣờng hợp ba dòng điện có hƣớng nhƣ hình vẽ. Biết I1 = I2 = I3
= 10A
4 4
A. 3.10 T B. 4.104 T C. 5.10 T D. 6.104 T
Câu 40: Ba dòng điện thẳng song song vuông góc với mặt phẳng hình vẽ có chiều
nhƣ hình vẽ. Tam giác ABC đều. Xác định véc tơ cảm ứng từ tại tâm O của tam giác,
biết I1 = I2 = I3 = 5A, cạnh của tam giác bằng 10cm:
A. 0 B. 10-5T B. 2.10-5T D. 3.10-5T
Câu 41: Ba dòng điện thẳng song song vuông góc với mặt phẳng hình vẽ, cóchiều
nhƣ hình vẽ. ABCD là hình vuông cạnh 10cm, I1 = I2 = I3 = 5A, xác định véc tơ
cảm ứng từ tại đỉnh thứ tƣ D của hình vuông:
A. 0,2 10-5T B. 2 10-5T
C. 1,25 10-5T D. 0,5 10-5T
Câu 42: Một khung dây tròn bán kính 4cm gồm 10 vòng dây. Dòng điện chạy trong mỗi vòng có
cƣờng độ 0,3A. Tính cảm ứng từ tại tâm của khung.
A. 4,7.10-5T B. 3,7.10-5T C. 2,7.10-5T D. 1,7.10-5T
Trang 42
Câu 43: Một khung dây tròn gồm 24 vòng dây, mỗi vòng dây có dòng điện cƣờng độ 0,5A chạy qua.
Tính toán thấy cảm ứng từ ở tâm khung bằng 6,3.10-5T. Bán kính của khung dây đó là:
A. 0,1m B. 0,12m C.0,16m D. 0,19m
Câu 44: Một khung dây tròn gồm 24 vòng dây, mỗi vòng dây có dòng điện cƣờng độ 0,5A chạy qua.
Theo tính toán thấy cảm ứng từ ở tâm khung bằng 6,3.10-5T. Nhƣng khi đo thì thấy cảm ứng từ ở tâm
bằng 4,2.10-5T, kiểm tra lại thấy có một số vòng dây bị quấn nhầm chiều ngƣợc chiều với đa số các
vòng trong khung. Hỏi có bao nhiêu số vòng dây bị quấn nhầm:
A. 2 B. 3 C. 4 D. 5
Câu 45: Tính cảm ứng từ tại tâm của hai vòng tròn dây dẫn đồng tâm, bán kính một vòng là R1 = 8cm,
vòng kia là R2 = 16cm, trong mỗi vòng dây đều có dòng điện cƣờng độ I = 10A chạy qua. Biết hai
vòng dây nằm trong cùng một mặt phẳng, và dòng điện chạy trong hai vòng cùng chiều:
A. 9,8.10-5T B. 10,8. 10-5T C. 11,8. 10-5T D. 12,8. 10-5T
vòng dây nằm trong cùng một mặt phẳng, và dòng điện chạy trong hai vòng ngƣợc chiều:
A. 2,7.10-5T B. 1,6. 10-5T C. 4,8. 10-5T D. 3,9. 10-5T
vòng dây nằm trong hai mặt phẳng vuông góc với nhau.
A. 8,8.10-5T B. 7,6. 10-5T C. 6,8. 10-5T D. 3,9. 10-5T
Câu 48: Một dây dẫn rất dài đƣợc căng thẳng trừ một đoạn ở giữa dây uốn
thành một vòng tròn bán kính 1,5cm. Cho dòng điện 3A chạy trong dây dẫn.
Xác định cảm ứng từ tại tâm của vòng tròn nếu vòng tròn và phần dây thẳng
cùng nằm trong một mặt phẳng:
A. 5,6.10-5T B. 6,6. 10-5T C. 7,6. 10-5T D. 8,6. 10-5T
Câu 49: Một dây dẫn rất dài đƣợc căng thẳng trừ một đoạn ở giữa dây uốn thành
một vòng tròn bán kính 1,5cm. Cho dòng điện 3A chạy trong dây dẫn. Xác định
cảm ứng từ tại tâm của vòng tròn nếu vòng tròn và phần dây thẳng cùng nằm
trong một mặt phẳng, chỗ bắt chéo hai đoạn dây không nối với nhau:
A. 15,6.10-5T B. 16,6. 10-5T C. 17,6. 10-5T D. 18,6. 10-5T
Câu 50: Một ống hình trụ dài 0,5m, đƣờng kính 16cm. Một dây dẫn dài 10m, đƣợc quấn quanh ống
dây với các vòng khít nhau cách điện với nhau, cho dòng điện chạy qua mỗi vòng là 100A. Cảm ứng
từ trong lòng ống dây có độ lớn:
A. 2,5.10-3T B. 5.10-3T C. 7,5.10-3T D. 2.10-3T
Trang 43
Câu 51: Các đƣờng sức từ trƣờng bên trong ống dây mang dòng điện có dạng, phân bố, đặc điểm nhƣ
thế nào:
A. là các đƣờng tròn và là từ trƣờng đều
B. là các đƣờng thẳng vuông góc với trục ống cách đều nhau, là từ trƣờng đều
C. là các đƣờng thẳng song song với trục ống cách đều nhau, là từ trƣờng đều
D. các đƣờng xoắn ốc, là từ trƣờng đều
Câu 52: Nhìn vào dạng đƣờng sức từ, so sánh ống dây mang dòng điện với nam châm thẳng ngƣời ta
thấy:
A. giống nhau, đầu ống dòng điện đi cùng chiều kim đồng hồ là cực bắc
B. giống nhau, đầu ống dòng điện đi cùng chiều kim đồng hồ là cực nam
C. khác nhau, đầu ống dòng điện đi ngƣợc chiều kim đồng hồ là cực bắc
D. khác nhau, đầu ống dòng điện đi ngƣợc chiều kim đồng hồ là cực nam
Câu 53: Hai dây dẫn thẳng dài đặt vuông góc nhau, rất gần nhau nhƣng không
chạm vào nhau có chiều nhƣ hình vẽ. Dòng điện chạy trong hai dây dẫn có cùng
cƣờng độ. Từ trƣờng do hai dây dẫn gây ra có thể triệt tiêu nhau, bằng không ở
vùng nào?
A. vùng 1và 2 B. vùng 3 và 4 C. vùng 1 và 3 D. vùng 2 và 4
Trang 44
BÀI 22: LƢC-LO-REN-XƠ

Dòng chuyển dời có hướng của các hạt điện tích tạo thành dòng điện. Vậy khi hạt điện tích chuyển động trong
một từ trường thì hạt ấy có chịu tác dụng cũa lực từ không
I.LỰC LO-REN-XƠ
1.Định nghĩa lực Lo-ren-xơ
Dòng điện trong kim loại là dòng chuyển dời có hƣớng của các electron. Khi đặt một dây dẫn có
dòng điện vào trong một từ trƣờng, thì lực từ tác dụng lên dây dẫn cũng chính là tổng hợp các lực do
từ trƣờng tác dụng lên các electron chuyển động tạo thành dòng điện.
Một cách tổng quát: Mọi hạt điện tích chuyển động trong một từ trường, đều chịu tác dụng của
lực từ. Và lực này được gọi là lực Lo-ren-xơ.
Ví dụ: Khi đặt một nam châm lại gần một máy thu hình đang hoạt động, thì lực Lo-ren-xơ tác
dụng lên chùm electron đang rọi vào màn hình làm lệch qu đạo của dòng electron. Do đó, hình ảnh
trên màn hình bị nhiễu loạn.
2. Xác định lực Lo-ren-xơ
Ta biết, dòng điện trong kim loại đƣợc qui ƣớc là dòng chuyển dời ngƣợc chiều dòng điện của
các electron, nhƣng để tiện lí giải và để có thể mở rộng kết quả tìm đƣợc cho mọi trƣờng hợp, ta coi
rằng dòng điện trong dây dẫn là dòng chuyển dời theo chiều dòng điện của các hạt điện tích q0= +e.
Theo bài 20, lực từ F tác dụng lên phần tử dòng điện
Il  I M1M 2 có phƣơng vuông góc với l và B , có chiều tuân theo
qui tắc bàn tay trái và có độ lớn xác định bằng công thức:
F  IlB sin  (22.1)
Ở đây, ta giả thiết từ trƣờng B là đều. Lực từ F là tổng hợp
các lực Lo-ren-xơ tác dụng lên các hạt tạo thành dòng điện tích q0
chuyển động với cùng vận tốc v tạo thành dòng điện theo chiều
v (Hình 22.1). Nhƣ vậy, lực từ tổng hợp phân chia đều cho các hạt
điện tích. Nếu N là tổng số hạt điện tích trong phần tử dòng điện thì Hình 22.1
lực Lo-ren-xơ tác dụng lên mỗi hạt điện tích cho bởi:
F Il
f   B sin  ( α là góc tạo bởi B và l  I M 1M 2 )
N N
Giả sử n0 là mật độ hạt điện tích trong dây dẫn, S là tiết

diện dây dẫn thì:
N = n0 x thể tích dây dẫn = n0 x Sl
Mặt khác, cƣờng độ dòng điện I biểu thị lƣợng điện tích
chuyển qua tiết diện S trong thời gian một giây (Hình 22.2).
Trong một giây, các hạt điện tích đi đƣợc đoạn đƣờng bằng v,
vậy cƣờng độ dòng điện I cũng đƣợc tính bằng lƣợng điện tích
chứa trong thể tích S  v mang số hạt Svn0 , nghĩa là: Hình 22.2
Trang 45
Il q0 Svn0l
I  q0 (Svn 0 ) và   q0v
N n0 Sl
Vậy từ (22.1) ta có công thức xác định lực Lo-ren-xơ: f  q0vB sin  (22.2)
So sánh về hƣớng, ta nhận thấy l và v cùng hƣớng khi q0 >0 và ngƣợc hƣớng khi q0 <0. Vậy
ta kết luận:
Lực Lo-ren-xơ do từ trường có cảm ứng từ B tác dụng

Lên một hạt điện tích q0 chuyển động với vận tốc v:
a. Có phương cuông góc với B và v .
b. Có chiều tuân theo qui tắc bàn tay trái: Để bàn tay trái mở
rộng sao cho từ trường hướng vào lòng bàn tay, chiều từ
cổ tay đến ngón giữa là chiều của v khi q0 > 0 và ngược
chiều v khi q0 < 0. Lúc đó, chiều của lực Lo-ren-xơ là
chiều của ngón cái choãi ra.
c. Có độ lớn: f | q 0 | vBsin  ( trong đó α là góc tạo bởi
v và B) (22.3)
Hình 22.3
II. CHUYỂN ĐỘNG CỦA MỘT HẠT ĐIỆN TÍCH TRONG TỪ TRƢỜNG ĐỀU
(GIẢM TẢI- KHÔNG DẠY)
1.Chú ý quan trọng
Giả sử một hạt điện tích q0 khối lƣợng m chuyển động dƣới tác dụng duy nhất của lực Lo-ren-xơ.
Khi đó, lực tác dụng f luôn vuông góc với vận tốc v , do đó công suất tức thời của lực tác dụng :
P  f .v
Luôn bằng 0. Vậy động năng của hạt ( theo định lí biến thiên động năng) đƣợc bào toàn, nghĩa là
độ lớn vận tốc của hạt không đổi, chuyển động của hạt là chuyển động đều.
2. Chuyển động của hạt điện tích trong từ trƣờng đều
Bây giờ ta hãy khảo sát chuyển động của một hạt điện tích q0, khối lƣợng m trong một từ trƣờng
đều B với giả thiết là vận tốc ban đầu của hạt vuông góc với từ trường. Giải thiết hạt chỉ chịu tác
dụng duy nhất của từ trƣờng, phƣơng trình chuyển động của hạt đƣợc viết:
ma  f (22.4) Với đƣợc xác định theo qui tắc bàn tay trái mở rộng.
Chọn hệ quy chiếu quán tính Oxyz, sao cho cảm ứng từ hƣớng dọc theo trục Oz. Khi đó nếu gọi
thành phần cùa gia tốc theo phƣơng z là az thì theo (22.4) , vì a  B nghĩa là a  Oz , nên:
Trang 46
az  0 , suy ra: vz  const
Kết quả cho thấy thành phần của vận tốc v theo phƣơng z
không thay đổi. Lúc đầu (t=0): vz  0 ( vận tốc ban đầu vuông góc
với B ) nên ta luôn có vz  0 , nghĩa là vec-tơ vận tốc luôn nằm
trong mặt phẳng Oxy: Chuyển động của hạt điện tích là chuyển
động phẳng trong mặt phẳng vuông góc với từ trường.
Trong mặt phẳng đó, lực Lo-ren-xơ luôn vuông góc với vận
tốc v , nghĩa là đóng vai trò lực hƣớng tâm:
mv 2
f  | q 0 | vB
R
(22.5) Hình 22.5
Với R là bán kính qu đạo.
Vì độ lớn của vận tốc không đổi nên bán kính cong R của qu đạo không đổi, nói cách khác quỹ
đạo là một đường tròn.
Kết luận: Quỹ đạo của một hạt điện tích trong một từ trường đều, với điều kiện vận tốc ban đầu
vuông góc với từ trường, là một đường tròn nằm trong mặt phẳng vuông góc với từ trường, có bán
mv
kính : R  (22.5)
| q0 | B

22.1 Lực Lo-ren-xơ là gì? Viết công thức của lực Lo-ren-xơ?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
22.2 Phát biểu quy tắc bàn tay trái cho lực Lo-ren-xơ
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 47
VẤN ĐỀ 8: TÍNH ĐỘ LỚN LỰC LO-REN-XƠ

- Lực Lorentz: là lực tác dung lên một hạt mang điện chuyển động trong nó.
- Đặc điểm:
- Điểm đặt: trên điện tích.
- Phương: vuông góc với mặt phẳng (B, v) .

- Chiều xác định bởi quy tắc bàn tay trái: Mở bàn tay trái sao cho các đƣờng sức từ hƣớng vào
lòng bàn tay và chiều từ cổ tay đến ngón tay là chiều hạt mang điện, khi đó chiều ngón tay trái
choãi ra 900 là:
 + Chiều của lực từ tác dụng lên hạt (+).
 + Chiều ngƣợc với lực từ F đối với hạt (-).
- Độ lớn: f  q vB sin 
Trong đó:
+ q (C) : Độ lớn điện tích di chuyển trong từ trƣờng.
+ v (m/s) : Vận tốc chuyển động của điện tích.
+ B (T) : Độ lớn từ trƣờng mà điện tích chuyển động trong nó.
+ f ( N ) : lực Lorentz
+   ( B, v)
 Chú ý:
- Nếu   0;   : (hat bay theo phƣơng đƣờng sức từ ): f 0

- Nếu   900  f | q | vB
Ví dụ 15 . Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều có cảm ứng từ B=0,2(T) với vận tốc ban
đầu v0 = 2.105 (m/s) vuông góc với B . Tính lực Lorentz tác dụng vào electron.
Giải
Ta có: ( B, v)  900
Độ lớn lực Lorentz: f  q vB sin  | 1,6.10 | 2.10  0, 2  sin 90  6, 4.10 ( N )

19 5 0 15
Trang 48
Ví dụ 16. Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 10-4 (T) với vận tốc
ban đầu v0 = 3,2.106 (m/s) vuông góc với B , khối lƣợng của electron là 9,1.10-31(kg).
a. Tính bán kính qu đạo của electron trong từ trƣờng.
b. Tính chu kỳ chuyển động của electron.
Giải
a. Tính bán kính quỹ đạo của electron trong từ trường.
Khi hạt mang điện chuyển động trong từ trƣờng (v  B) .Lực Lorentz đóng vai trò là lực hƣớng
tâm nên:
v2 31
f L  f ht | q | vB  m  R  mv  9,1.10 193, 2.104  0,182(m)  18, 2(cm)
6
R | q | B | 1,6.10 | 10
b. Tính chu kỳ chuyển động của electron.

v 2
Ta có :   và T 
R 
2 R 2  3,14  0,182
T   6
 3,57.107 ( s)
v 3, 2.10
Bài 1. Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều có cảm ứng từ B=0,2(T) với vận tốc ban đầu
v0 = 2.105 (m/s) vuông góc với B . Tính lực Lorenxơ tác dụng vào electron.
Đs: 6,4.10-15 (N)
Bài 2. Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 10-4 (T) với vận tốc ban
đầu v0 = 3,2.106 (m/s) vuông góc với B , khối lƣợng của electron là 9,1.10-31(kg). Tính bán kính qu
đạo của electron trong từ trƣờng.
Đs: 18,2 (cm)
Bài 3. Một hạt proton chuyển động với vận tốc 2.106 (m/s) vào vùng không gian có từ trƣờng đều B =
0,02 (T) theo hƣớng hợp với vectơ cảm ứng từ một góc 300. Biết điện tích của hạt proton là 1,6.10-19
(C). Tính lực Lorenxơ tác dụng lên proton.
Đs: 3,2.10-15 (N)
Trang 49
Bài 4. Một hạt tích điện chuyển động trong từ trƣờng đều, mặt phẳng qu đạo của hạt vuông góc với
đƣờng sức từ. Nếu hạt chuyển động với vận tốc v1 = 1,8.106 (m/s) thì lực Lorenxơ tác dụng lên hạt có
giá trị f1 = 2.10-6 (N), nếu hạt chuyển động với vận tốc v2 = 4,5.107 (m/s) thì lực Lorenxơ tác dụng lên
hạt có giá trị là bao nhiêu?
Đs: f2 = 5.10-5 (N)
TRẮC NGHIỆM
Câu 1. Phát biểu nào sau đây không đúng?
A. Lực tƣơng tác giữa hai dòng điện thẳng song song có phƣơng nằm trong mặt phẳng hai dòng
điện và vuông góc với hai dòng điện.
B. Hai dòng điện thẳng song song cùng chiều hút nhau, ngƣợc chiều đẩy nhau.
C. Hai dòng điện thẳnh song song ngƣợc chiều hút nhau, cùng chiều đẩy nhau.
D. Lực tƣơng tác giữa hai dòng điện thẳng song song có độ lớn tỉ lệ thuận với cƣờng độ của hai
dòng điện.
Câu 2. Khi tăng đồng thời cƣờng độ dòng điện trong cả hai dây dẫn thẳng song song lên 3 lần thì lực
từ tác dụng lên một đơn vị dài của mỗi dây sẽ tăng lên:
A. 3 lần B. 6 lần C. 9 lần D. 12 lần
Câu 3. Hai dây dẫn thẳng, dài song song và cách nhau 10 (cm) trong chân không, dòng điện trong hai
dây cùng chiều có cƣờng độ I1 = 2 (A) và I2 = 5 (A). Lực từ tác dụng lên 20 (cm) chiều dài của mỗi
dây là:
A. lực hút có độ lớn 4.10-6 (N) B. lực hút có độ lớn 4.10-7 (N)
C. lực đẩy có độ lớn 4.10-7 (N) D. lực đẩy có độ lớn 4.10-6 (N)
Câu 4. Hai dây dẫn thẳng, dài song song đặt trong không khí. Dòng điện chạy trong hai dây có cùng
cƣờng độ 1 (A). Lực từ tác dụng lên mỗi mét chiều dài của mỗi dây có độ lớn là 10-6(N). Khoảng cách
giữa hai dây đó là:
A. 10 (cm) B. 12 (cm) C. 15 (cm) D. 20 (cm)
Câu 5. Hai dây dẫn thẳng song song mang dòng điện I1 và I2 đặt cách nhau một khoảng r trong không
khí. Trên mỗi đơn vị dài của mỗi dây chịu tác dụng của lực từ có độ lớn là:
I1 I 2 I1 I 2 I1 I 2 I1 I 2
A. F  2.107 B. F  2 .10 7 C. F  2.107 D. F  2 .10 7
r2 r2 r r
Câu 6. Hai vòng dây tròn cùng bán kính R = 10 (cm) đồng trục và cách nhau 1(cm). Dòng điện chạy
trong hai vòng dây cùng chiều, cùng cƣờng độ I1 = I2 = 5 (A). Lực tƣơng tác giữa hai vòng dây có độ
lớn là
A. 1,57.10-4 (N) B. 3,14.10-4 (N) C. 4.93.10-4 (N) D. 9.87.10-4(N)
Trang 50
Câu 7. Lực Lorenxơ là:
A. lực từ tác dụng lên hạt mang điện chuyển động trong từ trƣờng.
B. lực từ tác dụng lên dòng điện.
C. lực từ tác dụng lên hạt mang điện đặt đứng yên trong từ trƣờng.
D. lực từ do dòng điện này tác dụng lên dòng điện kia.
Câu 8. Chiều của lực Lorenxơ đƣợc xác định bằng:
A. Qui tắc bàn tay trái. B. Qui tắc bàn tay phải.
C. Qui tắc cái đinh ốc . D. Qui tắc vặn nút chai.
Câu 9. Chiều của lực Lorenxơ phụ thuộc vào
A. Chiều chuyển động của hạt mang điện. B. Chiều của đƣờng sức từ.
C. Điện tích của hạt mang điện. D. Cả 3 yếu tố trên
Câu 10. Độ lớn của lực Lorexơ đƣợc tính theo công thức
A. f | q | vB B. f | q | vBsin  C. f | q | vBtan  D. f | q | vBcos 
Câu 11. Phƣơng của lực Lorenxơ
A. Trùng với phƣơng của vectơ cảm ứng từ.
B. Trùng với phƣơng của vectơ vận tốc của hạt mang điện.
C. Vuông góc với mặt phẳng hợp bởi vectơ vận tốc của hạt và vectơ cảm ứng từ.
D. Trùng với mặt phẳng tạo bởi vectơ vận tốc của hạt và vectơ cảm ứng từ.
Câu 12. Chọn phát biểu đúng nhất.
Chiều của lực Lorenxơ tác dụng lên hạt mang điện chuyển động tròn trong từ trƣờng
A. Trùng với chiều chuyển động của hạt trên đƣờng tròn.
B. Hƣớng về tâm của qu đạo khi hạt tích điện dƣơng.
C. Hƣớng về tâm của qu đạo khi hạt tích điện âm.
D. Luôn hƣớng về tâm qu đạo không phụ thuộc điện tích âm hay dƣơng.
Câu 13. Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 0,2 (T) với vận tốc ban
đầu v0 = 2.105 (m/s) vuông góc với B . Lực Lorenxơ tác dụng vào electron có độ lớn là:
A. 3,2.10-14 (N) B. 6,4.10-14 (N) C. 3,2.10-15 (N) D. 6,4.10-15 (N)
Trang 51
Câu 14. Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 10-4 (T) với vận tốc ban
đầu v0 = 3,2.106 (m/s) vuông góc với B , khối lƣợng của electron là 9,1.10-31(kg). Bán kính qu đạo
của electron trong từ trƣờng là:
A. 16,0 (cm) B. 18,2 (cm) C. 20,4 (cm) D. 27,3 (cm)
Câu 15. Một hạt prôtôn chuyển động với vận tốc 2.106 (m/s) vào vùng không gian có từ trƣờng đều B
= 0,02 (T) theo hƣớng hợp với vectơ cảm ứng từ một góc 300. Biết điện tích của hạt prôtôn là 1,6.10-19
(C). Lực Lorenxơ tác dụng lên hạt có độ lớn là.
A. 3,2.10-14 (N) B. 6,4.10-14 (N) C. 3,2.10-15 (N) D. 6,4.10-15 (N)
Câu 16. Một electron bay vào không gian có từ trƣờng đều B với vận tốc ban đầu v vuông góc cảm
ứng từ. Qu đạo của electron trong từ trƣờng là một đƣờng tròn có bán kính R. Khi tăng độ lớn của
cảm ứng từ lên gấp đôi thì:
A. bán kính qu đạo của electron trong từ trƣờng tăng lên gấp đôi
B. bán kính qu đạo của electron trong từ trƣờng giảm đi một nửa
C. bán kính qu đạo của electron trong từ trƣờng tăng lên 4 lần
D. bán kính qu đạo của electron trong từ trƣờng giảm đi 4 lần
Trang 52
CHƢƠNG IV CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ

BÀI 23: TỪ THÔNG – CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ
Dòng điện đây ra từ trường. Câu hòi ngược lại: Trong điều kiện nào từ trường gây ra dòng điện?
I.TỪ THÔNG
1.Định nghĩa
Giả sừ một đƣờng cong kín (C) là chu vi giới hạn một mặt có
diện tích S (giả thiết là phẳng) (Hình 23.1). Mặt đó đƣợc đặt trong
một từ trƣờng đều B . Trên đƣờng vuông góc với mặt S. Ta vẽ vec-
tơ n có độ dài bằng đơn vị theo một hƣớng xác định ( tùy ý chọn),
n đƣợc gọi là vec-tơ pháp tuyến dương. Gọi α là góc tạo bởi n
và B , ngƣời ta định nghĩa từ thông qua mặt S là đại lƣợng, kí hiệu
Φ , cho bởi:
  BS cos  (23.1)
Hình 23.1
Công thức định nghĩa trên đây chứng tỏ rằng từ thông là một đại
lượng đại số.
- Khi α nhọn (cosα > 0) thì Φ > 0
- Khi α tù (cosα < 0) thì Φ < 0.
- Khi α =900 (cosα = 0) thì Φ = 0.
Nói cách khác, khi các đường sức song song với mặt S thì từ thông qua
Hình 23.2 S bằng 0 ( Hình 23.2). Trƣờng hợp riêng, khi α = 0 thì:   BS (23.2)
2.Đơn vị đo từ thông
Trong hệ SI, đơn vị đo từ thông là vêbe (Wb), trong công thức (23.2) nếu S=1 m2, B=1T thì Φ=1 Wb.
II. HIỆN TƢỢNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ

1.Thí nghiệm
Một mạch kín (C) hai đầu nối vào điện kế G (có nhiệm vụ xác định chiều và cƣờng độ dòng điện).
Giả sử (C) đặt trong từ trƣờng của mộ nam châm SN (Hình 23.3). Ta chọn chiều dƣơng trên mạch kín
(C) tƣơng ứng chiều của đƣờng sức từ của nam chân SN theo quy tắc nắm tay phải: Đặt ngón tay cái
nằm theo chiều của đường sức từ thì chiều của các ngón tay kia khum lại chỉ chiều dương trên mạch
(C).
Hình 23.3
Trang 53
a.Thí nghiệm 1. Cho nam châm SN dịch chuyển lại gần (C). Quan sát thấy kim điện kế G lệch đi,
chứng tỏ rằng trong (C) xuất hiện dòng điện i chay theo chiều ngƣợc với chiều dƣơng đã chọn. Khi
nam châm ngừng chuyển động thì dòng điện i tắt.
b. Thí nghiệm 2. Cho nam châm SN dịch chuyển ra xa (C). Kim điện kế lại chỉ một dòng điện i trong
(C) nhƣng ngƣợc với chiều ở thí nghiệm 1.
c. Thí nghiệm 3. Cũng thu đƣợc kết quả tƣơng tự nếu cho
nam châm đứng yên và mạch (C) dịch chuyển lại gần hay ra
xa nam châm, hoặc cho (C) xoay xung quanh một trục song
song với mặt phẳng chứa mạch hoặc làm biến dạng.
d. Thí nghiệm 4. Thay nam châm SN thành một nam châm
điện. Khi thay đổi cƣờng độ dòng điện qua nam châm điện,
Hình 23.4
trong (C) vẫn xuất hiện i.
2.Kết luận
a. tất cả các thí nghiệm trên đây đều có một đặc điểm chung là từ thông qua mạch kín (C) biến thiên.
Dựa vào công thức định nghĩa từ thông (23.1), ta nhân thấy, khi một trong các đại lƣợng B,S hoặc α
thay đổi thì từ thông Φ biến thiên.
b. Kết quả của các thí nghiệm ấy và của nhiều thí nghiệm tƣơng tự khác chứng tỏ rằng:
- Mỗi khi từ thông qua mạch kín (C) biến thiên thì trong mạch kín (C) xuất hiện một dòng điện gọi là
dòng điện cảm ứng. Hiện tƣợng xuất hiện dòng điện cảm ứng trong (C) gọi là hiện tượng cảm ứng điện
từ.
Hiện tƣợng cảm ứng điện từ chỉ tồn tại trong khoảng thời gian từ thông qua mạch kín biến thiên.
III. ĐỊNH LUẬT LEN-XƠ VỀ CHIỀU DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG.

1.Ta hãy khảo sát quy luật xác định chiều dòng điện cảm ứng xuất hiện trong một mạch kín khi từ
thông qua mạch kín ấy biến thiên.
Ta quy ƣớc chiều dƣơng trên (C) phù hợp với chiều của đƣờng sức từ của nam châm (hoặc ống dây
điện) qua (C) theo quy tắc nắm tay phải ở trên.
Ở thí nghiệm Hình 23.3a, từ thông qua (C) tăng: dòng điện cảm ứng i trong mạch kín (C) có chiều
ngƣợc chiều dƣơng trên (C).
Ở thí nghiệm hình 23.3b, từ thông qua (C) giảm: Dòng điện cảm ứng i trong mạch kín (C) có chiều
cùng chiều dƣơng trên (C).
2. Để dễ dàng so sánh, ta chú ý tằng trong khi dòng điện cảm ứng xuất hiện thì cũng sinh ra từ trƣờng,
gọi là từ trường cảm ứng. Cần phân biệt từ trƣờng cảm ứng với từ trƣờng của nam châm hay nam
châm điện- đƣợc gọi là từ trường ban đầu. Chiều của từ trƣờng cảm ứng và chiều của dòng điện cảm
ứng liên quan chặt chẽ với nhau.
Trang 54
3. Quá trình phân tích các kết quả thí nghiệm mô tả trên hình 23.3 và các thí
nghiệm tƣơng tự dẫn đến kết luận sau: Nếu xét các đường sức từ đi qua mạch
kín, từ trường cảm ứng ngược chiều với từ trường ban đầu khi từ thông qua
mạch kín tăng và cùng chiều với từ trường ban đầu khi từ thông qua mạch
kín giảm.
Nói cách khác:
Dòng điện cảm ứng xuất hiện trong mạch kín có chiều sao cho từ
trường cảm ứng có tác dụng chống lại sự biến thiên của từ thông ban đầu
qua mạch kín
Phát biểu trên đây là nội dung của định luật Len-xơ, nó cho phép ta xác
Hình23.5
định chiều dòng điện cảm ứng xuất hiện trong mạch kín.
4. Trƣờng hợp từ thông qua (C) biến thiên do chuyển động.
Xét thí nghiệm mô tả trên hình 23.3a, khi nam châm SN dịch chuyển lại gần (C), dòng điện
cảm ứng chạy theo chiều âm và mặt của (C) đối diện với cực Bắc của nam châm là cực Bắc, mặt này
gây ra lực từ đẩy cực Bắc của nam châm. Trong trƣờng hợp 23.3b, nam châm SN dịch ra xa (C), dòng
điện cảm ứng chạy theo chiều dƣơng và mặt của (C) đối diện với cực Bắc của nam châm là mặt Nam,
mặt này gây ra lực từ hút cực bắc của nam châm. Trong cả hai trƣờng hợp, lực từ đều ngƣợc hƣớng với
chuyển động của nam châm. Vậy có thể phát biểu một dạng khác của định luật Len-xơ:
Khi từ thông qua (C) biến thiên do kết quả của một chuyển động nào đó thì từ trường cảm
ứng có tác dụng chống lại chuyển động nói trên.
IV. DÕNG ĐIỆN FU-CÔ (FOUCAULT)

Thực hiện chứng tỏ rằng dòng điện cảm ứng cũng xuất hiện trong các khối kim loại khi những khối
này chuyển động trong một từ trƣờng hoặc đƣợc đặt trong một từ trƣờng biến thiên thời gian. Những
dòng điện cảm ứng đó đƣợc gọi là dòng điện Fu-Cô.
Thí nghiệm 1.
Một bánh xe kim loại (đồng hoăc nhôm) có dạng một đĩa
tròn quay xung quanh trục O của nó trƣớc một nam châm điện (
Hình 23.6). Khi chƣa cho dòng điện chạy vào nam châm, bánh
xe quay bình thƣờng. Khi cho dòng điện chạy vào nam châm,
Hình 23.6
bánh xe quay chậm và bị hãm dừng lại.
Thí nghiệm 2.
Một khối kim loại (đồng hoặc nhôm ) hình lập phƣơng đƣợc
đặt giữa hai cực của một nam châm điện (hình 23.7). Khối ấy
đƣợc treo bằng một sợi dây có một đầu cố định; trƣớc khi đƣa
khối kim loại vào trong nam châm điện’ sợi dây treo đƣợc
xoắn nhiều vòng. Nếu chƣa có dòng điện đi vào nam châm
điện, khi thả ra, khối kim loại quay nhanh xung quanh mình nó.
Hình 23.7 Nếu có dòng điên đi vào nam châm điện, khi thả ra, khối kim
loại quay chậm và bị hãm dừng lại.
3.Giải thích
Trang 55
Ở các thí nghiệm trên đây, khi bánh xe và khối kim loại (đồng hoặc nhôm) chuyển động trong từ
trƣờng thì trong thể tích của chúng xuất hiện dòng điện Fu-cô. Theo định luật Len-xơ, những dòng
điện cảm ứng này luôn có tác dụng chống lại sự chuyển dời, vì vậy khi chuyển động trong từ trƣờng,
trên bánh xe và trên khối kim loại xuất hiện những lực từ có tác dụng cản trở chuyển động của chúng,
những lực ấy gọi là lực hãm điện từ.
4.Tính chất và công dụng của dòng điện Fu-Cô
a. Do tác dụng của dòng Fu-Cô, mọi khối kim loại chuyển động trong từ trƣờng đều chịu tác dụng của
những lực hãm điện từ. Tính chất này đƣợc ứng dụng trong các bộ phanh điện từ của những ô tô hạng
nặng
b. Dòng điện Fu-cô cũng gây ra hiệu ứng tỏa nhiệt Jun-len-xơ: Khối kim loại chuyển động trong từ
trƣờng hoặc đặt trong từ trƣờng biến thiên sẽ nóng lên. Tính chất này đƣợc ứng dụng trong các lòng
cảm ứng để nung nóng kim loại. Trong nhiều trƣờng hợp, Sự xuất hiện dòng Fu-Cô gây nên những tổ
hao năng lƣợng vô ích. Để giảm tác dụng của dòng Fu-cô, ngƣời ta có thể tăng điện trở của khối kim
loại. Chẳng hạn, trong thí nghiệm 1 (Hình 23.6), ngƣời ta khoét nhƣng lỗ trên bánh xe; trong thí
nghiệm 2 (Hình 23.7), khối kim loại nguyên vẹn đƣợc thay bằng một khối nhiều lá kim loại xếp liền
với nhau, cách điện đối với nhau. Bằng những cách đó, ngƣời ta thấy tác dụng của dòng Fu-cô giảm rõ
rệt.
Dòng Fu-cô cũng đƣợc ứng dụng trong một số lò tôi kim loại.

a. Dòng điện cảm ứng; b. HIện tƣợng cảm ứng điện từ; c.Từ trƣờng cảm ứng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
23.2 Dòng điện Fu-cô là gì ?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 56
VẤN ĐỀ 9: XÁC ĐỊNH CHIỀU DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG

Các bước xác định chiều dòng điện Ic:
 Xác định chiều B ban đầu.

 Xem độ biến thiên từ thông:
 Từ thông tăng  BC  B
 Từ thông giảm  BC  B
 Biết chiều BC dùng qui tắc đinh ốc hai để suy ra chiều dòng điện Ic.
Ví dụ 17: Xác định dòng điện cảm ứng trong 2 trƣờng hợp sau:
a. Nam châm tiến lại gần vòng dây.

b. Nam châm lùi ra xa vòng dây.
Giải
a. Nam châm đưa lại gần:

- Nam châm tạo ra từ trƣờng B có phƣơng chiều nhƣ hình vẽ.
- Khi đƣa nam châm lại gần từ thông qua mạch kín tăng lên  BC  B
- Dựa vào chiều của BC nhƣ hình vẽ. Áp dụng qui tắc đinh ốc hai để suy ra chiều dòng điện Ic.
b. Nam châm đưa ra xa:

- Nam châm tạo ra từ trƣờng B có phƣơng chiều nhƣ hình vẽ.
- Khi đƣa nam châm ra xa từ thông qua mạch kín giảm đi  BC  B
- Dựa vào chiều BC của nhƣ hình vẽ. Áp dụng qui tắc đinh ốc hai để suy ra chiều dòng điện Ic.
Trang 57
Bài 1. Hãy xác định chiều dòng điện cảm ứng trong các trƣờng hợp sau đây:
1. Cƣờng độ dòng điện
a. Tăng lên.
b. Giảm đi.
2. Dòng điện dịch chuyển:
a. Sang phải
b. Sang trái
3. Khung dây dịch chuyển:
a. Sang phải
b. Sang trái
4.
a. Khi khóa K đóng.

b. Khi khóa K mở.
5. Nam châm rơi thẳng đứng qua vòng dây
Bài 2. Hai vòng dây dẫn tròn cùng bán kính đặt đồng tâm, vuông góc nhau,
cách điện với nhau. Vòng một có dòng điện I đi qua. Khi giảm I, trong vòng
2 có dòng điện cảm ứng hay không? Hãy xác định chiều dòng điện cảm ứng
trên hình vẽ nếu có?
Đs: Không có dòng điện cảm ứng ở vòng 2
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho nam châm dịch chuyển
lại gần hoặc ra xa vòng dây kín:
Trang 58
Câu 2: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho vòng dây dịch chuyển lại
gần hoặc ra xa nam châm:
Câu 3: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho nam châm dịch chuyển
lại gần hoặc ra xa vòng dây kín:
Câu 4: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho vòng dây dịch chuyển lại
gần hoặc ra xa nam châm:
Câu 5: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho nam châm rơi thẳng
đứng xuống tâm vòng dây đặt trên bàn:
Câu 6: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng ngay khi nam châm đang đặt
thẳng đứng tại tâm vòng dây ở trên bàn thì bị đổ:
Trang 59
Câu 7: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho cả nam châm và vòng
dây dịch chuyển, với v1 = v2:
dây dịch chuyển, với v1 > v2:
dây dịch chuyển, với v1 < v2:’
dây dịch chuyển:
dây cùng rơi tự do thẳng đứng đồng thời cùng lúc:
Trang 60
Câu 12: Xác định chiều dòng điện cảm ứng trong vòng dây khi nhìn vào mặt trên
trong trƣờng hợp cho nam châm rơi thẳng đứng xuyên qua tâm vòng dây giữ cố
định nhƣ hình vẽ:
A. Lúc đầu dòng điện cùng kim đồng hồ, khi nam châm xuyên qua đổi chiều
ngƣợc kim đồng hồ.
B. Lúc đầu dòng điện ngƣợc kim đồng hồ, khi nam châm xuyên qua đổi chiều
cùng kim đồng hồ.
C. không có dòng điện cảm ứng trong vòng dây.
D. Dòng điện cảm ứng cùng kim đồng hồ.
Câu 13: Xác định chiều dòng điện cảm ứng trong vòng dây khi nhìn
vào mặt bên phải trong trƣờng hợp cho nam châm xuyên qua tâm vòng
dây giữ cố định nhƣ hình vẽ:
A. Lúc đầu dòng điện cùng kim đồng hồ, khi nam châm xuyên qua
đổi chiều ngƣợc kim đồng hồ.
B. Lúc đầu dòng điện ngƣợc kim đồng hồ, khi nam châm xuyên qua
đổi chiều cùng kim đồng hồ.
D. Dòng điện cảm ứng cùng kim đồng hồ.

Câu 14: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho vòng dây tịnh tiến với
vận tốc trong từ trƣờng đều:
Câu 15: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng khi cho vòng dây tịnh tiến với
vận tốc trong từ trƣờng đều:
Trang 61
Câu 16: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng:
Câu 17: Hình vẽ nào sau đây xác định đúng chiều dòng điện cảm ứng:
Câu 18. Dòng điện Phucô là
A. dòng điện chạy trong vật dẫn
B. dòng điện cảm ứng sinh ra trong mạch kín khi từ thông qua mạch biến thiên.
C. dòng điện cảm ứng sinh ra trong vật dẫn khi vật dẫn chuyển động trong từ trƣờng
D. dòng điện xuất hiện trong tấm kim loại khi nối tấm kim loại với hai cực của nguồn điện
Câu 19. Chọn câu phát biểu sai khi nói về dòng điện Phucô
A. Hiện tƣợng xuất hiện dòng điện Phucô cũng là hiện tƣợng cảm ứng điện từ
B. chiều của dòng điện Phucô cũng đƣợc xác định bằng định luật Jun – Lenxơ
C. dòng điện Phucô trong lõi sắt của máy biến thế là dòng điện có hại
D. dòng điện Phucô có tính chất xoáy.
Câu 20. Xác định chiều dòng điện cảm ứng trong vòng dây khi nhìn vào mặt trên trong trƣờng hợp
cho nam châm rơi thẳng đứng xuyên qua tâm vòng dây giữ cố định nằm ngang.
Trang 62
A. Lúc đầu dòng điện cùng kim đồng hồ, sau khi nam châm xuyên qua thì
ngƣợc kim đồng hồ.
B. Lúc đầu dòng điện ngƣợc kim đồng hồ, sau khi nam châm xuyên qua thì
cùng kim đồng hồ.
D. Dòng điện cảm ứng luôn cùng kim đồng hồ.
Câu 21. Khi cho nam châm xuyên qua vòng dây treo nhƣ hình vẽ thì chúng tƣơng tác hút hay đẩy.
A. Luôn đẩy nhau
B. Ban đầu hút nhau, sau khi xuyên qua thì đẩy nhau.
C. Ban đầu đẩy nhau, sau khi xuyên qua thì hút nhau.
D. Luôn hút nhau
Câu 22. Khi cho khung dây kín chuyển động ra xa dòng điện thẳng dài I1 nhƣ hình vẽ thì chúng sẽ
A. đẩy nhau
B. hút nhau
C. hút hay đẩy phụ thuộc tốc độ
D. không tƣơng tác
Câu 23. Cho dòng điện thẳng cƣờng độ I. Khung dây dẫn hình chữ nhật MNPQ đặt gần dòng điện
thẳng, cạnh MQ song song với dòng điện thẳng. Trong khung dây không có dòng điện cảm ứng khi
A. khung quay quanh cạnh MQ B. khung quay quanh cạnh MN
C. khung quay quanh cạnh PQ D. khung quay quanh trục là dòng điện thẳng I
Trang 63
BÀI 24: SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG

Trong các bài trên, ta đã khảo sát hiện tượng cảm ứng điện từ chủ yếu về mặt định tính. Về mặt định lượng,
cường độ dòng điện cảm ứng được xác định như thế nào?
I.SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG TRONG MẠCH KÍN

1.Định nghĩa
Sự suất hiện của dòng điện cảm ứng trong một mạch kín (C) chứng
tỏ tồn tại một nguồn điện trong mạch đó. Suất điện động của nguồn
này đƣợc gọi là suất điện động cảm ứng. Vậy có thể định nghĩa:
Suất điện động cảm ứng là suất điện động sinh ra dòng điện
cảm ứng trong mạch kín.
Hình 24.1
2.Định luật Fa-ra-đây
Giả sử tại mạch kín (C) đặt trong một từ trƣờng (Hình
24.2), từ thông qua mạch biến thiên một lƣợng ΔΦ trong
một khoảng thời gian Δt. Giả sử sự biến thiên từ thông này
đƣợc thực hiện qua một dịch chuyển nào đó của mạch.
Trong dịch chuyển này, lực từ tác dụng lên mạch (C) đã sinh
ra một công ΔA. Ngƣời ta chứng minh đƣợc :
A  i. ’
Hình 24.2
với i là cƣờng độ dòng điện cảm ứng. theo định luật Len-xơ, lực từ tác dụng lên mạch (C) luôn cản trở
chuyển động tạo ra sự biến thiên từ thông. Do đó, ΔA là một công cản. Vậy, để thực hiện sự dịch
chuyển của (C ) ( nhằm tạo ra sự biến thiên của Φ) phải có ngoại lực tác dụng lên (C) và trong chuyển
dời nói trên, ngoại lực này đã sinh công thắng công cản của lực từ:
A '  A  i. (24.1)
Công ΔA’ có độ lớn bằng phần năng lƣợng do bên ngoài cung cấp cho mạch (C) và đƣợc chuyển
hóa thành điện năng của suất điện động cảm ứng ec ( tƣơng tự nhƣ điện năng do một nguồn điện sản
ra) trong khoảng thời gian Δt. Theo công thức (8.5), ta có:
A '  ec it (24.2)
So sánh hai công thức của ΔA’ là 24.1 và 24.2, ta suy ra công thức của suất điện động cảm ứng :

ec   (24.3)
t
Nếu chỉ xét độ lớn của ec (không kể dấu ) thì:

ec  (24.4)
t
Trang 64
Thƣơng số biểu thị độ biến thiên từ thông qua mạch (C) trong một đơn vị thời gian, thƣơng số này
đƣợc gọi là tốc độ biến thiên từ thông qua mạch. Vậy công thức (24.4) đƣợc phát biểu nhƣ sau:
Độ lớn của suất điện động cảm ứng xuất hiện trong mạch kín tỉ lệ với tốc độ biến thiên từ
thông qua mạch kín đó.
Phát biểu này đƣợc gọi là định luật cơ bản của hiện tƣơng cảm ứng điện từ - định luật Fa-ra-đây.
II.QUAN HỆ GIỮA SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG VÀ ĐỊNH LUẬT LEN-XƠ
Sự xuất hiện dấu trừ (-) trong công thức (24.3) là để phù hợp
với định luật Len-xơ.
Trƣớc hết trong mạch kín (C) phải đƣợc định hƣớng. Dựa vào
chiều đã chọn trên (C), ta chọn chiều pháp tuyến dƣơng để tính từ
thông Φ qua mạch kín (C). (Φ là một đại lƣợng đại số).
Nếu Φ tăng thì ec < 0: Chiều của suất điện động cảm ứng
(chiều của dòng điện cảm ứng) ngƣợc với chiều của mạch.
Nếu Φ giảm thì ec > 0: Chiều của suất điện động cảm ứng
(chiều của dòng điện cảm ứng) là chiều của mạch.
Hình 24.3
III.CHUYỂN HÓA NĂNG LƢỢNG TRONG HIỆN TƢỢNG CẢM ỨNG ĐIỆN
TỪ
Trong hiện tƣợng cảm ứng điện từ trên đây, để tạo ra sự biến thiên từ thông qua mạch (C) , phải có
ngoại lực tác động vào (C ) và ngoại lực này đã tạo ra điện năng. Vậy bản chất của hiện tƣợng cảm
ứng điện từ đã nêu ở trên là quá trình chuyển hóa cơ năng thành điện năng.
Fa-ra-đây là ngƣời đầu tiên khám phá ra hiện tƣợng cảm ứng điện từ và định lật cơ bản về hiện
tƣợng này. Đóng gióp của Fa-ra-đây đã mở ra một triển vọng to lớn trong thế kỉ XIX về một phƣơng
thức sản xuất điện năng mới, làm nền tảng cho công cuộc điệm khí hóa- cuộc cách mạng khoa học
công nghệ lần thứ 2 trong lịch sử tiến hóa của nhân loại.

- Suất điện động cảm ứng
- Tốc độ biến thiên từ thông.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
24.2 Nêu ít nhất ba ứng dụng vủa hiện tƣợng cảm ứng điện từ,
...................................................................................................................................................................
Trang 65
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
VẤN ĐỀ 10: TÍNH ĐỘ LỚN DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG

- Từ thông:   BS cos 
Trong đó:
-  : Từ thông qua diện tích S ( Wb)

- B : cảm ứng từ (T)
- S: diện tích (m2)
- α: góc hợp bởi B và n , trong đó n là vec-tơ pháp tuyến của mạch kín.
 Có N vòng dây:   NBS cos 

- Suất điện động cảm ứng: C 
t
Trong đó:
-  C : Suất điện động cảm ứng (V)

-  : Độ biến thiên từ thông (Wb)
- t : Độ biến thiên thời gian (s)

- Dòng điện cảm ứng Ic: I C  C
R
Ví dụ 18: Một vòng dây phẳng tròn có S=5 cm2 đặt trong từ trƣờng B=0,1T. Mặt phẳng khung dây
hợp với cảm ứng từ một góc 300.
a. Tính từ thông qua vòng dây ?

b. Ngƣời ta cho từ trƣờng giảm đều đến 0 trong 0,1s. Tìm suất điện động trong vòng dây và vẽ
chiều dòng điện cảm ứng trong mạch ?
Giải.
a. Tính từ thông qua S:   BS cos   0,1.5.104 cos 600  2.5.105 (Wb)
Trang 66
b. Độ biến thiên từ thông :  |  B.S.cos  | 2.5.10 (Wb)

5
 2.5.105
Suất điện động cảm ứng: c    2.5.104 (V )
t 0.1
Ví dụ 19: một nguồn điện có suất điện động ξ = 10V (điện trở trong
bằng 0) và dây dẫn có điện trở 5Ω tạo thành mạch điện kín giới hạn điện
tích S=0,2m2. Ngƣời ta cho từ trƣờng tăng đều từ 0,2Tà 0,5T trong
khoảng thời gian 0,1s.
a. Tính suất điện động cảm ứng trong mạch.

b. Tìm cƣờng độ dòng điện trong mạch.
Giải
a. Tính suất điện động cảm ứng?
 B.S
c    0,6(V)
t t
b. Tìm cường độ dòng điện trong mạch:
 Vì B tăng à Φ tăng  BC  B
 Dùng quy tắc đinh ốc hai chiều dòng Ic cùng chiều kim đồng
hồ.
 Trong mạch có hai dòng điện chạy ngƣợc chiều nhau, do đó
cƣờng độ dòng điện đƣợc xác định bằng hiệu của hai dòng điện:
  c 10  0, 6
Im  I  I c    1,88(A)
R 5
Ví dụ 20: Một dây dẫn có chiều dài l=2m, điện trở R=4Ω đƣợc uốn
thành một hình vuông. Nguồn 1  10(V ) , r1  0 đƣợc mắc vào dây
dẫn nhƣ hình vẽ.Mạch đƣợc đặt vào trong một từ trƣờng đều có
hƣớng cuông góc với mặt phẳng hình vẽ và hƣớng ra sau, B tăng theo
thời gian theo quy luật B=kt, k=16 T/s. Tính cƣờng độ dòng điện
trong mạch
Giải
 Vì B tăng à Φ tăng  BC  B
 Dùng quy tắc đinh ốc hai àchiều dòng Ic ngƣợc chiều kim đồng hồ.
 Độ lớn suất điện động cảm ứng:
Trang 67
 B.S
2
kt l
c   S  kS  k    4(V )
t t t 4
 Vì trong mạch ξc <ξ1 , nên dòng điện trong mạch sẽ ngƣợc chiều kim
đồng hồ:
  C 10  4
Im    2,5(A)
R 4
TÍNH TỪ THÔNG
Bài 1. Một khung dây đặt trong từ trƣờng đều, B = 5.10-2T. Mặt phẳng khung dây hợp với B một góc
300. khung dây có diện tích S = 12cm2. Tính từ thông xuyên qua diện tích S? (3.10-5Wb)
Bài 2. Một vòng dây dẵn phẳng có diện tích giới hạn S = 5cm2 đặt trong từ trƣờng có cảm ứng từ B =
0,1T. Mặt phẳng vòng dây làm với véc tơ B một góc a = 30o. Tính từ thông qua diện tích S?(2,5.10-5)
Bài 3. Một hình chữ nhật kích thƣớc 3 (cm) x 4 (cm) đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 5.10-4
(T). Vectơ cảm ứng từ hợp với mặt phẳng một góc 300. Tính từ thông qua hình chữ nhật đó?(3.10-
7
Wb)
Bài 4. Một hình vuông cạnh 5 (cm), đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 4.10-4 (T). Từ thông
qua hình vuông đó bằng 10-6 (Wb). Tính góc hợp bởi vectơ cảm ứng từ và vectơ pháp tuyến với hình
vuông đó?(α = 00)
Bài 5. Một khung dây hình chữ nhật có các cạnh 5cm và 8cm gồm 25 vòng đặt trong từ trƣờng đều có
cảm ứng từ B = 4.10-2T. Pháp tuyến n của khung hợp với vectơ B góc 600. Tính từ thông xuyên qua
khung?(2.10-3Wb)
Bài 6. Một ống dây điện hình trụ có chiều dài 62,8cm gồm 1000vòng, mỗi vòng có diện tích 50cm2đặt
trong không khí. Khi cho dòng điện cƣờng độ bằng 4A chạy qua dây thì từ thông qua ống dây là bao
nhiêu?(0,04Wb)
Bài 7. Một khung dây hình tròn diện tích 20cm2, gồm 10 vòng dây đặt trong từ trƣờng đều có B =
0.05T. Mặt phẳng khung dây vuông góc với các đƣờng cảm ứng từ. Tính độ biến thiên từ thông nếu:
a. Tịnh tiến khung dây?(   0 )
b. Quay khung 1800 quanh đƣờng kính của khung?(   2.10 (Wb) )
3
SUẤT ĐIỆN ĐỘNG CẢM ỨNG
Bài 1. Từ thông qua một khung dây biến đổi, trong khoảng thời gian 0,2 (s) từ thông giảm từ 1,2 (Wb)
xuống còn 0,4 (Wb). Suất điện động cảm ứng xuất hiện trong khung có độ lớn bằng bao nhiêu?(4 V)
Trang 68
Bài 2. Từ thông qua một khung dây biến đổi, trong khoảng thời gian 0,1 (s) từ thông tăng từ 0,6 (Wb)
đến 1,6 (Wb). Suất điện động cảm ứng xuất hiện trong khung có độ lớn bằng bao nhiêu?(10 V).
Bài 3. Một khung dây phẳng, diện tích 20 (cm2), gồm 10 vòng dây đặt trong từ trƣờng đều. Vectơ cảm
ứng từ làm thành với mặt phẳng khung dây một góc 300 và có độ lớn B = 2.10-4 (T). Ngƣời ta làm cho
từ trƣờng giảm đều đến không trong khoảng thời gian 0,01 (s). Tính Suất điện động cảm ứng xuất hiện
trong khung dây trong khoảng thời gian từ trƣờng biến đổi?(0,2 mV).
Bài 4. Một khung dây phẳng, diện tích 25 (cm2) gồm 10 vòng dây, khung dây đƣợc đặt trong từ
trƣờng có cảm ứng từ vuông góc với mặt phẳng khung và có độ lớn tăng dần từ 0 đến 2,4.10-3 (T)
trong khoảng thời gian 0,4 (s). Tính Suất điện động cảm ứng xuất hiện trong khung trong khoảng thời
gian có từ trƣờng biến thiên?(0,15mV).
Bài 5. Một khung dây phẳng có diện tích 20 (cm2) gồm 100 vòng dây đƣợc đặt trong từ trƣờng đều có
vectơ cảm ứng từ vuông góc với mặt phẳng khung dây và có độ lớn bằng 2.10-4 (T). Ngƣời ta cho từ
trƣờng giảm đều đặn đến 0 trong khoảng thời gian 0,01 (s). Tính Suất điện động cảm ứng xuất hiện
trong khung?(4.10-3V).
Bài 6. Một khung dây phẳng, tròn, bán kính 0,1m, có 100 vòng dây, đăt trong từ trƣờng đều. Mặt
phẳng khung dây vuông góc với các đƣờng cảm ứng từ. Lúc đầu cảm ứng từ có giá trị 0,2T. Xác định
suất điện động cảm ứng trong cuộn dây nếu:
a. Trong 0,2s cảm ứng từ tăng đều lên gấp đôi?(3,14V)
b. Cảm ứng từ thay đổi đều theo qui luật Bt = 0,2(1-t)T?(0,628V)
Bài 7. Cuộn dây có N = 100 vòng, diện tích mỗi vòng S = 300cm2, có trục song song với B của từ
trƣờng đều B = 0,2T. quay đều cuộn dây để sau ΔT=0,5(s) trục của nó vuông góc với B . Tính suất
điện động cảm ứng trong cuộn dây?(1,2V)
Bài 8.Một khung dây dẹt có 120vòng và bán kính vòng dây là 10cm.Cuộn dây đƣợc đặt trong từ
trƣờng đều, mặt khung dây vuông góc với B .Lúc đầu B =0,3T.Suất điện động trong khung khi cảm
ứng từ giảm đều từ 0,3T đến 0 trong thời gian 0,1s có giá trị là bao nhiêu?( 11,304V)
Bài 9. Một khung dây hình vuông cạnh a = 4cm gồm 20 vòng đặt trong một từ trƣờng đều có cảm ứng
từ B = 2.10-3T. Véc tơ cảm ứng từ vuông góc với mặt khung. Quay khung 1800 quanh một cạnh của
khung mất 10-2 giây. Lúc đầu pháp tuyến n của khung song song cùng chiều với vectơ B . Tính suất
điện động cảm ứng xuất hiện trong khung?(12,8mV)
Bài 10. Vòng dây tròn bán kính r = 10cm, điện trở R=0.2Ω , đặt trong từ trƣờng đều, mặt phẳng khung
dây tạo với B một góc 300. Lúc đầu B = 0.02 T. Xác định suất điện động cảm ứng và dòng điện trong
vòng dây nếu trong thời gian 0.01s, từ trƣờng giảm từ B xuống 0.
Bài 11. Một khung dây dẫn phẳng hình vuông cạnh a = 10cm có thể quay quanh trục thẳng đứng trùng
với cạnh của khung dây. Khung dây đƣợc đặt trong từ trƣờng đều có vectơ cảm ứng từ B nằm ngang,
có độ lớn B = 10-2T. Ban đầu B vuông góc với mặt phẳng khung dây. Cho khung dây quay đều quanh
Trang 69
trục quay trong khoảng thời gian 0.1s thì quay đƣợc 1 góc 900. Suất điện động cảm ứng xuất hiện trong
khung là bao nhiêu?(1mV)
Bài 12. Một khung dây hình chữ nhật có các cạnh 8cm và 10cm gồm 200 vòng đặt trong từ trƣờng có
véc tơ cảm ứng từ B song song cùng chiều với pháp tuyến n của khung. Trong khoảng thời gian 0,1
giây cảm ứng từ của khung giảm từ 0,4T đến 0,2T. Suất điện động cảm ứng xuất hiện trong
khung?(3,2V)
Bài 13. Cuộn dây có 1000 vòng, diện tích mỗi vòng là 20cm2 có trục song song với B của từ trƣờng
đều. Tính độ biến thiên ΔB của cảm ứng từ trong thời gian Δt=10-2s khi có suất điện động cảm ứng EC
= 10V trong cuộn dây ?(0,05T)
Bài 14. Một khung dây phẳng có điện trở R = 0,001 W, có diện tích S = 1 cm2 đặt trong một từ trƣờng
đều có đƣờng sức vuông góc với mặt phẳng khung. Xác định nhiệt lƣợng toả ra trong khung sau thời
gian 10 giây. Biết rằng tốc độ biến thiên của cảm ứng từ là 0,01 T/s ?(10mJ)
Bài 15. Một vòng dây dẫn có diện tích S = 100cm2 nối vào một tụ điện C= 0,2nF , đƣợc đặt trong từ
trƣờng đều, B vuông góc mặt phẳng vòng dây, có độ lớn tăng đều với tốc độ 5.10-2T/s. Tính điện tích
của tụ điện ?(0,1.10-6C)
Bài 16. Cuộn dây có N=600 Vòng, diện tích mỗi vòng S=300cm2 có trục song song với từ trƣờng đều
B , B=0,2T. quay đều cuộn dây để sau ∆t=0,2s, trục của nó vuông góc với B . Tính suất điện động
cảm ứng trung bình trong cuộn dây?
Đs: E=1,2V
Bài 17:. Vòng dây đồng (ρ=1,75.10-8 Ωm) đƣờng kính d=20cm, tiết diện S=5mm2 đặt vuông góc với
B
B B của từ trƣờng đều. Tính độ biến thiên của cảm ứng từ khi dòng điện cảm ứng trong vòng
t
dây là I=2A?
B
Đs:  0,14(T / s)
t
Bài 18: Cuộn dây kim loại (ρ=2.10-8 Ωm), N=1000 vòng, đƣờng kính d=10cm, tiết diện dây
B
S=0,2mm2 có trục song song với của từ trƣờng đều B . Tốc độ biến thiên  0, 2T / s . Cho π =3,2
t
a. Nối hai đầu cuộn dây với một tụ điện C=1µF. Tính điện tích tụ điện.
b. Nối hai đầu cuộn dây với nhau. Tính cƣờng độ dòng cảm ứng và công suất nhiệt trong cuôn
dây.
Đs: a.Q=1,6µC; b.Ic=0,05A, P=0,08W
Bài 19: Một cuộn dây phẳng có 100 vòng đặt trong từ trƣờng đều sao cho các đƣờng cảm ứng từ
vuông góc với mặt phẳng khung dây. Diện tích mỗi vòng dây S=2dm2. Ngƣời ta cho từ trƣờng giảm
đều từ 0,5T đến 0,2T trong khoảng thời gian 0,1s.
Trang 70
a. Tìm độ biến thiên từ thông.

b. Tìm suất điện động cảm ứng xuất hiện trong khung dây.
c. Hai đầu cuộn dây nối với điện trở R=60 Ω. Tìm cƣờng độ dòng điện cảm ứng qua R.
Bài 20: Một cuộn dây N=200 vòng , diện tích mỗi vòng 20cm2. Trong thời gian 0,5s đặt cuộn dây vào
từ trƣờng đều B=4.10-2T. Các đƣờng sức song song với trục cuộn dây.
a. Tính độ biến thiên từ thông qua cuộn dây.

b. Tính suất điện động cảm ứng xuất hiện trong cuộn dây.
c. Biết cuôn dây có điện trở 50 Ω. Tính cƣờng độ dòng điện qua cuộn dây.
Bài 21: một cuộn dây dẫn dẹt hình tròn gồm 100 vòng, mỗi vòng có bán kính R=10cm. Mỗi mét dài
của dây dẫn có điện trở r =0,5 Ω. Cuộn dây đặt rong từ trƣờng đều có cảm ứng từ vuông góc với mặt
phẳng các vòng dây và có độ lớn B=10-2T giảm đến 0 trong 10-2s. Tính cƣờng độ dòng điện xuất hiện
trong dây.
Bài 22: Một cuộn dây tròn đƣờng kính 8cm có 100 vòng đặt trong một từ trƣờng, đƣờng sức từ song
song với trục cuộn dây. Điện trở cuộn dây là 50 Ω. Tính công suất tỏa ra trên cuộn dây. Biết rằng tốc
độ biến thiên của từ trƣờng là 0,6T/s.
Bài 23: Cho một nguồn điện có suất điện động ζ=10V. ( điện trở dây dẫn bằng 0) và dây dẫn có điện
trở R=5Ω tạo thành mạch kín giới hạn diện tích s=0,2m2. Ngƣời ta cho từ trƣờng tăng đều từ 2T đến
5T trong 0,1s.
a. Tìm suất điện động cảm ứng trong mạch.

b. Tìm cƣờng độ dòng điện trong mạch.
Bài 24: Một dây dẫn có chiều dài l=2m, điện trở R=4Ω đƣợc uốn thánh một hình
vuông. Nguồn 1  10(V);  2  8(V) đƣợc mắc vào dây dẫn nhƣ hình vẽ.
Mạch đƣợc đặt vào trong một từ trƣờng đều có hƣớng cuông góc với mặt phẳng
hình vẽ và hƣớng ra sau, B tăng theo thời gian theo quy luật B=kt, k=16 T/s.
Tính cƣờng độ dòng điện trong mạch?
Đs: 0,5A
Bài 25. Một khung dây hình chữ nhật có các cạnh lần lƣợt là : a = 10 cm; b = 20 cm gồm 50 vòng dây
quay đều trong một từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 0,5 T. Trục quay của khung nằm vuông góc với
đƣờng sức từ. Lúc đầu mặt phẳng khung vuông góc với vectơ cảm ứng từ. Khung quay với tốc độ góc
0
  100 (rad/ s) .Tính suất điện động trung bình trong khung day trong thời gian nó quay đƣợc 15 kể
từ vị trí ban đầu?
ĐS: 20,5 V
Bài 26. Có hai vòng dây kín, diện tích của các vòng là S1 và S2 đƣợc đặt trong một từ trƣờng đều B
đang biến thiên đều. Mặt phẳng của hai vòng dấy song song với nhau. Nếu trong vòng một xuất hiện
một suất điện động cảm ứng là ec1 thì trong vòng hai xuất hiện một suất điện động là bao nhiêu?
Trang 71
Bài 27*.Tại tâm của một vòng dây tròn phẳng gồm N = 50 vòng, mỗi vòng có bán kính r1 = 20 cm,
ngƣời ta đặt một khung dây nhỏ gồm N2 = 100 vòng, mỗi vòng có diện tích 1 cm2. Khung dây nhỏ này
quay xung quanh một đƣờng kính của khung dây lớn với vận tốc không đổi   300(rad/ s) vòng/giây.
Tìm suất điện động cực đại trong khung nếu dòng trong khung lớn có cƣờng độ I = 10 A.
ĐS: 4,7.10-3 V
VẤN ĐỀ 11: XÁC ĐỊNH CHIỀU DÕNG ĐIỆN CẢM ỨNG VÀ SUẤT ĐIỆN
ĐỘNG CẢM ỨNG CỦA MỘT THANH KIM LOẠI TRƢỢT TRONG TỪ
TRƢỜNG.
I. Mạch chỉ có có điện trở thuần
B  v : c  Bvl
- Áp dụng công thức :
( B, v)   : c  Bvl.sin 
- Chiều dòng điện Ic được xác định bằng quy tắc bàn tay phải:
- Đặt bàn tay phải sao cho các đƣờng cảm ứng từ đâm vào lòng bàn
tay, chiều ngón tay cái chỉ chiều chuyển động của thanh kim loại,
khi đó chiều từ cổ tay đến bốn ngón tay chỉ chiều từ cực âm sang
cực dƣơng của nguồn điện.

- Độ lớn của dòng điện cảm ứng : I C  C
R
II. Mạch có thêm nguồn điện

Ban đầu mạch có dòng điện I di chuyển từ ABCDA do nguồn điện ζgây ra.
TH1: Giả sử cho thanh kim loại trƣợt sang trái trong từ trƣờng B thì trong mạch có thêm dòng điện
cảm ứng Ic có chiều từ BADCB.
- Nhƣ vậy trong mạch có 2 dòng điện I và Ic ngược chiều
nhau à chiều dòng điện trong mạch sẽ cùng chiều với dòng
I M | I IC |
điện có cƣờng độ lớn hơn và có độ lớn |   C |
IM 
R
TH2: Giả sử cho thanh kim loại trƣợt sang phải trong từ trƣờng thì trong mạch có thêm dòng điện cảm
ứng Ic có chiều từ BCDAB.
- Nhƣ vậy, trong mạch có 2 dòng điện I và Ic cùng chiều
nhau à chiều dòng điện tổng hợp trong mạch sẽ cùng chiều
I M  I  IC
với dòng điện Ic và I và có độ lớn   C
IM 
R
Trang 72
Ví dụ 21: Cho thanh kim loại trƣợt trên hai đoạn DA và BC nhƣ hình vẽ.
Biết thanh kim loại có độ dài 20cm, hệ đƣợc đặt trong từ trƣờng đều B có
phƣơng hợp với chiều chuyển động của thanh kim loại một góc 30o. xác
định dòng điện cảm ứng , tính độ lớn suất điện động cảm ứng, biết từ
trƣờng có độ lớn 10 tesla, thanh chuyển động với vận tốc là 5m/s và điện
trở toàn mạch là 5Ω.
Giải
Suất điện động cảm ứng :

3
( B, v)  300 : c  Bvl.sin300  10.5.0, 2.  5 3(V)
2
Dòng điện cảm ứng :
C 5 3
+ Độ lớn: IC    3( A)
R 5
+ Chiều dòng điện cảm ứng có chiều ABCDA nhƣ hình vẽ ( Áp
dụng quy tắc bàn tay phải)
Ví dụ 22: Cho thanh kim loại trƣợt trên hai đoạn DA và BC nhƣ hình
vẽ. Biết thanh kim loại có độ dài 20cm, hệ đƣợc đặt trong từ trƣờng
đều B có phƣơng vuông góc với mặt phẳng vòng dây. xác định dòng
điện trong mạch trong hai trƣờng hợp sau. Biết từ trƣờng có độ lớn 10
tesla, thanh chuyển động với vận tốc là 5m/s và điện trở toàn mạch là
5Ω, suất điện động của nguồn bằng 5V
a. Thanh chuyển động ra ngoài.

b. Thanh chuyển động vào trong
Giải
a. Thanh chuyển động ra ngoài
Trong mạch: Dòng điện I do nguồn gây ra có chiều từ DABCD.

Khi thanh chuyển động trong từ trƣờng sinh ra dòng điện cảm ứng
có chiều từ ABCDA.
Vậy dòng điện tổng hợp Im trong mạch: Im  I  I C
  C   Bvl 5  10.5.0, 2
Độ lớn Im: I m     3(A)
R R 5
Chiều dòng Im có chiều từ DABCD
b. Thanh chuyển đông vào trong
Trang 73
Trong mạch: Dòng điện I do nguồn gây ra có chiều từ DABCD.

Khi thanh chuyển động trong từ trƣờng sinh ra dòng điện cảm ứng
có chiều từ BADCB.
Vậy dòng điện tổng hợp Im trong mạch: I m | I  I C |
|   C | |   Bvl | | 5  10.5.0, 2 |
Độ lớn Im: I m     1(A)
R R 5
Chiều dòng Im có chiều từ BADCB ( vì C   )
Ví dụ 3: cho mạch điện nhƣ hình, nguồn ξ = 1,5V, r =0,1Ω,

MN=l=1m, RMN= 2,9 Ω, từ trƣờng vuông góc với khung dây nhƣ hình
vẽ B=0,1T. Điện trở ame kế và hai thanh ray là không đáng kể. thanh
MN có thể trƣợt trên hai thanh đƣờng ray.
a. Tìm số chỉ của ampe kế và lực điện từ đặt lên MN khi MN

đƣợc giữ đứng yên.
b. Tìm số chỉ của ampe kế và lực điện đặt lên MN Khi MN
chuyển động đều sang phải với v=3m/s.
c. Muốn ampe kế chỉ 0, MN phải chuyển động về hƣớng nào với
vận tốc bao nhiêu?
Giải
a. Tìm số chỉ của ampe kế và lực điện từ đặt lên MN khi MN được giữ đứng yên.
Số chỉ của ampe kế bằng cƣờng độ dòng điện chạy qua thanh MN.
 1,5
Áp dụng định luật ohm cho mạch kín: I    0,5(A)
R  r 2,9  0,1
Lực từ tác dụng lên thanh MN: F  BIl.sin 90  0,1.0,5.1.1  0,05(N)

0
b. Tìm số chỉ của ampe kế và lực điện đặt lên MN Khi MN chuyển động đều sang phải với v=3m/s.
Khi thanh MN dịch chuyển sang phảià từ thông trong khung dây
bị biến thiên và có dòng điện cảm ứng.
Suất điện động cảm ứng xuất hiện trên thanh MN:
c  Blv  0,1.1.3  0,3(V )
Áp dụng quy tắc bàn tay phải ta xác định đƣợc cực của  C trên thanh MN.
Trang 74
  C 1,5  0,3
Cƣờng độ dòng điện qua MN: I    0,6(A)
R  r 2,9  0,1
Lực từ tác dụng lên thanh MN: F  BIL.SIN 90  0,1.0,6.1.1  0,06(N)

0
c. Muốn ampe kế chỉ 0, MN phải chuyển động về hướng nào với vận tốc bao nhiêu?
- Để ampe kế chỉ 0, trên thanh MN xuất hiện một suất điện
động cảm ứng  C xung đối với  , và có độ lớn  C  
- Theo hình vẽ, theo quy tắc bàn tay phải, ta xác định đƣợc:
thanh MN phải chuyển động sang trái.
- Ta có: C  
 1,5
 Bvl sin 900    v    15m / s
Bl 0,1.1
Bài 1. Một thanh dây dẫn dài 20 (cm) chuyển động tịnh tiến trong từ trƣờng đều có B = 5.10-4 (T).
Vectơ vận tốc của thanh vuông góc với thanh, vuông góc với vectơ cảm ứng từ và có độ lớn 5 (m/s).
Tính Suất điện động cảm ứng trong thanh?(0,5mV)
Bài 2. Đoạn dây dẫn dài l = 1m chuyển động với vận tốc v = 0,5m/s theo phƣơng hợp với B một góc
300, B = 0,2T. Tính suất điện động xuất hiện trong dây dẫn.(0,05V)
Bài 3. Một thanh dẫn điện dài 40 (cm), chuyển động tịnh tiến trong từ trƣờng đều, cảm ứng từ bằng 0,4
(T). Vectơ vận tốc của thanh vuông góc với thanh và hợp với các đƣờng sức từ một góc 300, độ lớn v =
5 (m/s). Tìm Suất điện động giữa hai đầu thanh.(0,4 V).
Bài 4. Một thanh dẫn điện dài 40 (cm), chuyển động tịnh tiến trong từ trƣờng đều, cảm ứng từ bằng 0,4
(T). Vectơ vận tốc của thanh vuông góc với thanh và hợp với các đƣờng sức từ một góc 300. Suất điện
động giữa hai đầu thanh bằng 0,2 (V). Tìm vận tốc của thanh?(2,5 m/s).
Bài 5. Một thanh dẫn điện dài 20 (cm) đƣợc nối hai đầu của nó với hai đầu của một mạch điện có điện
trở 0,5 (Ω). Cho thanh chuyển động tịnh tiến trong từ trƣờng đều cảm ứng từ B = 0,08 (T) với vận tốc
7 (m/s), vectơ vận tốc vuông góc với các đƣờng sức từ và vuông góc với thanh, bỏ qua điện trở của
thanh và các dây nối. Tính cƣờng độ dòng điện trong mạch?( 0,224A).
Bài 6. Một máy bay có chiều dài mỗi cánh 25m bay theo phƣơng ngang với tốc độ 720km/h. Biết
thành phần thẳng đứng của cảm ứng từ của trái đất B = 5.10-5T. Tìm hiệu điện thế xuất hiện ở hai đầu
cánh máy bay?(2,5mV)
Bài 9. Một thanh dây dẫn dài l = 40cm chuyển động trong từ trƣờng vơi véc tơ vận tốc v vuông góc
với thanh. Cảm ứng từ của từ trƣờng B = 6.10-2T. Vectơ cảm ứng từ B hợp với véc tơ vận tốc v một
góc 300. Suất điện động cảm ứng xuất hiện ở dây dẫn 0,024V. Khi đó vận tốc v của đoạn dây?(2m/s).
Trang 75
Bài 10. Hai thanh kim loại song song, thẳng đứng có điện trở không đáng kể, một đầu nối vào điện trở
R = 0,5 Ω. Một đoạn dây dẫn AB, độ dài l = 14 cm, khối lƣợng m = 2 g, điện trở r = 0,5 W tì vào hai
thanh kim loại tự do trƣợt không ma sát xuống dƣới và luôn luôn vuông góc với hai thanh kim loại đó.
Toàn bộ hệ thống đặt trong một từ trƣờng đều có hƣớng vuông góc với mặt phẳng hai thanh kim loại
có cảm ứng từ B = 0,2T.
1. Xác định chiều dòng điện qua R.

2. chứng minh rằng lúc đầu thanh AB chuyển động nhanh dần, sau một thời gian chuyển động trở
thành chuyển động đều. Tính vận tốc chuyển động đều ấy và tính UAB.
3. Bây giờ đặt hai thanh kim loại nghiêng với mặt phẳng nằm ngang một góc a = 600. độ lớn và
chiều của vẫn nhƣ cũ. Tính vận tốc v' của chuyển động đều củA thanh AB và U'AB. Lấy g = 9,8
m/s2.
Bài 11. Cho hệ thống nhƣ hình vẽ, thanh AB = 20 cm, khối lƣợng m= 10
g, B vuông góc với khung dây dẫn, độ lớn là 0,1 T, nguồn có suất điện
động 1,2 V và điện trở trong 0,5 Ω. Do lực điện từ và lực ma sát, AB trƣợt
đều với vận tốc 10 m/s. Bỏ qua điện trở các ray và các nơi tiếp xúc.
a) Tính độ lớn và chiều của dòng điện trong mạch, hệ số ma sát giữa
AB và ray.
b) Muốn dòng điện trong thanh AB chạy từ B đến A, cƣờng độ 1,8 A
phải kéo Ab trƣợt theo chiều nào và vận tốc bằng bao nhiêu ?
Đs: a.2 A; 0,4; b. sang phải, 15 m/s, 4.10-3N

Bài 12. Thanh kim loại AB = l = 20cm đƣợc kéo trƣợt đều trên hai
thanh ray kim loại nằm ngang nhƣ hình. Các ray nối với nhau nhƣ điện
trở R=1,5Ω.
Vận tốc AB là v = 6m/s. Hệ thống đặt trong một từ trƣờng đều thẳng
đứng với B=0,4T. Bỏ qua điện trở của thanh AB và của ray. Tìm cƣờng
độ dòng điện cảm ứng qua R.
Đs: 0,32A.
Bài 13. Cho mạch điện trong từ trƣờng giống bài trên. Vận tốc chuyển động của thanh AB là
v=10m/s, điện trở R = 150Ω, cƣờng độ dòng điện cảm ứng I=0,2A. Bỏ qua ma sát. Tìm lực kéo tác
dụng lên AB
Đs: F=0,6N
Bài 14. Cho thanh đồng AB khối lƣợng m=2g trƣợt đều không ma sát
với v=5m/s trên hai thanh đồng thẳng đứng song song cách đều nhau
hoảng l=50cm . Từ trƣờng B =0,2 T nằm ngang nhƣ hình vẽ. Bỏ qua
điện trở các thanh và điện trở tiếp xúc. Cho g=10m/s2.
a. tính suất điện động cảm ứng trong MN.

b. Tính lực điện từ, chiều và độ lớn dòng điện cảm ứng.
c. Tính R.
Đs: a. 0,5V; b.2.10-2 N; 0,2A; c. 2,5Ω

Trang 76
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Một khung dây phẳng đặt trong từ trƣờng đều nhƣng biến đổi theo thời gian các đƣờng sức từ
nằm trong mặt phẳng của khung. Trong 0,1s đầu cảm ứng từ tăng từ 10μT đến 20μT; 0,1s tiếp theo
cảm ứng từ tăng từ 20μT đến 30μT. So sánh suất điện động cảm ứng trong khung dây ta có
A. ec1=2ec2 B. ec1 = ec2 C. ec1=3ec2 D. ec1=4ec2
Câu 2: Một đoạn dây dẫn dài 0,5m chuyển động trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ B hợp với hƣớng
của vận tốc v một góc a = 300 thì suất điện động cảm ứng trên đoạn dây là 0,5V. Biết B = 0,4T. Tính
v.
A. 5m/s B. 7m/s C. 6m/s D. 4m/s
Câu 3: Một ống dây có hệ số tự cảm L=0,1H, cƣờng độ dòng điện qua ống dây tăng đều đặn từ 2A
đến 12A trong thời gian 0,1s. Tính suất điện động cảm ứng xuất hiện trên ống dây
A. 20V B. 40V C. 30V D. 10V
Câu 4: Trong thời gian có sự biến thiên từ thông qua mạch kín làm xuất hiện dòng điện cảm ứng, điện
lƣợng qua mạch không phụ thuộc yếu tố nào sau đây ?
A. Độ biến thiên từ thông. B. Thời gian.
C. Điện trở của mạch kín.
Câu 5: Phát biểu nào sau đây là đúng?
A. Khi tích điện cho tụ điện thì trong tụ điện tồn tại một năng lƣợng dƣới dạng năng lƣợng từ
trƣờng.
B. Khi có dòng điện chạy qua ống dây thì trong ống dây tồn tại một năng lƣợng dƣới dạng năng
lƣợng cơ năng.
C. Khi có dòng điện chạy qua ống dây thì trong ống dây tồn tại một năng lƣợng dƣới dạng năng
lƣợng từ trƣờng.
D. Khi có dòng điện chạy qua ống dây thì trong ống dây tồn tại một năng lƣợng dƣới dạng năng
lƣợng điện trƣờng.
Câu 6: Suất điện động tự cảm trong một mạch điện có giá trị lớn khi. Chọn câu sai
A. Cƣờng độ dòng điện trong mạch giảm nhanh
B. Cƣờng độ dòng điện trong mạch biến thiên nhanh
C. Cƣờng độ.dòng điện trong mạch tăng nhanh
D. Cƣờng độ dòng điện trong mạch có giá trị lớn
Trang 77
Câu 7: Một khung dây hình chữ nhật có chiều dài 2 dm ,chiều rộng 1,14dm , đặt trong từ trƣờng đều B
,vectơ B vuông góc với mặt phẳng khung. Cho B = 0,1T. Xác định chiều Ic và độ lớn của suất điện
động cảm ứng Ec xuất hiện trong khung dây khi ngƣời ta uốn khung dây nói trên thành một vòng dây
hình tròn ngay trong từ trƣờng đều nói trên trong thời gian một phút
A. Chu vi mạch điện không đổi nên từ thông qua mạch không biến thiên , Ec = 0
B. Ic cùng chiều kim đồng hồ ; Ec = 14μV
C. Ic cùng chiều kim đồng hồ ; Ec =1,4 v
D. Ic ngựơc chiều kim đồng hồ ; Ec = 0,86v
Câu 8: Chọn phát biểu đúng. Hiện tƣợng cảm ứng điện từ xuất hiện trong mạch kín khi
A. nam châm chuyển động trƣớc mạch kín.
B. đoạn dây dẫn chuyển động sao cho góc giữa dây dẫn và đƣờng sức từ khác không.
C. đoạn dây dẫn chuyển động theo hƣớng song song với các đƣờng sức từ.
D. đoạn dây dẫn chuyển động theo hƣớng vuông góc với các đƣờng sức từ nhƣng dây dẫn luôn
song song với các đƣờng sức từ.
Câu 9: Một khung dây ABCD đƣợc đặt đồng phẳng với một dòng điện thẳng dài vô hạn nhƣ hình vẽ
Tịnh tiến khung dây theo các cách sau
I. Đi lên , khoảng cách giữa tâm khung dây và dòng diện thẳng không đổi .
II . Đi xuống , khoảng cách giữa tâm khung dây và dòng diện thẳng không đổi .
III Đi ra xa dòng điện .
IV. Đi về gần dòng điện .
Trƣờng hợp nào xuất hiện dòng điện cảm ứng trong khung ABCD
A. I, IV B. III, IV C. II, III D. I, II
Câu 10: Một khung dây có điện trở R ,diện tích S , đặt trong từ trƣờng đều có đƣờng cảm ứng từ B
vuông góc mặt phẳng khung .cảm ứng từ B biến đổi đều một lƣợng là ΔB trong thời gian Δt.Công thức
nào sau đây đƣợc dùng để tính nhiệt lƣợng toả ra trong khung dây trong thời gian Δt ?
S 2 B B
2 2
 B 
2
2 B
2 2
A. B. RS C. RS D. S  
R t t t  t 
Câu 11: Một vòng dây dẫn đƣợc đặt trong một từ trƣờng đều sao cho mặt phẳng của nó vuông góc với
cảm ứng từ. Trong vòng dây sẽ xuất hiện một sức điện động cảm ứng nếu
A. Nó đƣợc quay xung quanh trục của nó
Trang 78
B. Nó bị làm biến dạng
C. Nó đƣợc quay xung quanh trục trùng với một đƣờng cảm ứng từ
D. Nó đƣợc dịch chuyển tịnh tiến
Câu 12. Một khung dây phẳng có diện tích 12cm² đặt trong từ trƣờng đều cảm ứng từ B = 5.10–2T, mặt
phẳng khung dây hợp với đƣờng cảm ứng từ một góc 30°. Tính độ lớn từ thông qua khung
A. Φ = 2.10–5Wb B. Φ = 3.10–5Wb C. Φ = 4.10–5Wb D. Φ = 5.10–5Wb
Câu 13. Một hình vuông cạnh 5cm đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 4.10–4 T, từ thông qua
hình vuông đó bằng 10–6 WB. Tính góc hợp bởi véctơ cảm ứng từ và véc tơ pháp tuyến của hình
vuông đó
A. 0° B. 30° C. 45° D. 60°
Câu 14. Một khung dây phẳng diện tích 40cm² gồm 200 vòng đặt trong từ trƣờng đều B = 2.10–4T, véc
tơ cảm ứng từ hợp với mặt phẳng khung một góc 30°. Ngƣời ta giảm đều từ trƣờng đến không trong
khoảng thời gian 0,01s. Tính suất điện động cảm ứng xuất hiện trong khung trong thời gian từ trƣờng
biến đổi
A. 4.10–3 V B. 8.10–3V C. 2.10–3 V D. 4.10–2 V
Câu 15. Khung dây có tiết diện 30cm² đặt trong từ trƣờng đều B = 0,1T. Mặt phẳng khung dây vuông
góc với đƣờng cảm ứng từ. Trong các trƣờng hợp nào suất điện động cảm ứng trong mạch bằng nhau.
(I) quay khung dây trong 0,2s để mặt phẳng khung song song với đƣờng cảm ứng từ. (II) giảm từ
thông xuống còn một nửa trong 0,2s. (III) tăng từ thông lên gấp đôi trong 0,2s. (IV) tăng từ thông lên
gấp ba trong 0,3s
A. (I); (II) B. (II); (III) C. (I); (III) D. (III); (IV)
Câu 16. Một vòng dây dẫn tròn có diện tích 0,4m² đặt trong từ trƣờng đều có cảm ứng từ B = 0,6 T,
véc tơ cảm ứng từ vuông góc với mặt phẳng vòng dây. Nếu cảm ứng từ tăng đến 1,4 T trong thời gian
0,25s thì suất điện động cảm ứng xuất hiện trong vòng dây là
A. 1,28V B. 12,8V C. 3,2V D. 32V
Câu 17. Từ thông qua một mạch điện kín phụ thuộc vào
A. tiết diện của dây dẫn làm mạch điện B. điện trở của dây dẫn làm mạch điện
C. khối lƣợng của dây dẫn làm mạch điện. D. hình dạng, kích thƣớc của mạch điện
Câu 18. Một dây dẫn có chiều dài ℓ bọc một lớp cách điện rồi gập lại thành hai phần bằng nhau sát
nhau rồi cho chuyển động vuông góc với các đƣờng cảm ứng từ của một từ trƣờng đều cảm ứng từ B
với vận tốc v. Suất điện động cảm ứng trong dây dẫn có giá trị
A. e = Bv/ℓ B. e = 2Bvℓ C. e = Bvℓ D. e = 0
Trang 79
Câu 19. Một thanh dẫn điện dài 20cm đƣợc nối hai đầu của nó với hai đầu của một đoạn mạch điện có
điện trở 0,5Ω. Cho thanh tịnh tiến trong từ trƣờng đều B = 0,08T với vận tốc 7m/s có hƣớng vuông
góc với các đƣờng cảm ứng từ. Biết điện trở của thanh không đáng kể, tính cƣờng độ dòng điện trong
mạch
A. 0,112A B. 0,224A C. 0,448A D. 0,896A
Câu 20. Suất điện động cảm ứng của một thanh dẫn điện chuyển động tịnh tiến với vận tốc không đổi
trong một từ trƣờng đều không phụ thuộc vào yếu tố nào sau đây
A. độ lớn của cảm ứng từ B. vận tốc chuyển động của thanh
C. độ dài của thanh D. bản chất kim loại làm thanh
Câu 21. Nếu một mạch điện hở chuyển động trong từ trƣờng cắt các đƣờng sức từ thì
A. trong mạch không có suất điện động cảm ứng
B. trong mạch không có suất điện động và dòng điện cảm ứng
C. trong mạch có suất điện động và dòng điện cảm ứng
D. trong mạch có suất điện động cảm ứng nhƣng không có dòng điện
Câu 22. Một khung dây dẫn hình chữ nhật, quay đều trong một từ trƣờng đều quanh một trục đối xứng
OO’
A. song song với các đƣờng sức từ thì trong khung không xuất hiện dòng điện cảm ứng.
B. hợp với các đƣờng sức từ một góc nhọn thì không có dòng điện cảm ứng.
C. vuông với các đƣờng sức từ thì trong khung không xuất hiện dòng điện cảm ứng.
D. hợp với các đƣờng sức từ một góc tù thì trong khung không xuất hiện dòng điện cảm ứng.
Câu 23. Một vòng dây dẫn đƣợc đặt trong từ trƣờng đều sao cho mặt phẳng của vòng dây vuông góc
với các đƣờng cảm ứng từ. Trong vòng dây sẽ xuất hiện suất điện động cảm ứng nếu vòng dây
A. có cắm hai cực của nguồn điện không đổi vào hai điểm trên vòng.
B. bị làm biến dạng dẫn đến diện tích thay đổi.
C. quay xung quanh trục trùng với một đƣờng sức từ.
D. bị dịch chuyển tịnh tiến trong mặt phẳng chứa vòng dây.
Câu 24. Nếu một mạch điện để hở chuyển động trong từ trƣờng đều sao cho mặt phẳng của mạch cắt
các đƣờng sức từ thì trong mạch
A. không có suất điện động cảm ứng nhƣng có dòng điện cảm ứng.
B. không có suất điện động và dòng điện cảm ứng.
Trang 80
C. có suất điện động và dòng điện cảm ứng.
D. có suất điện động cảm ứng nhƣng không có dòng điện cảm ứng.
Câu 25. Một thanh dẫn điện tịnh tiến trong từ trƣờng đều cảm ứng từ B = 0,4T với vận tốc có hƣớng
hợp với đƣờng sức từ một góc 30°, mặt phẳng chứa vận tốc và đƣờng sức từ vuông góc với thanh.
Thanh dài 40cm, mắc với vôn kế thấy vôn kế chỉ 0,4V. Tính vận tốc của thanh.
A. 3 m/s B. 4 m/s C. 5 m/s D. 6 m/s
Câu 26. Một thanh dẫn điện dài 20cm đƣợc nối hai đầu thành mạch điện có tổng điện trở là 0,5Ω. Cho
thanh tịnh tiến trong từ trƣờng đều B = 0,08T với vận tốc 7m/s có hƣớng vuông góc với các đƣờng
cảm ứng từ. Tính cƣờng độ dòng điện mạch.
A. 0,112A B. 0,224A C. 0,448A D. 0,896A
Câu 27. Một cuộn dây có 400 vòng và tổng điện trở 4Ω, diện tích mỗi vòng là 30 cm² đặt cố định
trong từ trƣờng đều, véc tơ cảm ứng từ vuông góc với mặt phẳng tiết diện cuộn dây. Tốc độ biến thiên
cảm ứng từ qua mạch là bao nhiêu để cƣờng độ dòng điện trong mạch là I = 0,3A.
A. 1 T/s B. 0,5 T/s C. 2 T/s D. 4 T/s
Trang 81
BÀI 25 TỰ CẢM
Trong bài này, chúng ta xét một loại hiện tượng cảm ứng điện từ đặc biệt là hiện tượng tự cảm: đó là hiện
tượng cảm ứng điện từ xảy ra trong mạch có dòng điện biến thiên theo thời gian. Trước hết, hãy xét từ thông
của một mạch kính đã có sẵn dòng điện.
I.TỪ THÔNG RIÊNG CỦA MỘT MẠCH KÍN

Giả sử có một mạch kín (C), trong đó có dòng điện cƣờng độ i. Dòng điện i gây ra một từ trƣờng, từ
trƣờng này gây ra một từ thông Φ qua (C) đƣợc gọi là từ thông riêng của mạch. Ngƣời ta đã chứng
minh đƣợc rằng, từ thông này tỉ lệ với cảm ứng từ do i gây ra, nghĩa là tỉ lệ với i. Ta có thể viết:
  Li (25.1)
L là một hệ số, chỉ phụ thuộc vào cấu tạo và kích thƣớc của mạch kín (C) gọi là độ tự cảm của (C).
Trong công thức (25.1), i tính ra ampe (A), Φ tính ra vêbe (Wb), khi đó độ tự cảm L tính ra henry (H).
Ví dụ: Một ống dây điện chiều dài l, tiết diện S, gồm tất cả N vòng dây, trong có dòng điện cƣờng
độ i chạy qua gây ra từ trƣờng đều trong lòng ống dây đó. Cảm ứng từ B trong lòng ống dây cho bởi:
N
B  4 .10 7 i
l
Dễ dàng tính đƣợc từ thông riêng của ống dây đó và suy ra độ tự cảm (Viết trong hệ đơn vị SI):
N2
L  4 .107. S (25.2)
l
Công thức này áp dụng đối với một ống dây điện hình trụ có chiều dài l khá lớn so với đƣờng kính
tiết diện S. Ống dây có độ tự cảm L đáng kể , đƣợc gọi là ống dây tự cảm hay cuộn cảm.
Chú thích: để có đƣợc ống dây với độ tự cảm L lớn, trƣớc hết
ống dây phải cuốn nhiều vòng (N lớn), sau đó ống dây phải có
một lõi sắt. Độ tự cảm của ống dây có lõi sắt đƣợc tính theo công
2
thức L  4 .107  N S , trong đó µ là một hệ số ( giá trị cỡ
l Hình 25.1
4
10 ) gọi là độ từ thẩm, đặc trƣng cho từ tính của lõi sắt.
II. HIỆN TƢƠNG TỰ CẢM

1.Định nghĩa
Trong mạch kín (C) có dòng điện cƣờng độ i: Nếu do một nguyên nhân nào đó cƣờng độ i biến
thiên thì từ thông riêng của (C) xảy ra hiện tƣơng cảm ứng điện từ; hiện tƣợng này gọi là hiện tương
tự cảm.
Hiện tượng tự cảm là hiện tượng cảm ứng điện từ xảy ra trong một mạch có dòng điện mà sự
biến thiên từ thông qua mạch được gây ra bởi sự biến thiên của cường độ dòng điện trong mạch.
Trong các mạch điện một chiều, hiện tƣợng tự cảm thƣờng xảy ra khi đóng mạch ( dòng điện tăng
lên đột ngột) và khi ngắt mạch ( dòng điện giảm xuống 0).
Trang 82
Trong các mạch điện xoay chiều, luôn luôn xảy ra hiện tƣợng tự cảm, vì cƣờng độ dòng điện xoay
chiều biến thiên liên tục theo thời gian.
2. Một số ví dụ về hiện tƣợng tự cảm
a)Ví dụ 1
Thí nghiệm
Trong mạch điện vẽ hình 25.2, hai đèn 1 và 2 giống nhau;
điện trở R và ống dây tự cảm L có cùng giá trị điện trở. Khi
đóng khóa K, đèn 1 sáng lên ngay còn đèn 2 sáng lên từ từ.
Giải thích
Khi đóng khóa K, dòng điện qua ống dây và đèn 2 tăng lên
đột ngột, khi đó trong ống dây xảy ra hiện tƣợng cảm ứng điện
từ- hiện tƣợng tự cảm. Suất điện động cảm ứng xuất hiện có tác
dụng cản trở nguyên nhân sinh ra nó, nghĩa là cản trở sự tăng Hình 25.2
của dòng điện qua L. Do đó dòng điện qua L và qua đèn 2 tăng
lên từ từ, không tăng nhanh nhƣ dòng điện qua đèn 1.
b) Ví dụ 2
Thí nghiệm
Trong mạch điện vẽ trên hình 25.3, điều chỉnh biến trở R
để độ sáng của đèn yếu, vừa đủ để trông rõ đƣợc sợi dây tóc.
Nếu đột ngột ngắt khóa K, ta thấy đèn sáng bừng lên trước
khi tắt.
Giải thích
Ban đầu có dòng điện iL chạy qua ống dây ( theo chiều mũi
tên) . Khi ngắt K, dòng điện iL giảm đột ngột xuống 0. Trong
ống dây xảy ra hiện tƣợng tự cảm: Hiện tƣợng này có tác
dụng chống lại sự giảm của iL; trong ống dây xuất hiện dòng
Hình 25.3
điện cảm ứng cùng chiều với iL ban đầu, dòng điện cảm ứng
này chạy qua đèn và vì K đột ngột nên cƣờng độ dòng cảm
ứng khá lớn, làm đèn sáng bừng lên trƣớc khi tắt.
III. SUẤT ĐIỆN ĐỘNG TỰ CẢM

1.Khi có hiện tƣợng tự cảm xảy ra trong một mạch điện thì suất điện động cảm ứng xuất hiện trong
mạch đƣợc gọi là suất điện động tự cảm. Giá trị của nó đƣợc tính theo công thức tổng quát (24.3) :

etc  
t
Trong đó Φ là từ thông riêng đƣợc cho bởi :   L.i

Vì L không đổi, nên   L.i .
Vậy suất điện động tự cảm có công thức:
i
etc   L (25.3)
t Hình 25.4
Trang 83
Suất điện động tự cảm có độ lớn tỉ lệ với tốc độ biến thiên của cường độ dòng điện trong mạch.
Dấu trừ trong (25.3) phù hợp với định luật len-xơ
2. Năng lƣợng từ trƣờng của ống dây tự cảm
Trong thí nghiệm mô tả ở hình 25.3, khi ngắt K, đèn sáng bừng lên trƣớc khi tắt. Điều này chứng tỏ
đã có một năng lƣợng giải phóng trong đèn. Năng lƣợng này chính là năng lượng đã được tích lũy
trong ống dây tự cảm khi có dòng điện chạy qua. Ngƣời ta chứng minh đƣợc rằng, khi có dòng điện
cƣờng độ I chạy qua ống dây tự cảm thì ống dây tích lũy đƣợc một năng lƣợng cho bởi:
1 2
W Li (25.4)
2
IV. ỨNG DỤNG

Hiện tƣợng tự cảm có nhiều ứng dụng trong các mạch điện xoay chiều. Cuộn cảm là một phần tử
quan trọng trong các mạch điện xoay chiều chó mạch dao động và các máy biến áp.

25.1 Trong những trƣờng hợp nào có hiện tƣợng tự cảm?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
25.2 Phát biểu định nghĩa từ thông riêng, độ tự cảm của một mạch kín.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
25.3 Độ lớn của suất điện động tự cảm phụ thuộc vào những đại lƣợng nào?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 84
VẤN ĐỀ 12: TỰ CẢM

Định nghĩa: hiện tƣợng tự cảm là hiện tƣợng cảm ứng điện từ xảy ra trong một mạch có dòng điện mà
sự biến thiên từ thong qua mạch đƣợc gây ra bởi sự biến thiên của cƣờng độ dòng điện trong mạch.
Từ thông riêng: L  L.i

L: hệ số tự cảm (H)
i: cường độ dòng điện chạy qua ống dây (A)
Độ tự cảm :
N2
+ Ống dây không có lõi: L  4 10 S  4 107 n2V
7
l
n: số vòng dây trên một 1m chiều dài ống dây.
V: thể tích ống dây (m3)
N: số vòng dây
l: chiều dài ống dây (m)
S: diện tích một vòng dây(m2)
+ Ống dây có lõi: L   4 10 n V

7 2
µ: độ từ thẩm của kim loại làm lõi.

i
Suất điện động tự cảm: etc  L.
t
Năng lượng từ trường: khi có dòng điện I chạy qua ống dây có hệ số tự cảm L thì ống dây tích lũy
1 2
một năng lƣợng có biểu thức: W  Li
2
Kết hợp với công thức tính độ tự cảm của ống dây.
1
W  107.B 2 .V
8
Ví dụ 23: Một ống dây có hệ số tự cảm L=0,1(H), cƣờng độ dòng điện qua ống dây tăng đều đặn từ 0
đến 10A trong khoảng thời gian là 0,1s. Suất điện động tự cảm xuất hiện trong ống dây?
Giải
i 10  0
Suất điện động tự cảm: etc  L.  0,1.  10(V )
t 0,1
Trang 85
Ví dụ 24:Một ống dây dài 30cm, đƣờng kính 2cm, gồm 1500 vòng dây.
a. Tìm độ tự cảm của ống dây
b. Cho dòng điện có cƣờng độ I=2A qua ống dây. Tính năng lƣợng từ trƣờng của ống dây.
c. Trong khoảng thời gian 0,01s dòng điện trong ống d6ay giảm từ 2A về 0. Tìm suất điện động
tự cảm xuất hiện trong ống dây.
Giải
N2 7 1500
2
0, 2
a. Độ tự cảm: L  4 10 S  4 10 . . .( )2  0,03( H )
7
l 0,3 2
1 2 1
b. Năng lƣợng từ trƣờng trong ống dây: W  Li  0,03.22  0,06( J )
2 2
c. Suất điện động tự cảm: etc  L. i  0,03. 2  0  6(V )

t 0,01
Bài 1: Trong một ống dây điện có L = 0,6(H), dòng điện giảm đều từ I1 = 0,2(A) đến I2 = 0 trong
khoảng thời gian 12(s). Tính suất điện động tự cảm trong mạch.( 1mV)
Bài 2: Tính độ tự cảm của ống dây, biết sau khoảng thời gian t = 0,01 s dòng điện trong mạch tăng từ
1A đến 2,5A và suất điện động tự cảm là 30V
Bài 3:Một ống dây có độ tự cảm L = 0,5 H, điện trở R = 4. Muốn tích lu một năng lƣợng từ trƣờng
200 J trong ống dây thì phải cho dòng điện có cƣờng độ bao nhiêu đi qua ống dây đó? Khi đó công
suất nhiệt của ống dây là bao nhiêu?
Bài 4: Cƣờng độ dòng điện trong một ống dây giảm từ 12(A) xuống 8(A) thì năng lƣợng từ trƣờng của
ống dây giảm đi 2(J). Tính năng lƣợng từ trƣờng của ống dây trong hai trƣờng hợp đó.
Bài 5:Một ống dây dài có  =31,4cm , N = 1000 vòng , diện tích mỗi vòng S = 10cm2 , có dòng điện I
= 2A đi qua.
a. Tính từ thông qua mỗi vòng.
b. Tính suất điện động tự cảm trong ống dây khi ngắt dòng điện trong thời gian 0,1s.
c. Tính độ tự cảm của cuộn dây.
Đs: a. 8.10-6 Wb ;b. 0,08V; c. 0,004H
Bài 6: Ống dây hình trụ có lõi chân không , chiều dài 20cm, có 1000 vòng, diện tích mỗi vòng S=
1000cm2.
Trang 86
a. Tính độ tự cảm của ống dây.
b. Dòng điện qua ống dây tăng đều từ 0 đến 5A trong 0,1s ; tính suất điện động tự cảm xuất hiện
trong ống dây.
c. Khi dòng điện trong ống dây đạt giá trị 5A tính năng lƣợng từ tích lũy trong ống dây lúc này?
Đs: a.6,38.10-2H ; b. 3,14V ;c. 0,785J
Bài 7:Một cuộn dây có L= 3H đƣợc nối với một nguồn E=6V; r= 0 . Hỏi sau bao lâu tính từ lúc nối
vào nguồn điện ,cƣờng độ dòng điện tăng đến giá trị 5A? Giả sử cƣờng độ dòng điện tăng đều theo
thời gian.
Đs: 2,5s
Bài 8. Một cuộn tự cảm có độ tự cảm 0,1H, trong đó dòng điện biết thiên đều với tốc độ 200A/s thì
suất điện động tự cảm là bao nhiêu ?(20V)
Bài 9. Một ống dây có hệ số tự cảm L = 0,1 (H), cƣờng độ dòng điện qua ống dây giảm đều đặn từ 2
(A) về 0 trong khoảng thời gian là 4 (s). Tính suất điện động tự cảm xuất hiện trong ống trong khoảng
thời gian đó?(0,05 V).
Bài 10. Một ống dây có hệ số tự cảm L = 0,1 (H), cƣờng độ dòng điện qua ống dây tăng đều đặn từ 0
đến 10 (A) trong khoảng thời gian là 0,1 (s). Tìm suất điện động tự cảm xuất hiện trong ống trong
khoảng thời gian đó?(0,1 V).
Bài 11. Ống dây hình trụ chiều dài l = 20cm, có N = 1000 vòng, diện tích mỗi vòng S = 100cm2.
a.Tính hệ số tự cảm của ống dây?(62,8mH).
b.Dòng điện qua cuộn dây đó tăng đều từ 0 đến 10A trong thời gian 0,1s. tính xuất điện động tự cảm
xuất hiện trong ống dây?(6,28V).
Bài 12. Tính độ tự cảm của ống dây, biết sau khoảng thời gian Dt = 0,01 s dòng điện trong mạch tăng
từ 1A đến 2,5A và suất điện động tự cảm là 30V ?( 0,2H)
Bài 13. Một ống dây có hệ số tự cảm L = 0,1H, cƣờng độ dòng điện qua ống dây giảm đều đặn từ 2A
về 0 trong khoảng thời gian 0,4s. Tìm suất điện động cảm ứng xuất hiện trong ống dây trong khoảng
thời gian nói trên?(0,5V)
Bài 14. Một ống dây dài l = 30cm gồm N = 1000 vòng dây, đƣờng kính mỗi vòng d = 8cm có dòng
điện với cƣờng độ I = 2A đi qua.
a.Tính độ tự cảm của ống dây?( 21mH)
b.Tính từ thông qua mỗi vòng dây?( 42mWb)
c.Thời gian ngắt dòng điện là t = 0,1 giây, tính suất điện động tự cảm xuất hiện trong ống dây?( 0,42V)
Trang 87
Bài 15. Tính độ tự cảm của ông dây, biết rằng cƣờng độ dòng điện qua ống dây giảm đều 2A trong
thời gian 0,01s và suất điện động tự cảm trong ống dây là 4,6V?(0,023H)
Bài 16. Một ống dây dài có =31,4cm , N = 1000 vòng , diện tích mỗi vòng S = 10cm2 , có dòng điện
I = 2A đi qua.
a. Tính từ thông qua mỗi vòng?(8.10-6 Wb)
b. Tính suất điện động tự cảm trong ống dây khi ngắt dòng điện trong thời gian 0,1s?(0,08V)
c. Tính độ tự cảm của cuộn dây?(0,004H)
Bài 17. Một cuộn dây có L= 3H đƣợc nối với một nguồn E=6V; r= 0 . Hỏi sau bao lâu tính từ lúc nối
vào nguồn điện ,cƣờng độ dòng điện tăng đến giá trị 5A? Giả sử cƣờng độ dòng điện tăng đều theo
thời gian ?(2,5s)
Bài 18. Ống dây dài 50 (cm), diện tích tiết diện ngang của ống là 10 (cm2) gồm 1000 vòng dây.
a. Tính độ tự cảm của ống dây?( 0,025H)
b. Nếu cƣờng độ dòng điện qua ống dây tăng đều đặn từ 0 đến 10 (A) trong khoảng thời gian là 0,1 (s).
Tìm suất điện động tự cảm xuất hiện trong ống trong khoảng thời gian đó ?( 2,5V)
Bài 19. Một ống dây có hệ số tự cảm L = 0,01 (H), có dòng điện I = 5 (A) chạy ống dây. Năng lƣợng
từ trƣờng trong ống dây là bao nhiêu?(0,125J).
Bài 20. Một ống dây có hệ số tự cảm L = 0,01 (H). Khi có dòng điện chạy qua ống, ống dây có năng
lƣợng 0,08 (J). Cƣờng độ dòng điện trong ống dây bằng bao nhiêu?(4A).
Bài 21. Một ống dây dài 40 (cm) có tất cả 800 vòng dây. Diện tích tiết diện ngang của ống dây bằng
10 (cm2). ống dây đƣợc nối với một nguồn điện, cƣờng độ dòng điện qua ống dây tăng từ 0 đến 4 (A).
Nguồn điện đã cung cấp cho ống dây một năng lƣợng là bao nhiêu?(0,016J).
Bài 22. Một óng dây có độ tự cảm L = 0,5H. muốn tích lũy năng lƣợng từ trƣờng 100J trong ống dây
thì phải dùng dòng điện có cƣờng độ bao nhiêu đi qua ống dây đó?
Bài 23. Một ống dây có độ tự cảm L = 0,5 H, điện trở R = 4W. Muốn tích lu một năng lƣợng từ
trƣờng 200 J trong ống dây thì phải cho dòng điện có cƣờng độ bao nhiêu đi qua ống dây đó? Khi đó
công suất nhiệt của ống dây là bao nhiêu?( 28,28A ; 3200W)
Bài 24. Cƣờng độ dòng điện trong một ống dây giảm từ 12(A) xuống 8(A) thì năng lƣợng từ trƣờng
của ống dây giảm đi 2(J). Tính năng lƣợng từ trƣờng của ống dây trong hai trƣờng hợp đó ?(3.6J ;
1,6J)
Trang 88
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Dòng điện qua một ống dây không có lõi sắt biến đổi đều theo thời gian, trong 0,01s cƣờng độ
dòng điện tăng đều từ 1A đến 2A thì suất điện động tự cảm trong ống dây là 20V. Tính hệ số tự cảm
của ống dây và độ biến thiên năng lƣợng của từ trƣờng trong ống dây:
A. 0,1H; 0,2J B. 0,2H; 0,3J C. 0,3H; 0,4J D. 0,2H; 0,5J
Câu 2: Một ống dây dài 50cm có 2500 vòng dây, đƣờng kính của ống bằng 2cm. Một dòng điện biến
đổi đều theo thời gian chạy qua nó trong 0,01s cƣờng độ dòng điện tăng từ 0 đến 1,5A. Tính suất điện
động tự cảm trong ống dây:
A. 0,14V B. 0,26V C. 0,52V D. 0,74V
Câu 3: Một dòng điện trong ống dây phụ thuộc vào thời gian theo biểu thức I = 0,4(5 – t); I tính bằng
ampe, t tính bằng giây. Ống dây có hệ số tự cảm L = 0,005H. Tính suất điện động tự cảm trong ống
dây:
A. 0,001V B. 0,002V C. 0,003 V D. 0,004V
Câu 4: Một ống dây có hệ số tự cảm là 0,01H. Khi có dòng điện chạy qua ống dây có năng lƣợng
0,08J. Cƣờng độ dòng điện chạy qua ống dây bằng:
A. 1A B. 2A C. 3A D. 4A
Câu 5: Một ống dây đƣợc quấn với mật độ 2000 vòng/m. Ống có thể tích
500cm2, và đƣợc mắc vào mạch điện, sau khi đóng công tắc, dòng điện biến
thiên theo thời gian nhƣ đồ thị bên hình vẽ ứng với thời gian đóng công tắc là
từ 0 đến 0,05s. Tính suất điện động tự cảm trong ống trong khoảng thời gian
trên:
A. 2π.10-2V B. 4π.10-2V C. 6π.10-2V D. 5π.10-2V
Câu 6: Một ống dây dài 40cm, có 800 vòng. Diện tích tiết diện ống dây 10cm2. Cƣờng độ dòng điện
qua ống tăng từ 0 đến 4A. Nguồn điện đã cung cấp cho ống dây một năng lƣợng bằng bao nhiêu:
A. 1,6.10-2J B. 1,8.10-2J C. 2.10-2J D. 2,2.10-2J
Câu 7: Đáp án nào sau đây là sai : suất điện động tự cảm có giá trị lớn khi:
A. độ tự cảm của ống dây lớn B. cƣờng độ dòng điện qua ống dây lớn
C. dòng điện giảm nhanh D. dòng điện tăng nhanh
Câu 8: Đáp án nào sau đây là sai : Hệ số tự cảm của ống dây:
A. phụ thuộc vào cấu tạo và kích thƣớc của ống dây
B. có đơn vị là Henri(H)
C. đƣợc tính bởi công thức L = 4π.10-7NS/l
Trang 89
D. càng lớn nếu số vòng dây trong ống dây là nhiều
Câu 9: Cho mạch điện nhƣ hình vẽ. Chọn đáp án sai: Khi đóng khóa K thì:
A. đèn (1) sáng ngay lập tức, đèn (2) sáng từ từ
B. đèn (1) và đèn (2) đều sáng lên ngay
C. đèn (1) và đèn (2) đều sáng từ từ
D. đèn (2) sáng ngay lập tức, đèn (1) sáng từ từ
Câu 10: Một mạch điện có dòng điện chạy qua biến đổi theo thời gian biểu
diễn nhƣ đồ thị hình vẽ bên. Gọi suất điện động tự cảm trong mạch trong
khoảng thời gian từ 0 đến 1s là e1, từ 1s đến 3s là e2 thì:
A. e1 = e2/2 B. e1 = 2e2
C.e1 = 3e2 D.e1 = e2
Câu 11: Một cuộn dây có độ tự cảm L = 30mH, có dòng điện chạy qua biến thiên đều đặn 150A/s thì
suất điện động tự cảm xuất hiện có giá trị :
A. 4,5V B. 0,45V C. 0,045V D. 0,05V
Câu 12: Một ống dây dài 50cm tiết diện ngang của ống là 10cm2 gồm 100 vòng. Hệ số tự cảm của ống
dây là:
A. 25µH B. 250µH C. 125µ D. 1250µH
Câu 13: Một ống dây có hệ số tự cảm là 100mH, khi có dòng điện chạy qua ống dây có năng lƣợng
0,05J. Cƣờng độ dòng điện qua ống dây bằng:
A. 0,1A B. 0,7A C. 1A D. 0,22A
Câu 14: Đơn vị của hệ số tự cảm là Henri(H) tƣơng đƣơng với:
A. J.A2 B. J/A2 C. V.A2 D. V/A2
Câu 15: Dòng điện chạy trong mạch giảm từ 32A đến 0 trong thời gian 0,1s. Suất điện động tự cảm
xuất hiện trong mạch là 128V. Hệ số tự cảm của mạch là:
A. 0,1H B. 0,2H C. 0,3H D. 0,4H
Câu 16: Dòng điện trong cuộn tự cảm giảm từ 16A đến 0 trong 0,01s, suất điện động tự cảm trong
cuộn đó có giá trị trung bình 64V. Độ tự cảm của mạch đó có giá trị:
A. 0,032H B. 0,04H C. 0,25H D. 4H
Câu 17: Cho mạch điện nhƣ hình vẽ. Hiện tƣợng tự cảm phát sinh khi
mạch điện có hiện tƣợng nào sau đây:
A. Đóng khóa K B. Ngắt khóa K
C. Di chuyển con chạy khi K đã đóng D. cả A, B, và C
Trang 90
Câu 18: Hình vẽ bên khi K ngắt dòng điện tự cảm do ống dây gây ra, và
dòng điện qua R lần lƣợt có chiều:
A. Itc từ M đến N; IR từ Q đến M B. Itc từ M đến N; IR từ M đến Q
C. Itc từ N đến M; IR từ Q đến M D. Itc từ N đến M; IR từ M đến Q
Câu 19: Hình vẽ bên khi K đóng dòng điện tự cảm do ống dây gây ra, và
dòng điện qua Rlần lƣợt có chiều:
A. Itc từ M đến N; IR từ Q đến M B. Itc từ M đến N; IR từ M đến Q
C. Itc từ N đến M; IR từ Q đến M D. Itc từ N đến M; IR từ M đến Q
Câu 20: Một cuộn cảm có độ tự cảm 0,1H, trong đó có dòng điện biến thiên đều 200A/s thì suất điện
động tự cảm xuất hiện có giá trị:
A. 10V B. 20V C. 0,1kV D. 2kV
Câu 21: Suất điện động cảm ứng trong cuộn dây có hệ số tự cảm 0,2H khi dòng điện có cƣờng độ biến
thiên 400A/s là:
A. 10V B. 400V C. 800V D. 80V
Câu 22: Một cuộn cảm có độ tự cảm 2mH, năng lƣợng tích lũy trong cuộn đó là 0,4J. Tính cƣờng độ
dòng điện trong cuộn dây:
A. 10A B. 20A C. 1A D. 2A
Câu 23: Một cuộn dây có hệ số tự cảm 10mH có dòng điện 20A chạy qua. Năng lƣợng từ trƣờng tích
lũy trong cuộn dây là:
A. 2J B. 4J C. 0,4J D. 1J
Câu 24: Một mét khối không gian có từ trƣờng đều B = 0,1T thì có năng lƣợng:
A. 0,04J B. 0,004J C. 400J D. 4000J
Câu 25: Hình vẽ bên khi dịch con chạy của điện trở C về phía N thì dòng
điện tự cảm do ống dây gây ra và dòng điện qua biến trở C lần lƣợt có
chiều:
A. IR từ M đến N; Itc từ Q đến P B. IR từ M đến N; Itc từ P đến Q
C. IR từ N đến M; Itc = 0 D. IR từ N đến M; Itc từ P đến Q
Câu 26: Trong hình vẽ bên đáp án nào sau đây là đúng khi xác định chiều dòng
điện tự cảm do ống dây gây ra và dòng điện qua đèn 2 trong thời gian K đóng:
A. Itc từ A đến B; I2 từ B đến C B. Itc từ A đến B; I2 từ C đến B
C. Itc từ B đến A; I2 từ B đến C D. Itc từ B đến A; I2 từ C đến B
Câu 27: Trong hình vẽ bên đáp án nào sau đây là đúng khi xác định chiều dòng
điện tự cảm do ống dây gây ra và dòng điện qua đèn 2 trong thời gian K ngắt:
A. Itc từ A đến B; I2 từ B đến C B. Itc từ A đến B; I2 từ C đến B
C. Itc từ B đến A; I2 từ B đến C D. Itc từ B đến A; I2 từ C đến B
Trang 91
Câu 28: Trong hình vẽ câu hỏi 57 đáp án nào sau đây là đúng khi xác định chiều dòng điện tự cảm do
ống dây gây ra và dòng điện qua nhánh gồm đèn 1và R cuối thời gian K ngắt:
A. Itc từ A đến B; I1 từ A đến C B. Itc từ A đến B; I1 từ C đến A
C. Itc từ B đến A; I1 từ A đến C D. Itc từ B đến A; I1 từ C đến A
Câu 29: Một ống dây gồm 500 vòng có chiều dài 50cm, tiết diện ngang của ống là 100cm2. Lấy π =
3,14; hệ số tự cảm của ống dây có giá trị:
A. 15,9mH B. 31,4mH C. 62,8mH D. 6,28mH
Câu 30: Một khung dây dẫn có 100 vòng đƣợc đặt trong từ trƣờng đều sao cho các đƣờng sức từ
vuông góc với mặt phẵng của khung dây. Diện tích của mỗi vòng dây là 2 dm2, cảm ứng từ giảm đều
từ 0,5 T đến 0,2 T trong thời gian 0,1 s. Suất điện động cảm ứng trong khung dây là
A. 6 V. B. 60 V. C. 3 V. D. 30 V.
Câu 31: Cho dòng điện 10 A chạy qua một vòng dây tạo ra một từ thông qua vòng dây là 5.10- 2 Wb.
Độ tự cảm của vòng dây là
A. 5 mH. B. 50 mH. C. 500 mH. D. 5 H.
Câu 32: Một ống dây dài 40 cm, bán kính tiết diện 2 cm, gồm 1500 vòng dây. Cho dòng điện có
cƣờng độ 8 A đi qua ống dây. Năng lƣợng từ trƣờng trong ống dây là (lấy 2 = 10)
A. 288 mJ. B. 28,8 mJ. C. 28,8 J D. 188 J.
Câu 33: Một ống dây dài 40 cm, đƣờng kính 4 cm có 400 vòng dây quấn sát nhau. Ống dây mang
dòng điện cƣờng độ 4 A. Từ thông qua ống dây là
A. 512.10-5 Wb. B. 512.10-6 Wb. C. 256.10-5 Wb. D. 256.10-6 Wb.
Câu 34: Dòng điện qua một ống dây biến đổi đều theo thời gian. Trong thời gian 0,01 s cƣờng độ
dòng điện tăng từ 1 A đến 2 A. Suất điện động tự cảm trong ống dây có độ lớn 20 V. Độ tự cảm của
ống dây là
A. 0,1 H. B. 0,2 H. C. 0,3 H. D. 0,4 H.
Câu 35: Một ống dây có 1000 vòng dây, dài 50 cm, diện tích tiết diện ngang của ống là 10 cm2. Độ
tự cảm của ống dây là
A. 50.10-4 H. B. 25.10-4 H. C. 12,5.10-4 H. D. 6,25.10-4 H.
Câu 36: Một ống dây dài 50 cm có 2500 vòng dây. Đƣờng kính ống dây bằng 2 cm. Cho một dòng
điện biến đổi đều theo thời gian chạy qua ống dây. Sau thời gian 0,01 s dòng điện tăng từ 0 đến 3 A.
Suất điện động tự cảm trong ống dây có độ lớn là
A. 0,15 V. B. 1,50 V. C. 0,30 V. D. 3,00 V.
Trang 92
Câu 37: Một khung dây hình vuông có cạnh 5 cm, đặt trong từ trƣờng đều 0,08 T; mặt phẵng khung
dây vuông góc với các đƣờng sức từ. Trong thời gian 0,2 s; cảm ứng từ giảm xuống đến không. Độ lớn
của suất điện động cảm ứng xuất hiện trong khung trong khoảng thời gian đó là
A. 0,04 mV. B. 0,5 mV. C. 1 mV. D. 8 V.
Câu 38: Một khung dây phẵng, diện tích 20 cm2, gồm 10 vòng đặt trong từ trƣờng đều. Véc tơ cảm
ứng từ hợp thành với mặt phẵng khung dây góc 300 và có độ lớn bằng 2.10-4 T. Ngƣời ta làm cho từ
trƣờng giảm đều đến không trong khoảng thời gian 0,01 s. Suất điện đông cảm ứng xuất hiện trong
khung là
4 4
A. 2 3.10 V B. 2.10-4 V. C. 3.10-4 V. D. 3 3.10 V .
Câu 39: Một cuộn tự cảm có độ tự cảm 0,1 H, trong đó dòng điện biến thiên đều với tốc độ 200 A/s
thì suất điện động tự cảm sẽ có giá trị
A. 10 V. B. 20 V. C. 100 V. D. 200 V.
Câu 40: Dòng điện trong cuộn tự cảm giảm từ 16 A đến 0 A trong 0,01 s thì suất điện động tự cảm
trong đó có giá trị trung bình 64 V. Độ tự cảm của cuộn cảm đó là
A. 0,032 H. B. 0,25 H. C. 0,04 H. D. 4 H.
Câu 41: Cuộn tự cảm có L = 2 mH có dòng điện cƣờng độ 10 A đi qua. Năng lƣợng từ trƣờng trong
cuộn tự cảm là
A. 0,05 J. B. 4 J. C. 1 J. D. 0,1 J.
Câu 42: Một ống dây có độ tự cảm L = 0,5 H. Để có năng lƣợng từ trƣờng trong ống dây là 100 J thì
cƣờng độ dòng điện chạy qua ống dây là
A. 1 A. B. 2 A. C. 10 A. D. 20 A.
Câu 43: Nếu trong ống dây xuất hiện một suất điện động tự cảm 10 V khi cƣờng độ dòng điện chạy
trong nó thay đổi từ 5 A đến 10 A trong thời gian 0,1 s thì độ tự cảm của ống dây đó bằng
A. 0,2 H. B. 0,5 H. C. 1 H. D. 2 H.
Câu 44: Tính độ tự cảm và độ biến thiên năng lƣợng từ trƣờng của một ống dây, biết rằng sau thời
gian t = 0,01 s, cƣờng độ dòng điện trong ống dây tăng đều từ 1 A đến 2,5 A thì suất điện động tự
cảm là 30 V:
A. 0,2 H; 0,525 J. B. 0,2 H; 5,25 J. C.2 H; 0,525 J. D. 02 H; 5,25 J.
Câu 45:. Một ống dây dài 50 cm có 2500 vòng dây. Đƣờng kính của ống bằng 2 cm. Cho một dòng
điện biến đổi đều theo thời gian chạy qua ống dây. Sau thời gian 0,01 s dòng điện tăng từ 0 đến 1,5 A.
Tính suất điện động tự cảm trong ống dây:
A. 75 mV. B.75V C.57V D.57mV.
Trang 93
CHƢƠNG VI KHÖC XẠ ÁNH SÁNG

BÀI 26 KHÖC XẠ ÁNH SÁNG
Hình 26.1 Xnen ( Willebord Snell ) giáo sư

toán và vật lí tại đại học Lây-đen
Do hiện tượng khúc xạ
(leyden), người đã khám phá ra
ánh sáng, ta thấy thìa định luật khúc xạ ánh sáng đồng
trong cốc như bị gãy ở thời với Đề-các (Descartes).
mặt nước
I. SỰ KHÖC XẠ ÁNH SÁNG

1.Hiện tƣợng khúc xạ ánh sáng
Khúc xạ ánh sáng là hiện tượng lệch phương ( gãy) của các tia sáng khi truyền xiên góc qua
mặt phân cách giữa hai môi trường trong suốt khác nhau.
2.Định luật khúc xạ ánh sáng
ở Hình 26.2, ta gọi:

 SI: tia tới; I: điểm tới;
 N’IN: Pháp tuyến với mặt phân cách tại I;
 IR: Tia khúc xạ;
 I: góc tới; r: góc khúc xạ.
Thay đổi góc tới I, thực nghiệm cho kết quả sau đây, đƣợc
gọi là định luật khúc xạ ánh sáng: Hình 26.2
- Tia khúc xạ nằm trong mặt phẳng tới ( tạo bởi tia tới
và pháp tuyến) và ở bên kia pháp tuyến so với tia tới.
- Với hai môi trường trong suốt nhất định, tỉ số giữa sin
góc tới (sini) và góc khúc xạ ( sinr) luôn không đổi:
sin i
 Hằng số (26.1)
sin r
Hình 26.3
Dụng cụ đo các góc i và r để nghiệm lại
định luật khúc xạ ánh sáng
Trang 94
II. CHIẾT SUẤT CỦA MÔI TRƢỜNG

1.Chiết suất tỉ đối
sin i
Tỉ số không đổi trong hiện tƣợng khúc xạ đƣợc gọi là chiết suất tỉ đối n21 của môi trƣờng (2)
sin r
(chứa tia khúc xạ) so với môi trƣờng (1) ( chứa tia tới).
sin i
 n21 (26.2)
sin r
- Nếu n21  1 thì r  i : tia khúc xạ bị lệch lại gần pháp tuyến hơn. Ta nói môi trƣờng (2) chiết
quang hơn môi trƣờng (1)
- Nếu n21  1 thì r  i : tia khúc xạ lệch xa pháp tuyến hơn. Môi trƣờng (2) chiết quang kém hơn
môi trƣờng (1).
2.Chiết suất tuyệt đối
Chiết suất tuyệt đối ( thường gọi tắt là chiết suất của một môi trường là chiết suất tỉ đối của môi
trường đó đối với chân không)
Nhƣ vậy chiết suất của chân không là 1.
Chiết suất của không khí là 1,00293 ( rất gần với chiết suất của chân không) nên thƣờng đƣợc tính
tròn là 1, nếu không cần độ chính xác cao.
Mọi môi trƣờng trong suốt đều có chiết suất tuyệt đối lớn hơn 1.
Có thể thiết lập đƣợc hệ thức:
n2
n21  (26.3)
n1
Trong đó:
n2 là chiết suất (tuyệt đối) của môi trƣờng (2) ;
n1 là chiết suất (tuyệt đối) của môi trƣờng (1).
Vậy công thức của định luật khúc xạ có thể viết theo dạng đối xứng :
n1 sin i  n2 sin r (26.4)
III.TÍNH THUẬN NGHỊCH CỦA SỰ TRUYỀN ÁNH SÁNG

Thí nghiệm cho thấy: Ở hình 26.2, nếu đảo chiều, cho ánh sáng truyền từ nƣớc ra không khí theo tia
RI thì nó khúc xạ vào không khí theo tia IS. Nhƣ vậy, ánh sáng truyền đi theo đường nào thì cũng
truyền ngược lại theo đường đó.
Đây là tính thuận nghịch của đƣờng truyền ánh sáng.
Trang 95
Từ tính thuận nghịch , ta suy ra:
1
n12  (26.5)
n21
Tính thuận nghịch này cũng biểu hiện ở sự truyền thẳng và phản xạ.

26.1 Thế nào là hiện tƣợng khúc xạ ánh sáng? Phát biểu định luật khúc xạ ánh sáng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
26.2 Chiết suất tỉ đối n21 của môi trƣờng (2) đối với môi trƣờng (1) là gì?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
26.3 Chiết suất (tuyệt đối) n của môi trƣờng là gì? Viết hệ thức liên hệ giữa chiết suất tỉ đối và chiết
suất tuyệt đối.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
1
26.4 Thế nào là tính thuận nghịch của sự truyền ánh sáng? Chứng tỏ n12 
n21
4
Nƣớc có chiết suất . Chiết suất của không khí đối với nƣớc là bao nhiêu?
3
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
Trang 96
VẤN ĐỀ 13: KHÖC XẠ ÁNH SÁNG

c
Chiết suất tuyệt đối của môi trường: n 
v
Trong đó:
+ n: Chiết suất tuyệt đối của môi trường
+ c: Tốc độ ánh sang trong chân không, c = 3.108m/s
+ v: Tốc độ ánh sang truyền trong môi trường (m/s)
v1 n2
Chiết sất tỉ đối của môi trường: n21  
v2 n1
Trong đó:
+ n21: Chiết suất tỉ đối của môi trường 2 đối với môi trường 1.
+ n1: Chiết suất của môi trường 1
+ n2: Chiết suất của môi trường 2
+ v1: Tốc độ ánh sáng truyền trong môi trường 1(m/s)
+ v2: Tốc độ ánh sáng truyền trong môi trường 2 (m/s)
Biểu thức định luật khúc xạ ánh sáng:

sin i n2
  n1 sin i  n2 sin r
sin r n1
Trong đó:
+ i: Góc tới
+ r: Góc khúc xạ
+ n1: Chiết suất môi trường chứa tia tới
+ n2: Chiết suất môi trường chứa khúc xạ.
Lưu ý:
- Nếu n2>n1: Tia khúc xạ lệch gần pháp tuyến hơn, khi đó môi trƣờng 2 chiết quang hơn môi
trƣờng 1.
- Nếu n2<n1: Tia khúc xạ lệch xa pháp tuyến hơn, khi đó môi trƣờng 2 chiết quang kém hơn
môi trƣờng 1.
Trang 97
Ví dụ 25: Chiếu tia sáng từ không khí vào nƣớc sao cho tia sáng tới hợp với mặt nƣớc một góc 600.
Tìm góc lệch tia sáng . Cho biết chiết suất nƣớc là 4/3.
Giải:
Áp dụng định luật khúc xạ ánh sáng tại I.
n1 sini  n2 sin r (1)
Trong đó: Tia sáng chiếu từ không khí  n1=1, tia sáng hợp
với mặt nƣớc một góc là 600,vậy góc tới i = 900 - 600= 300,
n2=4/3.
4
(1)  1.sin 30 0  sin r
3
3
 sin r 
8
 r  22,02  22 01'27.53''
0
Ví dụ 26: Tia sáng truyền từ không khí vào môi trƣờng có chiết suất n dƣới góc tới 600. Hai tia phản
xa và khúc xạ vuông góc với nhau. Tìm chiết suất n của môi trƣờng.
Giải:
Hai tia phản xạ và khúc xạ vuông góc nhau  i' r  90

0
Áp dụng định luật phản xạ ánh sáng: i  i'  60

0
Từ đó :  r  30
0
Áp dụng định luật khúc xạ ánh sáng tại I:
n1 sin i  n2 sin r (1)
Trong đó: Tia sáng chiếu từ không khí chiết suất n1=1,
góc tới i=600, góc phản xạ :300 ,chiết suất n2= n.
(1)  1. sin 600  n.sin 30 0

n 3
Trang 98
Bài 1:Một tia sáng truyền từ môi trƣờng có chiết suất n1  6 , đến gặp mặt phân cách với môi trƣờng
thứ hai có chiết suất n1  2 dƣới góc tới i. Khi qua mặt phân cách, tia sáng khúc xạ bị lệch so với
phƣơng tia tới góc bằng i .Tính i. ĐS: i = 300
Bài 2: Một tia sáng truyền từ không khí vào nƣớc ( nƣớc có chiết suất n = 4/3) . Một phần phản xạ và
một phần khúc xạ . Hỏi tia tới phải có giá trị bằng bao nhiêu để tia phản xạ và tia khúc xạ vuông góc
với nhau. (Đ/s: 53o7’)
Bài 3: Một tia sáng truyền từ môi trƣờng có chiết suất n tới mặt phân cách với môi trƣờng không khí.
Biết góc khúc xạ là 600, tính n để tia phản xạ và tia khúc xạ vuông góc với nhau? ĐS: n = 1,73
Bài 4: Một cây gậy dài AB = 2m cắm thẳng đứng ở đáy hồ. Gậy nhô lên khỏi mặt nƣớc AH = 1m. Ánh
sáng mặt trời chiếu xuống hồ theo phƣơng nghiêng 300 so với mặt nƣớc trong bể. Chiết suất của nƣớc
là 4/3. Tìm chiều dài của bóng cây gậy in trên mặt nƣớc và ở đáy hồ?
ĐS: Bóng cây gậy trên mặt nƣớc: 1,73m, Bóng cây gậy ở đáy hồ : 2,58m
Bài 5: Một hồ nƣớc có đáy phẳng, ngang, hai thành bên thẳng đứng có độ cao là h. Ngƣời ta đổ nƣớc
vào hồ đến độ cao h/2 thì bóng của thành hồ trên mặt nƣớc dài bằng với độ cao của mực nƣớc trong
hồ. Bóng của thành hồ dƣới đáy dài 24cm . Tìm độ cao h . Cho chiết suất của nƣớc bằng 4/3 .
ĐS:h = 29,54cm
Bài 6:Chiếu một chùm tia sáng hẹp , song song đi từ môi trƣờng chất lỏng có chiết suất n sang môi
trƣờng không khí với góc tới 45°, góc lệch giữa tia khúc xạ so với phƣơng của tia tới là 15°.
a) Tính chiết suất n.
b) Tìm tốc độ của ánh sáng truyền trong chất lỏng.Biết rằng tốc độ của ánh sáng truyền trong chân
không là c = 3.108 m/s. ĐS: n=1,225 , v=2,45. 108 m/s.
Bài 7: ánh sáng truyền từ môi trƣờng một đến môi trƣờng hai với một ánh sáng có màu sắc nhất định.
Chiết suất của môi trƣờng một là n1 =1,401 và chiết suất môi trƣờng hai là n2 =1,139. Góc khúc xạ i2 =
290. Xác định góc tới i1. (Đ/s: i1 = 230)
Bài 8: Ba môi trƣờng trong suốt (1),(2),(3) có thể đặt tiếp giáp nhau.Với cùng góc tới i=600;nếu ánh
sáng truyền từ (1) vào (2) thì góc khúc xạ là 450; nếu ánh sáng truyền từ (1) vào (3) thì góc khúc xạ là
300.Hỏi nếu ánh sáng truyền từ (2) vào (3) vẫn với góc tới i thì góc khúc xạ là bao nhiêu?
ĐS: r3=380
Bài 9: Một cái bể hình chữ nhật , có đáy phẳng nằm ngang chứa đầy nƣớc . Một ngƣời nhìn vào điểm
giữa của mặt nƣớc theo phƣơng hợp với phƣơng thẳng đứng một góc 450 và nằm trong mặt phẳng
vuông góc với mặt nƣớc . hai thành bể này cách nhau30 cm , ngƣời ấy vừa vặn nhìn thấy một điểm
nằm trên giao tuyến của thành bể và đáy bể . Tính độ sâu của bể ? Biết nƣớc có n = 4/3. (Đ/s: 24cm)
Trang 99
Bài 10: Một tia sáng truyền trong không khí tới gặp mặt thoáng của một chất lỏng có chiết suất n=
2 dƣới góc khúc xạ r bằng bao nhiêu để tia phản xạ vuông góc với tia tới ? (Đ/s: r = 300 )
Bài 11: một bể chứa nƣớc có thành cao 100 cm. Ánh sáng chiếu theo phƣơng nghiêng 1 góc 45º so với
mặt nƣớc trong bể. Xác dịnh độ dài bóng đen ở đáy bể khi chiều cao lớp nƣớc trong bể là 80cm . Cho
chiết suất của nƣớc n=4/3 (Đ/s: l=70 cm)
Bài 12: Một bản mặt song song có bề dày bằng 10cm, chiết suất n  2 đƣợc đặt trong không khí.
Chiếu tới bản một tia SI có góc tới bằng 300. Tính:
a. Khoảng cách giữa điểm tới và điểm ló.

b. Khoảng cách giữa tia tới và tia ló. (Đ/s : a) 3,8 cm b) 1,73 cm)
Bài 13: Một cái cọc cắm thẳng đứng trong một hồ nƣớc trong. Các tia sáng mặt trời nghiêng trên mặt
nƣớc góc 300. Bóng của cái cọc trên mặt nƣớc dài 1m, ở dƣới đáy hồ dài 2m. Tính chiều sâu của hồ
nƣớc.n=4/3 (Đ/s: h = 1,15 m.)
Bài 14: Một bể nƣớc có thành cao 80cm và đáy dài 120 cm và độ cao mực nƣớc trong bể là 60cm,
chiết suất của nƣớc là 4/3. Ánh nắng chiếu theo phƣơng nghiêng góc 300 so với phƣơng ngang. Tìm độ
dài bóng đen tạo thành trên đáy bể.
Bài 15: hai tia sáng phát ra từ một điểm sáng S, nằm trong lòng một chất lỏng, chiếu lên mặt thoáng.
Góc giữa hai tia đó là 750. Một tia làm với mặt nƣớc góc 450. Hai tia ló ra ngoài không khí vuông góc
với nhau. Tính chiết suất của chất lỏng. (Đ/s: n ≈ 1,155)
Bài 16: một cái đinh đƣợc cắm vuông góc vào tâm O một tấm gỗ hình tròn có bán kính R=5cm. Tấm
gỗ đƣợc thả nổi trên mặt thoáng của một chậu nƣớc. Đầu A của đinh trong nƣớc. Cho chiết suất của
nƣớc là n=4/3.
a. Cho chiều dài OA của đinh trong nƣớc là 8,7cm. Hỏi mắt ở trong không khí nhìn đầu đinh theo
phƣơng đi sát mép gỗ sẽ thấy đầu đinh cách mặt nƣớc bao cm?
b. Cho chiều dài OA giảm dần. Tìm khoảng cách OA để mắt không nhìn thấy đầu A của đinh.
Đ/s: a) OA’=6,19 cm, b) OA’’=2,2 cm
Bài 17: Một quả cầu trong suốt, đồng chất, chiếtsuất n  3 , bán
kính R = 10 cm, đặt trong không khí. Một tia sáng SI tới song song
với một đƣờng kính AB, cách đƣờng kính này một đoạn d, rọi vào
điểm I của mặt cầu cho tia khúc xạ IB đi qua B (hình vẽ bên). Xác
định giá trị của d.
ĐS: d  5 3(cm)
Bài 18: Một cái máng nƣớc sâu 30cm, rộng 40cm có hai thành bên thẳng đứng. Đúng lúc máng cạn
Trang 100
nƣớc thì có bóng râm của thành A kéo dài tới đúng chân thành B đối diện . Ngƣời ta đổ nƣớc vào
máng đến một độ cao h thì bóng của thành A ngắn bớt đi 7cm so với trƣớc. Biết chiết suất của nƣớc là
n = 4/3. Hãy tính h; vẽ tia sáng giới hạn bóng râm của thành máng khi có nƣớc. ĐS:h=12cm
Bài 19: Một ngƣời nhìn hòn sỏi dƣới đáy một bể nƣớc theo phƣơng gần nhƣ thẳng đứng. Ngƣời ấy
thấy ảnh của nó dƣờng nhƣ cách mặt nƣớc một khoảng 1,2m, chiết suất của nƣớc n=4/3. Tìm độ sâu
của bể.
Bài 20: Một ngƣời nhìn hòn sỏi dƣới đáy một bể nƣớc theo phƣơng gần nhƣ thẳng đứng. Ngƣời ấy
thấy hình nhƣ viên sỏi chỉ cách mặt nƣớc một đoạn bằng 60cm. Thực tế thì chiều sâu của nƣớc chỗ có
viên sỏi bằng 80cm. Tính chiết suất của nƣớc.
Bài 21: Chậu chứa chất lỏng có chiết suất 1,5. Tia sáng chiếu tới mặt thoáng dƣới góc 450.
a. Tính góc lệch giữa tia tới và tia khúc xạ?

b. Tia tới cố định. Nghiêng đáy chậu một góc α. Tính α để có góc lệch nhƣ câu a?
Bài 22: Một cái mán nƣớc sâu 60cm, rộng 80cm có hai thành bên thẳng đứng. Đúng lúc mán cạn nƣớc
thì bóng râm của thành AB kéo dài đúng chân C thành CD đối diện. Ngƣời ta đổ nƣớc vào máng đến
một độ cao h thì bóng của thành AB ngắn bớt đi 14cm so với trƣớc. Chiết suất của nƣớc n=1,33. Hảy
tính h.
Bài 23: Một con cá ở trong chậu nƣớc có mắt cách mặt nƣớc 40cm. Một quan sát viên đặt mắt ở trên
đƣờng thẳng đứng qua con cá và cách mặt nƣớc 60cm. Chiết suất nƣớc là 4/3.Tính khoảng cách khi
ngƣời quan sát con cá.
TRẮC NGHIỆM
Câu 1. Hiện tƣợng khúc xạ là hiện tƣợng
A. ánh sáng bị gãy khúc khi truyền xiên góc qua mặt phân cách giữa hai môi trƣờng trong suốt.
B. ánh sáng bị giảm cƣờng độ khi truyền qua mặt phân cách giữa hai môi trƣờng trong suốt.
C ánh sáng bị hắt lại môi trƣờng cũ khi truyền tới mặt phân cách giữa hai môi trƣờng trong suốt.
D. ánh sáng bị thay đổi màu sắc khi truyền qua mặt phân cách giữa hai môi trƣờng trong suốt.
Câu 2. Khi góc tới tăng 2 lần thì góc khúc xạ
A. tăng 2 lần. B. tăng 1,4142 lần C. tăng 4 lần. D. chƣa đủ dữ kiện
Câu 3. Nhận định nào sau đây về hiện tƣợng khúc xạ là không đúng
A. Tia khúc xạ nằm ở môi trƣờng thứ 2 tiếp giáp với môi trƣờng chứa tia tới.
B. Tia khúc xạ nằm trong mặt phẳng chứa tia tới và pháp tuyến.
C Khi góc tới bằng 0, góc khúc xạ cũng bằng 0.
D. Góc khúc xạ luôn bằng góc tới.
Câu 4. Chiết suất tuyệt đối của một môi trƣờng là chiết suất tỉ đối của môi trong đó so với
A. chính nó. B. chân không. C. không khí. D. nƣớc.
Câu 5. Khi chiếu ánh sáng đơn sắc từ không khí vào một khối chất trong suốt đi góc tới 600 thì góc
khúc xạ là 300. Khi chiếu cùng ánh sáng đơn sắc đó từ khối chất đã cho ra không khí với góc tới 300 thì
góc tới
Trang 101
A. nhỏ hơn 300. B. bằng 600. C. lớn hơn 600. D. không xác định đƣợc.
Câu 6. Chiếu một ánh sáng đơn sắc từ chân không vào một khối chất trong suốt với góc tới 450 thì góc
khúc xạ bằng 300. Chiết suất tuyệt đôi của môi trƣờng này là
A. 1,4142. B. 1,732 C. 2. D. 1,225.
Câu 7. Khi chiếu một tia sáng từ chân không vào một môi trƣờng trong suốt thì thấy tia phản xạ vuông
góc với tia tới góc khúc xạ chỉ có thể nhận giá trị là
A. 400. B. 500. C. 600. D. 700.
Câu 8. Trong trƣờng hợp sau đây, tia sáng không truyền thẳng khi
A. truyền qua mặt phân cách giữa hai môi trƣờng trong suốt có cùng chiết suất.
B. tia tới vuông góc với mặt phân cách giữa hai môi trƣờng trong suốt.
C. tia tới có hƣớng đi qua tâm của một quả cầu trong suốt.
D. truyền xiên góc từ không khí vào kim cƣơng.
Câu 9. Một tia sáng đi từ nƣớc ra không khí thì tia khúc xạ:
A. ở phía bên kia của pháp tuyến so với tia tới và gần mặt phân cách hơn tia tới.
B. ở cùng phía của pháp tuyến so với tia tới và gần mặt phân cách hơn tia tới.
C. ở phía bên kia của pháp tuyến so với tia tới và gần pháp tuyến hơn tia tới.
D. ở cùng phía của pháp tuyến so với tia tới và gần pháp tuyến hơn tia tới.
Câu 10. Chiết suất tỉ đối giữa hai môi trƣờng :
A. cho biết tia sáng khúc xạ nhiều hay ít khi đi từ môi trƣờng này vào môi trƣờng kia.
B. càng lớn khi góc tới của tia sáng càng lớn.
C. càng lớn khi góc khúc xạ càng nhỏ.
D. bằng tỉ số giữa góc khúc xạ và góc tới.
Câu 11.Chọn phát biểu đúng về hiện tƣợng khúc xạ. Đối với một cặp môi trƣờng trong suốt nhất định
thì :
A. tỉ số giữa góc tới và góc khúc xạ luôn là hằng số.
B. góc khúc xạ luôn lớn hơn góc tới.
C. góc khúc xạ luôn nhỏ hơn góc tới.
D. khi góc tới tăng dần thì góc khúc xạ cũng tăng dần.
Câu 12. Phát biểu nào sau đây là đúng?
A. Chiết suất tỉ đối của môi trƣờng chiết quang nhiều so với môi trƣờng chiết quang ít thì nhỏ hơn
đơn vị.
B. Môi trƣờng chiết quang kém có chiết suất tuyệt đối nhỏ hơn đơn vị
Trang 102
C. Chiết suất tỉ đối của môi trƣờng 2 so với môi trƣờng 1 bằng tỉ số chiết suất tuyệt đối n2 của môi
trƣờng 2 với chiết suất tuyệt đối n1 của môi trƣờng 1
D. Chiết suất tỉ đối của hai môi trƣờng luôn lớn hơn đơn vị vì vận tốc ánh sáng trong chân không là
vận tốc lớn nhất
Câu 13. Với một tia sáng đơn sắc, chiết suất tuyệt đối của nƣớc là n1, của thuỷ tinh là n2. Chiết suất tỉ
đối khi tia sáng đó truyền từ nƣớc sang thuỷ tinh là:
A. n21 = n1/n2 B. n21 = n2/n1 C. n21 = n2 – n1 D. n12 = n1 – n2
Câu 14. Chọn câu trả lời đúng. Trong hiện tƣợng khúc xạ ánh sáng:
A. góc khúc xạ luôn bé hơn góc tới
B. góc khúc xạ luôn lớn hơn góc tới
C. góc khúc xạ tỉ lệ thuận với góc tới
D. khi góc tới tăng dần thì góc khúc xạ cũng tăng dần.
Câu 15. Chiết suất tỉ đối giữa môi trƣờng khúc xạ với môi trƣờng tới
A. luôn lớn hơn 1 B. luôn nhỏ hơn 1
C. bằng tỉ số giữa chiết suất tuyệt đối của môi trƣờng khúc xạ và chiết suất tuyệt đối của môi trƣờng
tới.
D. bằng hiệu số giữa chiết suất tuyệt đối của môi trƣờng khúc xạ và chiết suất tuyệt đối của môi
trƣờng tới
Câu 16. Chọn câu đúng nhất. Khi tia sáng đi từ môi trƣờng trong suốt n1 tới mặt phân cách với môi
trƣờng trong suốt n2 (với n2 > n1), tia sáng không vuông góc với mặt phân cách thì
A. tia sáng bị gãy khúc khi đi qua mặt phân cách giữa hai môi trƣờng
B. tất cả các tia sáng đều bị khúc xạ và đi vào môi trƣờng n2
C. tất cả các tia sáng đều phản xạ trở lại môi trƣờng n1
D. một phần tia sáng bị khúc xạ, một phần bị phản xạ.
Câu 17. Chiết suất tuyệt đối của một môi trƣờng truyền ánh sáng
A. luôn lớn hơn 1. B. luôn nhỏ hơn 1 C. luôn bằng 1 D. luôn lớn hơn 0
Câu 18. Chiếu một tia sáng đơn sắc đi từ không khí vào môi trƣờng có chiết suất n, sao cho tia phản xạ
vuông góc với tia khúc xạ. Khi đó góc tới i đƣợc tính theo công thức
A. sini = n B. sini = 1/n C. tani = n. D. tani = 1/n
Trang 103
BÀI 27: PHẢN XẠ TOÀN PHẦN

I.SỰ TRUYỀN ÁNH SÁNG VÀO MÔI TRƢỜNG CHIẾT QUANG KÉM HƠN
(n1>n2)
1.Thí nghiệm
Ta cho một chùm tia sáng hẹp truyền từ khối nhựa trong suốt hình bán
trụ vào không khí với các dụng cụ bố trí theo sơ đồ hình 27.1.
Thay đổi độ nghiêng của chùm tia tới ( thay đổi góc tới i) quan sát
chùm tia khúc xạ ra không khí.
Hình 27.1
Kết quả:
Góc tới Chùm tia khúc xạ Chùm tia phản xạ

 Lệch xa pháp tuyến (so với tia tới)
 Nhỏ  Rất mờ
 Rất sáng
 Gần nhƣ sát mặt phân cách
 Có giá trị đặc biết igh  Rất sáng
 Rất mờ
 Có giá trị lớn hơn giá trị igh  Không còn  Rất sáng
2. Góc giới hạn phản xạ toàn phần
Khi cƣờng độ chùm tia sáng khúc xạ ở mặt phân cách hai môi trƣờng, ta có:
n1 sin i  n2 sin r
n1
Suy ra: sin r  sin i
n2
Vì n1  n2 nên: sin r  sin i . Do đó r  i

Chùm tia khúc xạ lệch xa pháp tuyến hơn so với chùm tia tới.
Khi góc i tăng thì góc r cũng tăng ( với r  i ). Do đó, khi r đạt
giá trị cực đại 900 thì i đạt giá trị igh gọi là góc giới hạn phản xạ toàn
phần (Hình 27.2), còn gọi là góc tới hạn.
Khi đó ta có: n1 sin igh  n2 sin 90

0
Hình 27.2
n2
Suy ra: sini gh  (27.1)
n1
Trang 104
Với , nếu áp dụng định luật khúc xạ ánh sáng, ta có:
n1
sin r  sin i  1 (Vô lý)
n2
Điều này phản ánh thực tế là không có tia khúc xạ, toàn bộ ánh sáng bị phản xạ ở mặt phân cách.
Đó là hiện tƣợng phản xạ toàn phần.
II. HIỆN TƢỢNG PHẢN XẠ TOÀN PHẦN

1.Định nghĩa
Phản xạ toàn phần là hiện tượng phản xạ toàn bộ tia sáng tới,
xảy ra ở mặt phân cách giữa hai môi trường trong suốt.
Khi có phản xạ toàn phần thì không còn tia khúc xạ.
Ta gọi là toàn phần để phân biệt với phản xạ một phần luôn xảy ra đi
kèm với sự khúc xạ.
2. Điều kiện để có phản xạ toàn phần
a. Ánh sáng truyền từ một môi trường tới môi trường chiết quang
Hình 27.4 Kim cương sáng
kém hơn. n2  n1
lóng lánh do phản xạ toàn
b. Góc tới lớn hơn hoặc bằng góc giới hạn: i  igh phần
III. ỨNG DỤNG CỦA HIỆN TƢỢNG PHẢN XẠ TOÀN PHẦN: CÁP QUANG
1.Cấu tạo
Cáp quang là bó sợi quang. Mỗi sợi quang là một dây trong
suốt có tính dẫn sáng nhờ phản xạ toàn phần (Hình 27.6)
Sợi quang gồm 2 phần chính (Hình 27.7):
- Phần lõi trong suốt bằng thủy tinh siêu sạch có chiết suất
lớn (n1)
- Phần cỏ bọc cũng trong suốt , bằng thủy tinh có chiết suất Hình 27.6 Đường truyền của tia
n2 nhỏ hơn phần lõi. sáng trong sợi quang
- Phản xạ toàn phần xảy ra ở mặt phân cách giữa lõi và vỏ
làm cho ánh sáng truyền đi đƣợc theo sợi quang.
- Ngoài cùng là một số lớp vỏ bọc bằng nhựa dẻo để tạo cho
Hình 27.7 cấu tạo của sợi
cáp độ bền và độ dai cơ học.
quang
Trang 105
2.Công dụng
Từ những năm 80 của thế kỉ XX, cáp quang đã đƣợc ứng

dụng vào việc truyền thông tin. Cáp quang có nhiều ƣu điểm so
với cáp bằng đồng:
- Dung lƣợng tính hiệu lớn.
- Nhỏ và nhẹ, dễ vận chuyển, dễ uốn. Hình 27.8 Cáp quang dùng trong
- Không bị nhiễu bởi các bức xạ điện từ bên ngoài, bảo phép nội soi
mật tốt.
- Không có rủi ro cháy ( vì không có dòng điện)
Cáp quang còn đƣợc dùng để nội soi trong Y học (hình 27.8
và 27.9). Loại cáp này gồm các sợi quang rất nhỏ. Một cáp
Hình 27.9 Thiết bị nội soi
quang thƣờng dùng có thể gồm hàng trăm sợi quang.

27.1 Thế nào là phản xạ toàn phần? Nêu điều kiện để có phản xạ toàn phần
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
27.2 So sánh phản xạ toàn phần với phản xạ thông thƣờng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
27.3 Cáp quang là gì? Hãy cho biết cấu tạo của cáp quang. Nêu một vài ứng dụng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
27.4 Giải thích tại sao kim cƣơng (Hình 27.4) và pha lê sáng lóng lánh. Ngƣời ta tạo ra nhiều mặt cho
viên kim cƣơng hay các vật bằng pha lê để làm gì?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 106
VẤN ĐỀ14: PHẢN XẠ TOÀN PHẦN

Điều kiện để có phản xạ toàn phần:
- Tia sáng đi từ môi trƣờng có chiết suất lớn đến mặt phân cách với môi trƣờng có chiết suất bé
hơn.
i  igh

- Góc tới thỏa:  nnho
sin igh  n
 lon
Ví dụ 27: Một khối bán trụ trong suốt có chiếc suất n  2 . Một
chùm tia sáng hẹp nằm trong một mặt phẳng của tiết diện vuông
góc, chiếu tới khối tru nhƣ hình vẽ. Xác định đƣờng đi của chùm
tia sáng với các giá trị sau đây của góc α.
a. α= 600 b. α=450 c. α=300
Giải.
Chùm tia sáng truyền từ không khí vào khối trụ sẽ đi thẳng đến mặt phân cách AB của khối trụ. Lúc
này chùm tia sáng truyền từ môi trƣờng có chiết suất lớn ( môi trƣờng trong khối trụ có n  2 ) đến
môi trƣờng có chiết suất kém hơn ( môi trƣờng không khí có n=1) ,vì thế tại mặt phân cách AB của
khối trụ ta có sin igh  nkk  1  igh  450
n 2
 Trƣờng hợp   60  i  30  igh  tại mặt

0 0
phân cách AB xảy ra hiện tƣợng khúc xạ ánh sáng.
Áp dụng định luật khúc xạ ánh sáng tại I:
n sin i  sin r
 2.sin 300  sin r

2
 sin r 
2
 r  450
Vậy tại I trên mặt phân cách AB chùm tia sáng bị khúc xạ một góc là 450 .
 Trƣờng hợp   45  i  45  igh  tại mặt phân cách AB xuất hiện hiện tƣợng phản xạ toàn
0 0
phần nhƣ hình vẽ.

 Trƣờng hợp   30  i  60  igh  tại mặt phân cách AB xuất hiện hiện tƣợng phản xạ toàn
0 0
phần nhƣ hình vẽ
Trang 107
Ví dụ 28:Cho một sợi quang hình trụ, lõi có chiết

suất n1=1,5.Phần vỏ bọc có chiết suất
n2  1.41  2 . Chùm tia tới hội tụ ở mặt trƣớc
của sợi tóc 2α để các tia sáng của chùm truyền đi
đƣợc trong ống.
Giải
Áp dụng định luật khúc xạ ánh sáng tại I
sin i  n1 sin r1
 sin   1,5sin r1 (1)
Tia sáng khúc xa đến điểm J. Để tia sáng truyền đƣợc
trong ống thì tai J xảy ra hiện tƣợng phản xạ toàn phần.
n2 2
 sin igh    igh  70,50
n1 1,5
Để thỏa điều kiện thì i2  igh
Mà : i1  900  r1  r1  900  70,50  r1  19,50
(1)  sin   1,5sin19,50  sin   0.5    300
Vậy để tia sáng có thể truyền đƣợc trong ống thì góc   300
Bài 1:Cho một khối thủy tinh dạng bán cầu có bán kính R, chiết suất 1,5. Chiếu thẳng góc tới mặt
phẳng của bán cầu một tia sáng SI.
a. Điểm tới I cách tâm O của khối bán cầu là R/2. Xác định đƣờng đi của tia sáng qua bán cầu.
b. Điểm tới I ở trong vùng nào, thì không có tia sáng đi qua mặt cầu của bán cầu.
Trang 108
Bài 2: Một tia sáng tới mặt trên của một khối chất lỏng dƣới dạng góc tới 450. Tìm điều kiện về chiết
suất n để tia sáng phản xạ toàn phần ở mặt bên. Đ/s: n=1,1225
Bài 3: Một sợi cáp quang hình trụ làm bằng chất dẻo trong suốt. Mọi tia sáng đi xiên góc vào qua đáy
đều bị phản xạ toàn phần ở thành và chỉ ló ra ở mặt đáy thứ 2. Tìm chiết suất của sợi cáp quang phải
thỏa điều kiện. Đ/s: n 2
Bài 4: Một tia sáng chiếu tới mặt trên của một khối chất lỏng trong suốt dƣới góc tới 450. Chiết suất
nhỏ nhất của khối chất lỏng đó bằng bao nhiêu để tia sáng phản xạ toàn phần ở mặt bên. Biết mặt
phẳng tới vuông góc với mặt bên?
Bài 5:
a. Tính góc tới giới hạn khi ánh sang đi từ nƣớc sang không khí. Chiết suất của nƣớc là 4/3
b. Khảo sát đƣờng đi tia SI từ dƣới nƣớc tới gặp mặt nƣớc tại I dƣới góc tới 300 và 600.
Bài 6: một chùm tia sáng hẹp SI truyền trong mặt phẳng tiết diện tam giác
vuông cân của một khối trong suốt nhƣ hình vẽ. Tia sáng phản xạ toàn phần
ở mặt AC. Tính chiết suất của khối chất trong suốt ?
Bài 7: Một tấm thủy tinh mỏng trong suốt, có chiết suất n=1,5. Có tiết diện là h ình chữ nhật ABCD
(AB là cạnh dài), mặt đáy AB tiếp xúc với một chất lỏng có chiết suất n0=1,41. Chiếu sáng một tia
sáng SI nằm trong mặt phẳng ABCD tới AD sao cho tia tới nằm phía trên pháp tuyến ở điểm tới và tia
khúc xạ trong thủy tinh gặp đáy AB ở điểm K. tính giá trị lớn nhất của góc tới I để có phản xạ toàn
phần.
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Phát biểu nào sau đây là không đúng?
A. Khi có phản xạ toàn phần thì toàn bộ ánh sáng phản xạ trở lại môi trƣờng ban đầu chứa chùm tia
sáng tới.
B. Phản xạ toàn phần chỉ xảy ra khi ánh sáng đi từ môi trƣờng chiết quang sang môi trƣờng kém
chết quang hơn.
C. Phản xạ toàn phần xảy ra khi góc tới lớn hơn góc giới hạn phản xạ toàn phần igh.
D. Góc giới hạn phản xạ toàn phần đƣợc xác định bằng tỉ số giữa chiết suất của môi trƣờng kém
chiết quang với môi trƣờng chiết quang hơn.
Câu 2: Khi một chùm tia sáng phản xạ toàn phần tại mặt phân cách giữa hai môi trƣờng thì
A. cƣờng độ sáng của chùm khúc xạ bằng cƣờng độ sáng của chùm tới.
B. cƣờng độ sáng của chùm phản xạ bằng cƣờng độ sáng của chùm tới.
Trang 109
C. cƣờng độ sáng của chùm khúc xạ bị triệt tiêu.
D. cả B và C đều đúng.
Câu 3: Phát biểu nào sau đây là không đúng?
A. Ta luôn có tia khúc xạ khi tia sáng đi từ môi trƣờng có chiết suất nhỏ sang môi trƣờng có chiết
suất lớn hơn.
B. Ta luôn có tia khúc xạ khi tia sáng đi từ môi trƣờng có chiết suất lớn sang môi trƣờng có chiết
suất nhỏ hơn.
C. Khi chùm tia sáng phản xạ toàn phần thì không có chùm tia khúc xạ.
D. Khi có sự phản xạ toàn phần, cƣờng độ sáng của chùm phản xạ gần nhƣ bằng cƣờng độ sáng của
chùm sáng tới.
Câu 4: Khi ánh sáng đi từ nƣớc (n = 4/3) sang không khí, góc giới hạn phản xạ toàn phần có giá trị là:
A. igh = 41048’. B. igh = 48035’. C. igh = 62044’. D. igh = 38026’.
Câu 5: Tia sáng đi từ thuỷ tinh (n1 = 1,5) đến mặt phân cách với nƣớc (n2 = 4/3). Điều kiện của góc tới
i để không có tia khúc xạ trong nƣớc là:
A. i ≥ 62044’. B. i < 62044’. C. i < 41048’. D. i < 48035’.
Câu 6: Một miếng gỗ hình tròn, bán kính 4 (cm). ở tâm O, cắm thẳng góc một đinh OA. Thả miếng gỗ
nổi trong một chậu nƣớc có chiết suất n = 1,33. Đinh OA ở trong nƣớc, cho OA = 6 (cm). Mắt đặt
trong không khí sẽ thấy đầu A cách mặt nƣớc một khoảng lớn nhất là:
A. OA’ = 3,64 (cm). B. OA’ = 4,39 (cm). C. OA’ = 6,00 (cm). D. OA’ = 8,74 (cm).
Câu 7: Một miếng gỗ hình tròn, bán kính 4 (cm). ở tâm O, cắm thẳng góc một đinh OA. Thả miếng gỗ
nổi trong một chậu nƣớc có chiết suất n = 1,33. Đinh OA ở trong nƣớc, cho OA = 6 (cm). Mắt đặt
trong không khí, chiều dài lớn nhất của OA để mắt không thấy đầu A là:
A. OA = 3,25 (cm). B. OA = 3,53 (cm). C. OA = 4,54 (cm). D. OA = 5,37 (cm).
Câu 8: Một ngọn đèn nhỏ S đặt ở đáy một bể nƣớc (n = 4/3), độ cao mực nƣớc h = 60 (cm). Bán kính r
bé nhất của tấm gỗ tròn nổi trên mặt nƣớc sao cho không một tia sáng nào từ S lọt ra ngoài không khí
là:
A. r = 49 (cm). B. r = 53 (cm). C. r = 55 (cm). D. r = 51 (cm).
Câu 9: Chiếu một chùm tia sáng song song trong không khí tới mặt nƣớc ( n = 4/3) với góc tới là 450.
Góc hợp bởi tia khúc xạ và tia tới là:
A. D = 70032’. B. D = 450. C. D = 25032’. D. D = 12058’.
Trang 110
Câu 10: Một chậu nƣớc chứa một lớp nƣớc dày 24 (cm), chiết suất của nƣớc là n = 4/3. Mắt đặt trong
không khí, nhìn gần nhƣ vuông góc với mặt nƣớc sẽ thấy đáy chậu dƣờng nhƣ cách mặt nƣớc một
đoạn bằng
A. 6 (cm). B. 8 (cm). C. 18 (cm). D. 23 (cm).
Câu 11: Một tia sáng đơn sắc i từ môi trƣờng chiết quang kém sang môi trƣờng môi trƣờng chiết
quang hơn thì phát biểu nào dƣới đây sai:
A. Góc khúc xạ luôn luôn nhỏ hơn góc tới
B. Khi truyền qua mặt phân cách thì vận tốc của song ánh sáng giảm
C. Nếu góc tới bằng không thì tia sáng sẽ truyền thẳng
D. Khi góc khúc xạ bằng 900 thì bắt đầu có hiện tƣợng phản xạ toàn phần
Câu 12: Một ngƣời nhìn theo phƣơng vuông gốc với mặt nƣớc để quan sát một viên sỏi dƣới đáy hồ
nƣớc thì thấy viên sỏi cách mặt nƣớc 1,5m.Cho biết chiêt xuất của nƣớc bằng 4/3. Độ sâu thật của đáy
hồ bằng:
A.1,9m B. 2,0m C. 2,8m D. 1,7 m
Câu 13: Góc giới hạn của thuỷ tinh đối với nƣớc là 600 chiết suất của nƣớc là n = 4/3.Chiết suất của
thuỷ tinh là
A.n= 1,5 B. n=1,54 C.n=1,6 D.n= 1,62
Câu 14: Tia sáng đi từ không khí vào chất lỏng trong suốt vơí góc tới i = 600 thì góc phản xạ r =300 .
Để xảy ra phản xạ toàn phần khi tia sáng từ chất lỏng ra không khí thì góc tới i
A. i>420 B. i>450 C. i>35,260 D. i>28.250
Câu 15: Điều nào sau đây sai khi nói về hiện tƣợng phản xạ thông thƣờng và hiện tƣợng phản xạ toàn
phần
A.Các tia sáng đổi phƣơng đột ngột,trở lại môi trƣờng cũ
B.Chỉ có hiện tƣợng phản xạ thông thƣờng tuân theo định luật phản xạ ánh sáng
C.Cƣờng độ chùm tia phản xạ toàn phần bằng cƣờng độ chùm tia tới
D.Cƣờng độ chùm tia phản xạ thông thƣờng yếu hơn chùm tia tới
Câu 16:Cho ba môi trƣờng A,B và C có chiết xuất lần lƣợt là nA >nB >nC. Điều gì sau đây sai
A.Hiện tƣợng toàn phần có thể xảy ra khi ánh sáng đi từ môi trƣờng A sang môi trƣờng B
B.Hiện tƣợng toàn phần có thể xảy ra khi ánh sáng đi từ môi trƣờng C sang môi trƣờng B
Trang 111
C. Hiện tƣợng toàn phần có thể xảy ra khi ánh sáng đi từ môi trƣờng B sang môi trƣờng C
D.Hiện tƣợng toàn phần có thể xảy ra khi ánh sáng đi từ môi trƣờng A sang môi trƣờng C
Câu 17:Chiếu tia sáng từ nƣớc ra không khí với gói tới i >igh (igh là một góc giới hạn khi ánh sáng từ
nƣớc ra không khí). Đặt bản thuỷ tinh gồm hai bản song song có chiết xuất n’ >nnƣớc ngay trên mặt
nƣớc. Nhƣ vậy
A.Tia sáng sẽ phản xạ toàn phần tại mặt phân cách nƣớc -thuỷ tinh
B.Tia sáng sẽ phản xạ toàn phần tại mặt phân cách thuỷ tinh-không khí
C.Tia sáng sẽ khúc xạ ra ngoài không khí
D.Cả 3 trƣờng hợp trên đều sảy ra tuỳ theo chiết xuẩt n’ của thuỷ tinh
Câu 18:Xét tia sáng đi xuyên vào bản thuỷ tinh gồm hai bản song song đặt trong không khí.Ta có
A. Tia ló ra khỏi bản song song với tia tới B. Tía ló ra khỏi bản trùng với tia tới
C. Tia ló và tia tới hợp với nhau góc α <900 D. Tia ló và tia tới hợp với nhau góc α <900
Câu 19: Cho một tia sáng đi từ nƣớc (n = 4/3) ra không khí. Sự phản xạ toàn phần xảy ra khi góc tới:
A. i < 490. B. i > 420. C. i > 490. D. i > 430.
Câu 20 :Hiện tƣợng phản xạ toàn phần
A.Luôn xảy ra trong ánh sáng truyền từ môi trƣờng có chiết xuất lớn qua môi trƣờng có chiết xuất
nhỏ
B. Là trƣờng hợp đặt biệt nên không tuân theo định luật phản xạ ánh sáng.
C. Có cƣờng độ chùm tia phản xạ bằng cƣờng độ chùm tia tới
D.Thƣờng xảy ra khi ánh sáng gặp bề mặt nhẵn bóng
Câu 21: Hiện tƣợng phản xạ toàn phần đƣợc ứng dụng để.
A. Chế tạo lăng kính B. Chế tạo sợi quang học
C. Chế tạo gƣơng cầu trong kính thiên văn phản xạ
D. Cả 3 ứng dụng trên
Trang 112
CHƢƠNG VII MẮT –CÁC DỤNG CỤ QUANG

BÀI 28: LĂNG KÍNH
Lăng kính là một bộ phận chính của máy quang phổ, một dụng cụ dùng để phân tích ánh sáng.
I.CẤU TẠO CỦA LĂNG KÍNH

Lăng kính là một khối chất trong suốt, đồng chất ( thủy tinh,
nhựa...) thường có dạng lăng trụ tam giác. (Hình 28.1)
Khi sử dụng lăng kính, chùm tia sáng hẹp đƣợc chiếu truyền
qua lăng kính trong một mặt phẳng vuông góc với cạnh của khối
lăng trụ. Do đó, lăng kính đƣợc biểu duễn bằng tam giác tiết diện
thẳng ( Hình 28.2)
Các phần tử của lăng kính bao gồm : Cạnh, đáy, hai mặt bên.
Hình 28.1
Về phƣơng diện quang học, một lăng kính đƣợc đặc trƣng bởi:
 Góc chiết quang A;
 Chiết suất n.
Ta sẽ khảo sát lăng kính đặt trong không khí.

Hình 28.2
II. ĐƢỜNG TRUYỀN CỦA TIA SÁNG QUA LĂNG KÍNH

1.Tác dụng tán sắc ánh sáng trắng
Ở lớp 9, ta đã biết, ánh sáng trắng ( ánh sáng mặt trời) gồm
nhiều ánh sáng màu và lăng kính có tác dụng phân tích chùm
sáng trắng truyền qua nó thành nhiều chùm sáng mày khác nhau
( Hình 28.3)
Đó là sự tán sắc ánh sáng bởi lăng kính do Niu-tơn khám phá
ra năm 1669. Hình 28.3
Dƣới đây, ta chỉ xét sự truyền của một chùm tia sáng hẹp đơn sắc ( có một màu nhất định) qua một
lăng kính.
2.Đƣờng truyền của tia sáng qua lăng kính
Chiếu đến mặt bên của một lăng kính một chùm tia sáng hẹp đơn sắc
SI nhƣ ở hình 28.4
 Tại I: tia khúc xạ lệch gần pháp tuyến , nghĩa là lệch về phía
đáy lăng kính.
Hình  Tại J: tia khúc xạ lệch xa pháp tuyến, tức là cũng lệch về phía
28.4 đáy lăng kính.
Vậy, khi có tia ló ra khỏi lăng kính thì tia ló bao giờ cũng lệch về đáy lăng kính so với tia tới.
Góc tạo bởi tia ló và tia tới gọi là góc lệch D của tia sáng khi truyền qua lăng kính.
Trang 113
III. CÁC CÔNG THỨC LĂNG KÍNH (GIẢM TẢI- KHÔNG DẠY)
Xét đƣờng truyền của tia sáng qua lăng kính nhƣ ở Hình 28.4.
Áp dụng định luật khúc xạ ánh sáng và một số định lý hình học về góc, ta thiết lập đƣợc các công
thức lăng kính sau đây:
sin i1  n sin r1; A  r1  r2

(28.1)
sin i2  n sin r2 ; D  i1  i2  A
IV. CÔNG DỤNG CỦA LĂNG KÍNH

Lăng kính có nhiều công dụng trong khoa học và kĩ thuật. Có thể kể:
1.Máy quang phổ

Lăng kính là phộ phận chính của máy quang phổ (Hình 28.5)
Máy này phân tích ánh sáng từ nguồn phát ra thành các thành phần
đơn sắc, nhờ đó xác định đƣợc cấu tạo của nguồn sáng.
Máy quang phổ có thể gồm một hoặc hai lăng kính.
2.Lăng kính phản xạ toàn phần
Lăng kính phản xạ toàn phần là lăng kính thủy tinh có tiết diện thẳng
Hình 28.5 Máy quang Phổ
làm một tam giác vuông cân (Hình 28.6). Lăng kính phản xạ toàn phần
đƣợc sử dụng để tạo ảnh thuận chiều (Ống nhòm, máy ảnh....)
Hình 28.6

28.1 Lăng kính là gì? Nêu cấu tạo và các đặc trƣng của lăng kính.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
28.2 Trình bày tác dụng của lăng kính đối với sự truyền ánh sáng đi qua nó. Xét hai trƣờng hợp:
- Ánh sáng đơn sắc - Ánh sáng trắng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
28.3 Nêu các công dụng của lăng kính.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 114
BÀI 29: THẤU KÍNH

Thấu kính là bộ phận cơ bản của hầu hết các dụng cụ quang quan trọng: máy ảnh, kính hiển vi,
Kính thiên văn,...
Để có được các tính năng tối ưu, người ta thường ghép nhiều thấu kính thành hệ thấu kính. Trong
bài học này, ta sẽ tìm hiểu thấu kính mỏng, bổ sung cho những điều đã học lớp 9.
I.THẤU KÍNH. PHÂN LOẠI THẤU KÍNH

Thấu kính là một khối chất trong suốt ( thủy tinh, nhựa...) giới hạn
bởi hai mặt cong hoặc bởi một mặt cong và một mặt phẳng ( Hình
29.1).
Ở phổ thông, ta chỉ xét thấu kính mỏng mặt cầu ( một trong hai mặt có
thể là mặt phẳng).
Theo hình dạng, thấu kính gồm 2 loại:
 Thấu kính lồi ( còn đƣợc gọi là thấu kính rìa mỏng);
 Thấu kính lõm ( còn đƣợc gọi là thấu kính rìa dày).
Hình 29.1
Trong không khí:
- Thấu kính lồi tạo ra chùm tia ló hội tụ khi chùm tia tới là chùm tia song song ( hình 29.2a)
- Thấu kính lõm tạo ra chùm tia ló phân kì khi chùm tia tới là chùm song song ( hình 29.2b)
Do đó trong không khí:
- Thấu kính lồi là thấu kính hội tụ.

- Thấu kính mỏng là thấu kính phân kì.
Hình 29.2
II. KHẢO SÁT THẤU KÍNH HỘI TỤ

1.Quang tâm. Tiêu điểm. Tiêu diện
a.Quang tâm
Thấu kính mỏng có bề dày chính giữa rất nhỏ so với bán
kính mặt cầu.
Đối với thấu kính mỏng, thực nghiệm và lí thuyết cho
thấy có một điểm O của thấu kính mà mọi tia sáng tới O đều
truyền thẳng qua thấu kính. Có thể coi O là điểm chính giữa
của thấu kính. Hình 29.3
O gọi là quang tâm của thấu kính ( Hình 29.3)
Trang 115
- Đƣờng thẳng đi qua quang tâm O và vuông góc với

mặt thấu kính là trục chính của thấu kính.
- Các đƣờng thằng khác qua quang tâm O là trục phụ.
Mọi tia tới qua quang tâm của thấu kính đều truyền
thẳng. Hình 29.4
b. Tiêu điểm. Tiêu diện
- Chiếu đến thấu kính hội tụ một chùm tia tới song song. Chùm
tia ló cắt nhau ( Hội tụ) tại một điểm trên trục tƣơng ứng với chùm
tia ló. Điểm này là tiêu điểm ảnh của thấu kính.
Trên mỗi trục có một tiêu điểm ảnh:
+ Tiêu điểm ảnh chính đƣợc kí hiệu F’ ( Hình 29.4)
'
+ Tiêu điểm ảnh phụ đƣợc kí hiệu Fn (n=1,2,3...)
Các tiêu điểm ảnh của thấu kính hội tụ đều hứng đƣợc trên màn Hình 29.5
. Đó là tiêu điểm ảnh thật.
- Trên mỗi trục của thấu kính hội tụ còn có một điểm mà chùm
tia tới xuất phát từ đó sẽ cho chùm tia ló song song. Đó là tiêu
điểm vật của thấu kính.
+ Tiêu điểm vật chính đƣợc kí hiệu F.
+ tiêu điểm vật phụ đƣợc kí hiệu Fn (n=1,2,3....) (Hình 29.5)
Tiêu điểm ảnh và tiêu điểm vật trên một trục nằm đối xứng với
nhau qua quang tâm. Vị trí của chúng tùy thuộc chiều truyền sáng.
- Tập hợp tất cả các tiêu điểm tạo thành tiêu diện. Mỗi thấu
Hình 29.6
kính có hai tiêu diện: Tiêu diện ảnh và tiêu diện vật.
- Có thể coi tiêu diện là mặt phẳng vuông góc với trục chính
( Hình 29.6)
2. Tiêu cự. Độ tụ
Để thiết lập các công thức về thấu kính, ngƣời ta đặt ra hai đại lƣợng quang học là tiêu cự và độ tụ.
Tiêu cực của thấu kính đƣơc định nghĩa nhƣ sau:
f  OF '
Ta qui ƣớc f  0 đối với thấu kính hội tụ, ứng với tiêu điểm ảnh F’ thật (sau thấu kính).
Thấu kính có khả năng hội tụ chùm tia sáng càng mạnh khi f càng nhỏ. Do đó, ngƣời ta định nghĩa
độ tụ của thấu kính nhƣ sau:
1
D (29.1)
f
Trong đó: f tính bằng mét (m); D tính bằng Diop (dp).
Trang 116
III. KHẢO SÁT THẤU KÍNH PHÂN KÌ

Quang tâm của thấu kính phân kì có cùng tính chất nhƣ quang
tâm của thấu kính hội tụ (Hình 29.7).
Các tiêu điểm cũng nhƣ các tiêu diện ( ảnh và vật) của thấu kính
phân kì cung đƣợc xác định tƣơng tự nhƣ thấu kính hội tụ ( Hình
29.8 và 29.9). D(iểm khác biệt là chúng đều ảo, đƣợc tạo thành bởi Hình 29.7
đƣờng kéo dài của các tia sáng.
Các công thức định nghĩa tiêu cự và độ tụ vẫn áp dụng đƣợc đối
với thấu kính phân kì.
Tiêu cự và độ tụ của thấu kính phân kì có giá trị âm ( ứng với
tiêu điểm ảnh F’ ảo)
Hình 29.8
Ghi chú 1 (các đại lƣợng cơ bản của thấu kính)
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
IV. SỰ TẠO ẢNH BỜI THẤU KÍNH

1.Khái niệm ảnh và vật trong quang học
Ở lớp 7 và lớp 9, chúng ta đã quan sát và dựng ảnh của vật tạo
bởi gƣơng phẳng, gƣơng cầu, thấu
kính. Chúng ta đã thấy:
- Ảnh ảo chỉ có thể quan sát bằng mắt đặt ở vị trí thu nhận đƣợc
chùm tia phản xạ hoặc khúc xạ ( Hình 29.10)
- Ảnh thật có thể hứng đƣợc trên màn ảnh ( HÌnh 29.11). Hình 29.10
a.Để tổng quát hóa khái niệm ảnh, ta quy ƣớc gọi chùm tia sáng Ảnh ảo tạo bởi gương phẳng (
truyền ra khỏi bề mặt sau cùng của hệ quang học là chùm tia ló. chùm tia ló phân kì)
Có thể định nghĩa tổng quát nhƣ sau về ảnh trong quang học:
- ảnh điểm là điểm đồng quy của chùm tia ló hay đƣờng kéo
dài của chúng.
- Một điểm ảnh là:
Trang 117
 Thật nếu chùm tia ló là hội tụ; Hình 29.11

 ảo nếu chùm tia ló là chùm phân kì. Ảnh thật tạo bởi thấu kính hội tụ
( Chùm tia ló hội tụ)
b.Tƣơng tự, ta cũng có thể tổng quát hóa khái niệm vật. Thông thƣờng, vật phát ra chùm tia tới. Đó là
vật thật.
Một cách tổng quát:
- Vật điểm là điểm đồng quy của chùm tia tới hay đường kéo dài của chúng.
- Một vật điểm là:
 Thật nếu chùm tia tới là chùm phân kì;
 ảo nếu chùm tia tới là chùm hội tụ.
2. Cách dựng ảnh tạo bởi thấu kính

a. Thuật ngữ dựng ảnh ( vẽ ảnh) có nghĩa là vẽ đƣờng truyền
của một chùm tia sáng biểu diễn sự tạo ảnh của một vật điểm
(Điểm B ở Hình 29.12)
ta thƣờng vẽ các tia tới sau đây:
Hình 29.12 Ảnh ảo tạo bởi thấu
- tia tới qua quang tâm O của thấu kính. kính hội tụ
- Tia tới song song với trục chính của thấu kính.
- Tia tới qua tiêu điểm vật chính F ( hay có đƣờng kéo dài
qua F).
b. Trong trƣờng hợp phải vẽ một tia bất kì thì ta xác định trục
Hình 29.13
phụ song song với tia ló. Tia ló tƣơng ứng ( hay đƣờng kéo dài
của nó) sẽ qua tiêu điểm ảnh phụ trên trục phụ đó ( Hình 29.13)
Để có ảnh rõ( đồng dạng với vật), vật phải có dạng phẳng,
nhỏ, đặt vuông góc với trục chính và đƣợc biểu diễn tƣợng
Hình 29.14
trƣng bởi một mũi tên AB liền nét ( vật thật).
Trong điều kiện đó, Ảnh A 'B' của vật cũng vuông góc với
trục chính. Ảnh đƣợc biểu diễn bằng mũi tên liền nét nếu là ảnh
thật và mũi tên đứt nét nếu là ảnh ảo (Hình 29.14 và 29.15)
Hình 29.15
Trang 118
Ghi chú 2 (3 tia sáng đặc biệt )
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 119
Ghi chú 3 (tia sáng bất kì )
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 120
Ghi chú 4 ( dựng hình qua thấu kính )
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 121
3.Các trƣờng hợp ảnh tạo bởi thấu kính
ảnh của một vật tạo bởi mỗi loại thấu kính có những đặc điểm xác định về tính chất ( thật, ảo) chiều
và độ lớn.
Bằng cách thay đổi vị trí của vật, ta có thể dựng ảnh tƣơng ứng và nhận ra các đặc điểm này.
THẤU KÍNH HỘI TỤ

THẤU KÍNH PHÂN KỲ
OI=OI’=2OF=2f
Vật AB nằm ngoài khoảng OI:
 ảnh A’B’ thật, ngƣợc chiều với vật, cùng

tính chất.
 Ảnh A’B’ có độ lớn nhỏ hơn vật.
Vật AB nằm ngoài OF’:
 Ảnh A’B’ ảo, cùng chiều, trái tính chất.

 Ảnh A’B’ có độ lớn nhỏ hơn vật AB.
Vật AB nằm tại I:
 ảnh A’B’ thật tại I’, ngƣợc chiều, cùng

tính chất.
 Ảnh A’B’ có độ lớn bằng vật AB.
Vật AB nằm trong khoảng FI : Vật AB nằm tại F’:
 ảnh A’B’ thật nằm ngoài OI’, ngƣợc chiều,  Ảnh A’B’ ảo, cùng chiều, trái tính chất.
cùng tính chất.  Ảnh A’B’ có độ lớn nhỏ hơn vật AB.
 Ảnh A’B’ có độ lớn lớn hơn vật AB.
Trang 122
Vật AB nằm tại F, không xác định đƣợc ảnh A’B’
Vật AB nằm trong khoảng OF’:

 Ảnh A’B’ có độ lớn nhỏ hơn vật AB.
Vật AB nằm trong khoảng OF:

 Ảnh A’B’ có độ lớn lớn hơn AB
V. CÁC CÔNG THỨC VỀ THẤU KÍNH

Các công thức ảnh đƣợc thiết lập để xác định vị trí, tính chất ( thật, ảo), chiều và độ lớn của ảnh tạo
bởi thấu kính.
Xét hai trƣờng hợp của ảnh nhƣ vẽ ở hình 29.14 và 29.15
a. Để thiết lập các công thức tổng quát áp dụng cho mọi trƣờng hợp, ngƣời ta đặt các giá trị đại số
cho khoảng cách nhƣ sau:
b. Ngoài ra, chiều và độ lớn cảu ảnh đƣợc xác định với tỉ số:
A 'B'
k
AB
k đƣợc gọi là số phóng đại ảnh
- Nếu k>0 : vật và ảnh cùng chiều.
- Nếu k<0: vật và ảnh ngƣợc chiều.
Lập các tỉ số theo tính động dạng của tam giác (OAB và OA’B’) cũng nhƣ các tam giác (F’ON
và FA’B’), đồng thời xem xét tất cả các trƣờng hợp của ảnh, ta có hai kết quả:
Trang 123
1 1 1
1.Công thức xác định vị trí ảnh   (29.2)
d d' f
d'
2.công thức xác định số phóng đại ảnh k  (29.3)
d
VI. CÔNG DỤNG CỦA THẤU KÍNH

Thấu kính có nhiều công dụng hữu ích trong đời sống và
trong khoa học.
Thấu kính đƣợc dùng làm:
- Kính khắc phục tật của mắt ( cận, viễn, Lão);
- Kính lúp;
- Máy ảnh, máy ghi hình (camera) ( Hình 29.16);
Hình 29.16 - Máy hiển vi;
- Kính thiên văn, ống nhòm;
- Đèn chiếu;
- Máy quang phổ.
Với vật liệu làm thấu kính ngày càng hoàn thiện, với công nghệ chế tạo tinh vi, ngƣời ta đã chế tạo
đƣợc các dụng cụ quang cho hình ảnh có chất lƣợng cao.

28.1 Thấu kính là gì? Kể các loại thấu kính.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
28.2 Nêu tính chất quan học của quang tâm, tiêu điểm ảnh, tiêu điểm vật. Minh họa bằng đƣờng truyền
của tia sáng cho mỗi trƣờng hợp.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 124
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
28.3 Tiêu cự, độ tụ của thấu kính là gì? Đơn vị của tiêu cự và độ tụ?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
VẤN ĐỀ 15 :VẼ HÌNH XÁC ĐỊNH LOẠI THẤU KÍNH, TIÊU ĐIỂM ẢNH, TIÊU
ĐIỂM VẬT.
Bài 1: Trong các hình sau đây: xy là trục chính của thấu kính, S là vật thật, S’ là ảnh. Với mỗi trƣờng
hợp hãy xác định.
a. S’ là ảnh gì?
b. Thấu kính thuộc loại gì?
c. Tìm các tiêu điểm chính bằng cách vẽ, nêu cách vẽ ?
Trang 125
Bài 2: Trong các hình sau đây: xy là truc chính của thấu kính, AB là vật thật, A’B’ là ảnh. Với mỗi
trƣờng hợp hãy xác định:
a. A’B’ là ảnh gì?

b. Thấu kính thuộc loại gì?
c. Tìm các tiêu điểm chính bằng phép vẽ, tìm cách vẽ ?
Bài 3: Hình vẽ cho biết đƣờng đi của tia sáng từ S qua thấu kính (L) có trục chính xy.
a. Thấu kính (L) là thấu kính gì? Tại sao? Bằng cách vẽ hãy xác định vị trí của S’?
b. Bằng cách vẽ hãy xác định vị trí các tiêu điểm chính. Nêu cách vẽ?
Bài 4. Vẽ đƣờng đi của tia sáng trong các trƣờng hợp sau:
Bài 5. Vẽ ảnh của điểm sáng S trong các trƣờng hợp sau:
Trang 126
Bài 6. Trong các hình vẽ dƣới đây : xy là trục chính của thấu kính, O là quang tâm, S là điểm vật thật,
S’ là điểm ảnh. Hãy xác định : Tính chất ảnh, loại thấu kính, vị trí các tiêu điểm chính.
Bài 7. Xác định loại thấu kính, quang tâm O và các tiêu điểm chính.
VẤN ĐỀ 16: XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ ẢNH

PHƢƠNG PHÁP : Xác định vị trí, tính chất, độ lớn, độ phóng đại của ảnh khi đã biết vị trí của vật d,
tiêu cự của thấu kính f.
Áp dụng :
 1 1 1 d. f
   d'
f d d' d f
A' B ' d ' f d ' f
 k   
AB d d f d'
Qui ƣớc:
 Vật thật, ảnh thật :d>0; d’>0
 Vật ảo, ảnh ảo: d <0; d’<0
Ví dụ 29: Vật thật AB cao 2cm đƣợc đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ có tiêu cự
20cm và cách thấu kính một đoạn là d. Xác định vị trí, tính chất, độ lớn và độ phóng đại của ảnh trong
các trƣờng hợp sau: ( vẽ hình minh họa)
a. d = 30cm.
b. d = 10cm.
Giải:
a. d=30 cm:
 Vật AB đặt ngoài khoảng tiêu cự OF , cho ảnh A’B’ là ảnh thật, ngƣợc chiều, cùng tính chất
với vật AB.
 Khoảng cách d’: 1  1  1  d '  d . f  30.20  60(cm)
f d d' d f 30  20
 Vị trí ảnh A’B’ thật ở sau thấu kính cách thấu kính một đoạn 60cm.
d' 60
 Độ phóng đại: k      2
d 30
Trang 127
b. d=10 cm:
 Vật AB đặt trong khoảng tiêu cự OF , cho ảnh A’B’ là ảnh ảo, cùng chiều, ngƣợc tính chất với
vật AB.
 Khoảng cách d’: 1  1  1  d '  d . f  10.20  20(cm)
f d d' d f 10  20
 Vị trí ảnh A’B’ ảo ở trƣớc thấu kính cách thấu kính một đoạn 20cm
d' (20)
 Độ phóng đại: k     2
d 10

Bài 1: một vật AB cao 2cm, đặt vuông góc với trục chính của thấu kính phân kỳ và cách thấu kính
40cm. Thấu kính có tiêu cự 40cm. Xác định vị trí, tính chất, độ lớn và độ phóng đại của ảnh? Vẽ hình.
Bài 2: Đặt vật AB vuông góc với trục chính của thấu kính phân kỳ có tiêu cự 10cm. Xác định vị trí của
vật, biết chiều cao của ảnh bằng 1/3 chiều cao của vật.
Bài 3: Một thấu kính hội tụ có tiêu cự f=20cm, vật sáng AB đặt vuông góc trục chính, A trên trục
chính. Xác định vị trí ảnh, bản chất ảnh, chiều ảnh và vẽ ảnh khi:
a.Vật ở ∞ b.d=60cm c.d=40cm d.d=30cm e. d=20cm f.d=10cm
Bài 4. Cho thấu kính hội tụ có tiêu cự 10cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục chính
của thấu kính, cách thấu kính 30cm. Hãy xác định vị trí ảnh, tính chất ảnh và số phóng đại ảnh. Vẽ
hình đúng tỉ lệ. (ĐS : d’ = 15 cm ; k = -1/2)
Bài 5. Cho thấu kính phân kỳ có tiêu cự 10cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục
chính của thấu kính, cách thấu kính 20cm. Hãy xác định vị trí ảnh, tính chất ảnh và số phóng đại
ảnh.Vẽ hình đúng tỷ lệ. (ĐS : d’ = -20/3 cm ; k = 1/3).
Bài 6. Vật thật AB đƣợc đặt trên trục chính của một thấu kính hội tụ có tiêu cự 20 cm. Khoảng cách từ
vật đến thấu kính là d có thể thay đổi đƣợc. Hãy xác định tính chất, vị trí, chiều, độ lớn của ảnh và vẽ
ảnh trong mỗi trƣờng hợp sau :
Trang 128
a. Vật cách thấu kính 30 cm. (ĐS : 60 cm).

b. Vật cách thấu kính 20 cm. (ĐS : → ∞).
c. Vật cách thấu kính 10 cm. (ĐS : -60 cm).
Bài 7. Cho một thấu kính phân kì có tiêu cự 20 cm. Một vật AB cao 3 cm đƣợc đặt trƣớc thấu kính ;
vật AB vuông góc với trục chính của thấu kính và A nằm trên trục chính và cách thấu kính một đoạn
60 cm. Hãy vẽ và xác định ảnh A’B’ của AB qua thấu kính.
Bài 8. Cho thấu kính có độ tụ D = 4dp. Vật AB cao 2 cm đƣợc đặt trƣớc thấu kính. Xác định vị trí, tính
chất và độ lớn của ảnh trong các trƣờng hợp sau :
a. Vật AB là vật thật, cách thấu kính một đoạn 50 cm.
b. Vật AB là vật thật, cách thấu kính một đoạn 12,5 cm.
Bài 9. Vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ và cách thấu kính 10 cm.
Nhìn qua thấu kính thấy 1 ảnh cao gấp 3 lần vật. Xác định tiêu cự của thấu kính, vẽ hình? (ĐS: 15 cm ;
7,5cm)
Bài 10. Ngƣời ta dùng một thấu kính hội tụ để thu ảnh của một ngọn nến trên một màn ảnh. Hỏi phải
đặt ngọn nến cách thấu kính bao nhiêu và màn cách thấu kính bao nhiêu để có thể thu đƣợc ảnh của
ngọn nến cao gấp 5 lần ngọn nến. Biết f = 10cm, nến vuông góc với trục chính. (ĐS : d = 12 cm ; d’ =
60cm.)
Bài 11. Đặt một thấu kính có tiêu cự là f cách một trang sách đoạn 20 cm, nhìn qua thấu kính thấy ảnh
của dòng chữ cùng chiều với dòng chữ nhƣng cao bằng một nửa dòng chữ thật. Tìm tiêu cự của thấu
kính, suy ra thấu kính loại gì ? (ĐS : f = -20 cm).
Bài 12. Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của thấu kính phân kì có ảnh A’B’ cao bằng
một phần tƣ lần vật và ảnh cách thấu kính 12 cm. Tìm tiêu cự của thấu kính.
Bài 13. Chiếu một chùm sáng hội tụ tới một thấu kính L. Cho biết chùm tia ló song song với trục chính
của L.
a. Hỏi L là thấu kính gì ?
b. Điểm hội tụ của chùm tia sáng tới là một điểm ở sau thấu kính, cách thấu kính 25 cm. Tìm tiêu cự
và độ tụ của thấu kính L.
c. Đặt vật AB = 2 cm vuông góc với trục chính và cách L đoạn 40 cm. Xác định ảnh của AB qua L.
Bài 14. Một thấu kính hội tụ có tiêu cự 20cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục
chính của thấu kính cho ảnh cao gấp hai lần vật. Xác định vị trí vật và ảnh, vẽ hình. ĐS : (d = 10cm ;
d’ = -20cm) hoặc (d = 30cm ; d’ = 60cm)
chính của thấu kính cho ảnh cao bằng nửa vật. Xác định vị trí vật và ảnh, vẽ hình. (ĐS : d = 20/3cm ;
d’ = 10/3cm)
Trang 129
chính của thấu kính cho ảnh cao bằng vật. Xác định vị trí vật và ảnh. (ĐS : d = 40 cm ; d’ = 40 cm).
Bài 17. Một thấu kính phân kỳ có tiêu cự 20cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục
chính của thấu kính cho ảnh cao bằng nửa vật. Xác định vị trí vật và ảnh. (ĐS : d = 20 cm ; d’ = -10
cm).
Bài 18. Một thấu kính hội tụ có tiêu cự là 20 cm. Vật sáng AB cao 2 cm cho ảnh A’B’ cao 1 cm. Xác
định vị trí vật. (ĐS: d = 20/3 cm ; d’ = 10/3cm)
VẤN ĐỀ 17: XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ VẬT ẢNH, TIÊU CỰ BIẾT ĐỘ PHÓNG ĐẠI
VII.2.2.4.1 PHƢƠNG PHÁP
Dựa vào hai công thức:
 1 1 1
 
f d d'
d'
 Hệ số phóng đại : k  
d
Nếu :
k  n
 A ' B '  AB 
   d '  d '  nd
 A ' B '  nAB  k 
 d
k  n
 A ' B '  AB 
   d '  d '  nd
 A ' B '  nAB  k  
 d
Sau đó giải tìm d và d’.
Lưu ý: nếu chƣa rõ tính chất ảnh thì phải xét hai trƣờng hợp.
Ví dụ 30: một vật sáng AB đặt cách thấu kính hội tụ 12cm, ta thu đƣợc ảnh cao gấp 3 lần vật. Tính
tiêu cự của thấu kính trong hai trƣờng hợp:
a. Ảnh thật.
b. Ảnh ảo.
Giải
a. Ảnh thật :
Vật AB qua thấu kính hội tụ tạo ảnh thật
k  3
 A ' B '  AB 
  d '  d '  3d  3.12  36cm
 A ' B '  3 AB  k  
 d
Tiêu cự của thấu kính: 1  1  1  f  d .d '  36.12  9cm
f d d' d d' 36  12
b. Ảnh ảo :
Vật AB qua thấu kính hội tụ tạo ảnh ảo
Trang 130
k  3
 A ' B '  AB 
  d '  d '  3d  (3).12  36cm
 A ' B '  3 AB  k 
 d
Tiêu cự của thấu kính: 1  1  1  f  d .d '  (36).12  18cm

f d d' d d' ( 36)  12

Bài 1: Đặt vật AB trƣớc thấu kính hội tụ có độ tụ 10 diop. Tìm vị trí của vật trong các trƣờng hợp sau:
a. Để có ảnh ảo lớn gấp 6 lần vật.

b. Để có ảnh thật lớn gấp 5 lần vật.
Bài 2: Đặt một thấu kính cách trang sách 20cm, nhìn qua thấu kính ta thấy ảnh của các dòng chữ cùng
chiều và cao bằng một nửa của các dòng chữ đó. Đó là thấu kính loại gì? Tính tiêu cự của thấu kính?
Bài 3: Vật sáng AB đặt vuông góc trục chính, A trên trục chính qua thấu kính hội tụ có tiêu cự f=20cm
cho ảnh A’B’=2AB.
a. Xác định vị trí vật và ảnh

b. Vẽ ảnh?
Bài 4: Vật sáng AB đặt vuông góc trục chính, A trên trục chính qua thấu kính có tiêu cự f=20cm cho
ảnh A’B’=1/2 AB, ngƣợc chiều AB.
a. Cho biết loại thấu kính.

b. Vị trí vật, ảnh.
Bài 5: Một thấu kính phẳng - lồi làm bằng thủy tinh có chiết suất n=1,5 và có độ tụ 5 diop.
a. Tính bán kính mặt cong?

b. Đặt một vật trƣớc thấu kính theo phƣơng vuông góc với trục chính của thấu kính thì thấy ảnh
lớn bằng hai lần vật. Tìm vị trí đặt vật. Vẽ hình và tính khoảng cách của vật đến ảnh ?
Bài 6: Vật sáng AB vuông góc với trục chính của thấu kính hội tụ tiêu cự 20cm, có ảnh A’B’ cách vật
18cm. Xác định vị trí vật và độ phóng đại của ảnh, vẽ hình?
Bài 7: Vật AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn đặt cách vật
160cm và cho ảnh này lớn gấp ba lần vật. Tìm tiêu cự của thấu kính?
Bài 8: Vật và ảnh của nó cho bởi thấu kính phân kỳ cách nhau 20cm. Biết vật cách thấu kính 40cm.
Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 9: Một thấu kính hội tụ bằng thủy tinh có chiết suất 1,5. hai mặt cong có bán kính bằng nhau. Tiêu
cự của thấu kính là 40 cm.
a. Xác định độ tụ và bán kính của thấu kính?

b. Đặt vật AB vuông góc với trục chính của thấu kính. Tìm vị trí của vật để ảnh A’B’=4AB.
Trang 131
Bài 10. Cho thấu kính hội tụ có tiêu cự 10cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục
chính của thấu kính, cách thấu kính 30cm. Hãy xác định vị trí ảnh, tính chất ảnh và số phóng đại ảnh.
Vẽ hình đúng tỉ lệ. (ĐS : d’ = 15 cm ; k = -1/2)
Bài 11. Cho thấu kính phân kỳ có tiêu cự 10cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục
chính của thấu kính, cách thấu kính 20cm. Hãy xác định vị trí ảnh, tính chất ảnh và số phóng đại
ảnh.Vẽ hình đúng tỷ lệ. (ĐS : d’ = -20/3 cm ; k = 1/3).
Bài 12. Vật thật AB đƣợc đặt trên trục chính của một thấu kính hội tụ có tiêu cự 20 cm. Khoảng cách
từ vật đến thấu kính là d có thể thay đổi đƣợc. Hãy xác định tính chất, vị trí, chiều, độ lớn của ảnh và
vẽ ảnh trong mỗi trƣờng hợp sau :
a. Vật cách thấu kính 30 cm. (ĐS : 60 cm).

b. Vật cách thấu kính 20 cm. (ĐS : → ∞).
c. Vật cách thấu kính 10 cm. (ĐS : -60 cm).
Bài 13. Cho một thấu kính phân kì có tiêu cự 20 cm. Một vật AB cao 3 cm đƣợc đặt trƣớc thấu kính ;
vật AB vuông góc với trục chính của thấu kính và A nằm trên trục chính và cách thấu kính một đoạn
60 cm. Hãy vẽ và xác định ảnh A’B’ của AB qua thấu kính.
Bài 14. Cho thấu kính có độ tụ D = 4dp. Vật AB cao 2 cm đƣợc đặt trƣớc thấu kính. Xác định vị trí,
tính chất và độ lớn của ảnh trong các trƣờng hợp sau :
a. Vật AB là vật thật, cách thấu kính một đoạn 50 cm.
b. Vật AB là vật thật, cách thấu kính một đoạn 12,5 cm.
Bài 15. Vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ và cách thấu kính 10 cm.
Nhìn qua thấu kính thấy 1 ảnh cao gấp 3 lần vật. Xác định tiêu cự của thấu kính, vẽ hình? (ĐS: 15 cm ;
7,5cm)
Bài 16. Ngƣời ta dùng một thấu kính hội tụ để thu ảnh của một ngọn nến trên một màn ảnh. Hỏi phải
đặt ngọn nến cách thấu kính bao nhiêu và màn cách thấu kính bao nhiêu để có thể thu đƣợc ảnh của
ngọn nến cao gấp 5 lần ngọn nến. Biết f = 10cm, nến vuông góc với trục chính. (ĐS : d = 12 cm ; d’ =
60cm.)
Bài 17. Đặt một thấu kính có tiêu cự là f cách một trang sách đoạn 20 cm, nhìn qua thấu kính thấy ảnh
của dòng chữ cùng chiều với dòng chữ nhƣng cao bằng một nửa dòng chữ thật. Tìm tiêu cự của thấu
kính, suy ra thấu kính loại gì ? (ĐS : f = -20 cm).
Bài 18. Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của thấu kính phân kì có ảnh A’B’ cao bằng
một phần tƣ lần vật và ảnh cách thấu kính 12 cm. Tìm tiêu cự của thấu kính.
Bài 19. Chiếu một chùm sáng hội tụ tới một thấu kính L. Cho biết chùm tia ló song song với trục chính
của L.
a. Hỏi L là thấu kính gì ?
Trang 132
b. Điểm hội tụ của chùm tia sáng tới là một điểm ở sau thấu kính, cách thấu kính 25 cm. Tìm tiêu cự
và độ tụ của thấu kính L.
c. Đặt vật AB = 2 cm vuông góc với trục chính và cách L đoạn 40 cm. Xác định ảnh của AB qua L.
chính của thấu kính cho ảnh cao gấp hai lần vật. Xác định vị trí vật và ảnh, vẽ hình. ĐS : (d = 10cm ;
d’ = -20cm) hoặc (d = 30cm ; d’ = 60cm)
chính của thấu kính cho ảnh cao bằng nửa vật. Xác định vị trí vật và ảnh, vẽ hình. (ĐS : d = 20/3cm ;
d’ = 10/3cm)
chính của thấu kính cho ảnh cao bằng vật. Xác định vị trí vật và ảnh. (ĐS : d = 40 cm ; d’ = 40 cm).
Bài 23. Một thấu kính phân kỳ có tiêu cự 20cm. Vật sáng AB là một đoạn thẳng đặt vuông góc trục
chính của thấu kính cho ảnh cao bằng nửa vật. Xác định vị trí vật và ảnh. (ĐS : d = 20 cm ; d’ = -10
cm).
Bài 24. Một thấu kính hội tụ có tiêu cự là 20 cm. Vật sáng AB cao 2 cm cho ảnh A’B’ cao 1 cm. Xác
định vị trí vật. (ĐS: d = 20/3 cm ; d’ = 10/3cm).
VẤN ĐỀ 18: VẬT MÀN CỐ ĐỊNH, THẤU KÍNH DI CHUYỂN GIỮA VẬT VÀ
MÀN
PHƢƠNG PHÁP
Tiêu cự: f  L  l
2 2

4L
 Hai vị trí vật hiện rõ trên màn
Ta có: d  d '  L
df
d L
d f
 d 2  dL  Lf  0(1)
Giải (1) tìm 2 nghiệm
 Điều kiện để có ảnh rõ : L  4 f
L
 Chỉ có một vị trí ảnh rõ thì l  0  f 
4
Ví dụ 31: Vật AB cách màn 90cm. Thấu kính hội tụ đặt giữa màn và vật. Di chuyển thấu kính ta thấy
có hai vị trí của ảnh rõ nét trên màn. Hai vị trí này cách nhau 30cm. Tìm tiêu cự của thấu kính.
Giải
d1  d1'  L
Ta có  ' (1)
d1  d1  l
Trang 133
 ' Ll
d1 
Giải hệ (1), ta đƣợc 

2
d  L l


1
2
d1d1' L2  l 2 902  302

Áp dụng công thức: f     20cm
d1  d1' 4L 4.90

Bài 1: Vật sáng AB đặt cố định song song với màn ảnh cách nó 1,8m. Một thấu kính hội tụ nằm trong
khoảng giữa vật và màn có trục chính vuông góc với màn và có tiêu cự 25cm. Xác định vị trí của thấu
kính để có ảnh rõ nét trên màn.
Bài 2: Vật và màn song song cách nhau 100cm. Một thấu kính hội tụ đặt trong khoảng giữa vật và
màn, có trục chính vuông góc với màn. Ảnh của vật hiện rõ lên màn. Tính khoảng cách từ thấu kính
đến màn, biết tiêu cự thấu kính là 21cm.
Bài 3: một thấu kính có tiêu cự bằng 6cm, vật sáng AB, đặt trên trục chính và thẳng góc trục chính có
ảnh thật A’B’ cách vật 25cm. Hãy định vị trí của vật và ảnh.
Bài 4: Một điểm sáng S trên trục chính của một thấu kính cho ảnh thật S’.
a. Thấu kính loại gì? Giải thích?

b. Nếu biết S xa thấu kính gấp 4 lần S’ và SS’=125cm. Xác định tiêu cự của thấu kính.
Bài 5. Một màn ảnh đặt song song với vật sáng AB và cách AB một đoạn L = 72cm. Một thấu kính hội
tụ có tiêu cự f đặt trong khoảng giữa vật và màn sao cho AB vuông góc với trục chính của thấu kính,
ngƣời ta tìm đƣợc hai vị trí của thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn. Hai vị trí này cách nhau l = 48cm.
a. Tính tiêu cự của thấu kính. (ĐS : f = 10cm).
b. Hỏi màn ảnh phải đặt cách vật một đoạn ngắn nhất là bao nhiêu thì mới thu đƣợc ảnh rõ nét của vật
? (ĐS : Lmin = 40cm).
Bài 6. Vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính phẳng lồi bằng thuỷ tinh chiết suất
n = 1,5 có bán kính mặt lồi bằng 10cm, cho ảnh rõ nét trên màn đặt cách vật một khoảng L
a. Xác định khoảng cách ngắn nhất của L để có ảnh rõ nét trên màn. (ĐS : Lmin = 80cm).
b. Xác định các vị trí của thấu kính để có ảnh rõ nét trên màn trong trƣờng hợp L = 90cm. So sánh độ
phóng đại của ảnh thu đƣợc trong các trƣờng hợp này. (ĐS : d1 = 30cm ; d2 = 60cm).
c. Gọi k1 và k2 là số phóng đại của ảnh trong 2 vị trí vừa tìm đƣợc ở câu b. Chứng minh k1.k2 = 1
Bài 7. Một vật sáng AB cho ảnh thật qua một thấu kính hội tụ L, ảnh này hứng trên một màn E đặt
cách vật một khoảng 1,8m và ảnh thu đƣợc cao bằng 1/5 lần vật.
a. Tìm vị trí của vật, của ảnh. Tính tiêu cự của thấu kính. (ĐS : d = 1,5m ; d’ = 0,3m ; f = 0,25m).
b. Giữa nguyên vị trí của AB và màn E. Dịch chuyển thấu kính trong khoảng AB và màn. Có vị trí nào
khác của thấu kính để ảnh lại xuất hiện trên màn E không? (ĐS : d1 = 0,3m ; d2’ = 1,5m).
Trang 134
Bài 8. Vật sáng AB đặt cách màn ảnh 150cm. Trong khoảng giữa vật và màn đặt một thấu kính hội tụ
coi nhƣ song song với vật AB. Di chuyển thấu kính dọc theo trục chính, ta thấy có hai vị trí của thấu
kính để ảnh hiện rõ nét trên màn. Hai vị trí này cách nhau 30 cm.
a. Tìm tiêu cự của thấu kính. (ĐS : f = 36cm).
b. Tính số phóng đại của ảnh ứng với hai vị trí trên của thấu kính. (ĐS : k1 = -3/2 ; k2 = -2/3).
c. Với thấu kính trên, phải đặt màn ảnh cách vật bao nhiêu thì chỉ có một vị trí của thấu kính cho ảnh
rõ nét trên màn. (ĐS : 144cm).
Bài 9. Vật phẳng nhỏ AB đặt trƣớc và song song với một màn, cách màn một khoàng L. Đặt một thấu
kính hội tụ giữa vật và màn, song song với vật sao cho điểm A nằm trên trục chính. Ta tìm đƣợc hai vị
trí O1 và O2 của thấu kính tạo ảnh rõ nét của vật trên màn, ảnh này gấp k lần ảnh kia. Tính tiêu cự của
thấu kính.
L k
Áp dụng bằng số : L = 100cm ; k = 2,25. (ĐS : f  = 24cm).
(1  k ) 2
VẤN ĐỀ 19: DỊCH CHUYỂN VẬT - ẢNH

PHƢƠNG PHÁP
Khi thấu kính cố định, vật ảnh di chuyển cùng chiều.
 f
k1   d  f
 1
- Trƣớc khi di chuyển vật: 
1  1  1

 f d1 d1
'
 f
k2   d  f
 2
- Sau khi di chuyển vật: 
1  1  1
 f d 2 d 2'
- Quan hệ giữa ảnh A1B1 và A2B2
 TH1:  k2  nk1
 TH2:  k2  nk1
 TH3:  k2  k1 ( hai ảnh trái bản chất nhau).
- Quan hệ về vị trí vật ảnh lúc đầu và lúc sau:

 Nếu d2  d1  a  d2'  d1'  b
 Nếu d2  d1  a  d2'  d1'  b
- Giải các phƣơng trình tìm kết quả.
Trang 135
Ví du 32: Đặt vật AB vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ có độ tụ 5 diop ta thu đƣợc
ảnh thật lớn gấp 5 lần vật. Giữ thấu kính cố định, hỏi phải tịnh tiến vật AB về phía nào, một khoảng
bằng bao nhiêu để có ảnh ảo lớn gấp 5 lần vật
Giải
Ta có : d  1  f  1  1  0, 2m  20cm
f d 5
 f 20  20
k1   d  f   d  20 5   d  20  d1  24cm
 
- Lúc đầu:  1 1
 1
1
   1 1 1    1  1  d '  120cm
1 1
 f d1 d1 20 '
 f d1 d1' 20 1
 f 20  20
k2   d  f   d  20 5   d  20  d 2  16cm
 
- Lúc sau: 
2 2
 2
1  1  1  1  1  1  1  d '  80cm
 f d 2 d 2 20
'
 d 2 d 2' 20 2
- Vậy phải dịch chuyển vật lại gần thấu kính một khoảng 8cm

Bài 1: Một điểm sáng A đặt trên trục chính của một thấu kính hội tụ có tiêu cự 12cm cho ảnh thật A’.
Khi dời A lại gần thấu kính 6cm thì ảnh A’ dời đi 2cm. Định vị trí của vật và ảnh lúc trƣớc và sau di
chuyển. Biết A không đổi tính chất.
Bài 2: Vật đặt trƣớc thấu kính, vuông góc với trục chính của thấu kính. Ảnh thật lớn gấp 3 lần vật. Dời
vật ra xa thấu kính thêm 3cm thì ảnh vẫn thật và dời 18cm. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 3: Một vật đặt trƣớc thấu kính phân kì cho ảnh bằng ½ vật. Nếu dịch chuyển vật đi 12cm theo trục
chính thì ảnh bằng 1/3 vật. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 4: Một vật thẳng AB đặt trƣớc một thấu kính (L), cho ảnh rõ nét trên màn. Cho vật dịch chuyển lại
gần thấu kính 2cm thì phải dịch chuyển màn 30cm mới cho ảnh rõ nét trên màn nhƣng lớn bằng 5/3
ảnh trƣớc..
a. (L) là thấu kính gì ? Màn phải dịch chuyển theo chiều nào?
b. Tính tiêu cự của thấu kính ?
Bài 5: Vật sáng đặt vuông góc với trụ chính thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn. Khoảng cách giữa vật
và màn là 90cm. Có hai vị trí thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn và ảnh này lớn gấp 4 lần ảnh kia. Tính
độ tụ của thấu kính?
Bài 6: Một vật đặt trƣớc thấu kính phân kì cho ảnh bằng ½ vật. Nếu dịch chuyển vật đi 12cm dọc theo
trục chính thì ảnh bằng 1/3 vật. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 7: Một vật đặt trƣớc thấu kính phân kỳ cho ảnh bằng ½ vật. Nếu giữ nguyên vật và tịnh tiến thấu
kính đi 7,5 cm dọc theo trục chính thì thấy ảnh lớn bằng 2/5 lần vật.
Trang 136
a. Hỏi phải dịch chuyển thấu kính ra xa hay lại gần vật.
b. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 8. Một thấu kính hội tụ có tiêu cự f = 12cm. Điểm A nằm trên trục chính và có ảnh A’. Dời A lại
gần thấu kính một đoạn 6cm thì A’ dời đi 2cm. Định vị trí của vật và của ảnh lúc đầu. (ĐS: d1 = 36cm ;
d’1 =18cm)
Bài 9. Một thấu kính phân kỳ có tiêu cự f = -10cm. Vật AB đặt trên trục chính vuông góc với trục
chính có ảnh A’B’. Dịch chuyển AB lại gần thấu kính thêm 15cm thì ảnh dịch chuyển đi 1,5cm. Xác
định vị trí của vật và của ảnh lúc đầu. (ĐS : d1 = 30cm ; d’1 = -7,5cm).
Bài 10. Một vật đặt trƣớc thấu kính, trên trục chính và vuông góc với trục chính. Vật qua thấu kính cho
ảnh thật và lớn gấp ba lần vật. Dời vật ra xa thấu kính thêm 3cm thì ảnh vẫn thật và dời 18cm. Tính
tiêu cự của thấu kính? (ĐS : f = 18cm).
Bài 11. Một vật thật AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính. Ban đầu ảnh của vật qua thấu
kính là ảnh ảo và bằng một nửa vật. Giữ thấu kính cố định, di chuyển vật dọc trục chính đoạn 100 cm.
Ảnh của vật vẫn là ảnh ảo và cao bằng 1/3 vật. Xác định chiều dời của vật, vị trí ban đầu của vật và
tiêu cự của thấu kính. (ĐS : d1 = 100cm ; tiêu cự 100cm).
Bài 12. Vật AB vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ có ảnh thật A1B1 cao 2cm. Dời vật
AB lại gần thấu kính thêm 45cm thì đƣợc ảnh thật A2B2 cao 20cm và cách A1B1 đoạn 18cm.
a. Tính tiêu cự của thấu kính. (ĐS : f = 10cm).
b. Xác định vị trí ban đầu của vật. (ĐS : d1 = 60cm).
Bài 13. Vật AB cao 5cm. Thấu kính tạo ảnh cao 15cm trên màn. Giữ nguyên vị trí thấu kính nhƣng dời
vật xa thấu kính thêm 1,5cm. Sau khi dời màn để hứng ảnh rõ của vật, ảnh có độ cao 10cm. Tính tiêu
cự của thấu kính. (ĐS : f = 9cm).
Bài 14. Thấu kính hội tụ có tiêu cự 15cm. Vật sáng AB đƣợc đặt trên trục chính và vuông góc với trục
chính tại A. Ảnh thật tạo bởi thấu kính hiện trên màn cách vật đoạn L = 80cm. Biết ảnh lớn hơn vật.
Nếu giữa cố định vật và màn thì phải dịch chuyển thấu kính theo chiều nào, một đoạn bằng bao nhiêu,
để có đƣợc ảnh trên màn nhỏ hơn vật. (ĐS: xa vật 40cm).
Bài 15. Một vật thật AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính. Ban đầu ảnh của vật qua thấu
kính A1B1 là ảnh thật. Giữ thấu kính cố định di chuyển vật dọc trục chính lại gần thấu kính 2 cm thì
thu đƣợc ảnh của vật là A2B2 vẫn là ảnh thật và cách A1B1 một đoạn 30 cm. Biết ảnh sau và ảnh trƣớc
A2 B2 5
có chiều dài lập theo tỉ số  .
A1 B1 3
a.Xác định loại thấu kính, chiều dịch chuyển của ảnh?
b.Xác định tiêu cự của thấu kính. (ĐS: 15 cm).
Bài 16. Đặt vật sáng AB vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ. Qua thấu kính cho ảnh
thật A1B1. Nếu tịnh tiến vật dọc trục chính lại gần thấu kính thêm một đoạn 30 cm lại thu đƣợc ảnh
A2B2 vẫn là ảnh thật và cách vật AB một khoảng nhƣ cũ. Biết ảnh lúc sau bằng 4 lần ảnh lúc đầu.
Trang 137
a. Tìm tiêu cự của thấu kính và vị trí ban đầu? (ĐS: f = 20cm; d = 60 cm).
b. Để ảnh cao bằng vật thì phải dịch chuyển vật từ vị trí ban đầu một khoảng bằng bao nhiêu, theo
chiều nào ? (ĐS: 20 cm).
Bài 117. A và B là hai điểm trên trục chính của một thấu kính hội tụ nằm ngoài khoảng tiêu cự OF.
Lần lƣợt đặt tại A và B một vật phẳng, nhỏ vuông góc với trục chính. Ta nhận thấy :
- Khi vật ở vị trí A, ảnh bằng hai lần vật.

- Khi vật ở vị trí B, ảnh bằng ba lần vật.
a. Hai điểm A và B, điểm nào gần thấu kính hơn ? (ĐS : B gần thấu kính hơn).
b. Nếu đặt vật tại M, trung điểm của AB, thì độ phóng đại của ảnh là bao nhiêu ?. (ĐS : kM = -2,4).
TRẮC NGHIỆM
Câu 1 :Khi một vật thật ở cách thấu kính hội tụ một khoảng nhỏ hơn tiêu cự của nó thì:
A. Ảnh là ảnh ảo, cùng chiều và nhỏ hơn vật

B. Ảnh là ảnh thật, ngƣợc chiều nhỏ hơn vật
C. Ảnh là ảnh ảo, ngƣợc chiều có kích thƣớc bằng hơn vật
D. Ảnh là ảnh ảo, cùng chiều và lớn hơn vật
Câu 2:Một vật AB đặt trƣớc một thấu kính hội tụ và cách thấu kính 10cm.Dùng màn M hứng đƣợc
ảnh A' B' cao 4cm. Ảnh cách thấu kính một khoảng :
A.20cm B.10cm C.5cm D.2 cm.
Câu 3:Vật sáng AB qua thấy kính hội tụ có tiêu cự 20cm cho ảnhh thật cách thấu kính 80cm. Khoảng
cách từ vật đến thấu kính là :
A.d = 25cm B.d = 15cm C.d = 40cm D. d= 30cm
Câu 4.Vật AB ở rất xa qua thấu kính hội tụ cho:
A. Ảnh ảo rất nhỏ tại tiêu diện ảnh của thấu kính
B. Ảnh thật rất nhỏ tại tiêu diện ảnh của thấu kính
C. Ảnh ảo rất nhỏ tại tiêu diện vật của thấu kính
D. Ảnh thật rất lớn tại tiêu diện vật của thấu kính
Câu 5:Vật sáng AB cao 1cm qua thấu kính hội tụ cho ảnh A’B’ cao ¼ cm. ảnh cách thấu kính
30cm.Tiêu cự của thấu kính là:
A.f = 16cm B.f = 36cm C.f = 24cm D.f = 12cm
Câu 6: Vật sáng AB nằm trên trục chính của một thấu kính cách thấu kính 60cm cho ảnh A’B trên một
màn ảnh.Di chuyển AB lại gần thấu kính 10cm thì phải di chuyển màn 80cm mới thu đƣợc ảnh.Tiêu
cự của thấu kính là:
Trang 138
Câu 7:Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính cho ảnh rõ nét lớn gấp 3 lần
vật cách vật 160cm .Tiêu cự của thấu kính:
Câu 8: Một vật sáng cách màn ảnh một khoảng L. Đặt một thấu kính xen giữa vật và màn. Di chuyển
thấu kính thì thấy có hai vị trí của thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn, hai vị trí này cách nhau một
khoảng l.Tiêu cự của thấu kính đƣợc xác định bới công thức
Ll L2  l 2 L2  l 2 L2  l 2
A. f  B. f  C. f  D. f 
2l 2l 4l 4L
Câu 9: Đặt một vật sáng AB trƣớc một thấu kính phân kỳ có tiêu cự 32cm, cho ảnh A’B’ cách thấu
kính 16cm. Vị trí của vật so với thấu kính là :
A.d = 16cm B.d = 32cm C.d = -16cm D.-32cm
Câu 10 Một chùm tia sáng hội tụ sau khi đi qua một thấu kính phân kỳ sẽ:
A.Vẫn là chùm hội tụ B.Luôn trở thành chùm phân kỳ
C.Trở thành chùm song song D.Có thể là chùm phân kì,hội tụ hoặc song song
Câu 11. Một điểm sáng nằm trên trục chính của một thấu kính cho chùm sáng tới thấu kính, nếu chùm
tia ló là chùm phân kỳ thì có thể kết luận:
A. Ảnh ảo và thấu kính hội tụ B. Ảnh thật và thấu kính hội tụ

C.Ảnh ảo và thấu kính phân kì D. Không xác định đƣợc thấu kính
Câu 12: Chọn câu sai:
A.Vật thật ngoài khoảng tiêu cự của thấu kính hội tụ cho ảnh thật ngƣợc chiều lớn hơn vật.
B. Vật thật qua thấu kính phân kỳ luôn cho ảnh ảo cùng chiều nhỏ hơn vật
C. Vật thật trong khoảng tiêu cự của thấu kính hội tụ cho ảnh ảo cùng chiều lớn hơn vật
D. Vật ảo qua thấu kính phân kỳ có thể cho ảnh thật hoặc ảnh ảo
Câu 13:Vật sáng đặt trong khoảng tiêu cự của thấu kính hội tụ sẽ cho.
A.Ảnh thật, ngƣợc chiều và nhỏ hơn vật C. Ảnh ảo, ngƣợc chiều và lớn hơn vật
B.Ảnh thật, cùng chiều và lớn hơn vật D. Ảnh ảo, cùng chiều và ở xa thấu kính hơn vật.
Câu 14: Đặt một vật sáng AB trƣớc một thấu kính cho ảnh cùng chiều nhỏ hơn vật 3lần. Biết vật cách
thấu kính 40cm.Tiêu cự của thấu kính là :
A.-20cm B.20cm C.-30cm D.30cm
Câu 15: Vật sáng đặt trƣớc một từ thấu kính phân kỳ cho ảnh:
A.Thật luôn lớn hơn vật B. Ảo luôn lớn hơn vật
Trang 139
C.Thật luôn nhỏ hơn vật D. Ảo luôn nhỏ hơn vật
Câu 16: Tìm phát biểu sai:
A.Vật thật dù ở gần hay xa qua thấu kính phân kỳ luôn cho ảnh ảo nhỏ hơn vật
B. Một tia sáng khi qua thấu kínhh phân kỳ sẽ khúc xạ ló ra lệch theo chiều xa quang trục chính
C.Giữ vật cố định, dịch chuyển thấu kính phân kỳ một đoạn nhỏ theo phƣơng vuông góc với quang
trục chính thì ảnh ảo dịch cùng chiều với chiều dịch chuyển của thấu kính
D. Một tia sáng khi qua thấu kínhh phân kỳ sẽ khúc xạ ló ra lệch theo chiều cắt quang trục chính
Câu 17: Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ cho ảnh A’B’ cùng
chiều lớn gấp 3 lần vật và cách thấu kính 90cm .Tiêu cự của thấu kính:
A.f = 22,5cm B.f = 45cm C.f = 135cm D.f = 60cm
Câu 18: Một điểm sáng S nằm trên trục chính của một thấu kính có tiêu cự 20cm cho ảnh S’ cách S
một khoảng là 18cm.Tính chất và vị trí của S’ là:
A. Ảnh thật cách thấu kính 9cm B. Ảnh ảo cách thấu kính 12cm
C. Ảnh ảo cách thấu kính 30cm D. Thiếu dữ kiện.
Câu 19 .Đặt một vật sáng AB cao 2cm trƣớc một thấu kính phân kỳ có tiêu cự 12cm một khoảng 12cm
thì thu đƣợc:
A. Ảnh thật, ngƣợc chiều vô cùng lớn B. Ảnh ảo, cùng chiều vô cùng lớn
C. Ảnh thật, ngƣợc chiều cao 4cm D. Ảnh ảo, cùng chiều cao 1cm
Câu 20:Vật sáng AB qua thấy kính phân kỳ cho ảnh nhỏ hơn vật 4 lần và cách thấu kính 12cm.Tiêu cự
của thấu kính là
A.f = -12cm B. f = - 24cm C.f = -16 cm D.f =-120cm
Câu 21.Chọn câu trả lời sai:
A.Thấu kính hội tụ có hai mặt lồi hoặc một mặt phẳng và một mặt lồi
B.Thấu kính phân kỳ có hai mặt lõm hoặc một mặt phẳng và một mặt lõm
C.Thấu kính hội tụ có một mặt lõm và một mặt lồi thì mặt lõm có bán kính lớn hơn mặt lồi
D.Thấu kính phân kỳ có một mặt lõm và một mặt lồi thì mặt lõm có bán kính nhỏ hơn mặt lồi
Câu 22: Đặt một vật sáng AB cao 2cm trƣớc một thấu kính hôi tụ có tiêu cự 12cm một khoảng 20cm
thì thu đƣợc:
A.Ảnh thật, cùng chiều, cao 3cm B.Ảnh thật, ngƣợc chiều, cao 3cm
C.Ảnh ảo, cùng chiều, cao 3cm D.Ảnh thật, ngƣợc chiều, cao 2/3cm
Trang 140
Câu 23: Một vật ở ngoài khoảng tiêu cự của thấu kính hội tụ bao giờ cũng có ảnh:
A.Ngƣợc chiều với vật B.nhỏ hơn vật
C.Cùng chiều với vật D. ảo
Câu 24:Vât sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn cách vật
1,6m và lớn gấp 3 lần vật.Tiêu cự của thấu kính là :
A.f = 10cm B. f = 18cm C.f = 30 cm D.f = 20cm
Câu 25:Một thấu kính làm bằng thuỷ tinh chiết suất n = 1,5 gồm một mặt lồi bán kính 10cm và một
mặt lõm có bán kính 20cm.Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính và cách thấu kính 80cm.Vị
trí tính chất của ảnh là:
A.Vật thật bằng và ngƣợc chiều với vật.
B. Ảnh thật gấp hai lần vật và ngƣợc chiều với vật.
C. Ảnh thật bằng 1/2 lần vật và ngƣợc chiều với vật
D. Vật ảo bằng và cùng chiều với vật
Câu 26. Xác định vị trí của vật để để khi qua thấu kính hội tụ có tiêu cự 5cm cho ảnh thật lớn gấp 5
lần vật?
A.4cm B.6cm C.12cm D.25cm
Câu 27: Vật sáng AB qua thấu kính phân kỳ cho ảnhA’B’ cách vật 10cm .Biết tiêu cự của thấu kính là
20cm.Khoảng cách từ vật đến thấu kính là:
A.15cm B.25cm C.30cm D.40cm
Trang 141
BÀI 31: MẮT

Mắt là bộ phận thu nhận ánh sáng giúp người nhìn thấy mọi vật xung quanh. Mắt là hệ quang học hết
sức phức tạp và tinh vi.
Trong bài học này, ta sẽ tìm hiểu mắt người về phương diện quang học.
I.CẤU TẠO QUANG HỌC CỦA MẮT
Mắt là một hệ gồm nhiều môi trƣờng trong suốt tiếp giáp
nhau bằng các mặt cầu. Chiết suất của các môi trƣờng này có giá
trị ở trong khoảng 1,336- 1,437.
Hình 31.1 Mắt người

Từ ngoài vào trong, mắt có các bộ phận sau ( Hình 31.2):
a. Màng giác( giác mạc): Lớp màng cứng trong suốt có tác
dụng bảo vệ cho các phần tử phía trong và làm khúc xạ các tia
sáng truyền vào mắt.
b. Thủy dịch: chất lỏng trong suốt có chiết suất xấp xỉ bằng
chiết suất nƣớc.
c. Lòng đen: màn chắn, ở giữa có lỗ trống để điều chỉnh chùm
sáng đi vào trong mắt. Lỗ trống này gọi là con ngƣơi. Con
ngƣơi có đƣờng kính thay đổi tự động tùy theo cƣờng độ sáng.
d. Thể thủy tinh: khối chất đặc trong suốt (giống nhƣ thạch) có
hình dạng thấu kính hai mặt lồi.
e. Dịch thủy tinh: chất lỏng giống keo loãng, lấp dầy nhãn cầu
Hình 31.2 Cấu tạo của mắt phía sau thể thủy tinh.
f. Màng lưới ( võng mạc): lớp mỏng tại đó tập trung các sợi
thần kinh thị giác.
Ở màng lƣới có một chỗ rất nhỏ màu vàng là nơi cảm nhận ánh sáng nhạy nhất đƣợc gọi là điểm
vàng V.
- Khi mắt nhìn một vật, ảnh thật của vật đƣợc tạo ra ở màng lƣới. Năng lƣợng ánh sáng thu nhận ở
đây đƣợc chuyển thành tín hiệu thần kinh và truyền tới não, gây ra cảm nhận hình ảnh. Do đó mắt nhìn
thấy vật.
- Ở màn lƣới có một vị trí tại đó, các sợi thần kinh đi vào nhãn cầu. Tại vị trí này, màng lƣới không
nhạy cảm với ánh sáng. Đó là điểm mù.
Trang 142
Trong Quang học, mắt đƣợc biểu diễn bởi sơ đồ tƣợng trƣng nhƣ
Hình 31.3 gọi là mắt thu gọn, trong đó hệ quang học phức tạp của
mắt đƣơc coi tƣơng đƣơng với một thấu kính hội tụ. Thấu kính
tƣơng đƣơng này gọi là thấu kính mắt. Tiêu cự của thấu kính mắt
thƣờng đƣợc gọi tắt là tiêu cự của mắt. Hình 31.3 Sơ đồ mắt thu gọn
Tổng quát, mắt hoạt động nhƣ một máy ảnh, trong đó:
 Thấu kính mắt có vai trò nhƣ vật kính;

 Màng lƣới có vai trò nhƣ phim.
II.SỰ ĐIỀU TIẾT CỦA MẮT. ĐIỂM CỰC VIỄN. ĐIỂM CỰC CẬN.
Khoảng cách từ thấu kính mắt đến màng lƣới (điểm vàng) OV có giá trị nhất định d’. Nếu tiêu cự
của thấu kính mắt cũng có giá trị nhất định f thì mắt chỉ nhìn thấy vật ở một vị trí nhất định.
Tuy nhiên, ta có thể quan sát đƣợc những vật từ rất xa ( chẳng hạn nhƣ một ngôi sao) cho đế những
vật rất gần ( chẳng hạn nhƣ một trang sách). Ở lớp 9, chúng ta đã biết điều này đƣợc thực hiện bởi sự
điều tiết của mắt.
1.Sự điều tiết
Điều tiết là hoạt động của mắt làm thay đổi tiêu cự của mắt để cho ảnh của các vật ở cách mắt
những khoảng khác nhau vẫn đƣợc tạo ra ở màng lƣới.
Việc này đƣợc thực hiện nhờ các cơ vòng của mắt . Khi bóp lại, các cơ này làm thể thủy tinh phồng
lên, giảm bán kính cong, do đó tiêu cự của mắt giảm.
 Khi mắt ở trạng thái không điều tiết, tiêu cực của mắt lớn nhất f max .
 Khi các cơ mắt bóp tối đa, mắt ở trạng thái điều tiết tối đa và tiêu cự của mắt nhỏ nhất ( f min )
2.Điểm cực viễn. Điểm cực cận
Khi mắt không điều tiết, điểm trên trục của mắt mà ảnh đƣợc tạo ra
ngay tại màng lƣới gọi là điểm cực viễn Cv (hay viễn điểm) của mắt. Đó
cũng là điểm xa nhất mà mắt có thể nhìn rõ. Đối với mắt không có tật,
điểm cực viễn ở xa vô cùng (vô cực).
Khi mắt điều tiết tối đa, điểm trên trục của mắt mà ảnh còn đƣợc tạo
ra ngay ở màng lƣới gọi là điểm cực cận Cc (hay cận điểm) của mắt. Đó
cũng là điểm gần nhất mà mắt còn nhìn rõ. Càng lớn tuổi, điểm cực cận
càng lùi ra xa mắt (xem bảng 31.1).
Khoảng cách giữa điểm cực viễn và điểm cực cận gọi là khoảng nhìn
rõ của mắt. Các khoảng cách OCV và Đ=OCC từ mắt tới các điểm cực
viễn và cực cận cũng thƣờng đƣợc gọi tƣơng ứng là khoảng cực viễn,
khoảng cực cận.
Bảng 31.1
Trang 143
III.NĂNG SUẤT PHÂN LI CỦA MẮT

Muốn cho mắt nhìn thấy một vật thì ảnh thật của vật tạo bởi mắt phải hiện ra ở màng lƣới, nghĩa là
vật phải có vị trí trong khoảng nhìn rõ của mắt. Tuy nhiên, trong nhiều trƣờng hợp còn cói nhu cầu là
quan sát đƣợc các chi tiết nhỏ của vật , chẳng hạn đọc đƣợc những chữ của một trang sách báo hoặc
nhận ra ngƣời quen trong một tấm ảnh nhỏ chụp nhiều ngƣời...
Việc nhìn thấy một vật nhỏ, AB chẳng hạn, còn tùy thuộc vào kích thƣớc ảnh A’B’ của vật đó trên
màng lƣới. Kích thƣớc này phụ thuộc góc trông vật (Hình 31.4)
Để mắt có thể phân biệt đƣợc hai điểm A và B thì góc trông vật không thể nhỏ hơn một giá trị tối
thiểu gọi là năng suất phân li ε của mắt.
Khi đó, ảnh của điểm đầu và điểm cuối của vật đƣợc tạo ra ở hai tế bào thần kinh thị giác kế cận
nhau. Năng suất phân li thay đổi tùy theo từng ngƣời, nhƣng giá trị trung bình là
   min  1'
Hình 31.4 Góc trông vật Hình 31.5 Sơ đồ minh họa đặc điểm quang học
của mắt cận
IV-CÁC TẬT CỦA MẮT VÀ CÁCH KHẮC PHỤC
Ta chỉ xét các tật phổ biến nhất là: mắt cận, mắt viễn và mắt lão.
1. Mắt cận và cách khắc phục
a. Mắt cận có độ tụ lớn hơn độ tụ của mắt bình thƣờng. Một chùm tia sáng song song truyền đến mắt
cận sẽ cho chùm tia ló hội tụ tại một điểm ở trƣớc màng lƣới ( Hình 31.5)
f max  OV
Các hệ quả:
 Khoảng cách OCv hữu hạn

 Điểm Cc gần mắt hơn bình thƣờng.
Tật cận thị có thể do bẩm binh, nhƣng cũng có thể do đọc sách hay học bài ở chỗ không đủ độ sáng
hoặc đặt sách quá gần mắt một thời gian dài.
b.Tật cận thị thƣờng đƣợc khắc phục bằng cách đeo thấu kính
phân kì có độ tụ thích hợp để nhìn rõ vật ở vô cực mà mắt không
phải điều tiết (Hình 31.6).
Nếu coi nhƣ kính đeo sát mắt thì tiêu cực của kính đƣợc xác
định bởi: Hình 31.6 Sơ đồ minh họa cách
khắc phục tật cận thị
f  OCV
Trang 144
2. Mắt viễn và cách khắc phục
a. Mắt viễn có độ tụ nhỏ hơn độ tụ của mắt bình thƣờng. Một chùm tia sáng song song truyền đến mắt
viễn sẽ cho chùm tia ló hội tụ tại một điểm sau màng lƣới ( Hình 31.7)
f max  OV
Các hệ quả:
 Mắt viễn nhìn vật ở vô cực đã phải điều tiết.

 Điểm Cc xa mắt hơn ngƣời bình thƣờng.
b. Ngƣời viễn thị điều tiết mắt ( giảm tiêu cự) có thể nhìn
thấy các vật ở xa. Tật viễn thị thƣờng đƣợc khắc phục
bằng cách đeo kính hội tụ để có thể nhìn rõ các vật ở gần
nhƣ mắt bình thƣờng. Tiêu cự của thấu kính phải có giá
trị thích hợp để ảnh ảo của điểm gần nhất mà ngƣời viễn
thị muốn quan sát đƣợc tạo ra tại điểm cực cận của mắt. Hình 31.7 Sơ đồ minh họa đặc điểm
quang học của mắt viễn
3. Mắt lão và cách khắc phục
a. Với hầu hết mọi ngƣời, kể từ tuổi trung niên, khả năng điều tiết giảm vì cơ mắt yếu đi và thể thủy
tinh trở nên cứng hơn. Hậu quả là điểm cực cận Cc dời xa mắt. Đó là tật lão thị (mắt lão). Không nên
coi mắt lão là mắt viễn. Mắt không tật, mất cận hay mắt viễn khi lớn tuổi đều có thêm tật lão thị.
b. Để khắc phục tật lão thị, phải đeo kính hội tụ tƣơng tự nhƣ ngƣời viễn thị.
Đặc biệt, ngƣời có mắt cận khi lớn tuổi thƣờng phải:
 Đeo kính phân kì để nhìn xa.

 Đeo kính hội tụ để nhìn gần.
Ngƣời thƣờng thực hiện loại “kính hai tròng” có phần trên phân kì và phần dƣới hội tụ.
V-HIỆN TƢỢNG LƢU ẢNH CỦA MẮT

Năm 1829, Pla-tô (Plateau)- Nhà vật lí ngƣời
Bỉ phát hiện ra là cảm nhận do tác động của ánh
sáng lên các tế bào màng lƣới tiếp tục tồn tại
1
khoảng giây đồng hồ sau khi chùm sáng tắt.
10
1
Trong khoảng thời gian giây này ta vẫn còn
10
“Thấy” vật, mặc dù ảnh của vật không còn đƣợc
tạo ra ở màng lƣới nữa.
Đó là hiện tƣợng lưu ảnh của mắt. Nhờ hiện Hình 31.10
tƣợng này mà mắt nhìn thấy các ảnh trên màn ảnh
Hình 31.9
chiếu phim ( Hình 31.9), trên màn hình tivi (Hình
31.10),... chuyển động.
Trang 145

31.1 Trình bày cấu tạo của mắt về phƣơng diện quang học.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
31.2 Trình bày các hoạt động và các đặc điểm sau của mắt:
-Điều tiết; - Điểm cực viễn; - Điểm cực cận; - khoảng nhìn rõ
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
31.3 Nêu các đặc điểm và cách khắc phục đối với
- Mắt cận; - Mắt viễn; - Mắt lão.
Có phải ngƣời lớn tuổi thì bị viễn thị không? Giải thích.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 146
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
31.4 Năng suất phân li của mắt là gì?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
31.5 Trình bày sự lƣu ảnh của mắt và các ứng dụng.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
VẤN ĐỀ 20: MẮT

1. Các đặc trƣng quang học của mắt.
Sự thay đổi độ cong của thủy tinh thể (do đó thay đổi tiêu của của thấu kính mắt) để
làm cho ảnh của vật cần quan sát hiện trên võng mạc gọi là sự điều tiết của mắt.
 Khi quan sát ở điểm cực viễn (Cv) :
+ Mắt sẽ không cần điều tiết.
+ Tiêu cự của mắt lớn nhất (fmax).
+ Mắt bình thƣờng : điểm Cv ở vô cực (Cv → ∞).
 Khi quan sát ở điểm cực cận (Cc) :
+ Mắt sẽ điều tiết tối đa.
+ Tiêu cự của mắt lớn nhất (fmin).
+ Mắt bình thƣờng : khoảng cực cận OCc = D, có giá trị nằm trong khoảng 20cm.
 Gới hạn nhìn rõ của mắt : là khoảng cách từ Cc đến Cv.
2. Năng suất phân li của mắt.
Năng suất phân li ε của mắt là góc trông nhỏ nhất để mắt còn phân biết đƣợc hai điểm : ε =
αmin ≈ 1’.
3. Mắt cận thị.
 Khi không điều tiết, tiêu cự của thấu kính mắt nhỏ hơn tiêu cự của mắt thƣờng : fmax <
OV.
 Không thể nhìn rõ những vật ở xa vô cực : OCv hữu
hạn.
 Cách sửa : mang thấu kính phân kì để thấy đƣợc các vật
Trang 147
ở xa vô cực mà không phải điều tiết.

+ Tiêu cự của kính phải đeo (kính đeo sát mắt) : fk = -OCv
1 1 1
+ Điểm gần nhất mà mắt đeo kính nhìn thấy có vị trí xác định bởi :   .
d OCc f k
4. Mắt viễn thị.
 Khi không điều tiết, tiêu cự của thấu kính mắt lớn hơn tiêu cự của mắt thƣờng : fmax > OV.
 Nhìn những vật ở xa vô cực phải điều tiết.
 Điểm Cc ở xa mắt hơn bình thƣờng.
 Cách sửa : mang thấu kính hội tụ để nhìn thấy vật ở
xa vô cực mà không phải điều tiết.
+ Tiêu cự của thấu kính phải đeo (kính đeo sát mắt) : fk = OCv
1 1 1
+ Điểm gần nhất mà mắt đeo kính nhìn thấy có vị trí xác định bởi :   .
d OCc f k
5. Mắt lão thị.
 Khi lớn tuổi, khả năng điều tiết giảm. Do đó, điểm cực cận Cc ở xa mắt hơn lúc trẻ.
Đó là tật lão thị.
 Mắt lão thị có điểm cực viễn Cv nhƣ lúc trẻ vì vị trí điểm này do cấu tạo bẩm sinh,
không thay đổi.
6. Những chú ý khi giải bài tập.
- Có thể coi bài toán sửa tật của mắt là hệ thấu kính ghép, trong đó một thấu kính là
thủy tinh thể của mắt.
- Để ý ảnh sau cùng của vật tạo bởi hệ ghép ở tại điểm vàng V trên võng mạc.
Ví dụ 33: một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 20cm và điểm cực viễn cách mắt 1m. Tính độ biến
thiên độ tụ của thủy tinh thể của mắt.
Giải
Tại điểm cực cận: DC  1  1  1'

fC dC d
Tại điểm cực viễn: DV  1  1  1'

fV dV d
Độ biến thiên độ tụ: D  DV  DC  1  1  4(dp )

dV dC
Ví dụ 34: một vật phẳng AB cao 4cm đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính phân kì và cách
thấu kính 40cm. ảnh của vật qua thấu kính đó cao 2cm.
Trang 148
a. Xác định tiêu cự của thấu kính phân kì.

b. Một ngƣời cận thị đeo thấu kính nói trên sát mắt thì nhìn đƣợc vật ở vô cực mà không phải điều
tiết và nhìn rõ vật gần nhất cách mắt 20cm. Hỏi khoảng cách nhìn rõ của mắt ngƣời ấy khi không
đeo kính.
Giải
a. Xác định tiêu cự của thấu kính phân kỳ

Độ phóng đại của ảnh : k  A ' B '   d '  1  d '   d  20cm
AB d 2 2
Tiêu cự của thấu kính: f  d .d '  40.(20)  40(cm)

'
d d 40  20
b. Khi nhìn vật ở vô cực:
TKPK O
Sơ đồ tạo ảnh: AB   A' B'
(d1  ) (d1'  OCV )
Ta có: 1  1  1'  1  1  OCV   f  40cm

f d1 d1  OCV
Khi nhìn vật gần nhất:
 
TKPK O
(d2  20cm) (d2'  OCC )
Ta có: 1  1  1'  1  1  OCC  f .d2  (40).20  13,33cm

f d2 d2 d2 OCC f  d2 (40)  20
Vậy khoảng nhìn rõ khi không đem kính là từ 13,33cm đến 40cm.
Ví dụ 35: Môt mắt viễn thị chỉ nhìn rõ vật cách mắt từ 1m trở đi. Muốn nhìn rõ vật gần cách mắt 25cm
thì phải mang sát mắt kính gì, có độ tụ số bằng bao nhiêu?
Giải
 
TKHT O
( d  25cm) (d '  OCC  1m)
Ta có: 1  1  1  1  1  f  OCC .d  0.25.(1)  1 (m)  33.33(cm)

f d d' d OCC OCC  d 0.25  1 3
Bài 1: Một mắt bình thƣờng có điểm cực cận cách mắt 20 cm. Khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng
mạc là 20mm. Tìm sự biến thiên tiêu cự và tụ số của thủy tinh thể.
Bài 2: Một mắt có võng mạc cách thủy tinh thể một đoạn là 15mm. Hãy tìm độ tụ của thủy tinh thể khi
nhìn vật AB trong hai trƣờng hợp.
a. Vật AB ở vô cực.
b. Vật AB cách mắt 80cm.
Trang 149
Bài 3: Mắt ngƣời bình thƣờng có điểm cực cận cách mắt 25cm và điểm cực viễn ở xa vô cực. Biết
khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc là 15 mm.
a. Tìm tiêu cự lớn nhất và nhỏ nhất của thủy tinh thể.
b. Tìm tiêu cự của thủy tinh thể khi ngƣời ấy nhìn một vật cách mắt 2,5m.
Bài 4: Hai điểm A và B của một vật cách nhau 300µm đƣợc đặt cách mắt 2m. Cho biết năng suất phân
li của mắt là αmin =1’ ( biết 1’=3.10-4 rad).
a. Hỏi mắt có phân biệt đƣợc hai điểm A,B hay không?
b. Vật phải đặt trong khoảng nào để mắt quan sát đƣợc hai điểm A,B.
Bài 5: Một ngƣời có cực cận cách mắt 14cm và cực viễn cách mắt 100cm.
a. Mắt này có tật gì? Cách sửa.

b. Khi đeo thấu kính thì phải đặt sách gần nhất cách mắt bao nhiêu mới nhìn rõ chữ.
Giải bài toán trong hai trường hợp sau:
 Kính sát mắt.

 Kính đặt cách mắt 1cm.
Bài 6: Một ngƣời viễn thị phải đeo sát mắt một thấu kính hội tụ có độ tụ +2dp để đọc đƣợc những
dòng chữ đặt sát mắt gần nhất 25cm. Nếu đeo kính có độ tụ +1dp thì sẽ đọc đƣợc các dòng chữ gần
nhất cách mắt bao nhiêu?
Bài 7: một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm và có điểm cực cận cách mắt 12,5 cm. Xác
định giới hạn nhìn rõ của mắt. Để sửa tật ngƣời đó cần phải đeo kính gì ? Tại sao? Kính có tiêu cự và
tụ số bằng bao nhiêu? Khi đeo kính ấy mắt nhìn rõ vật gần nhất cách mắt bao nhiêu? Biết kính đeo sát
mắt.
Bài 8: Một ngƣời có điểm cực viễn cách mắt 60cm và điểm cực cận cách mắt 10cm.
a. Mắt ngƣời đó bị tật gì? Tại sao? Muốn sửa tật thì đeo kính gì, tụ số bằng bao nhiêu?
b. Khi đeo kính trên đọc sách thì có thể đặt trang sách gần nhất là bao nhiêu?
Bài 9: Một ngƣời cận thị chỉ nhìn rõ vật cách mắt từ 10 đến 100cm.
a. Muốn nhìn rõ vật ở vô cùng ngƣời đó phải đeo sát mắt một thấu kính loại gì, có độ tụ số bằng
bao nhiêu.
b. Sau khi mang kính trên, ngƣời ấy nhìn rõ vật gần nhất cách mắt bao nhiêu.
Bài 10: một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 11cm và có điểm cực viễn cách mắt 51cm.
a. Để sửa tật của mắt ngƣời ấy phải đeo kính gì? Độ tụ bằng bao nhiêu?
b. Xác định điểm cực cận mới.
Xét 2 trường hợp:
 Kính đeo sát mắt.
Trang 150
 Kính đặt cách mắt 1cm.
Bài 11: Môt mắt viễn thị chỉ nhìn rõ vật cách mắt từ 60cm trở đi. Muốn nhìn rõ vật gần cách mắt 15cm
thì phải mang sát mắt kính gì, có độ tụ số bằng bao nhiêu?
Bài 12: Một ngƣời phải đeo sát mắt một thấu kính có độ tụ -2dp mới nhìn rõ đƣợc các vật nằm cách
mắt từ 25cm đến vô cực. Nếu ngƣời ấy thay thấu kính nói trên bằng thấu kính có tụ số -1dp thì sẽ nhìn
rõ đƣợc những vật nằm trong khoảng nào trƣớc mắt?
Bài 13: Một ngƣời phải đeo sát mắt một thấu kính có độ tụ -2dp mới nhìn rõ đƣợc các vật ở xa mà
không điều tiết.
a. Khi không đeo kính, ngƣời ấy nhìn rõ vật ở xa nhất cách mắt bao nhiêu.
b. Nếu ngƣời ấy chỉ đeo kính có độ tụ -1,5 dp sát mắt thì sẽ nhìn rõ vật xa nhất cách mắt bao
nhiêu?
TRẮC NGHIỆM
DẠNG 1: XÁC ĐỊNH CÁC ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA MẮT
Câu 1: Phát biểu nào sau đây về đặc điểm cấu tạo của mắt là đúng:
A. Độ cong của thuỷ tinh thể không thể thay đổi
B.Khoảng cách từ quang tâm thuỷ tinh thể đến võng mạc luôn thay đổi
C. Độ cong của thuỷ tinh thể và khoảng cách từ quang tâm đến võng mạc đều có thể thay đổi
D. Độ cong của thuỷ tinh thể có thể thay đổi nhƣng khoảng cách từ quang tâm đến võng mạc thì không
Câu 2: Mắt không có tật là mắt:
A.Khi không điều tiết, có tiêu điểm nằm trên võng mạc
B. Khi điều tiết, có tiêu điểm nằm trên võng mạc
C. Khi không điều tiết, có tiêu điểm nằm trƣớc võng mạc
D. Khi điều tiết, có tiêu điểm nằm trƣớc võng mạc
Câu 3: Mắt điều tiết mạnh nhất khi quan sát vật đặt ở:
A. Điểm cực viễn B. Điểm cực cận
C.Trong giới hạn nhìn rõ của mắt D. Cách mắt 25cm
Câu 4: Quan sát hình vẽ (O, F, V là quang tâm của mắt, tiêu điểm
mắt, điểm vàng). Hãy cho biết đó là mắt gì: V
A. Cận thị B. Viễn thị OF
C. Mắt không tật D. Mắt ngƣời già
Trang 151
Câu 5: Chọn phát biểu đúng: Khi nhìn vật đặt ở vị trí cực cận thì
A. thuỷ tinh thể có độ tụ nhỏ nhất. B. góc trông vật đạt giá trị cực tiểu
C. khoảng cách từ quang tâm của thuỷ tinh thể tới võng mạc là ngắn nhất.
D. thuỷ tinh thể có độ tụ lớn nhất
Câu 6: Chọn phát biểu sai: Để ảnh của vật hiện ra tại điểm vàng V thì vật phải đặt tại:
A. Tại CV khi mắt không điều tiết. B. Tại CC khi mắt điều tiết tối đa.
C. Tại một điểm trong khoảng CCCV khi mắt điều tiết thích hợp.
D. Tại CC khi mắt không điều tiết.
Câu 7: Khi mắt điều tiết tối đa thì ảnh của điểm cực viễn CV đƣợc tạo ra:
A. Tại điểm vàng V. B. Trƣớc điểm vàng V.
C. Sau điểm vàng V. D. Không xác định đƣợc vì không có ảnh.
Câu 8: Khi mắt không điều tiết thì ảnh của điểm cực cận CC của ngƣời viễn thị đƣợc tạo ra:
A. Tại điểm vàng V. B. Trƣớc điểm vàng V.
C. Sau điểm vàng V. D. Không xác định đƣợc vì không có ảnh.
Câu 9: Mắt ngƣời có đặc điểm sau: OCV = 100 cm; OCC = 10 cm. Tìm phát biểu đúng:
A. Mắt có tật cận thị phải đeo kính hội tụ để sửa B. Mắt có tật cận thị phải đeo kính phân kì để sửa
C. Mắt có tật viễn thị phải đeo kính hội tụ để sửa D. Mắt có tật viễn thị phải đeo kính phân kì để sửa
Câu 10: Một mắt không có tật, có điểm cực cận cách mắt 20cm. Khoảng cách từ ảnh của vật (điểm
vàng) dến quang tâm của thuỷ tinh thể của mắt là 1,5cm. Trong quá trình điều tiết, độ tụ của mắt có thể
thay đổi trong giới hạn nào?
A. Không thay đổi B.0  D  5 dp C. 5 dp  D  66,7 dp D. 66,7 dp  D  71,7 dp
Câu 11: Một em học sinh nhìn rõ đọc tốt từ khoảng cách d1 = 1/4 m và cũng đọc tốt từ khoảng cách d2
=1 m. Độ tụ thuỷ tinh thể của em đó thay đổi bao nhiêu điốp?
A. 5 điốp B. 4 điốp C. 3 điốp D. 2 điốp
Câu 12: Một ngƣời cận thị khi đeo kính có độ tụ - 2,5dp thì nhìn rõ các vật từ 22cm đến vô cực. Kính
cách mắt 2cm. Độ biến thiên độ tụ của mắt khi điều tiết không mang kính
A. D = 5dp. B. D = 3,9dp C. D = 2,5dp D. D = 4,14dp.
Trang 152
Câu 13: Chọn câu trả lời đúng: Gọi độ tụ của các loại mắt khi không điều tiết là Dt (mắt không tật), DC
(mắt cận), DV (mắt viễn). So sánh độ tụ giữa chúng.
A. Dt > DC >DV B. DC >Dt > DV C. DV > Dt > DC D. Một kết quả khác
Câu 14: Chọn câu trả lời đúng để ảnh của vật hiện ra tại điểm vàng V thì vật phải đặt tại:
A. Tại CV khi mắt không điều tiết. B. Tại CC khi mắt điều tiết tối đa
C. Tại một điểm trong khoảng CCCV khi mắt điều tiết thích hợp
D. Cả A, B, C đều đúng.
Câu 15: Một ngƣời khi không đeo kính nhìn rõ các vật cách mắt từ 40cm đến 1m. Ngƣời này mắc tật
là:
A. Viễn thị lúc già. B. Cận thị lúc già. C. Cận thị lúc trẻ. D. Viễn thị lúc trẻ.
Câu 16: Mắt bị tật viễn thị:
A. Có tiêu điểm ảnh F’ ở trƣớc võng mạc. B. Nhìn vật ở xa phải điều tiết.
C. Đeo kính hội tụ hoặc kính phân kì thích hợp để nhìn rõ vật ở xa.
D. Có điểm cực viễn ở vô cực
Câu 17: Mắt bị tật cận thị
A. Có tiêu điểm ảnh F’ ở sau võng mạc. B. Nhìn vật ở xa phải điều tiết mới thấy rõ.
C. Phải đeo kính sát mắt mới thấy rõ. D. Có điểm cực viễn cách mắt khoảng 2m trở lại.
Câu 18: Một ngƣời cận thị thử kính và nhìn rõ vật ở vô cực đã quyết định mua kính đó:
A. Ngƣời đó đã chọn thấu kính hội tụ. B. Ngƣời đó đã chọn thấu kính phân kì.
C. Có thể khẳng định cách chọn nhƣ trên là chính xác.
D. Cả B và C đều đúng.
Câu 19: Chọn phát biểu sai
A. Sự điều tiết là sự thay đổi độ cong các mặt giới hạn của thuỷ tinh thể để ảnh hiện rõ trên võng
mạc.
B. Khi mắt điều tiết thì tiêu cự của thuỷ tinh thể thay đổi.
C. Khi mắt điều tiết thì khoảng cách giữa thuỷ tinh thể và võng mạc thay đổi.
D. Mắt chỉ có thể điều tiết khi vật ở trong giới hạn thấy rõ.
Câu 20: Chọn câu trả lời sai.
Trang 153
A. Thuỷ tinh thể của mắt coi nhƣ một thấu kính hội tụ mềm, trong suốt, có tiêu cự thay đổi đƣợc.
B. Thuỷ tinh thể ở giữa hai môi trƣờng trong suốt là thuỷ dịch và dịch thuỷ tinh.
C. Màng mống mắt không trong suốt, có màu đen, xanh hau nâu ở sát mặt trƣớc của thuỷ tinh thể.
D. Ở giữa thuỷ tinh thể có lổ tròn nhỏ gọi là con ngƣơi.
Câu 21: Đối với mắt: chọn phát biểu sai:
A. Ảnh của một vật qua thuỷ tinh thể của mắt là ảnh thật.
B. Tiêu cự của thuỷ tinh thể luôn thay đổi đƣợc.
C. Khoảng cách từ tâm thuỷ tinh thể đến võng mạc là hằng số.
D. Ảnh của một vật qua thuỷ tinh thể của mắt là ảnh ảo.
Câu 22: Chọn phát biểu sai:
A. Mắt cận thị hoặc viễn thị khi mang kính thích hợp thì hệ kính và mắt tƣơng đƣơng với mắt
bình thƣờng.
B. Nguyên tắc sửa tật cận thị hay viễn thị về mặt quang học là làm cho mắt có thể nhìn rõ những
vật nhƣ mắt bình thƣờng.
C. Để sửa tật viễn thị ngƣời ta đeo vào trƣớc mắt một thấu kính phân kỳ có tiêu cự thích hợp.
D. Mắt viễn thị có điểm cực viễn là một điểm ảo
A. Mắt viễn thị là mắt không nhìn đƣợc những vật ở gần mắt giống nhƣ mắt bình thƣờng.
B. Điểm cực cận của mắt viễn thị nằm xa mắt hơn so với mắt bình thƣờng.
C. Để sửa tật cận thì ngƣời ta đeo vào trƣớc mắt một thấu kính hội tụ có tiêu cự thích hợp.
D. Mắt cận thị khi đeo thấu kính phân kì có tiêu cự thích hợp thì chùm sáng song song với trục
chính khi đi qua thấu kính và mắt sẽ hội tụ đúng trên võng mạc của mắt.
A. Mắt cận thị là mắt không thể nhìn xa đƣợc nhƣ mắt bình thƣờng.
B. Mắt cận thị có điểm cực cận gần mắt hơn so với mắt bình thƣờng.
C. Mắt cận thị là mắt khi không điều tiết có tiêu điểm nằm trƣớc điểm vàng.
D. Mắt cận thị có điểm cực viễn ở vô cùng.
Câu 25: Mắt có thể phân biệt đƣợc 2 điểm A và B khi:
Trang 154
A. A và B đều ở trong giới hạn nhìn rõ của mắt
B. Góc trông vật phải lớn hơn năng suất phân ly của mắt.
C. A và B phải đủ xa để các ảnh A’ và B’ ít nhất phải nằm trên 2 tế bào nhạy sáng nằm cạnh nhau trên võng mạc.
D. Cả A, B, C đều đúng.
Câu 26: Sử dụng dữ kiện sau: Mắt của một ngƣời có đặc điểm sau: điểm cực cận cách mắt 5cm,
điểm cực viễn cách mắt 100cm. Chọn kết luận đúng trong các kết luận sau:
A. Mắt bị cận thị. B. Mắt bị viễn thị.
C. Mắt không bị tật. D. Mắt lão hoá (vừa cận thị,vừa viễn thị).
Câu 27: Chọn phát biểu sai khi nói về tật viễn thị của mắt.
A. Mắt viễn thị là mắt không nhìn rõ đƣợc những vật ở gần nhƣ mắt bình thƣờng.
B. Đối với mắt viễn thị, khi không điều tiết thì tiêu điểm của thuỷ tinh thể nằm sau võng mạc
C. Điểm cực cận của mắt viễn thị ở xa mắt hơn so với mắt bình thƣờng.
D. Điểm cực cận của mắt cận thị ở gần mắt hơn so với mắt bình thƣờng.
Câu 28: Chọn phát biểu đúng khi nói về kính sửa tật cận thị?
A. Mắt cận thị đeo thấu kính phân kì để nhìn rõ vật ở xa vô cùng nhƣ mắt không bị tật.
B. Mắt cận thị đeo thấu kính hội tụ nhìn rõ vật ở xa vô cùng nhƣ mắt không bị tật
C. Mắt cận thị đeo thấu kính phân kì để nhìn rõ vật ở gần nhƣ mắt không bị tật.
D. Mắt cận thị đeo thấu kính hội tụ để nhìn rõ vật ở gần nhƣ mắt không bị tật.
Câu 29: Chọn phát biểu sai khi nói về tật cận thị của mắt?
A. Mắt cận thị là mắt không nhìn rõ đƣợc những vật ở xa.
B. Đối với mắt cận thị, khi không điều tiết thì tiêu điểm của thuỷ tinh thể nằm trƣớc võng mạc.
C. Điểm cực cận của mắt cận thị ở gần mắt hơn so với mắt bình thƣờng.
D. Điểm cực cận của mắt cận thị ở xa mắt hơn so với mắt bình thƣờng.
Câu 30: Trong các trƣờng hợp sau đây, ở trƣờng hợp nào mắt nhìn thấy ở xa vô cực?
A. Mắt không có tật, không điều tiết. B. Mắt cận thị, không điều tiết.
C. Mắt viễn thị, không điều tiết. D. Mắt không có tật và điều tiết tối đa.
Câu 31: Chọn phát biểu đúng khi nói về điểm cực viễn của mắt.
A. Điểm cực viễn là vị trí xa mắt nhất.
Trang 155
B. Điểm cực viễn là vị trí mà đặt vật tại đó, cho ảnh hiện đúng trên võng mạc khi mắt không điều
tiết.
C. Điểm cực viễn là vị trí mà khi đặt vật tại đó mắt có thể nhìn thấy nếu điều tiết tối đa.
D. Điểm cực cận là điểm xa nhất trên trục chính của mắt mà đặt vật tại đó mắt còn có thể nhìn rõ
trong điều kiện không điều tiết.
Câu 32: Chọn phát biểu sai khi nói về cấu tạo và các đặc điểm của mắt?
A. Về phƣơng diện quang hình học, mắt giống nhƣ một máy ảnh.
B. Thuỷ tinh thể của mắt tƣơng tự nhƣ vật kính của máy ảnh tức không thể thay đổi đƣợc tiêu cự.
C. Bất kì mắt nào (mắt bình thƣờng hay bị tật cận thị hay viễn thị) đều có hai điểm đặc trƣng gọi
là điểm cực cận và điểm cực viễn.
D. A, và C đều đúng.
Câu 33: Khi chiếu phim, để ngƣời xem có cảm giác quá trình đang xem diễn ra liên tục, thì ta nhất thiết
phải chiếu các cảnh cách nhau một khoảng thời gian là :
A. 0,1s B. >0,1s C. 0,04s D. tùy ý
Câu 34: Muốn nhìn rõ vật thì :
A. vật phải đặt trong khoảng nhìn rõ của mắt.
B. vật phải đặt tại điểm cực cận của mắt.
C. vật phải đặt trong khoảng nhìn rõ của mắt và mắt nhìn ảnh của vật dƣới góc trông =min.
D. vật phải đặt càng gần mắt càng tốt.
Câu 35: Để mắt viễn có thể nhìn rõ đƣợc vật ở gần nhƣ mắt thƣờng, thì phải đeo loại kính sao cho khi
vật ở cách mắt 25cm thì :
A. ảnh cuối cùng của vật qua thấu kính mắt sẽ hiện rõ trên màng lƣới.
B. ảnh đƣợc tạo bởi kính đeo nằm trên màng lƣới.
C. ảnh đƣợc tạo bởi kính đeo không nằm tại điểm cực viễn của mắt.
D. ảnh đƣợc tạo bởi kính đeo nằm trong khoảng từ vô cực đến điểm cực cận của mắt.
Câu 36: Để mắt lão có thể nhìn rõ đƣợc vật ở gần nhƣ mắt thƣờng, ngƣời ta phải đeo loại kính sao cho
khi vật ở cách mắt 25cm thì :
A. ảnh cuối cùng của vật qua thấu kính mắt sẽ hiện rõ trên màng lƣới.
B. ảnh đƣợc tạo bởi kính đeo nằm trên màng lƣới.
Trang 156
C. ảnh đƣợc tạo bởi kính đeo không nằm tại điểm cực viễn của mắt.
D. ảnh đƣợc tạo bởi kính đeo nằm trong khoảng từ vô cực đến điểm cực cận của mắt.
Câu 37: Để mắt có thể nhìn rõ vật ở các khoảng cách khác nhau thì :
A. thấu kính mắt phải dịch chuyển ra xa hay lại gần màng lƣới sao cho ảnh của vật luôn nằm trên
màng lƣới.
B. thấu kính mắt phải thay đổi tiêu cự nhờ cơ vòng để cho ảnh của vật luôn nằm trên màng lƣới.
C. thấu kính mắt đồng thời vừa chuyển dịch ra xa hay lại gần màng lƣới và vừa phải thay đổi tiêu
cự nhờ cơ vòng để cho ảnh của vật luôn nằm trên màng lƣới.
D. màng lƣới phải dịch lại gần hay ra xa thấu kính mắt sao cho ảnh của vật luôn nằm trên màng lƣới
Câu 38: Khoảng cách từ thuỷ tinh thể đến võng mạc của mắt bằng 14 mm. Tiêu cự của thuỷ tinh thể
biến thiên trong khoảng từ 12,28 mm đến 13,8 mm. Mắt này có:
A. Tật viễn thị, điểm cực viễn cách mắt 12,28 cm
B. Tật viễn thị, điểm cực viễn nằm sau mắt, cách thuỷ tinh thể 12,28 cm
C. Tật cận thị, điểm cực viễn cách mắt 96,6 cm
D. Tật cận thị, điểm cực viễn cách mắt 1 m
Câu 39: Theo định nghĩa, mắt viễn thị là mắt :
A. Chỉ có khả năng nhìn xa. B. Có điểm cực cận ở xa hơn mắt bình thƣờng.
C. Nhìn rõ các vật ở xa vô cùng nhƣ mắt bình thƣờng, nhƣng không nhìn rõ các vật ở gần.
D. ở trạng thái nghỉ, tiêu điểm nằm sau võng mạc.
Câu 40: Năng suất phân li của mắt là :
A.Độ dài của vật nhỏ nhất mà mắt quan sát đƣợc.
B.Góc trông của vật nhỏ nhất mà mắt quan sát đƣợc.
C. Khoảng cách góc nhỏ nhất giữa hai điểm mà mắt còn phân biệt đƣợc.
D. Số đo thị lực của mắt.
Câu 41: Khi mắt nhìn vật ở vị trí điểm cực cận thì :
A. Khoảng cách từ thuỷ tinh thể tới võng mạc là ngắn nhât.
B. Thuỷ tinh thể có độ tụ lớn nhất.
C. Thuỷ tinh thể có độ tụ nhỏ nhất D. A và C đúng.
Trang 157
Câu 42: Tìm phát biểu sai về việc đeo kính chữa tật cận thị .
A. Kính chữa tật cận thị là thấu kính phân kỳ để làm giảm độ tụ của thuỷ tinh thể.
B. Qua kính chữa tật cận thị , ảnh ảo của vật ở xa vô cực, sẽ ở tiêu điểm ảnh của thấu kính.
C. Khi đó ảnh thật cuối cùng qua thuỷ tinh thể dẹt nhất sẽ hiện rõ trên võng mạc.
D.Khi đeo kính chữa tật cận thị, ngƣời đeo kính đọc sách sẽ để sách cách mắt khoảng 25cm nhƣ
ngƣời mắt tốt
Câu 43: Tìm phát biểu sai về việc đeo kính chữa tật viễn thị.
A. Kính chữa tật viễn thị là thấu kính hội tụ để làm tăng độ tụ của thuỷ tinh thể .
B. Qua kính chữa tật viễn thị, ảnh ảo của sách cần đọc sẽ ở điểm cực cận của mắt không đeo kính
C. Khi đeo kính chữa tật viễn thị, mắt có thể nhìn rõ các vật ở xa vô cực .
D. Cực viễn Cv của mắt viễn thị là ảo nằm ở phía sau võng mạc (phía sau gáy) . Điều đó có nghĩa là
đối với thuỷ tinh thể dẹt nhất (mắt không điều tiết) vật ảo của thuỷ tinh thể đó sẽ cho ảnh thật rõ nét
trên võng mạc . Do đó ngƣời viễn thị muốn nhìn vật ở xa vô cực mà không điều tiết phải đeo một thấu
kính hội tụ có tiêu điểm ảnh trùng với Cv của mắt.
Câu 44: Mắt một ngƣời có thể nhìn rõ từ 10cm  50cm.
A. Ngƣời này mắc tật cận thị vì khi đọc sách phải để sách cách mắt 10cm.
B. Ngƣời này mắc tật cận thị, khi mắt không điều tiết không nhìn rõ vật ở xa mắt quá 50cm.
C. Ngƣời này mắc tật viễn thị vì khi đọc sách phải để sách cách mắt 50cm xa hơn ngƣời mắt tốt
(25cm).
D. Khi đeo kính chữa tật, mắt ngƣời này sẽ có khoảng nhìn rõ từ 25cm  .
Câu 45: Mắt một ngƣời có thể nhìn rõ từ 10cm - 50cm. Tìm phát biểu sai về mắt của ngƣời đó .
A. Ngƣời này mắc tật cận thị vì điểm cực viễn của mắt không đeo kính không phải là ở xa vô cực
nhƣ ngƣời mắt tốt.
B. Kính chữa tật mắt của ngƣời này là kính phân kì có tiêu cự fk = - 50cm.
C. Khi đeo kính chữa sát mắt ngƣời này đọc sách sẽ để sách cách mắt 15cm.
D. Miền nhìn rõ của ngƣời này khi đeo sát mắt kính chữa tật mắt là từ 12,5cm đến vô cùng.
Câu 49: Nội dung nào sau đây là sai ?
A. Khoảng cách từ quang tâm của thủy tinh thể đến võng mạc thay đổi khi mắt điều tiết
B. Đƣờng kính của con ngƣơi thay đổi sẽ thay đổi độ chiếu sáng lên võng mạc
Trang 158
C. Dịch thủy tinh và thủy dịch đều có chiết suất bằng 1,333
D. Võng mạc của mắt đóng vai trò nhƣ phim trong máy ảnh
Câu 50: Khi mắt nhìn rõ một vật đặt ở điểm cực cận thì
A.tiêu cự của thủy tinh thể là lớn nhất B. mắt không điều tiết vì vật ở rất gần mắt
C. độ tụ của thủy tinh thể là lớn nhất
D. khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc là nhỏ nhất
Câu 51: Khi vật ở xa tiến lại gần mắt thì
A. tiêu cự của thủy tinh thể tăng lên B. tiêu cự của thủy tinh thể giảm xuống
C. khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc tăng
D. khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc giảm
Câu 52: Điều nào sau đây là đúng khi nói về cấu tạo của mắt?
A. Trên điểm vàng một chút có điềm mù là điềm không hoàn toàn nhạy sáng
B. Phần đối diện với thủy tinh thể gọi là giác mạc
C. Độ cong của hai mặt thủy tinh thể cố định và đƣợc đở bởi cơ vòng
D. Đƣờng kính của con ngƣơi sẽ tự động thay đổi để điều chỉnh chùm sáng chiếu vào võng mạc
Câu 53: Phát biểu nào sau đây là sai ?
A. Giới hạn nhìn rõ của mắt không có tật là từ điểm cực cận đến vô cực
B. Giới hạn nhìn rõ của mắt viễn thị không đeo kính là từ điểm cực cận đến vô cực
C. Điểm cực viễn của mắt viễn thị xa hơn điểm cực viễn của mắt cận thị
D. Điểm cực cận của mắt viễn thị xa hơn điểm cực cận của mắt cận thị
Câu 54: Mắt cận thị là mắt khi không điều tiết , tiêu điểm của mắt
A. nằm trên võng mạc B. nằm trƣớc võng mạc
C. nằm sau võng mạc D. ở sau mắt
Câu 55: Mắt viễn thị là mắt khi không điều tiết , tiêu điểm của mắt
A. nằm trên võng mạc B. nằm trƣớc võng mạc
C. nằm sau võng mạc D. ở tr ƣớc mắt
Câu 56: Khi đƣa vật ra xa mắt thì
Trang 159
A. độ tụ của thủy tinh thể tăng lên B. độ tụ của thủy tinh thể giảm xuống
C. khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc tăng
D. khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc giảm
Câu 57: Khi mắt nhìn rõ một vật đặt ở điểm cực viễn thì
A.tiêu cự của thủy tinh thể là nhỏ nhất B. mắt phải điều tiết tối đa
C. độ tụ của thủy tinh thể là nhỏ nhất
D. khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc là lớn nhất
Câu 58: Một ngƣời đeo kính có độ tụ D = +1 dp có thể nhìn rõ các vật cách mắt xa nhất là 25 cm. Mắt
ngƣời đó có tật gì:
A. Mắt viễn thị B. Mắt cận thị C. Mắt không có tật D. Mắt già
DẠNG 2: XÁC ĐỊNH LOẠI KÍNH CẦN ĐEO ĐỂ CHỮA TẬT CẬN THỊ
Câu 1: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm. Độ tụ của kính phải đeo sát mắt để có thể
nhìn vật ở vô cùng không phải điều tiết là
A. 0, 5dp B. 2dp C. – 2dp D. – 0,5dp
Câu 2: Một ngƣời chƣa đeo kính nhìn đƣợc vật gần nhất cách mắt 12cm. Để đọc sách gần nhất cách
mắt 24cm. Ngƣời này cần phải đeo kính sát mắt:
A. TKHT f = 24cm B. TKHT f = 8cm C. TKPK f = - 24cm D. TKPK f = - 8cm
Câu 3: Một mắt không có tật có khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc là 22mm . Điểm cực cận
cách mắt 25cm . Tiêu cự của thủy tinh thể khi mắt điều tiết mạnh nhất là
A. f = 20,22mm B. f = 21mm C. f = 22mm D. f = 20,22mm
Câu 4: Một mắt không có tật có khoảng cách từ thủy tinh thể đến võng mạc là 22mm . Điểm cực cận
cách mắt 25cm. Tiêu cự của thủy tinh thể khi mắt không điều tiết là
A. f =20,22mm B. f =21mm C.f =22mm D. f =20,22mm

Câu 5: Một ngƣời cận thị có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 15cm và giới hạn nhìn rõ là 35cm .Tính độ
tụ của kính phải đeo
A. D = 2điốp B. D = - 2điốp C. D = 1,5điốp D. D = -0,5điốp
Câu 6: Một ngƣời nhìn rõ vật cách mắt từ 10cm đến 2m. Để sửa tật ngƣời này cận đeo sát mắt kính có
độ tụ
A. D = 0,5dp B. D = 1dp C. D = – 0,5dp D. D = - 1dp
Câu 7: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 51,5cm. Để nhìn rõ vật ở vô cực không phải điều
tiết, ngƣời này đeo kính cách mắt 1,5cm. Độ tụ của kính là
Trang 160
A. + 0,5dp B. + 2dp C. – 0,5dp D. – 2dp
1
Câu 8: Một ngƣời cận thị khi không dùng kính nhìn rõ vật bắt đầu từ khoảng cách là m , khi dùng
6
1
kính nhìn rõ vật cách mắt là m. Độ tụ của kính ngƣời đó phải đeo là:
4
A. -3 dp B. +2 dp C. -2 dp D. 3 dp
Câu 9: Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 11 cm và điểm cực viễn cách mắt 51 cm. Kính
đeo cách mắt 1 cm. Để sửa tật này phải đeo kính gì? Độ tụ bao nhiêu?
A. Kính phân kì D = -1dp B. Kính phân kì D= -2dp
C. Kính hội tụ D=1dp D. Kính hội tụ D= 2dp
Câu 10: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 100cm. Tính độ tụ của kính phải đeo sát mắt
để mắt có thể nhìn vật ở vô cực không phải điều tiết
A. 0,5đp B. –1đp C. –0,5đp D. 2đp
Câu 11: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm và điểm cực cận cách mắt 12cm. Nếu
ngƣời đó muốn nhìn rõ một vật ở xa vô cực mà không phải điều tiết thì phải đeo sát mắt một thấu
kính có độ tụ là:
A. -8,33 điôp B. 8,33 điôp C. -2 điôp D. 2 điôp
Câu 12: Một ngƣời chỉ có thể nhìn rõ các vật cách mắt ít nhất 15cm. Muốn nhìn rõ vật cách mắt ít
nhất 25cm thì đeo sát mắt một kính có độ tụ D:
A. 0,5 điốp B. -0,5 điốp C. 2 điốp D. -8/3 điốp
Câu 13: Một ngƣời có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 50cm. Để đọc đƣợc dòng chữ cách mắt 30cm thì
phải đeo sát mắt kính có độ tụ :
A. D = 2,86 điốp. B. D = 1,33 điốp. C. D = 4,86 điốp. D. D = -1,33 điốp.
Câu 14: Một ngƣời nhìn đƣợc các vật cách mắt từ 20cm đến 50cm. Ngƣời này mắc tật gì, đeo sát
mắt kính có độ tụ bao nhiêu để chữa tật?
A. Viễn thị, D = 5 điốp. B. Viễn thị, D = -5 điốp
C. Cận thị, D = 2 điốp. D. Cận thị, D = -2điốp.
Câu 15: Một ngƣời khi không deo kính nhìn rõ các vật cách mắt từ 0,4m đến 100cm. Để nhìn rõ vật
ở vô cực mắt không điều tíât thì kính đeo sát mắt có độ tụ là:
A. D = 1điốp. B. D = -2,5điốp. C. D = -1điốp. D. D = -0,1điốp.
Câu 16: Một ngƣời khi không deo kính nhìn rõ các vật cách mắt từ 0,4m đến 100cm. Để nhìn rõ vật
cách mắt 25cm thì đeo sát mắt kính có độ tụ là:
Trang 161
A. D = 2,5điốp. B. D = -1,5điốp. C. D = 1,5điốp. D. D = -2,5điốp.
Câu 17: Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 12 cm và điểm cực viễn cách mắt 60 cm.
Ngƣời này muốn nhìn vật ở vô cực không phải điều tiết thì phải đeo kính có độ tụ:
A. D = - 8, 33 dp B. D = + 8, 33 dp C. D = - 1,67 dp D. D = +1,67 dp
Câu 18: Một ngƣời có thể nhìn vật gần nhất cách mắt 50cm. Ngƣời đó mắc tật gì, ngƣời đó đeo sát
mắt kính có độ bao nhiêu để nhìn các vật cách mắt 25cm?
A. Cận thị, D = 2điốp. B. Cận thị, D = -2điốp
C. Viễn thị, D = -2 điốp D. Viễn thị, D = 2điốp
Câu 19: Một ngƣời có điểm cực viễn cách mắt 50cm. Độ tụ kính đeo sát mắt để nhìn vật ơ vô cực ở
trạng thái không điều tiết là:
A. D= 2 điốp. B. D= - 2 điốp. C. D= - 2,5 điốp. D. D= - 0,2 điốp
Câu 20: Một ngƣời chỉ nhìn rõ đƣợc vật xa nhất cách mắt 100cm. Kết quả nào sau đây là Đúng khi
nói về tật của mắt và cách sửa tật?
A. Cận thị, đeo kính có độ tụ D = -1 đp. B. Cận thị, đeo kính có độ tụ D = 1 đp.
C. Viễn thị, đeo kính có độ tụ D = -1 đp. D. Viễn thị, đeo kính có độ tụ D = 1 đp.
Câu 21: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm. Độ tụ của kính mà ngƣời này phải đeo
để có thể nhìn rõ một vật ở xa vô cùng mà không phải điều tiết:
A. D = -2điôp B. D = 2 điôp C. D = - 2,5 điôp D. Một giá trị khác.

Câu 22: Một ngƣời cận thị chỉ còn nhìn rõ những vật nằm trong khoảng cách mắt từ 0,4m đến 1m.
Để nhìn rõ những vật ở rất xa mà mắt không phải điều tiết ngƣời ấy phải đeo kính hội tụ có độ tụ:
A. D = -1 điôp B. D = 1 điôp C. D = -2 điôp D. D = 2 điôp
Câu 23: Mắt một ngƣời có điểm cực cận và cực viễn cách mắt tƣơng ứng là 0,4 m và 1m. Để nhìn
thấy một vật ở rất xa mà không phải điều tiết, tiêu cự của thấu kính mà ngƣời đó phải đeo sát mắt có
giá trị:
A. f = 1m. B. f = -1m. C. f = -0,4m D. f = 0,4m
Câu 24: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 40cm. Để nhìn rõ vật ở vô cực không phải điều
tiết, ngƣời này đeo sát mắt một thấu kính. Độ tụ của kính là:
A. +0,4đp B. +2,5đp C. -0,4đp D. -2,5đp
Câu 25: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm . Muốn nhìn rõ vật ở xa mà không cần
phải điều tiết thì ngƣời này phải đeo sát mắt kính có độ tụ
A. D = - 2 điốp B. D = 2 điốp C. D = 0,02 điốp D. D = - 0,02 điốp
Câu 26: Mắt một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 14cm , điểm cực viễn cách mắt 100cm .Mắt này có
tật gì ? Tìm độ tụ của kính phải đeo .
A. Cận thị, D = - 1điốp B. Cận thị, D = 1điốp
Trang 162
C. Viễn thị, D = 1điốp D. Viễn thị, D = - 1điốp
DẠNG 3: XÁC ĐỊNH LOẠI KÍNH CẦN ĐEO ĐỂ CHỮA TẬT VIỄN THỊ
Câu 1: Một mắt viễn thị có điểm cực cận cách mắt 100cm. Để đọc đƣợc trang sách cách mắt 20cm,
mắt phải đeo kính gì và có độ tụ bao nhiêu (coi kính đeo sát mắt)
A. Kính phân kì D = -4dp B. Kính phân kì D = -2dp
C. Kính hội tụ D = 4dp D. Kính hội tụ D = 2 dp
1
Câu 2: Một ngƣời viễn thị nhìn rõ vật bắt đầu từ khoảng cách d1 = (m) khi không dùng kính và khi
3
1
dùng kính nhìn rõ vật từ khoảnh cách d2 = (m). Độ tụ của kính ngƣời đó là:
4
A. 0,5 dp B. 1 dp C. 0,75 dp D. 2 dp
Câu 3: Một ngƣời viễn thị có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 40cm.Tính độ tụ của kính mà ngƣời ấy sẽ
đeo sát mắt để có thể đọc đƣợc các dòng chữ nằm cách mắt gần nhất là 25cm.
A. 1,5điôp B. 2điôp C. -1,5điôp D. -2điôp
Câu 4: Một ngƣời viễn thị có điểm cực cận cách mắt 50 cm. Hỏi muốn đọc sách nhƣ ngƣời có mắt
bình thƣờng (Đ = 25cm) phải đeo một kính sát mắt có độ tụ là:
A. D = -2 dp B. D = 3 dp C. D = -3 dp D. D = 2 dp
Câu 5: Một ngƣời viễn thị có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 50cm. Độ tụ của kính phải đeo (sát mắt)
phải có giá trị nào để có thể đọc đƣợc vài dòng chữ nằm cách mắt là 30cm?
A. D = 4,86 điôp. B. D = 3,56 điôp. C. D = 2,86 điôp. D. 4/3 điôp .

Câu 6: Một ngƣời viễn thị có đeo sát mắt một kính có độ tụ +2 điôp thì nhìn rõ một vật gần nhất
nằm cách mắt là 25cm.
6.1: Khoảng nhìn rõ nhất của mắt ngƣời ấy có thể nhận giá trị :
A. OCC = 30cm. B. OCC = 50cm. C. OCC = 80cm. D. Một giá trị khác.
6.2: Nếu ngƣời ấy thay kính nói trên bằng kính có độ tụ +1,5điôp thì sẽ nhìn rõ những vật cách
mắt gần nhất là:
A. 28,6cm. B. 26,8cm. C. 38,5cm. D. 0,375 cm.
Câu 7: Mắt của một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 10cm và điểm cực viễn cách mắt 50cm . Muốn
nhìn thấy vật ở vô cực phải đeo kính gì , có độ tụ bao nhiêu ?
A. Kính phân kỳ có độ tụ - 0,5 điốp B.Kính có độ tụ 0,5 điốp

C. Kính phân kỳ có độ tụ - 2 điốp D. Kính phân kỳ có độ tụ - 2,5đp
Câu 8: Một mắt viễn thị có điểm cực cận cách mắt 100 cm. Để đọc một trang sách cách mắt 20 cm,
mắt phải mang loại kính gì? Tiêu cự bằng bao nhiêu? ( kính đƣợc xem trùng với quang tâm của mắt )
A. Kính phân kì, tiêu cự f = - 25 cm C. Kính hội tụ, tiêu cự f = 25 cm
Trang 163
B. Kính phân kì, tiêu cự f = -50 cm D. Kính hội tụ, tiêu cự f = 50 cm
Câu 9: Một ngƣời không đeo kính chỉ nhìn rõ các vật cách mắt xa trên 50 cm. Mắt ngƣời này bị tật
cận thị hay viễn thị? Muốn nhìn rõ vật cách mắt gần nhất 25 cm thì cần phải đeo kính có độ tụ bao
nhiêu ? (Kính đeo sát mắt)
A. Mắt bị cận thị ; D = - 2 dp. B. Mắt bị viễn thị, D = - 6 dp.
C. Mắt bị cận thị ; D = 6 dp. D. Mắt bị viễn thị ; D = 2 dp.
DẠNG 4: XÁC ĐỊNH LOẠI KÍNH CẦN ĐEO ĐỂ CHỮA TẬT LÃO THỊ
Câu 1: Một ngƣời lúc về già chỉ nhìn rõ các vật nằm cách mắt trong khoảng từ 30 cm đến 40 cm. Để
có thể nhìn rõ vật ở vô cực mà không điều tiết thì phải đeo kính có độ tụ bằng bao nhiêu:
A. 3,33 dp B. 2,5 dp C. -2,5 dp D. -3, 33 dp
Câu 2: Một ngƣời cận thị về già có điểm cực cận cách mắt 0,4m. Để có thể đọc sách cách mắt
20cm khi mắt điều tiết tối đa, ngƣời ấy phải đeo sát mắt một kính có tụ số:
A. -2đp B. -2,5đp C. 2,5đp D. 2đp
Câu 3: Một ngừơi lúc về già chỉ nhìn rõ đƣợc các vật nằm cách mắt trong khoảng từ 30cm đến 40cm.
Để có thể nhìn rõ vật ở vô cực mà không phải điều tiết thì phải đeo kính có tụ số là bao nhiêu ?
A. 2,5điôp B. -3,33điôp C. 3,33điôp . D. -2,5điôp
Câu 4: Một ngƣời đứng tuổi khi nhìn vật ở xa thì không cần đeo kính, nhƣng khi đeo kính có độ tụ
1dp thì nhìn rõ vật cách mắt gần nhất 25cm (kính đeo sát mắt). Độ biến thiên độ tụ của mắt ngƣời đó
bằng
A. 5điốp B. 8 điốp C. 3 điốp D. 9 điốp
Câu 5: Một cụ già khi đọc sách cáh mắt 25 cm phải đeo kính số 2 , thì khoảng cách ngắn nhất của cụ
là :
A. 0,5 m. B. 1m. C.2m. D. 25cm.
DẠNG 5: XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ ĐẶT VẬT TRƢỚC KÍNH
Câu 1: Một ngƣời cận thị có khoảng nhìn rõ từ 12,5cm đến 50cm. Khi đeo kính sửa (kính đeo sát mắt,
nhìn vật ở vô cực không phải điều tiết), ngƣời ấy nhìn vật gần nhất cách mắt là:
A. 16,7cm B. 22,5cm C. 17,5cm D. 15cm
Câu 2: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 101cm, điểm cực cận cách mắt 16cm. Khi đeo
kính sửa cách mắt 1cm (nhìn vật ở vô cực không phải điều tiết), ngƣời ấy nhìn vật gần nhất cách mắt
bao nhiêu?
A. 17,65cm B. 18,65cm C. 14,28cm D. 15,28cm
Trang 164
Câu 3: Một ngƣời viễn thị nhìn rõ đƣợc vật gần nhất cách mắt 40 cm. Nếu ngƣời ấy đeo kính có độ tụ
+1 dp thì sẽ nhìn thấy vật gần nhất cách mắt bao nhiêu?
A. 25 cm B. 20 cm C. 30 cm D.  28,6 cm
Câu 4: Một ngƣời có điểm cực viễn cách mắt 20 cm. Ngƣời đó cần đọc một thông báo đặt cách mắt 40
cm mà không có kính cận. Ngƣời đó dùng một thấu kính phân kì có tiêu cự là -15 cm. Hỏi phải đặt
thấu kính này cách mắt bao nhiêu để có thể đọc thông báo mà mắt không điều tiết:
A. 10 cm B. 50 cm C. 15 cm D. 30 cm
Câu 5: Một mắt bị tật viễn thị chỉ có thể nhìn rõ các vật cách mắt gần nhất 30cm. Nếu đeo sát mắt
một kính có độ tụ D = 2điốp thì có thể thấy rõ các vật cách mắt gần nhất là:
A. 18,75cm B. 25cm C. 20cm D. 15cm
Câu 6: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm, điểm cực cận cách mắt 10cm. Ngƣời đó
phải đeo kính có độ tụ -2 điốp. Hỏi ngƣời đó có thể nhìn đƣợc vật gần nhất là bao nhiêu?
A. 15 cm B. 12.5cm C. 12 cm D. 20 cm
Câu 7: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 0,4m điểm cực viễn cách mắt 100cm. Khi đeo sát mắt
kính có độ tụ 1,5điốp sẽ nhìn rõ vật xa nhất cách mắt là:
A. 40cm. B. 100cm. C. 25cm. D. 200cm.
Câu 8: Một ngƣời viễn thị đeo sát mắt kính có độ tụ 2điốp nhìn rõ vật cách mắt 25cm. Khi đeo kính
1,5điốp sẽ nhìn thấy vật cách mắt một đoạn là:
A. 38,6cm B. 28,6cm C. 18,75cm D. 26,8cm
Câu 9: Một ngƣời khi không deo kính nhìn rõ các vật cách mắt từ 0,4m đến 100cm. Khi đeo sát mắt
kính có độ tụ -1điốp sẽ nhìn thấy vật cách mắt gần nhất sẽ là:
A. 66,6cm. B. 66,7cm. C. 25cm. D. 28,6cm.
Câu 10: Một ngƣời có tật cận thị có khoảng cách từ điểm cực cận đến điểm cực viễn là 10cm đến
50cm , quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có tiêu cự f = 10cm. Mắt đặt sát sau kính. Khoảng đặt vật
trƣớc kính là:
A. 4cm  d  5cm B. 4cm  d  6,8cm

C. 5cm  d  8,3cm D. 6cm  d  8,3cm
Câu 11: Một ngƣời viễn thị có điểm cực cận cách mắt 50 (cm). Khi đeo kính có độ tụ + 1 (đp), ngƣời
này sẽ nhìn rõ đƣợc những vật gần nhất cách mắt
A. 33,3 (cm). B. 40,0 (cm). C. 27,5 (cm). D. 27,5 (cm).
Câu 12: Mắt một ngƣời có điểm cực cận và cực viễn cách mắt tƣơng ứng là 0,4 m và 1m. Khi đeo
kính có độ tụ D2 = 1,5 điôp, ngƣời ấy có khả năng nhìn rõ vật gần nhất cách kính bao nhiêu?
Trang 165
A. 0,25m; B. 0,5m; C. 0,45m; D. Một kết quả khác

Câu 13: Mắt một ngƣời có điểm cực cận và cực viễn cách mắt tƣơng ứng là 0,4 m và 1m. Khi đeo
kính có độ tụ D2 = 1,5 điôp, ngƣời ấy có khả năng nhìn rõ vật xa nhất cách kính bao nhiêu?
A. 0,45 m; B. 0,7 m; C. 0,4 m; D. Một kết quả khác
Câu 14: Tiêu cự của thuỷ tinh thể biến thiên trong khoảng từ 14,8 mm đến 150 mm. Khoảng cách từ
thuỷ tinh thể đến võng mạc của mắt bằng 15mm. Ngƣời này có thể nhìn đƣợc những vật cách mắt
khoảng:
A. từ 1m đến vô cực B. từ 11,1 cm đến 114 m
C. Từ 111 cm đến 11,4 m D. từ 111 cm đến vô cực
Câu 15: Một ngƣời đeo sát mắt một kính có D = - 4điốp thì có thể nhìn rõ vật ở xa không điều tiết.
Khi đeo sát mắt kính có D’ = 4điốp sẽ nhìn đƣợc vật xa nhất cách mắt
A. 12,5cm B. 40/3 cm C. 70/3 cm D. 120cm
Câu 17: Một ngƣời có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 50cm. Để đọc đƣợc dòng chữ cách mắt 30cm thì
phải đeo sát mắt kính có độ tụ :
A. D = 2,86 điốp. B. D = 1,33 điốp. C. D = 4,86 điốp. D. D = -1,33 điốp.
Câu 18: Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 12 cm và điểm cực viễn cách mắt 60 cm. Khi
đeo kính chữa tật trên ngƣời đó nhìn những vật gần nhất cách mắt :
A. 20 cm B. 16,2 cm C. 15 cm D. 17 cm
Câu 19: Một ngƣời cận thị có khoảng nhìn rõ từ 10 (cm) đến 40 (cm), quan sát một vật nhỏ qua kính
lúp có độ tụ + 10 (đp). Mắt đặt sát sau kính. Muốn nhìn rõ ảnh của vật qua kính ta phải đặt vật:
A. Trƣớc kính và cách kính từ 8 (cm) đến 10 (cm).
B. Trƣớc kính và cách kính từ 5 (cm) đến 8 (cm).
C. Trƣớc kính và cách kính từ 5 (cm) đến 10 (cm).
D. Trƣớc kính và cách kính từ 10 (cm) đến 40 (cm).
Câu 20: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm và điểm cực cận cách mắt 12,5cm . Khi
đeo kính sửa mắt thì mắt nhìn rõ vật gần nhất cách mắt một đoạn là
A. 12,5cm B. 15,5cm C. 16,67cm D. 14,2cm
Câu 21: Một ngƣời cận thị phải đeo sát mắt một thấu kính phân kỳ có độ tụ D = -2điốp mới có thể
nhìn rõ các vật ở xa mà không cần phải điều tiết .Khi không đeo kính , ngƣời ấy nhìn rõ vật ở xa nhất
,trên trục chính cách mắt bao nhiêu ?
A. Cách mắt 50cm B. Ở vô cực C. Cách mắt 2m D. Cách mắt 1m
Trang 166
Câu 22: Một ngƣời cận thị phải đeo sát mắt một thấu kính phân kỳ có độ tụ D = -2điốp mới có thể
nhìn rõ các vật ở xa mà không cần phải điều tiết . Nếu ngƣời ấy chỉ đeo kính có độ tụ D = - 1,5 điốp
sát mắt thì sẽ chỉ nhìn rõ vật xa nhất cách mắt bao nhiêu ?
A. 0,5m B. 2m C. 1m D. 1,5m
Câu 23: Một ngƣời viễn thị nhìn rõ đƣợc vật gần nhất cách mắt 40cm .Nếu ngƣời ấy đeo kính có độ
tụ +1đp thì sẽ nhìn đƣợc vật gần nhất cách mắt bao nhiêu ?
A. 29cm B. 25 cm C. 20cm D. 35cm
Câu 24: Mắt một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 14cm , điểm cực viễn cách mắt 100cm .
Khi đeo kính phải đặt sác h cách mắt bao nhiêu mới nhìn rõ chữ ? Biết kính đeo sát
mắt
A. d = 16,3cm B. 25cm C. 20cm D. 20,8cm
Câu 25: Một ngƣời viễn thị có khoảng thấy rõ ngắn nhất là 1,2m , muốn đọc trang sách đặt cách mắt
30cm .Ngƣời đó phải đeo kính gì , có tiêu cự bao nhiêu ? Biết kính đeo sát mắt .
A. Kính hội tụ có tiêu cự 40cm B. Kính phân kỳ có tiêu cự - 50cm

C. Kính hội tụ có tiêu cự 50cm D. Kính phân kỳ có tiêu cự - 40cm
DẠNG 6: XÁC ĐỊNH KHOẢNG NHÌN RÕ CỦA MẮT
Câu 1: Một ngƣời nhìn rõ vật cách mắt từ 10cm đến 2m. Để sửa tật này ngƣời ta phải đeo kính để nhìn
vật ở vô cực không phải điều tiết. Phạm vi nhìn rõ của ngƣời đó là
A. Từ  đến 10,53cm B. Từ  đến 9,25cm C. Từ  đến 10cm D. Từ  đến 16,6cm
Câu 2: Giới hạn nhìn rõ của mắt là :
A. Từ điểm cực viễn đến sát mắt.
B. Khoảng cách từ điểm cực cận đến điểm cực viễn của mắt.
C. Những vị trí mà khi đặt vật tại đó mắt còn có thể quan sát rõ.
D. Từ vô cực đến cách mắt khoảng 25cm.
Câu 3: Một ngƣời cận thị phải đeo kính sát mắt có độ tụ bằng -2,5 điốp thì nhìn rõ nhƣ ngƣời mắt
thƣờng (25cm đến vô cực). Xác định giới hạn nhìn rõ của ngƣời ấy khi không đeo kính.
A. 25cm đến vô cực B. 20cm đến vô cực. C. 10cm đến 50cm D. 15,38cm đến 40cm
Câu 4: Một ngƣời cận thị đeo sát mắt kính có độ tụ -2điốp sẽ nhìn rõ các vật cách mắt từ 20cm đến
vô cực. Khoảng nhìn rõ ngắn nhất của ngƣời đó là:
10 100 50 100
A. cm B. cm C. cm D. cm
7 7 7 3
Trang 167
Câu 5: Một ngƣời cận thị đeo sát mắt kính có độ tụ -2điốp sẽ nhìn rõ các vật cách mắt từ 20cm đến
vô cực. Giới hạn nhìn rõ của mắt ngƣời đó là?
100 100 100 100

A. cm đến 25cm B. cm đến 50cm C. cm đến 100cm D. cm đến 50cm
7 7 7 3
Câu 6: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 0,4m điểm cực viễn cách mắt 100cm. Khi đeo sát mắt
kính có độ tụ 1,5điốp sẽ có giới hạn nhìn rõ là:
A. từ 25cm đến 100cm. B. từ 25cm đến 40cm.
C. từ 25cm đến 200cm. D. từ 40cm đến 100cm.
Câu 7: Một ngƣời khi đeo kính sát mắt có độ tụ 4điốp nhìn thấy các vật cách mắt từ 12,5cm đến
20cm. Hỏi khi không đeo kính ngƣời ấy nhìn thấy vật nằm trong khoảng nào?
A. 11.1cm≤ d ≤100cm B. 25cm ≤ d ≤ 100cm.
C. 8.3cm ≤ d ≤ 11.1cm D. 8.3cm ≤ d ≤ 25cm
Câu 8: Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm. Khi đeo kính có độ tụ -2đp, ngƣời này có
thể đọc đƣợc một trang sách cách mắt gần nhất là 20 cm. Khoảng nhìn rõ ngắn nhất của mắt ngƣời này
khi không đeo kính có thể nhận giá trị (Coi kính đeo sát mắt):
A. 24,3cm. B. 14,3 cm. C. 4,3 cm. D. 13,4 cm

Đeo kính có độ tụ -1 đp thì điểm cực cận mới cách mắt là bao nhiêu?
A. Điểm cực cận mới cách mắt 86cm. B. Điểm cực cận mới cách mắt 42cm
C. Điểm cực cận mới cách mắt 66 cm D. Một giá trị khác.
Để nhìn rõ vật gần nhất cách mắt 25 cm, ngƣời ấy phải đeo kính có độ tụ bằng baonhiêu? Khi đeo
kính này thì điểm cực viễn mới cách măt là bao nhiêu?
A. D' = 2,5điôp; OCv = 0,4m. B. D' = 1,5điôp; OCv = 0,4m
C. D' = 1,5điôp; OCv = 4 m D. Một kết quả khác.
Khi đeo kính có độ tụ D 2=1,5 điôp, ngƣời ấy có khả năng nhìn rõ vật nằm trong khoảng nào trƣớc
kính?
A. 0, 35m  d  0, 45m ; B. 0,15m  d  0, 4m
C. 0, 25m  d  0, 6m ; D. 0, 25m  d  0, 4m
Câu 12: Một ngƣời cận thị phải đeo kính cận số 0,5. Nếu xem tivi mà không muốn đeo kính, ngƣời đó
phải ngồi cách màn hình xa nhất :
A. 0,5m. B.2m. C.1m. D.1,5m.
Trang 168
BÀI 32: KÍNH LÖP

Trong nhiều trường hợp con người muốn quan sát các vật thể, các chi tiết nhỏ hơn giới hạn mà năng
suất phân li của mắt cho phép.
Ví dụ, người thợ sửa đồng hồ muốn quan sát các bộ phận của chiếc đồng hồ đeo tay; chuyên viên
phòng thí nghiệm sinh học muốn quan sát các tế bào , các hồng cầu , các vi trùng...
Quang học đã giúp chế tạo các dụng cụ đó.
I-TỔNG QUÁT VỀ CÁC DỤNG CỤ QUANG BỔ TRỢ CHO MẮT

Các dụng cụ quang đều có tác dụng tạo ảnh với góc trông lớn
hơn góc trông vật nhiều lần. Đại lƣợng đặc trƣng cho tác dụng
này là số bội giác đƣợc định nghĩa nhƣ sau:
 tan 
G  (góc nhỏ)
 0 tan  0
Trong đó: α là góc trông ảnh qua kính: α0 là góc trông vật có giá Hình 32.1 kính lúp thông thường
trị lớn nhất đƣợc xác định trong từn trƣờng hợp.
Ngƣời ta phân các dụng cụ quang thành hai nhóm:
- Các dụng cụ quan sát vật nhỏ gồm kính lúp, kính hiển
vi,...
- Các dụng cụ quan sát vật ở xa gồm kính thiên văn, ống
nhòm,...
Hình 32.2 kính lúp bỏ túi
II- CÔNG DỤNG VÀ CẤU TẠO CỦA KÍNH LÖP
Kính lúp là dụng cụ quang bổ trợ cho mắt để quan sát các vật nhỏ
(Hình 32.1, 32.2, 32.3 và 32.4)
Kính lúp đƣợc cấu tạo bởi một thấu kính hội tụ ( Hay một hệ ghép
tƣơng đƣơng với một thấu kính hội tụ) có tiêu cự nhỏ ( vài
xentimet).
Hình 32.3
kính lúp dùng trong vi phẫu
thuật
Trang 169
III- SỰ TẠO ẢNH BỞI KÍNH LÖP

Khi quan sát một vật nhỏ qua kính lúp, mắt nhìn ảnh ảo của vật đó
qua kính. Muốn thế, phải đặt vật nhỏ trong khoảng từ quang tâm O
của kính đến tiêu điểm vật chính F.
Ngoài ra, để mắt có thể nhìn thấy ảnh thì ảnh phải có vị trí nằm ở
trong khoảng nhìn rõ của mắt.
Để thỏa mãn hai điều kiện trên, khi dùng kính lúp ta phải điều chỉnh
( Xê dịch kính trƣớc vật hoặc ngƣợc lại). Động tác quan sát ảnh ở
Hình 32.4 Kính lúp để bàn
một vị trí xác định gọi là nhắm chừng ở vị trí đó.
Khi cần quan sát trong một khoảng thời gian dài, ta nên thực hiện
cách ngắm chừng ở điểm cực viễn để mắt không bị mỏi
IV- SỐ BỘI GIÁC CỦA KÍNH LÖP

Xét trƣờng hợp ngắm chừng ở vô cực:
 tan 
G  
 0 tan  0
AB
Ta có : tan  
f
Ngoài ra, góc trông vật có giá trị lớn nhất α0 ứng với
vật đặt tại điểm cực cận Cc (Hình 32.6).
Hình 32.5 AB
tan  
Mắt ngắm chừng kính lúp ở vô cực OCC
AB OCC
Do đó: G  
f AB
OCc D
G  
f f
Hình 32.6

32.1 Các dụng cụ quang bổ trợ cho mắt có tác dụng tạo ảnh ra sao? Định nghĩa số bội giác.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
32.2 Kính lúp có cấu tạo nhƣ thế nào?
...................................................................................................................................................................
Trang 170
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
32.3 Vẽ đƣờng truyền của chùm tia sáng ứng với mắt ngắm chừng kính lúp ở vô cực.
Viết công thức số bội giác của kính lúp trong trƣờng hợp này.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
VẤN ĐỀ 21: KÍNH LÖP

Cách ngắm chừng:
- Điều chỉnh vật hoặc kính lúp ( thay đổi d1) sao cho ảnh qua kính hiện trong khoảng nhìn rõ của
mắt.
+ Vật đặt trong khoảng tiêu cự.
+ Ảnh nằm trong khoảng nhìn rõ của mắt CcCv.
- Các cách ngắm chùng:
+ Ngắm chừng ở cực cận: Ảnh ảo của vật qua kính hiện ở điểm cực cận Cc của mắt.
AB
(L)
(OK)
A1B1 ở CC 
(M)
(O )
 A2B2 ở V
M
d1.f k
d1 d’1  d2=OMCC
d1 - f k
d'1 =OM O k  d 2
+ Ngắm chừng ở cực viễn: Ảnh ảo của vật qua kính hiện ở điểm cực viễn Cv của mắt.
AB   A1B1 ở CV   A2B2 ở V

(L) (M)
(O k ) (O M )
d1 d’1 d2=OMCV
d'1 =O M O k  d 2
+ Ngắm chừng ở vô cực: đối với mắt tốt, điểm cực viễn ở vô cực, ảnh ảo qua kính lúp sẽ ở vô cực.
AB   A1B1 ở   A2B2 ở V

(L) (M)
(O k ) (O M )
d1=fk d’1=- d2=

d'1 =O M O k  d 2
Trang 171
3. Số bội giác:
a. Định nghĩa: là tỉ số giữa góc trông ảnh qua kính và góc trông vật trực tiếp ở cực cận.
α tanα
G= 
α0 tanα0
Với  là góc trông ảnh qua kính.

0 là góc trông vật trực tiếp ở cực cận.
B
b. Góc trông vật trực tiếp ở cực cận:
0 OM
A  Cc
AB
tanα0 =
O M Cc
c. Số bội giác trong trƣờng hợp ngắm chừng ở vị trí bất kỳ trong khoảng nhìn rõ (trƣờng hợp
tổng quát):
A1B1
tanα =
B OM A1
1

    OM
Cv A1 Cc F A Ok F’
d’
Ta có, số bội giác trong trƣờng hợp tổng quát: G  A1B1 . O M CC  k. O M CC

O M A1 AB d' + a
 d'  O C
 G = 1 -  . M C
 f  d' + a
Trang 172
d. Số bội giác khi ngắm chừng ở cực cận Cc:
B1 A1B1
tanα=
O M Cc
 OM
   
A1  Cc F A Ok F’
A1B1 OM Cc a - O M Cc
Ta có, số bội giác ở cực cận: (a = OMOk) GC  .  kC  1
O M Cc AB fk
a - O M Cc
 GC  1 
fk
e. Số bội giác khi ngắm chừng ở cực viễn Cv:
B1
A1B1
tanα=
O M Cv
 OM
   
A1  Cv Cc F A Ok F’
A1B1 OM Cc O C  a - O M Cv  O M Cc
Ta có, số bội giác ở cực viễn: (a = OMOk) G v  .  k v . M c  1  .
OM Cv AB O M Cv  fk  O M Cv
 a - O M Cv  O M Cc
 G v  1  .
 fk  O M Cv
Trang 173
f. Số bội giác ở vô cực:
AB
A1B1 ở tanα=
 fk
  OM
 A  F Ok

Cc F’
AB OM Cc OM Cc
Ta có, số bội giác ở vô cực: G   . 
f k AB fk
Đ
G =
fk
 Để không mỏi mắt ngƣời ta thƣờng ngắm chừng ở vô cực, mắt không điều tiết.
O C 25(cm)
 Số bội giác G đƣợc ghi trên vành kính lúp bằng kí hiệu x3, x5, x8, … G  = M c =
f f
 biết số bội giác ở vô cực ta sẽ tính đƣợc tiêu cự của kính lúp
 G không phụ thuộc vị trí đặt mắt.
 Tiêu cự của kính lúp càng ngắn thì số bội giác sẽ càng lớn, khả năng làm tăng góc trông sẽ lớn.
g. Số bội giác khi mắt đặt tại tiêu điểm ảnh F’ của kính lúp:
A1B1 ở 
B I
 
J OM
  A  F 
Cv Cc Ok
F’
Trang 174
Vì tia sáng BI song song với trục chính luôn cho tia khúc xạ IJ luôn đi qua quang tâm của mắt khi
mắt đặt tại tiêu điểm chính F’ của kính nên góc trông ảnh của mắt không phụ thuộc vị trí đặt vật AB.
Ta có, số bội giác ở tiêu điểm F’ của kính giống với số bội giác khi ngắm chừng ở vô cực:
Đ
GF’ =
fk
tuy nhiên có sự khác biệt ở chỗ là G không phụ thuộc vị trí đặt mắt, còn GF’ không phụ thuộc vị trí
đặt vật hay ta có thể nói GF’ không phụ thuộc cách ngắm chừng.
TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 25cm và điểm cực viễn ở vô cực , quan sát một vật nhỏ
qua kính lúp có độ tụ +10 điốp . Mắt đặt sát sau kính . Hỏi phải đặt vật trong khoảng nào trƣớc kính .
A. Vật cách mắt từ 7,1cm đến 10cm B. Vật cách mắt từ 0,07cm đến 0,1cm
C. Vật cách mắt từ 16,7cm đến 10cm D. Vật cách mắt từ 7,1cm đến 16,7cm
Câu 2: Một mắt thƣờng có điểm cực cận cách mắt 24cm đặt ở tiêu điểm của một kính lúp có tiêu cự
6cm để quan sát vật AB = 2mm đặt vuông góc với trục chính. Góc trông  của vật nhìn qua kính là :
A. 0,033 rad B. 0,025 rad C. 0,05 rad D. Một giá trị khác
Câu 3: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 25cm và điểm cực viễn ở vô cực , quan sát một vật nhỏ
qua kính lúp có độ tụ +10 điốp . Mắt đặt sát sau kính . Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở vô cực
A. 2,5 B. 3,5 C. 3 D. 4
Câu 4: Một mắt thƣờng có điểm cực cận cách mắt 24cm đặt ở tiêu điểm của một kính lúp có tiêu cự
6cm để quan sát một vật nhỏ. Độ bội giác của kính là :
A. 4 B. 3 C. 2 D. 2,5
Câu 5: Với  là trông ảnh của vật qua kính lúp , 0 là góc trông vật trực tiếp đặt ở điểm cực cận của
mắt , độ bội giác khi quan sát qua kính là :
0 cot g  tg 0
A. G  B. G  C. G  D. G 
 cot g 0 0 tg
Câu 6: Điều nào sau đây là sai khi nói về độ bội giác của kính lúp ?
A. Độ bội giác của kính lúp phụ thuộc vào mắt ngƣời quan sát
B. Độ bội giác của kính lúp khi ngắm chừng ở cực cận bằng độ phóng đại ảnh
C. Độ bội giác của kính lúp không phụ thuộc vào vị trí đặt mắt
D. Độ bội giác của kính lúp khi ngắm chừng ở vô cực không phụ thuộc vào vị trí đặt mắt
Trang 175
Câu 7: Trên vành kính lúp có ghi X5. Tiêu cự của kính này bằng :
A. 10 cm B 20 cm C. 8 cm D. 5 cm
Câu 8: Kính lúp là một thấu kính hội tụ có độ tụ D = 10 đp. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở vô
cực bằng: (Lấy Đ = 25 cm )
A. 5 B. 2,5 C. 3,5 D. 1,5
Câu 9: Dùng một thấu kính có tiêu cự f = 10cm để quan sát vật. Khoảng nhìn rõ ngắn nhất của mắt là
25cm. Mắt đặt sát sau kính. Độ bội giác của kính khi ngắn chừng ở vô cực bằng:
A. 2 B. 1,5 C. 2,5 D. 3,5
Câu 10: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 20cm dùng kính lúp có tiêu cự f = 5cm để quan sát vật.
Mắt đặt sau kính 5cm. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở cực cận bằng:
A. 5 B. 3,5 C. 2,5 D. 4
Câu 11: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 24cm dùng một kính lúp có tiêu cự f = 5cm để quan sát
vật. Mắt đặt sau kính 4cm. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở cực cận bằng:
A. 5 B. 2,5 C. 3,5 D. 10
Câu 12: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 25cm quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có độ tụ 10dp.
Kính sát mắt. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở cực cận là:
A. 10 B. 5 C. 2,5 D. 3,5
Câu 13: Một ngƣời có điểm cực cân cách mắt 15cm, quan sát một vật nhỏ bằng kính lúp trên vành
kính có ghi X5 trong trạng thái không điều tiết (Mắt đặt sát kính), độ bội giác thu đƣợc là G = 3,3. Vị
trí của điểm cực viễn của mắt ngƣời đó cách mắt ngƣời đó là:
A. 50cm B. 100cm C. 62,5cm D. 65cm
Câu 14: Một ngƣời có tật cận thị, quan sát vật qua kính lúp có độ tụ D = 20dp. Mắt đặt sau kính 2cm
và quan sát ảnh không điều tiết. Vật đặt cách kính 4,5cm. Điểm cực viễn cách mắt một khoảng bằng:
A. 45cm B. 43cm C. 47cm D. 49cm
Câu 15: Một ngƣời có điểm cực viễn cách mắt 105cm dùng một kính lúp để quan sát một vật nhỏ. Vật
đặt cách kính 9cm. Mắt đặt cách kính 15cm. Để ngƣời này quan sát vật không mỏi mắt. Tiêu cự của
kính bằng:
Câu 16: Một ngƣời có tật cận thị có khoảng cách từ điểm cực cận đến điểm cực viễn là 10cm đến
50cm , quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có tiêu cự f = 10cm. Mắt đặt sát sau kính. Khoảng đặt vật
trƣớc kính là:
A. 4cm  d  5cm B. 4cm  d  6,8cm C. 5cm  d  8,3cm D. 6cm  d  8,3cm
Trang 176
Câu 17: Một kính lúp có tiêu cự f = 4cm. Mắt đặt sát sau kính 2cm. Tìm vị trí đặt vật tại đó độ phóng
đại bằng độ bội giác. Biết điểm cực cận cách mắt 22cm:
A. 5cm B. 3cm C. 2,5cm D. 3,3cm
Câu 18: Một ngƣời cận thị có điểm cực cận và điểm cực viễn cách mắt 15cm và 40cm. Ngƣời này
quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có tiêu cự 10cm. Kính sát mắt. Độ bội giác của kính biến thiên trong
khoảng nào?
A. 1,9  G  2,5 B. 5  G  6,7 C. 1,3  G  3,6 D. 1,3  G  2,5
Câu 19: Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 12cm quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có tiêu
cự 4cm. Khoảng cách từ kính đến mắt là bao nhiêu để độ bội giác của kính không phụ thuộc vào cách
ngắm chừng?
A. 12cm B. 2,5cm C. 5cm D. 4cm
Câu 20: Một kính lúp trên vành ghi X2,5. Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 40
3
(cm) quan
sát ảnh của một vật nhỏ qua kính trong trạng thái điều tiết tối đa, mắt đặt sát kính. Độ bội giác của kính
là:
A. 2,33 B. 3,36 C. 4,5 D. 5,7
Câu 21: Một ngƣời có khoảng nhìn rõ từ 25 (cm) đến vô cực, quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có độ
tụ D = + 20 (đp) trong trạng thái ngắm chừng ở vô cực. Độ bội giác của kính là:
A. 5,5 (lần). B. 5 (lần). C. 6 (lần). D. 4 (lần).
Câu 22: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 20cm dùng kính lúp có tiêu cự f = 5cm để quan sát vật,
mắt đặt sau kính 5cm. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở vô cực là:
A. 5 B. 3,5 C. 2,5 D. 4
Câu 23: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 24cm dùng một kính lúp có tiêu cự f = 5cm để quan sát
vật. Mắt đặt sau kính 4cm. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở cực cận bằng:
A. 5 B. 2,5 C. 3,5 D. 10
Câu 24: Một ngƣời có điểm cực cận cách mắt 15cm, quan sát một vật nhỏ bằng kính lúp trên vành kính có
ghi X5 trong trạng thái không điều tiết (Mắt đặt sát kính), độ bội giác thu đƣợc là 3,3. Vị trí của điểm cực
viễn cách mắt ngƣời đó là:
A. 50cm B. 100cm C. 62,5cm D. 65cm

Câu 25: Một ngƣời có tật cận thị, quan sát vật qua kính lúp có độ tụ D = 20dp. Mắt đặt sau kính 2cm
và quan sát ảnh không điều tiết. Vật đặt cách kính 4,5cm. Điểm cực viễn cách mắt một khoảng là:
A. 45cm B. 43cm C. 47cm D. 49cm

Câu 26: Một ngƣời có điểm cực viễn cách mắt 105cm dùng một kính lúp để quan sát một vật nhỏ. Vật
đặt cách kính 9cm. Mắt đặt cách kính 15cm. Để ngƣời này quan sát vật không mỏi mắt. Tiêu cự của
kính bằng:
Trang 177

Câu 27: Một kính lúp có tiêu cự f = 4cm. Mắt đặt sau kính 2cm. Tìm vị trí đặt vật tại đó độ phóng đại
bằng độ bội giác. Biết điểm cực cận cách mắt 22cm:
A. 5cm B. 3cm C. 2,5cm D. 3,3cm

Câu 28: Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 12cm quan sát một vật nhỏ qua kính lúp có tiêu
cự 4cm. Khoảng cách từ kính đến mắt là bao nhiêu để độ bội giác của kính không phụ thuộc vào cách
ngắm chừng?
A. 12cm B. 2,5cm C. 5cm D. 4cm

Câu 29: Một kính lúp trên vành ghi X2,5. Một ngƣời cận thị có điểm cực cận cách mắt 40/3 cm quan
sát ảnh của một vật nhỏ qua kính trong trạng thái điều tiết tối đa, mắt đặt sát kính. Độ bội giác của kính
là:
A. 2,33 B. 3,36 C. 4,5 D. 5,7
Câu 30:
A. Kính lúp là dụng cụ bổ trợ cho mắt trong việc quan sát các vật nhỏ.
B. Kính lúp thực chất là một thấu kính hội tụ có tiêu cự ngắn.
C. Việc sử dụng kính lúp giúp tăng góc trông ảnh của những vật nhỏ.
D. A, B và C đều đúng.
Câu 31: Cách sử dụng kính lúp sai là:
A. Kính lúp đặt trƣớc vật sao cho ảnh của vật qua kính là ảnh ảo nằm trong giới hạn thấy rõ của
mắt.
B. Kính lúp đặt trƣớc vật sao cho ảnh của vật qua kính là ảnh thật nằm trong giới hạn thấy rõ của
mắt.
C. Khi sử dụng nhất thiết phải đặt mắt sau kính lúp.
D. Thông thƣờng, để tránh mỏi mắt ngƣời ta sử dụng kính lúp trong trạng thái ngắm chừng ở cực
viễn.
Câu 32: Khoảng cách nhìn rõ ngắn nhất của mắt Đ = OCc. Mắt sử dụng kính lúp có độ bội giác G =
Đ/f:
A. Mắt bình thƣờng ngắm chừng ở vô cực. C. Mắt đặt sát kính lúp
B. Mắt bình thƣờng ngắm chừng ở điểm cực cận.
D. Mắt đặt ở tiêu điểm vật của kính lúp.
Câu 33: Trên vành của một kính lúp ghi X10. Tiêu cự của kính lúp là:
A. f = 5cm; B. f = 2,5cm; C. f = 0,5cm; D. f = 25 cm
Trang 178
Câu 34: Một ngƣời cận thị có OCc = 12 cm và khoảng nhìn rõ của mắt là 68 cm. Ngƣời đó dùng
một kính lúp có tiêu cự 10 cm để quan sát một vật nhỏ, mắt đặt sát kính. Phải đặt vật trƣớc kính lúp
trong khoảng:
A. 5,64cm  d  8,69cm B. 5,46cm  d  8,69cm
C. 6,46cm  d  9,69cm D. 5,46cm  d  8,89cm
Câu 35: Một ngƣời mắt không có tật và có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 20 cm, quan sát một vật nhỏ
qua một kính lúp, có độ tụ 10điôp và đƣợc đặt sát mắt.
35.1. Dùng kính trên có thể quan sát vật nằm trong khoảng trƣớc mắt:
A. 6,67 cm  d  15 cm B. 4,67 cm  d  10 cm
C. 6,67 cm  d  10 cm D. Một kết quả khác.
35.2. Độ bội giác của ảnh khi ngƣời ấy ngắm chừng ở cực cận có thể nhận giá trị:
A. Gc = 3; B. Gc = 5; C. Gc = 1,3; D. Gc = 4,5
Câu 36: Một ngƣời cận thị có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 15 cm và giới hạn thấy rõ là 35 cm.
Ngƣời ấy quan sát một vật nhỏ qua một kính lúp có tiêu cự 5cm. Mắt đặt cách kính 20cm trong trạng
thái không điều tiết.
36.1. Khoảng cách từ vật đến kính lúp có thể nhận giá trị :
A. 30 cm B. 30 cm C. 20 cm D. Một giá trị khác

7 9 7
36.2. Độ phóng đại ảnh có giá trị:
A. k = 5; B. k = 7; C. k = 7,5. D. k = 3,5
36.3. Độ bội giác có giá trị:
A. Gv = 21; B. Gv = 12,1; C. Gv=4,1; D. Gv = 2,1
Câu 37: Một ngƣời dùng một kính lúp O1 có tiêu cự f1 = 2cm để quan sát vật nhỏ AB. Ngƣời đó đặt
vật trƣớc kính, cách O1 một khoảng 1,9cm, và đặt mắt sau và sát O1 để quan sát
37.1. Vị trí của ảnh và độ phóng đại k của ảnh có thể nhận các giá trị :
A. d' = 38cm; k = 20; B. d' =-38cm; k = 20
C. d' = 38cm; k = -20 D. Một giá trị khác
37.2. Biết rằng khoảng cách thấy rõ ngắn nhất của mắt ngƣời là Đ = 25 cm, độ bội giác có giá trị:
A. G =15,2; B. G = 12,3; C. G = 13,2; D. Một giá trị khác.
Trang 179
Câu 38: Mắt một ngƣời cận thị có OCc =15cm và OCv = 45 cm. Ngƣời này dùng kính lúp có tiêu cự
f=4cm. Để quan sát một vật nhỏ, mắt cách kính 10 cm. Độ bội giác bằng 3. Khoảng cách từ vật đến
kính có giá trị :
A. 10 cm B. 20 cm C. 10 cm D. Một giá trị khác

7 3 3
Câu 39: Phát biểu sai về kính lúp.
A. Kính lúp là dụng cụ quang học bổ trợ cho mắt làm tăng góc trông để quan sát các vật nhỏ .
B. Vật cần quan sát đặt trƣớc kính lúp luôn cho ảnh lớn hơn vật.
C. Kính lúp đơn giản là một thấu kính hội tụ có tiêu cự ngắn .
D. Kính lúp có tác dụng làm tăng góc trông ảnh bằng cách tạo ra một ảnh ảo lớn hơn vật và nằm
trong giới hạn nhìn rõ của mắt .
Câu 40: Một kính lúp có độ tụ D = + 20 dp. Một ngƣời mắt tốt có khoảng nhìn rõ từ 25cm đến vô cực
40.1. Độ bội giác của kính khi ngƣời này ngắm chừng không điều tiết mắt.
A. 4 ; B. 5 ; C. 6 ; D. 5,5 ;
40.2. Tìm độ bội giác của kính khi ngƣời này ngắm chừng ở điểm cực cận.
A. 6,5 ; B. 4 ; C. 5 ; D. 6 ;
40.3. Kính lúp để cách mắt 10cm và mắt ngắm chừng ở điểm cách mắt 50cm. Độ bội giác của kính
lúp:
A. 5,50 ; B. 4,50 ; C. 5,25 ; D. 4,25 ;
Câu 41: Một kính lúp có độ tụ D = + 8dp. Mắt một ngƣời có khoảng nhìn rõ ( 10cm  50cm ).
41.1. Độ bội giác của kính khi ngƣời này ngắm chừng ở điểm cực cận.
A. 2,4 ; B. 3,2 ; C. 1,8 ; D. 1,5 ;
41.2. Độ bội giác của kính khi mắt ngƣời quan sát ở tiêu điểm ảnh của kính lúp.
A. 0,8 ; B. 1,2 C. 1,8 ; D. 1,5 ;
Câu 42:.Mắt một ngƣời cận thị có cực cận cách mắt 15 cm. Ngƣời đó quan sát vật nhỏ qua kính lúp có
tiêu cự f = 5 cm. Kính đƣợc đeo sao cho tiêu điểm của kính trùng với quang tâm của mắt. Khi đó mọi
vị trí đặt vật trƣớc kính để mắt nhìn rõ vật đều có độ bội giác không thay đổi. Độ bội giác của kính có
thể là:
A. G = 3. B. G = 3,5. C. C. G = 30. D. G = 3,3.
Trang 180
Câu 43:.Kính lúp có tiêu cự f = 5 cm. Xác định độ bội giác của kính lúp này đối với ngƣời mắt bình
thƣờng đặt sát thấu kính khi ngắm chừng ở điểm cực viễn và ở cực cận.
A. GV = - 4, GC = - 5. B. GV = - 5, GC = - 6.
C. GV = 5, GC = 6. D. GV = 4, GC = 5.
Câu 44: Một kính lúp có độ tụ D = 20dp. Với khoảng nhìn rõ ngắn nhất Đ = 30 cm, kính này có độ
bội giác là:
A. G = 1,8. B. G = 2,25. C. G = 4 D. G = 6.
Câu 45: Một ngƣời đặt mắt cách kính lúp có tiêu cự f một khoảng a để quan sát vật nhỏ. Để độ bội
giác của kính không phụ thuộc vào cách ngắm chừng, thì a phải bằng:
A. a = OCC. B. a = OCV. C. a = f. D. a = Đ = 25 cm.
Câu 46: Một ngƣời có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 25 cm, quan sát một vật nhỏ qua một kính lúp có
độ bội giác bằng 5. Kính đặt cách mắt 10cm. Để có một ảnh có độ bội giác là 4 thì phải đặt vật ở vị
trí:
A. d = 6,75cm B. d = 3,75 cm C. d = 3,5 cm D. Một giá trị khác.
Câu 47: Một ngƣời dùng kính lúp tiêu cự 5cm quan sát vật nhỏ. Biết vật cách mắt 10cm và mắt sau
kính 5cm ngắm chừng không điều tiết. Khoảng nhìn xa nhất của ngƣời này khi không đeo kính là:
A. 20cm B. 25cm C. 55cm D. vô cực
Câu 48:Một ngƣời cận thị có cực viễn cách mắt 50cm, dùng kính lúp tiêu cự 5cm quan sát vật AB
không điều tiết. Biết vật cách mắt 9,5cm, khoảng cách từ mắt đến kính là:
A. 2cm B. 2,5cm C. 4,5cm D. 5cm
Câu 49: Một mắt thƣờng có khoảng nhìn rõ cách mắt từ 20cm đến vô cực, dùng một kính lúp tiêu cự
f=2,5cm để nhìn vật AB không điều tiết, mắt sát kính. Độ bội giác của kính bằng
A. 4 B. 7,5 C. 8 D. từ 6,8 đến 8
Câu 50: Một ngƣời dùng kính lúp tiêu cự 5cm quan sát vật nhỏ. Biết vật cách mắt 6cm và mắt sau
kính 2cm ngắm chừng không điều tiết. Khoảng nhìn xa nhất của ngƣời này khi không đeo kính là
A. 20cm B. 22cm C. 18cm D. 82cm
Câu 51: Một ngƣời cận thị dùng kính lúp tiêu cự 5cm để quan sát vật nhỏ AB không điều tiết, mắt đặt
sát kính. Khi đó ảnh của AB qua kính cách vật 16cm. Ngƣời này có:
A. Cực cận cách mắt 16cm B. Cực viễn cách mắt 20cm
C. Cực viễn cách mắt 20cm D. Cực cận cách mắt 16cm; cực viễn cách mắt 20cm
Trang 181
Câu 52: Một ngƣời đứng tuổi không đeo kính nhìn đƣợc những vật rất xa. Khi đeo kính số + 1 (dp) sẽ
đọc sách gần mắt nhất 25 (cm).
52.1. Khoảng cực cận và khoảng cực viễn của mắt là:
A. 10 cm; 100 cm B. 33,3 cm; ∞ C. 33,3 cm; 1000 cm D. Cặp giá trị khác.
52.2. Bỏ kính ra, ngƣời này dùng một kính lúp ở vành ghi x 8 (qui ƣớc Đ = + 25 (cm)) quan sát vật
rất nhỏ. Mắt cách kính lúp 30 (cm) khoảng đặt vật trƣớc kính là:
A. 2 cm → 10 cm B. 1,613 cm → 3,125 cm
C. 1,601 cm → 4,0 cm D. 1,6 cm → 4,15 cm
Trang 182
BÀI 33: KÍNH HIỂN VI

Kính hiển vi xuất hiện lần đầu ở Hà Lan vào khoảng cuối thế kỉ XVI ở dạng thô sơ. Ngày nay, kính
hiển vi có thể giúp người ta quan sát và chụp ảnh được nhựng vật thể cực nhỏ như: Các tế bào, các vi
khuẩn ( Hình 33.1 và 33.2)
I-CÔNG DỤNG VÀ CẤU TẠO CỦA KÍNH HIỂN VI
Kính hiển vi là dụng cụ quang bổ trợ cho mắt để quan sát

những vật rất nhỏ, bằng cách tạo ảnh có góc trông lớn. Số bội
giác của kính hiển vi lớn hơn rất nhiều so với số bội giác của
kính lúp.
Kính hiển vi có hai bộ phận chính:
 Vật kính L1 là thấu kính hội tụ (thực ra là một hệ thấu
kính tác dụng nhƣ thấu kính hội tụ) cót iêu cự rất nhỏ ( cỡ
milimet).
Hình 33.1
 Thị kính L2 là một kính lúp dùng để quan sát ảnh của vật Kính hiển vi thời kì đầu
tạo bởi vật kính.
Hai bộ phận chính này đƣợc gắn ở hai đầu một ống hình trụ
sao cho trục chính của chúng trùng nhau và khoảng cách giữa
chúng là O1O2=l không đổi (Hình 33.5).
Ngƣời ta gọi F1' F2'   là độ dài quang học của kính.
Ngoài ra còn có bộ phận tụ sáng để chiếu sáng vật cần quan
sát. Đó thƣờng là một gƣơng cầu lõm.
Hình 33.2 Kính hiển vi ngày nay
II-SỰ TẠO ẢNH BỞI KÍNH HIỂN VI

Vật kính có tác dụng tạo ảnh thật A1' B1' lớn hơn vật AB và ở
trong khoảng O2 F2 từ quang tâm đến tiêu diện vật của thị kính.
Thị kính tạo ảnh ảo sau cùng A2' B2' lớn hơn vật nhiều lần và
ngƣợc chiều so với vật AB. Hình 33.3 Tiêu bản để quan sát
qua kính hiển vi
Mắt đặt sau thị kính để quan sát sẽ nhìn thấy ảnh A2' B2' của vật
AB tạo bởi kính hiển vi.
Ảnh sau cùng A2' B2' phải đƣợc tạo ra trong khoảng nhìn rõ
của mắt. Do đó phải điều chỉnh kính để thay đổi khoảng cách d1
từ vật AB đến vật kính O1.
Đối với kính hiển vi, ứng với khoảng CvCc của ảnh thì
khoảng xê dịch vật thƣờng hết sức nhỏ, khoảng vài chục
mircomet. Hình 33.4
Do đó trong thực tế khi quan sát vật bằng kính hiển vi phải thực Điều chỉnh kính hiển vi dùng ốc
hiện nhƣ sau: vi cấp
Vật phải là vật phẳng kẹp giữa hai tấm thủy tinh mỏng trong suốt. Đó là tiêu bản (Hình 33.3)
Trang 183
- Vật đƣợc đặt cố định trên giá. Ta dời toàn bộ ống kính từ vị trí quan sát vật ra xa dần bằng ốc vi
cấp (Hình 33.4)
- Nếu ảnh sau cùng A2' B2' của vật cần quan sát đƣợc tạo ra ở vô cực thì ta có những sự ngắm chừng
kính ở vô cực (Hình 33.5)
Hình 33.5 Đường truyền của chùm tia sáng qua kính hiển vi được ngắm chừng ở vô cực
III-SỐ BỘI GIÁC CỦA KÍNH HIỂN VI

Xét trƣờng hợp ngắm chừng ở vô cực.
Đặt: | k1 | là số phóng đại ảnh bởi vật kính; G2 là số bội giác của thị kính ngắm chừng ở vô cực.
Ta có: G | k1 | G 2
Công thức trên có thể biến đổi và viết dƣới một dạng khác:
D
G  Với D  OCV
f1 f 2

33.1 Nêu công dụng và cấu tạo của kính hiển vi
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
33.2 Nêu đặc điểm tiêu cự của vật kính và thị kính của kính hiển vi.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
33.3 muốn điều chỉnh kính hiển vi, ta thực hiện ra sao? Khoản xê dịch khi điều chỉnh
kính hiển vi có giá trị nhƣ thế nào?
Trang 184
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
33.4 Vẽ đƣờng truyền của chùm tia sáng ứng với mắt ngắm chừng kinh hiển vi ở vô
cực.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
33.5 Viết công thức số bội giác của kính hiển vi khi mắt nhắm chừng ở vô cực.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
BÀI 34: KÍNH THIÊN VĂN

Tuy không phải là người chế tạo ra kính thiên văn đầu tiên, nhưng Ga-li-lê là người đầu tiên đã sử
dụng kính tiên văn để quan sát bầu trời và có nhiều khám phá quan trọng: Phát hiện ra 4 vệ tinh của
Mộc tinh, vành đai của Thổ tinh, các ngọn núi trên mặt trăng...
I-CÔNG DỤNG VÀ CẤU TẠO CỦA KÍNH THIÊN VĂN
Kính thiên văn là dụng cụ quang bổ trợ cho mắt, có tác dụng tạo ảnh
có góc trông lớn đối với những vật ở xa ( Các thiên thể).
Kính thiên văn có hai bộ phận chính:
 Vật kính L1 là một thấu kính hội tụ có tiêu cự lớn ( có thể đến
hàng chục mét)
 Thị kính L2 là một kính lúp để quan sát ảnh tạo bởi vật kính.
Hình 34.1
Kính thiên văn cổ của
Galileo được lưu giữ tại Viện
bảo tàng thành phố Florence
Trang 185
II-SỰ TẠO ẢNH BỞI KÍNH THIÊN VĂN

Vật kính tạo ảnh thật của vật ( ở vô cực) tại tiêu diện ảnh. Thị kính giúp mắt quan sát ảnh này.
Ảnh của thiên thể tạo bởi kính thiên văn là ảnh ảo, ngƣợc chiều với vật, có góc trông lớn hơn nhiều
lần so với góc trông trực tiếp vật.
Khi sử dụng kính thiên văn, mắt ngƣời quan sát đƣợc đặt sát thị kính.
Phải điều chỉnh kính bằng cách dời thị kính sao cho ảnh sau cùng nằm trong khoảng nhìn rõ của mắt.
Để có thế quan sát trong một thời gian dài mà không bị mỏi mắt, ta phải đƣa ảnh sau cùng ra vô
cực: ngắm chừng ở vô cực ( nếu mắt không có tật) (Hình 34.3).
III-SỐ BỘI GIÁC CỦA KÍNH THIÊN VĂN

Xét trƣờng hợp ngắm chừng ở vô cực (Hình 34.3)
 tan 
Ta có: G  
 0 tan  0
A1' B1' A' B'

Vì : tan   ; tan 0  1 1
f2 f1
(mỗi thiên thể có góc trông αo nhất định)
f1 Hình 34.2 kính thiên văn cùng với mái
Do đó: G0 
f2 vòm có đường hở để quan sát bầu trời
Số bộ giác của kính thiên văn trong điều

kiện này không phục thuộc vị trí đặt mắt sau
thị kính.
Hình 34.4 Đường truyền của chùm tia sáng qua kính
thiên văn ngắm chừng ở vô cực

34.1 Nêu công dụng của kính thiên văn
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
34.2 Vẽ đƣờng truyền của chùm tia sáng qua kính thiên văn ngắm chừng ở vô cực.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Trang 186
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
34.3 Viết công thức về số bội giác của kính thiên văn ngắm chừng ở vô cực.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
34.4 Giải thích tạo sao tiêu cự của vật kính của kính thiên văn phải lớn
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
VẤN ĐỀ 22: KÍNH HIỂN VI- KÍNH THIÊN VĂN

I/ KÍNH HIỂN VI :
1) Định nghĩa : Kính hiển vi là dụng cụ quang học bổ trợ cho mắt làm tăng góc trông ảnh của những
vật rất nhỏ, với độ bội giác lớn hơn rất nhiều so với kính lúp.
2) Cấu tạo : Hai bộ phận chính :
- Vật kính : là một TKHT có tiêu cự rất ngắn (vài mm).
- Thị kính : là một TKHT có tiêu cự ngắn (vài cm) dùng nhƣ một kính lúp.
Hai kính này đƣợc gắn ở hai đầu của một ống hình trụ sao cho trục chính của chúng trùng nhau và
khoảng cách giữa chúng không đổi.
Ngoài ra còn có bộ phận tụ sáng để chiếu sáng vật cần quan sát.
3) Cách ngắm chừng : (Hình)
Trong thực tế ta thay đổi khoảng cách từ vật đến vật kính bằng cách đƣa cả ống kính lại gần hay ra xa
vật.
4) Độ bội giác :
AB AB
tg0 = 
OCC ĐC
Ngắm chừng ở vô cực (Hình) :
 ĐC
G  K1 .G2  
f1 f 2
Ngắm chừng ở vị trí bất kì :
AB
tg = 2 2
OA2
tg AB Đ Đ
G=  2 2 . C  K. C
tg 0 AB OA2 OA2
 Khi ngắm chừng ở cực cận A2  CC thì GC = K
II/ KÍNH THIÊN VĂN :

1) Định nghĩa : Kính thiên văn là dụng cụ quang học
Trang 187
bổ trợ cho mắt làm tăng góc trông ảnh của những vật ở rất xa (các thiên thể).
2) Cấu tạo : Hai bộ phận chính :
- Vật kính : là một thấu kính hội tụ tiêu cự dài.
- Thị kính : là một thấu kính hội tụ ngắn, dùng nhƣ một kính lúp.
Hai kính đƣợc gắn đồng trục chính ở hai đầu của một ống hình trụ, khoảng cách giữa chúng có thể
thay đổi được.
3) Cách ngắm chừng :
L1 L2
AB A1B1 A2B2
d1 f1 d’1,d2 f2 d’2
Trong đó ta luôn có : d1 =   d 1' = f1. (A1  F1' ).

Ta phải điều chỉnh để A1B1 nằm trong O2F2 (Thị kính sử dụng nhƣ một kính lúp để quan sát A1B1).
Trong thực tế ta thay đổi khoảng cách giữa vật kính và thị kính bằng cách đƣa thị kính lại gần hay ra
xa thị kính.
4) Độ bội giác :
AB AB
Ta có : tg = 1 1  1 1
O1 A1 f1
f1
Ngắm chừng ở vô cực (Hình): G 
f2
Ngắm chừng ở một vị trí bất kì :
AB AB f
tg = 1 1  1 1  G= 1 .
O2 A1 d2 d2
Khi ngắm chừng ở vô cực thì d2 = f2.
TRẮC NGHIỆM
Câu 1. Một kính hiển vi có vật kính với tiêu cự là f1 , thị kính với tiêu cự là f2 . Gọi  là độ dài quang
học của kính hiển vi . Độ bội giác của kính hiển vi khi ngắm chừng ở vô cực là
Ñ Ñ   Ñ
A. G  B. G  C. G  D. G 
f1 . f2 f1  f2 f1 . f2 f1 . f2
Câu 2. Một kính thiên văn có vật kính với tiêu cự là f1 , thị kính với tiêu cự là f2 . Độ bội giác của
kính thiên văn khi ngắm chừng ở vô cực là
f1 f2
A. G  f1  f2 B. G  C. G  D. G  f1. f2
f2 f1
Câu 3. Chọn câu phát biểu đúng?
Trang 188
A. Khoảng cách giữa vật kính và thị kính của kính hiển vi thay đổi đƣợc
B. Khoảng cách giữa vật kính và thị kính của kính thiên văn không thay đổi đƣợc
C. Ảnh của vật nhìn qua kính hiển vi là ảnh ảo ngƣợc chiều với vật
D. Ảnh của vật nhìn qua kính thiên văn ngƣợc chiều và lớn hơn vật
Câu 4. Một kinh thiên văn khi đƣợc điều chỉnh để ngắm chừng ở vô cực thì khoảng cảch giữa vật kính
và thị kính là 100cm , độ bội giác của kính là 24. Tiêu cự của vật kính và thị kính bằng
A. 80cm , 20cm B. 84cm , 16cm C. 75cm , 25cm D. 96cm , 4cm
Câu 5. Một ngƣời có mắt tốt (nhìn rõ vật từ điểm cách mắt 24cm đến vô cùng) quan sát một vật nhỏ
qua kính hiển vi có tiêu cự vật kính và thị kính lần lƣợt là 1cm và 5cm. Khoảng cách giƣa hai kính l =
O1O2 = 20cm. Độ bội giác của kính hiển vi trong trƣờng hợp ngắm chừng ở vô cực là
A.58,5 B. 72,6 C. 67,2 D. 61,8

Câu 6. Một kính hiển vi có tiêu cự vật kính và thị kính lần lƣợt là 1cm và 5cm, khoảng cách giữa vật
kính và thị kính là 20cm, điểm cực viễn ở vô cực, quan sát một vật nhỏ qua kính không điều tiết (mắt
sát kính). Độ bội giác của ảnh là
A.58,5 B. 75 C. 70 D. 56
Câu 7. Một kính hiển vi có tiêu cự vật kính là f1, thị kính f2 = 4,5cm. Một ngƣời mắt tốt (Đ = 25) quan
sát một vật nhỏ khi điều chỉnh kính sao cho ảnh cuối cùng hiện lên ở vô cực và có độ phóng đại là
500/3. Khoảng cách giữa vật kính và thị kính là 20cm. Giá trị của f1 là
A.0,5cm B. 1cm C. 0,8cm D. 0,75cm

Câu 8. Một kính hiển vi có tiêu cự của vật kính và thị kính lần lƣợt là 1cm và 4cm, khoảng cách giữa
vật kính và thị kính là 20cm. Độ bội giác của ảnh khi một ngƣời ngắm chứng ở vô cực bằng 75. Điểm
cực cận cách mắt ngƣời đó một khoảng là
A.24cm B. 25cm C. 20cm D. 22cm

Câu 9. Một ngƣời mắt tốt có khoảng nhìn rõ ngắn nhất là 25cm, quan sát hồng huyết cầu có đƣờng
kính qua kính hiển vi trên vành kính của vật kính và thị kính có ghi X100 và X6. Mắt đặt sát
kính. Góc trông ảnh của hồng huyết cầu là
A.3.10-2rad B. 1,7.10-2rad C. 2,5.10-2rad D. 2.10-2rad

Câu 10. Khoảng cách giữa vật kính và thị kính của kính hiển vi là 15,5cm, vật kính có tiêu cự 0,5cm.
Biết Đ = 25cm và độ bội giác khi ngắm chứng ở vô cực là 200. Tiêu cự của thị kính bằng
A.3cm B. 4cm C. 2cm D. 3,5cm

Câu 11. Khoảng cách giữa vật kính và thị kính của một kính hiển vi bằng 15cm. Vật kính và thị kính
có tiêu cự lần lƣợt là 1cm và 5cm. Khoảng cách từ vật đến vật kính trong trƣờng hợp ngắm chừng ở vô
cực là
A.1,2cm B. 1,333cm C. 1,111cm D. 1,05cm
Trang 189
Câu 12. Vật kính và thị kính của kính hiển vi có tiêu cự lần lƣợt là 5,4cm và 2cm. Mắt ngƣời quan sát
đặt sát sau thị kính và điều chỉnh kính để ảnh cuối cùng ở khoảng nhìn rõ ngắn nhất (25cm). Khi đó vật
cách kính 5,6mm. Khoảng cách giữa hai kính bằng
A.187,28mm B. 166,22mm C. 158,33mm D. 169,72mm

Câu 13. Dùng một kính hiển vi có độ bội giác khi ngắm chừng ở vô cực bằng 200 để quan sát một vật
nhỏ có chiều dài . Góc trông ảnh qua kính bằng bao nhiêu khi ngắm chừng ở vô cực. Lấy Đ =
25cm
A.2.10-3rad B. 1,6.10-3rad C. 3,2.10-3rad D. 10-3rad

Câu 14. Vật kính của một kính hiển vi có tiêu cự 1cm, độ dài quang học của kính bằng 16mm. Kính
đƣợc ngắm chừng ở vô cực. Độ bội giác của vật kính bằng
A.6 B. 8 C. 16 D. 14
Câu 15. Khoảng cách giữa hai thấu kính của kình hiển vi bằng 18cm. Vật kính có tiêu cự 1cm, thị kính
có tiêu cự 3cm. Ban đầu vật cần quan sát cách vật kính 1,06cm. Cần dịch chuyển thấu kính theo chiều
nào, một đoạn bằng bao nhiêu để ảnh cuối cùng ở vô cực.
A.Dịch chuyển kính gần vật thêm 0,022cm C. Dịch chuyển kính xa vật thêm 0,022cm
B.Dịch chuyển kính gần vật thêm 0,011cm D. Dịch chuyển kính xa vật thêm 0,011cm
Vật kính và thị kính của một kính hiển vi có tiêu cự lần lượt là 4mm và 25mm. Các quang tâm cách
nhau 160mm. Sử dụng làm bài 16, 17
Câu 16. Vị trí của vật để ảnh ở vô cực là
A.Cách vật kính 4,122mm C. Cách vật kính 1,122mm

B.Cách vật kính 3,132mm D. Cách vật kính 2,412mm
Câu 17. Phải dời toàn bộ kính theo chiều nào, bao nhiêu, để có thể tạo đƣợc ảnh của vật lên màn cách
đặt cách thị kính 25cm.
A.Dịch chuyển kính gần vật thêm C. Dịch chuyển kính xa vật thêm
B.Dịch chuyển kính gần vật thêm D. Dịch chuyển kính xa vật thêm ƣ
Câu 17. Vật kính và thị kính của kính thiên văn có tiêu cự lần lƣợt là 1,2m và 5cm. Khoảng cách giữa
hai kính phải bằng bao nhiêu để độ phóng đại của ảnh cuối cùng không phụ tuộc và vị trí vật AB trƣớc
hệ
A.6,2cm B. 1,15m C. 1,25m D. 105cm

Câu 18. Vật kính của kính thiên văn có tiêu cự f1 = 30cm. Độ bội giác của kính khi ngắm chừng ở vô
cực bằng 15. Tiêu cự của thị kính là
A.2cm B. 1,5cm C. 2,5cm D. 3cm

Câu 19. Kính thiên văn khi ngắm chừng ở vô cực có độ bội giác bằng 100. Khoảng cách giữa vật kính
và thị kínhlúc này bằng 202cm. Tiêu cự của vật kính và thị kính lần lƣợt bằng
A. 198cm; 4cm B. 200cm; 2cm C. 201cm; 1cm D. 196cm;

6cm
Trang 190
Câu 20. Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm quan sát một chùm sao qua kính thiên văn
trong trạng thái không điều tiết. mắt đặt sát sau kính. Vật kính và thị kính có tiêu cự lần lƣợt bằng
90cm và 2,5cm. Độ bội giác của ảnh cuối cùng là
A.42 B. 40 C. 37,8 D. 38
Câu 21. Một kính thiên văn có tiêu cự của vật kính f1 = 120cm, thị kính f2 = 5cm. Một ngƣời mắt tốt
quan sát mặt trăng ở trạng thái không điều tiết. Khoảng cách giƣa hai kính và độ bội giác và độ bội
giác của ảnh khi đó là
A.125cm; 24 B. 115cm; 20 C. 124cm; 30 D. 120cm; 25

Câu 22. Một kính thiên văn có tiêu cự của vật kính f1 = 120cm, thị kính f2 = 5cm. Một ngƣời cận thị
có khoản nhìn rõ từ 15cm đến 50cm quan sát mặt trăng không điều tiết. Khoảng cách giữa hai kính và
độ bội giác của ảnh khi đó là
A.125cm; 24 B. 120,54cm; 24,6 C. 124,85cm; 26,8 D. 124,55cm; 26,4

Câu 23. Một ngƣời cận thị có điểm cực viễn cách mắt 50cm quan sát một chòm sao qua kính thiên văn
có tiêu cự vật kính và thị kíh kần lƣợt là 90cm và 2,5cm, trong trạng thái khong điều tiết. mắt đặt sát
sau kính. Độ bội giác của ảnh cuối cùng là
A.37,8 B. 36 C. 225 D. 40
Trang 191

E2c0f 45497

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

E2c0f 45497

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GV Nguyễn Hoàng Nam - Vật lý 11- HK II

BÀI 19: TỪ TRƢỜNG ............................................................................................................................4

CHƢƠNG IV CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ

BÀI 23: TỪ THÔNG – CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ.....................................................................................53

CHƢƠNG VI KHÖC XẠ ÁNH SÁNG

BÀI 26 KHÖC XẠ ÁNH SÁNG ........................................................................................................... 94

CHƢƠNG VII MẮT –CÁC DỤNG CỤ QUANG

BÀI 28: LĂNG KÍNH ......................................................................................................................... 113

I.THẤU KÍNH. PHÂN LOẠI THẤU KÍNH ................................................................................................................... 115

BÀI 19: TỪ TRƢỜNG

Hình 19.2 và các nam châm đƣợc gọi là có từ tính.

II. TỪ TÍNH CỦA DÂY DẪN CÓ DÕNG ĐIỆN

a. Dòng điện có thể tác dụng lực lên nam châm;

b. Nam châm có thể tác dụng lực lên dòng điện;

c. Hai dòng điện có thể tƣơng tác với nhau.

IV. ĐƢỜNG SỨC TỪ

Đường sức từ là những đường vẽ ở trong không

2.Các ví dụ về đƣờng sức từ

Ví dụ 1: từ trường của dòng điện thẳng rất dài

Ví dụ 2: Từ trường của dòng điện tròn

b.Dòng điện thẳng có chiều

Các đƣờng sức từ có những tính chất sau:

V.TỪ TRƢỜNG TRÁI ĐẤT (GIẢM TẢI)

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

19.2 Phát biểu định nghĩa đƣờng sức từ.

Đƣờng sức điện Đƣờng sức từ

19.4 So sánh bản chất của điện trƣờng và từ trƣờng

Điện trƣờng Từ trƣờng

C. Các đƣờng cảm ứng từ không cắt nhau

C.nam châm đứng yên. D.nam châm chuyển động.

Câu 4: Từ trƣờng không tác dụng lực lên

A.nam châm khác đặt trong nó

B.dây dẫn tích điện đặt trong nó

C. hạt mang điện chuyển động có hƣớng đặt trong nó

D. một vòng dạy mang dòng điện đặt trong nó

Câu 5: Tƣơng tác từ là tƣơng tác giữa

C. nam châm với dòng điện D. cả a, b và c đúng

A.Sắt non B.Đồng ôxit C.Sắt ôxit D.Mangan ôxit

A. Hai dây dẫn có khối lƣợng.

B. Trong hai dây dẫn có các điện tích tự do.

D. Trong hai dây dẫn có các electron tự do chuyển động có hƣớng.

Câu 8. Dùng nam châm thử ta có thể biết đƣợc

A. Độ mạnh yếu của từ trƣờng nơi đặt nam châm thử.

B. Dạng đƣờng sức từ nơi đặt nam châm thử.

A. Tƣơng tác hấp dẫn. B. Tƣơng tác điện.

D. Vì một lí do khác chƣa biết.

Câu 11. Cảm ứng từ tại một điểm trong từ trƣờng

Câu 12. Chọn câu trả lời sai.

C. Xung quanh 1 điện tích đứng yên có điện trƣờng và từ trƣờng.

A. Kẽm. B. Sắt non. C. Đồng. D. Nhôm.

Câu 14. Chọn câu đúng.

C. Từ phổ là tổng hợp của tất cả các đƣờng sức từ.

BÀI 20: LỰC TỪ- CẢM ỨNG TỪ

- Kết quả là có phƣơng nằm ngang và có chiều nhƣ Hình

3. Vec-tơ cảm ứng từ

Vec-tơ cảm ứng từ B tại một điểm:

- Có hướng trùng với hƣớng của từ trƣờng tại điểm đó.

4. Biểu thức tổng quát của lực từ F theo B

Trƣớc hết, ta định nghĩa vec-tơ phần tử dòng điện I l là vec-

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

a.từ trƣờng đều. b.Lực từ. c.cảm ứng từ.

20.2 Phát biểu định nghĩa đơn vị Tesla.

20.3 So sánh lực điện và lực từ.