Badaniekultury

Ełementy
teoriiantropologicznej

Wyborudokonali
i przedn]ową
poprzedzili
M AR IAN I(EM P N Y
EWA NOWICKA

ę,}.
\(YDA\(N CTT(/ONAUKO\(E PWN
!łARsZAWA 90o3
IcoR KoPYToFF

Kulturowa biografia rzeczy -

utowarowieniejako proces'

D]a ekonomis|y towary po prostu są-To naczy p€wil€ rzeczy omz prawa do nich
są wytwajzare' istniejąi możnauznać'ze kĘżą w systemiegospodarczym'będąc
wymieniale Da ime żeczy' zwytie na pieniądze' T€n punkt widzenia opier: się
na zdroworofsądkowej definicji towaru jako Przedmioh] mającego wartość
użytkową. który posiada ówŃeż wańośćwyŃenną' Buyjlnuję plzejściowo tę
defiticię. która powinna wysh.czyć do posuwienia pewnych kwestii wstęp'yclr'
by rozwinąćją w toku mojĆgowywodir.
widziane z perspektywykultlrowej wytwlrzaDieLowarówjesltakżeprocesetn
klrltulowynti kognitywnym:nie wyslalczy wytwotzyćje mate.ia]Die'lecz muszą
one rcSlać lazDaczone kulturowo jako Źezy koltretDego rodzaju' spośńd całej
wie]ości rzecfy dostępnych w społecreństwie jedynie niektóre uważa się za
lo]łary- co więcej, tę samą rzecŻ możnaraz traktowaćjak towar' kiedy ind'ej zaś
nie, wreszcie iedna ita sama rzecz moźebvć lównoczśnie owfżanafa towar
pŹezjednego człowieka' a ptrz dngiego za coścalkiem inn€go' Takie p'zesunięcia
i zróżnicowania miejsca i cfasu. w których Eecz jest towem' ujawniają
ekonomię moralną, stoją€ą z3 obiektywną gospodarką polega,jącąua aanŚakcjach'

O osobach i rzeczach

we współczesnynzachodnimnyśleniuzwykliś]nyprzyjmowaćw mniejszyn lub

więtśzymstopniu ?A pevn1k,że rueczy przednioty fizyczn€ i Eawa do nich
. reprezentują
nafuralneuniweBumtowarów' Na przeciwległymbiegunieumiesz.
czamy ludzi' jato Ezedstawicieli uniwersum.w któ.ym w sposób naturalny
zachodzi indywidualizacja i ujednostłowieniee]emenIów,Konceptualnadwu.
bie8unowość rozróżnieniana ujednostkowionych ludzi ofaz urcwarowionerzĘczy

. winien jes!.n podziękowanh Arjonowi Appodul"iovi omz Barn!@ l(l!ńon Kopyloit ż

dyŚkusje. klóE dopNwadŹiły do poBlinia lego ońykulu: z! komelbr i śug9sie' tńry pÓzwo]ily
hu nadać ÓbeĆny kszlah, Blużyli na DojĄ wdzięcznoś.:Jea. Ad€lńm, sandn Bmes. Muficl Bell.
oyan PEłash. colin RenIEw i BTbea EMseiń snilh'
 K.lltrorvt bn,i..aljr ł7t17t t|i."2nlrvie'ic .iAko p!occs f51

:11ł'j-.l':i:
]ed!ostk4. spo.]ve.ie nt licwolDj.t(o 7 petr]re|i(}lł\ bjog|xil./Dei idosll7cfctle

lff*l'iil,:'".i:,.".1].',"#';l.fff".,l:$Ili',:'ffi::lJ-""'l
społecz€ i za
1stwa. ponrocą.ozpows.cb.
w nj'n pfu.cs] naŚUWa w|loŚe!r. zc yl:ulo sr po(|otrr'.vsPsÓb sPoirfcć n.
Ulowluo\'jcnic nlryclr Eeczy. wi.]7łc i |'v[ P|ocesi. c7ęść|(u lu1]ivceo kŚ:tai
pizez-niezliczone
T::til:::
ii*.i'.i iJ'";-

ffi1,".i:::#:.1r,r"il*';."#'l; Tffiil";il:l"l:f ::J';

jako ufmwanie ludzi za Pode.jście ł}!og!.aficzxle
''*::::i:i DźesztościDiewolnictwodefińio\łano
pfzednjot' Bliżei czasów wŚEiłczesnych dal się
Do b]ogtatjipodclrodzonow .tnlroPologil!r wie]e|ó'|).h stŃsobó! (icn prfegląd
).i1";..-"0"'", nfi:JX:
"a"g.'^.*l'"*e','T#:H..-.
-''""i'i**.j'i.J'*ńz
",:1". |rueJ€ d no
za\,ien puca LaDgnessl965), MoŹłi ł]r.nrrlorv.i cz}'iąś lZec7ylviŚląrn]gl.r|ię

":l ll:J:
p.oee{|dlnej.w kore] mdlgina]ność lub teżstwo.zyćtypowy nrodelbioglzi.]c'I l! 1yPndliotvozcblurych dan]rch. j ak
l.Tl.:;lil;l]
l"lł!li:i:"Iis])
l|*:;*i:'lt*ł |o mncii
zwylito się czynić w pra.ach ehogfuI!./iy.h w \|fu ndowyclr.ozdzialach
o cyklu życiowynrjednoslki w dade]sPołecfnośc!, W in] więks/ynr!loPnilrlrodcl
. ./ j J \o plo .$ lń1
i i e n n o l i l v |e

il* ;:'l'ilill]Js:
;:;.;".t" ; 'r " * "*'*, biogrnficzny opiel! się !a uświ.donlionychPrzcslłDkxch teo1ttl.7i}ch. lylr

,Hl'.i",ł:"ł:.;5::;,r..i'"iTi'Jl
:i::..i;l
;;J:']:;;
'. *. badziej iest skomPlikosa.y' opiclł się go na Po|aŹnicj liczbie p|rwdzisyclr
Ilistorii życid' staDoivi zaten! P.fedslawicnic Śze.okiego lPektum moż]jvy.lr

ll.i."j,Y;":'.''$1.'::ł*."iJ'"'I*d:.:
ff: :':.l":
biogjal.iiploponołaDychpżez badaDesPo]ćczelistwooi"f bad^sposób. w jiki
nożlnvości te sjc w ńŹ|y.]r |!.iln.eily.L]|]is(.riłchżycixliklzi naleŻłc}ch
swe] dotyĆhcz3( tych'ta]ifiłą
::l
iednosll-r p^zbJq |oni zost.'je
J;]il'
do ltltegodi Bierze b]'żc pod owlgę bi(jgia|iew)'idcalizołlne. klóte

.::L
i:ti-,t,,*: :x':l'r::H ;i::"'-1,,'T'J
::;l'i;i:.: 'cfnr spoleĆ1nolclstxnow1ąpoŹądr||\j]ln|.'L.
w drnc] o|lf rpo(-b. w jaki Pir|/cganc

Jń;.'! 9:T'.:':li".?lI'J'":T]:;::ii"""5il''Ji:Tł
ffiil"i;;i;",;
sx z x .ho d74.ew le1lnyr hź } .t| C tllte]]...!nd łlo!l.!l!'.l!L fru.JrżiI. liie.ly ]
I'IrrgalelM.ad.]cd.n ze ŚPoŚobó{ 1].fum'cni! 1 ItLr!)i].lerl n'r7aobseltr'owxliLL.
jffi :-mem
f.i']'ffili.1!] indywidual
iegonowa ]Jl.|e:o.o']^ju biosRijt ułrżana ]ei.Lt niij Za życjżltićlićfo|eso
L:'".,i:[i.JJ"T::ł:i:f sut:cesenrJag]e jeŚ. bowicm. fe to. co u7łaje '.|€ siri .Di.
il'T":#:
Zr dobże plzeŻyteżycje

*:;*#lLull;:i.:::i',.i;:
;;l{iiil''#i;}'.il- wjr]ii.'Jśspo]ccfności aiykańdtiej. ńfni sit od tego.co Uhlno by za PraTś n.

il"]"ń
udanćżycieiad Gn.ecscn' w Wielkjei B|Virrr]i.l! U EskinroŚó\,

:;.":I.;;il'J";|.;.,";"".*
r*i:;;gl;;:llł."''.,i; Wydn]e nri się. ż-eposLlwicnl. k|ku|ow).h Pyla|i tcgo Sanregotodulju
i o podobnym fłlireŚie będzie lcŹ ponncnc ł wyl.rd|(! biogra|ii rzeczy' N.

t;;j:H""x.
i o'^bi.le|'ledndl n|e$Uln'l'/{ ) |,leno/o(ąe

lłl "*:*"51;:.j#n:.i jl;

.*J. .; poc7ątkuXX wickU w artykule flLylujliłnyn Tlk G?n4ljri<1l ||le br| in

łl:.:|
;l"il.
"'''. '';lec/nei

;
Anlh)qtnogicll hutui,a(19l0) W' H R' Ril.s fapn]Ponorvalcoś.co sla|osię od
tamtejpolyjednJ'n ze sta|da1dovyclrnłżedzi ctlto.qnfic7ń}chbada]iLcrcnoilych'

l:l.l:l"i:'J:il"lii:;;''l'.T ** *0"'. r',i,1'I,'p"h(^n

;il''Jn# - -
fut}kut kla.lł acis}i. i slównie dlalego.jeŚt tL(t]jprzyl|cfany Da Uknzanje.
w jaki sposób stosulk; pokrr:wiclistwaotlz opilującn je tcnninolo8ię lnożna

*llx"t'"lJ'.Hi[::JlTill1"i"Ti-'J.]:l;l:
l:**-:*l*'"xl naIożyć na diag.am3enealogicznyiP.z.ś]!l|i na tle tof$oju slruklurysPoiccznej
w czaŚ]Ć.kńy diagruurodzwielciedta'Rive|s sulerowsl jcdnak rakże.o n1nego:
."."?i"a"u" go np' by źult'opo]ogposzllkujący zas.d dfiedzjcfenin dokonywd Potównania
obserwuj€nry początkosoproceswyłączenia

.*i;fltł'łlł$tt$i+ffi
r.o.i.* porz4dku.wyznaczonegoPrzćf Icgu]y.z ueczywisllm .uchenrkonkreL'

;."ig]!gitp"!r-}il5
"i"*oloika, 'dealnego
negoprzediriotu' jak choćbykawałkafienli - w o|rĘbiediagrxNl genealogicz
n€ g o. odnotowują..jak pźechodzi on z |ąk do rĄk, Rivcb zaploPonawalw ien
sposóbLodaj biografii rzeczy z pe]Śpek|)'w)iclr ?osiNdłDia'Biografia laka możc

*e##jr**łl*ld*rłr#.{ił:ł-ff
jedD]rkskuPiaćŚię na inn}ch bpckiacb żeczy czy doLyczącychjcj rvydalZeniach.
któĄrchinożebyć ba|dfo wie]e.
'
Pracując ind biosrafią jakiejśrfecz]'. możnas(awiać pyŁuia podoble do
iyclr.jakie Śt.wia'ny. P}!aj4c o źycie ]Ldzi' Jakie są, , soĆjologicfnegopunku
 252 tco! KorY'oFr
wi.lzenia' nrożliwościbiograficzne' któte poci4ga za sobą ]ej '.s!alus'.jczas.
w krórym istnieje,i kultlfa, do kló(ej naieźy?W jaki sposób lnożliwościte się
Ltalizują?Jnk syg]ąda]adorądjejkafiemi co ludzieuwazająza idea1ny'.życiorys',
dla lakiej właśnie żeczy? Czy rzeczy bywająw .'rózDyDrwieku',.jakle są erapy
iclr ..życia''i jak wyglądająich kultulowe wyznacfnikr? Jlk znienia się wraz
z wiekien Źeczy jej użyciei co dzieje się z nią' kiedy przesmjebyć użyteczna?
w Zatze, nP' u suku. wśńd klórych pracowaIem.clratama wystarczyćna
jakieśdziesięćlat' Typowa biografiachaly zaczynasię od !ego' że słuźyonajako
mieszkanie paze lub. v rodzinie poligarTliczn€j' jednej Z Źon z dziećmi. w miaĘ
jak cbata się slarzeje,stoPliowo znrieniasię w dom dla gościalbo dom wdowy'
mie,jscespolkań młodzieży.kuchnię, a nasiępnie staje się kumikiem lUb obórką dla
kóz: ostatnieŚlowo naLeżyjednak do to.mitówi budowlasię wali' Materialnyslan
chaty na kaźdyn eiapie jej istnienia wiąże się z konkretDym sposobem jej
uż}'tkowania' chala użytkowana niezgodnie ze swoim wiekiem odbierala jesi
pŹez suku jako dysonans'a zarazemńesie konketną informację.W tcn slosób
przeznaczenied]a gościachaly, kióm po\łinnabyć kuchnią'mówi co ni€ c o oiego
statusjei natomiast brak chaty dla gośc;w zagrcdzie ]est infonnacją o .zlowieku'
do które8oonanależy-to aibo ień. albo cziowiek niegościnny. a]bobied!ł' Nasze
biograficzne oczek]wania wobec rzeczy są bardzo podobne' Bio8rafia dfiela
Renojrapocl onię|cgop.zez pożarma koniecrółnie ltagicznyjak hdzkie życie
zakoliczoqcmordelslwem'To dla nas ocz}wiste,]stnicjąjedl]ak biografiach
'v
pżedmio!ów wydarzeDia.którc są nośnikjembardziej lubtelnyclr Znaczeń'co
nianowjcie z RenoircIn'który zlkoliczylby żywo! w prywatnejkolekc]', nledo
sĘpnej dia ludzi] Albo z leżącymw zaPotmie iu 8dzieśw rnuzea]lEjpiwnicy?
co powilniśmysądzićo kolĆjnyfuRcnoirze oFszczającyn Francję' by trat.jćdo
stanów Ziednoczonych? A]bo do Nigeńi? Kultlrowe rea]cje na le8o rcdzaju
p o s m a ' u a n JI n d l ę\a t I o s n J 'U|) c I C|)r /|'ei'
t | | aw n ; ! j ą
s/c/ego |)o IoP Iafi c. n P
histo|ycznej'a polilycznej, a lnkże przekonańi wanościkształtujących
'awel przedmiotów okeślanych jako .'sztuk'.'
nasz€ lostawy wobec
Biografie.Zeczymogąwydobyćna światlo dzien'c 10.co inaczejpozoslaloby
t
przykład w przypadkach kontaku kulturcwe8o mogą uka7ać częśo
l] ukyte' Na
podkeśla'y pEeZ anaopologów fakt. że przy przejmowa u obcych p|adniotów
lub obcYch idei znaczelie ma nie srmo przejęcie,lccz sposób' w jaki są one na
nowo zdefiniowane kullurowo i wiączone do użytl|T.Biogana jaki€goŚ samochodu
w Aa'ce ujawnilabycale bogactwodanychkullurowych:sposóbje8o nabyciąjak
i dzięki konu zgromadzono przeznaczone na nie8o pieniądze' s|osunek łączący
sprzedającegoz kupującym' sposób, w jaki się samochodu zwykle używa.
toźsaność najczęściejpodróżujących nim Pasażeńw orM lych. któ'zy go pozyczają
częslotliwość 1egowypoźyczania, wusztaty, do kórych Się go odprowadza,omz
powiązania wiaśclciela i mechaników' przechod7,€nie sam@hodu z rąk do .ąk na
przestu-eni h!' a takż€' kiedy samochód się już zepsuje. mieJsce ostalecznego
ziożenia jego szcząików. wszys*je !e sz.zegóły ujawniłyby biogjafię zupelnle
inną od biografii samochodu będącego własnościączłonka amerykańskiej t1asy
średniej.lndiańina Nawaho czy francuskego chłopa'
(Ulturowa hiograli{.fec7y Uto*a.ołiuie jato proces
f53
Do każdejbjogmtjipodchodzimy.maiącPewn4koncep.jęlego. n! cz}m się
będzie ona skup]aćPryjDrujent} z3 iakl. żc każdycf]owiek mx ivjelc biog|afii:
psycho]ogjczną' zawodową-pol]l}czną,rodzinną'gospo!|arczą ild'. f któryclr każda
zawieE pewne wybmneaspekiy l lrislorii ż)'cia.ponrjiaiąciNre Także biografic
rzeczy nrogąbyćwlodobny sposóbjedyDiecząslkowc.oczylviściecz}'sLonnterill
na biograliasamochoduróżli się dośćznncznicod ]egobiogmfli(eclrnicznej. Zwa'ej
pźez f.}chowcówopiŚem sluU teĆhnicfnego.sźlmochódmożeleż lnieć życioly;
ekonomiczny.obejnrującyjegowa|tość ptrząlkowI|.ceny sprzedtż}i odsPrzedaży.
p|@ent spadkujego wdtości'].akcJęjego cen} na rccesię.fcstawienie]iosztów
uxfymdnia sofu na przestŹeni kilkU lat Nl:Ion teżki|ka biogra|iispolec?nych:
jed.a z nich moż,esię konceltrcwać tr .l'bfilicznym wynriarzeŚanrochodn
dla
rcdziny jego wlaścicielalw iD.ej hisLollc ]e8o wlas.ościinożnapowi4zać ze
sntktur4 spolecznąi podziałelnn! klasy; l.ZeciazaśmoŹesię skuPiló najego rol]
w spolecznychpocesach kształl!łących stosun]dpo]ire\lieństwa,ukxzilją. ;Z|uŹ
nimie się więzi rodziDnychw AnE}ce i ic1rzacicfujaD]e$ ,Ąfryce'
JednakwszystkiebioSrafielcso todzaju ekoromiczne,rechniczne.spot{Zrc
- mogą być lub nie być Dacechowanekullurcwo' Biografia ?,yskujewynriar
kulturowy nie dzjęjd temu. cfego dotyczy, ale Zc względu na to. jxk się ty]n
złmuje i z ja|ie] peNpeklywy.K!ltl.owo islon]y ż)ciorysekononric;nyjukleioś
prfedniidu oznaczalbysPoj|feDlena llego iako ni ŚLwożonąkulturowo caiość.
wyposażonąw specylicznedla danej lrl]tirryz.acZelil| om7 klrsYjlkcwłn4ciągle
od nowa wedfus kullurowo lsllnawianyclr kategorii' Ch.iaibynl r"p,npunuńr
ŚchemutUnrożiiWlijąc}spoJ[enie na towaly wlafuie z ukiego pnDkfuwidzeniai
.zy |eź'|aczej.ujmiłac .zecz procesualDiE.na uLowarcwienie'Zac7nijniy
]ednak
od pytaria, co jest towlrem?
Niepowtarzahrei pospolite
Załladam. źe lowaly są lniwcBalnyD zj.wiskien ku]tLtrowyn'współistnieią
z transakciami.w któryclr zakreswclrodziw}mianażeczy
ożedlrjotów i usł!s)'
a sama wynuna ]est unrwersal]rą ceclrą życia spoiecznegoczlowieka i zgodnie
f t'jęciaminiektórychteo.elykówstanowijeso se.lno(Por.np' Homans ]9ól: Ekeh
\914i TtL|Łylcliansand Meał',a 1976) sPoleczeństwaróżDiąsię między sobą
sPosobmi' w jaki utow.rowicDie.będącespec}|icznymwyrazemwymiany.bywa
strukturowancipowiązanez syŚcmen spolecznymiczynnikami,któreje slyniu]ują
iub powst.zymują:dfugofalowyni tendencjamijego ekspansji ]ub stabilizacjil
w końcu przesłanklni naluly kulturowej i ideologjczucj.któtt zabarwiająjego
co wobec tego czyni z źe.f'! towar? Towar to żecz' która ma war1ość
użytkowq i którą możla wymiclić w drodze izolowanej lr sakcji na
iej
równoważnik.Przy czvm Sam lakt wynriany wskazuje' źe .ówlowŹnik |en
w befpośIednimkontekścietra|Śakcji na odpowiednią WŃość wymienną'
RównoważDikŚlaje się zatem l2kżc towaremw ch\ł]liwymi3ny' Wymi;na może
254 IcoR KoPlrori. Kdturoła biogralit r7ecz' Uto{arcwienić iłko Froc.s
255
b}ć bezpośrcdńia hb odbywaćsiśza Pośrednichłe]n pie|iądza.któIEgo funkcją ul , r r , , . l " !r J B enr , . < t o . v et i .t ,^ d I u ,t u ..., ,e
'L
jest nr'in' bycic środkiem \lym ny' sląd wszystko.co możnakuplć za pjeniądfe. ż l | o w' ' F nU | |o ge. | . / | r B . o l''ń . l :|
staje się w tyn n'omncie towaleł]. ńiezależnieod lo$t. kÓry Śan'e się je8o | . o r \ c / l o qi ek o . t J t , i k ut r ur ^ s u \, ,o r , f,,L J\r
' ""l ''' "'; ] -
. .,.".t , t ; ^ ,J,',;
udziaicm Po ZakoliczenNt12nŚakcji(p'zednriotlitrrsakcji InożezostaćpóŹnicj knzda faklycznie istDiejąca 8oŚpodxrka 7najdzie sw(,]e"i.t s..
m]e,]sce'
odlowarcwiony).Na Zachodzic zwykliśm}stosowaćkultu'owy Śkr.ót myślowy M o ' em ) pl l \ i 1 ( / J u| ę L ' / o . ' i' IjIo/n |.s' '\}( '|o|.!' * '|' v\o/l'$ co{
i ufnawać mozli'vośćslvedxnja ve.zy za nie budfąc4wątpliwości wskazówkę] / e , r m ) J l uo / d r m n" r ur . ' l r . \ r ur r^ . d u p n . .,d '.ok-,.,
I , a,
źep.Zypadajej pofycja tow.trl. podczas8dy Lo.że rfecf nie podlegasl.zedaży. / d puno c d | | } v | i Ł 1 c | ' B e/ l c J l ' | J J l LJ --.i
i "'..] '"" '"'e cl...|'i ..'i"''"'; ". ; ;"f,':
l: ..
nadaje.Jej specyficznąau|ęoddalenhod tcgo.co ślvialowe i pospo]ite'
w [ecfywis. i . do ni er uL ' ) t y h!t uc r nnt l i w. . K r 't r r J\t .r ., .r b ,.-"; .; ^
rośĆjiednak nroźliwość spEedrźy cEgoś z. pieniądzeniel:onie.znie]est cechą l . dU | o | ' l | | ) s I f 8 o dl ' ' L ' o l y ob |'( |\t ń"",,.,".,,J.,,"r
ie |'r . / b ''".' ..,,
'u .b '; |'; ':
towlru. w'ąws/) pod uw.gę iakL iŚrnjeniawy'niany towarowcjW gosirodźtrloĆlt ncte'ogenlczly i wydaje się nieskoiic/(lllm ciągiem.zeczy "''
niepowtarzalnvci
obywnjącychsię bez pieniądza. i jednostkowych. Łrd osiąga się dzięl'] l||jlu. że ku]tura p.,'..ą ...;;;;
TlansaLrcję z udzintcnrtowećw nafywamniecia€ l ą tub izo]owaną. by Położyć . L l ds ) l l \ r r ' s ) d/ eL / wv e-f o F.In r : ,,: ..e . h ( r ( r og e n ../n "" o.., ,",""
lacisk na fłkt. źepodst'wowymi bezpośledDi'n celeln tmnsaĘi jcst otrzymanie wl . wne!/ n e ho m o 8 Ą( a c ' I ed dk |F ż e |'p |o.e ' h on osP Ą ',J( ii p u lln ie "i,.; ,''
rówuoważnejwź]{ości (co dla ekonomislyjest takze jcj funkcją ekonomiczną)' J J c ł o i po . t / " A dny . { i dl 'e zl.'
/ ' ( | ' e p t /yb 'i/'r Jo p '^ '
Celen lranŚakcjiniejeŚt nP' pŹetat.ie szlakudla przep.owadzenia ilnego "|e ,b ] ''"
bi egJ n| | ' . o pr l v P dd^ | || , r !/ ) n /n d ./.|.J|( ń ..iIP '',-; ; ':
'odzaju -
l|aDsakc]i'j.ik to Się dziejc w wypadk! prezentów inaugUmią.ycb Ustnlanie / o ' . je | J ' f ' a l . ujl ur v po | ef J | i . " | |J p | a p |n kJJ/a n iu "'"""""'.; '" """l.."".i]
wdrulków na|Zeńslwalub ofiarowywalych,by zap€ t vDić sobic oPiekęlatlona; są '.oF n |.\sĘ . h '" 'oż ; ; i'
Z a l óunn i ę L ] no ' nu' i J | / b' o " ^ wo r 'j n t r |o|n P ] o||U| * * .,'" ."
to przypadki lransakcjiczęściowe]. kIóĘ lalcży vidzieć ł kolrtekście lanŚakcji d' f ś po ni ( dĄ bi ( gJ nc | l ' L | l ' | | t UiT |'.'.' " ""
"l'"
jxko caIości.Po(lcfts gdl \!}mitt! |zc(z} fw)||c łą.z} Śię f w}midrą tow.(iv' " .'''i
/ b\ | l ' J / | P ' ' ' n| / b\ l o b' / P | n( Ń ^'|o n |os''JL""o'''"l"."". 'w) |'P |o. '' o||''|'|"" \' j1 i '
'o
ważnywyji]tck jrdnowi lvy|lianx \ł llm.c]r związkó'ł opxltycl nr wzrljcmności' v ul t ur l c ' v po m l d . hc r . ^ c pn ....o.!, /b ) r n r cu ,. . i,"; ;
.ak jłk iostał] one w a|trcPologii \, sPosóIrk|rsyczt] ZdĆfi|iowane W lyrn geliczDością Za daleko posunjęrc8o zbrylćlia lnaterii Śpotecznej' ",..h ...
wyp|dlQ dary o|ilrowuje się. Lr) obdllowłty pocfol się zobowi4uatrydo ich W . * r e. , e \ v l o . . j
z\łllnr. co f ko]ći s]rowod'L.le po.]obnepoc7uc|e zobołi4z1ni!. lwo|ząc lLc t " J ) n. / \ , I r , \ , 7 v , r -n J . . : , I ,o,t /r p t on ) n ., \r t ( , r r ",.; ,: ,
koliczący się ialictrch dalów izobosiąz.ń' Damnri nrog4 być rzecfy. k1ó!d T n; jJ hę ' ' / i e | ' o . I uĄ. ' 7 n' l ' ) lo' /P {\h iC|'IJ' ,.j,''. "-,1 "",i.
'f t .''
w nonahej sytilacjisątowaltm (j.dze!ie. loczęsiulek' dobrahr]Śusowe.Uslugi). U m d. b I i a s ' ę je . ] o ' ' i ebi r l ńv / a J oI ''"",.' 'i''; ;
f|/|' |' l||.\7 t lcn Ie ś Jc'] -e ' Id F !o|
jedDik źJdnatmnsakcj!nie jesl jzolowani aDi teżzasadniczon'c kolic!. ń l n i c||i P ,3 l ' |P \ji ,n ' ' |' ' ,l ! '
'lo' że |zeĆf nrofla ŚPżedać fa plen|4dfelub N'/j'ljeu|| 'nrw'ele pud...a*c
'ńoych dob,e ,..n.so ).j".i.r.,"t"".,, ,,";ts". t"'.r._...;; .;':;' ,:
')a
fl,eczy!oznaczajże ma o'a cośwspólnegoz szeNzągrupąrzeczy \lynrienia]nycll \lno 'i.i u)mie|'new kilI u nż 1) .l IP |' d /i"|ąa * ' .."i
któl€ mzelr wzięte przynlleżądo ]ednegouniwersumwattościpo!ównyvsh}ch' sl:brc. ' ""i.j
to spotykj się łc q'sfrstkich spot""."'lst'".r"I'. ".."l.,"*
ods,oIując się do termnN dającego odpowicdnic konoLlcje.trzko|wiek n;eco 1 ?i!'!'sko ,"i.-
szkal]com Za.hodu najłatwieijest je Zauwaźyćw gospooaractr "noe nie51.|".
archaicznego.nrożnaPowicdzicć.że możliwość spl"ćdażyczy szerokiejwymiany rcjalizowanlch i niemonetanych.Natura i strukrurarych sfeL *ynianr
zr;i;;ia
oznacza ..pospolilość... któ.ej przeciŃieństwem będzie to' co '.niepospolite'.' sĘ-w ależjDści od spolezeństwa. poDiewaŹ'jak wjdać z placy óulkjte;;
.'nieporównywalne... ..iedy|re... a zatemnie pod1egające
,.niepowtaualne..' wymienie iM a,F.x 'lq7r llo o j ,r kutr ur o $e.). e,n\ u.1 ritr.]r .,"no* rq .ab irn.1 ,,i,,,.,
na nic innego'TowarcN doskolalyDi by1aby.fecz. klólą rożoaby wynrienićM hddn} ch.P o I s1cn'|tr | |'lI t|Ąw ).|| /' ' ' ' ' ow. Po/J p oo.' ,' u
ilszyŚko i cokohviek.Podobńie w doskolale utowarowiotrymświeciewszystko sądzić Zn Dumontem(1972),istlriejetakżetendencjado ' i. ' i' ' l' ' ' ' ."' l
k,rt"A;;i.;
da|obysię sprzedaćlub wyn enić' Z te8o saDcgo powodu w śłieciedoskonale "-^'c"n'a
odtowarowionyniwszystkobyioby jedyne,niepoMarzalnei niewymienne.
Dwic oPisanesytuacjeslanow;ąbiegunoworóżne1ypyidealnei w Pcczywis.
tościżadensysleń goŚpodafczynie pżysta]byani na jeden.uni na drugi' Nie Sfery wylniany
'na
systcmU' w któryn wszystko jest tuk unika|ne.że ulienoŹliwia chojby cień
wymiany. Nie isŃieje teŹ syŚtetn, z wyjątkien może nieklórych tibsurdalnych l -' U bP e ł l c n hed/ i e o J . U | J c ' r . l J Io|'fu ( In ..Ó
f|/) |,|.d .| 8 o'p ooJjki' {.|Ur e i
ma.ksistowskichwyob.ażcńD! rematutowalowionegokapitaliznru.gdz|ewŚzyŚko ' t el ) s ) n' dn) V] l . / U i c r Ż n' " ' r o J . . . ' Llo F "n '' 1ur;' ."c| k| !f; .'
jest lowa.em i nadaje się do wymiany na wszystko unrc w obrębie jakiejś iu. rndl'/F pndaU $i"toce,,.,r./ncirn,.uic ''.n ' "
!u ,7v r.,re .,",i ,,;il1
jedDorcdnejsfery wymiany' Taka konstruk.ja świata W pierłsfym wyladku r L ] nk c | o l ) u| ] . |ej/ ed o | . I e. < ml ^ . o ' ' :.] a ) |' | ||s /e .od kĄ 'F i \|!.||i 'ł \t J1
 ltu|tu'lsa biog.a{ia Ę€ c 7.r' utoslrowienie jal'o proc€ s 257

przetr\łanic: jaNsy' zboża.przyprawy' lofczęla' Kozy. D ąź enie d o utowarouiclt!a

obiektó\! zaDewniaiącyclr
p?P 't<$Vv'I Lj 'n
l . " , . o, '" ': 'r ''. I b ' .' e l .' n b I c } l o ryr f \||ż o $ ) .h:
" ',"t' "" ' p. l " '. "r r u n " ' i o b rz t d o u ) c l ' r e tr ( n o l/J r r kani" ar luler ) Z lej peśpektywyWielocentrycznagospoda r. laka iak u Tiw' Die slaDowi
i'11". i,.' " '" i r ,
r n d J ę p ti s^ o bś||||'|^ l /o nt' egzotycznegoi skomplikowanegowafiantu prostegosystenruwlmiany. Raczcj
. i :,.p'.' i ; l . , " . . . sl " l a |u d z i 'o u L|o |) c h wręcf pŹecnvnie:jest ona Pżykladen godnejpodziwu sztuki uPmŚzczaniaLcgo.
ńorÓffstwo oraz innc osoby pozostające Pod czyjąś opjelq'
-i" s'r r o "i w \r r r icnr '\'h co w żeczywistościstanowi masęjedynych w swoim todzaju |Zeczy.Dad klórą
'- ,. , , r " '' . " p'" t." ' " i " r' ,1 o d ' e b rr ' u r r we N r
.r"i' o u i ' t ' v p o d re srJ! $ \mi'n'e $ o br ebiepo - nie sposÓb uap&ować- DLaczegojcdnak ty]ko trfy sfc|y' a nie powicdaly
" r"r;'' ;; \ 'ooo' o " o I' '';a ż d i! z ,d Z i s l e s |.' n ! ' n o tJ I no s.ń' Co q:e.e|' .u7in? wydaje się. źeutowarowjenietutajwIaśnieosiĘnelo eranice' któ.e
k| ^ .} c h 'a
',-";;i";j . " , , ,
i " ^l i." - i s rn r e r cd o d' * o wo h r c r?t'hir mo r J lnc sr er d Pozwala technologiaWymiany u TiW; hat(Ujc wŚpólnego milnowDika wynrir.y
" "'"iJ' ', - . . l ad l r n r c z ) r r rn : e s l Pp o w3 n de r )\a )nl r ' )r uur c! P wygodniejsz8o !iż ptęt} 2 brązu'
;r"'* t;'". l r o. n
" J o N r o r y ' hm a ' i e p r! un n"qr d/an''po Widać w lym dąrenie do opt}nrłj|.go ulowarowicnia. sta'owiące nie'
nr;.lrei. poo" - . gr l ) 5l "r a l u d /i
Le * n l r c rl m i ' s i e ||d jvv/ci w .) pJ dl'uTi\ odlącznye]ernentkażdegosyste]n!w}ni.l|ly: d4źeDie. by ob.jąćową nieodpar.ie
; ;"ń'' .;;. . r i 'm} r n i ' ) I U U i e choć nie bez kuszącąkJtegoriąwymianyjak najwięceirfeczy' iLc ty1ko.jest w s.anieUdźwignać
i'.-"i*.i" .iz' w vielu podobDychsystemach)możlise byIo,
pońiędzy sferan ' Łącznikiem byly ptęty z brązu' bez napięćistnie,jąca tehnologia wymialy. stąd powszeclrnep'yję.ie pie.iądza
ii"i""l"i.."-".l".--a:ię
s b l e t p|t|ó\v / bm/U' wszędzie tam. gdzic 8o w bezfionetaDych społeĆ'€ ń stwaclr wprclvadzońo'
ił 1r u , c; rc h I u d l ' e p o /b ) s .l | ' i " 'o ble
"'' '' l"- l . r ' ni ft e cl ) u n ' o /|' u i .|ą c ei m Pe I r u r n i e : / dr Ugiej |'o ny /a oraz nieuchrcnnypodbój ich gosPodarkiwewnęfzncj. który dokonal się Pomlno
i. początkowegoodrznceniai niechęci.czego wspóIc,eśniTiw Śą dobrą ilustracj4'
-"-"".i" $ \|n |l n \' o te l u j ą .p |elvs J er f nJ s do
'"i,' "" 'ozpo.ri*
' ; l '" 'l . r...rz.i' , .. 'uw!ża]i
' a n * k c lz! " stosownei monlnie dopuszczalnewyue stąd też idenlyczDy skutek wprolvadzcniapieniądza wśródwic]u diametra]nie
Ju.oonn*"ni"
, r n''' ń . J ^ h r U rr o /||q |.' ąc \c tn7 c l J nn n- różnyclr pod innyni wzg1ędamispo|eĆfeństw:|ozŚze.zenie sję zah.eŚu uto.
. '. ''^||.Uve.
".' 'li".." |' |d /||H ro n ||r l 's ) ń |J n o ..V J o |'' p',\n''ila ts|)d warowićniai zlewdie Śię fe sol]ą od!ęb'ych ste. w)DriaDy' Tak iakby samd
";' ;'ll,"" t s. . ''" F *. 'no n ' dP '')|'.. wewDętrznalogika wyniany wstępnie PrzygotowałxŃszyll]ric gospodaLkido
i jo L'o n , " . ''" 1ę '. J)| l P p o d s ||' ] Pe |h \v i .' l |o t .' ' sięgnięcia Po nowe możliwości'któ'E w sposó|r oczywiŚty po:iąga za sobą
Śanowil w ckoDomi]fi]ozofjczną
P|;b|em;ańości! iej ówiow.}żnilG zaws7€
prcces. w który1]r rzeczy' |oztrĘce sue.okieubowarowienie.
zaladke. wiąże się z nim bowiem tajemniczy
się do-siebie pod względcmwańośĆi, dzięki Można w tym świetlezhtetprtlowić pfucę Fernnndatsraudela(1992),któla
*odabn;ają
'ri'" "i"'oJ."'y.l..y'
c /enlu n D ]a| n\ \s ui ą s i e w p e $ i e n / n"lJ l.e|ef.Ą PokazuJe.j.i we wcfesnonowożytDej Europie lozwój szel€ g n nowycb inslytucji
' p o ' o b f ' o ro wn y u a|4c ||ń'.m|.P r uui lksztallowałcoś.co możńabv nazwlć nowa lechiolÓlił u,v!r]inw.. takie i.t lo
..;;;"' .'l ''l ''''. '. '- ; '. . '"
w |o dlj u z kolei doprowadzilo do cksplozji uiowarowieti( króra leżala ! korzeDi kapitaliznru,
;.iń' ".' . J" " . , ' | o { |ą c f e n |ez e c l ) a b ' o |u l n i e|.dynej 'uo |||
i':.ii'i"ilJ*i [;.g..I. '"'...l l., ', |nń\mi Jb'olu|n|c n*pos1a'llnymi szeroki zakresutowarowienia'który zwyk|iśrn} tączYćz kapitalizmem'jcst więc
r" o ri dw ar r o i'i i3lo po cho dneJ nie lyle cechąkapitalizmuPer'e' ile cehą lechnologiiWyniany, kló.a historycznic
w ec ic m i e r z ; w 'z vJU c h \w) ' n n r e d o c o d n o s c i a c h rzecz biorąc.lącuysię z nim. a |ównocześnie
|^' priln"jlnuiei prlylą(. ie po.]cl]' gd) jaB) i saT! rndnJ w sposób|adykalnyposz€ r za 8ranice
|cn potencjnlnego
* "-*'"o'^i."i,l''"l polduna.. o.lwotujlc się dU nru.) sIożo1ci s zasięguulowarowieŃa-I nie wyglądawca1ena lo' by Endencja ta
',".it l ó .n e /a k i d ) m m /e mnał lad) n. w ).,ko lenic miałąnie obejniowaćwsŃtcześnieistniejącychDiekapilalislycznychgospodarek
-..;;;;" ': ; ; ; . i .p,
; " .acę
^ ''a| po /w .laJ ące8o zarządzanych państwowo'choóby nawelp.óbowanoją poddaćkonlroli za potnocą
l 'l o.l (n i e d a ' i ę u .' a |i Lu .p o |n c g osld]dfuJjuo nJ
",yi""" '''. . s "l al r ''vz pe l n i e |e mI U n k .|iĄ l u d |n v c h./y g..n]'i7 n' po lo m środkównatury po]itycznej. wziąwszy pod L u'agf pemfuentny niedobór towarów
"",.* '' uuc In!|no:ćc,f sTec, nielnożnoŚć poląc/'Pnb \ './y"LKrcn i wszędobylstwo czamegorynkD,widać.re w lym zakresieutowarowieniewkmc7a
i-"".'.'vnr. na nowe obszary'gdziekonsument,aby nab!ć lowłr i Uslugę.muli najpierwnab)rć
"j.i,'.u jedna sfera towarów
i'"i.""'"ii""r' oa ,ńi" o*"y tak. by powsiala z nich
.';'"t naruialnyu podstaw kulturowej konstrukcjiodrcbn:cn pra\ło doĘpu do aansakcji.
ł.i""s7i",i"z"
"
K L r l l ul " ro l u i c z u i " p f o b |c mn. ' wn o s J Ż nl|" idn^'ci nc n|ecr Najlepiej więc wjdzieć w utowarowieniuraczej lroces stawaDiasię niż ŚIan
' l-. "i* *l ' n $M. j'. k j l |a o d d /|e |1 ) ( h .r cql ) m i .n ) ' W w )P o kU |i$ .ąto opartyna zero.jedy*owcj zasadzie wszystko bo nic' Ekspalrsjaodbywa się lu
".,.,;'ę '" . slano\Ąrją.e wylwór pracy w dwóch kieruŃlch: (a) w stosunku do każdej Źeczy, która slaje się wymienialDa
nanncarre trolra m;teria1ne służące pfzetManiu'
.nl"""""i. na corż więcej i więcej innycb rzeczy, oraz (b) w slosunku do systemujako
dobrom prestiźowym' będącym owoleT zabi:9::
o.."l.""*i.'e caiości' w obĘbie której cofiz więcej różnych rzeczy staJe się comz szcEej
jpa*^y"ll któL'e z ko]ei sioją w opozycji do bddzjej n$yconel
i.i.r"ń
treściami osobistymidziedziny praw i obowiązków Pokewieństwa'
 258 kxlR KoPsom
Ku|turola bio8rłfiarf..zt urosarołićniejako proces 259

bydto'moztiwość pelnieniatunkcjiobżędorvycll'pewienLodzajtkanj.] oraz

Ujednostkowieniekulturowe i indyiridualne Pręty
z b.ą4')' choć są lown.ani fe wzg]ędu!a lo. że pooI"sają * .b;,sbi!
w]asDej sfery' są utowarowionew lnacznje nniejszyn Śop.i!' ';yn'i-ii
Temu prąccmu napźód potencjałosiutowaJowieniapżecisstawia się ku]tum' niż o wielc
|iczniejszę rfe.zy twożące sferę obiektów słuzlcyĆhfią'Ć1ncnN przetlwaniu
chodzi o to. że poszerzalie kategorii towanr pfowadzi do homogenizacji warlości.
podczas 8dy istotąkultury .jesliozróŹnianielnadmiemeutosdowicnic jeŚ więa l'|ófuo be mlI ieq:Z y.|koo d j J |+o\ ro J' Infu' \^ s
Jp aJ|' ' ' IP^ ' k |.' 1 d |].e]' '
7J r o w 'e 7 0W o (nlo d71ó{ r lel )
ku]lurreWogie' co zauważyIolilb odczułowie]ubadaczy.JeEli zalem.jak uwa"łl ' ' \ u JJ\v c/n)|n ' rJJe||||' o|- |Jnn/|i.
ł!la' pole3ającejna wyntianje nlrramiennikóp i bmnsolcl u;ectnosrr<owie
Dn*heim (]990 t19l2]). spolecfeństwamuszą wyodrębnićpewną częśćswego
stanowijeden ze osią8ajeszue wy^zf slopień. U Tiw sfera wyniłDy
śrcdowiska,nżnaczającją jako to L,jednostkowienie Prłw do osób osiąlnqir
''świętą''. wyjątkowąNłtoŚć duiękiodmiennej'choć pokr.ewlcjualadziehomogenicz;ośc
środków do osiągnięcia lego celu' Kuitum gwa.antuje pewnyln rz€czom nie
jedoostkowość. opie.a się utowaro,'ieniunltych' a czasani lw o 'ż c)ch j .r e|emenld{Vo . ;''a le/,:' ' ' ' ,' ' : /P |/.t/'
budzącąwątpliwości ' uo' ,.r".."' "
\lo J .'ce.r eD s)mr ly u lr s b)ty h arj/r |,..t osc r ..,ep u\r1 rlrtnp "y , l
czyni na powńt jednostkowymto. co niegdyśstałosję towa'€ m ' ., p 7 el.o
o dTo 7leIsw 'ę|e n|/ o b'e|\|Jp|/) |' ' ' lP' 4 ' - JU \|el) ||JIni' C i
w hżdym spoleczeństwieishieją rzeczy' które są publicznie wyłącfone |' oIo,jonej' k Io.)
7lvr er alr (ala $ielo .c pr ledmiorou ,s..,/an).h / f,.J./n)rn p ,^ rruJ..rrn
z proces! Lttowarosienia- Niektóre zakazy mają charakte. kulturowy i są zbiorowo
Z .|em mo mha hr mlchi. l|e| w tm|ln\ T|w Jd p oq Jd ' l. ' ' Up ]ńui |!ed
Podtrzymywane'w społeczeństwach stanowiącychpaństwasiele lych zakŹów '| U' |
pańslwowy zwyk]e przeplala Się w nich interes szeroko pojęte8o towleNa |e]prćiJnrIotÓq
ma chfuakter i
( ho m o ' n. o ' i ą s f u . v f ur | | 'J .
spoleczeńslwaz intetesempoistwaoraz intercsamiokcślonychgtup sprawujących Je |\/c/ |||J In |PI Z P cl) ','{U u le Jn o\|l,ot U'.I
l o o n \ a m i wi qc eni a " t e gu. r a nu c. Nicb \.i( r owr r ( n j \1 r o \
kontrolę. Tak jest w Przypadku większościtego. co zwyklo się uważaó za r ob r - m e
/ J p" + | | i a uy $ k i ego . l a c unk U
inwentażsymboli wlaściwychdanemuspołeczeństwu: ziem'a uaawana za dobro ' sF .( " e ',y ie J||o.||.o JLr 'L/||' Ź ąl) n i!
po dl ę ' | | ' Ą l I ' s ) | ni " | | i " | nU / F b 'Id ' ' r ' l',.'' |1 .. '' l \.|r 'n
publiczDc, Pomniki i zabylki' państwowe ko]elcJe sftuki. ah'ybuty wladzy ' '|'i(. /.'.|'o'|; F .lU
K ' ' ' l ' e| !N ' I l U n( l ' \ | e| , w) | n| J ' ' c Io/|'
Poljlycznej. lezydełcjekólewskie. insygnia.p?€ d mioty obEędowe id. wladza ' F /h }|n iń on ||ł ||oi 1 " h \| |; c
i ' ; e| ji " e' Z . r ' P J ' ' ' i I L ' l ' ' | ' ' e| \ p' ' ' i : ' | | ''.||''g ''|1 '''h "'Ę 'd ..|ob '; '
cfęsto szuliasymbolicznegosamoPotlvjerdfenia. kładącDacislrna r'oŚildaueprawo '''
jakiejś p| 7 ą r wJ n| | | ' Ę o b| | ' ' . ' ' | | . ' i . \ : \V3 |J( {\n icl.a 1 ||||. 'olIn d Ih '
do uiednos&owienia rzeczy ]ubpewrej grupyczy k|asyobiektów'wodzowie ' '/'c!''\
U r , e. ( o , / r dl r o " , dl , ) | . . py r t ( 1 , , .( d | o 1 ,.r e .J.\.r r :
i kólowie afukiliscy refeIwują d1asiebie prawo do pelvny.b zwicrz4l i oLGślonych " ,r o .. ,,. ,r .ot u .
o dpo { | edzi i by 1 y pL l nP
produktówzwierzęcegopochodzcDia.takichjak skóm i zęby cętko\łanychdzil.ich ^ bU | / eńi l d.| n ) s\kP iy3 iJ.c '.|r J || \ '|U |ym ' r lo'
l a { pż y l | e| | ' nego J c I m J r I o k m o . n" b ) J'''.ULo|a ie |' ( \m t r |'i.
kotóW' Król syjanu mi nonopol na Posiadaniealbinotycznychsloni' Brytyjscy '.io 'i( JP ' i|) |P '
Albo daie się komUś.iak się ma ochotę' Kobjet! moga Ńbie ÓoNaoal .Jei]r
ńońarchowieziśzAchowalir'rawodo wyrzuconvchnabrzegmaiwvch wielorybów.
ndr|ox r l| e pofywEue tego
oczywiściete kólewskie roszczenianrogąnriećtakźewynriar pM-ktyczty'kńry Ale tylfl się nje hdln!|uk''' Żeby wybnch
t en, r i e / o { . 1 / l e m ^ m r -n\ t ub'!dza]u. o o e. .,r \ . \.,r p g u .!r r u ( /,r ,oh ) ch .( t \..,t b ) r l
bez wąlpienia ujrwnią zwolennicy ekologicznegoi kDlturcwegomlterializmu.
po dl r :] | . ' f b) I o q ) \ ' |'|''' p v\P |F ^ ,ę |||e m ' /e p |/e d In |o|
Jednakże nonopol ten w sposób absolutnie oczywisty słuźyprzede wszystkin ' , : " "l J d| | . lP"| . y ' nl o |( /n \
po !. dr J ą . y | o Ę"/lny
rozszerzeniuwidzialnegozasięguświętej wladzy Przez$zeniesieniejcj na kolejne l h r | Z e p 'u . u I o.8 |Jd lcj; n ^ l.'d |l
t s o m er . J x r r / a c t rJ. , nf l t r t eb . n 'op ou v t _ u r .f.c \V\( h oJn ie l.
. obiekty u]e8a,jącesakralizacji ' '
l I n, el i !n) | a l Ąę Ć U ||r ł .] |UI n ; g J) |'|'. n e g ł |'] /iIi |.||
i Takic ajednostkowienie=obiektów rozciąga się czasami na freczy' klÓre 1 !|iln )
p|' i/:)l 'l 'Ę' "n!nJ
j: I y . a c / ej
nomalnie są towammi, skutkiem czego towary zyskują walor jednostkowości ' ed| c i e
c / jo \ i | \'' / Z ] ''] Ą ju n . p o.I.* ion c
l.,e z lr kiu e "
A € hem p) ' r dni e o w) m i L ' nna $ a dn: c /''' IL|' |,'d |ł
<lzięki wydotlycińńaściwej im sfery towarowej. w len sposób wśródatrybutów |'/) p ''IJI n |'I p d !''e 'o.J'
v r . n, o k ni l pza l do l ' l a s ) wec / )
wladzy bry(yjskjch monfuchów zn&jduje się Gwiazdx lndii' która wbrcw temu' co r FL h o{t u \) ,.r , h r u r c h ) t ) r ot n r si( t c w, !. /e
nr e I nr a l ) o r L J a t m t $ . m ui . i B ) m r " n n ..t . \i( b \. lo\v,F m
powinno w normalnych wmnkach nastąpić,nigdy nie stala Śię towarem i ostatecz. o/n a L/b b ) c..b ./c( n
ny r n $ e ws r y \ t \ . c h / nr c / e, r i . c h c tso .t or .r os.) .u ,Jf) ch
nie zyskałajednostkowy sBtus .,klejnotu koronnego'.. Podobnie wśród itrybutó\ł oJ u r r oJ!i u r ,t d r o\-j
po zupełDą bef watościowość.
władzy kóló!ł suku z Zairu znajdują się zwykle towary' któfe w Fzeszlośc'
kubki ceramiczncpźywiezioft obok klaŚyfikacii rzecz] jako nrnjejhb budfiej niepowlarfahychistniejeleż
sunowiły przedmiothandlu: osiemnastowieczne
- .U a mf e |oMfunq i<||FIn Ugmn:' /o||\ IFJ)
z Europy pizez Portugalczyków i przyniesione przez suku do ich wspóiczesnych i: ::żn |l1
'''''''''''''''':' " ] 'n
un|e I noZI I u|J d lls/4 $miJ ne "']Po.n1|c.Ii|'ja
\\ w P | ' | \ lr. j ereń\ lu". | ' ' I o| \ | U' e. | ! '
nieisc zamjeszkania' któc w trakcie ulegly sxkalizacji. u P n JP U' ot)
amnlely:czarownik .obi i sprzedajeśro.lck.k!óry,]esl abso]uLńc
hny sposób ljednostkowieniaobiek!ów polegana oganiczeniu ich |owaro. lieoowlarialnv'l
po nEvdżJ Uż \
WościprfeŻ ograniczeniesfe.J wyrniany pewnychrzeczy' system Tiw jest dobrą '|ulecz np ;..,'''. ofueJUncn| | p iciPIIow|'or' a' ' i.,"' " ' ""; '
to { r en,e do r \"2)lo r d$nr e,tpr o { - Jloler '
]lust.acjątej zasady.Nieliczne ceczy nateźące do sfery prestiźowcj(niewoln'cy, r- . v ick d s rjrru o,- , X^ c.l
{
 lfu|turo{'abioE.alił.zcs] ltoł2lolyienieialo p.oces 2ó1

odpuŚtów|gfresznikmógl je klrpić,l€ c z nie mógI ich jest gŁ'pia. l\'ie ząc. Źe za propo|owanep.lcze mnie pieniądzcnrogłabykupić
Źlmskokatolick
o l i snlle.rr.'\l' po| c, e < nr| | dL c .h ^ d /F o ! ń n i ( Z e ń |el d k i eo s i c g|:|q/J p''.nó:r
'przedaży o wiele lePszą i ladniejszątykwę, Kobicta jed|* nie ustąpi1r.podobniejrk nie
n ' " t, opie.. r ( ono n . 'd l J /re o d p r' ' d ' s r n i d p we p i \'r tr P o lela nr d/ lstępuje czlowiek lrrchę bohatel,a Lrochęwa|ial - który nie chce spr7edać
n r o u adrnla hm r l l u | e l cmIm. /P/{ o |e n |d ' l .l n l e |a I e / i n n e p |óbv o P nnicfniJ s{ego domu Zn milion dola.ów i zNŃza do postaw]e'ia draplczy chmul obok
w \te ||,i e l B l v |d n i Ik s |ą/|j s ) d " * enP * miekli.h niego stającŚię łakolrym ką5kien dla ga2e1,hlniejc tez zjawjsko odwlolne:
D ono s n(q. UIow t o$i an | J :
l. opld /o||e b!uaj" ,,a5kaluJJ.4 |lofu|L!.k'no /J\a/Lie zrvolennik ltowarowienia ue wz8lędów idcologicznych.który foŚuje sPŹedlz
o"l,i. ol l.or'acl..,ę{o
|alvucl 'u*i';cn oo'p'zea.r,;v oplahic innei niŻ orygińxlna:u \neĄ.e nalomii.t gn'ntów pub]icznychjakoŚposób na z|ównoważenie bUdźefuczy leż.co wi.]zia|cm
" w Aliyce' przekonuje'żenależysprzcdaćczęśćinsygDiólv wod7a.by możnabylo
r.iem cz r e r yl r ; e r r/dr h ' d n i a j a ' ro J ' p tr d d t\ b ) wa d o l c'/'n' J o r 'r er r -
' o "'ot pokryćszko]ęblaszanyrndłche'.'
wsPół. Te p.Zyzienne puyklady pokazl]ą. Źc w każnei sPołcczDości
opr;cz pm*nej lub kulturowej rcstrykcji taki inne czynnild mogą jedno$&a
,"ooy'c ...o.u' . ograni""ony- fakresie''. w końcu prze.ież częstoznajdLrje sję niędzy ku]turovąst|Ui.it]ll lLowrlowienia a w|asnyDip|óbami
.pŹqnaczenien
luD przyna]mnte] uPorządkowani^ uniwersum.zeczywedllg Wafiości'
większościdóbr konsumpcyjnych jest ogrnniczone utowarowLeBre' To fderzelie indywidualDośc
ich producent no to nooa"ję- ocuekiwania producenta latwo spełniają.się / ku|lu.ąJ e.|,d" |eqnego \|o p|' i. nieJliIn|one'p lly uJIm nrJ ||' Po;|U|n|
-o
takich towarów jak groszek w puszce' chuj nawet tutaj prreszkod'ć kognitywnym'swiat rż.ćł poddlje Śię ńiefliczonej liczbie klasyfiklcji, oparlyclr
w wypa<lku
zewnęlnne' Podczas niedoboruspowodowanegowojną .a Mlumhy.h wlaściwościach oraz ku]lu|oweji indywidualnejpercePcji'U'nyŚi
'owary'
ezaury- jednoslki moźeje wszys*i€ rozlraiĆie wykorzystywać.t(olstNując niezIiczone
które w normahych warunkach zostałyby skonsumowane, zaczyna]4 Dyc
'n.gi'"*'m
o dobra kiasy i różne uniwcBa wspólnych watości.fmicniaiąc sfer} wymiany. KD]tL]ra
zowale i zamiasi u]* konsumpcjj'kążą bez końca na !'nk!L Jeśljchodzi
pojawir się rynek bwalów ufywanycb' natomiastnie może być aż tak niepohamownna'puy.d!.niej \' dzled7inie
trwale' to w ńormalnych warunkach
I ''||ieF s I Lś ć ! gospodltrki'gdfie klasyfik.cje muszą dost.ttzaćjednofnaczD}clrwskazóu,ck.l1a
klo reqorn,$ oi noże b)! { \ m U I J w' .) p ' /e /.p t /e J ' j 1 ' ' c h
na r . 'or m l rr I FU J /) o PF r ' re r k P ^dlr 'J "';! ;e pnBnratychego i skoordynowanegodziaiania.Lecz jeślizderzcniejest nieunik
e "" rid"'* 'rrrcei'
uloiu".o.i"ni" -i.' dóbr kupionychz Przeznac7€ n iem konsumPyjlym nie musi być nione' to st'Ikti'ry spoleczne.w k!órych do.iego do.lrodzi. są fn)ienDc.p[e7..
,eb/ :.||U")sJ ć ' zń'enna jest takżeintensywność
op ra fu/ore { : ]d . , 'o" qni e n|a/e ' ws h U J n r J y wc n y '| ' I p |" n .' samegoZjuwiska.W spoIeczeilstwach takiclrjak
o,;..ooo'. 1' J r r ' l ( ro r P d ' u s ' ' l ' o n . n s) u\a s r r o i' Tńv czy Aghen Pżcd kolonizacJ4ku]tumi gospod&k^pozostawL]1y we względncJ
" . ')cl " "''no ' ll
'odspżedaży'.
,i g * harmoniiigospodarkaodpolviadała kulturowymklasyfikacjo'n'a te fpowodzeniĆm
pfob|emD zaspokajałyko8nitywnąPotŹebę wprowadzaŃa rczióżnień. właścitvą
ktnienie ok!€sowego utowdowieŃa doprowadza naŚ do k]uczowego kazdclru
nlc nam nr€ czlowiekowi. Inacz€ j latomiasl qJrawa wyglŃl w spo]eczeńŚwie Śkomei:i.
analizYniewolnictwa:fakt' że człowi€ k zosBł klpiony. sam w sob1e
NlekroŹy ]lzowalyD l znbm.itlyfowanyjn, o wysokinr Ślopniu ulowarcwienia.w klórym
mówi o użytku,jaki z niego zrobjońo (Kopyto|l 1982: f2] l naŚt.).
na p|]nlJcjJcl' flbń na wielkiegoimletu nabie.adąźenieku homogelizacjiwa{ościw syslemiewymiey.
\DoŚtod/a|uoioni.h IUd' \konJZ)|l /ywo' \ top.Iri"ch.
ce\Jś|wa R/)m.Lie8o skutkomczego pzeciwstawia się zarównolilIlLrrowa.jaki indywidualnapercelcjł
Paleruchl|nni./o.tjIiwiekjm| wezynmj c/) rezJdniml.m
i * .tp* " o l a| l . / ę i a \|j Pr u e d n i o |/o s H | |U p i o n \ |u b sym|eno ny'nie Źeczywistości. sprzeciw teljednak odbywa s]ęw sposób Diespójny,a.jegofor']y
'" "
mówi nam nii o jego dalszychlosach i statusieani o lym. czy pozostaltowarem' częstopopadająze sobą w spfeczność'
tg l"an*i.poti izecz urowarowiona nie zostanie fonmlnie Porbawiona
""y
,utu* to*n.'
'i". p-o.iop potelcjatnyn towarcm i nadal ma wartośćwymienną
n".a j"sri snt"c"nie *yłączono ją e sfery wymiany i ,.zdefaktywoweo'' .jako społeczeńst\ła złożone
towal' Taka zdezaktywowana PorcSta.jeotwarta nie tylko na rózne
rodzale I
'zecz
o-t.o.y"h wcześniej wspominałern, ale też na redefrnicje, i to Jak wspomniano powyżej.sf€ry wynian} są dla las bar.lziej wid@zne w spoteczeń
ui"Jo.it.*i"n;"'
indywidualne' stwachnieskomercjalizowanych jak Tiw, niż w komeĄa]nych
i nieDronetarn}clr.
nie lvlko zbiorowe, lecz rakże
ozdobne i operującycbpieniądzen. jak nasze wlaŚne. Częściowot]umaczy tę różnicę
lr,tieszkańcy Bamenda w zachodnjm Kamerunie cenią sbie d!że.
/ \|g e i ||'K l n /l e m |ż PL./n||o uym b)li tu|dj sklonność do auważania teso, co egzotyczne,i prz)łmowaniaza oczywistość
*r''. r.' . J " i I" '" i " . . " / g m ||i J e
p o $ v t r h n r e i ch utvsr r ) i/w )lde lcfn. co /ninp. JeJnak rc\r $ rlm latr coi wiecej.
i'" i"lo .i.l" p^" " i " 1. cl - u r r o r ) c hk o b i e r\
Pelvn.go w nasfym spoleczćństwie istnieją, rzecz jasna. odĘbn€. zaniknięte sfery
.n.-. i"a.ii' 'ię \plledac Ja l1kże\uPi.em $ len 'Po.oh ful|a l)|'$
.lę namo";t tobiely AkU' b) .plf.dxłd ryk{e. lrda rłymrany'które są niema]jednomyśle przy.jmowane jako oczywistość i akcep'
;;i. i;';.;; ualt m;
od i n n y c h ' l y m . ż ę $ l a k h |e||J Upir ls/)ld |ą lowane. Jesteśmynieugięcj, jeśli clrodzi o rozdzielenie sfcry p.zedmiotów
n i c^ m nie Ioż ni l a'i e n o /a
*y L' o n .n ąa e l o r r c l ą 'P|/) l r c i ó l k I p'Z eko nyw al)|a.Ż f natcrialnych i sfe|y osobowej (zagadnieniemlym zajmę się nieco później)'
''" -.|rl.. "r " . " . " . " I"
262 lcoR KołTorF
Plowadzimy także wymianę w sfe.ze proszonyclr kolacji czy obiadów' klóĘ
trakfujeDy jako z.pełnie od.ębną' Godzinly się z islDicŃem sfery wymiaDy
p7ys|l]g n.lIl) poiIlv./nei I a\]JernictięJ.Jedo.k 5/o\uj'L) u1.laby .e naln
pomysl jej zrnonetdfzowania' tak jak dla Tiw byIo początkowo szokiem
wprowadrenie pieniądza do trnDsalcji maiżeńskch. Podobnie jak Tiw' klórzy za
pomocą pręlÓw z brązl zĘ.znie przechodzili z przyziennej sfery zwykłych
garnków do sfery prestiżowychtytułów,tak samo nasi tinaosiściw kweŚiach
rakich jat dary pieniężne na .zecz u'iweBytetów ponszają się między sferami
wyniany z wyczuciemi uwagą.Jakakoiwiekznacząca(larcwiznaw postacjżywej
gotówki skierowaua na fuDdusz ogólny jesl zawsze podeirzaBa. ponieważ za
bardzo wy8ląda na kupowanie wpływów, dlatego {ego rodzaju dotacje są fwyłle
anonimowe lub pośtniertne'Donacja pieniężna w poslaci rakln€j wzbudfiłaby
jeszczewiększepodejrzeDia'ponieważw gręwchodzilrby moż|iwość
wstrzymanja
kolejle8o czeku przez ofiarodawcę. Natomiast duża donacja na wzniesi€nie
jakiegośbudynku przesuwa pieniądze w sfeĘ niemal pozatowarową. zamrażając
darowizDęw nieodwdalnej i widńalnej Postaci, clrroniąc ofiamdaw.ę od podejrzeli
o stałe wywi€ranie wPlywu na uniwersytel. Uniesfczenie na gn]achu nazwiska
donalorastaDowiwięc nie tylko uhonorowaniesamegodobrmzyilcy' lecz takze
un'wersyletu"
kIóry w ten sposóbdeklal'je. żenie ciąząnlan;n źadnezobowiąfania
wobcc konkrehego ofuiJodawcy'wa|tościslo.jąceza tą traosakcjąmają zasięg
ogóhospotecznylub przynajmniejwlaściłesą 8rupom sprawujacymw Daszyn
spoieczeństwielregemoniękultu|owąi w duŹejmieLzeokteś]ają.o'co moźemy
nazwlć Dasząku]lu.ąpublicf.ą' ..Ifuźd).. spLzeciŃiasię ulowarcwie il! .ego' co
zostałoPublicznie nznane za jed'ostkowe i uświę.orc:publiczDyclrparków'
charakterystycznych
miejsc ojczystegokrajobrazu.Pżypominaiącegonrauzo]eum
pomnika Lincolna w waszynglonie czy falszywegofęba GeorEe'a washingtona
lnne wartościpozwilające na ujednos*owienie wlaścilvesą grulonr o ni€o
bardziej osraniczonym cfłonkostwie'Jaw'ie ishieją w Daszym spolecfeńslwie
sfery wymiany uzliwane jedynie prz€ z pewne,jego Śegnenty' takic jak grupy
zawodowe' p'zes|rzegljąc€ wspólnego kodeksu kulturoweso i posiadającespecyflcz.
ną etykę zwi4zanąz uprawianym zajęcienr'ctlpy takie twoŹą sieci oparte na
P@zuciu solidamości mechanicznej'wiążąceze sobączęściolganicznejslmktury
szerszej spoleczności' klóE w większości swych dziaiań rządzi się zasadami
lowarowoścj' Na użylek niniejszych rozwaań prłżyjmy
się teraz jedoemu
z dziala'i takiej grupy: kolekcjonowaniu szluki nfiykańskiej prze, an€rykańskich
w czasachkiedy wszystko byłom ej skomplikowane'jaki€ ś trzydzieści lat
!emu' w}twory sztuk afrykańskiej przypadkoi\'o z€brane podczas badań Ercnowych
w całościlokowa.e byly w zao*niętej sfeft, noszącei znmiona świętości'
Zbierane obiekty traklowfuo jako jednostkove i niepowtarzalne; niewały osobistą
wajtoŚć senrymenlalną dla zbieracfa o|r wartośćczysto estelyczną ]ub mukową'
przy czyfr tę os.atlrią potęgowała jego domniemana wiedza o kulturowym
ko8tekścieistnienia danego obiekfu' KDpowania lvytwońw sztuki od afrykańskich
Ku|tu.owabiogtllił.zec?] ttowaroEi€ l iĆ iako Procś 263
lEldlaży Die.u\łażmo 2a wlaś.iwe.ni. nrótviącjużo n.]byBaniuich u euroPejŚkich
kupców w Afry.e czy' co gorsfł' od pośrcdnikóww Eurcpie tut ,tnrct1,ce.ólictt
oki' kupiony z drugiej |ę]<i.mia] wa|1ość nankową i byt w pcwien
sposóbskront prrez pfzebywaniew'iewielkązmonetaryzowanej ste'f€ tow.|ówj siażenia
tego nie dawalosię calkowicie wyel]ninowaćpomimo póŹnicjszegounieŚzczenia
go w tej samejkategorji'co obiekly nabyt w sposób
'.UsankcjoDowanY.. Pobytem
w terenie.sfera wymiany- do kIóĘ Dalezaly u'ytwo.} sztuki atrykańskjej'była
pod wfględem zawadościbardzo homo3e.icznlr'Mo7na jc było *ymiei;ał na
inne obiekty sztuki afrykańskiejlub ,,pielwotne.i'.. Moz|a leź było dać je komuś
w prerencie.M|odzi badacfe PriucajłCv f te.enup!Zywozili fw]kle jeilną'dwie
ź-e.zy w charakteźeprczenlów d]a Ńl)Lh profesolów' wProwad7-ljąc je w tcn
sPosóbdo innejsfery- sfcry uniwersyleckichrelacij Patlon klient' Etyka żądząca
sferą wymiany sztuki afrykaiskjej nie pofwalala jej sprzedawt' cbyba że do
muzeum po ce'le pozyŚkania' Jednak podobniejak u Tiw. 8dzie spżedaż
Prętu
z brązu za pożywieniebyła dozwolona' choć prfyBosita wstyd. tlkź€ i w lym
wypadku ty1koŚyluacja eks € n rallra usp.awiedliwia|a.'uplyntljenie..obiektu na
rynku szlukii na|eŹałoto jednak zrobić z odpowiedniądyŚk€ c ią i Nzywiście
uznawarc bylo za wymianę.'w dół''.
Jak pokaznliDoUglasi lsheńvood(l980). kuitluaPublicznalV spolec7€ ń stwaclr
złożonychdostatczasfelokiej skali ozlllczeń |o/lnŹniającychwańościtorvaróW
iUslug' Znacfy to. Źe p!|bliczoasfeia kuttu.y ptoponL]jcńźnic{ące ł|asyfikacje
w takjm sanr}'mflrkresie.jnk w Dałychspolecfnoścjach' l,'IuŚfąonc jed'ali slrle
konkurowa. z klasyl.ikxcjimiprrcProwadfanymipzez jednoslki oraz w obrębie
niewielkich uktldós spolecznych.których czloDkowie należąl.kźe do innych
układów'kladącychnacisk na odmiennesysteml w tośc].K'yteria .ozróżnianił
!.tó.Ć I':]żlhj.dn..l'rl ri.:. ;.!'i"".'r!J i,!.j'ż"l *f|UwLdf.uli! Lias)'ltl'r!]l, są
baldzo różnorodne'Nie 1ylkobowien weŚje sfer wyn]ianyóźlią się w 1lypadku
każdegoczlowieka i ukladu]kyteria re dodatkowoPrzeobrażłją się w zależnośc
od kontekstui b;ografii' wir ze zmieDDąpeNpeklywątego.kto iIn hołduje',e
znieą jego sympatii i zainteresowań'w rczultacicdyskusjatoczy się Die (ylko
pomiędzy posrczególnymi ludźmi i gruPami. 1ecz takć niejako we wDętrz!
ktżde8oczłowielQ'Należypam]ętać'źezalążkilego rcdaju .lyskusji ishieją też
w społecznościach takich jnk Tiw v okleŚie przcdkolonilinym' jednak ; ich
wwadku kulturai gospodarkaidą Ęka w ltkę. starającsię dostarczyćpowŚzehnie
aprobowaly model klasyflhcji. w Daszym sko]rrercjaljzowan}Ą liberalnym
i hetero8€ n iczoymsPoleczeństwiekul1ltfupubli.zna w większości Dstępujewob€ c
plura|izmui relatywizmu'nie doslarczając wyi.aźnych ijednozDacznych wskazówek,
podczassdy nasa sospodarkauczy jcdynie tyle, ze c
pociągaza sobąswobodęi dyuamizm.
skutki dostrzegalnesą częściowow losie' jaki w oslarDin ćwierćwieczustał
się UdziałemkolekcjonerslwaSztuki aflykańskie]' Re8uł! ulegly fu pewnenu
rozluŹnieniuw sposób podobny do le8o. w jaki, wedłu8Bohannana.
Pienią.lz
rozluźnilzasadyPostępowania Tił. cfyli dzięki potącćniu Pierwotlie odrębnyclr
sfer' Na przyk]adduisiaj żadneo8rmicfenil nie zabnniają kupovać dfieł sztuki
264 IcoR Kołrc.r
nfrykańskiejna aukcji w Amer'ce' nie mówiąc j!'ż o miejscowymatiykańskim
handlarru,Rzecz nie ulega już skażeniupżez Sam konlakt z picni9dzmi,który
stanowi leraz większą pokusę' poni€waż nit( nie może pozostać nieświadomy
faktu. że należy ona do tategorii. kórą każda gazela i czasopismo nazywa
..przedmiotami ko1ekcjonerskjmi''- Nienniej najbedziej zauważainąznrianą bylo
po plostu pewne zlarcie reguł i otwaJci€ ich m jednoslkowe inteĘretacje oraz
indyw ualne systemy wartości' Tam gdzie pźedlem kultura pewnej grupy
Zalvodowej s.anowiła. że przedmioty tego rodaju miaIy wartośćsentymentalną'
jeś]inie naukową' temz wadośćsentymeotalnąuznaje się za sPrawa ildywidualnego
wybon' co jest być nore bddzi€j uczciwe' lecz lakże węźsze' RównocześŃe
podnicśli głos puryldie. gŹmiąc na temat nieetyczności puszcalia wyrcbów
szntki afrykańskiej w jakikolwiek obieg i nawolując do ich absolutnego ujednos!.
kowienia i sakalizacji w obrębiĆ zanrkniętych gmńic sPołeczności'klóra je
wytworzyła' KJótko mówiąc. zasady rządzące kulturą okeślone.jgrupy zawodowej
ulegty rozluźnieniu. a reguły okeślające stosownośćsta]y się bardziej zin.
dywidualizowane.Powszehne, zwlaszczapo 1960.oku.odrzuceniej akichkolwiek
ogranicreń kuhurowych otwozylo tuta.i'jak wszłdzie indziej. d.zwi dla og.omn€i
różnorcdności definicji' zarówno indywidualny.h' jak wyznaczanych w obĘbie
niewielkich grup.
chcę więc tutaj powiedzieć, ze podstawowaróżnica pomiędzy spoIecreństwami
zlożony i a małyntispotecznościaDri nie 1eżyjedyniew tyn. ż€ w tych pierwŚzycb
nlowarowienierczpowsEcbnionejest na sz€ r oką skalę'lstnieją.o czyrn nie woho
zapornnieć' niewieikie spolecznoŚci' w k!órych utowarowienie (wspomagane przez
tokalny pieniądz) miało bardzo szeroki zasięg, jak np' u Yurok z pólno.nej
Krlifornii (Kroeber 1925) czy u Kapauku z zachodniej Nowej Gwinej (Pospisil
l963) sF.yfikr sP.iĆ.?.ńśln'7ł^żÓnychlolega n. l}'ń że ltn\,^rowienie
publicznie uznane za dopuszczalne funkc,jonuje obok niezlicrcnych Pożądków
wa.tościowaniai ujednos&owienia' których autorami są jednoski, g'tlpy i ldasy
społszne' ore ż€ pouądki le pozoslają w nierozwiązywalnym konflikcie za.ówno
z utowarowieniemw sferzepublicznej',jati niędzy sobą'
Dynamika nieformalnego ujednostkowienia
w spoteczerństwachfłożonych
w społecznościachzlożonych istnieje wyraźM tęsknota za ujedDostkowieniem'
w większościzaspokajana indywidualnie. fa ponocą pry\łatnych ujednostkowień'
często tak przyiemych.iak t€' które rządzą ]osem rodzinnej schedy czy sta.ych
kapci - dlugoletni związek powoduje. że stają się one w pewnym sensie częścią
osoby' oraf sprawia' że rozs'anie z nimi jest nie do ponyślenia.
Cfasami tęsknota ta przyjmuj€ rozmiary zbiorowego 8lodu' widocznego
w powszechnej atrakcyjności ciągle nowych rodzajów ljednostkowień. starc
puszki Po piwie' pudełka od zapałek' komiksy nagle slaty się waJte zbieraltrĄ
dzięki przesunięciu fe stery peczy wyjątkowo bezwańościowych do stery
Kullu.ova biog!2ffarzec?J UlołBołi€ n ić .iakoproces fó5
koŚztownychrzeczy w ątkow]ch'Nie7mienn) Urck na zbie|aniefnltczków' a]e
wó\łczas'co warto zauwazyć.najlepiej.by bY|y ro znaczki skasowafle'aby ich
absolutnabezwatościo{ość w ]śr1gu towa|owynr.do którego b}Iy piefwot.ie
przefnaczone,nie budziIawątpliwościUj.dlosl|owicnia z|riorowe'p.dobnie jak
większość indywntullnych.osiągasię w większościdzięki odvołaniudo Uplywu
cza$. samochodyjako .owar tracą u,artość w nrialę starze.ia się. jednak sdy
osiągająwick okolo lEydzieslu 1aI'zaczynająpu€ m ieszczać sję w stroDękategorii
antyków i fyskiwać nn wdtościz każdyn uptywającym.okicm' oczy'viścieto
słmo' choć trochę wolniej' d'cje się ze Stalymi ńeblani czas. po ktÓrcgo
upływiezaczynasię sakmlizacja'je$ w !żybliź€ l ju rówly okesowi oddzielają.
cemu czto{ieka od pokolcnia jego dziad|ln| (w prfeszlości'przy mniejszej
mobilności i więkzej ciągłościstyliŚycznĆ].pot[eba byłowięcejczasu).]stnieje
leż lowoczesny' abistoryc7nyodpowiednik procesu nabywa.ia waftościantyk.
,I.hompson (1979) nalychtniŁŚtowe
waryczDej.klóry tJk pEenjł]iwlezana|izowal
Ujednostkowieni€obiektów slużącychdo kreow^niawyst.oju lypu ..Ześmie|nika
wProstdo salonu''.charaklerysl}chegodla gNpy mIodych'awansliĄcychprofĆs.
joDJtistów' audzonych jedno.odnością skandynawskiejslerylności.klótą ho|
dowałopoEzedńe pokoleŃe ]Udzi laleŹącychdo ich klasy spolecznej'
J€ d nak tak jak w wyPadku sztLdó til}ka'iŚkiej, są to s!7ys1ko piocesy
zachodząccw obrębienaly.h grup i Śieci \Polecznycl uk]adów To' .o dla nuie
jesl rodzjnńymdziedzicLwem. dla jubilem oczywiściestano{i loŃa. a iakL.żc nie
ieŚle'n zupelnie odcięty od kultury .jL'bilera.stxjc się $idoczny w tvnr. że cbcę
wyccnlć mo]e bczcennc dziedz'clwo (i zawsze Pżccenirm jego watość]tko
to$aru).Z punktł widzeni5jubilera nylą Śię dwa odłlienneSysleny wartości:
rynkowy o'az cechujący zańknięLą sfeĘ 'ni żeczy osobistycb i pżez to njednost.
kowionych' które zbiegająsię w tym konklanyl. Pżedmiocie. wicl€ z Dowych
.przedmjotówko1ekcjoneBkicii'.. w rodzaJup$fek po piwie, w podobnysposób
plda otiaą tego pamdoks!.W miaę jak stltjąsię coraz bardziejniepowlalzalne
i 8odne kolekcjonowania'ich warrośćrcśnie]jeśli zaśstają się wartościowe,
pojawia sję cena na nie i s'ają się lowarenr.przez co ich j€ d nosrkowośćzosEje
zagrożoDa.Przenikanie się w obrębie tego satnego obicktU zjawisk utos,arclvienia
iuj edno Ś lto hienj a
u)ko P ).|ula fifin\ s uy lua|/Jn:Ulcg o.(u
' p ecjJ||7 L ' iJce.i(
możnaby nazwać .,pŹedmiouni kolckcjoneFkimi pŹyszlości..:opnwnych w skórę
sfdań Emersola' talerzy zdobionychpIask('żeŹbionadekomcjąwzorowanąna
obrazachNormanaRo€ k wel]a czy srebmychnredaliupamiętniając}cb wydarzenia
niewarte zapamięlania. Ich reklamy odwoIują się do ltldzkiej zaclrlannościw spoŚób
do# zIożony:kup ten t.]erz leraz.dopóki iest jesfcz€ Lo'varem.ponicw!żPóźnĘ
stanie się uni!'alowym ..Pr. i1mio!ę]1lkolekcjonenkim... którego jednostkowość
sprawi, ze s'a.ie się on jeszcze więćej uliim towaren Nie potraflęodtrłlcźć
analogicfnychnożliwościw podzie]onymna sfery Śyste'niewymianyTiw'
Ujednoslkowienieprzedniotów pż€ z grupy spo]ecznestawianas Przed dość
sp€cyficznym problemem' Ze względn na to, ż-eprfeProwadfa je grupa. nosi ono
zlamię fbiorowej aprobaty'kmalizu,jeildywidua]'re dąż.enia do jednoslkowości
oru nadajeprzedmiotomwagę kuitttrowcjświęlości' W ten sposób mieszkańcy
 (ultlrowa bn'gr!|ia.!ctz! - uloBarołieniejalo proc.s 267

ki]ku klvar|ałówulic mieś.ie mogą niespodziewaniezńobi]izować się do pona\łyjesLfitkt'że przedmiolynaztwane.'sztuką.. c7y tcź
'v
dziatania.poruszeniwspólnym oburzeniemnap|oPozycjęusunięciaisprzedażyn! '.obicktanrihislorycf
nr,mi,'stoją wyżej niż uoiwersum lrandh. Dla.ego właśIlie !v sPołeczetislNac
Z}om rdz€wiejąc€j lYiktoriańsf,iej fo.tanny. Tego rodzaju publiczne konflikty ziożonych wysoka wartośćtego' co jednostkowe, Lak latwo bywa uwiklańa
częsio są czymś więcej niŹ tylko kwestią sly]u- Za niezwykle gwahownymi w fóżnorakiesnobizmy' wysoka wartośćnjc jest wyraźnieosadzonaw samyDr
zalewnieniami o wdlości estetycznej może slać konflikt kulfur. klas i tożsamości syŚtemiewymiany'jak bylo w tndycyjnym Ś}stemieTiw, kied}''p. wyżsfypreŚtiż
ehicznych ofaz walka o wladzę nad lym. co możnaby okJeślić jako
',pnblicfne pfętówf brązu(pozycjasfery wymiany)i ich pżewagauad gank.tni potwierd?onc
:'
instyfucjc ojednoŚd<owiania'. w spolecrcńslwach libeialnycb instylucimi tymi były w sposób nanacahy pr7e7 możliwość otzynania z-apręty obtzędowych
są Poza.ządowe ]ub q!4jiżądowe organy wyższego szczebla' takie jak konisje tkanin czy niewolnikÓw- w spolec7f,ńslfachZłożonychbrak takiego wytaźnie
liistolycz.e' grcnia decyduj4cc o faby|ka.h publicznych oraz or8nnizacje sa5iedzkie widocz.ego Flwierdzenia prestiżu.poświ2dczenia tego. co jest wynlianą
Zajmujące się itd' chodzi o to. kto spmwirje nad niDi ko.tfolę gńfe'.' powoduje.że kolieczne stajcsię Pi/vPisaniewysokiej,lecf niemoDetame '.ku
''upiększuiem',
i j.'k dużo mr do powiedanin w kwestii kontrolowania sposobu' w jak waltościtfudno uchwytlym cehom L\|.l}cznym. stylistyczoym] elnicznyn'
spolecz€ńŚwo Pfedslawia się samem! sobi€. klaŚow)m czy też rodowodom'
Kilka lat lemu w Fitadelfii wyblchł pL]b]iczny spór wokół ploJektu' by Kje|}y tz.czy uczeslniczą równocześnie w sferach wymiany Dależących do
pomnik filmowego bohat€ra zawodowego boksu Rocky.ego wznieśćna Parkway' |óż n} Ch po |4dkus |o ! I ||y$n} ch k Io|ejed ||JIw p ral|\.e /a/eb iaF /e ś0 6 .
naprzeciwko Muzeum sztuki' k|óre jesl instytucją pełniącą dllt miejscowe8o ' ię
c/r o $'ek{ .J e be/u.r J nnie
so bec p trrd o\..w uano(iusanr.. Jitr, I' cd s\o!rhoc
estab]ishnentu funkcję pomnika i zaspołajającąrównocześni€ anystyczne potrzeby ma war.tość pieniężną' jest bezcennywcdh|8wyżsfegoporf4dkuwartości. D]atego
inteligencji.Ponysł wziąl się wprostz € y klu filmów o Rockym. opowiadających też czujemy się niezĘcznie c7jr w'ęcz obMżanas fakt podania w gafecic ceny
histoiię sukcesu aincrykańskiego mistrza bok włoskiego pochodzenią rodem Picassawynoszącej690 000 dola'ów nje powimb się wszak wyceniaćlego. co
u poludniowejczęściFi|adelfii' Dla grupy mieszłańcóWFilłdelfii o '.etnicznych.' bezcenn.' Zffazen jednak w spoleczeństwiephralistycznynr ..obiektywńoś
koŹcniach lc,yli nie wywodzący.ir się Z ll)dfir białych anglosaskjch prctesBn!ów flktu' że Pjcasso jesl bezcenny. poNieldfić Droze ponad wŚzelką wąLp]iwoś
przyp' !}un'l' ndleŹą.ychdo kllsy l\]botnicaj.przedslawiajqQRocky'ego sta!.ta jedynie jego asl.ononicznł ccDł na .ynku' Jćdnakto. żc PicassojeŚt bezcenn}'
stanowilaDrzedniotdumy etnicznej.klasoŃei i regionalnej'kótko byia sprawia.ze w pcwny'n ŚenŚie warrjesl wił.e,]niżgrul)]rplik doll|ów' który !nożn^
grup. '!ówiąc.
których Ńisamość
pon ikien publiczDymo dużej wartości. Neion aŚ dla 7a niego doskć . co shsznie podkreślają gazety. kiedy dojdzie do kldzieży
spolecznarcieleśniała się w gmachu muzeum.była ona bezwanościo\łą chałą' PicaŚa' Krótko mówiąc. jednostkowość potwierdzdnajest nie pr,ez pofycję
zasłngującąna nalychmiastowe przetwotrni€ w towe. czyli nadającąsię lylko na obiekfu w slruktuże systemu wymiany' lrez dzięki Śporadycznym wyp.tdoD
zlom' W tym wypadk ujednostkowienie i utowdowie.ie łąc7yIysię bezpośrednio \l lf.AfP tovTrol]:l' p. ttór.j sł'bl:. !..llit!.'j: j j.jr. !.l].|... a'ląc:.jj]. ! ;.:l]l'liję:ll
f zasadniczo odmiennymj. a do lego nacechowan}mi monrlnie syŚtemaNi' sfcrę .'szfuki.'' Niemniej owe dwa światy mogą zbyt długo pozostawać
Przeciwnicy pomnika przybrali jednak swoje argumenty w szatę estelyki miejsc 'ie
.ozdzielonc.Po pie.wsze. muzea nusza UkzPieczać swoje zbiory' w związku
pomnika
lub]icznych, w którcj zakesie dzieżyli kulNrową he8emonię' ostatecznie z czym muzea i handlaŹe Śztuką określająceny' Padaią więc wzaj€ m ne
nie uniesz.zono prz€ d Muzeum sztuki' lecz stanąłon w południowej FiladeL|ii' oskarżeniao popełnianiegrzechu przckszlalcaniasztuki \ł |owar.w odpowied7
zaś zainEresowani zlzucają na siebie nawuiem finę za stworzeuic i pod
Jednak większośćkonfl iktów pomiędzy utowarowieniem a uj€dnostkowieniem lrzynlywanie rynku sztuki. Gdybyśmyjedmk doszli do wniosku' że mówienie
u spolec7eń\Iwach?lożon)ch lo kont'ILl) $e$ne|17ne.drę(z4ce pojed)nc/}ch o jednostkowościszlukj jest jedynic ideo]ogicznym kln flażen intercsów
ludzi' Ich sk tkiem są zjawiska wyglądljące na anomalie w percepcji, niekolsek- handlowych. oznaczaioby to rozfińnięcie s|ę z cclenr niniejsze] analizy. f punktu
wenme wartościowania,niepewnośćzachowań' w spolecreńslwach 1ych ludzic widrenia malizy kultury ważnc tutaj ]eŚr ivłaśnie 1(}'ze istnieje wewnętrzny
mają prywatną wizję hierarchii sfer wymiany. jednak uzasadnienie tej hierarchii przymus' by brcnić Śię' wobec ilrnych i wobec siebie samego. pEed z$zutem
n |eje \l.ja k u T i u . qpl san ei nl e Fra I n iwc s a n ą: n |' ||[ ę wy m i a n y:mu'i o no l1c/ei ,Jnerkanrylizacji" sztuki.
poclrodzićspoza samego systemu z niezależnychi n.tjczęściej par
NiepodPazalnysta s towm żez ma jedynie \v momoci€ samejwymiany'
'Vymia.y'
tykularnych systemów' tahch jak eslelyka' moralność,rcligia czy specynczle PŹez więkzośóczasu,kiedy tow?r fxkiycznie znajdlje się pofa sferą bwarową'
wzg]ędy zawodowe' Jeż-elis!Źedaż Rembrdrdta czy !eż własnego dziedziclwa jego statLs w sposób nieunihiony staje się dwuznacay, otwańy na wPływ
I o d / innegoJA | w nds / )m o d c /u .i U $ ) m i a n d ' .u d ó l ' .. u yj J \nien|enr Ńej wyda.feń i lUdzkich pragnień' a słna [ecz dryf.uje w ńurcie życia społecfnego'
W tyrn czasje jest gaktycznie w nieŚkończoność wystawianr na różDc pńby
] chcialbym
Podzickować Bló'ż. Heilnsl€i. sńirh za złr&enie nÓjej uNaei nJ isbhą ń]ę ujednostkowienia- Zalem rozmaite rodzaje ujednos*owienin. nierzadko ba.dzo
lakich instyluĆji w opisywrnym p.desic. kótkolrwałego'Sta]etowarzysfąutoweowicDiu.a 8dy Śtaje się ono nadDieme,
?68 tcÓr KoPnoF.
jeszcre Się nasilają'Istnjejercdzaj .zamego rynku' któ.J nadajej€ d Dostkowość:
jest on luŃrzanym odbicie'n lepiej znanego cz'inego rynku nailającegostatus
towarom, który njeodtącznie towarzyszy slerowanym gospodalkom opartym na
ujednostkowieDiU; i jak on jest równie nicunik ony' Nawet więc raczy' których
wartośćwyńienna nie budzi wą.pliwości. fomlnie rzecz biorąc będące wiec
towarami' p[yjmują wanośćinnego |odzaju, któm ma charakter niemolet.mv
i pPe|BcZ! w:llIoi. wymicnrą' Moźem) U?ńaĆlo 4 brakuj.rcąu Mark:;'
pozaekonomiczną stronęzjawiska'które nazwalon fetyszyznemtoweowym. Dla
Malksa o wartości towańw przesądzają s{clsunki społ€czne decydujące o ich
Prcdukcjil jednak istnje'ic syŚeftu wymia.y spmwia, żE proces produkcji ule8a
oddaleniu i pżeslaje się go właściwie Postrze$f. co ,'maskuje'. prawd';ą
wadośćtowaru (jalq powiedzny' w wypadku diamentów)- Dzięk lemu towar
mstaje wyposażony społeznie we
''władzę'' podobną do .'wladzy'' felysza, która
nie ma zadnego związku z ,je8o plnwdziwą wal1ości4'Jednak z nasze; analizv
uynil'a' Że sLJ/c IJ llJje sie 1'|\bulem c,esciowo jdi po ic-h
uryprodukowmiu i rc dzie.je się to na drodze'owaró"
aatonom]cznego procesu nalury
ko8lnywnej i kulturowej. jaknn jesl ujednostkowienie.
l)wie sf€ry wymiany w społeczeństwiezachodnim:
ludzie a przedrnioty
Podkreślałen doląd.odegIyclurakteI utowailwiełii w ŚDołeczeństwie achorhim.
jako Iepr/enl ujłc)m pes ien l) p idedln) śpo|*/no.ci\
o .ł omeN|a||lowaneJ
i z'nonetaryzowanej. Zachód jest takre jedyną w swoim .odzaju calościąkulturową
o historycznie Uwarunkowanvm7bioże okeślÓńvch'\ok !.e.lvŚtÓ,v.ji śv'i.tapo
gIądowych'
Do jednej z tych p.edyspozycjj odwoływałemsię już w.ześniej: chodzi ni
o pojęciowe oddzielenie |udzi i tzEczy oraz tmktowanie tych pieNszych jako
przeznaczonychz natury do indywidualizacji(rzn. ujednos*owienia).a dngich
jako z natury Podlegających utowarowieniu. Podział ten. .hoć sięgający inteiek.
tualnymi koź€niafui klasycznej sta.ożytnościi cbr'eścijłństwa,zaczął wybiać sję
w kttlturze pieMszy ptan wmz z naśaniem nowoczesności w Europie'
oc/}vikie je8o'a
ndjbrlJ/|eiJ.5kntr}m rptr./eniem b)lo nie$o|fuc'wo'Nienmi€ i
w y ra Żn)mqskd/ nIbe mkU Il t r l o wedjo n i o ' l o ś |e
c i 8 op o J /i d u j e .| $ld(nier a! .|.7;
niewolnictwo stanowiło problen int€lektualny i mora]ny wylącznie na z{chodzie
(por' DaYis 1966' 1975)i praktycznieŃgdzje indzĘ. Niezależnreod ztożoności
przyczyn' ktÓre za tym stały' pojęciowe robjżnienie na uniwersum ludzi
i uniwersum przedmiotów w połowie xx wieku bylo .jużjednym z aksjonatów
ktrltury Zachodu' w tej sytuacji nie wydaje się zaskakujące, że konflikl kulturowy
wokól aborcji przybrał na sile w wieku xx. a jego zaitdłośćspotęgowala się
baldziej niż kedykolwiek w xLX wieku. ań też.ż€ za je8o wyraz można uważać
roc,znly pntz strony spór o dokładne usyluowani€ linii oddzielającej osoby od
żeczy oraz punk{u' w którym osoba ludzka zaczyna jstnieć. sily p.oaborcyjne
Kult[roB! biogr2fiar7(2'y- utowafdłi€ n ie lako Droces 2ó9
i an(yaborcyjnefgadzająsię bowien co do jcdncgo: możn^położyćl.Jes życi!
źeczy' a nie osoby' spomdycznic doĆhodziwięc na sźllachs4dowychdo slarć.
\ł któtfcb zwolennicyaborcjidonłgajqsię sądownegozakafu pnrklyk(osołanycb
pftf jej pŹeciwników. Podejmującychpńby rytualizaćjiNchówkLr usuriętych
Pk'dów, poniewź takj obrzęd zźdada. że plód istniejejako osoba' Jednak ieśli
chodzi o stojąceza ich działaniatli pog|ądy'to faktycznie udeżającykontnst
kulturowr rysuje się pomiędzy pr7-ekoDanianri obu stron konfliktli a posBtvą
Japończyków. Ci osumi nie UważajĄabo|cji za specjalny problen]. Unając
równocześnie'że nienarodzonedziecko jesl w pelDi osobą. Dziei te mają
specjalnysta0rs utra@nychdusz. kró|ym oddajesię cześćw specjal ych
świąo,niach ',6oao'
(por' Miura l98.l)'
w myśliZachodu ishieje pona.lto ponadczasowy problem monjny. nie7ależny
od ideologicznejpozycjimyśliciela.dolyczącyutowarowieniarozlnitych a!]rbulów
czlowieczeństwa't.akichjak praca' inteliget1cja'
zdolnościtwórcze' a o{ Diedawna
talde oĘany ludzkiego ciala' fdolnościrozrodczĆ kobiet i komórki jaiowe'
obci4żenie momhe tych zagadnieńjesl częściowodziedzictwemdłU8otrwaIycl)
dyskusji wokól niewoiuictwai zwycięstwa zwolenników jego zniesienia' stąd
bieŹ€ Śię iend€ n cja. by odwolywaćsię do liewo]'rictwajako nljlcPszei jnelafbLy
oP'sująceJulowarcwie|iezagrażające sferzccziowieczeństwąkLóregoniewolnictwo
bylo przyp.dkie'n krańcowym.kcdY lo czlowieka w calościfuaktowano iak towar'
Nlola]Deoskaźen]akapila|izln!.ZaIówDoPźez Ma&sa'.jak prkz plPicżr L.ona
XIII. oPjerałysie Da przekonaniu.źe ludfka p.aca nie pownrna być jedynie
towaJem - Ś1ąd (ak wjelka sila retorycz|a określeńw rodzaju
',nieBoln]ctwo
pałacowe',-Poję.iowy problenr lączenin w jedDo osoby i towaN sprawia, że
w wjększościlibemlnych sPoleczelhtwnowocfesnegoZa.hodu adopcja dziecka
jes1li.].:.l.a jeźeli łr.?y śii ? .]:a ri|1""..'. . vr1...Ą/1A.i. .r'a iPf. jr"1|11l.]).h
rodziców. coś'co większość spoleczeńslwUważaloi nważaza zupelnieoczywisty
wymóg sprawiedliwości' Jednak we wspólcfesnych spoleczeństwachZachodu
adopcjępołączoną z materialnąrekompenŚllątrważasię. niczaleznieod tego'jak
bardzo kochający byliby adopcyjni rodzice - za sPzedŹ dzie.ka, a w związku
z tym ?a namiastkęniewolnictwaZ względu na wpisme w nią Utowarowienie.
Dlatego teżPrawo brylyjskie kaź€ za płacenietego rcdzaju rekompensal;podobnie
jesl w większości plowincii kanadyiskichi niemal \łe wszystkicbŚtanachUsA'
wydana j€ s t zna-kjemobecnościuulalowien;a. srwaŹa ola jednak moż.
liwościnielegalnegohandlu.a flymarczenieprzymiotami czlowieka uchodzi za
wyjątkowo haniebne' Nie kweslionujemy np. utowarowienia i SPŹedaży pracy
(która z naturyjest towaremo clrfakleże czasowym).sprzeciwiany się jednak
kupcreniu czyjąś pmcą' które łączyłoby się f jej zupełDym ulowarowieni€m'
Zniesione zostało krminowanie jako fon'a pracy. a sądy poradzity sobie
z utowarowieniem kontrakló$ podpisywanych prrcz sportowców i akto|ów.
Kulturowy spż€ c iw Przeiwko drużynie piłkezy in'emu praco'
'odsprzedającej..
drwcy czy studiu filmowemu robiącemu to slmo z aktorem wyrażasię plzy użyciu
języka.jakim zwykłosię mówić o niewoLnictwie'liansfer zmuszakonlrakrcwego
pracownikado pracy dla pracodaw.y. którcgo nie lvybral sm. czyli Śtawia go

w sylLlacjj.w której musi on pracowaćwbrew wlasnej woli' Ujawnia się tutai
istotny elemeDt zachodniego iltowarowicnia pracy: musi być ono w pełli
kontrolowane przez samego pracownjka. Natomiast w myś] prawa płalności
kontrakiowe' takie jak wykup skyptów d}użnych.splata fu przy zaknpie czy też
czynsz' Pod]egająnegocjacji. zgodDie z tą smą kulturową logiką mniej szoku,iąca
jest dla nas wycena poprzedzającakonfiskaĘ mienia niż nawet niewielka ilość
pracy pańsfcfyźnianej' Podobnie jak w wypadku kupczenia czrjąś Pracą' bezpo.
średnjeutowarowienie usfug scksualnych (którc także są lowareln o czasowej
narine) przez ich dosrawcę budzi w naszych oczach mnieJ wąlpliwości niż
handlowe pośrednictwostĘczycieli. Na podobnej zasadzie z monile8o punktu
widzenia łatwiejsza do zmkceptowania wydr,je się nam nieunikniona perspekĄrwa
dobrowo]Ę sprzedazy ludzkich komórek jajowych niż idea k.upcz€nia nnni'
Pozostaje .jednak kwestia' na ile b€zpieczne są tć kulturowe okopy Zachodu
broniące sfer.)'człowieczeństwa pŹed utowa'owieniem' zwłaszczJ wobec zeświec'
czelia społeczeńslwa. któremu coraz trudniej odwotywać się do argumentów
natu|y lranscende'talnej' sankcjonującychnasfE kulturcwe rozróaienia i klasyfita.
cje. wyrafiłem Pżypusrczenie. że 8ospodafki reagujązawsfe m naciskj a sfuony
utowa'owienjai że wykazująwyraźn4lendencjędo maksymalnegoutowarowienia
na tak4 skalę' lra jaką zeuwala lechnologiawymiaDy.Można by więc zapytać,
w jaki sposób .ozwój technolo3ii iransferualr}butów człowieczeństwabędzie
wpływa]na podziatni sfeĘ lildzkąi towarow4'clrodzi mi o niedaw e osią8nięcia
medycyDyw dzjedzi'riepftszczepu organów i komólek jajowych oraz o ozwói
techniki zas!ęPczego ma.ieżyirstwa' DziedzilE ludzkiej rofrodczości na1eżydo
tych stbr' gdzie różnice między osobami i rzeczami jesl szczególnie t[dno
zdefiniować' stawiając opór wsze|kim p.óbom wyznaczenia lilii tam, gdzie
w przv.odTjeistnieiekontinuum.
ldea bezpośredniegomacieźyńslwa zastępczego' polegającego na tym. że
kobiet.t pozwala rczwłać się w swoim ciele dziecku' którego legalną malką będzie
klo inny. oczywiście baldziej wytna8a nowych rozwiązań pmwnych niż technicz.
nych. Idea ta nabrala zmczenia rnniej więc€j w tym samym czasie] w klórym
postęp techni.ay w dziedzinie kobie.ej bezptodnościuczą] budzić nadzieję
bezdzietnych par' w żeczywistości nie pomagając większości f nich. Pojawiła się
ona także w odpowiedzi na spadek liczby dzi€ci pŹ€znaczonych do adopcji. co
nastąpiłow lalach sześćdziesiątychdzięk wprowadzeniu pisułki a'tykoncepcyjnej
i w siedemdziesiątych wraz z szcrszą l€galizacją aborc.ii' w czasach nam bliższych
sprawa skomp]ikowała się w związku z rofwojem środków te.hnicznych po.
zwalającychna Fzesrzep komórkjjajowej' co otworfylo moźliwość handlowania
t]zycz.ą'ozrodczością'spreciw wobec zastępczegomacieżyństwa potocznie
\łyrażasię w kate8oriach niewlaściwościutowarowienia w tej dzi€dzinie' według
wynżającego sprfćciw wobcc takich pnktyk mńistra polityki społecznejw rządzie
jedneJz kanadyjskichprowincji.,'w ontdio nie nożna ktrpić dziecktl'. sp.awa
wydaje się jednak łalwiejsza do aakceptowanja. przynajrnniej dla Diektórych, jeśli
matlQ zastępcza oświadczy' że nie otrzymuje w wysokości
''wynagrod2edia'.
dzjesięciu tysięcy dolarów' lecz .,rekompensatę..za
',wynikające z tego fattu
Kullufuwa L|io!.łfiaPe.z' uIoqarowi.ni.jtko prcces 27l
utrudnieniadla jej rcdziny orrz związanc7 za|'iegiemL}7'yko... Z kdei arencja
zajnująca się organizacjąZallępczegomlcieżyństwa ośsiadcza:..Nie icsrenny
pff€ d siębiorstwemwynajmumacic'..Podczasgd} niePrzeNnnie Locfq1iędyŚkuŚje
etyków i tmlogó\'' koszt z.pcwnienia zaplodnboei |onór.e Jajowej zaŚLęPczej
matki wz,ósljuż tyniczasemobecniedo okoIo dwudzieslupięciu tysięcydolalów
(scott 1984).
oczywiścieistlicj€ precedcDsutoł&lwienia elemenfuhdzkicj fizyczności:
zaoPatżeńe w kew ameryk{ńskiclt inst)lucji ]nedycznych w PLzeważającej
mierze uzależnione jesl od istniejącegorynk! kNi' Nltomiast viększośćkra.jów
europejskichz rozmyŚłemodrzu.ila moż]jwość u7nania klvi 72 towar (Coope|.
culyer 1968). obecnie postęp w dzied/i l. tmnsPlalto]o8iii niewystalcfające
zaopalrzeniew otganydo przes7.zepów\|]J'ia do podniesieniatej sa|lej l.westii
polityki spo]ecznej'która w pŹeszlościdotyczyla kwi: jrki.jest najlePszysposób
zapewnjeniaodpowiedDic8ozaopalnclia' TyntczNejn zaczęiy juź Pojrtwiaćsię
ogłoszeńao skupie nerekdo przes7J7epów'
Dyskusja nad tym' jak postępowaćz komó*ą jajową. dopiefo się faczyna'
Z kulhrcweso puDktu widrenia sytuacjx wysl4da na zD^czniebardziej skon-
plikowaną niź jeś|ichodzi o spermę. kLóra już od pclvnego czasu uoŚl.ła
ulowarowionabe7 Śpe.jalnejdyŚla'sji' Cf} niejĆlllak. poni€ l laż ko'nótkę]ajową
Uznajesię za podstawęPrzyszlcjiŚoty ]Ulilkicj? czy teżnoże dhtego źefu/eknje
się od kobiel uczućnacierzyńskich Bzględem lonórek jajou}ch jako p[yszlych
dzieci. klórych w związku z tym nic pownnry sprzedawać.Podczas gdy Po
mężczyznachnikl się nie spodziewalczuć ojcowskl.h wobcc wlasnej speńny']j
(Wiele społeczności opisujelwoŹelie życiajako Zjed oczelliedwóch eleneDtówl
jednak Zacbód wybiera naukowąnrctaforę.w której Śię o ,.płodnicniujajł
'nówi
przcz spenn9w taki sPosób.Źe komóll.a iajoqa stajc się powolywanymdo życia
l]omunkllusem')NienłikłioE zrutynizowa||ep'ocedut tmnsplantacjikoDró&i
jaFwej i jej zamażania w cclu dhgotelDnrovego przecbowanfurozsferzą
moźliwości rozwoju technotogiiw}miatr) ltrybulóv czlowiccfeństwa'$ie wyłą.
czającnie]e8alnego bxndl ' PowstajepylalE' czy wskutektego 8mnica pomiędzy
Świateni Ecczy a światemludzi sraniesię bardziejpŹepuszczalna,cZ} leż może
nowedefin'cjedoprowadządojei pojęciowegozalarcia.choć ona sajnapozostanie
tak sztywnajak dotąd.
Zakończenie - rodzaje biografii
choc 10' co jednostkowe'pozostajepŹeciwietjstwemlowam' nie ma w zasadzte
rzeczy. która plasowalabysię na Ślmym kańcu towuowościleźącegopolniędzy
nim końdnuum'Nie ma towarów dosko|ałycb-Zarazefu, drugiej slrony |t.kcja
wymialy w obrębie kede,j 8ospodarki nra. jak się zdaje, wbudowaną siłę' która
loPycha systemwymiany ku najwyżŚzemumożliwemu towarowieniu'na jałie
r Zr tę sucedi€ dziel.ujeMunel BelI
 Kulturcvł t'iografi2rz.ĆZy (lowaroriieni€ jlko pr(aeŚ
273
pozwala technologia'silami o przeiwstawni€ skierowanymdfialaniu są kultura dowiedziećsię.jak Śily ulowaowiclia i ujel]iostkowieniasp]alią
i Jednostka' dązące do rozróźnień. klasyfikacji' porównań i sakJalizacji' oznacza 'nozna się fe
sobą w sposób o wiele bardzic] subteln}. niż to wykaza. na; m;deł
to dla kultU!]ri dlajednostki walkę na dtvóch fronlach:pi7-eciwkoutowarowieniu Lmretyczny]Jak jedDoslka Iamic rcguty' po.Uszając 'noże
jako horao8eńacji wa.tościwymjany oraz pżecisko .atkowitemu ujednosl. się mjędzy st'e''ami.którc
|eo F()c/n'epo tinny byc o .| \'r i.|cod d /i!lo||e'f,| U y ' n|cl! |ę |n'
kowie.iu rzeczy.do k1óregodochodziw Daturze. ' co |o|1 ' |nf
'
J esrnr ps)m'elialne:j al n. .lule .ie r.k i. J/rc..niJ I nr,) . \:m u.r' olud /r..t
w niewielkichnieskomercjalizowanych sPołeczoościacbdążeniedo utowaro' czy lez jal z biegiem hislorii danego społeczelisrwa sfely L']cgaiąrcoryanizacji.
wienia było zwykle powstrzynywale pŹez niedos1osowalie tehnologii wymiany' a lrcczy pŹemieyvfniu poniędz} Dimj' nownie ;nteresujące syryly pizypaaii.
zwlaszcza przez brak dobż€ rozwiniętego syŚtemu nonetirne8o' Porcstrwiało lo P lU |o ż nesy\lem)
niejsce dla kulfurowych karegoryzacji wanościwynien ej żeczy. zwytde w Postaci ' o' || 1 il}(| ' Nh./eń.|u 1 c/)||Jjąn: ieb ie
$.nJ er 'I nleo J d/ldl)u.. NJ P 'l)lIJ!| (' U ,n lIo8 a' ||k ' ,1 |/|ńczęn|e'jd b e
zamkniętycł]sfer wymiany' onz zaspokajało kognit}wne polrzeby jednoslki. jeśli JIa
n'(o tl' (w lJ 'o se8o hl||dlUnmk d Ia\T |' ||'||Usr l$ o|7 ąL ) IUp .)'
chodzi o klasynkację. Zbiorowe klasyfikacj€ ku|turowe powstżymywaIy wi9c '' Jc k lot/)
stłnowili odrębnąq"dJ' ku]lurową gnfl l)rwjetrli łanaty aia pveitywu
rozbuchanie' do którego skłonne są khsyfikacje czys{o indywiduJhe i prywatle' aosr
pomĘdzy odl€ 8 rymi społecfnościaDi' Użytecf.ośćlikich g"'p r'uanią.y.t. *ię
w dużych Śkomercjalizowa'ych spoleczeństwach istnienie Wyrafinowanei hcndlemj al,o .po nednr \o s i"rurcs m E d ,) r",ny nrr.i.r$ nrnri uy n,iiny
i m"J
technologii wymiany otwiera 8ospodekę na zalew utoweowienia' we wszystkich w )n'n'e uido c/n]' o J .hiaj dL |.e/Doq ĘJnfid .trnie l.v
i h.nd |.|. :stJh;;In.
wspólczesnycb społeczeństwach Przcmysłowychj ńez. eźnie od ich ideologii' gs.r antuj e biu| ' ' cj|.Iw |lięJUd d Jl
Btowarowienie i monet2ryzacja wdzi€rają się . jawnie lub w poslaci cfarnego P 9"1""]"" '" ed1diJi'n
|o ł J D o ś l.o s^z c be/r ń!.d l eg uk on' 1 lIu/.)s|erF ' p nlecznoriiolnt.om ior
m ' t' |.iryh{en;U||||
rynktr niemal We wszystkie asPeky życia' Postęp technolo8iczny (np. w medy' r cn spec)l'c/n) \po 'o b u,o \r r o uie rc. i uJ.,n.Jj.tcnh L ,.,rotohoro/b ucha;c
cyui€) takżeotwje.a na szybkie Utowarcwienie zamknięle doląd obszar.y'w klórych systemy wymiany. Tłumaczy to być noże udeźajacąz hisiorycznegopunklLl
pojalvii się możliwość vymiany. Redukcja wfutości. która sie wi{że z utowaro. widzenia żywohośćlokalnycb systemów ekononiczny"r' s"."ym
wienieB' oraf niewydolDość s.olr', .i"";
kultut] wŚpótctsiego spoteczeńslwaw walce z tą Pow4zań haldlu światowego. Mofe to te': (anowić wtj!śnjenie '
zagadld plzez
rcdukcjąz jedlej stronypowadzą do frustracjijednoski. lecz Z dnlgic.jpozostawiają .lłr'giuas sirębią.ejanl.oPologię8osPodar.lą' loLycz4ce.Jog.alrtcfonego
szerokiepole dh niezliczonychklasyfikacji.dokonyBanychpr7€ 7 iednostkii male az po
)(X w i(l o /r cu.'"(h' fn'd ..'I Iiu(|\aInci.{' ||U|):rĄ ' m u ' ' F .\rfl|' v
8rupy' KI.syfikacje tc jedllkże pozosta]ąw sfe.ze plywatneji nie lnogą liczyć na D a'o /|eJo 3'J |''.fo 'fgo j '|Ż f.Ą''' JJ' d b J ^ Je|e
' eolic d )|i|/||(/y ,d ,oworo,,sąd Iow
publiczne wsparcie' z wy.jątkien ktasyfikrcji będących dziełcm slup sprawujących utylilaryzln' Po tyclr wszystkich uwagachpow.ócę jednak raz
hegeńonię ku]furową. iewcre ao asaa.
Dczego kont.astuPomiędzy i skonercjaljzowanymi.'spoleczeńslwami
Zatem gospodmki złożonych i w wysokim stopniu zmonetfu'yrcwanych a spo|eczeńslwami
''z]ożonyD
o .'ń]."wielkn.h r.7ni.r1"rl". l.^nfT1l'. IiIć::.!! lijil,.l'i.l.j!
sPo1eczeDstw wytMl']ą .lłuwymlarowy syslcm wanoŚc,owanń: z jedn€ J stlony sta.ałemsię ttrtaj prześledzić'
plasuje się w nim homog€niczny obszar to\łarów' z drugiej zaś kańcowo M o z a |.z epr cstul/r po r o wnrnie.,,i!,t.y.p o.ob em .$
Jak i ,totc(/e,i.ruo
Tóżnicowany obszar wańościowań prywatnych. Kotejna komplikacja pojawia się x, o nŚ lr uUJJec'J no \llę.d spo 'o benllnn.||||o$ d n|' I n|eIacly ' \\
wraz z b.zustmnym odwoływanjemsię wartościowań lĘe/ nieuieIk i(h
prywamych do jedynego społecznościach spoJeam tożsamoŚć jednos*i jest względniestł]a.a jcj zmimy
bldzącego zaufanie wdtościowania Publiczn€go' czyli do sfery lowńrowei' Jeże1i .ą'lw tk]e Uw aluntr o s1|FbaI J .iej IePUIJm |
||J' l|c]llm I p -,Ę/ |ullutę ni,'
wycenj się wfutość!to w sPosób nieunikniony aktua]na cena ry.kowa shie się I ndysr dmr n)r nceLh.,mibio gr r rri.Drd n,Jrv /mb ,og r.,trizw) eg o
c/lo{rek a
miarą t€j warlości'skutkiem tego są złoźonepowiązania sfery wymiany towfiowej wyoJle ś|ęrolg|}wJc w fumJch d:rT3o '|''l'NU'Po|c8]on na |'on]ltkcie
ponięJ/)
z mnÓs|wem prywatDych klasytikacji' co prowad' do sprreczności i anomalii. ęoi.lyczĄm j"^3icdnodJc7n)njI symo' '' |||wv1nacrc.ryenlo;""moici <po'ecz.
a ta}że do wewnęliznych konfliktów jednostek ołrz konfliktów pomiędzy n)ch bądl l.o r I llił tach po ss|3|:rc)chs \}niIL II|elc|.||nonlięJ,y rłloralnl
jednostkami a grupami- odwrotnie rzecz ma się w malych społecznościach. o o gr ysaJ ąc)mto |fś |o ncr cle*|Pd nU/|' "ca' ' l' |' ||uL Iuro$ Jn)|n)ne' nie\p o
w którycb w przeszlości stfukfum gospodarki owocolvała relatywną hfumonią n)m. EhmenI o Ż } sienil w I J kiLhb iog |l||| ch m woq c/Js (hJ.J|\lcrp ik atcJ\k J
warbściowań ekonomicznych' kulturowych i prywałnych. skutkiem rych odmien. RÓw no cć ;nieJ edndkkI o i. |'I o ni. tniesc| '
nościjes' różny plofil bio8raticzny fte.zy' ' ' ie \ s' 7 nac/on)ch iJm Jch, aIb o
otzyrnuje Ęecyfiąny jedDostkowy status,połączonyze ściśle określoDymrodzajem
W tym punkcie powinny pojawić się zastŹeżenia; przęslroga.Podczasgdy to^amości - króra jest święta hb niebezpieczna,a częstokoć lączy w sobie ;bie
w niniejszym tekścierozwodzilem się nad wielkim kollastem' klóry zachodzi Lc r e{ hy .lbU I eż 7o "|.F po p|o\|uu)t/||con) p o/d n.w!. .p o|eclno.ci'
między dwoDa biegunowo ńŹnymi typmi idea]nymi gospodareĘ najciekawsu l.o do bn|e tr r egot)pu \po lą/en.lq ].h nlod e|oha1\a e |o* |JL n |ch p o/)cja
enpnyczne przypadki do zbadania, w ostatecznymrozrac]runkunajbatd'ej o]łocne q sr r uLr ur z Śeynenu u J||o.ci ł)tniennv lh i .Ie|TC hs)|ni;ny je\|
takżez punku widznia leorii' Iokująsię gdzieśpomiędzynimi' To właśnie z nich 't|.lo smi wydrr/enia /J.hod/J.e u t ropmt,ir/cc/y u
I sicL,/oici rr(hodra
w ob|ębie PrzyPisuej jej sfery. Kaźda rz€cf. k|óra nie mieścjsię w Usti]onych
katego|ia.lr'wykazujeanomalięi zostajewyIączonaz nonnalnegoobiegu:jcslona
albo sakTatizowana, albo izolowan! bądŹpo prostuusuwana'W biografiachltldzi
oraz rzeczy należących do lego rodza,ju sPolecfeństw można dostze przede
wszyŚkim systen społecznyi zbiorowerozumienie'na któ.y'! się on opiera-
Nalomiast w spo]eczeńslwach zlożolych spolezne lożsamościjednostki są
Die ty]ko wielonłie' lecz częslo leż popadają ze sobą w konflik' Nie istnieje jasna
hie.archia lojalDości.co sp.awia. ze jedna hierarchia domi'uje nad drugą' Tulaj
dranatyzm jednostkowejbiogmfii staje się coraz bardziejdnmxtem tożsamości
ich zderfania się ze sobą' nicmoźliwościdokonmia wyboru tTliędzy nimi' br.ku
sygnalów ze stlony kultwy i społeczeńs(wa'które mogłybyw tym wyboue pomóc.
KJótko mówiąc' dramat |eży w !ym. że tożŚamość jesl chwiejna i niepewnai tenal
ten coraz ba.dziej domjnuje w€ współcasnej zachodŃej literatLtrze' spychając na
plnn dalszy dramat, któIego podstawąjest struktur:tspołeczna(nawet w wypadkach
tak wymŹnje odwolu.iących się do problemów stn'ktury spoleczne]' jak prac€
dotyczące kobiet czy różnego rcdzaju mnieiszoścD-Biognfia rzeczy w spoleczeńs
twach złożonychujawnia len sam wzór. w homogenjcznymświecieloweów
buŹliwa biograria ifeczy staje się histori4jej rozmairych ujednostkowień'jej
ko]ejnychklasyfrka.ji w świecieniepewnychkategorii.które olegajĄr'.f€ w a|1oś
c'owaniu przy najm.ic.jszejrDrianie kontekslu.Podobniejak w wypadku ludri,
dramatyzmbiografii leżyt!t'j w niepewności wartościołaliaj lożsamości.
wszystko 10 sugeru,jepewn4 poPrawkę do glębokiej' wnikliwej koncep.ji
Du|kbein twierdzącego'że spoleczeńslwopoi7ądktrjeświatrze.zy Da wzó|
'
slołecznej struktL]ryświgtaludzi' sądzę. żf,spolecalisrwa lówn@ześłie ogranicfltją
oba te światyw ten sm sposób' konstruując predńioLy tak satno' jak konstnują
llrdzi.