Wprowadzenie, dlo teorii autornatow, jezykow i obliczen

Wprowadzenie do teorii autornatow, jezykow i obliczen

Joh n IE. Hopcroft

Jeffrey D. Ullman

WYDAWN I(TWO NAU KOWE PWN WARSZAWA 2003

John E. Hopcroft. JcUn:y O. Ullman fmro'lillclion to Auiol'l'UltCl heory. LclflRU(~gesand Computatwn T .. Addison":\\1eslcy Publi.shlllg Company: Readulg, Ma~.sachl.lset[:s- Menlo Park Califon'lia - London _ Amsterdam+ Doll. Mills, Ontario - Sydney

Authorized tmns..lation ofli:h£ Ef.lglishedilio:n © 19;9 oy Addison-Wesley Publishing COl'flpal:ly.lnc. Thi:s trilllsiation is publi shed and sold by [loel'lluissioUi of Addi:'Oll- W.e.~ley Publishing Company, Inc., the owner of allrighins to publish and sell the same. Copyright © for ilie F'Qlishedition oy Wy.clawnictwa Naukewe PW N Sp .. Z 0.0. Warsz.awa 1994 Copyright © for the Pol'i~h edition by WydawniclWo Naukcwe PWN SA Wars~wa 2003

I."lrzedmowli

9 11
13

W~'kllz siurMow
I. WbdumoScj Z j~l'ka angielsk&ego tlumaczyia UM,l A KONIKOWSK.A 1.2. U. 1A. 1.5.

WSltpn~

I. ~. Lal1,c;!lchy, alfabery i jQZyki

Grary l drzewa Dowody przez indllkcjy Oznaezenia dla zbiorow R,ehl(:je

13 14
Uj

17

1.6. TlIe* ksia,z:ld

bdlll1ia
2. AUbimlity

19 21 23

sltoDclone· i wyrmnill ~Jne

26 26 2'9
31

Proj~kt oIillldli i 5~i'i Joanna. Sobieraj

tyruiowych

2,]. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8.

Systemy sl:oncr..cnie stanowc Podstawowe d.efimcj~ NiedA:terministycz~r.Le automaty skcnezone Autom~~ skonczone ?: s-rachanri WyTaZetiia reguJarne. . .

37
of I

DWIlkicfunkowc automaty sknnczone Automa~y slonczollc z \\'yjs~icm .. Zasu:,wwaTlili automllt()\\' skonezonych .

49 56
59

Zad'lllia

U""'agi bihli·o~9.f'i~~e J. WI'~sliO<Sd zbioro.w

60
69 70

ifi!gulorlliydh

Wvdawaietwo Nal!l'k{lw~ PWN SA 06:251 Wlll"SZ3wa. ul, Mlod!J.wa 10

3.1.. .. ....a '-' • ~. Leinut (I .. . porn - wa t'uu "I Zc,jorow regularnyeb -,.2. W!u~J]OI;·"zamk m~t OSC1 zbi • regl,llar.llyc.h . .. . .. ~~, ··Io.mw 3.3. AI!lol"'ytmy d.ecyzyj ne dla z.bioro .....reeularn '!{en ]4 T ~De[1 zeme MyluUa - Nerode'a i minimiLlizacJ'a . dzeni ~. .. Zadarlla . Uwagi bibli~g;an~~c
4. GUtnatyli bezk.onf.ekstowC'

70
73

7g

8]
88 93 95 95 97

tel. (O-prefiks.21) 69 54 321 faks (fI-preflks-22) 69 5403 [ e-mail: pwn@pWllxo!ll.pl

n~tp:llWWW.p ..... n.pl

4. I. M otywlI.cja j wprowadzenie 4.2. Gramatyki bezkontekstowe

6
4,il. Drzewa wyprowadzenia 4,4, Upraszczanie gramatyk bezkO!llcksto'!\'ych 4.5. Postaenortnafna Chomsky'ego 4.,6. Postac normalna Greibacaa 4.1. Istnienie Scislc wieloznaeznych j~z}'k6w bezkonrekstowych Zt.,dalll:l Uwagi biMiogrnfi~e

Spi~ rzec.zy

7
9.. Hierard!iia Chomsky'ego 251

I Oil lOti·
III

113
117

122 126 127

9.]. Gramatyki regularne 9.2. Gramatykl nieagraniczune 9.3. l¥Zy.ki kontekstowe 9.4. ReJaeje Illi~dzy klasami j~Lykbw Zadal.lia .... U ..... a!li biblio~mfiC:Zlle 10. Delerminis:l:yczne 10.1. 10.2, 10,3, lO.4. 10.5. I~:ki b(r"kon~ekMow·e

251 254 258

261

263 267
268 269

5.1. Opis

l1ieJol"malny 5.2. Dc[micje 5.3, Auh}tlilaty ze stosem i Nz.yki. bezkontekstowe Zadania . Uwagi bihliograflczne

127 129 134 141

1.45
147

6.1. Lemat 00 porepowanlu dla JBK 6..2:. WhJlsuo:ki zamknictosci 1BK 6.3. AIgmytmy dccyzyjnc dla JBK Zadania "... Uwagi bibliogratieznc 7. MltSZ)'DY Tur:inga 7.]. Wpruwaazcnlc 7.2. Model maszyny Turinga 7.3 .. J~zyki i fUllkcjc obliezalue 7.4. Te.thJi iki kcnstruowaeia maszyn Tur]1Jg!I 7..5. Moo;'fikacje ma:s:cyl'ly Turings 7.6. Teza Chureha 7.7. MaszYIlY Turil'lga jah) generatory 7.8. Ograniczonc maszyuy Turinga rowilowa:zlle Zadaaia "" wagi bibhog:ruficZJlc

147 153 160

Postacic normalne DAZS Zamlrni~tost rUBK ze W:t,gJ~l.I Dill dopeluieule MllSZ~'Il}' przepowiadajaee Dodatkowe wlasnosei zamk(ll~kl~i DJBK W1asllfls,;;;id~Ylyjnc DJBK W.O. Gramatyki lypu LR(O) W:7. Grametyki typu LR(O)i DAZS 10.8. Grametyki typu LR{k) ~danil:l Uwa.gi bibliogra fiezne

:no
275
219 282 284

290 299 303

3()8

]65 ]69
171
171 172

310 n.1. Triady 1 pelne triady ..... 11.2, Odwzorowania ukrcslonc za pmn.oQ 1.J.o!!o!n.ionych maszyn :i-l;kwencyj.ll},ch I 1.3. lnne wlas.l100c1 :mj[jkni~lo~ triad I ] ,4. A bstra.k~yjl1~ rcdziny j!py k 6w I U. Niez:ale?rioic operaejl na ARJ ] 1.6. b''Q.d(>ulllowEtllie Zadfillla Uo,yagi blbllogruflczne 12. T_ia .zloi'uooki obllc:l.Cntl)'wej
. . , . . . . . , . . . .

310 311

:m
318 319

176 178 1M 192 194

Z

32·0
323 326

modelers

podstawowyin

198

203 204
2()5

327 327 338

344 347 3]0

12,1. DJ:[lllicje

S.I. ProWelllY 8:.2. W!a~nO'Sd jp:yko'Wrebl.t'oellcyjn},ch i rekurencyjnie przellczalnych !U. Uniwersalne rnU!i7.Yil)' Turinga i pt·obk;m nicro:ZUr7..),galny
8.4. T wic~rd7e[lill Rice'a I pCWnc dulszc problem}' IlH:ro7.~tl7:)'ga~t~f: 8.5. Nieroz.~t1'2ygaliWM problcmu odpowlcdflilooc.i Posta .... 11.6 Prawidlowe i nieprawidlowe obHw.cnia MT jako 113rZ,\;d7.ie do wykazywania . 'nn'lici pewnych problemOw dla JBK

2(15

2;07
2:10 2~4 224

12,2. 12.3. 12.4. 12.5. ~2.6.

liniowe, kompresja I..I!smy i zmuiejszanie Ilczby tasm Twicrdzenia 0 hlerarchiach . Relacje micdzy miarami z!oZOIlO'Scj' ~:::::::::. . ••••. . Urn aty transl f.1.Cyjn.c i hierartii-lic lJi.Mefem'lini~tycznc .....,...".. WlaS!looci o.i!l·6luydl rnia:r 7iow.llosc::i: twierdzcnia 0 I ucc, PI"ZYSlP.iesze:liiI,JI i surnie teoriomnog;oSt::imvej .....
Przyspieszenie zloi.(mO'Sci

12.7. Ak~jo"lI1illYC:ZID!I leona

351
359

nierozstrzygal231 235 238 241

Zadaliia .... Uwagi bib~iO'graflczne

13. Prohlemy niepod~toe
C2i.1!i j p-II.mi¢

361 367

8.7. Twierdzenie Grcibacba ""'" Wprowad:zcnic do tcorii fLlnkcji rekurenc:!Ijnyc.b ~.9. Obliczcnia z wywC7.nia

s.s.

369
369

13.1. Wielornianowy

Zadani» t Jwagi blbli(lgn1fl';;7.D.e

24.5
249

13.2. Pewnc problemy NP-7..upoln~ 13,3. Klasa ko·A1JI' 13.4. Problemy WPAM-l.Upe!IlC

374 394
397

~35- ProblcID1I' zupelne (lia

@'i

NlPA'M(log1"l)

-,,,'
,

e-

~" d01l\\looliwie ru,~od~,lntl prool.cm)1 . ., -, . l",_IJ,. ~!Ile .' . .. . ,_. 13.7. K westia, 91'= .A1.~ dla m:;llS~'n "['llnn.llJ" :z W)'IoanUl.1:IU: s~wi('lrdzei~la, r:.l.'i @ ,= .IV~' Zm:Ii::1.oili ' . • , -

o-grallllC

wnooc naa1.~J mo-'LI!lwoSCI . .' , .. -'.

," ~, "

'

' ,,',- "

'..

, ,. ,

Uw~~ci It;!lMiogrofl.CZJlfl
43&

~4" I, (l.Oftl(K.."JtiCZoE ~,!lol.!o1mllly ze ~lt)$em

~4.J. Au~oma~li' sl-osDWC 14.3, J~zyli ind:!'!k;sowane

'I4.4. 8)'s~~ITIY :roilWojowc

14,$, Pod~utnowanie Z~dilJllii1 - . - . IJ wa:g.i bib!iograficm.e

.D:z.ksjQc lat temu PQdj~li:sn'llY sj~ napisania ksi~ki zawieraj~,Ge'j 6wC~SQfj,. \Viedzlr na ternat j~zykow [on,1JI.:lInycb. teorii automatew i z~ozo~oscl obUcze,l1i]owej, Palu-z!J,C wstecz, rnozemy £twierdri~, ze na jej 478 stronach pOmin,~U~fIlY tylke kilka znaczacych wynikow, W trakcie pisania nowej ksi~ki na ten temat doszlismy do wuiosku, tei wobee wielokierunkowego rozweju d:7:l ed.7J,l1!Y ~iem ezliwe jest przedstawienie
£twOTZYC encyklnpedii

j ~j ,.,! s.posob jedn olity i zarazem ·wycze.:rpuj~y. N ~e P!fObow!:1ljsmy wi~c i re.dag.nwalismy material W s)'Josob dosc brutalny, W'yb]er<l~ lismy j~dYl1ie~Mlat.y 0 kluczowyrn zuaczeniu ella teoretycanege rozwoju [e] dzk:dzlnylub lematy wazne dla zastosowai1 ua-y]"Jiiery§lIlYc.h. W d~gu Oc5u!tnich dziesl~iu lat najwid:sze maczmle miaiy dwa ki,erul!lki badan, Pierwszy z nieh dotyczyl u:zydap oj~c teorii j~zy kow" takich jak np, niede terminizm i hierarcbie zh.ylo[\Lo&Ci, o udowodnieuia d prawdziwosci dolnyeh ograniczeJl w przypadku zloionoScl pewnych prcblemew prakrycznych. DruW pole:gal ua zastoscwauiu koneepcji teerii j~Z;yk6w. takich jak "'Y:ra.:reFlla. regui.a.JI"n1Ie .i giramatykibe4ko~.1.teksiowe, przy projektowarriu opregramewanie, np,. kornpilatcrow i system&w przetwarzania tekstu, Oba ttl:' kierlllnki ba.dan prz.yc:zyni~ si~ do uksstakowania struktury t~ ksi~zki.

Z rO.ldzia~6w 1. -8 korzy!!htliSmy obaj IDIIl1 wykladaeh d~a stud!=rlL6w starnzych lat, pDmijJj~c jedynie material dotyczlj,cy :§.cislej ni!ejed,[Ilozn<u:.znooci podany w rozdziale 4 QlillZ pewne .f'r<l.gw.enlj' roldriahl 8. Roz,{lzialy 1, 8, 1.2. 1 13 tw(m~~ j~drQ Wyldadu ze :dczotloiSd obl'iczenioWej. Na padstawie 1i1().zd~ia.J6w 2-? 9, LO, 11 t l4 mOZna .zbudo!wac ",-yldaG Z teeril j~:zyka na poziom.ie< ~ajfW<lnsowanYm.

ZAOAN'IA
U~ywamy konweneji oznaczeuiowaj, W klomj naJtmdniejs:2le, prorbl!emy opall1!"..o.ne dwiemagwiazdkami, S<!a problemy srednie] Lmdnwci wyr6inione s~ jedna g\V1azdkll_ Rozwtazania zadari oznaezcnyeh lite"f\l R poda.lismy na koricu k:azueg.o

10
rozdzht.lu. Nie probowalismy tu dostarceyc pelnej ••instrukeji" rozwi,!:zywania zadan, wybmlismy jcdyuie po kilka zadan z kazdego rezdziafu, ktorych rozwiazania majq szczegolna walltosc pogladowa,

WYKAZ SKRCTOW

PODZI ~IKOWANJA ChcieLibySl1lY podziekowac za wnikliwekomentarze i rady nastepujacym esobom: Alowi Aho, NiSS1mOWl Francezowi, Jonowi Goldstine'owi, JUriSQWd Hart= manisowi, Dave'owi Maierowi, Fredewi Springsredow:i oraz Jacobowi Valdesowi. Maszynopis Iachowo napisaly; Mane Olton j April Roberts. w Cornell oral Gerree Pecht w Princeton,

ALO ARJ
/\s

automat Ilulowo ograrut.:-roJlY abstrakcyjna rodzina jWykow

Ithaca. New York

Princeton, New Jersey Marzec 1979

I.E. Hopcroft
.J.D.UUman

AST
AZS
DAS

automat SkOUc.zOfi:,o _. automa t stosowy

automat ze stosem
{kl..ermii]i~t}'CZl'IY automat dWl1kLenlfl!{OWY

~kJl,)tlczony

WAS
DAST !VAST

DAZS
DIRK GBK GK

JElK JK
KPB

_.

MT
NAS 2NAS NAST 1NAST'.

NWDASI . N WNAs,T .C -

PAIS
PNl{_

dctcrminisryczny automat skonczonv deterll'ltllistyc:z:oy automat stQSOWY • jednoklernnkowy dctcrmin.istyc=y autoraa; sjosowv dctcrmillistyc:;:ny automat zc- stosem .. deterministyczny wrykbezkontcks:tow), lJ;l'a:mil!tyka bczkonteksrows gramatyka kcmekstowa J~k bezkontekstowy j~zyk. kootckslowy kW<l.llty11kQWI!I1!IJ formula bM].o~Jrn II'iIiJ!S7.yna Turi IIga nicdeterministyczny automat sk.oiLczony d~Ykicrullk.owy ni~dctcnninistyc;o:ny automat skone,.cm)' niedeterministyczny autOmat stosowv J'_.J . k' d . .. • ,,;,no rerun ... wy we elel'mlIn~tyczny a.ulottlat slosowy v rueurotn' a T. i" 'd' ". . '?' .u~"qeLet:rmnl!;.yc.zny autOm<lt 5t08O\'\')' niewvmazujaJ:."CY me'd cte.I'1nIfiI!l.Lyczny automat stosowy . .. u. opis chwilowy
II, •

..~

pop ZPo .
p

UMS

pomo~ruCZ}' autO'mat .Ie sLo::em postac norrnalua kO'~'~~ lccyjlll1 pro blern oopoWledTllo5.e~ POllia uogotmoaa m;;!:;.zYDll sek~Il~"riDa 7:rnodyfikowany pro br~1TI oopowied.fIIi~):!ici Posta

.. ,_:

'lII

WIADOIMOSCII

WSTI~P'NIE

W tym rozdziale dokonamy przegladu glownych poj¢ matematycznych, kterych znajomose jest niezbedna do zrozumienia materialu zawartego w ksw:p;w, Do tych POJ~czalicza si~: grafy, drzewa, zbiory, relacje, lancuchy, j~yki abstrakeyjDe oraz indut:oj~matenlatyczn~. Podamy takze krotkie wprowadzenie do calej pracy oraz tn otywacje, kt6rym i si~ kierowalismy, Czy telnikposiadajacy przygotowanie matematyczne w wy:rej wspomnianych d.ziedzina.ch moze pizejsc od ram do punktu 1.6. zawierajaeege uwagi na temat motywacji.

1.1.

tANCUCHV, ALFABETV II J~ZVKI

Symbol jest obiektem abstrakcyjnym, ktorego bedziemy tu deflniowae sposo b f ormalny, podo bnie jak nie definiuje siii punktu i prostej w geometrii. Czesto uzywanyml symbolami s~ na przyklad li~ery ~. yfry. Lafi:('ucn (tub ~IO'wo) jest c skonczonym ei.. upem sestawionych razem symboli, I tak na przyklad, a. b .i c sitsyrnb clam i, a. abel; jest lancuchern. Diugosc h1.ili:;ucha W, oznaezana: Iwl.~o liezba symboh tworaaeyeh 'tell ~ancuch; np. fancuch ahcb rna dlugos.c 4. Lancuch pusty, o:l,naJ.:zanysymbolem ~,.ieiSt zbiorem z!ownym z zera symboli, Tak wiec lsi = o. , Przedrostkiem laricucha j~t dowolna liczba symboli :rozpoczynaj!lcych teo iancl.!lc.h,a jego przYI'O,o;tkiem - dowolnaIiczba symboli koncz'!cycb ten tallcuch. I tak na prz_yklad, lancuch abc rna uastepujaee przedrostki: e, a, ab i abc . Jego p.rzyrostkami &<1:: e. c, be j, abc. Przedrostek lub przyrostek lancucha nie pokrywajacy 81~ Zcalym Ianouchem nazy wamy przedrostkiem lub przyrostkiem wlaseiwym, . ZI@zeniem (ko1lkatenacjq) dwoch ~a..I1cuch6w jest laneuch powstaly poprzez ~PlsaJ:lie pierwszego Z nich, a nastepni e dItlgiego, bez Za.cinej przestrzeni od dZIdajil\.'ej. Dlaprzyktadu, zlozeniem iancuchbw radio l magnetofo» jest ratiiomag~e.t~f():n, Jako operator sk,}adan]a ~a.nC\lchow uzywane jest ich zestawianie, Tak wi~c, jesh wi x fi!l. Iancuchami, to ich zrov.enIem jest w.x . Laricuch pusty jest jedynka dla OpeTatora skJad,iDiH, tj. nw = WI> = w dla kazdego laricucha IV. . A.ltabez lO skoriezony zbior symboli, Jgzyk </ormalny) jest zbiorem hU]cuchbw 2;JoZODych z symboli jakiegos jednege alfabetu, Zarowno zbior pusty 0, jak j zbior {e] skfadajotcy si~ jedynie z huicu~ha pustego, S2ljezykami. Nalezy zauwaiyc,7.e sa ~~i:n~~ dtugi z nich zawiera jakis clement, a plerwszy - nie. Zbior palindromow ~~"uchOw. ktcre mozna odczytac r6wnie dobrze od nocz rku, iak i od konca Dad
W
a

me

l.2. Grafy i dreewa

15

14
a}fabete:m 1} jest j~zykiem ni,e.skonczollym.. E1e,mentall1i tego j~zyka s~ np.: &" 0, 1, 00, 11, 010 ~ 1HUOJ 1. Z~l.ll\vaim.)'. ze zl)ior wszynkich palindromow nad nieikonczornym zbiorem symboli nie jest, forrnalnie biorac, j~ykiem; gdyz nalei:~<cc
do

to,

niego hl1ilC11J1.cb.y sa wszystkietbll.dow nie ane nad jakifl;1$j~d nym al fabetem. Int1ym ptzyk'ladem j~zyka jest. zhi6r wszystkkb. ia£lcu.c.b6w [lad. -ustalQuym alfa bew tIl E. J;~zyk len b~dz~emy oznaozae symbolem .!"ofI, Dla p.[zyklad u. jei.do E = fa}, to E* = {I'\ a. aa, CoIlt11 ••.•.• 1. Jdli zas E = ~O, to 2"* = {S; 0, 1, 00.01,10,

DrogaI w." sgrafle to, ciag wierzcholkow 1l!J .'2,---, I.l11;'. k>- 1 t a k' "'lif!' I). r:. I _ .. . ." .. l' ",..Fl. . ]t:'lt rnkiem ala k.udego ~,1 ~ i -< k: Mewimy ze drcga La jest droga . dos .1 3. 4' . d ... _. . 'to l V I . 0 V k" Tal Wl~C -t. Jest roga z.,1. do 4 VI8gT~fie na rys, 1.2. J ezeli v --* W jest hlltiem to mow.my, ze r) Jest poprzednikiem 1<1', a 11' jest nastepnikiem D. ~
• .
j

'l

e, ~

.!..

-1'..

I~

n,

Drzewa

Ll, 000, _...}. , .2. GRAFV I DRZEWA

OrfJ/O'zna.cz<t1lfy: G = (V, E) skladl1 si~ ze ~.kon.~zonego zbioru wierzdwlkJw (w~]6w) V oraz ze ~bigm E par \\rjerz.cho~kow. ~v:anych krawf.',lziomi. Pnyktadov.'y graf pokazany jest ua rys, 1.1. N~ tym rysunku imnny V = {I, 2. 3; 4, :5} oraz

E = {(n,m) ~n + m = 4 lub

,~+m = 7}.

DmgQ wgrafie nazywamy cii!g wierp;;holk6w IIi' V2'· ... 1'-' k";J; I, Lui, Ze dlia kazdego i, 1 ~ i -« k,istnieje kraw~dz (VI' iDl+ I)' Dlltgo:kiq takiej drogi n.azywa~y Iiczb~ k _ L I tak rta przyldad ci4g I, 3" 4, jest droga w grafie na rys. 1.1; jest ni'l. takze sam wierzcholek 5 .. Jesli l'1 = v~, to dn}g.'I; nazywamy cyklem.

,13, rafry ,ski e 1!"()ol'lIra ne 'Gi"qf skierawaf1Y (k:r6tko: sgmf), oz.na.czall:Y takZe () ~ 1( v. £), ;klOlda siq li! zhioru wier.t.choU\:6w V ] 7.bioru E I1po1'Z!;tdkowanyoch par wlerzchoU:Ow, zwanyclt IJlk.ami. Luk z v do oznacz;;:t:mYja ke r.' ~ w. Przyk tad sgra fu po d an 'Y jest nit rys. ],2.

~t'

------• 'I

~.r

n~

,.

l~i<~n~l

~ onn=Y:llly~~~P~~~b~·~~~~~~~~~.~~~~~:~~_W ____ __ ~_~'~d_7_'~ __ TO_7.._b~_O_r_g_rn_m_~_r~_c_z"~Y __~~~O_'~~~3~W~·~~_~d=Q=lo=n=~~n~~'~~~.:k

R}'lilJ.Ilek 1 3

r.,

~.

16

17

prze&koczyt przez tamtego leniwego psa". W p:rzykJadrltl tym wierzGholki sgrafi; file S3: nazwanc; Sf!, one jedynie opatrzone etykietami, kt&re 5,!- Mowami lub ctddarni mowy, 1stlllieje specjaln:a terminologi a dhl drzew, r6mi:t£a &i~ on (Igolnej tenainologii db dowolnych graf6w. Nastepnik wle:rzchollGt .zwany jest jego .~nem. a poprzednik
ojc;em, JeZeli ]smiej'e droga ~ wj,e.rzcbQlka v 1 do wier2ic:hoika v l' to rrl.Owimy, Z~ V J jest pnoilkiem t:l2• a U:2 jest p()z(1mkiem [,IJ' Nalezy 'Zauwazyc, Z:e przypadek Vl = 02 nile jest wyklUC!lcmy: knzdy wieIZCborek jest zarowno przoje~o

L
1=8

II-I

(1. =

i~ ~-fi2

1:=0

"[1p.=
(=1)

(n -

1)m::2n - II), 6

dnem. jak i potomkiem

samego siebte, Wi,erzcbo)'ek

nie

maiacy synew zwany

Til o.st3lllllli roW110# wYllilHi

(~-I)'I(#F-I)

jest [isctem, a inne wierzcholki nazywane s~ wierzeholkami wewfl(#I'znymi. 1 tak np na rys, 1.3 wierscholek e ety.kiecie .t.'zasowti.ik'· jest synem wierzcholka a etykiede ,iFdZ<l czasownlkowa", kt6ry z kolei jest ojcem tege poprzedniego, Wierz-eholek 0 e~ykiecie .,psa" jest potomliem samego siebie, a t~kie wlerzcbolka c ,erykieci!e •Jraza czascwnskowa", wie:rz:cholka (I etykieci,~ ,.7~anie'· i szesciu 'irrnych wierLChoik6w. Wierz.cholki etykit:lo'Wane Slowamj j~yh l'oh,;!.;:.iego Si~iiscmi, poz'OI'l'h'l,b;l z;n,s, etykietcwane czesciami mowy uj~tymi w nawiasy katowe, s1t wie-

6
I.

.. rr(1'+1)(1n+l) + Jr = --...:...;._---:.

p:!'O!l't.ycl1 przek~z~lt.e6

alJjei)l'aic;t.!I.ycb,

Po dowod;ri

llrawdziW(}li;ci

1.1).

1.4.

oZI\JACZ,EN I'A 0 LA ZISIO ROW

rzcholkami wewnC?lauymi
1.3. DOWODV PRZEZ .NDUKCJ~

ea P0l110C(J,
lub

ZWc1adamy. :Ze czytelnlkowi znane jest p'Qj~de. zbioru; t], grupy obiektow (swanych di'm(!!~t(lmi zbioru) bel. p~ywtOrzen. Z1iijory skoncztme mozna okreSlic przez wyliezenie ich elemectnw w nawiasacb klamrowych, Dla przykladu, uiyliSmy :o. l] do oznaczenia alfabetu .rlozonego z symboli 0 i I .Zbiory specyfjJ::ujemy takze
k{m~itrI~k.lora zbiarow:

t:ej ksiftioe udewodnieno przezindukcji;T Zal6±m:y, ie mamy do ceyuienia z pewnym stwierdze:nie.m P (.1) na temat nieu] emnej Liczby caJkowi[ej n, Cili;S-tO \vyb~tanym przy"khuiem jest przyj~cie jako P(n) :rowuoSci
ltV

Wiele twierdzeri

{x I P(x)}.
{x z A I P(xH.

(J .2)

0.3)

±
i=()

f2 ""Iltn

+ 0(211 + 1) .
6

(U)

Zasada indukcJi matematyc:mej

mow!. ze Pen) Wynika z tego, iZ: dla n ~ 1.

W'Yr~ze,nie (1.2) _jest odczytywane jako "zbi&r obiektow x,. takieh, i-e P(x) jest Pl1lWrulWe"\ gdzie P(x) jest pewnym stwierdzenlem 00 obiektaeh x, Wyra:i:eule (1..1) Clznacza .. zbior obiektow X nalezacych do zbioru A takich ze P(x) jest prawdzi o··Z) . ' ;. . .. awe • Jest ono rOWD.OW<lZl1e Z 'lIYra:ienicm Lx I P(x) i x naleiy do A}. Na prz}' klad, za pis

(1)< P(O), (2) P{n - I) imp]ikuje P{n)

Wanme:k (1) w dowodzie indukcyjl1YIU ZW'"dIly jest poUSlawq. a waronek (2) - k:nJkiem indt~kc)dlilym. Lewa stroua warmnku (2). lj. P(H - 1). z.wana jest zaJQ;;e~ nlem imlrlJn::r.jnytn.
PO;Ykt!!d. 1..1. UdoWlildDijmy rb'WuoSc tl,l) pit2e2 Ln'dukc1~ malema'ty~2\tl~. St.vi~T[:izatll}' prllYl() za " Vi' (I.!) 'i7aU!W;II?.aj 1:1. ze obie strouy l~' l!:ownotcis'1! rownc Z!!1"1JL, Ab)' Udl}Wlxlnic (2). poosta.WJwny Pl' 1 7.3 II 'ill tV} i J,.UObuJc,lIIY W)'IHOwilld21c zwhll'~k {U), z olu)"ma[l~j

{iii jest liczba ealkowi t:'/; tlfa,z Lstnieje liczba calkowita j, taka, ze ~=. 2j}
jest l~kowani . J OW.Hua par:l;jlSlycl:n J.D.~h ealkowitych, A.. Jez~h kai.t1y e!~m~nt A jest, elem(mtel;n.B, to plSloCmy A ~ JJ .i ltuiwimy, ze .- Jes~zawart)' 'W s. Zap~s A ~ 8 ]Csb synurnmem .B 5: A. JeZf:'li A S B, ale A' #-.8, q. kazdy deJ11" • A ..• 1 • de r.. . .. . 1 A ". D<uezy 0.1:1oraz IStruej e pewren element .B, ktory nie nalezv do el~ to p],!;:.r~my ~ ':;i B. Zbiory A ~ .11 sa rowne (iden Lyczne), jeteJl rnaja te ~ame menty, Tak Wllj;C A - lJ Wlcdy 1 ly1ko wtedy, gdy A c BiB b Ap!;l:WD::I ..

...... . :t' ~e tQ..,q wyspecy

dziwow (1) poosta,WJlllj~e

w [ell spos6b r,6wlI.o5.ol!I). Tak wife lJulsimr W}'k:i.I'l'.J!Ie.

.-1 'P,FL ~-=-

:2e diu. ,,~

"~.,,

J)nI2rJ-1)
.

_-u

'mp1ik1.lj~

i2 = ntiti

+ I)(:tn
6

.... " •

·L8

I_~ RoJacje

Zwy kle defimowa,ne operaeje ria zbiorach to: 1) A u B - 8!.mw.t~()rwmn Qg~:losdow~ i. l1'[ czyli A

{x I x
2) .At f'"'I B [x]x J)

na.1,ezy do A 1ub x Dal~ly do

.B), i B, czyli

iloczyn h:Ql'iof1mogosciawy (pr.'r(!ti~c:ie~ rZf;sc w8poln:~) A

n~leZy de

A 1 oX nak-zy do B}.
i. x uiena leiy do B}.

A- B-

r.Oini(;G A. i B. c:zyli

{x I x

natBzy

do

4) A x B -- ilfiCZYI~ fwrifl',zjanski A i 11, ezyU 7.bi.6r par uporzqdkewanvch I(a, b), takicb i.e a rnI1cijl do A i b ualeZjl do B. ,5) 2.A - ::Mol' J!O~·~gO<WJ' nad Ii, c:1.Y1j zbi6r wszystkich podzbior6w sbioru A.
P1r~~,.kJail N[,ech A 1.1.
A =

moze o,Jp~wiadac zadnej, licz?ie '~~kowitej. Pd~.iewaz ro:m] si~ od kazde] 1iczb,y rzeczywl,steJ odwzorowanei na.plrO{s hczb\i cflrkowlt'l: .. Z te:go wnioskujemy. ~c liczb)' rz.ec:z.ywisLC nie mog.a. zosrnc edwaorowane W sposob wzajemnie jednoznacznv nn Hally ealkowite. En'lUiqyjnTebiof::tC, jest ich za wiele na to, by bylo M mozhw~ Zlls,tmoWM@ TH::IWY7.~ kons.r]'ukcj~ k(H1tl'przykhl.du 7,W';::j..1'1 ill. jest dir1gC(}ncdtz.a(iff,.!. jest oaa wa:tnym nar.i¥d?,llem. w informatyee (.~.'t'I.g" c:ompllter science), Zbi ory, d la kt6rych mozna US ta 111.6 odpowiedni osc W:7.ajcm rue jednozn a~~ ze zbiorem Hcz:b ~lkowltyth, nail.y~amy prze[{cza!nl(J nieskonczof1ytni iub przeliczalflymi. Zbio[ Uczb WYlnieroych eraz zbi6r E* taneuchow skodczonycb had alfabetem 1: S", ;GhlJOrnmi p!7dicUllnie nieskonmQnY'fl'li Zbiorwwystl'-ich podzbiorow 1:* oral: zbier wszystkith ftmkcji odwz.orowuj$!ych zbi6r liczb calkowitych na {O, I} 1ill, te] same] lLTIOql,co zbior liczb rzeczywistyeh, a wiec nie s~ one pr'lJelic;mlne.
(3

rue.

, ,5.

R ELACJ E

0, 2l

i .B ;- (2-1 3}. Wtedy

Retacja (bmarna)
A -JJ =

uS

P. 2, l}

An

B .... {2},

H},

w~bhua'l'1.ajest posrugiwac
fi~

lI:

jest zbiorem par. Pierwaza skladowa kazdej ~ l-YGh par zbloru zwanege dziedzinq, a druga skJadowa .kazdej z par - ze
(bye moze

A x B_
m1l!Z

tHo 23. n, 3), {2. 2). (2, 3»)

zbioru zwanego

p1''',eciwdziedzinij_

lA

-= {e,

Pl. {2i, [1, In·

A
:11.

LHJWIl;l:IiiI)', ze jefiki.A j lJ maj~1hodpo·,vt~d.D'ljo,Il i m ~Jetnent6w. to

B"mll

mn eJemellJt6vi',

a.2A rna 'J!

gt6wnie relaejami, w ktor.yeb dziedzina j przeeiwdziedaina SII: tYl~ samym zbiorern S. W tym przypadku mowimy, ze. relacia jest okreslona na zbiorze S. Jeuli R jest :relacjl! i {(l, (;J) jest pari! nalezaca do R, to piszemy czesto aRb.

roznego

od dziedziny),

B~dz:iernv

dcmenl('Jw.

Zbi cUl'y n it'IrskClll czone Gd}IPfZ06chodzimy do zbiorow niesko.ncz.oITych, uasza intuicja meze zawodziC-. Dwa zbiory 81 i 82 majQ,. t~ SiI:R1Q,. .moc (lic,zb~ eJemenlDW), JeS1i istniejlt' wzajemnie.jedneznaczae cdwsorowanie ekment6w &1 na c!elnooty 82, W :pIl,yp~tdklI zbiorew skmiczonycb, jesli Sj jest pod~b;orem wlasciwym S2' tID S, i. S2 s~ ]"oznej moc)'. J,eSUjedn ak S j i S2 S~ me;:;skonc;zone, to powyisze shldermen:ie moze 'bye falsz.ywe, Niec:h 81 ~dzie zbiorem W5Zys>lkich parzystych liczb c.dkowi~-yclt, a S; _ zbierem. wszy.stkichlic:zb calk owi tydi._ Jest rz:et;Z~j,ocz;ywisl~., Ze S~ jes;t podzbiorem S:1J. Mirno to, S, i S~ maj~ i~ saln.<!, moe, pot1i~"Waz funkcjaJdana wzorell~ 1(2;) = i jei5.i wza;jemfrie jed iii oznac:.rtn.ym ndwwrowaniem par/!ystych liezb ca~koWd~
Nie w~8tkie zblory nieskoia·e;r.t)tte nl<1]ij t~ sama moe. Wei-my pod uw.~~ zbiof" ws,zyslkkh lrczb ~al:kowitych i, zb]Qr wszystkich ~iczb rZeclz)'\vistych. Przypukcmy, :lie mozna llsta.l'l6 W'Aa~l~mlli(t jCdn~1ztl.aczn~,nd,po~iedniosc mj:~d~y zbierem lic~b rZ'ec-zywistycil a zbi.orC'rn hcib ~1~k~Wlty~h. WI.:~Y_Wj~C p~d. uwage lieebe n::~czJWIs1.<1, kt6rej i-'l~tcyrfta po .k fOpce dne~l~UleJ ~w ~(T;;:wm]~1U i.b'leliJfimym - p(ZYP. tiUnl,) jest rowml i-le:i cyftze: f-tcj lic~by r;l!.&:""t.ywllILc.] plus 5 modulo 10, Ta liczba .zeczyWlS-

prre.cr\la\Vm~1Ja.

Mowim)l, ze :n::lacja R na zbiorze S jest I) ~wromll., jcsli aRa dla kaMe-go t1 nalez'f.eegc do S; 2) pf7:e(:'l'JIIZlvrolul1. jci]i aRa Jest ntlw.ywa dla \\'szystkid:n. (1 D<llez"cyco do S; 3) pI'~edmditi(J.. ji:lSli aRb i bRc implikuja l1Rc; ~) sJlmelr.l'czna. jei;li aRb Implikuje bRu; J) pnedl1'syme~rJ'czna, j~li aRb impliknje, ze bR:a jest falrszj'Vr'<l . Nalely zauwaiyc, ?..e knM.:I relacja przeelwsymetryczna musi byi; takze

ty,(;,h na liczby ealkowite.

20 Zt dzie1i ana ten zb16r 0.1'1. rodllQwe i niepuste ldasy rowupwamoSci (patrz za<b.nie 1.S i jego ro~i'l:zanie). Tak wi~c s= 81 U S'l, U ...; gdzie dla dowolnyeh t.I takich, i.e i 0# jj IJi.amy: 2) d1a d,Dwo~nych 3) dla dowolnegn oRb jest fah;~YW<l.
Zblory Sj
l)Sj("lSj={~};
l1,

21

bn alei4cyeh de Si:>~Rh Jest prawdsi wa,~. .. a nale711.oego do Si ] dow@lneg,(;) b nalezacego do S,j,

1

...'

ZW3l'1e S,!

kl~st.m1i abstru,k(:fi. R.. Zauwazmy, ze liezba tych klas

'

,.

...

Infll.rmatyka (ang, computer science) to usysb::ma,tyZO\"'8Ilti WiEdz~ na ternat JC'j pco.z~,tl..; ~iif1!aj~ projektowania aigorytmow przcz Euldide.sa oral: wykorzystywan ia <lBytnptotycmej ~ozonosd i reduk owa 1t'losci pfzez: Ba hi ioticzy k6'1i\, (Hogben [HI55O. Wsp6Jcze8n~ zainteresowanfa t1l. dziedzina zostaly jedua'k uk~,ztr;dtDW3ne przez dWij waine wydanettia: powstaale nowcozesnvch maszyn Jicz¥Jych
oblicl:amatkompu.teu)w), m:og(icychwykoDywac wielcmilioncw ope:tacj:i na sekllnd~. oral: formalu1i£je poj~cia_ efektywnej prncedury, kr6rej konsek~encj<t bYfo wykazanie 11:;(0100101 funkcji dmA/odliwif" nie{JbIi~.zalnyob. Infcrmatyka zawiera dwie gl6wne skladowe: po pierwsze, fl.l.udamemalneidee i modele ie?4Ge u podstaw obliezania, i po dru.gi.e,[cchniki inzynieryjne uzywane p u.y pmj e ktcwanin l!1ysle:m.oW obiiczeaiowych, :zaJiOWUO sprzr;m\lly,~11, jak i op mgrarnowania, a w :'Szczeg;61nosct zasrosowanie teorii do i~h pro.ie1!towania. KsiO!zka ta ID:1 stanowic wj1:rrowadZ!!f'llfe do pie:rw!l7.ej .Ill tyeh d;;:ied zi 111; ozy h zadaniem jej Jc:s ( koncepcji_ Informatyka teoretyczna rna ir6dla w wielu r6z-nych dziedzinach, Biolodl!:Y studiowal! modele sieci ueuronowych, inZYl1;erowie elektrycy ro.zwljal~ [con" p!7.1! t(Jcz.l'liJ:.ihvjako llarz~dGic projektowania sprzetu, rnetematycy pr~(JwaJ!i nad podstawami log~k~, til)gw~{t-i badali graruaryki j~zyk6w nahtmln.YGh - 1 zewszysrkieh l)-cb . b~ldililwyJonHy si~ modde 0 podstawnwyfl1 zuaezcntudla irrfmmatyki tcoretyc2;[IeJ_

mGZ~

bye nieskonczona.
m j!:sl I;cz;bq ca,I1..:Qw it!t. Pi51Al'l'l.!I' j == ..J lLib I == j m'F.!~ ffl., Je® je.'li~ Jlodrlclile P.~fZ m. Cz}'telnik 'lJ1if:re tm~o do",~'~MT ze Re.iacja ta .1IiJQ, m kills a,li&u:a~ji~
[, •• , -1)11,

J~~l<bd

IA.

Zn~ym

przyldad.et1l rdllllCji r6,w~~~1l~..t, jest k~l1...grnell~a m!:l41l~o g~zic_ f. J w.lic;zhaml cal kOWltYIIl!. ~b1lli.. zc ~ - J jest ZWt(l1Ji!~ p:r.zeci:lodn~a l~ymclTycmtt,

!f:

=_

U, m.

2t1'!•..• },
1I

f ,._" - tm -

1), 1, m

+ L 2itH-

"f.
..I.

ukaza nie pm;Ma:wowychkQue-epcJi ~tan.owiij_cyc;h temet¥0Zn~ podsta WIj; Cbliczen, B~d!ziem~' ttl Towniez krMko wspominac 0 najwazniejszych aastosowaniach tvch

! ..,-I,m-l,2m-I,Jm.-1
D'Q1mknioipcia relacjli

Przypnsemy, ttl f¥ jest zbiorem wbsnoScl .relacji. Wtedy p~zez a?-don1~ ni~cie rebl,aji R roeumiemy najnl:n;ej,{ol.'ZfJj rdac~~ It. ktera zawiera wszyt;.tkie ~a:ry nalez;ij_~edio
l{

i ma wlasnosc! z

{Pli,

Dla }Jli"z:ykbdu., uom,kn4:cie prze.dlodmf;

s,

oznaczane

-r.;OSUI Jy

symbolem .R" +, jest zdefi,niowane n.astJ(pu~~o: (lJ JeSU (tl~b nale'Z)' do it, to (a. b) 1l13!Jeiy do R_+'. ~ 12, JeSli (a, b) fi;dezy do R oraz (0, c nalety de R_~ • to (a. c) aruezy do R (3) Zadnri. para nienaleiy do R""'"" jdli nie wynikato z. (0. i (2), ,. Powiaao bye- jasne, ze kailda para ~hmwna do R,+ ua moc)1 regl.!1l OJ i \2) mil iii taw ml1c:iet. gdyi J:uaczej R"r" nie zawierataby R lub rue byjahy~rzechcdU~~~~ Lat'Wo jest rei .do~ri,~SCprzez i:ndukcjt;;, z.e.R""'" jest r7'~czywi8.cie "n~liechodm~: Tak \VI~C R+ mwiera R'1 jest przec~hod[n:ia., nraz :fDJ1~eZ~Olllej lylko ttl pOll.1")';kton.: mll51-1~ d oaJerec. do ka±de.j reJ.a~i przechodniej ZJ;lwieirtl,l!f:Gej It .. . . _ UiN."O .slwierdzi6. iii: (lnmklfif}'tie zwrotne i pr-tt!cho,dm(! R (oZIlaCllan~ syiJl bolem Rtf) to R+ u {(a. a)la oalciy d.o Sj.

.Poj~(..ia automau, .'1lko':lC2onego j wyrazenia regulamego (m:;!id,ziaiy 2 i J) poczrig}::owo stworsone z mys1f!. 0 sieei aeb neurencwych i uHadach przc~~~ c.z1i.J~cych. P6im-ej posluiyly Cine jake pozyteeene narzedzia do projektowania a~llZaJor6\", leksykalnycb, c:zyli tyoh CiZ~ki. sltladowych kompilu.torow, ktore b!TU~ PUJ<!symbo]e w tokeuy - oiepod.rieln:e jednos\ki bedace np. nazwami xmiennych lob .' stov.'aml ldlIc.zoDJILfTn n..... .. e sys emy generow ma I. . -( • l'I.ompl'J' . •........1. n::w atorow p:rzeks:zt:dlca]iI • WfiP_Q~~buiomaLycmy \\,yraZenin regularne na autemary sli::onC'lOOO, utywanc jake a anah.!iatory !e,'k£"k~llne . 1." _., .. h. '11_ •_ s•nne Zfl!hQ'Suwa:rua wyrazen regu 1otCl1YC.1 autnrnatew 5.11..0:0.czo l:I~ch M'UJeJ"iono. W edy t-o rac~ tekstu, przctwarzani U Dbm7,OW, [uinych progr~ m~ch ..P~tw1ii r~J~Gych to,kst l :v r-Zeszukuj ~t y.ch pliki, Traktewane jeko pewne c PL)J~I<L matematlJc"'....... . 1 taki b " ~ ·1 .............• zna a~y ' one rowtuez HI$tosow'·ante w Inuych dziedzinaoh, ~_. Jll.'" up. legika, Nlekt6re z; zastoS!myan te] teerti naSf'lkicowanu w zakonezenlu
r _1 ,. • ••
f.

flli,(U'Jam

2,

_ (POj~a g:ram,htykf bezk:onrehto :eej 1 odpowjr daj~cegojej automatQ :z;e sto:ern f( ~d~aJy -ti) by~y m~awykle _pOtlJucnC' prz¥. speoyfi.kClW~"ill j~k6W' nf()t;f"',.UnoWOlma j. l, _. ~~I:~~ Ji" na.lf _. pM.le~lo\il.mu <lI~t{Jrow ~yj:J1..aktycznY'ch fpa.rsorOw" bQd,!c;)'ch

!7:
~

• , t L J.f, I j J,l
L

"t :! L t~- J,. (3, n}

~k6w.

1l1oWllrua. 2"SHI

PII<t ~lIJCZOW,t s,lda.(ioWij, komp.ilatotow.

.. ;Pl UHl~.~ 1, ~\[~sto Illepe,nc; t)........, nJejedn.O.ZfiaC,zn~ ~1PJSy l:)lcl1 Z'rD2l1mleWe mtlzhwpoc~ automatu ~e ;Uo5lt:m1iU;u;~melIprascilo T(li'ibtor

-t,Y

~L.'

...

Porm ••! e !f1,1e!;'yfikacjr.'!j~zyk6w proL

n,-l~

L.

11 syntaktyczny. Interesujacy jest p'I"Z)' tym fakt, ze W przj'pl;uilu.! llajwcz~srtiyjszych koropiJlator;6w ]c1ro:lektowll.n;~eanalizatcra !'iyntaktycznego b~o trudnym zadaniem i czi?.:stowczesne parsery byl:y calk.iem. nieefektywne oraz nadmiernle ogr~nkzaj'l:ce. Obeenie, dri~ki,pnwssechnej znajamcsc:.i cliiej gamy teehnik opartyoh na gramatykach bezkonteksto\vycb" projekl0wame: analizator6w 8yntakt~'cznych nie jest jui6 problemem, a analiza syntaklY,"'ZM zajmuje: lylkg mal)' procerri: CZ<:ISU przeznaezanego na lypow~ kompil:aGj~. W rozdziale 10 s7.kicujemy podstawowe metody budewaIlia efekLy,wnych parsercw, zacb.Qwujq,cyo'h si~ jak: autematy ze stesem, z pewnych rcdzaj 6'11 gram aryk beskonreksrowych. W r07.dziale '1 pomajemy tr!a:szyn~ Turinga, ZosLaj,emy rb,;v:niei. skonfrenrowa,ni z jednym Z [uliIdamenJ.a}nych prob1emow lnJormatyki - a ['nianov.icie z f1:'tkiem, ieistnieje wi~j funkcji hail: nazw db fUFlik.cJl. a takze wi~ej fuuki.:ji l1iZ algcT)HmoW obliezama funkqji. Tak wi~c stajemy PniOO problemem istnienia fmikcji. kiore pe prestu nit: s~ 001 ezalne, to z:mu::zy runkcji, ala ktol'ych rue rnozna mrplsaC; pr()'graJrLl1 kompu tero wego 0 bliczajacego wlrto~ flJ.fikcjti ala zadane] wartosci argumeetn i rlziaiajqcego dla wszystkich moildwy~h wartoset argumentu, ~lo:i:m.y. i.e ala kazde] tunkcji ob1ic."1;aJ'Ilej istnleje program kompnterewy Iub algorytm j~ Cibliczilj<l(/.Y oraz ]?rzypui6nl.Y, ze ka±dy program komputerowy lub algorytm moze bye wyspecyflkowauy w ,sposoh skoncaony, Tak \.v:i~c programy komputerowe me Sl!, n±C:zym wi~e'J, jak ty]~u ~konczonl'mj laiu,;llch:ml.l sywboli nad pewnym alfabetem J!lknnczcmym, A zatem .zbiot w.szystkich progrmmbw kemputerowyChjcsl ptzeliczaluie nieakcriczony. Wei.any teraz pod lJwag~ funkcje odwzorowui4-ce liezby Ilalkownte na '0 i 1. Przypusemy, zezbior wszystkich takieh funkc:ii jest pneliczaillie nieskonczcny oraz ie zosrala ustaloaa odpowiednriosc mi~dzy tyn'1i. firnkcjami a liczbami ealkowltymi, Niech.r. ~dzie furikcj.ll ()dpowiadaj<!C4, i-tej liQlOie caJkQ't\'itcj. Weedy futlkcj~

ZADANIA
1.1.
<I.

wier.l,chotkaml wewll~znymi? h. K to'l'f::wietl:.Cholki SOl! synami wkl'zcbolka 5? c. Kt6ry wierzcholek jest: ojeem wierzcholka 51
l do WieI:l.Cholka.

Okresli6 ella drzewa z rys. LA: Kl.6r~ wierzcbo}ki s'lliiicmi. a kt6re~

d. Jaka jest d1ugosc drogi z wierzcholka e. Kt6ry wierzcholek jest korzeniem?

~n

·11.2. Dow-ide: przez indllkejl} po n, .i:t=

fin)

={

0, jeili jJI':i) = 1
1,

(;[) ±
~t:O

i = ll(n: I) ,
-

w przeerwnym przypadku

nie moze octpolr\dada6 :1.adn~j llezbie ca~kowitej. Gn Jlfowadzi do 8pi7..ec2iUosci. [Gd Yhy f(n) =f/.p), to n1ielibysmy sprzecznooc 0 postaci fU) = fjU) j fU) ¥- fiJ }~. Powyzs'!:'!:rezumowame zcstanie sformaiizcwene w ro:zdriaJacn 7 i 8. gdzic.obotczymy, Ze pewne larwe do sfomn.vlowanta problemy r1'ie.dajll gi'f rozwiqzac za pornoc~ komputen. chociaz napierwszy rzut o1m. wydaj<t-Sl'1:1 0116 bye pgda. tne' 11 a obliczan ie, Motcmy jednak zrobic WiQcej nii tylko stwieniz:ic, czy problem mote bye. rozwiazany za pomeca komputera .. Fakt, it. jakis problem powin1,en gi~ (lJeuretyc].niece) Ciai' ri0~ifl. ..m.6 nie oznaeza jeszeze, ic rstn:~ej~pnLktyczn~ al,goEytll1 j,e-go rozwii!zywania.. W rnsdzlale 12 zobaGTo)'my. ze istniejij, pI"Jl~J~rny ab~trakuyjne, More s~ rezwiazywalne za pomoca kt'>rnplCltera, ale. rozwi~J;[n'lle I~ W'¥maga nadno.iernycb ilosci CZ~SLl i/lub PliJ;D11'Bcf.Nastepnic w D:'07idL.1aJtl J 3 ,CldkryJeroy, ze do tel k",tegorjj
zalicza o 6i~ Lak'ie wiele realnych i w.amyt:h
W'lWf'L}r:

* R1.3.,

~alid~om. mozna 1!defini.o';l,'ac jako lal1ruch w Pl'ZO~. J~lt 1 wspak brzml tak same. Moina na~t~uJ~'Cej defi niej:i; (l.) c jest paJindromern_ 12) J~~li a)est dowoloym symbolem, U) tmicuch t3 ~~esla g Jest jakirnkolwiek symbolem, a x jest
-romem,

slowo, ktore odczytane ~lfOWnlJ go r6Wllie~ okteslid 7$ porncca ~ a jest palindmmem, paJindramem. to tl.tfl je~t palin(I H,3).

~4) ~~~ nie jt'St. paJind.ronle1TI. jezeli nie wynika to Z regul O"'~W1~S;Crzes mdu'b.~~ wzgl~dem dtugnsci I'Bllalleha.,~e p
1'1 Ciw aztLe.

nbie definloj~ S4 r6w00 naj'mniej

*L4.

Sposoby:

J:~. ieue 'h zrewnowaaonych at

naWlas("y

rnozna zdeflnim.\'!l.c ria

dW1;l!

probl~owi
g~!fbo l

POW5t:a:j'llcrlobeenie

teoria

(J) t~'Lilcm::b

fJrobl~m6w mcpodatnyeh rta

roblemac]

pttWil1I{)

wp yw na nasz ::;;p(>~6Jb my§ltmia

w n ad AI fa hetetn {(. )} J es t zrew rmWltZDH Y w Ledy i ty Ik (I wt 00 l' • gdy: . w rna 1'6 n~ liczbe nawiasow ~ oraz )1, b, dowowy l:lrzedrouek II' ma co n<1jmniej lyle u~wias6w t. co nawiusow I.

I. W lado:mo.S>c:i ws~plDe

25 Roz.wi~zaniia wy'brimych zadan

(2 a) e jest Imicuchem zr6wnowaZoUy:lYL b) Jdli 11' j est laricuchem zr6:wuowa20 nym, LOla kze ll1') jest .laD.cll!chtlm
nowazonym ,

zrow-

c) Je~,]iI w

no'\",iesc

pr2.C2.induk.cj~ wz;gl~de.m dtugosd b:wrucba~ 7.e detinicle (l] r (2) ohe.§]aj-l tt sam,! k1a:s~ Jancuchow. 1.5. Co jest w porzadku w fiasWpuj~cyl'f.l indukeyjnym > dQwodzie" faktu, ze wseys;tkie elern.enty dowolnego zbioru mUIm\ bye identyczne'! Dla zoionJW jed,noel~.IJ)entowych twierdzenie to jest trywialnie prawdziwe, PrzYPUSbllY, ze jest ono prawdziwe dla zbinru Q ~. - 11 elementach, i weimy pod uwag~ zbi6r So 11elementach, N]'eoh a b¢lde elementem S. Zapiszmy S W postaci $1 u Sl' gdzie z:bi 0 ry $1' S 2 lnaj~ po It - 1 ele I1lClLItOworaz kazd y z: n ieh za wjenl. a. Na moe] za1oi:enia ind:nkcYineg!Q~w8zY:!ltki~ el.emefJ!ty 8m Sij. iden tyczne z a i, analogirznie, wszystkie elementy S2 s,:i!: identycl?ne 7. a, T ak w~~c w~ys\]::iie eleme:nl.y S s't identyczne Z ii!. 1.6. Doy.ie!iii:, if: I1llsll~puj.'l:ce rela·cje S'l relaejanu r6wnowaznosd oraz podac ich klasy abstrakcji: a ..Relae]a RI na zbiorze lic~b ealkowltych, taka, ie iR~j Wledy l tyllo wtedy, gdy i=j. b. Relacja .R], na. ..zhiClrze- hrdzi tak, ie pR'1.q wtedy i tylko wledy. gdy jJ i q umdzili si"'f0 lei samej godzinie te~() samego pewnego roku, Co Tak same jak w b.. ale "lege samege roku" zamiast ..pewnego roku", 1.7.. Zna]ezc domkni~cie przeehodnie, domklli\;;ci.e :l!:WTQwe 1 przeehodnie or.:rz

~ x s~ larl,cu:cl1.am.i zr6wfIoVl'lIionym.i, to wx jest iakze laucuehern zr6vmow azonym, d) Nie innego nie j~s'~ laricuchem 1ir6WlI DW<l:zpnym,

rue

ama

1..3. Widll.il. i.e odezytanie ka~idego lancueha spebiiaj~oego warunki drugiej definkji brsmi UlK :!IREnO zarcwno w pubd, jak f wspak, Przypuscmy, i.e. x daje Sl~ ooczyt ywac toW ale do b rz.,e w pr;;l;6d, jak .j wspal. Ud owucln.imy pl".<Iez i~ld ukej ~ W7.g1~dem. dhlgo§.ct -, Ze X jest palindromem na moey reg iJ1 (1){l), ]ezeli I x I ~ L to :;i( jest albe symbolem lit, albo pojedynczym symbelem a. j s{.o~lUje de) niego regula :"li~ ( I) .1ub (2). J eS1r I X I > I, to. ...: rozpoczyna sie ; ko·i1czypewnym sym bolem a. Tak '1 ~1~ s = aWlJ, gdzie W mozna odczytywac. tat samo w przod, jak i wspak, oraz w jest kr6tsze od x, Na rno~y ~atoienla indultcyjnego, reguly (1)-(3) impl.ikuj!l. ze w jest palindrome1n. Za1lem x = tnt>'a jest palindromem na mocy reguA:y (3). 1.8. Niech bedzie relacj<t row D.QwaZnosc! n a. S oraz nieeh (l j b ~d<l: elementami S. Dalej, niech C~ i Cb b'lld~ odpowlednio klasami abstrakeji lawlemj<}icymi a i b, an, Co; = {c l aRc} i Cb = {c I bRc('}. Po"kai:emy, ie albo C~. albo lez La n CJ'r = e. PrzYPU8.Cm:y, ~~. ('ill: rL C~ l' €i, i uieeh du,aleiy dQ COl n Ch• Nieeh terae e bedzie dowolnym t;]emenw:m C"", W redy aRe'. Poule.wnZ d naie~ do CO] n C~. wi~ IlU'liR.Y rdM i bRd. Na mocy symerri; I?. ri.Ra. SLosujq.c (dwukrutnie) w-l:asnosc przechodniosci R, otrzymamy bRa i b.Re. 'IRk Wl\?C e uale.zy do GII7 sk.!td Co c C!;Poniewaa W Wl.alo_gic!l.uy sposob mozna wykazac" Ze Cb ~ C~, L'OCOl = Cp• Zatem rozne k1~' abstrakcji So,!: WU'lCzne. Aby wyk~.c~ :Z.e klasy te tWOl'Z4 podzial S. wystarezy za1.lwaZyc, m wobec zwmtnosd R kazde a naleiy do klasy abstrakcji Ca. azyli suma klas ahSLm].<cji jest S.
1

jj =;;

domknilioie symetrycsne relacji {(1. 2). (2, 3), (3. 4). ('5. 4 }.
*R.l~S, Dowk56,. ie dowolnardaoja rowoowaznoscl R_ na zbi.orz:e S dzieli S 'OJ ronl!czue klasy abstrak<:ji. 1.9. Pedac pr:zyldad Idacji~ ktora jest symetryczna .i przechodnia, ale nie zwrotna, W.~ka,pwka: ZWf10dc uwag~:, w kJ.6rym. momencie wy korzys.tllje £]~ zwrotno:5;C relacji przy dowodseniu, Ze relaeja rOwnow..ttn.oSci oh:ell:ht Idi!lSY a bBtrakcji; 1.10. 0.0 wiese, Ze dowo]ny podlzhiot' lbiCtu pl7idicza!lni.,e nieskoDczonego jest alba s.kmlczoily.a]!Jo tez przeHczaJnic nieshlnczony. 11.ll. Dowie$.C:,:Zt ~b,i6.r wSZ),1~tkich upmz:Q.dkowanycll par liCltb oofkowltych jest przeliczalni1e oieskoiict;ony. _ ].12. Czy snma leo:dnmm.Jgo;;:ciuwa pr-.rel:iGzalnie nies)w!kZOhej rodziny ;t:biQI!'GW przeljc:zaln1e ni~konc-zonych J.est zblorem pliZe1icziilinie me&koilc2:onym? A iloczyn kartezjansk j't

palrz rozw~iiI,zruuiezadania l ,8,.

2.

AUTOMATV
REG'ULARNE

S,I(ONCZONEI WVRAZEN~A
.[:hw,j]j startu, Teeria
au:tCifl,laww

27
sKoncz.-orrychwa bardzo d.u±y Udllla:1 "IV pmjck.<[l'lalIi2n.t~r6w lanJoU'chow teg.o T in llyt~ltY.Po,w. 0 [Ii.ekt6rych

'Iowallilil efcktyw1'lyth

w"~pommaliO. W p1lilnktle~2.8, Siam kott:lputer mbi~ bye t.ei: tnlk:towaNIY jakG syst~m skoncsenie -stanowy, cht·H:ila:i. takie podej.Sci!e nie jest tak u:ZytelJZI).e, jak bySOlY rego ~{}bie iycJ;yH. 1''''Nel:Ycznieb~ol'1l:cJ stan proeesora ceI[1Lta1t1®go~ pam~~ci g16wnf'j i p:am[~d pemnewczej w doW'olnymm.omeneJ,e jest jeclnym z bardro w~ende:i" a~~ SkODCZDII!5j liezby stanow.laldada:my oczywh~cie. ze wamy do dyspozycji ~,konC7.on,-!:lk;zb~dysk6w,

r L~h7~lG8UWaii

b~l'l'~

2,1 ,

SVS:rIEMV

5 ItONCZE.N'IIi:

SiTAJ\I OWE

Automat sk,oncz.ony jest medelem matemu'Lytznyw. ;sY:1ilemu. 0 d¥~kre.~nych w'e:[OCio.!!lh wyj kiach, 8yst~m raki moze s,i~ zl~Oijd~)cw<l.c,~ jed,nej ze .':l.~oncz;oiL~ej i . llczby ia:mfiguf!IJt'ji czyli stanOw. S'taJl SY'S!em'l.u~Lanowi pod:\;lumow;a(me i11 ~ann.acji d01Ly~,,!!.reJpoPHedn.t~h \\'ej[c.kt6ra jest pCltrzebna do ok.reSienia zaehowania syliltefflll pri:y nash~p.n:ych Wej~ciadh. M.edraTIlzm fjtemj~l,)y windy jest dob:rtym 'przyk:l~dem sy,Mt,mt1 skmlczenie- staaowego, M,ech;n:ni:z.nTh, ten me pami~La wszys tkicl.iL pOJllzednitili ~1daii obsJllzernia .. :P1ml~~'Rem jedyuie bieri~oe pi~il,t'Q, k1t!TUnet ruMu (w g61~' lub 'IN d61) Dil'OllZ zoior niez;rea~;zowanJcb. jesztze z~da]"1(i1iil&iuzeula. W' lu;fQl'matyoe Z]1Jajdujemy wiele ,:r:;tyklad6w "Sys:te:m~w skonc~Wli~ stanowych~ leona ..ut&m:aMw jest po±yte~fiym [~.1l.f~dzlrcm do 'proje:ktow:3!nia ~!'Ikir:b t ~Y8te.l]l6\",.Pi~rwsIlQpl~now'ylTI przykladlam jest tu uk::lad przel'IJj.C~a.cy, taki j~ up. Jedn.oslk'a. stemjl~ca kompu tera. UkfJ d pr2le.I~ajijcCy sklada si~ ze· sltoikzonej ]iC'Z by bramek, .z kLo'ly.eh OOrla. mOze ~najdowae :si~ w jednym Ii'. dw~h stauOVil'., O:EJ[la.cza.~ I]~h zwykl~ cyframi O:i.L W tcn1llnologii elcktrcmiczf::lej, SJt~ny te mo.g~ bye dwoma ([C:;h1j1J:lli poziQrn.~mi na.pL~!a na wyjsciu. bramki. Stan 11ktadtl prllel~!czajl~cego o i!1 bri3!.l11kach jest wi9C. jed:nyM'iJ z 2:" J!lfzypor~q,dIcQwail zera lub jedynkl .roinym brarnkem, Chodaz 11o<lpi~ue rna "kai.atl'j.z bramek mo.~ przyjm.owacWd'll. z mlie~skoriC'7.enic wielu wanoiri. obwcrdy elektreuiezne Si,l tit.1< ztlp[ojekt~v;1],na. ze tylke wa:rtosd i1a.:pi~ja odpowlada:j~~ 0 i 1 s<! S11!biJLne, a mne porlomy napi'tlcia dostosowuj <! S!lit- .t1i~emaln 1Hy,~hri iastowo do t~ch dwocb nt!pi~i. U~la.cly p I'zel~Qt r ee zo&la:ry ;specj~t1[1ie zapr@grampw:a!lie W [aki sposOh. by mOZlYn jet bylo tra .. :tmvac k jako ~Y.5Umy skone:renk stanewe, od.dne1ai1l;c 'II\' ten $];I6Is6b log~c:zny pro jekt kompkl~er<l od jego e]ektrO'niczn~j .relJlizacj.~_ Pewne -pOWS1Jej)hn[~'uiywalu; pmgratny. t;l!iJe' j~'k oJytory t.e-kst0w l ~nalizafOry lek$ykaiulI; :Sp-otyk;:1ne w wt~ks;zosci k01lf\J)UaJor6W, lS<) CY.¥s'~o p.rojekwwane jako system y skeric~eni,e S'tanowe. I 1<111:>. na prgy Wad. aiA.a~l2lalor- J d;:sykmy prll'lt'lgl'1.-da B:}'11l1J Ie p.ro;gmurkl bo kom putetrnveg.o 'i.\/ CO'Iu i laJi.;cnbzowama kl.ncw::h 6w symb u,ll
l

nieskOlk:zonq pami!~ci"l:, cncdaz kazda k:ankretnainstalacja knmputertlwajest skon.i.czcma N~eiSkDD.cz©ne model€: kom,l.nrte:row b~d,! o[ru]wi.Ql'1e W 1"62',.. d7iaJoi:Il::h 7 ] 8, K.1lSZ(lOCjC5l taZ p01;J'a kt 0MJ.i:l.fe m6zgtillld:Lk:i~_go ja ko systernu skoo.czenie ~lfl;nQW~p, L1Wilba k:omorek: ti1.6rzgu, czyJf nt~w!lJn6w. jest ognm]cztl.D:<l :i wyn.C!t'li
prawciopodoh:l'lie co' najwyi.ej 2:1ci. M~~ila $,00]1; vry'0bta.zfc (Qbodal.przecl& temu pt'w 11~ swiadectwOll). re §..tall' kaZde"gQ ~ !Ie-UT011 oW m oZe bye Qpfsruty zapomoc!l, ma.bej !icrlby "bit ow J(;51.1Liilk, ttlteDri~ syste11l0W sso [kt.enle l'ltanQwy~h Hl,o?;na ..,tosow<tc I;ak'1'..f:do rJ::toz.gm-. J edlnfl kZe aczba sLano'\'>' jes t eak wLelkru, ze to pod ejsfi;'ie racze] lIit!
T

:si~ pt,tencj[)lnie

tuw:wie tnmp:uH~]!"aa ko systemu sk:oflczenie SL<lnc~wegyrue jest jedna k zeda wala.jqc:e j alii mafematycz:J:Uf!, ani pod wzg1.~dem rea1istyczn~.'m. Pod,~jscie to n;nkta,da s~lu~nfl og:rflnlc$mie na PQjemnos6 pami~d, CQ u,[Iie!<:8oiiiwia uchwycenieprawdziwe] istmy L~hl1c~mia. Ahy ibowi~m przedJSt3wk: rta1eZy.cie poj!iteie ob~iC7.~nia, mu:simy pD~luzyc

ow. [asIn itp,

ale'

2i~ pami~

ole m ozna Toz::;;ze:rmc

'W

nieslq::n'iez01I'lQs6, Tte k-

d?P70WilIi1Z;l.do .:tadny,cb pmYW'CZfiych Vi',ruoliik6w aa temat mozgu ludzkiegn, pedobme JaY..Z<I.ltl:tel,~lc sk.ollCZQuej stancwesei nie pomoi¢ nam zroz.umiee d..uiych, cho~ st;oncl'!.o "yell.. systemow kompu terowych, . .bye il'Ioze najwa;i:n~ ~jse:>t~l powod em bad ania s.ys~em6w skm1.czeme stano,,::cl1 jestaa mra,h)o,sc tege JlGj~ria. lUI Cia wsk:\l2.uj,e f~k~ 2.e pojawill 8i1\? 0'110 W wrelu TGJtuych d:t,1odrinach_ Sta[H,)W) 10 do-wad. ie ThoflwydlHmy lS[Ol~ Ua'sy sy~tern6w o ~har<iik~t~e pI.1dS'lawmvym. bog<1tej co do sltU};:tury [ pO'tenclahl)lc;h .ZHstflsoW'dn,

;:!k~.l

odpC'l'i%ri~lt;lajt!.cyQbideJ'llyfikatomm. "'1~'IL[yll'l J1uJrH~L'~ I4Ill[ly~ - ii!Owom k:ll1CZ('liW~'TIlil.p, W tra,lo;;t:ie lego PI"QCe;,<lU analUlltiot l~kt>ylUl]!]Y IJ'lIDoI p:am~t;llLc tynro SkMelOflEl. .ilCl:S~ inffl.ITD.7IIejl, ~='lkich, jat tlp.~ ja~ dlugl rry~;dr(1S,t~l;; ~O\\ja kl.1~oweg~\ w1b~C'i!Y~ till

.: Ltnl~:n zdetini~] ~;my.fClimJ1l!Jnttt p.'Qj;~cit: S'j\'S tern l!1 :!lko~.~lfl'lie sta n ow~g:t;:l. ro~wa zrny pe\\'lenpC'"w ItJad. Ci!:lawl.~k l wHk:ie,m1]., k02;(!. 1: S-MMO)! h)1 nalewym S hr.i!:~{~ll r7cckL jest ,l~m Melka, do~ dlJllO:Li! by pf2il1:wle.i~ It=go f.;'ZIomeka 1 tyH!:Q jo'(;I[1o " ~l':p~ta1~J tl'njkl, C:dOWi~M i jego :swita pr!l~mi!: S'I\1 przedostsc ria pJ<lwy brzeJg I ~zlo~eli m02e' pl"lIeprn\ll,';,c kuide z nicb, po jed:[Iyrn. na r-az, JeJIi j!l!ldnak ~Dstawi .,n ~u~ h.~io!i[]<1~oru_ rUt kl!6ryl1l.korwi.et..,m::e~. ·to Ra peWllfI p'Ohc~ kt,.i:~. ,dohl]:Il~" !Je.~h kmm 1 :O;;1·itltu. 1I'\lslanq beg opT~ki, to' koza Pr'l~1fe: 5;'J:.lal~_ C'-£y[ltClli:m. 1i1"... .epru~\lIC"sf~ prze-z l"ZEk~ be>! ]'IaiFa,;~[till ktJ~.y i !ii01JHLy n~l poMrcle't " W~'EciehVY modeol _pmbloLlll.l oltz)lmnjerny EiluWOlIiiilj,!:c. ~e istotnu, dl~ TH'l8 t~lormncj{,[. jtl:>l w'. tskie Cfbi~kty .majdujij. ,5,i~ J.'J.~ Wd_ym .,. b~e,spw p0 dnwohle]

WIUI;

18
przepraWlie- Istnieje J6 podzb1or6w zuioru doiQoego z C7lav..rieka (C), w1]ka (W). kozy K) i salaty (S). Stan odp owiHda podzbiorowi 7.IUljduj qcemn si.~ na lewyrn brzC1,.-rtl.Stany SIl etykietowane parami podzbior6w rczdzielonyrni kreseczka, np, CK- WS. przy czym syrnbole na lewo cd kreseczki oznaezajq 'pCldib~6,[ nil. lewyrn brzegu, a symbole na prewe ad bes01.:zki -podzbi6:r na pnlwyt:r1 brzegu Niekt6re ~ 16 staaow, takie [ak np. KS-C'W, s~ faul'l:f:IC l rue mog~ byl: nigdy f,lJzy]u'Wl"l'ane
T

19 ;.]Iezy rei zaL.lw<l.ZyC, le termln .,SI<l.1'I wcaJe~ Ze obliczcnh: m.tlsi sie po .it:go Ob~ll:_gui~hl, P~lw~lje.m_oznll d1tlej dolionyv,',1H:: Pl7.icjsc, np, d~ stanu Cl(- WSw powysszyrn pr.zylda(jJ7.It:..
Ita

syrnb()I'l~wi Co

og6J nle musl hyc prawda.

kOru:0W)"', rlltFzymtl~

"hoc trndycyjnie uin any, me oznaeza

:r rzez system
prze,puwiac

2.2.

PODS,TAWQWE DEFINICJE

"Wcjs.eia " sYlliteml.l '[0 dziahmi.. podejmowane przel C2~owi,el::a. M(l,ze on si~ sam (werde.c I"~ wUkimn (wejscie IV). l, kozil (wejscie k) lub ~ Sil~' I~ z (wejScie l Stanern pOl'Z~tko~ 'est C 'KS-l>. a srauem kunoowym - £~CWKS. Diagram przej:tC problemn pokazaay jest na rys, 2.1.

Al#r;mo.l sKmic.'!ony (AS) sktada sie ze koiu,:zQ,rH'.:go zbicru '[anow I zbioro pl'Jrejk lruclll;hl') ze stanu do stanu, lucb.odzl\Cych przy roZfiycb symbol eli wcjs,_ eiowych wybranych z pewnego alfabeiu E, DJn kazdego symbolu wejscicwego isLn:ic:jC. dok~dD.tt: jedno porzejkie 7. kaidego stanu (kJbre moze w ,sZC2'Cg,omYl'l1 przypadkuprQ1wadiic do [ego 'ameg~ stanu) odpowflldaj.lre remu 5ym,boJo,w,i.Jeden ze Sl.•UllOW. QZrHl.c:;lm.-OY :zaZ\lj'YC1:~j symnolemiffl' jes: stanem pucz~lkDwym, od kt6.re!!t~ .1DItown t fW)"'poczymil dt:li alan ie. Ni e.kt6re :1& s [3 now peltti~ rolJi i!l'L:1 rlOW
kuncow'Ych (akc.ep luj~l"'Ch).

. Z kaidym AS ;vi~2emy d(lIgrwn przejs(, b'Ed~cy grafem S:kjerowanynl zdtfinl~~lnym IN Dast'lfpnj<lcy ~pos6b; wierzenoU:i grat'u odpowladaj~ stanom autoruatu; jcs~ .w, aUlo~ade i.stnieje przejik::te ze stanu q do stanu p przy wejSciu a, to di~lg:ram Pl7.cjsc:?Wlem luk prowadzaey ze Si1l.l1Uq do tanu p :i opatrzony elykietll: a. AS ak.~PlUje hI euch r, jezeli ci~g I'uejsc odpowiadajQlcy symbolom laflcucha x prowad:Zl od titan LI poczQ,tko'l'i'ego do (jakiegos) stanu akcept.UljQ,cegG.

it

Omawiany problem rna dWil townie luoltie rozwiazania, co m07.l'la 5twlt:rd.zi,c ~:;mkaj:!!:c drog ze .'l ta uu p ChCZ<t-tkowego de stanu ke nicgwego (e brySQWl.Hlit:gO pcd.wcjnie). h'tniej~' opr,ocz tego nies,koriczew~ \Vie~i! imnl}'Cll 11'ot'!wi~!l!i p~bLcilm,

z Irrorycb wszj'litkie - poza dwoma wYloj w~ponmianymi - z;:!wiefB.jO! b.t:l~Yl~Z[l~ cykh:, Moina. powied:tico, ze syst'en1 shHlczenie stanowy O~n!Slfi, pe~'1en J\!zY~
nieskonc7.(my. z}'OZOI!lY zc w!tzyst.k.icl:l l;Jrll:Hu:h6w ~ill;tcych etyltiett:lm
l

dl'Og lie stae 1I

p- cZl\tkowego do stanu k ncowego. .. . ' 'anim przej:dzi~my da]ej, nalezy odt\Qmwni:. lie POWY):i1iiS)'pnr.yldad rozm I pod przynajmnic] dworna wa.i.llym~ wzgJfjld~mi ad lypnWL.:g lO'~lt:mu skoil.czcn~~, stanewego. Po pierws~.AJ. mamy w mill lyJko jeden SIan kor e wy - a ua os: I moze bye ich wiele: Po drugie, na skuklk pe"..'ncgu,r,bJegll oknlil.~"IU~d. dla kai.degt1 p1i'il:ej'gef:t \Ii' ·tym pr'o'!yld!lCb:i1.! i~udeje prz.:jscle odWI"Cltne' tudpowiadfijq~ temu sarnemu

I
jJ

R.ts. 1.l. Oi:lgTIlm PX'Zt:!j~ dtn uuturnu tu

"QIl!.'l(QrI<;IJo

30
[lQwodllje, it \S[CI"{IW3tii" prl~knll,..7.1 lilli~ pCYllom4 a-b, po!k:zas- gay 1 na 1;\'ej~ciLi tego nilj pclwoll.uje. Tak .....itt'" ste;ro.wanil.: znajdl.ljeo -"if VI ~w.rlie 1.~~~C)'111 powyicj llnli (J·b wtedy L Iylku wtcdy, 1.-d~ ~ol~heza: ob*t!!lne. w,erscie ~Iwiem p<1.r:lj'sq1iat~ 7l!:r.P~)d,(.jbn-ie. ICWMlllie zllajd uji: ~ilt na Icwo oJ JUlIi [lIOD!o\Y~J ~ ,-4 """telJ)r i tylk.Q ~L~)', gdyl:i!uiculi:b \~ejsdo'W)' zawieT~ ~rxyslll litl~ J,roYIil.i"k. b~~ ~~Illo(l 7.00jdtlj~ s:l.~W j1l)1 wltd}, f lyl'kQ wt~)'. gdy wejkJ.e zawiera r~ar-~.Y9j~ fi'~..b,. ~r oraz pl!ln)'S~~~l~ jedynek. Zliuwaitn)'. ~: AS y:t)'WJl!Sw~f!P .~tJmu do re:[e,st:r~va]!ia. J&lynie pa.r.l~slo[cl li'Cz.by l\¢r I hczlll;,l Jedynek, a nic r'flUym:cych "licib '~)"h syrob.oj:l,co wymagaloby l~ies.kOlil~Ql:l.ej llC7,by stanow,

31 'Iak wi~ (I) mowi, 2ie AS Ole I11Q1.e zmreni,c stanubez odczytania ymbolu wdj~ciowegQl a (2) mowi, jak znrueiC r:owy stan pn odczytaniu nl,ellustego ia'Vll::ucha wa. Nalciy bowiem zmdezc stan p = b(g.,. w) po odczytuniu w. a. nas.t~pn]~ ob~iC7.Yc stan 5.(j). a). • PO]}]e:waZ t'ilq. u) = ti(3(q.Iil),Q' = .fJ(g, a) Idl::l<staj6my to pndstawiajac }If = e VI' re~le (2) powymjj, to t'unk~le l J. musza bye zgodne ua argumentaeh, na kroryc:b ~ obie okreslone, Wobec tego ~dziemy clla wygody ut)"\Vac cd tej chw:ili

p rzedstawj amy fermalniejako piatke Ilpo.rzl!:dlmw.m~ (Q, zbiorem s[a;now, E jest sk~nc7:o~,~ alfabel.~n~ we];kit;n 'yom, {jf} na~~zi!:oe do Q jest stone» p'OczqlkfJwym. F ~ Q Jest zhierem £lan?w lW/UJowydl, a ii jest fimkqjq prtej§cio OdWZiOroIWUjil:~ Q x E w Q. T a kv.']~C' ()pr~Y'porz1tdko*uje kazdemu stanoWl q i kazdemu symbolewi W~Sc,i(lwemu a nowy

s, 6, il",F), gdzie Q jes.l-skonc:zonYl"1l

AutOlHell skmi;r,!:Qh:y

o zamiast 8.

KonWe1lcja fWIQcY._i-"a. I1~driemy s.i~ starali uZywac tych sarnyeh symholi na OZllaczenie Lych samyeh rzeczy w calym materiale na temat automatew skOllczonych, W !izczeg61nosc-1, je.sli me zostanie explicite powiedziane inaczej, czytelnik
moil.e

stall f~(q. 0).

7.a.Hadat,

ze;

AS wyQbraiamY sohie jake uklad

sko6czonyw).

k.r6tko sterewaniern

s.k:1J}u.C'L:ot)ej liczb~e stiilflOW(zw.tlny dale.ll kt6ry zIlajrdl!lj~ B;~ W p.e:'lW'['Iym stauie TInle~t.ym
Q

1. Q jes; zbierem sranew, Symbole q i p, z indeksami dolnymi Iub bez, omncrll.jil stal1Y; g(j jest stanem poezatkowym, 2. L j est ~]fa beteTt"i wcjsciowym ..Symbole a: i b, z i.nde.ksalTJ.i d oln ymi luh bez, o ra:z c,.fry llil symbo lam n wejsdowyrni. 3. J jest fl.ilJlk:cj~przejseia. 4. F j.est zbicrem stanow Imncowych. 5. W, K! , i c, z Indeksami doJnymi Iub bez, Silo tp,UI:llClha:ml symbnli wejs..
cicwych.

W jednym ruchu AS. :Z;DajdlJj~.cy 8i~ W stanie q .j !4lytaj,~cy symbol a. :rrz-elthod:n w stan 5('1.,.0) i przesuwu gfowk~ c jeden symbol w prawn . .IItlsH J{q.a) JesL. s1a~eJ_J1 akl;epmj~cym, to !Jwaialtl.y. te AS zaakceptowall.ancuch zapisany na sW~1:as~1!e t wejs~lowe.j dopnzyeji, na kt6r~ \vhtsnl!e przesunyta si~ glowiea.. ale z wyt¥zenteJD tejQ:e pozycji, Jezeli glowica przesunela si~' poza prawy koniec tasmy. to AS zaakeeptowal cail~ l'a~m~. ZauMlzmy. :l:e w trak.ci.e ezytani1!l jak:iegos ~anctlc:ba przez A.S maze on ~aJ':CflpwwaC wiele 1'oznych praedrostkow tego )ancurna.. . t\by opisac formalnie .z.ac:ht;lwa..nitlAS dla ja"kj~gos bukucba+ m~ili-lm.y roz&Zerz1le fUl1Ikcj'll p[zejstia S tak, b~' mozna j'l bylo SlO<~O~.C do !OtafllJ lianCllJo?8.

do Q i. czyta Cl!!g symboli

.7.

K' .zapisauy

ua olaSttlie w sposob pok:az •. my fi~. '1'{>- 2.3:

M6""iulY, Ze ~ancllcl~x jest ak"ceplDwany przez automat skoiiczoIl!Y .AI = (Q, 1:, o. qo, Fl. jezeli 6(q",x) = p db ja"kiegos p nJale~Ctigo do F. Jf!;;yk ukcepWW~:l' prze: M. "'lna~Jl.ny L(M), 1..0 .zbi'or {x I 6 (qOl'".tj 1'.Lalezy do l"t. J~yk Il<.l,ZJwa;my zb ,(",em regular1':lym (lub po prostu reguiamyl1'l)} ie61i j est on j~ykiel1.l akecptowanym Jlr~~z_lal(is automat SkOllGZonyl)~Clytelnik. powinlen Z",Ir'rocit. U.W:i!g'~, ze m6wi<tc a .rr;cZyku Iii!kcepl.owan ym p rzez automat skonczony J'l-f III amy 0<1 mysli 'ivylQCYlllle Qkreskmy WYlej zhio'r LeU), a i"llejakisiuny :zbi6r lancuchcl\'Ir, 2: kJo(vch w Z)'slkie s~ akurat akeeptewarrc prLt.-'Z J\'f~).
Pn:yklad :U. Rozw!Umy PQfl[OW1l11Z dfa.gr.am pJ"".:~j:'~ 7 rys, 2..2. W na~ n.otacji fOnTIalncj ~jm M ~ fl, ~, c>, q('j, F). ~::ie Q = 1117(1.Ill. qj_ 1'/:1}' J: = rO. If, P = (liD} a [unk:qll • pIJikazaT1:lje.~t na ry:.. 2.4-

AS ~PISlljcmy jltkr::;
_
I

~Iq" I)

P.rz.ypuremY. Z2 l;mr.:-\Icli ~HI HI] = fh. Z. ..Letn .

W~li!,t

wpro.wadzany

do M.. Z:j;.uw~iliJl)'. V:

.; {fJ~. If =

~1I

zamiJaSl at) stflnu i symbolTJ. Def:millje:my W!~b- f\t1ikcj~ t5 z Q x E"" v.: Q, z~mlerze~~ju ~(q, w) rna bye slanern w jlaJdm znaJdzie si~~~Spo CdcZ?'t..uuu ta!,Cl]l(;l1a I~'~ jdU rO:Z'Poczq1 on ooc:zytywalll.(;l tegolanC'llcha ~.~~aI1,.e .lJ. Innyml slowy, S q. W)..,1.e~t jedynytn stanem p, ta.kim, ze w di,agra.mie pr:z'e]$clstl'uejC dr.oga z; q do p (I etyku:.cJC
',1,'.

yv

J~Q~. II~ = /i(l)·(q.o.1), l) = ,j(qt.l}

= \I~ Zaint~reoow8ni

Muglib3.{nl.y st\\lJ~rci2.l~.:.::c wtJOOc: PCiI,\i.£s,.:ql0 i I mdc2}' ijl~ l:.(M), '1IGj~~lcimy I HIHIL I.(01Jl)ml.llIl.J!.'m), wi~~_ .ltlIlW~t7.~1.I1:, ie ,) '11}. 0) = tl. Zattm

1,tUc.uchl:llil

D~,firlJ ujem}'

fOJ1:l:l!a

Iiii i!;;
W 1. dowt.!

(1) J(q, e)

(2) dJa dow~}lnego. hukuch~

'1,

Ide..... &"ymbQl

1.1 WejSC10w.ego

.._

11.

•
~£!

~tf/.• "0) = J(6~q,

H ).

a)

f Tennin 4-et,!;ul rTIJ"'l'ocbodii Qd .,Wj'ra/,~n [~·f!.ul~lmych",fIO)'rcilI, ktbre wpro""<,!dzi.w.~· ~.5, 1 ltQt~ ",lcre!iloj! t!; ~alill~ Jd.1l~~j~}'1<:bw. (:4., <ltll.oI'lJIH)· ~1!'1JI'in.onc(przyp nuL.). )~ f:l{ki zbj6~ ttoc'1JcM"" b}lby 1.)C:tj'wi~ j'ltlu..fi'liun:h1 Lj ,W (pr7.)'l1. UWlt.).

w punk.

31

33
wejkillt rlBDy····. qlle

<0
(::.

,~
q,z il/l

q:!

.110 q~

III iJo qJ,

'i!l

RJI>' 2.4. FUrikc;ia

bW, a)

din AS .z rys . .2.2

Tali: oM\;lC HOWl !Ij!!ezll do l.{M), Iak WSPOlWlleJiSfD),. LlM) 'est' zbion:IDwszy:.tkil;)n 7.:lWleraj,!;oyooparzy:;.l~ llcl~ leI' i par2Yst~ 1_jC1)b( ~(!ynek.

la1\cuchow

2..3.

NIIEDETERMINIISTYCZNE AUTOMATY

SKONClONE

WpwwadziinY rentz poje&ie niedetermiuistycsnego autcmatu skonCZDnego. Okai:e 8i~, W kaidy zbior akceptowany l~r;zC2 niedeterministyczny automat skon.::zony moze bye iakie zaakceptowany przez deterministyczny automat skonczooy. P'oj~de niedeterminizmu antomatu skonczonego jest jednak 1!li;yteczne przy dowodzeniu twi.erozen. Co wi~cej, poj\lcie niedeterminizmu odgrywa klluczow~ roI~ z.arowno '!IiI teoril j~ykow. jak :i w teorii oblk~eil, t warto jest na poczatek zapozrrac s~ z nsm doktadnie w bardzo prostym k.ontek3c,ie, Pozru'ej zapoznamy s.i~ Z au.to· matami, kt.orych deteTm~nistyczne 1. niede!ermirnlsl!:ycme Wifl1isje sa r,Q.wDowazne (co m:Slalo stwierd zone) otal: hmymll, dl a. ktorych powYZsza r6wnowai.n ost jest gI~bo}dm t wa:i:nym problemem, jeszcze uie IOz;wlfJizanym.. . . We:trnl)' pod uwa~ mddyflikacj~ modelu automatu skori.c~ouego,polegaJ~~ na depuszczeniu istn~eni a. zora, jednego lu b W]C(cej "pTZ~jSC tanu pr-zy. tym ~a.mYfl1 ze symbolu wejsci.owym. Otrzymany w ten sposeb ]]owy medei zwany Jest ~~'d;tjer~ minWyet~ym ataomaiem $kofh:zony.m (NA'S). Dr.J.graltl pr:zejsc dla n:iedetermlTIL1styClnego automatu sKonczum:g.a- pokazany .ie!'l na r-t~. 2.5 .. Zauwazmy, i.e ze stanu q{J wyc'!\odzil dwie kra.w~:rie 0 etykiC'.oie 0=jedna 'Z mch pmwadzi z powrotem do stanu gOI a druga do stanu ~h· .. ,. Ci~1i!; wejsciowy (~la;!"·a~jest a kc::cptClWfln~ pr2~ I:'Il.edNen.ntnll!tycmy antcmat s<kOl'i,CZOJ.lY~ jeieh istuieie odp()wiad~tJacy [~nu C1~tOWJ cl~ przejoo. prowll.d:z~'y od

rue

stanlJpOCtOlLkowego do pewnego stanu krHl,oQwego. D1a przykladu, ci~g 0 LOOIjest o;lkce:ph:rw1i.ny przez NA.s na rys, 2.5, poniewaz ir>trnieJe dQg przejsc przez sumy 110. q()~ ql)~ qj~ q4,' Q;4' etylcietowarry di;lrlm .0, It 010. L Ro.zwaiaflY NA8 akceptuj~ wszysl1cie :i&n,euchy 7..awieraj<!,ce dwa kolejne zera lub dwire' ko]~nl;l jedynki, Zauwazl't:ly •. le AS z poprsedniego punktu (ktory ZW~tl_y b~d.zie teraz, dla pcdkreslenia rozni.cy, dete-rminl'styenym AS Inb OAS) jest speejalnym prsypadkiem NAS. w kterym dla kafdego stanu istniejc dokJiadnlle jedno p("L;~j8cie od.powiadnj~t:e kazdernn sYhlbolowt. Tak wiec w DAS ilia da.nego rorl.cucha \vejSciowego ]V j stanu tj Istnieje doktadnie jedna drnga 0 etykieeie w rozpoczynaj~c.'iiI ~i!il w q. Aby stwierdzlc, crzy (kny bukuch jest a.lceptow.;tny przez DAS, wystarczy wlee sprawdzi~ l'l! jedmt droge. W Przypadku NAS moze i~tnieC wiiel«~ drog 0 ety~ec-ic w i rrzeba sprawdzic je Wij..~YStkl'e, by prz.ekof1.W§ si~, czy jed oulu b WTQCe.j Z nioh koilcz)' .,gil; stanem k::()ncQ'I;l( ym, Wkotilweucjj obrazu przedstawionego na rys, 2.3. gdziew:id:zimy sierowanie sl.;~~~zCitn!:C'l.yta.j;'i(;eta.Sm~ wejsci~, mt~k'1TIY uwazae. ~e NAS takze czyta rasme weJ~cIOWij. W pnypadku NAB sterowanie skonczone rnoze jednak w kazde] chwili Z1'1ajdowac silf W dowolne] IJiCzl:iieg-tatlow. W sytUl.lcjj, gay mozaa dokonae wyboru
r

I'l'asl.~PTIe.~otanu, jak np.w staaie qo przy wcjsciu 0 na rys. 2.5, mczemy sobie s wyobraw:::, te tWOI"LOrne So,! nowe lople automatu. Dla kazdDM;O n\Q;Uiwego [l;;lstep!leg\) ~tam.l uiInieje mleucwicie kopia automatu, ktl1rcJ ::okoftczOm: sterowanie Zll~j. duje &!~ w tytll wJaSl'Dk ~talilie-.PH)li[eH'lL,ja (.a rrzedstawicma jest na ry6, 2.6 d~a NAS l': rys, 2.5 i 'wejsda Ot 001

3'"
Pt.li}'klt:!d2.4. RozpalJmlY
lllOW

NAS z ty~.l.S, ktol'~g(l tunkcja -przejs.cia ~..Qstata pok:azana na

.1(4'(0,0) = jl}'U'. '}]

ry~. '2.7- WieCh. I,y.:ji;ciern bo;;rlzic 4] 1001. MaiD)':

1, h{~,'jId l

J(q~,

(1)

= ;j(;!i{q(l, Q),

J)

a{{q(l,tj'J}'

1) = i6(tfD' 1) U Ii(q~" I) ~

W pOodo hll)' S'!'108Qh ailHaam:_y

C-{(/{t.010)

R)'S. 2.6. Prolife;lIcJa ~tanQw NAS

Niea~terministyczny astomas skonczrmy l'rzedstawia.my. ~iJ.nnalnie jake pi'!tk~ uporzadkowaaa (Q'; r; 6, flo, F), gdzie Q, E, qQ' i F (stany, we]sGla. stan POCb'J!lk:~wy . .' l " jak '" "~·v~·.' , " ale i st.tmy koacowe) l11<1Na 'ld"e ,samo ·....."' ....11·1'" ,.... u, PI"7.V".,adkM DAS • " , lI' jest ';:;'Ll"""~"''''; o len z Q',-" ~ ""Q (p:rZ'UP0fJl111D3U;rV :J'" ~.,c Jest zbiorem pot~gowym Q, o d wz.orowa.me,m If:.. " ',J' " , , , • ~ylj zbiorem wszystkich p o.dzb~or6w W. ~a_mie[zeniu ,0 a)o _ m~ bye zbiorem wszystkich stan6w P. dla kt6ry,chis'llllej'e lJrze],scle 21 q do p 0 etykieeie a:

RownCilwainosc

DAS i NAS

A......

",U

9).

ts.

Przyldad 2.3. FUllkcja i'i dIll

AS Z rys, 2.5

dana

jesl WI rY5, 1.7.

we:i~:Cla
J.taDy
~~,

0 {~,

I
'i:ll)

P(mnewaJi ka~d Y D A S jest N AS. jest rzecza Qezywist~, ze klasa jQzyk6w akaeptewanych pr:rez NAS zawiera abiory regularne (czyH j~.zyki: akceptowane przez DAS). Co W:l~e-j, okazuje si.~; i.e s~ one jedynymi zb]qram~ ekccptowauymi prz.e2 NAS. Dewod tego fakln opiera si~ na pckazaniu, ze DAS rnoze symulowae NAS, t]. ~ dta kazdego 'NAS rnozemy sknrrstruowae rownowai11Y z nim DAS (ktory akeeptuje ten sam j~zyk). DAS symuluje NAS W taki topos6b, it stany DAS odpowiadajlJ: zbiorom stal1bw NAS_ Tak skonstruowany DA:s Sledz.i za pomoca swego sterowanla skonczonego \\'s:Zyslk:ie stany, IN klorych m6glby sie znale-zc rezwazany NAS po przeczytaniu
;V

Lego samego

wcjs.cia,

co DAS. Po\vy:zsza
naszego pierwszego

q~ q~ q~

q.

{q~) {q4}

lq~1

'"

{q{l,'

(JIg}

{ql} {~h} Cf {q41

komtrukcja jest opisana twl erd zenia. Tw rER

i')ZENIp,.

sposcb

fortnalny w dowodzie

tyczl'ly autorl1<L.t skonczony. akcepmj,!cjI L

2.L Niech L b\;d.zie zbiorem akceptowanym przez niedeterminisWtooy istnieje deterministyczny automat skonczony

_ Dowod. Nicch }\1 = (Q. E, 5,(jQ' F) bedzie NAS, ktory akceptuje L. Zdehni~jmy DAS 0 postac] AI' =- (QI. Z, q~, P) wru:tst(lpujq,cy spo!'lob; ,StallY M' sl! wszystkimi mozliwymi podzbiorami zhioru stanow M. czyli Q ~Q.. M' bedzie sledzlt za pornoca swego slanu wszystkie stany ~ \It' jakich M~ ~o gI by 5i~ maleit w dane] c.bwili.P Jest. zbi orem wszystkich sta now z Q1 2i',jW~C'raj<icych jaki,~ stan koric..owy M, E1ementy Q' h~d~ zapisywane jako Ifq[. q2_.... , qi]- grlzie q 1 ''''j 'II naJe.Zft:do Q. Zauwazmy. :re. [q I. (h ... , qjJ je-stPojedyoCZY~l stanem DAS odpowja~1ajQc)'01 zbiornw: stanow NAS. Mamy ponadto 90 = [qo]. FUl1kcj~ d' defiuiujemy w nas.tlgpllj<l-cy sposcb:

s,

=;

W(llJl> Wtcdy J tylko wtedy, gdy ~i{91"

fj"".

gi]' d)

[PI' Pl"'·' Pi]

f/l"'"

r(. ~,

J-

fp I~ P2"""

}JJ}'

36 Innvmi siO\vy, wyruk zastosowania funkcji If do. elementu l[q~, (fl"''_'' qi] zbioru Q" ob1iczaruy stosuj1lC Iunkcje b do kazdego stanu Z Q re:pre~c:mowa~,ego prz~z, [q", Q2"'" qj]'. SmSll]'I,C: () do 'k.aidego z qt" q7,,-'-' fir ] biorac sume teo'rlom:n?}~;OSCiO'~~ wynlk6w. dostajemy pewien I]OWY zbior stanow PI' P2,--" Pj' Ten nOWY,Zblor Slm10~V reprezentowaJ'1Y jestwQI przez 'tp J' 1'2'--') Jl'jli tell VI'tasnie element QI jest wmJo:kl~
t?([ql' 1(12 ••••• q,], a). '.. .' ".. Latwo jest pokazac przez indukcj~ wLg]~dem dhagollc1 ,l.atlcucbu weJsclOwego x, Zoe

~.4, AUlomal~ ~kolu::wne z e-ruchami

.37

. Poniewaz deterministyczae i niedeterministyczne automaty sk-onczone akeep, LUJI! te same zbiory, wi~ rue b¢ziemy ich rozr6iruac (chyba, ze okaze si~ tn kOIlJJ.ieczne:)_, bedziemy na~cywac oba te typy automatcw ale po prostu auromatami skoncz.onjlm i,
P.rzrkl9U.5.
,o(qi}, 0)=

N:iech M- ({q(j, giL W_,I}, 5, q~. {q'J })'~dzi,c

NAB, prZYC:0'm
5(11],]) = {qQ,I11I-

{q{l, ch},

ow!],

I) '"' (lid,

(lfql.'O)

= 0,

M()~em.)' s_lronstl'llQ\ViIC DAS 0 postael M' "'" (Q, {O, I}, [!jill. F) RkcepruJ~e)' I~{M) ~v IteI,liltPllj4C'j' ~pOl!I)h. ,Ntcch Q, skl~da si.., 'ZIJ ws.zystkidt podzbforow zbion.l !'l'o-, tjl}' Elimlel1l:y Q oznaczamy: [q,,1, [t.lIJ, Iqj)' 1IJ.11 0. Pmtiewaz p(qo, 0) = {tJn.qd, to
J'([q.)], 0)

s,

wtedy i tylko wtedy ~ gdy

J(qo~ x) podsrawa.

{qli h,···,' ~liJ. dla Ixl = O. poniewaz

[qQ,

q.J.

R01.11muj~ podobrrie. o!rtz;ymujemy

Teza jest tr;r'I'Via,lnie prawdziwa

go = <10
0'(1.9\1.
N;rblnlIIlLC, ~'(O; 0) '"'
1)

]I[ must bye hl.11cuchem pU~i'~ym s.. Krot: indukcyjny. P:n:zypUSCmy. ze teza jest prawdziwa dla wejsQ 0 drug,asci n:tC przekraczaj~cej m. Niech xu bedzie lalicuchem -0 dhlgosd In + l. pll'zYczym (1 :!l:'d.l,ezy

[Q'o,

gal"

do E. Wt,edy ~'(qo,xa) 'Na mocy zalozenia indukcyjnego

bt(q'o. x)
=-

,n'o, 1) = 0, Na

koniee,

~1(J,I(qO' x), a),

r>'(1[41)'\i'll, 0)

[£10" Qll.

[PI' Pl"'"

p;]

wtOO.y t tylko wtooy; gdy

Ale na mocy defmieji

o'

mamy

~(hl~' Ih},l)

;;-(qfl' '1'

!oJ

S{ll1, I) = ftJl

f u j~(I. qd = fqD' Ill}-

l~'{J[pl> P1""·,,,PJ]; wtedy i tylko wtedy, gdy

J{{PI
s,

a) -

["'Lo '1'·'" I'd

{fl'
r~}.

Zb!Qrem Fsta.n.6\!11mnc:(Jwy~\h jest tn

Ul1 J,
l

rqo-o qa},

P2•... ' Pj}' aj

,1,.....

Zatem wtedy ~,tylko wledy. gdy

W praktyce czesto okazuje sie, Ze wiele re stanow NAS nie jest osiagalne 2)1::' Stanu poezatkowego [qu]. W z\'fc1~Zlru I, powyzszym dobra stralegiq, jest mzPo~~cic tld sla~u [qo]. ~ ~(}dawanie st:ant~W do DAS tylko wtcdy, gay otrzymuiemy je W WYn(lru przej scm z 190przed m 0 dodanego sta nu,

2.4.

A.UTO MATV 51<01\1CZON Ii: ,Z e-RU'CHAM I

Mozemy rozszerzyc nasz modelniedetermicni:stycznego automatu skouczone-

gl;) popne-z dolaczenle przejsc p:rz)' pu.stym wejsciu s, Diagram PI'Zt:jsc takie"o NAS :k~e~ILUj<tce£o jl[:zyk.,zl~zony z \vy~az6\'li z~wie~ajQ.cY~h dowo~n<!: Iiczbe (~' :i':CZe~61~
,081.:1 0) zer, po ktorych nastepuje dowolna liczba jedynek, a nastepnie dowclna h(.~b<1d.w6jck, podarry jest na rys, 1.8. Jak zawsze, milwimy.Ze NAS akceptuje

39 Mo~.e~y zdeliniowa~ wpoiab naturnJny G-DOM~KN(P~ l!dJ.i P jest 2000e-DOMKN (1]). Teraz defiillujem), 0 W nas;tI(pi1j~cv sposob'
• q~P

rem stanow, jake

U
l

.I

(I ~ IJ(q, t)

®-DOMKN (q j. (2) D11111f na jc2'4'cego do Ell; i ,~ naJez!!ccgo do l,

=

6(q, ~',€lJ = ~DOMKN(P). 'imkuch w, jesli is'lmeJe droga 0 eJyldede U' od stanu PQCZltlkowegq do jalriegos stanu konCQwe,go, Oczy'W'ikie,kr.::Jwlfdzie 0 etykie'Gje t: mogq wchodzic w sklad drogi, chociaz ep.si1vuy nie p{lja,wiaj~ !li~ explieite w eryldecie 'III, Dla p1l7,yldadu" ShlWQ '002 jest akceptcwane prLez NAS z rys, 2.8 na drodze qo~ qo. qOr ill,' (h, (b 0 ~'ukach etY'ki:eIO'wanych. odpnw'iethlllJ przez O. O. S, E., 2. Niedf'rermirJis~yc.z.ny outt1mat shth!Zf.I,riJI Z s~mt'hiJfm' deliniujenlY formalnie jake pi'lltk~ upofZ~kowa1i.i<l (Q. qll' F) 0 skladowydl lakicb jak upr.tedllio, 'L tym jL!dynie Vifyj~tkiem, lle ,funkcjal. przej:i.da 0 odwzorowuje Q x (.! u C~J)'w 2"-, W 'tamierzc'Uiu 6('1, a) rna skladac S]~ZC wS':lYsikicb slauow P. lakich. if: i!Rnieje prn:jScie 0 etykieeie a z q do p. Wys~plljqce :m a jest albe slowem piUtl.Lytn s, alba

gdzie p;: Iplpna~e-q do ~(r. a) dla pewnego r naleli!cego do J(q, w)t. Wygodnie. jesiL r-OZS7..erzyc 6 i 6 0<1 zbiory stall..6w sa pomoeq \\'7)o:row
(30)~(R,
a)

U (5~q. a).

r. ~,_

(4) ~(R, w)=

U 5(q, w),
'l'~B

ymbolem z E.

w~ia. '2 1

gd2.i~ R,~~'l dowo~yn:I 'tbriO'rem, st-an.ow. Zauwahily.:i'.t: W Lym przypadku J(q. (1) nie mua bye i"~wne i>('ll, g)_, poniewm" fJ(q. a) ~wiera wszystk.le stal'ly osiagalne z '/ za po:molCiOldrag 0 etykl~'C[e u (w1'lczaj1tC w to Lt1kic drogi zawi,e'raj~etulci 0 etykicdt! 1:), PO?~as gdy li{q '. Q~ll1wiera jedyme stany OJlj~g<l,lnd z q 2:;;1 pomoca luk~w n clykJ(::~]e 11. Aua.~ogJczru,e, 3(q, e) nte m !l.si bye rowne ,r5(q, E). .. A zatern, wowi1l,c (I NA.S 2: IHl!J.chamIi 'Fmleiy IOzrozni.i1C " od J. _ ~~sli ~ = (Q., E, ~,' lJoClI F). to L,(M), ozyli j~yk akceptowany przez definiuJemy JtJko {wi 5 (tl'II' w) ~\vi~ra stan 1. F}.
Pnykld
l.S;. RO~l'~tr<!filj' pmOWolC NA:S
I!:

u.

!:

q"
111
ih

(iloi .0

~ {!ill
,10

2}

{q_l}
{ql~

rys. 2.1t Ma.m},

EO

.0
(q'l)
Zi

I~(qml~)

e- DOMKN (Ii'o j

{QQ.

1f1'

fh~

"

Ry~.ljl.

fUI1'k(;j~d.fq. a) dl:l. NAB

rys, 2.B

(hq,,. ()~ ""

r.-IJOMJtN{~{b('J~, e], U)) = ~-bOMKNlfliUvu,

ql'

IIJJ. II))
.Ihial v
f;p

Ro2)SzcfZ)'mY teras fLllllocj~ p~jscia 5 do funkC"ji & oowwrowujijCej oQ '" w 2Q, Ch(;ew)" ~ ~(q. w) byla ",l;)iQn:mn w~s~k:Leh stall6w. die k:lo.ryiCb mo2ml doj~c:z. q po d.wdz.e 0 'I'l~ykl~i~ ii;. bye nI~~ zawieraJ\!cc,i krfi .... '~d7.ie 0 ~tykiocic: a, Przy k:eoslnJtiiWanlll ~ wain.~ hit,lzI~ ohlic:l~Jji~ zbionl :laIl.OI'/ (~Iil~.g:al:D}'~hz danego sloH!l.! rJ ~~ PQQlIJI."I ~rJi)'Cih 1t-r,II:t~jSi:. Z34anie ~()jest r.owlIQwaZnc ~ ~al~ZlICfUQrIl 'l'!'i~r.l'ichotk~,wmlJt,gllltll~h :z. danego ~tr,tlitlrfjl!!~'g") wterz.cholka. w grafie skierQw];Iu)'i'll_ 'i~~I:m:h!lldc. irOC!IIJW)' jC5~ ~;It:rz,;;:holkicmrcp'rCc:n:nt cl:llllym stan IJ w dlll~.a.mie przcj1..:,.Q. roZW:"lun!ll tu grar !i1t~cf_I:lWa~~ sklada S!l~'II' Y'1;j!{l~~ie 1jI,'!>L.~~lkiddll.k~ oJ. u' e!y,l!::ieci~ t. Ziller ..... ,~~ ~I kicl1 Wien;ebulkOw p laJk.icb, I':~ Isl'Jtdi<I~
t1rnga z

.. ~.IIDMKf;l(lh~~,
~.DOMKN(!qo"

0) u b(/h, 0) w &(11:!.
=

on

"'e>-DOf'r.rK

u .f!) I

{.t1~.tiL. {II!'

(l-DOMIotNf.1,B(IJ'" OJ, I))

I;>OOMKNOIJ',lJ

r,.OOMKN(tq\lll'

fri' q:l. 0)

(riDI Ijl;d.

q do

(J .0 et}'kiccic

f.

QZnllC7.a1'll)'

pl'l!e2: jf.noM K N (q).

Pr?'l'lkl~d .1:. j!. N a

Fj'SUfl ~

2.8 flt~my ,,-DO M TIll'WI ...)

i~ z samego 'IlD (k.lOrll IIi za .... 'leIa wi.lrlydu Iu.tOwJ j~1 ~~[l>M ~ fin do lJo 7':: Wlit!stiHml luk.~ l;Ip;atrzooymi ;::L}'ki~tq j; ", nro8~. q~, III V!i9k-azlJjc:, ~ </. Illll,(l~l!' !Jt)-I!-lluflllU\:,Ntqa~' III drll'l~ q", 11,. th - '/,f.

t ll'u> q L' q~}, 'hJ..

WI.I;Cdroga_ Sk.If.!dtlPl~

RCiwno. .JI:: ...t .. _. . _ W~:l!:nOttto autom,atdw NAS z -ruchami z: aut,omuiami be~ 6~ruch6w

N 11·5 """ ,

trl!wnlc7 q~ iliJleiy do rtlW)'iszego zbiDrll.

40
TWI.ERIJZENlP. 2.2. Je./j1iL jest akceptowany przez NAS z s-przejsciami, 1:,0 L jest akeeptowauy przez N AS hez ~przer C. D(}wJd. Niech M = (Q. t. 6, q(l' F) bedzie NAS l c-piilojsciami. K,onSlru.

4t
wejkia. 1 {qh q=} ~q~,qd,

0 q~,
til tli ~qD' Qh 1121

ujemy M' = (Q., 1; 0',

Qo'

.F)~ gdzie

F = {... uhfo}, je.sll 1>~OOMKN(qo) zawiera stan z F, F F w prze\)iwnym razie,

OIi'UZ (l(q, a) = A(q, a) dla q nalezacego do Q i (ll l1aJ~cego do Z. ZauwaZmv, ie M' nie zawiera F.-pr.zejst. Moiemy wi~ uiyv.ra!c 1/ zamias! k.ale rnusimy ;adal

0 0

tq~}
{~2}

0:

llhl

rozrozniacJ i J. Cheerny pokazac przez ~ndukcjr; WZJgl~demI~~, O'(qth x) = ~(qo> x]. Twierze dzenie to nie ruoze byt jednak prawdziwe db x = i:.gdyz J'(qa, s) = {qo}, podczas gdy ,b(q'fI' e.) = c;~DOMK.N(qli).RozpoC7.y:namy ~c nasz dowod indu.k:cyjny od
Ix) = 1.

Podstawa. Ixl = 1. Wtedy x jest jakims symboJem a, oraz i}'((Jf.j, ,ill) = 3(9'0' 0) ne. mocy den nkj i ,fl, K!Qk mdukcyjny. Ixl ::> 1. Niech x = wa, gdzlc a jest. symbolem z I. Wtl:dy
{}1(qO. wa)

S'{~'(qo' w), a).

=;

Rys. 1.1L.

AS bez li-pr;>:cjsc

Na mocy za!ozenia indukcyjnego, c'(q{), ~v) = ~lqo, w). Nieeh ~(qo' w) pokazac, ze o'(P', a) "'" J~qo, wa}. Ale {l(P, a) = Zatem, wobec P = J(qo' w) mamy

P. Mustmy 2,5.
PDDlIX

U 6'(q, (1)

--

U $(q,
I:1Ja)

lI),

WYRAZENLA

REGULA-RNE

U 3(q.
'lH'

tI) = ~{q(j,

na mocy reglily (2) cJefi.ni,cji8. Tyro samytn

~'(qo'
It'll) =

J(!]o' wa)-

nra regularn'e I !.!Iuowod 1 '" • kl .,' ". ~• maty sko' _ . n my. ze asa j~zykow akceptowanyeh przez autonczone pokrywa S1f~ doklad .. . kJ . k' regularnymi.· ,. me z as~ J~ZY ow opisywalnych wyrazeniami

J'f~rlr.:i akcep'low~n~ przez automaty skoncsone mozna Iatwo opisac za rf Jltmaych wyrazen ZW<LU\lch· • .' '.' • wprowad2imv 0 ,' .. r : .,} ~ra,:llemaml. regularnymi. W tympunkcie WyriilZe. - peral.i~e ZIoZ13llla. ,I domkniecia na zbiorach lancu~how_, zdcfiniulernv

W celn zakonczenia dewonu pekazemy, ze iV(9'o. _'f) zawiera slM z F' wtl.!dy i ty lknw ted:y , goy $ (go' x) zaw iera sta D z F. Jeieli. x = l>. to te2ia '/hrynika bezPQ~red 1110 z definieji P. Mamy bowiem OI(qQ' 1» = Q.(h a qu jest !Jtn~e.slCzane W P, jcsli tylkO
!>-DOMICN (qll)) zawkr-a jakis stan (bye moze; '10) naJ,eZ¥=Y do ~ Jezeli x -# s, to x = wa, g.d~ie aje-lii pewnytusym!:lt)!.em. J~s]iJ(qm x) zawlet~ stan Zot: to na pewno 0'(Q(l7 x zawiera ten sam stan. tc'!ktO\",.:lnYlako demenLF', ~'~ ~dwr . jesl.i .8'(lJo" ~} za~iems.~n z F' foiny ad (jOl to o('ll)> x) zawiera stan ~ F. jesl.:l0 (~[)' :i1~ 7.aWU~1·.a 1 e« rue nalc.lY do F, to wobec o{qo> x) = l>-D~MKN l(,(iI ~qll;' w1. 11)1 SUI qu rruleZl:tcydo 1l'-IDOI\fKN(ql}) or~~ do F row! nalezec do J(qll' x). •
a(q.(I' !;) {r6wna
Pn,yldud 2.9', 7.l!J11toouJm~'.lhHlfdmkc;i1; z tw'fj?;n:h~li~ Ll (10 NA.S ? Tl"!l. ~.S. Na rYSIJIt~'1.J J t~ p.rz~(J.J;I~ iamy sumaryczruc g~q, 11~. l1'ull1k~jt (J~t0AA ...... rra tvm I')'slJ~'ku mozemy !e:i: !lwafu<lc 7.l;lfLl1Jlf~'J~

Niech ..,~beczie_ .. 0nczo~yro Z hi E~ sk laru;uc:hQw iorem symbof j niech £.1. , L.~b~d<J.zbiorami • z.;;. • Ziozemem L I l Q' . L. .J ~ L.. 1 I~' naJezy do L ~. . ] .-.:!' .... ~na~:mym: • lL2~ nazywamy fxy Ix n:;lJciy do \"i'yP18fl:lrileI' cl2 - ln~ym] gloW)'. ., .Ia[1.' cue hy JmJe~ce do L I L. tWOf"l;Ot1 eo"""pop rze:z k 1I.I]CU ta z L ,1:1 na te . ~ '. . 2...... I ~1lJhi nacj nch N' eh ' I' • ,s epuie ,am:hlchci z l: 2' we wszys Oath mozliwvch .. . P U pros lU d,,~<./~' lee , L.. = {;f:} I L - L L' - 1 dl·'U i""_ 1·· .:;> ,.Dmnirn'ir;dem Kleene' eee fI u b ~-m~~npLo~ • naczanym S}'ltl.b·· 0 o~em L'f<, nazywamy 2ibtor
(I
I -

a donoL-__'

D"" =
.

U LI,
1=(1

"uuQ~lem

d Ot It' rum L, oznaeeanym symbnl em L a

t_

lobi or

43
Tak wi~c L'" jest zbiorem w::;zystkicb s]ow o1!.ttymanych. W wYl1ilru. zloi:eIlia dowoLnej lkYlby sJbw z L L'" jest zdefinlowaae tal same, 5'; tyro. :le wykIUC~;lJmy p.rzyp<ldek ~ra. l'i:16w, ktil.rych .tzloien.ie'· okres1a sI.~:jake e. ZauwaZmY, ,ie L + zawier a sw red y
i lylko wtedy, gjd.y zawiera go L.
Llnykhd l.lo. Niech L~ (0 + U·iflil [jp"i~uje Yi'P)'!>tD~fanC""uchy.re1' ije(jYBl~k d"l.\,·olnllli~ ur, po kl61Y~b. na~t~J)ujt dowolna Ikzba je<lyoel'-lI j'l:Ilsl.;pn.im UOWQ11lil Ltczba dwojek. Jest to wli1.:illil! j~,* NJ\.S Yo r)'~ 2.8:. W),nlzmie 00"') J"'22';Opl.s.iJJ~ t.C sp.o~roL'i IRfu;~~how .oaleiwrtb do 'Il* .~ •• k ~~ zav:ie.raJif .P-rlYIl;1j.n:mi~j po jed tl,Yffi cg2~mp"" 11Irzl.Dbi.t1l!EO ;r;. sylJlJboll. Z1umilSC OO,,"cl.r"2Z"' ~n(la""'l~' 1..r~ycl'}kraetYllEl!lo .... upisu (l + J :iiI.
T"od:~.IJl}' jeszelC lime p!l"zyldad:y. Wyrai'~[Iie 'orial(l.,"G

5;~011'. Z kl)r!:~ 0*1"'2*

rcprezt:IlLujlf

-r-

{Io.. 'In 1..1 {5.

{Ol1. H}'. Wterlry .L ll.:i

= {Will i, 10 II.

U l] ...Nna.d tQ

[lI), 11

r~=

R6wnowilzno5~ l8illltoma·t·6w s~ori'czQnV'Clh z wvrai:eniam

regu larnvmi T Ijra2 zajmiemy si~ po kasaniem , ~e j!;-zyIU akeeptowane

10, 11, JOJll. IIW,

:m ill

III

1,··,1·

kidi ! [esi al[abgtml. to X* jest zbiorGm Y,~Z),S"tk.!cb lal'iltlffchow symboli 1. 1:, jak jlli fi!wierozili:!\my UPl"1.ednlo,. Zall!Na:hny~ Ze rue odfQi.n,iamy I MI:l.1.ilI~:vall~ jakQ E1lfabel (ld 1: tl'ilktowan~fllalco kl.yk

przez automuv

zJwony z 1:llicucilOW

j)"

u!lugQ*-ci

1..

Nleoh r b¥dzi e alil1betem, W Yla.Zieroa regularne nad 1: i zbiory repr'ezent('lw1!.nedcfl11iuj.emyre~rsywnie w IJast~puj4-ty sposob: (l) 0 jest wyra1eniern reglJllarnyW. reprezen luj ~cym zbib:r puS;l:y. (2) t: jest ·wyrar.eniem re,ggl,amym .repre~p~lt:Ijqcym.zbior {.Ill
(3) Dla kazdego
I"

przez

me

.
•..

ie iSUlleje NAS z p.·pJ.?:ej§ci,al:ltli['Qj::m~.ze]].tuj,!cy ten sam j~~j'k. N~ k0n.it::c,v;,rykaz~m}', ie. dla dowoh:l.eStl D1\S ~'stnieje 'W'Yra±enie ~g1,"l1:i!1m~opiguj~.ce j~zyk le:go ~momatu.
PowP'-~~.e. k0mtJll~~e }<t~n,ie. z t';"ie:rdzen.iami 2_1 i 2.2 dowodz!j" ze W'Bzyslkie c.r.tcry m~aruzmy defilnowama J~zykow emowione w tyrn roz;driare- definluj~ L~ 5alI\~ kf~ j~zyk·&\\I. a mianowieie ibiQry regutarne. RYSl1!nek2,12 ih.i.1itrl!ie kOl'1sl.n~k.cj.e.

skoncz()n.e S4 dokfadnie jyz;ykami opis:lnyrni przez wyrazerua regularne. W~asni~ z powcdu tej rov.'llowa.moStli nazwalismy j~yld automatow skoilCZOH)'Ich zbieramr rcgularnymi. Strategia Ji;l.'ilWgO dowcdu polega na pokazaniuprwz mdllkcj~. wz;gl,~dem widko8Cl wyrazcnia r~;gt,Joramegc (t]. li.czby Wyst~puj~cych W nim eperatonrw),

a Z S.

:.4) jest wyr.awniem

..I'e;gulamym repret.en'h:ljjib,cym

zbi6r {aJ.

(4) j~li

jftz;yki R i

1 S S'l- wyraieoiruni. regularnymi repTe7ienluJ<t.,c.yml, odpawledmo. S, to (r+ s), (rA') 1 (r*) s"! wyratemami regu.1!amymi [eprezenluj:wymi.,

..•

zbfory Ru S~RS i .R*. przy .lapisywmiiu WYT(l'li)en regularn~!Uh mo:remy opuscic wi.de; fla.wias6w~ j.e.reli przyjmierny, Ze :t ma \V)' ..:zsz),priorytet 1flIiii: zl)ouwe ]~b + o~<Z,~ lltO:Zf:1lie mil '~""iZszy priorytet niz +. D~,;1.p[ZykJadu~ ((0(1"'») + 0) mOZOO'l), zap']~a~J~ko Ol*_+~. Mommy td s"i:rracaCvvyr:u:~uie 11""" do r • lesU kon:iecme jest odr6iimel'lTI.e wyrazetu~ regu1ame,gp .r 00 j~yka reprezen b:~wane;!o i!fZCZ; to w~razti.n ie, t~' •Len . cstattal oznaczamy symbolami L (1'). Jer..eli nis p:rowadzi to do mcpo euzunnen, uzywamY symbolu r do oznaczenia z!l.rbwno wyra.rema regularaego jak i j~ka rep[e~eut0wan.eg.(J prlt:7 to wyra.zenie regularne, odpowieQ,u:io,

hom wykoflalD.)' b,!dz juz wyk.on~l]~my. Sl~atka z /I de B na tJtltl rysUi:lK IJ pok.amje". ie dal1~ konstrukeja zastesowana do dewolnego deskryptoea typu II daje rowllfiwazny il rum deskrypior typu JJ,

Iiiede~islo~il:ae

automaty
s'kol1qone

~eni:!i mgwaD1e

44
J)Ju~,'od,p,p~"'aze'my przezin d 'Ii.! Iroj~ wzgltd.em. Iiczby opera IGrow WWYiaZel~[1 regularnym r,. Ze' 1stl:i1ieje NAS z f.~rrrzej8ci.amtmnJ'lcy J:edell stan koilwwy bez przejs6 :z; lego stant!, -I L<I ki. re L (AI) = L.{r}. POl/£in'l1)l{ (zero operi1t~r6w). W lym pnypadlru wyrazenie n::gll~a:rt.Ler musi bye ideu tyt:zlle z s, <0 ~u b lli d la pewlI1ego a z .1:. Zalemtll N AS :p enka.zane [ilia ry~. 2. 13 spel niuj'li: W 5CZYWl~ly spos:6b Z4~lantl warunkL

a}

AI -J,

b;)

!~--+® ®
I'

c,)
D1~~

r=e

= kll'

~= r:I

Krek b~{M(cyJny (jed.en lub w±~ej o~er,iiIto]'Ow). Za:l~jzmiY• .r:e teaa jest prawdzlw~. dla wyra~eiIregul~'I"H:ych :t;!!"wile:r!lLj~clt'ch rnniej llIi*' i operator6w, i ~ I. Niecls " sawiera i operator6w. Wledy zaleznie 00 postaei I' mamy trzy Ilas~pl!lj~ce

c)

'e'

pI"7,;Y'P.1Idki~ PRZYPADEK 1; r = rl r~. Wtedy 1\ I I'J mUS?:lJ: :wwierac HlmeJ W i Gperalo.rOw. TakM~ isl:ni'ej<]!. NAS Mt = (g 1'&1.' ijJ' th. {fd)i M2, = (Q~, r 2' ~~, (fl, tf2D:z L(Md= LV'du L(Mi) =L(,2,)' Poniew!lz ~.tany NAS mozna dowelrrie prne.mianowa6. lomciili:myzaklm:hlii, ze QJ i Q2 Sf!: !:'Pzf~c~TI~. Nitl~h 'I" b\i:dZlti· nowym stanem pocz,,!lkO'N)'m, aI" - nowym stanem kmi.cQwym. K.o£ils,Lruujetl'1Y

ttl = (Ql

UQl

U liio-!il}, 1:•.vZ2•

tl, go,

{Jo}}.

1id?:ie ~ jest zd,ermlowan1l. ja k nas~:p uje; . (I) 6(t]o, ~) = {ql' ql.}' (2) li(q. a j = o!(q, a) dla q nalei'l:ceg;o clIO 'Q't - tfd i, a n:raJei!l,cegl!J do E 1 U [B}. (],) 6(q, (1) = "1.VJ. (J) dla q u~leillceg'G do Q'2 - rt.d l (J lHdei='l,rego dQ E 2. U 1 ~}T (4) 0(/1, 6) = i5(f~, 8} = {f~}. PrzYDomiua:n:lY,. ie Bill mOC¥7.aioZe!'lj~ l1f1du.kcyjnego w ~urom~LacllJ MI i A/l~ nie era Pfliejsc ze s'l:ano""11 ~f2' Takwiec wszystkie rnchy M ~i M2,'wy SWP1U<1roW ni~z '!!II' Nt KOns'~fWi;:Cj.tl M znbrazowana jest. na rys, 2.1 421, KliMa droga z '10 do ill 111:1 diagramie p:rz.ejit M rnusi rDzpoczyoac si~ 00 pl'2ej:kj a do q d, ~ ub q:. przy wejkiu s, i Jeseli droga pmw:adzi do ~jJ' to Dast~plllie m,o:tie ona prowad;nc dllwoln~ I ra;s~ '0'01 ~ I do f. a petem do, f pr~j' wejSci.l b _ PadiObn ie, elm gi roT.p{l~jlfl,a.fQce si~ ad poj 5.cla do q~' Imo.ti't prOI,\)ii.~it dowoh:l~ mlS;'~w M ~ do .fz~ 11. ~~st~pn:l~e I(fJl~r~ .w.ejlkiLti f-, do S~ ~Q jcdyne dr(lgi ad tl{J do jo. !St~ nl'l~:diIi1Jlb.5[ wynfka. 2ie W/!II tstrueje drog,ll oelykk::de ,Ii: proW!idMl{CIl 7. Q~ do AI wted·Y I LY~~O ,:,,'I~eJy. gd)" W M, istnieje drngfl ,- . . d /.I iU b w 1\1, );( n Isrnr~J~ lIrOga " . I 1.•• - ' . 01 ~lykl[;w.e _!Ii l~rowar:iztI!!.lil 'l ql. .,0, .' .. '-' .: yJ!C~~l~ x proww
do "A
E.aLeW'l

L~lW

)=

LlM

I) ,_" £.{

~ •• ~()

W~a§nll.'l chcjelism~.

46 (1) ~(qCl'S) = li(fl,ll} = {ql.J,~}, (1) fJ(q, u] = r5 i (fl. a) dla ql1'ollei1toogQ II u fa}.
a)

47

do Q t

if I }

i ~. naleiotcego do droga Z lfo do /0

b)

K01iJJstrukicja J\f przedstawiona

drogi z
qf)

sklada si~ albo

z drogi od flo do q I pIZ)' S. po ld6rej uast~pujc pewna Iiczba (b~c mole .Ilefu) drog z (11 dloII' potem Z[I()WU do ql przy 8, I kLorych kazdu et},kie1C1wana jest ])@wnym lancucltem z L(M!). nas~pnie znow droga l '11 do It etykietowana laricucaem ,2: L(M I ). I'Ip01cm drega do.l prz}' 8. Tak W1C& M zawiera dIOB:~ go (Ill ,do}Q 0 etykieeie x wtedy i tyJko wtedy, gdy x mo:n-l;il Zfl!pisac wposUld x = .'I;I.X:! xJ dla pewneg,{l j ~ 0 (przypadck i = 0 ozua,cz,a, Ze x = F.). gdzi,e kazde xJ !l3kiy do L(M1). Zatcm L(M) = L(M1)-, co
t, leZ

do

10 0

jestna ry' " 2.140. Dcwolna

etykl~ie albo

wbtsnie chdelismy otrzyma.t.

P"Z}'k!lgJd],1.1;1. SkQI1,.~tnll,ljmy N AS dla W}'mID.'1U<lregUlarn~gt!' O'~ + I, J tt k. wl'Tliib i!.l1lrzr,i'flyctl '. przez nas prioryie:low dzialall, W)lra7bnie lk' jest w l'7~ywishl<tc1 wyril:iienicrl!1(0(1111 1. ill 'l'l'i~ rn,i one postac r1 +- i"!, gJizie ' ... nl~ i. r:l - 1. AII!omat ala r:l jl;s.t prosfY: jc::.l R1m

UIlWt\!my, 7.l: kolideczno!5c £cllOWilDia mzblClJ!looci ~anij}w rOZn),cn IIlIIh.mJuiOW UID!m1t17IiWIIi QaDI m:ycic ~o ,~Mmgo NAS dla r~ i miwt1, l~ 5Jll)l1e~,m !>ltmym wyrnil:cl'lif-J't"I., A.by skonslfUlil<WllC NII.Ii dJa r", _ utywamy ~1l~~Gi~ ~ fYS. 2J4c, Twurzymy SI.Jl,iI~1/7 I tjpo tn'JlIOC odpowicdelo fOlIO; o i j". OlrzymullY w ten r.posbb NAS, dlB '4!Jo)i,aan}' jCliL on r)'s. :Ll5~1, q Nast'l'lIli!: dill r I = r1r '" ~~o_suj1am)' li:onstrul«:jiij Z [)'S. 2. Nb. Wyol.k. l1okll:zany j~l 11(1 [J':l. J_ 151:1.N~

r.,.

r;.

konlec

dwa 5ldny: '19 1 l/.fl' Oligryvrdjij-OO oo~ qll i JP w mj k.oml[lJlkcji. l\utOf1l:lt wyniklilwy '!"okanm)/ j&9~ 0;1 ')ls. 2.15~, 00'1'0'00 j Mndul!IllI 2.3 jc;it w :iW$lldzie .alS0ry'1 mcm pr.zeksruJcanm w:r'T~±enja 'rcBul.;Ul1cgD 113 automat sk:OIil2'1;ny. A~rylm ten j~dak zahllld'a impllc'L';:, ~ m:t,p;jlry'WlIlJ:e wym2CI!I[L'! regtillirnc pt iNj'pOSaZolle 'M:l w~a:'ie DElwt.m.Sj', W Pf7YP~H.I.~\,I J=~fli~ W re,su;1~~.;;,o '1)::7. r~ttl'ld.il.liltlllYCIiI m'lw~sbW l1lillsimy n.1jrFieTW ~twfetd2i.c. CZl' m~ OIm pmll!~ P .1'- q. II" ~y _rs;l;II - J~L to roWJh.l\\·aifle 7. n1/:~loretll :.ynLll!ItLyc:tnym lanauch.a w jl;;Zyb.l be7.kcmlllksl('lWYr_", \II y.~n U Ii. c:>....m pnd~rlk I~so ,il~r'l'ylll'lp
Odln7.101)'
llllwany

Illi)'wamy

kOl'l~LFI!I.koji,t. :

j'~~1

2.1~. w ~t\I":.i:l!!]~ljl;f;nlliJ NAB

dl~ r

rl

+ r2• Twar"YMY

prt.,'l ly[)i

de rozd:o;iulu 5, gd7.ie h ..m:[e m:ru''l!i':IJL~ r-rot:oii¢ t>ul"ll1i C,l c.t~(I;im:'_o. 10 TcrBZ m,iJl>lnl)' poh:l.'Ic, jill "'a±dy z.biDt ak(..."ll,,,,,,'a~IY "~oIIIIOJll.IIL .1 T '~""Illt "i1~nkme !colo 1..,._. pr=z pJ:Wm: .... r:lown ~ regulllfJI~, Y Ol1lrop ~~IC.

SW1JA.'ZOII)'l~ hlIlll't'll!n· I
nil ry~. ::!..I2.

r tj. auton'):;JJt po ieh p]f~zytan.iu. Tligdy nie p:L"Zec:hod~l prnez stan tak wysoki, jak q~, (2) albe te1 s~ Zh:l,7.:One t~ul,Gu~ha na.let,!cego dDR~~- l (kl6ry prlieprrpwad:za z },,{ VII ~t8!nq.. P~' raz pie-f'WSzy), pn ktorym ~a:s'~~pujC' zero 1u b Wl~oe,j bulcuc.h ow z R~k-J (kt6rep'fZepfowa.d.zaj:il: M .2: q~ z pewrctem do q~~bez pfzec:hodzeni<ll J)17.ez q~ alll'~ zaden s'ta n 0 jes!1!cze Wyz-szym ~u]me["2)e), ~ l"IilI konlec larieueh z R O:'lQ ry przeprewadza M ze staau q~ dQ q;). Musimy po ka~. :Ze dla dp,wQlnych i" i. k istn i!eje wyNize'nie regul ~11l L! rt OP1!!Ujli,te jw.yk Rt;. Stosl1jemy dow6d prz.ezindukcj~ po k: POgSlawtJ. (k = 0). n~ jest s.ko[],czonym ib:i,o'rer:l'l r.u]cThIlch6w, z k.tOrych k::tZdy

(I) elbe nale:Zl'jjdo Rtj-J

t: ~

jest al ho sioW!em pus,tym, e, albo pojedynczym sj'lnboleni" 1'a1:: Wl~{;r ~ mozna zap~saC w pas,tad ill +a2 + ...+ 11" Oll'b at + 112 + ... + al' + s, je.sU i =Jl. gdzl~ {,til,. a;! •... ,,{J1'1 jesl Zb.iOI1'lnl SYIJi:lb.oli a, takjeh, Ze O(qb a) = "11' JeSti takiu:h symlboU :lillie nla, I~(I jak.o rg Melzemy G Club .z. jaSU i =It"'".' J(r{J/f, iflJukcyjny. W~da6:, ~e w;?ior rekw;ea1cyj,ny (2.1) okf\e-sll;i!J<'i!JCJ R:~J7;aW1IeI3 tyLko operl.'l.tory wyraJ:i~n regu.hul1l.ycb: Slllm~ t~r:iorn!logmdOW<l) ZlOZeH31i: doml. krn~cie. Na mocy zaJo:1l~nja indukcyj]lego., dla dowomyc:h. 1,' m l!l)miejewyr'lienie 1 1• Zatem jake rt mah:m.y 'wyhFaG wyra:.rerue .r'~lUla,me rt; l takie, z:e L(r~; ) =
.r'e>guI~me

,b
th
r~1 r~ .:!.::iI

I'"~ l

k={1 ~
0 L It

f.: = 1
jJ_

k=2
roo)~
O{QI)i}'$ (leI

ti
I.

rlj
rile ,~l

~ ~
()

~+oo
I + It! A 11'+.11
II

Il(ml~'· (1111)'"
II'~~

R~:

W+ ~)(OO)·I:I
HH~)(&))~

r~2 r~u
-; 011'1 + I,
Z~UWllim,. 'i.e
~7.}11:f

11+1

~
UIIW (~ + ,11)
0" I_

.r:+ (0+ t)(l*l

Z

(rtr 1) (rt_- 1 );40 (rtil)

co km1Jcz,y dowbd przez indukcj\l.

+ r~j· L•
MillwaZyc. Ze

jesl.rJilWlnoWilZllc

0".

Z8lem

GtIllOiOJ (~-+ IHJ

I I i~~L

r6W1I!n ....a?[[~

A'by za.k:omczyC dowiild Nrierrl:reni a, w-ystll'[\CI~ryJko

L(M)
=

Ab}1 7'.;jkrift~lr~ kiJlM~TIl{lwallic wyrnreni~ '~!JIllamll~

dl8, M~ t.i!Ol)'mjest

rh + d~, I1tS7.eml}'

poniewas jest zbiereta etykiJel wszystkkh opisamy wJl;;!.21eniem regu_lamy.m

mJ

U R7;i' ql~
l'"

dl = rT,'~I"~~)" I'll + r for = n~ 1{£

I (if! -r 1)0*1)·' (~+ LHI~IlI)~+ IIlllHI

drag ~ q1 do q]> Tak vri~c L(i\I) jeslL

r111'1

+ r1h + ...+ rj Ip

•
2.6. DWU k~ERUN KOWIi A'UTOMA TY 5IKO Jij'CZON E lao Int:rpr~,h)W~.i:5mya~lbnHli skrH:icz~f1Y jot:b,]. j:edrH)~lq ste,ruj~ct.!, h6ra czyta 3m'!l. rm~uwlIJI:lC &!~ 'IN k:azdYIn ruchu 0 JI..-.,d.I]O m:LeJ$Cd W prawc. DQ u~g(b modelu dodalis.rn'L! "'I"'C~ , . . • • _I' tul k opii" je d nest :k'I. :steruJq,. • ," ."'"'UC.!:f!nlliUZIn. 00 POZW;;U3 tlill 's meme 'WiIi:IU" tCJ, ktore Je.drllOczrinie P1!"~-]ildiil:jij. laS:m~. NIlS~~p[li,e df'ldalhtm~ jesscze i!>-I'lI~ei:i;(:'ia. Cu U zl'"' . ~. 1:'. DIOI W~t1 :.GmJallL!:stanu bez p:rrzec:zynLJIiot sym bo lu wej ~jowego. ~ tak%e bez ~~lIun~~,iflg~(iw~ czyta j~~t!j tas~~ Dal&~(.:' in 'lieletruj~~"~Oz:sz,c~1.e111 olLrzymuje~ny e
J • ~ c, ;I

Przyld:ad U3:. Methl M ~g AS I1milnuanym :ilil rys, 1,16. WarlQk:] r~J i!b dowollJ)icb f. j OI~t s~ l!O(ld~~ 'Vi' l!lbHq' 2. t, Sk.Q[Z)'fSlallsm}l 11iI rbWIl!~'il.l;fiOSci pewl!lycb w)'raZc.ii Fe.g.1l La m-)'c~ Z jalor. (r + ,t)~ r' +!ir ~ (t + r)$ = ,It, W ~"¢'lu upros.=re.ll~a posz.czeg61!)Y(lh ~'}'ifaitJii! (pll~Q: mil.m1e = 2,] 5)). D'1a,p~y'kiadll.!. lctlle bio!':!c-, wy.raZe.nie d2 d.a:D~jdl\, WJ;()NliI'I

k = U. 1 2

r52

r~Ltr?L )~ ri; + r~2 =

m~,'~+;e. u

ludaJOW. I.e glowu::a badaJ<tC1l lasmr; 0:10ze p rm5U wac :.W zarown [I W prawo, Jil k. $ Taki n1Jj~omat skomc.zony naz:yw.uuy dwu/deFunkowJ'm auJmnalem ~i.oir~ (ll!:ClnYhl. AU\ornal ttln likceLpruje laticueh wt:J~ciowy, jeSli przesuwa on gl{']wk~ rnn
I ...... lewo.

so
pmwy kon:i~ tasln)" j~dnrOczeSR~e pfZi:cooclz-.tc w stan !!Ikcert'Mj,~cy, Prztik.onam.y si~. ~~ nawet te lIog6hdeni~ n~t!zwi~k:sz~ moey I:IUlOlDt]tu skorl(;~(lne:~o: dwukierunkowe AS akteptllj<l, tylk:ollbiory regularue, Pod~tm.y (j,tJ;w6d lego faklu ty]t"o db. l:ip~cj.~i·
11Je:gorzypadku p
cn.lnlJLsi

51
Prl)'ldll!llU4,
.U
pIl)W!lIr7ll

~:{klru~htlw.

Rm~~lr",m)' 2.DAS: ~clJ.0wujllfq,~ .~N;l jak. naj:H~J:lujc: Sii!Nujll~ tid Bi~.UI.L quo ~ k:!OQ'Fn g10wit:lJ 1'I'cZ.~.uW8l~ ow [)~W0 id.£Ip6k.i ni~lil!p®'~ku. d~h 5 k\)l~jf1Jytb.
~I

wykmlac rueD w pmwo Iub w lewo, (tj, uie m.oi:e POrostii.c nleruchema) pny .ka7x1)':nu ,rzejSc]u. Bard~ej ,o-gruny model.bI}tMe mzpab)Wllny w zada:niach. Dwukilerunkm~;y d~M~rmln,(s,!yt:.3nJ! (~tIUmwl s-kmikw!\l' (2D'A~)te p~~!tbupo.rz~dk!owa:ma M= (Q, 1:.. {l, 'Q' .kl. gdzie Q', Eo. tln i F' ~~ o~JI1esiopejak popuednlo, 3: (i: je:s1l. odwZ/uJ."QwiI nh:rn Q >:; E w Q x I Pl. J ~Ji ~ (q, a" = (p"L). to ,2 DA S L, 1.1) = (P.P), to 2])1\:5 p~ecbadzl w Ma~~ fJ ! p:rz.es.uwa ~owi~ 0 jedne m.ie;jsCA.! praw,o'. w Opi.sUJIIIC taclbt~w~nl.e joolilokJerunk,owiCgo AS, ili'ozs:te~Lismy ~ na Q x. r" To "dJlo:w~ada jnterpretaei t AS j ako m'24dzeni~1. kt6ro otr~ym Qje jam symblJl na kanale wejSc1owym, przd'IIVarz.a go i ,z:'lua tHlstqptlego syr11lboLu.Takie podcjs.cie nle wystru"C2.!l do oplsaula automatu dWl.lllderol1kow~Q~gdyz jegiO gto!;vka. mote- preesuwac sie wlew{l. Zl'llem. klucz>lJwe ~'R:laC7:e'lJ!.~eIma tu koncepeja wejscia. jako latlclilch.::i za:P!.S::l n~go natasrn ie. .lW1]J.l1stpr6bow.1I6 rozszerzac J1 wpmwad:zamy poj~.ie fJlfJ f~u
I

dwulde'IU.llkowego

AS, la6ry jest del.elfmh;JJstyc.zn~ ~kt6rogo glowi-

crl~J:ijl~- !'1~lcm w J!:!i'O'(! ;!I!Z 1l!IJ: flDfU'llkB. l;L~d1' r~ M fiO.WHL(l;J da ~l~IHI 11m. I cY~1 Sl~ PO'WI,;[.rn!, hl:l1->l"Jd!ll~ ['JJl~W"*C, kI mEl 'l'T'ZY smn)" 'Z k LOI'},C.h M",y~nm: ~1l i;;ODC.f!WC;funl;;l;jR IJ podalln J.es:L JJ~ 11'!!i. l ~7
(I

q~
QI

(!lie. P) (q']1 IIj

(it!h .)

{q~; L)
'(q~, L)

('!II. p)

III

znajd,~jlJl.cy si!( w stanie q widz4t: symbo] Q jeden ikwa(llinl.cLk w!ewc, JeSJi ~s{)(q,

(:II'

liIn!.~tih:odzi

W ShUl. fJ ipneslIw<I

gt:owi~

W~m)' PrJ)cJ iiiWaiN ~jSei(t WUM'l1 rQ[)itP ..... B±.q~ ~l ~r~tt.ellll fi'DCz::rtkL:l1wym. plc:rw:i<l:yrn OC jG51 rJDHlJ 001, A.ll~ ~irtclflll~O drug) at. r~IJ.Wil!Zmy\ ~. h!:~tj~.dni~'ff'!l prawo ad sl.alil'l.l ~o 1.\1 pio;:rWlil!.),niI.OC lIrJ.JI:hLj~ ~W )'fID!;l1.11 ] eraz, ~ ol.q~, I) - ~I/. P). Aml~JlIl druglm OC j~l Iq,l1nm I. K~~ntyn!.luJI!.C'.[~~
I I

T-:ibcl.2,,]
, 11011 ~11001

I~

liMII0411

li1j,JOOI

ehwiir;m'Rga (Oe) lDAS, kt6ry opisuje ,bl'lll:lucb wejsciowy. bieiqcy stan Of21Z ,i) ktualnil pozycj~ gk'!w:ic'lII \\/ejOCtClwej. N aS~'l:pDi.e wp.rcrw:il.dz.1..my re:~<Icj~ ~ na zbior.te opisow cbwHn\l,')l''Ch,. 13k,!:, Ze 0liiM' 0l wled.y .~Ly]io w~edy, gdy AI moze P'niL!jst oaj OpiS~f t:hwih~l<l;'\I'ego do opisu clruwmowego Oil 'W jednymrnehc. Ol ()C autcaaatu AI jest ~c.uclb.em 1l<l.[e~~cY'm. Z"Q E·'. DC postaci l1'q:r, do gdzie no, x na[eZQ,c do rtf:. So q na[cZy do Q. rna :re'Pte.reD~OJil{3iC rakt, ze: I) wx jest hu;c1Jche'm w,ejsclowym .• 2) q jest ak tual nym stanem sutcmatu, 3) giowi:ca wej&dQwa o,gl:!lda pi'flrW.\l~ !iymbDllnii.~u.eha x, ]lfi~ti x: =~, ~o'gfowioc::awej~i.owa p r zesun~HS]~ poza pni'Wy kranlec w,~jsda. Re:lacj!j! 1M Iub po~:wstu 1-, jdli AI jest.. IJ stalo~y. d",dlMuujcm 'i w nas l~puj~cy 5,056b; t) a.! a 2" .,a~ J qUf"lI~ _ a~.a.2•·• u f - ~a.L p~, '" J -·"t~~. je.S llL ii~ a j') lJ. (p, 1:1)~ 2) ctl(tl···a{~ tI~_l ''1tt(-'fJ .. I- () ~ IO:/-·t1(~ ~p,{/j -1 tir··'Uifl jdli MQ, 17;) = (p, L) oraz t» 1. Wamnek i » 1 .:lI<LpobiegawykonaW:u ruehu w przypOldku. g,d.y \'II jegQ w:t1aiku glowica p[2ieiS~rn~blby sltl pozilIle\vy kruniec LOl &my. Lm w!limy. liteV.:ndellruth n if: je:;'1 mQzlv~y, jesli ~.= n + t (gl'QWLca pl7_;esunl{luq'~ pnz:! ptmwy kraniee]. Nieoh ~ ~dll':lt l.W rQtnYITI.1 l przechedrri rn domknlecleni i- .] l'liilymi £1'Gwy, 0 j..!.. () dla UQWo] [It~g() OC O. eraz 01 j-!- O~,' o ile 01 1- Oil. t-- ... r- OK db rewnych 0l----,Ofi -1Dmlliujemy .

1- 1(l~{l~'~1 1- lfu/[ll~(lL
I-- ~Dlfhl)01 I--- W lOq.O I f- IIlI~qll

r- W1Or,jl Olj
l

Ihl~ow.mje.

IOIIJOq~1

I- WLOOIJI,
1l1"11'i\1~ jI,;J'ilnk-c II1Sm.y

[dr~!lljeml! ~ruk ,~~~I;:a~~ w ~tl!rIic ;~If~~Plujll"Yrn.

w l'abdi :1.1- Tym j;jtI[JlYJ1l1 M OOiffiieC7Jl1IC:: rl'ZC!ii.lWtl. 1~~t:t'l1l 1 O~OOI lIul~ do L(M).

~j~ p!oz,a

r---

Cb,g i

.p lfZe krocz,e

U~~ll'I..'"my obraz zaenowania 20M skbuAa siQz WCjScla" drogi ruchu glowj.(~y o.fuz.starlu uutomatu w kaidym Z ll1omeolow, W ktorych przlllk:r41~i;m.. je1l'l granica romu;dot)' !.lwmniJ. kwadracikami (kOi11!orkaJnij (.a~my, pf.zy ml.oiZeniu. Ze' :'i~~r~Wotfli,fl f'lrzedhl~j dO' IllJwe'gD SUI.r:l.Ui1.<] n~hn dokol1s ruehu glowicy~ VI a, przykludu, za-

f'I~w,.n:so. P F1:l.I~~lL't:go d(>F IP[7..tJ:TM'..Ji}70~h fi~ar!l]JrlC ud Jo:I.m'lil (/iJ Z W ml lH~nm! w~jllc1owej i gtClw1c'l! [I~ lew)l1I:l. kmncu. 1,L', ~I~Lnimll .M o.slateeoITli~ n~i~gfl )llan k:~{lI.~nwy VI< tym mmym If'Iomel1d~. w ln6rym ~chlJdAI 011 PQj{J11'1'HW~kr4iluk't.~hl~my w~j~d(lwej..
L(M)
=

(wi (hl~l'~

11'17 dla

I r1l.lc;r~j J!i[lowi.!c-

IVj~l

i:l~I2C?'lOwa nc

IjihOWa!~]7:;!DA,s U z praykladu 2.14 'Pr't.y W,"~~cill.l 02001 !,wok-a..z!lne je."'~ nu rys, 2,18, Ll~.ul st3.n6,,,,,,pod ka.Zd~ z gl'il11ic p~mi~tMy j,;.w;ld(:;'Lcikami ~wa.n:l j~..t fiqgiem pCttkrvt';;;ell. Zau'WaZmy, ~e j1i:~~i UAS nll-;1cq:!n.ljlt otr"Zym~ule wtjscle" ~o iadeEI d'l..g pr;:ekro~'n !lie moze Z<Ilwierac dwukfn{n~go w},stl!ptenili teg.p St"T1~g(l ~wIIUl Z r;lo~ Wlctt Jloru!.'i.aj'l~ si\l za kaidyrl1 ra:1i1i::rn lym ;atnYIH Hmmku, '.II Gdyby boW'icm by-io llUlc:r.ej. 10 2DAS jako "HHonHtt dtlletrninIstycZll'l" wSil>cdlby \'Ii 'P~II~. il wi~ l1i-sdy nj,l: ~ &It pr-~uo",c poza prawy lc.r.lJlJectasmy.

5.2
05J..'UI;lnlj' a W

53
H~ Wle'\vo. Wkai:dym przypadklJ przyjruujQom)l. (J" a PJ' f1 J.~••• , Pl -na prawej gll'anlC)' (1, (1) O~g 7!eIQwy pa.SHJe w lewn ] W prawn do ClifgI1 zerowego. lnnyrni tdowr, JeSli fiig.dy nie Clsi'lgniemy kWlIdr~.[U lawj'e:raj~icego ~" to ~godny z tym jest fakt, t~ gfllruC<l tegn l<wadratli,! 'rue ~:ll~~IUje' pr:wkEoc2:ona z za~.ne.:J trony, s (2) Jes]i q3~"" q~ pasnje VI' prawe do Pi.···. PJ craz 8tf,h, oJ = (q~~L). eo (j] ,.... tIL prunJje W pra wo do P l ~.... p~. lnnymi'~owy, j~Ali pierwsze przekroczenie ]ew~j ~uLrui,.;yn:U$~p~lje W stanie {11' a glow:ica n1l.t},clmria:s'l:. przesuwa si'~ VIi lewc ViI stanie ~l:' to dohlC'1.l1lj<~(; ryell dWOQb pnejsiiS dOWQ]ne zgodne do zachowanie rozpucz:ynajtcl! sie od ifUU,,:.gCl przekroczenia lewej graru.c:y, otrzymujemy zgodn~ pare ci~g6w J. "pierwszjlm pfzekro-czeniem wykonywanym w prawo, t]. 1Jar~ dopasowana w prawo, (~) Jdll 91::'·'" qk pasuje IN l~wo do Pl'·'" P.I i d(ql,aJ = (PI; P) tc quo"" llt pasll§1.': W prawn do Pl ..... Pl' Innymi siowy. je's]i pierwsze przekrecaenielewej grailky nll'St\ipuj e w staule '!h,. a g)OW:lc~ natychmiast przesu w 11si,~ W pIa wo W stanie f) L' to dot;;j_c1.ajacdo tjch dwoch prfejsc dcrwolnc;z,g;odn~ zaeaewanie FOZpCC:z:ynotj<JCe 5i~ od przejscia. prawej granicy otrzymu"j'.emy ~gO'dn~ pa~ d~g6w z picrwszyrn prae1rroCli niem wykonywanytn Vi pmwo .•tj. par~ dopasowana w prawo. Zau\\i.'lzmy.:lie ren przypade . implikujr! k.oniecznos6: rozpatrywania 'Clii!gOWdepasowanych w lewo. chuelaz W I"zocn'Wistotci "utotesu.j'l. nas tylko pary dopasowane w prawo, (41 Jcsli q I.... q~ pa.J>uje ' 1'::'WQ do h,.h, P, oraz 0W'I" a) = (pz, P).to I'J) ,"', (h. pniiilIj~ w Jewo do PI."" PI' Uzasadnienie jesl podobne do uzasadnienia fegu~y (2) . (51 Id·li {h.•"" (if.. pasuje W prawo do P2' .... P, (fr2Z d(Pl'~) = (111'L), 1.0 ifJ} , .... rife pasuje W lewo do Pi' .... p~,Uzasadrrlenic Jest podobne do uaasadnienia r.eguly (3)
Pl prll!i$Uwt.ljO'!C

stanie

Zei qJ.

{h_- ... ,

,tf pojmvlfJI

si~ n~ ]e~ ej ;gra.n:icy

Tl1n~ wa[.n~ obserwacja ua tema1 d~g&w przekroeeen jest f~kd~ze

prsekreczeniu graniey mj¢'zy kwadraeikami rasmy gtowica mud pOJ::uszat &i~ W prawo, Nu~plle przeknJC7e.en a m us ~ bye do.~.o~.yv.r.ane· nnioruaj ~~ym si~ za ~amym razem i w kieru tlku, T ak wi~ nitpW"Z}1's.'[,eeletrumty d 1!SiJ. p:rzekroczeJi repl'ezen ~uj<~ruuhyw pra WO. a eief.ll~nJy p~$te ruehy w lcwo, JeSU W]~ ",'ejscie jest akeeptowane, to z P.O,v:yi8~ego "'Yuik a. ie wszystk:ie ~jJ.gi przekreczeri majf1, dIll g;0S~mep<k£2)1st-\l. Ci~g przekroczen ql' CJ2,"'" q" nazywamy plJpranrRym. jeleli rna On dh~gost l1iepal"zystl1 oraaeadae dwa elementy (I numerach nicparzysty.ch artit zad'lle' dwa elementy 0' numeraeh parzy t. cb nle SI1 ldeatyezne .. W zwlazku z tym 2DAS e stanach moze n~ieCpoprawne d~i przckroezen 0 dltlgosci co najwyiej 2.5',c7.yli
. iczba poprawnych ci'lgow pl'7,ekroezen jest skot1 ceone, l Nasza strategia clowodu; .:mkaZdy zbioE akeeptowany przez 2DAS M je~t reg~E~<1Imy~pClle.g-ol. na skcnstrnowaniu rn,w:nowazm:,go NAS" klol:"egiJ~lany s~ 1;1(.1. prawnym~ ciwmi PE"ll:ekrocz;en antomatu M. Aby skoustmcwae f1linkcjo: pl'7...ejscia NAS. badamynajpierw Ielacj~ mi~dzy Sllsiaduj4;cymi: ze !>ob<lci<tgami pneboc:teli. P.·lYD<1lSCmy,'i.e dati)' jest tl/olQw.any kwadrat til ~my zaw]eraj~cy symbol d. a ponadto dwa poprnwne cl'l:gi prze:.'ktOC\l'..e'll Ilu q~, .•. , ql,l j Ih, P2."";P'" rnJpowiednio. Jil,alewej i prawej g!r.anlcy tego kwadtatu, Z,aliw.azmy. ze moze wcale nie bye tatich lancucnow",,,,ejSelOW)'ro kL6re po doi<!Cuniu od.powiedlll]o Z (ewe] i z prawej 5trOIJl~ do symbolua generewalyby te dwa ci~ j1uekroc'2en. Mirna tO mOl.elllY zbadElc lokaln~ zgQdnosc pOW)'7cS7,ych ci~.g6\.'V W 1I'Ia;st~pujf!.C)I'sPGsob. Jezeli gklwica had<ljQic~ l<I,sm~pr:il:~uwa $;~ w lewD z kWfld rafu~my 7.~wiel:ajIl~go a w stanie q ~> UT w::hm:ll p onowni~ aUILomal ntl kwadradezawie:raj.lI.'--Yffi aw S~;3l;n'ie OJ (-I Podol:mi'e, Jei~lJ glowica badaJ~ca Latfult prllOSI,IlNa; si~ wpmwo z tegomadJ:atllJ w stank Pi' 1l<l!:le~ pC)110Wilk~ urucbomlc automat na tym kw,aw,u::Hle w smni,e Pf-+'j. Uiywaj~c lfL'lj metody. motem}l przctestowaa dVl"'! l.."1itgi pr7.ekro~iI .. aby npl,l;wnit si,~" fr,e Sot 011!:! 1(1kll nie zgpdne. Opjljiane idee zosl.a~ uk1Mone pom2eJ. ~ T "_ • . Pc damy b::r1!Z d efmicjl? ret lI:nlywo2l; (I'f:E, ul-y l ]J-(~) POlllze)} dolla')i()l1larl)'C/J . . •w "'ae:lcrOL'1Y:rl.- lnLemc',. TI~SZ~ )•"d: b"V 11 I." I' [JUlWf} I drJpwowruflich w Iefl'o par L'1'l~· •.. • • ......0', _ 'f (j2-"'. lJ" pa~owaJ w l~r.liWO do PI" Pl" ••• ~ !,li 11;;La~J~~l~_!,; ~~gl I.e S'''l :t:gouue, ~kla,dajQC: ze ro~lkowo oSll\lgamy ow Rtl:lfliC Ch pf~t'SUWlIJ'JL ;11tI w pra\\lo. A1m]QPJZjt(e. c!tlg1 lell1llij ~. byC' d~ pa ww nne w It.rWD. jd Li .!'n (Joe zgo ne 71i\.Iadaj~c-. ~ rOCli'.fI tkowO
I
J I • .' ]~

pm pierwszym

.Prl)'1d.ul 1.t5. Wcm1Jf pod LLWil'~ IDAS M l p'r.zyldadlJ. 1.14 i kwacin!'L Lf.L nt)' lawiernj'lc"ji ':!I'fll1l~l I C't~g. zemwy pasuj~ W lewq do cTltf.lli ::-dOW~~o ornz iJ ~qn, lJ = ((h, .I'). Zat(l;1U Yo p.a;sujc w pmWiJ du 11'1 !Ill J na iill{!C), k£:!tLIy {3)_ Pom{.'W~i O('l'I' j) = t.:tj, L I, L!.) <II' q~r qm p<lSlljt' w lc'i'o'() do '11 rtil I nil moo! r;e~ul)' (1') M lJ.qj la.k b)'c, ~yi; ~z)'w i~._:iei!lllQi.cjc IIkcqltujltC1.! o-bHC2eiiLic, w l:a pard d"g6w £.. k.lj'cznle wyst~Pllj~ nil lu.\\'o i na [1tllWl.' olil bI,'ad.raln .za\li:ier"jW .. ~ 'l<go jcd~. ZIDl.wai.my jednak, ~c PilT.a 1=';;:011,' 1l1~l.dfl Y bye dcrpllWw nil, aJedD<I!1 mo~()by nie QDlieZt=J;1i~1 Wlll}rym poj:twialiby ~1~~)Il~ ~ k ~f'~, ~d)'2 rn.l!!gldh} byt wemQrliwc znalezienle lffnl.\Ul.:Mw, lu6<i~ ilO umies~fCn:i11 po Ie'i\'~j I ~f~~'(-J 'rtr4llnie -tkillul\'I'wl}'bJi" []h]jCZilru~ ill) ~j}QwtcriT1ll~1iI 6111l16w.

k.L"~"rIiI

islruee

~ o:wnID'II\I'3Znpsc jednokierunkowyclh i dwukierUlnko.wyc::h ilutoma'tow skOliczonych

T\\'I.IUlZ
NlfE

~gulrun~'ITI. n

2..5, JciJ] L j~t

ak'cepf.oWalljl

pf2C'1

lDAS.

'to L lest zbIorelf1

. D1n1"11d. "Nil:ctt M.= Q,!~ ii. I'lJj, F} ~dzie _DAS_ LJowocl IWlerd1:enia poJegn 6~ ~~on~lrlJOw:!'lniu NA.S M'. bc.,,' .. Ifl.lli:lp'h~ieLfM). Zdefinll.fjemy }.J' ja.ko (Q', J:, qQ- F' ), _gdzl~;
1~ Q' !ikhtda ~~ z wsz_yslkuch pIjTH"·,j'l.vll'~hrn, goiW pr.z~kr~n. dl:i M'

55
J)

3) F jest :zMoretn W5jzys.tk:ith. ci{J.gow ~'.I[LekrooZieil n dmgCl.s.c4l ZllJl);!:Doycli .z jakiegCls stann n<llle:li'l:~o do F~ 4) ~I(C, (~l' {did jest paprawn.ym ci~b~em prmkwc~en, takirn, i.e e pasuje = w prawn do d PJ~ywejsdl]; a}_ Zauwaz.my. ie :z. poprawnooci d wynika, 1Z d<tg: ten rum] m]~ dtl1,1!\os6 niep<tr:zyst'l' Inluieyjua koncepej.a polega tu na tym, . ..re lV' W trakcie pneg]<lj.dardu b.:ncud1awtljsciow.ego ·hiczy k_awalki obliczed M. Dekon uje on. lego pOpr-EeZ ,\zgadywame" kolE'J£rych. c1<lgliw pr'.!Jeiauc.:zeu.. ]fes!i M r zgad!:, Ze c je!'iil ci1tgiem prze.kroczet.J. :gr:a[licy ora z (J Je.sc~ 1I;]J:ast~p.lfyll'l symhnlem. -wejsdowym, to .ll,.t! maze zga.d.11{1i; dowclny plZlpmw.ny ci~ pnGJcrocl.ci5. do .t!6:re.go t jest dopasowa1nJy w prawo na (l. Jeid1'·w wyniku odgMruc.tego O!::Hicleru13 .Mprzechodz;l po~a prawy ballie~ u.SmJ w stanfe akoc:ptuj~'Ylll! to .M r a kcep'tuje dane wejscle. PQk:atemy teraz, fu L (M r) = L( M). Ntecb lilt n~Jezy.do L( Ml Sp6j:rzm,¥ tra oi~gi pnekroczen generowane pl1liez a]ooe:p,tuj3C-e obbozeni,e 11{ lila w. K.a:idy ci4g prnek.rocEo pa.:suje w ;prawo do ci~gll.:! rzeboczeil nahas~opt1e~ .gtanicy, azatem Mr v m OY;;.e odgadtUlt w]$Sciwe ci~gi pnekraczeo ftj, wym ~e!lli& wSrod innyeh mp.lJ<te'l.) je i zaakceptowac w. Na CdWf01i:. jeS~1 IV" n-ruciy do L (J\[ '). to [\O!z:patrzmy d(l:gi prsekroezee (0' al, "."' e-~ antomatu M cdpowiadaJ'~ce stanom, przea kto,r¢ pr:zed:lrodzi MI uytai'iic w = u1l"l:1"'a". Dlakesdego t, I] ~ ; ~ II, ciU (;~putlje- w prawo d.o Ci~gll a-Hl na 11.Mozemy SKonstrUQwaQ .akrepruj~ce (Ib]ic;zenl~ M pr~ w~jgd u ~t'~okrd~aj<,!:c. k.ie.dy g%owk:a Z1nieHia kierunek rucnu. W szczegilh'lir;}sci. udQwodnimy Przff.l indukc.i~ po i•. re. btl moZeprne.J:Se: w start cr = [(h,.··, q~] PO .o·Lic:zy:t:a:niu a l al." .,a. tyfto lvtady. gdY (.I) M uruchomi<OiI1J W $1!:aQie (/0 :tin t1:1a~···a~po raz pienvszy prne.~rn:rie si~ W p!ridWO 2l p@.zycji i W star:Lie:~h. (2) dJa j = 2. 4,. .., jeSt! At zostat uruchomieny na l'0zycji .i W Slafilfr qj~ [~ At kiedys przesume si~ w prawo l pozycji i W stanie qJ+ 1. (SLld wynika, 1e: '4 m~·

~lfojest

d~giem pf'lek~7;en

sldadajilJ)'m

si~ Z Sm'I'Iego qo,;

PonAeWllZ h1'pore:6a jnduk~yjna zos.tah IldowDdnion~ dla w~ystkich fikJ~ Ze ~~ == [p] dla pewne£o p Z. Fd.oW-odrl, Ze M aheplUj<e altl~ ... a".
Pr1!)I'ItJ~ ::!l.U. wd'mspod
.1.14. JiOiUleUlIl2: do B~l1U IJ;z .r~h(ld.lr
ON WYTliL::urucIlo\YW fflWlJi:

i, "Wi~
•

!iW~glt toonstrul:cj~ riAS M' rowllowaZ!l1,e8(J

il~

[}lllio

w 'W}'mku tllJi::hU w

.t~Wi), a

jpf$!WQ<, ((l w<s:r.;Mh:Zlhi:lf.zy:sle elell1f1n), nt:Jpr~wr:l.ydl ,% l:'1}~~"\lI\a'6POi"r.!IIW~~ cj~prlJ:ik[o(.~[i m.usJ mieo dhlgooc Q n]JItl~rlWh lIlep.llRy~~~~I-I~liIj 71l4d![1!:' d",\~ s-laIiY· ill liI.umelillc'ltl Pllr<:y:styc.n .[lieIMg&, ~~ trlrmtytZll¢., ",']~e isHI[~ji I ylko CZlll.f~ ~odne :r;1l1!1~mnw:lIlJa ci~~ Pf-'!llkrOOZe,-n, Sf;! on~podam~ I:I~ f;y.s•. :u~ wruz 2: ci'l:!llII[lL, QCllW~yc1l. Pa5l1j:;f w prtt.w~!, Zl,V,Ql1Iymi r... m .,.,([opl'lli:Ow:alli'Hj1i w l'tllwa" •

Z 2DA S M.z pn;y:lif~dtL cliO l!itaTilOW (/, i q3 - ~}'lko d<lf,.(l"., pj"zd:fo=nn~w,;:w, n::.ol:" "i'e[l~w.ys,t.'I!:bdn~ l dwa ~b[)y

~~olQ;i padilL~t:D

~il:llla
W~WQJIII!O

OOp3S!lloWa:nia.
WJID!W0M

(q,~] [I1IJ
[~~ liz rill]

[go]

[qt1 [qt.

q~! ~

llll. Qlo ill;I]

bye :rueparzyste),
.P{~dJ;tawil (i = 0)- PQ.ni;ewaz

Co = l[qfi]~ tc warunek (1) Je81t ::;pelr.ti.cny, gdJZ UrnzpDczyn<l. cbliczenie prze,z. "pr.zesum[~de, :si~ w prawo' .z p07Yc1i 0 W stanl e 1]'0· Wanm:l;lk (2) jest spelmany w spnscb [rywiaJny. .. .. Kr()k l~dr41r. .;yj.ny. Za~otm:y, .Ze tees jest pra wdziwa dla i - 1. 'pT'liypuocmy? ze r Mf po odczyhmiu tll al ". a, moZe pr-t:"e:Jsc do stauu ci. = [p~ .Pf] .2)e sta-nll Cj _ J:::;::; [q 10 .• '·' Ql], JI:onr,~'Wl3.i: k i I fl"i! ruep01.:rzYSle. 6:ra;r.- c~- pasuj e W P[:iiIWO do ,:;1; IIII 1 or. l"Q' m.u~i istniec I.lIjf'<P.IUEyj~lej. rakie, Ze M pr2.~u:wa <8~~W pl[awo W s~acn.i:e!f,. ptI;t weJ&d u t.ir. Nie.ch i, ~dz;i e najmniejssym ..taldm _~. Z den 111gi ,.,,d.o-Pallcswanin w p:a.::. w,©" W)'f!ika, ze, O{q'j1,1lIl,) = (PloP) ... o (!nwwZl (1). T moC)' [~jze ~8j def1TuCJI (re'gula 3). fIJi' .... ' qd t-la.suje 'IN lew-v do .r!,fil"-·~Pi]' ~e,~tl1:.cr~ ()( Pj' (1.)= (Pit~.[!" dIR WSZ'!tsLkich pan:Y-ii;iyooj. lQ olr.L;rn'lQ.]C111Y bezPOSTcilln1Cl warl.uH!·k {2.)_ Jeseli dl:a p(fWIl~g~· najmniej'SZeg;o pa.rzy~ .t~ ,mam)' 3'~\J2: {'ld = (q. L},ro z, defin.icj.~ .,J~" pasm:l{9.11 w ]ewo" l~gllla ;5) q muST pol: rywau f;lv Z if) I m i [q.Jl +~, •.., qd fl'3,s U1j~ ill w .pr1!WO do [P;.o;-l----. PJ 1.
0"-,

~:a

~I-q-, - rill (::) . ~o - "11 wqj~du ll..llil

R.~ l.21. li~~ I1l"7t'kree2(l1l 2DA~ prl)

b(q~, I} = ~Ih, I:,'} u:ta.Sltil.rua

plerw&ZJ1 ru$ .•

~L

.Jf'h.ll)

= j'h. P) -

drugri

~~~l1'i rne'h"

l.il1lrUCW;l~

~('h' ]' ~ (q2,L)I to '" tll:i!.lm), W ~'la~!1iitfll~ c"'W~~ll:lll' fUenrl,l. ·I.agry 't)~~""'r:IlC4llderwlek poruS1i1ll1i", ~i~ g~owi'ej_ Nas~lIDie &~I1l;,01 - 14<), I'll, palllowl:ue- ZIiItIl1lma. kierun.ei::pof'IoI!?Z3.Dia Si~_ t []01 ~a:mJ« I!('J.I' 1~... (ih,·P J W)'jiOlotula O~MIlL euch.

Pr;:y v,'cji!iclu 1010 cbg adwlsdzaJlych ~l!aTH~J''''' qe I1D< f/~' 'Z;I" {Jl' co dllJ~ Qt~j:! WYJR~i{oWy 0l21L (\1 l6ry m~~ I, Wit ~0~Q;' 0, Ina rf'!iiti ~um ,0, ,I .m~ rosMuum. J, 2! (w 7;h pisLIl d2:1~l~~nyrl'! i mOl ~1.J ulID'l ~. ) raa ial-m re.5idkllJ:t'n :!i a 11:1~w zm,plSiil d:7.I~lii[fly!'l:l) '[Ill!! reriduum I. ZaielJl

l;)fi.etl~h r,

li!,.

2.7.

AUTO MA TVSItO~ClON Jcdn}'ITiI

l.

EZ

wv.J SC~EM
AU/onml Mealy 'ego jest t::i:kze S:i6stk~ upoFLli,dkoWUI.1l<1 M = (Q. X, Ll1. t1, 1, gd];i~ wszyglko jest Qkl~3jlClne jak.w auu:motOltl Moore~a, ~ WJij:~.l.kiem Le,~D, Ze .l odWZGfD'WlIj,e Q x J: 'W .d, Inll.Cz.eJ m6WI~1c,~{q. a) poduJle WYJscfe :mlI'lijZa:ne l rrlc:j~(:!i,em ~ slaniill q pr-:.!.J wej&ciu (;1'. Wyjsdefi':l aut~mal"U M generowallym w od,,(}wi~dl.i l'1a wejsd~ al~·"" 4~ jest A(go. tI.).t(t'J .. t1:d ,., A.{q~ -1' a~). gdzie fjf), g~.: " q{'i j~l tiq~ie[[t stanc.w" takim, i~b(qi- I_ u,) = (1'; dbl ~ .~ i ~ n. Zauwdmy. :ze I::i<tg ten f}1t1 dlug;o~c r1l. a we n + 1. j~k w Pf""ZYI1adku. auteeaatu Moore·-a~ ortiz zoe w odpowiedz] 11 a. wej~ie ,r. automat Mealy' ego daj ~ ~~dLl! 1:,
170)' gdy <l&'ilJat. WyjitiJiliW)' .ZJJ!.w.rera. dW,1 '&JT!Ioo~~. tJiyd~ ~kO"fi.~.oD~tl ])C1zwnla za Z!lm~d;ren.le ~~_~[i6w<Wci:fn), pad IIMI!W ~~1.y~ (II ... l)o~ (011 + U )., z1oz(]IiIY U WS<iy:sotkith ~a'l'iletLcb.0w ZOCT i jcrlYlileK, Ju6r:ych oOf<UI true d'MI i>ymlJoill &.1}. lol~i~ sarne, W lla:slwn)'Ilil J:w.d,";al~ [Qzwil!li~my nw.~,;h;iiiL polRlEb.I1~ do ~o~aZ;JJni:.t, 7.ot: j';:Zyk l.en 'I'li!! fC,it nk~(}I'l.[lw~l'I)' ()i'l.tt ~dJ;Th :lu1'tmuH ~tnii~I:i'Y II rrnhllltj nil: ]ll~cill .li:tanueb. Mmc:m} jcdrull'l!; ,..Jd"WQWilC ttz~i!il~DOWJ' a.urmll'lill~ M~ill.r·Cl\Q, iot.1bry""ylo£z~~hdc. ~woj ~~n d(J~.pam'rrtil'nillJ O!lq¥l.ni,e~p ~llw,)j1;InL':.!lo ~ymbQl[]. i generuJe wyj~i~ i- !tdy hle;,l:tjI",')1 symi'ml wol:jt;do~)' j~~ r():wf'l~' JH~l'Ire/.fdnTemu, u w)15.ti~ H \1tI pt'~~wnym pfZ)'pat!It.Il. CIQ!l ~}Itli1boli ri '" gt;.fmMW.ilLl~' p'r:t:~Z .. u.ml,~~1 MooJy'!mo ~ j)loolwl:ald II l1i~!,loW'i ~!,jJililw a~CQptujij,cJ'~h ~ [liea ~plllj"cj'~h, pm'!: i;;IOr..e pmch~ill':~ J)f\,S p rz:y 1)"FIiI ~1'rn W~jlit."ttL jt)dfll,'l],;Zc f1'1llllZYbil. MCIIlY'Clo mie :![CJlITUJe wJlj~d.~ pr1.cti, 0I~1iI!l1l11)1'f1 Jtlklil,!!;()~ \li<.:~i~ Ill)d~~~ br(l) rlAS [Jl.lrJ.LI~ i\lll~.ictiq)h. gdylc jll¥~ ~~1lI p<!'~lk~''''y &. nlll.jc~1 ~t!lnem kurlt;(IIwyrn .• P:.rq'ld~d l,.l~
lNawel ~, prZ}'!!:todkll,
~tllomllity

ogranlczeil 211.LOtm.Hullloon,~onego, k16:QI tu :gJ~FililjowaUsm'y, jest fa"kk. zo- jego wyjsdc jesl ogranjczonc do sygnall:l binamego; "ak~iPtillj~/nic al!:.etlp. u.lj~'·. Rozwai.:a.110 ~e~ modele, w kt6ry,en wyjsde jest wybie.ran~ z pewnego irmego aJfabetu .. lstntej~ dwa r6i~.e PQdejsC'ia: wyjScie moze bye .zwiilzane ze stanern luh ~ pnejSciem. P'ie'!"W'51zernu z tych j:)odejsc odp(lwiada tzw, automat M(mre'a~ a drugiernu - aiIJtor:rllU Me.al,y'ego, Zd.~flniuj~my kaMe: z tyeh ]loj'tc VII ~pos6b formalny, a nas.~pnie pok.El.tel1W. h eba tYP;f al.dO'm~u6w ~neruj~ me saine odwzClIr,owanil! wej sde-wfi ki:e.
AlUtomaty MoorEi'",a
AUlOJH(!Il

M,cal;)"~£.o :iiIlTtUasl

11l1l~,mruUIl

~j

lfu sit oklre§lol[l~ jak

Q _~7Ii' j j~rcr.m l.'Vej:i,d"tl ,a Itl:l, ... 0'1' fi ~ '0, ]esl ).(q ~)1(q.J ... l(q~ j, gJ!!zie 'h,. q I' .'" ~.~ d ~gie-111 jest 8t<lIlU~'W, takim. ~e ~(qr ~,a~) =.tir ala I ~ n.Zauwamy, lc lmttly uut(}Jnat M enre'a w odpowicdzi lIla. wejscie ,I'! llaje wyjsde MilQ). DAB mozna uwaiac 7ill spoojaJny pr',l;!p,adek amomaru Mocre'a ktoreg>Q alfabetem wyjScilOwym je8,t 1} mal. ktoreg'O sta n Ii jest stanern .,,,Jkc~ptuj1[cym'" wredy i tyi koO wtecly, gdy ;. (q) = 1.

10 szOr:;lka upcr24dJ::.owana, (Q, E, ii, D, )•• tfo), gdzit:: Q. 1'1 DA.S. j je:u n{fhb'l'lrnn wjjie.iolVY'l'i a ~ - Odwz'OfCrwaniC'l'll ~adllj"li.cym wyj~cie z;wi<}:ZllIle z kaid ym z.e stan6w, Wyjidem M od pOWia d [1_M(Jore
'(,I

\It

i"

to,

P~o!:)'lth!~ 1.17. P'rj(::vp!t~y,:l.e cho~m;" InlileM rmd~l!Urn IlLLHiruto 3< LIla dowol,.~go b111CIll~IJlI Ja:l!:(l btM:nUI lie'lll!!i~ cilhkooWl sa, Na. pocUlt~'k, Zil bWI~mj', 7£ jeSII df! 711!'1l~'J ~lflD ffie~ilwJ' ~ dopl~~my ~l!a IrQn~J.I O. h) O'tr:'l.!l'U1iUIlt' W leU spooob lanclWh Ft!prw.eQT_]JJje 1Jezbl: ~J,_ uJ~I. dill ZRpiiSi!! htlilll.rn~ll;G cl0J!tSZffi'IU' !, [0 olnyIllany ti!ii~'tIcb roprezrn ttlj~ IiCl~ ::It + I. Jf!~1i ~~~.r.!d ~1~I~m~ i ~ r Il~ ~ j~t p, lQ res;z.t1! Z clzlllhmia .2i pl'ZoiJ~ ;} jrn;'L 2p LIme! 3. Jcili. p= 0, ~ 1uti 2, lo 2p mQ<I J Jg!; I fflWB~ odpOlw~",'(bo O. 2 h.ub L Pod obllj~. ['Q;tlq z. d ~i~lciilill 21' + I PFtm; ~ jt.!!t mi1'lc,wh::dIJliQ I;, Q 1ub J, . A ~!,i:,p;j ~~liji"C~y ,~4P!"Oj!;ikl~"",,~6; ~llt~nJil~ MQliJre'~'~ [rz,~ll"h1 SI~n:LCl1 .gm''/_I Irh, t"d'~dl',.:rt: ~~ Rt(lnU (Jj wchQd:ti &I~ wt~dy I tylto Wif1cly. gdy liI[lt~~h!J1;~ o~Ii7.~!Ile .~L!j:st'lIE 1Ili! n::sldIlUmj. Kb1d.zl:JJ/ 2.(q,) = j dl.!ij = n, I il. Nil f,fS'llDik:JJ 2.22 .f1.(lki!i~~ny jO!$t d1tlJ~:ro l!lr.lleJs.c leJl(! ~"'tf}I'!IlJH!.l, P1'2]'~:111 ~~;- ~ Illjki~towam ~~~iifmLFU!nkcJ~. przeJwl1i ,'l t."I151~t~;cap.roJi=k[O~V!'na w ~! sPQs&b, lJ.y otl2.1i'!1,-,J)I:!cdldl tj~Ulwy~~j op<;~afl.~ m~d¥ a bli~ni:IL re::;iduGw,
"!'Ll!la.rQe~L~iil,t.et'[)r1>.1~WaJ'I~g.o

"'~a"""Y.IJ M~Iy"e.!tJl U = HII,',. I'Ll' 11,~. iH• If. r I, "f. , . A. ,,~,' r-tltMilDiLJJ;~! 11~~ f)" .l23. ;!_!.I~ fr wit! ~lil n U !I ]e!t ~[rki~l,oWll~Y ~)'I1L~Cnl~[I1 o'llb_ fdiU ri{r~, ,! ~ = ~Il A (.1', u) n_ W po~ ledY iJ:l M na. t' ~ III II)[~ J.:~l f1mm. PI7.)' ~Z}'m ~lll~'~IUI Od\'\ll~d~ij]HY~~i ~'lufiLl"'" I~~l LlI r]~fJnP, P, "~PII,7.:Il1W;Lil::iT1j'. ;re bd·tJaml~.II" Jew, ;J Pl -jed.lI'!lk.~_ .'il:1tl, t/I, jeti fltl~J.k"w~ 1 "J'llll1"i~~.L'<. '1IJJltlllDtllni.: ('Ilr:Z1fJUa.t,.J~=e .me; W ~:u,
1U!811~f~etl1,

z,c

mnlejsza od ITMl(ttr)1 cll<lLk~;?;degDw. M:o.~my jednak pol1li:l:ia:l~c dpowicdz automatu a Moore'a nawejseie j:: 1. powiedziee. 2lt: automat Me,a:.IY".~go 'l au roms 1 Moore'a M r &ll. M rownnwame. jddi dja dQW'o.hregp wejik]a 1M ttiamy bT M(W);= l' NI(w),gdzfe h jes1: wyjSclt:lm .114' cdpowi:adaJ\!.Ciym. jego sta nowi p(}C~(kQwem:u,Motem:y wtedy udowodfile :na:s.t~Pllj~cel:wi~:nimrna, pokazuJ~oorow'nowa;zaQ$Cmod.d} Mea~'Y'(!g'Qj Moore 11.,
I

Niech M b~d:zi,e amlOmah'lm. MeaJ)"ego Iub Moo:rc:'a. Db doworn.cgQ la~cha wejltk.~ow~:goYf/,zdd5:m!liujemy T ",,(w) j:akowyjsdegcoemwane t'rwz M IN odpowtecb i na Wi~j$c,~ew, J~i M je:s't au'M.mab!m Mealy'ego, aM' - {l'lllOma,OOmI Moore'a, to funkJ;lj e TMIT w' rue mogot bye nigdy dnld.,drrieidtenLYC<,l;ne, ,gdyz-I r 1'1 (11')1 Jes\ ('I joo'~!:1

h~!kt:Jd 1.IHI, N~e.h ld 1. b~d7j~ !!. u oom~,r_ M~al~lcg(f zry~. 2.23. S'l-aJM M."1 ii.Q ~Mredy[qQ,'1. til! LillI' ~1, [Po, I], Lj%. 'I.]. Lp I· ~l i ill. I'll Wyl;;[il:rZIDY. bQ ". n. U.4Ylli ~l.l,[qru,~1 ~HImem PG~~fkO:"",ym Mi!' Przll'PcLa • V"Y.Is,c'i~M I [lOk~~lt~ q n::a fYli, 2.24. Za UW.~.zmy_ ze nre t1;! N1,t dOji~ do 5~:::iIlU ~q.~, i W ~i~~~L1:7, iym ~j

:->t"l'llil L.:Jl II!IOZna \i:SlJln¥:~

2.8.

ZASTOSOWANIIA

AUTOMATOW

SK.ON1C:lONYC'~

Je8ll Ml == (Q, E, .d, O, ,t(}o)' jest autoID1h'Wm Moorea. to is'En~!l!Jeutomat Mea!y'ego M2 ruwnowdny.2: Ml· a DmwJiI. Nitmll M~ = (IQ, I'. LI~ Q. .1.', ql)' gdzie X(q. a) = ,.:t{o ,(1)) dill w::tzystkich stanow q i s.Yll1boU wejsc1Qwyc!h a. Wledy At] i M'2 p,[Z@choclUl, pifzez. te same ci",gi stan.6w ]nIZy lym samym wejscju, eraz pr.zy kamym przej:Sc"iu Mi gcrne:['uje VJyj.sci:e;, kt.6ife Ml Pl4YJl:O'r.z~dJ.:riCiwuje stanQwi os.1>ftganemil.t w wynllm t,ego pf'Lejscia,
TWlflID.l.~N.i!l2.6.

lSrnJ,ejc caia. gama pro b]em6~ Ll zakresu proj ektowl1iJ!i~l op wglamowant~, kL6re daj<J!:sif u:tj;!toSe1C poprzez automtl,lLyaz:m,! .kClI'I.werS}t s;ymb61Uti Wytl'lz~n regu1arl1yc.b na eFe'ktywnl). implementacw korn:pu.Lemw:i! o4:powieclmego .aummatu sk:(}n~· l.'Z"cmego. Pon i~ej WSPODI n imy 0 dW0Ch takieh :za:!'ltosowa,o.iaeh; lnf Li.nnaeje do. L'Yc~e Ltmj'Qil 2)aSioIllO'\!or!ln JI1;aw:lt1t!e~~ W llwagRch biblingreficanych na kmicll. l"oOOi!iii:lm.

ts.

'W~nt!i dBj'i: 5i~ niema] bezwyji~ku

Ml = CQ. E, A, J., X, gQ) b~eautematem Mealy'egP. Wtedy ls~niicj~alnoma;tM(lo;re',~, ltf'2 rownowa,:2:tly 7, M1, Dawdd. Ni~oo M~ = (Q X J1 E, At, S, K~ [q.o, (10])1 gdzie b" jest dowohrie wJ1in:anym etemeatem A., 8t~nfY,M2 ~~ wi~c param] I[q~b] sk~d.aj<!.G:yrni s.i~ ze starm M L i symboh!lwy)soicrwego, Ni.ecb ,di'([q, hJ.a) "'" l6(q, a)11(q,a)] antz.-1/([q, bJ} = b. Druga skia,drOwa sti:i!.f1U [q, b] autom am M1. jest M~cwyjsd.em gtlD~rowanyft:L przez M] przY
TwmRDiEENlE 2.7. Ni!;)ch

Tol!i:en:y (<lzyLi.bJUDweIQruegorle 'Syntaklyczne-ptzyp. [~lllm.)~:zyka programoj przedstawit w postac;i wyra.zenregt]lnrnych_ Itak na przj'lcta d, klerrtyti ka tory ALGOLu,. b~~oe ~l'l:gil1l111iteri eyfr .toZpoczynaj~=,~}I;1CI si\l 0.0 i ]il~y'(m~J ]ub dl!1i;ej), ogn:mi~llia 00 do d!u.go&cl ci<1gu. ffiMna wyr.1I:zi6 w posta:ci

ooz.

(Li.km.)(Ultera

-+ "'y[ra)

"',

gdzie litera uznacza A + D + Z +:a + b + ". z, a cyfra. - 0 +1 + .., + 9I~eIH~Oka[ory w FOUMK'k, kL6rycb d,rugosc o!F<llili:cmnlD jest do S1ie8ri:iumak6,w i..t6.re k rue ClQ:.IPt za'Wiera{; im.ydl liter mt duze oraz znak $. !))JO'gft bye przedstawicne jak:o
rr ,

pewnym PI'ze:jsciu do starm q.. Tylka Jlie:rw.:me· s~dadowe Sitan.6w M ~ okre§,]ajlJ rod)" w1i"konYWo1lne Vrzez M 1l,L:!iiWainci1!]kqa po n dowodzi, ze jesli Ml przeelilodzi pIZtL stan.y (10' tl1' ...• q~ ptzly wejsd.1l tiJ.t'l.2, .. ·t'ln i .~foIlenJje. ~yjscla hp h2,. .. , bm• ttl M~ przechedzi p.rz:ez stany [q[). b(ll, [q l' b 1]'.'", [lj~, bJ Igeaeruje "'Yj s'da bf)' b •. b z,.'·. b~. ,

Uter{IJ(t.. .;.. Ut~ra + cyfrtl y . gd.zic, ~itef~(r7.~za feraz :l'l + A + B Z, Stale arytmetyczl!lJe j¥Zyka SNOBOL ~w ki!.')'rYClh me moma. utywat n0tru.cj~ wykhHlnic~j .. stosowane] w W]eiJu innych J,~kach) mozrl!1 wyrazil j""ko

+ ...-

Ct. -+- )Ccyfra ..< . ,cyfra.'" + s) +. eyfl:',Il ")

01;1. .NAB JI: l>~p""C'J:5dmrrll, a nastepure o~rL:ll'mac DAc, .' b ~ .,. ~d·

x.a'

mZilCi?:Ilcaj<tcy~d;~~Qln,Ytoken. Za:Z'NY~zaj pr~eksztlJ.k~j~ on)e. W~[az~nie reguw 1mllSl'FL1l,:lJij- odjJnory p zb1@ru stafiQw, aby .. 1" . ,, ._ ~ .iJO. \V spcse (Je7:~flre [U. zamli'lSil"V!ryeHll1fimowac :na:Jple:rw e-przejsera. . zdy 7J.i: .'Uanaw sl'!:ooczonych wtiikaz~je. jaki minj.;retft~etQkeoZQ'Sdal zti,aleziony a Wl~ Dtr. ,...,., '. "k " ., ~ •. (' il:}', .. any ,~,uto~a.t je$l l.a ' tJ'1.--n.'J.le~t@rn$.rcm MQorn'a. FUllkcj<li prz~iiScja a , jes ..Qll.(Jdowa.fI~ fiR Jeden :;: k1lku fS.pnfl'obow, tak ilby ~;a.pfuj.ej 7.ajf!i mmiej mit:jsea :; rrudYCj'Jua repl'eZ\;fJ l1'lcja w p~staci tabtley clWlilwymiarowej. AI1f:i.Hz:atQr l>tlb.ykalW}'tW'on::on~{puez gcnew Lor Jt:'S[ ust;!Jonym. prlj.gr~l.Jlle1:l1.Imer:pfetuj'lcym "'Ak~,_

~:~:;r'

. . "NiekJti,1'c gi'l:leraioi')' lJ~ali2ataNhj) k.k.rykallijld1 p'rzyjmujol jako wejocie ci!!;g W)T~~ri[egulamyoh cpi,sl.lj'!C'ych lQk~ny i v,l)'t'l'.\m.:r;;aj<t ]Ooj<ed}'nczy B.llttimat s:t<Qn-

"

61 dowane tablice, wraz z pe-wu'! sZCl'egoln'l tahllC!l re'p!rezentuj~c:t AS rQzp mmaj ltC)' [Okeny (wyspecyfikowana dla generators za pomot."ft nOlauji wynlzen regularnych); Taku analizatos l.eh~''kalny moze bye, petem u:iyty jako mcdul kompilatora .. Przyktady genera.loH)'W 3naJizaLorow Ie.k:B)'kaluycb. w kt6rych zastcsowan» powyZs:z,e 168] eraa u r~k<;il [l 975], podejscie, mozna zrmle,:l(: u Johoso:n<'.i j in. CH

IEdvtQ rv tekst u Pewne edytory tekstu oraz podobne do nich program)' pozwa1Iljl!. na last~powanie dowolnego hUlcucha pllsuJracee,go do danego wyrazenia regularnego pewrryrn innym iaD.cllchem. Db. przykladu, Gciytor teksto\\'y syswmu UNTX pozwala na uzycie takiego rozkazu, j aJt

5'/1)00"/0/,
pt1'WQdujcl1cego zagt,,!pieTl~e pojedy ncz·'l s.paejO(l, ierwszego ~a.ricuc~ dwOi::h hib wi~c~j p a lQs, 2.25. Obwild lO'gJeJl1)' W danej Iinit. Niech j:akis oznacza wyrazenie a-I + ,~ -I- '" + a~i gdzie a, przebiegaja wszysdtic symbole kornputera z wyj~tk:iem symbolu .t"!.CfWej l~fozenie:, ze od~€'p czasu '. . '~,J. k' ·1 '. , '. . . ..~ ,P~I11l~zy Q eJoyml ' Zffl1an,aml . sj'gnaiow weJSClowyt:h iest linii", Muglibygruy pizeksztaidc wyrazen.i.e regularne r na DAB akcepmj'lcj' jakis·r, '''''YBtatczaUH'\I dJa zanewmema "'ro·r '. . I' • • ,. ~~... ,,_.. , .., I' paga.Cjt SygIl!lho\\' 1 oS'Iq.gm~C101. przez siee stabilnei Z.'lUwaZiny, ze obecnose wyrazenia Jakis'" pozwala I1H rozpnznanie elementu L(r', kOl1figunl.ojl, ~'
spacji znalezionege 2.1. Historvclnie. biorae autos !U'" skotic '.M .... one zostafv u'!'yt.e po rnz pJle n¥s 7.\1 d'(l' '" , _~ •• "t, J."k '" ""~,;r ~ode~owama ~10Cl fWuronowych. Zlla1;~:i6 automat skmi.c7,ony k16rego zl.hJho~anJe jest rown Dwazne z ?" 'ho warneID. SieCg neunmOWCj .. lUI .rys.2.:26. SULny km:imwe ' .. ~. '. .'...'-' .
L'

mzpoczynaj,!tcegQ sie;: w dewolnym miejscu wiersza .. Konwersja wy:ndenia regulart'lego na DAS zabiera jednak 0 wide w~~j czasu, nii go potrzeba na przejrze'nie POjed,YDCzej: kr6tkiej linijki 'tek~tu za pomoc"l. DAS, a llczba stanow DAS LuogJabj' TO&n,{c wylcladrnicm wraz zewzrcsrem dl:u:gOtIci \vyra.ieniJa regularnego, Vi.' rLt-'.CZywfsOOsci, W edytorze ookstowym -systemu UNIX zastosowano inn~ strate.g;i~:W)'raZellkregulame l~ki:!i.*t jest przeksztalcane 113 NAS ~ e~p.r,zejsdami, bory jest nastepnie symulowany bezpesrednio W sposob zapmponowany ria rys. 2.6, Ody jednak jakas knlumna, wyliczajaca wszystkie starry, ktere moz~ p:rzyj~ NAS po odcaytaniu okre.slollego przedrostka wejscia. zestanie jut skOtlsllumwa.oa., to poprzednia kolumna Plz.e~t,[ljebye potrsebna i zostaje wyrznconaw eelu zaoszC2~ daenia miej'sc'l. To podejscic do rozp07,oawaniiil. zhimo'w regularuyeh przedstawi] pa raz plcrwszy Tompson fl968].

ZAll'ANI.A

*R. 2.1.

.Zn.<tleic automat Sk::O.DC'"60t1Y, kt6rego zaehowarrie odpowiada Z<lici'lowawl.l obwodu z rys, 2.25 w tyrn sensic, ze SLany koncowe autcrnatu odpowi~d<lj~ s)'g' nalowi wyj~!.',jo~eml1 obwodu rowneillu 1- KcOJko z kropka w .sfodku repreZttH.U;Jj hrarnl:~ J, kl6f~ wyjscle Jest r-6wne: J tylfko wt£i;ly.gd~ obI! wejscia rnaja warlos~ I, Ko~ko z p.l1Jl~em w ~todlUl reprezentuje brah1k~ 1,,uB, kt6tt:j W)jscie jest rO\l,Ine \. gdy U6rd <l wejsC' j~t. rowne 1. K61kQ z falk~ ,'( !kodku reprezentuje jnwerterk:tol'"ego w)'j~it~.mj,,;:.st ~ przy ~j:kiu 0 oraz 0 przy w.ejs['ild 1. Nalezy prz;y tym prz~dnc

62
l:r~jklita). Na]ezy przyj,!c zalozenie, ze odstep Cl:3:<SU. po~i't~liY kolejn~ ZI1liana~i s'Vgnal.ow wejsciowycb jest wystarc-zaj~y dla zapewmema Jlmpagagl sygnalew j ~o'si~,gni~ia przez siet stabilnej konfiguraeji, Ponadte na],ezy zaJoZ)1c, ze poczqtkowe ~,rarto:ki YJ~.vi i J's s~ r6wne *1.6. Opisac W j~zykl!.l polskim zbi·QI'Yakceptowane prze-z autQmaty skonceone,

kJorycH diagfilJro.ypr.rejsc. podane ~ na rys, 2.28aJ·c.,

1.3. Rozwazmy zahawk~ luzed:sta,wlO1a::tq, rys, 2.27 .. Do A lub B wrzucana jest ua kulka. Diwignle X1'.1:2 i. xJ ldcl'uj~ ku.lk~w prawo tub w lewo, Za kaMym razem, gdy kulka na potyka Ita diwigni_~. ('OWGduj e ona znuan~ jej polozeaia, w zwi!l,zkll
z czym nastepna kulka, ktora przeciwnego odg1[I~]enia. natraf na ~ diwig;ni~. zostanie skierowana do

zero,.

:
~,?,

a, Opracowad model t-ej zabawki w postaci automatu skOn:],czonego;reprezeDLuj~.c ku1k~ wrzueo 11'l do A jako wej scie 0, a kulke wrzuccna do B jako wej kie 1. Cia.~*R ,U~.OWpdnic, ~. AS,. kt6re_go diagram '1'.1rz'ejSc pod.any jest ua rys, 2.29, akcep.,' • . 'lOS' 1:" ' t1J~ l:bu)]' W&Zystklch [ancuclIow nad alfabetem {U, I} zawieraj~c.ych jednakowa weJsc Jest a k ceptowany, jes'1' amea kulk a wy.'1amj e pf"""Z D . b. O'P~SH<C zbi6r akeeptowany przez ten aummat skoncxony~ , ., . c. Opracowac model tej zabawki w posraci automatn Mealy ego, kterego WYJSc.~leJIl jest eiag od.ga)~z;ien Ci D. z k:l:.6rych 'W)'padaj:t. kolejne kulki, 2.4. tech b b~e fnnk.cj~ przejscia DAS. Udowodnic ze dla dowolnych lalJ: cuchow wejsciowych .x, Y mamy Mq, xy) = Cl(o(q. X),)!). Wskoz6wka~ Zastosowac
j,'

IU'P_".

"

induk~j~ po IYI· .. 2.5. P'odac deterministyczne

a utorna ty ~konczone akceptujace nast~puNct:

..

. ...

.' ~ ... ' .

." ' '.. " j"~ • ZVkl

_.. ' . . rdt .kolc~Jr1~

nad alfabetem {O ••~}~ " _ a) zbi6r wszystkieh hUlcoch O-W o za:k0 ~czern u on; . b) 7:hior w&rystkich .l:aill;:Llcb6w z~lwre:aJ¥y~b .trzy koleJne~ra; c) zbi6r wszystlbch lancuchCw: w Iclorych kazd.y blok zlozony , symboli zn\li'lcra co Illajwl1.lt:J dWL zer~;. ..

pl~lU

. ...

,0

d) z:bi.& wszyslkich jal~Cl~lIH~I'W za.C"l:YD~J!t~ych !)l~ od 1, kWTl; lttterpl[,etow;;ln~.ak J biQa:roa repFi:zenht~la liezby ca!k:owlteJ £ij_ kO'ngruentne z zerem modulo" . e) zblor wszystkit.-J1!al1cuch6w, w kterych d:.d,t.''!;i'tty symbol od prawego konca Jt!iSl jcdYDk~.

lict:b "'_. . ' ....z.... ] Jed"'n!!k i taki·b_ i kazd • h d I. ~to w.~· '. - ~ . .1,;, t: az_ y tc pl'7,-'Iilostek zawrera co najwyzeJ 0 jedno r eJ ni:Z liCZba .mz bczba zawartyeh w nim jedynek, i co najwyiJ:ej 0 jedU'l, jedynke wl~cej ') .. zawartych w rum zer, .....,.. Podac '. .. -e7u~.nledeterml mst~'czne ..utomatv ~I·OD:'''''')nil: a ...ceprujqce I~ . J -" .. t:; ",,_. "..... ezc nasLfPu:i<)_ce
"I!!.

a} zbiur wszystkich ~.a:ncuch6w z: (0 + 1)\ w ktorych jakies dwa zera S,! oodzielone od siebie Iancuchera 0 dlugoSci 4i dla pewnego i ~ 0; b) zbior wszystkich lancuehow nad alfabetem {a, b. c] majllcycb taka sam.<J!warLose po wymnozemu od ]ewej do prawej jak po wymnozeniu oC!p:raweJ do Iewej, zgodnie 7. tablica mnozeuia na rys. 2.30;
1:1

2.11. OpiSBC W jt;zyk1t. polskim zbinry reprezentowane

przez nast~],.uj'tce wyrazenfa

iii

c
C

a b

iii

a
il

c b

b
0

R)'s. 2.30. Mrlllczna

iabliczka 1Ul'IO<2:cni.a

+ 0)"'(00 + 1)*, b)(l 01 -HIIOI)*(~ + 0 00), c) [Dill + U + (01 + 10)(000 11)!I«OJ + 10)J*. l.ll. S kons,l ruowac a utoma ~l\Iskoiicroo'e n1WtlOWaZne z nas~~uj'l:.cymi wY'I"a:renia ~ mi re-gularoymi: a) 10 + (0 + 11)0"'1, b) 01[((10)* + 111)'" + OJ"." d ((0 + l){O 1))* ((0 1)(0 1)(0 + 1)*, 2.13. Skonstruowsc wyrazenia ,ccguran:1fl odpowiadajace diagramom przejsc podanym 0<1 ry~. 2.32.
a) (U

regu1al11ii: :

Ws:zys.t];:lchrancuchow zer i jedyne k, w kt6ry,c,h dziesiaty symbol 00 pra wego konca jest jed ynk~" Jaki jest zwiazek mi~d.?.y rIOzwiOlzann'emzadania 2.8c a DAS .z zadania 2,Se'! 2.9. Skonstruowac DAS nlwnowaZl1e z NAS, postaci; ::I) ({p, q, r, s], {O.l}. (~,l' P {:Il}), b) ({P. q, r, s}, {O. 62, P. {If, 5}), gdzie J t jo;;! dane SOl na rys, 2.3 L
c) zbior

tI)

u,

0
Ii
q
I'

o
P
r
,S

P. q
r
S if
~I

,p q r s

h2
fUJ!lkcjc przejk.ia

R:ys. 2.31.

n""ie

:z.~4. UZ~idt:i zawartyd'l W dowodzie twierdzenia 2.4 do skonstruowania algorytmow mZWll\tywania n;u;t<;puj,~cj'ch pro blemow: a) znalezi,~e drogi I,) U.ajl:llzszym keszcie pomiedzy dwoma danymi wierzchclkarn] grafu s]ncrowanego, ktorego kazda kra.w~dz jest etykietowanarneujemnym. koszrem: b) okreSlenie nczby t.anruch6wo d]ugoS'ci 11 akeeptowanyeh prmz. dany AS. q, (5, qo, {Q2;}), gdl.JS. SkOf'lts1.~uDwat NAS rOWIlOWaz.ny z 2DA.s ({flo"". tJsL zie 5 dana jest na rys, 233,

*
*

2.,10. Napisac wyrazenia regularne dla kazdego z pouii:s.zych j~lykbw n,~ ;:I Ifa: herem {O. I}. tl zasadnie, ze podane pFZc.zC~ebie wyrai:enie reg,lOJruI'1reest WiflSClWt: (U' j ze reprezentuje ono faktyczrue daDi}l jezyk - przyp .. t.ium.):. .. a) zbior wszystkich Iancuchcw zawierajacych ,co najwyilej Jedn~ part; kol'eJuych:¢ i Co najwy:rej jedna paJ~ kolejnych jedynek, . . b) zbiar wszystkich -hnlcucb6w. w kl(::nyc)u kazda para s<lsja~uJ!tcych ze soba :l~ . pojawia siQprzed jak:~ko~wi,e~par'! sasiadujacych 7.c.sohf! jedynek: c) zbior ws,zystkicb b~cuch~w !lt~ zawu::ra](~S'j.:ch 1?od1a~_ucha postac~ 101,:. , d) zbior "vszystkkh lal1cUChOw 0 Jednakowej liczbie zeri jedynek, lab;::b, ze z,ad.e1, ieh przedrostek nie zawiera 0 dwa zera wi.!~:eej nii. liezba zawartych w J1Llll jedynek, ani o dwie Jedynki wiecej nlz liezba zawartych w nim zer

to,

0 q,jJ
t:h

(qo.,P)1

q2.
III
{4-

{q" (q;. P) (q~, L) (qo. P)

P,

("'1' 1') (ql. P)

(t1:d ..)

(q~.L)
('14, L)

2.1.6. UOQwodnit na:st\lpujace IO'lsrul'losci db wyrazen regularnych CZ)'ITI r = s uznaeaa L. r] = L(s), a) r ~ s = '"+ r, c) (rs J t = ,.(,so f),

r. s i

t, przy

,eJ (r

g) lr"'r = r~. i) ("*8*)* = (1'

+ or)f

= rt

+ st,
lub obalie

nO· = ,~~,
11) (8

b) (r + .s] + , d) r(s + t} = f J!

0=

r + (8 + t). + rF.

}]

+ .1.')'1',

+ r),*"=

r*, dla wyraieii.

"',

~l~
=
I

r::: ::: ::] [~:] + [~:] .•

l:i1,~
11I'!,xN

C11

2.17.

Udowodnie

t1aS~~'I:mj.::t:ceozsamosci t
b) N(rs

regulamycb

,', sit:

a) (1"$ c) (1'

+ 1")"'1" = r(sr + r)*. + $)1" = t" + R*.

+ s)"f-r = rr*$(1'r*8

,2:.18. D''W'uktefwrk'owy ~ieaelermiff.iMYl'zuy a~tomat skor'iczVllY (2NAS) jest zdeflniow~lJy 'iN an<ll-ogic.z.:ny !lposob, jak 2DAS, z. l!i, toi.ni,c;.l, re 2NA:S kwdemru stanowi j kd;de:mu !iYlnboiQwi wei~dtlwe.nJu edpowiada zbior moiliwycb wch6w, Udowodnlc, Ze ZbIO' akcepl,Qw<lil:iI.Yprzez. dowolny 2NAS jest zblorern reguhm:rym_ W5kazQwka; Olbserwacja pO()~YDiQna VII dowcdzie twierdzenia 1_5. Ze zaden . tan rrie moze wj'5.tl'!:pic dwukrotnie z tyro samym kierunkiem ruchu w pfawid~oW)rm ciil,gu przekroczea, pr:zestaje bye prawdziwa VI przypadku 2NAS .. Dla kazdegc akceptowanego \\'ejsdamozemy jednak fOlWdy6 na.ikrots7'...e Qbliczenie prowadzllCtdo akceptacji. . 2.1 9. Pokazac, Ze rozszerzenie pojeeia 2NAS 0 pozostania glowicy w potQ.7.eni.u staejonamyrn (i jeduoezesnej zmiany stal"lu) podcza;.~ przejsoia nit: :zwi~ksZll Idas, j~zyk6w akceptowanyeh przez 2NAS. 2.2fll. 2NAS ze zn(jcz~ikaf!1i k01k6w zdcfirliow~I,'fly jest jake 2-:NAS ze speeja.Jnyml symbolami ¢. i $, oznaIJ:taj:j,.cymi lcwy i prawy kraniec wej,Sc.]~<lI. MovriimYl ze ~:kiex nie .zlIwierajO!Ce ani syrnbolu $, ani $, jest akceptowane, j~c]i 2NAS uru.cfiomiony zzapisanym aa tasmie laaeuchcm $)tS Of lIZ Z ~lowiCit ustawiona na ¢: przeohcdzi do stanu <lkoeptuj4Ct:go gdZ;etolw.iek na swym wejsciu. Pokazac, lie. 2.NAS ze ~,nactnikami k01icow akceptujij, tylko .zbiory regul .. ne. n 2,,2}. Dany jest2DAS M ~ (Q, J:, t'. ll'IJ F), Ula kaZdlj!go iailcuda.Jf skonstruowat odWzorow.aniejzhioru Q w Q.u {d:}, takie, 'fuj"(q) = p, jesli WAS uruchomtonv ad skrajme prawe-go syrnbnhl huicuoba. x w kmku zcjdzie OIl ;..:;- na prawo w stanie P. R6w~'HJs,cJ(qJ = ¢ oznacza, 1;e 2DAs urucbomicny ad skl"ajnie pmwego 5y[fib~1Jl -briicuc:ha x albo uigdy me op:u~ci x, <tlb~~rez.przesunie ~~~poza jcgfilC)"y kramer:.. SkoDsLrU'owac. DAS s:ym111ujq_cy M pnprzez przechowywanie w swym skoriczonyrll sterowaniu tablicy I zamlast eiagu prsckreezeri, **2.21. Niech r i is beda wyra.zcnial1l.i regulamymf.Ro;(waZmy rriwnanie X = r X gd/<te I'.X oznacaa ..l}o:lien.e r i X .. a. nznacza S,UIDI1' te4JriolllllO:!:¥-llS()i,oW'4.P~ :r.aJozenlLl, ze zbi6r repr,ez~ntoWll.ny 'prz.ez r.nie zawiera c, nalei"y ~na.lBli: wZWi~Z~~I~ na X L \ldcwodniii. *.6 Je t uno jedyne, Jalie jest rCizwI&Z~mic, jesld L(R) Zl1WiL'f3 ~1! **2.23. '\VyraZ.elli,e fe-gu:lm'llC odpowjadaj~ce danl1lmu autematowi skOlkzonemu mai-

"I

c s<,!zbioram:_i ~aticuch6~ repre~ntoWMym.i przeOi!. wyritzenfa. regular1I1e. + oznaeza SU~ tco~omnogtrSCl{)W.l.!: zbmrQW, a mnezenie oznacza skladanie 2':biorbw 1ancuch6itt', Podae algoryrrn rozw:l<jZ)'wanj a takiego rewnania, 2.24. Poda,c; auromary Mealy'ego . Moore'a dla na5~puj(tcych procesow: a) dla wej5c.ia naleZ::f_cego do (0 -+- I)"f, j~teli wej5de konc.zy silii taiulI.lehem j 0 r [0 wyjt!..ienl JE:st A; jemli wejseie konczy sie Imlcuchem lIO, [0 W)jroicm jesi D: w pczoslalych przypudkach wyjsciem jCSl C~ • h) dla we.j§~ia na~e~t:tt:~o do (~.+ 1 2)\ wydrukuj residuummodulo 5 wej~cia traktowanego jako hczba lroJkowl:1. (podstawa .3, uyfry 0, 1 i 2).
rl.) CI[aZ
j

guz.ie

+-

moznose

~.l~ _Za~waimy~ ze wyjscie Y1 bramki wP~y'v<lTIH wyjs.cie Y2 bramk], i na od.wr6L PrZYJ1~~JemlY wi~ ia~ie~ poezatkowe WllrtOSci J'J i )lj. -; i utyw~nny tak przyj~tych WflflO.SiCl UO obhC'l.crua LlOW)1ch wtulO-Sci l.ych :lygnal-6w. Nast~"nie powtarzamy powyz~:zy p1'Oces dla nowych w~rtosd" dop6ki nie osi1lgniemy stabilnego stanu ~ystem~. Na J:!s.. 2,34 podi'l.I1o slabilne ~i!,U:losci y ~ 3 j2 dla ka.idego z IIlI~o±liwych IN) bcrow P1i'GYJ~1;:ych wal·to.§ci pt:K?Z'ltkClwych tych sy gnaJ6w j Wi:lftoSc.t wejtda 0 j t, a.) b}
wejtcie.
0 00 1 01 OJ
II)

.vl "";1
00
01

o
qo qt
tjz

11 10

11
U

00

10

qj

liD liil q:l" 11.0

ql

r:,h
IJlr I]'~

+ \',

na -.skQn.'rrTu~wvaf 'I'o2:'WiE!zuj!Jc uklad

r6vmaft

l~niowych U pcstaci

68
Mo~,my oluyma ~ m del tego ohwodu poptzC'z przyptH:~dkowanie SltlHI.l ka,..deJ parze warto~d)'1 l' 00 arobiono na rys, 2.340. pODie~i:l2: dla J'.1 = ~l'~= I otLZVl'llujem:y wyj$c:I,e ] to q2 jest staaern koricowyrn. Mama powiedziee, .ii:. TOzrlltryWi;lflY ob\:v6d rejestroje' -p:tlJ.LysLosc impllj,~6w"(tj. \1\'~js6 0. w,mosci 1) I\vy. iwarea impttls ·wyj.~£:iowyprzy ka:i:dyn;t niepa rzystym ~uJ&le wetJSCH:'I;'YYm.. ],"7. Mam)! udow(}d:J.l]ic~W ,lan, zbi6r nieformainie o'p~sany w j~zyku polskim ]05L zbtorem akooptow:wym przez AS. Jasne jest, ze r11~ mozemy podac w pe~nl [ormalneglZl dowodu. M,(}ZeIllY pn:edst.a\'t1.c intuicyjue uzasadnienie Iaktu, ze pewiel1 opis formalny lege zbioru je:t rO\'i'1i.owatny z pcdanym opisem IN j~l"ll~ulski:n. a nast'l;'pn1e prze.jsc do roznmcweuia f:o;rmalnego - alba po prosm podOl/: dowod nieforml:lilny, Wyhieramy ~ ostatnia drog~ I'm~pDwania,
l

Do,w6.d poregd nawypwwadwnillli wlMlI.osd mitcueMw. przep:rowadzenjl.! automatu de kaoo.ego ~ jego Cl!:l~r-e.ch stanew, a nallt't'Pnt~ udowodnieniu przez indukc;jt;;'\vzgJ~dem cHugoki hnllJucba1·Ze nassa 1nterpretacjOl jest PO],';ll'OlWfil:'l.

przypad sk, g;dy J' je!illan~bcm wlaiciwym 7.awicrnji}cym p j,edn~ jedynk"~ \\'ll;("cj nii: liezbu li'...i!lWJ.rty!!bW rum 7.0:[ oraz przypadek, g~y J' TI~e Jest bllumcbem wla~i:wym~ S'l traktowane W analo,gl:Clny spo.'S6b. Musimy teraz poka~at, ze bln.cu.ch)l pmwadz'lc~ automat do kazdt::·so il: PO\,vyi~v,~b sta f'1 majl;k \¥In!i~w~d podane w punktaeh (1)(4), n£Y]'JliJ:Socmv ~ 6(ri}, JI}= rJfJ oral I)j[ ;?!: I. Jezell y "= xO; to J(qo. ).) = q:J,. poniewaz ll'l jest je.d~YIil l!i~rH:tn ~ O-przejileiem do stanu CJo· Za:tem nil moey za.~okrmia induhyjneg:o .Y jeS1 lain.:Ut·b~m wlaSci i\'YItl, ~awrend~j'Jll 0 jedn~ jedynk~ WjQ-Cej nit liczba zawartvoh " nun zer, Tyro samyl11 tancuch )1 jest w]as.ciwy i zawiera tak~ sama Jic~b~ "zel' J(!J.yn.ek.Przypadek, gdy _v kmlCiZY si~ jedynk<:l. jest pooobny. tak jak i przyJ:iadki _d_ li(q{l.y)jf$t. fgwn' tI.· tJ,_ lub lJ:3'

ow

UW.AGJ

BIB L10e; RAFICZN

M6wimy; :ze~a;rn;uch ;1C jest wlasdwy, J;~eJi ka.2G·y przed.1rOstck x rna co ni\jw~2ej c jedne zero wi~ooj niz li{!Z.baz..aVll'artycb '!P" ni.n', jooY'?ek. J co ~i:1jwy.~j o jedn~jedynk~ w"i~ej niz llczba xawartych W nim zero Udowcdnn.i1ilY przez mdLlk{)j~ \vzgl~denl dh._gooo] Iancucba x, ze (I.) o{qo.x) 0= qij wledy i tylko wlcd:y. gdy ~a.6:cl.ld]x jeSl.. wiEloc:iwy ora1 zawiera jednakowa [iczbe zer i jedynek; .". . (1) ti(qo;)[ J = tJl wtedy i tylko wtedy, gJy lancud:u .x Jest WblklW)I m1LZ zawiera 0 jedtlo 'Zero wi~e.J l1i7. l~c2':bazawartych Vi' rum jedynek; (.3) J('lQ'~) = q]. "medy t tylko wtedy, _guy ~,aiicucb ;( Jest wlas.ctwy or~1. z.;;t;wiera[I jedlUl: jedynk~ wi~aej niz liczba za w rlrty~h w nim zer; . (4) ~(qriJ.'x) = fiJi wnm.y i tylk'o wtedy. gdy ~:Dc][lch .ruie jeillf w~:cic:~y. , ZllUWaZUIY, ZI;' hipoteza indukcyjna je&1( silniejsza cd Zl:idanego 'Lwa~rd:leilnl
Wru'unki (2)f (3) i (4) :lQst:dy dedase, a.hy indl)l.keja J:ll1ogl'a .;prtcjsc". . Najp~el"'l\\' dow,odzimy ~l1ik;:\'Il "w~teC7"W punktach (1):(4). PQd~.l~WIl III' dnkc.ji (lsi = 0) jest spelni.ml,a, _gdyz lTU!iity 1'3rkucb rna j,ednakowll licz.b~ :r.er I Jedync~ ora£: (;(qo> f.) = lJ,,· ...., .' .' 1:1 if Z"'M:nny' lee hipoteza mdUKc\Hnfl,Jest spelniona dla wszystkieh 1x •.~i!lJ(lc., 0]\11 Ixl < n, n ~ 1, Ro'Zpatrzmy l:n:imttch }' o dtugQ,sci H, taJd. fu Y jest w.asm'W}' '" posiada jednakowqlicabe zer ijredY.Ile.k_Roz;poc:z.IDj~'y~d p[zy~adlru~ gdy y .k:o~~j si~ zerem, Wtedy), = xO. ,gdzie tancuch s jest Whh~i::WY l l:,ra 0 ]00111.'1}edy.~ \V11;;~ niz liczba zawartych W l]]rn zer, Zat.~m J(ql}.xj = qz' czyb
'" ~. , ".I.. ,

J(qo--J'

6~,o.xO) =" 3(lh,0) =

'1IJ·

W przypadku. edy
-

zero

Wl~ce.ll1tl ICZ .... jffi~ i.'tr~ ...dvnek CO ... ..; ...."'l.'I.' fa.klJi]wL, yje. ..Llsneuohem B wla~d:wvtll ~1t71iczbl) z:tt.wanyt:u W[umJclJ~ ... , If"':---~ iera ied L . " •~ . ';'b lest wldCtl\VY i :t~Wlel" JIi: na ...m.va liezbe l'er 1Jedyfl~

l' konclY sil;3edYIlk~ "pd!>'l!{JlujeI~:1)1 aD~l?~(';:mie:" , " Jill' .~ t"· hl.i:'ieuchl' 1)'1 it rak~_ie.vJes]o 'I'>'lascU"'Y.n.[ElZZa'lVleraIJJ ' R()zv;o:aZInlY cmz' ... •• ' • r - rtJ to _ i..... ~' • • .., T b J "\fen w nirojcdvl1€1k_J@:ze 1 y -_, IllL Q dwa l!ic:ra IN "'-

ze-

Zn:teJl1.}' =1

N~~moLY 2<:i.l<Q~eni:ll: indlllu~yj~lt:£.," ~f ~'(i'

~ gd!l:1e ,1-aflCU~

11:],'

'.

__

______________________________ l - I/o· il T%}]nUJt:mjl iitll/~). I- '11 ~ua_. \'

Ilk d at

'

..

__

3.,

wtASNOS,C'1 ZBIORDW RIEGUlARNVCH

7.

Rrs. 3.1. Drdg;l

cllagfll1Jfjeprwj~

dla liAS M
1

]:st!tl.iejI!I: rOZIHl py[;,mi'l.. de tycZ'lD1:l 'l!:bio.r.ow regmarnyd:l.1 k~6.l:e mozn<l sobie zadawae, :h~dD,! z wafuYc:h kwesLi'i dofYCZQ:Gy,(Ji zbio.r,owregLilamych ie&l.~il'Y dafl~ j~yk~vyspecy:fik:owany Vol jakiii okresloIl), ~os:6 b jest zbiorem [~ll~a~ym, Mo~~y mitre chci.e6wierlz:ie6. cry .L;b~my[t';gillanierep[elit'l.1iltowane PFZez. [O:lllC ~yrazema
re-gm1a:rne .'l0:1 t,akie same, Jesztze~nfi1 pwb~e1l1l pelega na znalezieniu <lIMOl1malli skoitc~ll:e:go 0 mogliwie najnmiej~zej 1iczbie stanow. a k:ceptu§i!oogc ten sam j~k,

L.·~ ,• '. '. L , ' .. L'y~>o:rOlil:H:,pomewf!!.21 "M'nteJ{;: h ~k 0 n rozn )feu lii ~nJ10W, A". zatem '~stm8J' h..... - " t,:y~' -dwie licz:i:Jy G::a.lko~~~ j i k; (I ~ j -c k ~ n lakie, Ze '1j = ,q~, nroga 0 elyki.ec' a,a2 .•. 1i~11'I w d~a,gLam.ie ptzejsc M zih;H.strowana jest na rys, :1.], Ponie-waz j -c k, t tt'lilcucb aj T 1---"]< ina 00 najmmej dtugosc I. Z kCil.e:i wobee faktu, .;i:ek: ~ n, {aoew;1

J]".

q [.,,-,

qjl'

te il ma

dmg<Qsc

nie wl~ksz<t od

11.
-n (:1'1'

eedany AS. ._ _ W lY1U rozdeiale dostarczamy llallZlfdzi -PQtrzebny~h dc peradzema sobie z trudm.l jak te p~l,aIl.]a:t.W dotyc~cymi zbio:rOw ]'\e'gu~aUlych. Udm!>fodl'l.iamy ~? l~~'tI.al t) pompOWQ,fl'1J, abry pokazac."ze pewne j{zyk"j n1J!: ~ j~zykami regularaymi, Rozs w<liiamy wtas}lo§ci iamkJ~iglo$d ibiQn,;~'w regularn yeh: .f'akt, Ze. j,~zy ki s!;?]}struowane ze zb10r6wregularnyonna pewne Q"kre§.h;me spow,bym1tsZit bye ta~e r~gula~~e:, mole bye uzyiy do dDwiedzernca ~'Ub ob(!.Tenia hipotez;y. zepewm't ume J ~7~y Sol KJ regl!]lame. Prahte.1u regulamo.oci b~dz .rue:reguJ.1!lrElQsci mOW (rye Clasem rO<:Zlitrz.~g" Ili~ty za pomoca twiermeni.a MyhiUa - Nerode!a Z punktu 3.,t Opr6~ t!e'gjop{;id~Jfl~ " ,~ 'd '~,'.. ,.. ..,.. my algorytmy potzwataJ~c:e zna ] flZll: (I pGWlooZ na szeerCQ ml1.y,,~. p:y t"'11 dlO (·(IIf'?<;>o""'c.o ~. ... -"~;

de F~ C2lyli ll] "'2 naleiy do L (M)~ to' a 1(/2, '. .•,aja~-I- \Qk+ ~ "". tl", naJ,eiy t!l.k.Ze do L{M), poniewaz i5tmeJe droga z gil do (j~ prl.echOUYllca przez. qrate nie padlltzoij<,l.c.awok6i p~m0 et ykieC'ic aj~ t ... ~i\;' iii'ormal n ic, Oil mocy zadan] a 2.4 ,luamy t5(Q{I, a1 ... tlflu ROnJDluJ~(: w
1 ...

Je,ie1J

qm na I,e2;y

am)

= =

O{6(ql). a. ". OJ), Q',I1 + i '" (,!"') = J(qp a~-I -.. a"J 1 ~(ql>' (lk'" I. --- a"J = qm;o

anaJog;iczny~p0s6b stwierdzanry, ie mog~ibySmy obe:i&~ p~tlj ')'5. 3,] w~~ej nlZ 1":;12 .t w i:'1.eczyw1st.o~i tY~ie razy, ile CnGBlny, Tym samy (I1a~-". !lj(aj+1 ,-- ~k)'a<li,H ... U,~ naie.zy d,o. L(M) dla ka:±dcgo i ~ O. W ten sposob LUj wedn iiii;my. Ze je8U dany jest wy!! tarcza] ~co dHugi ~ancucb a keep towa ny prze o
l:

wyraie.G

~gM(I"arnyubi

ilutom3tow skoitczonych,. takieh jak: D.p. pytau]c, czy dany AS

caRrep ~<flje j~zyk Nlll;':s.koiLczollY.

podlqLlCUch polozoIl y blis ,,"0 poc~ tkiJ tego Miloucn<li, kt6r}' toQIlt'l by~ ",n<'lponTp.ow<I!mt'. tj. j,JoWt01iZODY tyle rw,y, Hie ehceury, a wyntk01i\Y lal\ol.lch b~e tam akceptowany przez: rel'!t .'\S. Ferrnalne sfurnmlowame Iematu o P01l1POW'lniu podane JeM poniz.ej_ AS, ~o mOZemy
~.it]eit

3,1.

U=iM:AT 0 [POM IPOWA,N I U DlA. ZB,IORDW

R EGU LAI11NVCH

__ L':P,,"fAT L Niesh L b~rie zbiorem n~;gul:am)'m, W~edy fslrtleje sLahl n, tab~ 3, ze J~li;: Je.llt dQwo]:nym slewem z L Qr:u; ~~I 17, to z moiemy prz;eo!;tawi¢ W postaQi ~ z ~ ljir;.'j1'_ gd<::ie:INvl ~ 11" Iv1~ l , craa ulll~'V nalezy ~o L dla .ka:Me~o t ~ 0. Co wj~ej, tI rue jesl -wi~ksz:t Iiceba ..sUmbw lIIiLjm..n!.ejs~gQ AS a~""PLITj<l:cego L. lJow6d, Pa~rzdyskusjH f.'HJPTzedzajllC\a s.formuI0W:;:mJe lematu, Malwy tama z = a]fl.l ••• lr"p if = IIll {if:! " •• tl_l' V = (Ij+ r afc oras w = ail:+ 1 --- GIi",. •

wz

?"

. ~<I.~I~"IJ1, jz le~na~ 0 p(),m:pJJ'!ilnIU rtU)~l re }ciifi ~bjo, TI:~rn,Y zawiere, lIgJ Wllcnch z, to Z9.\l,'lem on l1H;sk.om:zony ZbiHJr mno~dww ~~lit;,~(:I ~u/w. Lems ~ ~l) nie m,fi,\Vi jednak, i~ ka.Zd:y wySt...fczaj~co dh..lgi bmrueh W l.bhJll"Zetcgulw-l'lvm, ~~ ~O.s.~d ~Jiw dla p~wn.e£_o duzego t. Rzeo~iwi~ r~+ u+ zawiera d(Jwol~'i ttl g!~ htneuehy~ W kl6rych zaden POdJaiiuUblt! me;. ROj£lWJJ.. ~1\;' tny ra:ey po(:l rzad OW(ld POZOSlaYlfiamy j.aJ.ro cwiczenk dla cz.Yldni,kaJ_ dt

'1,2

73

Lemat o pompDwaniu jest wyj~tkQWO ui.yteczny prt:y dowodzenHl. Zbio:ry nie SI! zbiorarni regulamymi. Og6]na zasada jego stcsowania

ie' pewne :p.Q,h:gan<l.

.. norze z adwersarzem", p['"lebiegaj!!~~,rm w nl.lsl~pujflC'Y spo,s6h: 1. WybieF.G j~,;yk: L. ktorego n~eregularnQSci. Ichc,es~dowieSt. 2, ;,Adwenlrz" wybiera. 71, czyJi stll.I'""wymienionq w Ilef['i!ll,de ['I pompowaniu. W dalszym pOS'l~POW!Uliu mUSDSZ bye liU'z;ygotowa:ny na wyb6r dowolnej SkCHiczol1lej liczhy calkow:ilej, at ' gdy jui. "adwe:rsa~" wybierz:e. n.. oie maze go potem ziflienic. 3. Wybi:erz ](]ncuch z naldll~Y do t.. T w6j wy b6r mote za1eieC impliei te (l<i

wartos.cL n wybr3nej w 2. 4 .• ,AdwerM:'1rz" d:deli :z na l~. II i IV Ulkie, ie 111,tll ~ rJ ~ I~~~ ~ 1, S. Sprzecznas z ~enr:la:tem .:) pOmpDWan1:U otJzynllj'esz pokazuj<lc, ze did dowolnych tl, !) 1 w wyb:rilnych pr2i~Z .. ::J.dwcrsaru(' i~,l:nie;ie tukie, Ze Ull~:j,I o ie nah:;0 i dt) 1... Sl1ld molina juf wywnioskawac., i,e L. uie jest j~z)ik.iem regularnym. Two] wybbr i mo2ie 2;.lllleie~ ad n, u. IIi vii. Jest ]nb~resuj=t:ce'.Ze twaje wybory w poWy2isz~j .,r;r.z~" ~tlpowiadr~j~ kwrrntyl.lk:i!llorom lInlwe:rs,dnym (:rI, c.z-yli "dla ka,zdego"). a wybory .,.adWt!ISllI:':l.']," - kwan~yfik.atomn1. egzys:terlJcjalnym (3, cz.}1i ,jstnieje") W slormalizowanym ZI1pj:>i~
lemaLIJ
I)

2,01·1
Nli:l:1J.1 I

211 -

"'11 ~

'=

;J~mmi IJ,

+,.!i<I"" ... + ~I" -I)~ , Wl~tt

12100
-

Oil"

= .2"" -

J.

w Przy~.1wjll
j'ln,rnu.lt'lnl:\,.
f·

~ 2'
l~

pDmpowE.miu:

n.lli!1~

p. A~

I -. J mod [I, ;til. Yt'l~ii: (2 1 - ]) J. - I) jes:! podziah1 e przez p. Akl I ~ '~I II. sk~d ~ .2 4 J~ ~ Y -c II. Z~I~1tIf111k moite dzklfc 11,1- I, ~;Y[i dzieli 1J1tI[I, J - i, M~m}' w:i~

(V ~)(3 I~)(\!'~)[.: naleiy do

t: 'i 1.:1'1~ u impli.lrnje, ze (3 u, r.l wHz"'"

j

!.{!lW,

IUlll ~ fl.

Iu~;l 1 ,[JFdZ

(V l)( Ul,1 i1'

pa. leiy do L))

Przyldildl 3. I. Zbllu l. {or'l t j~Sl U~bij calkowiUl" (~~}. O;-k d.o.j' <:j' 'r~ Z); o;,o,"'i'iJ'~IlOlh Iu 1.Il'fu;llcbb"" zJ,ll2:oll},ch 21 lin", I....orycb dlugosc jcst Ji;wlli!lrntl!!'Ill doskol'la1yrn 1111:jes.1 J z.ylcicm n;g~1 1'1I)1JI Przypuscmy. Zc l- jest r~~(lhmlY. niech Ii bJ;;d:cie li~bi'!J calkQw~llj .7. 1~[111I 0 11OJ:01'OWIII'II1.I.We.trI1y peJ L LlWll!,l1!1 = O~', Na moe}!' 1em3ttJ, i} pom:pm>.mniu IJ"' moill~ ,l;arj~ut w po~llld r1f'W. gdzic l" 11'1 ..,. ~ ut"w nafe-Cj do T. dlH Imldcgo t. W s:r.c,,<w.)lfloki. j~~ totk dill i = 2. Jcdlu~kZe IlJ. -c II'.([llli'l ~ If ~ < (n + I )~. ZIlwm dll!l!loM- :fJ(~"' Jest ~'i~ O';aw~r~ ?aruj~z)' lJl a hi -l ] )~,' CZ)Ilf !lie mo7c. l'I1I~~d I(wlld.ra~etn doskonalym. Tym RaITlYIll II'r,li41 rue IiUi.lez~ do L, to I1'rlIowi1dzi dtJ s-pnC!71lO9.0'" ~

3.2.

+"

Wlllo~lruj.em}'. Ze

nie jesl

rngulamy.

74
tacji j~zyk.a op(L1• L:z). 1 tak na przyklad, powyiej podalismy w{;tsnie aJgorytm konstruoWUl:lia \vyr<tZema regulameg» oplsuiacego Sun1~'le-oriomnogosciow'l, dwcch j!l;zykilw reprezeutnwanych przez wyrazenia regularne, czyU klasa ~blor6w regula,~ nycb jest efektywttie zamkni,~ta ze wz.gl~du na SU1lJ.~[cor,iom,:ctQgD;&Cl0W'l_ Wla5no~1 mmmi,c;tos(;i podane VII te] k~~qi:ce S!! wlasnow]limi '~foktywnynli, (,::hyba ze ze,sl<lflie expLi.cite s:twitlrdizo['l €i, :lie t~ nie jest. Nalezy ~auwaZYc, Ze wykazal1e. w rozdziale '2 rownowaznosci roznyd'l modeli HutO(fl3.[.ow skonexcnych z wyrazenianti regnlamymi byty rewnowazncsciamiefek. l.:yw1liynll w tym sensie, :ile podano algoryrmy thunaezerria jednej r6pIt:~nracji na
drugq" Zatern przy dowodzeniu efeb)fWI1)'cl1 wfasnoki zamkniylosci moim:tly wybrae [eprezetltacj~i kt{mil bedzie dla nas najdogodni~jsza~ zaz\\'Yc.zaj S1l10 'wyraZenia regu:1arne lub deterministycznc alltomaty skonCl!Qllfl, Rozwazym.y teraz szereg w"d..q,~ nok~ 2!:<m'llcni~,o:srn zhiotow rC'gu[amyoh~ dalsze wfasniJ!~d zamjmi~to~ci pcdane 8,!w za,da niach.

75
j)(nltod. Ll.nL.2 ;: LI LJ L'l.' ~d)l'jc kreska u gbr) oznacza dQpeifltenie wzglt;de01 a1faberu zaWle_n.Jq,oegoalfabetY.~l i. t.; TYn1 samym zamkn]~losc ze w7-sI~du 'fIJ~ rr7.flci~cie wynrka Z zamknietcsei ze w:zgl~dll ria sume 1eoricrmu(},goSciow!I!

i do pclnieui(:l,

Warto 2Oimwaiyc. ie JSlll.ieje b~zposr,edllia. konstrukcja DAS dla p17..iCci~ua dwooh zbiorow regularnyeh, po1egaj<tca ria wzi~ciu iloczynu karteziaitskiego zbiorow :otiiUOW!I'. Konsuukcj't t\i mozna przedstewic W f'las1ypu.r<!Cy SPQ~6b; . Nieeh M'l = (Q). E~ l\, fl" Fa i AfJ. = (Q2' E, ~2 lJ}.. F2.) b~d,! dwoma deenninistyoznymi automatami . .'!j,konc:zoD)1TIi. Nlech

M = .Q, x Q~.1:, ~. ['11 11',.1. FL x F:~),

5([P1'

ft~J. £1)
i

[J](Pl'

al, J~(p

~., olJ

3,,]. Klass l.biorQw regularnyeh jest nlI:l:Jknt~ ze wzglitdu- na sume teo riornn~go'~ci wa, zlczeniei domkniecie K1eentl' ego. e Dlm,od. Wynika naryehmiast ~ definicji wynrzii!TI regularnych. •
TWIi~,RDZENIB

dla dowolnego p[ nalei,!c.egCl do QJ d.Qwfilnego p 1 nalet<tce.gnd~ Q2 i dowolnegn a na1eZ!!_cego do !. Mo:hl-a ~atwo udowoduic, ~e T(N/) = T(M1) n T(M:;i). Podstawienila i homomornzmy
,K.J.asa 'lbit:irow regularnyeh rna
fl(

intere.suj~c'l:

wla~np66..

ze jest

ona

l\~' I t:~lU)l!:,t.!l~ 3.2. Klasa zbio raw regulamych je.sl ;tamkn i~ta ze wzgJ¢n [J!L Clp(..""Iat'J~ ciopclrlh:l'!ia,_ Kcrnkretnie, jeJllJ L jesI zbiorem regulamym i L s ,1:*, to E'" - L jest zbiorern regul,a.mym._ . DOlf~d. Niecb. L bedzie j~zyktem L(M) dla nAS M = (Q• .I-I' ~. Yo. i niech L ~ E, PIJo pierwsze, mozemy ,za~oiyc" it: Z! = E,gdyi jesli pewne s~)bole z X) nie nalM;Q, do E, lomoi:na usunqc WS7:Ys.tkie pxaejScia. hi odpowiada,j'l;!!1!: takim s-ymoolom. Fakt, ze Ls: ~,.,..~ ~apewn:ia; nie zmienhny r·rz)' tym j¥Zyka akeeptowanego przez M. Jezel! ist.piej,1l symbale z I nie ludeiilce d") £1' to zaden z lyeh symboli nie pojawla ,s'i~ W Mowach tulleZ<l!cych de L. Mowm' \1;i~c, wprowadiit do M "IlUI11wy" stan d., taki, Ze J (J, a)= d dla Ira.idegi!:l a »aJeZQ,c:egQ do £ oraz Ji «(I, a) = d d 1<1'kai:de~Q q oft1ei.:!jj.cegodo Q i kaZdego

:re

j' jest .. "",,-!\v-.,m;rowamem alfabetu r nap:odzhiol'Y ~.-I " . • .1'" dla pe\\ln.e.go alfahetn Fl_ Za~ern }- -prz;yporzq.dkowuje laid-emu symbolowi ~p;sO~~W1en j~:tyk. OdwzOfmVilnte f rozszer1;aml' na Iancuehy W na:d,~t-'luj~cy t()flllttlnie.
. .f",Uf.r.l'WWleme
rl. J_ ..'.

zam1:-m~a ze wzgl~du Ita podstllwieflia w sensie o:p~sal1ymponiicj. Dla kazcl,ego Rym~o11:1 III .oole~ce.~ do alfabetu pevi'n~go zbioru regnlarnego R; nieeh Ra ~d~e okreslonym zbiorem regularnym, PrzypuECmy, z:e kazde siQWO ala, --,a~ nale~ce do R zastapimy zbiorem slow postaci "'tW2 ... w", gd.de wr jest dowolnym s.lo..... _z .R,., Wl[ooy olrzymaay zbi6r jest zawsze zbiorem r~gularn'i;l'JiL.Bardziej ern

l)f(.e)

= t:,

Od

61!

Aby Z[iJ:a.lei:e automat akc~_p~~jacy 1:~ - L.weZmy pod uwage dUPfllnie~le zbioru stanow kmlcowy-cl:l .llff. Niech wiec MI = (Q, I~ O. '1'0 Q - F). Tak zd.eflrIlO~ wany M' akcepmje slowo iii wtedy i tylkn wtedy, gdy li(qo. w) naleiy do Q - F, c~li ii' nalciy do 1;*- L Z'll1waimy,iz w dowodziEt isrotnQ- TOl~odgryW<l lith. 2:e M Jej;~ auiometem derel."m1nislyc:znym bez ,~TllC.h(Jw. ;o:brorbw reg.ulamych pfzecl~cic (i1oozyn teori omno goscl.m!;' yo;.
TWII'!RIJl.ENCE

n~l~zr4cego do E - J? 1.'

2) .1t-t;~) ~ ftx)f~a). WZO:l"Owftme 1m2~~c:mamy lei lUI jezyki, dei'in iuj ~C~ I(L)
;;=0

x~1<

URx}-

3.1. Klasa

j:esL

zamknieta.

se

wzg~l;!du

jJ!I

76
TWlliI,l.PZ'F-NIE

77
3.4.
KJ.:!I.iHl

zbinrow regularn)'ch jest zamknieta

m wzgl,~du na

podstawienia, b~d:ti,c zbiercm regularajm OTa'Z dJarud~ a nale. zQ!cego do S niet.h R", ~ .1* b~dzie. zbierem regularnym, Niech [: ,E ~A'" b~dli~ pods-tawiemem okre~[unym jake ,f(~) = ~- Znstll!:pmy kasde Vil'ylSt~p]eni,~~1"mbrllu a wwvrazeniu le-g~Jamym reprezentujacym Rwyrazeruiem regularn ym,repre,ren· tl.lJ,!:CYl; Ra, Aby dowicsc, ile otrzymane w ten :5posiib wyrazenie regularne reprezen. tuje f(lt),' zauwaemy, ie podstawieule smny temiunu]o:,gofkIDw_e:i, pr..ted~cia l?b domk:ni,cja, jest odpewiednle SUlUll teoriomnogosciowq, pr~i~Jem lub domknie. eiem podstawienia [Tuk M(tC na prz.y1clad j(Lr u Lz) =f(L1)v/(L.1)'] W. celli z:akoitC:l.enAa dewodu wysta,[cz,y pUlepmwadzic ptO&14 indukcjr;: W7.g1~em hczby uperatorow w wyrazemu regulamynr, •
ZauwaZm.y~Ze w p[z,ykladzie 3.3 oblkzy1ismy f(r.) p~przez .~i~~~ pcd uw!'!.g~wyrasenia regularneg« 0"'(1 0)1'" reprezentlilJQA:e'gO L I ~;Qdstawtenm a zamiast 0 oraz III*' zamiast 1, Fakt, ie wy nikc~we Wy razenie regularne jest rowncwazne Z pfOS.LS~01 wyrazeniem regirlarnym a"'b"~ J~5t czYl:;tyrn przypadkiem, Szcreg(ilnie dla nas uueresujacym typem podstawienia je:d homornorfien. HomDmorj1zmem Dftz)'\\"am_ podstawienie h 0 ~ej wlasnosci, i.e Ii (a) za.. iera tylko r jedeillancuch. dta kaMego symbolu a. Za~cz!'lj identyfikujenlY h(a:) ~ samyn1~t~ laiicuc.::hem, zamiast "lfl zbiorem zlow nym z tego ¥<IltlclfJoha. POZyleCZJ1!!!jest, zdeflruowarne p,·:;uN."iu'f}bfflZ~t humomo(/k:'Jtrtg() j~:zy ka I: jakn DQwcf1. Ni&:h R ~ P'

Z:amkni~lo.Sc ze wzgl~Mu na ImmomorUzmy wynika natydllniast z,e wzgl,~dll na podsta,~..-:ienia, gdyz ka:iJd.y homomorr.zm jest podsta.wieJ'lLem t~ kim, heal jest ,gingi,et.one.m (.l.biurem jednoelementowym), Ahy poka~c zamknj~tosc ze Wzg]NU '[Iii! przeciwob:m.zy hCmOtllOrfiezoe,. ~1l tMmy_. Ze. M = (Q, 1:, d. 'It... F) jest DAS akccptLlIjQ.cym. L, a h hom om o]!'fi]':fJ:J.em z j 'IN Y. Sko:nstrnujeJl1Y DA8 },Ii akooptujijCY h-I(L} poprzee odezytanie ~ym])oJu (J i1aLe74tego do Ai symulowanie dzialania M ita 11(11),. Formalnie, niech kIf = (Q_.d, (/~ .go, F)\ gdzie ,JJfq~a) = /j(q. hell)) dla q uaJez1{c:ego do Q r a naJe4cego do it Zl1UViPairny" if; Ii (a) maze bye drugim ta:iicucbem lub s, ale is jest ~efiniow<lna przez mane Dam rozszerzenie dla wuystkich IancUo'-'!how, tatwo jest dowieiC przel indl!lkcj~ ze wzgl~du na Ixl. ie ~'tq!l'.'I:} = 6(qo,h(x ). Zarem M' akoeptuje x woody i tylko wtedy. gdy M akooptuje Iii (x)_ Innymi MOWj', l.(M I) -l(t (Ai)). •
Dowod,
1.

ya;rokmctclSci

'1.

ze

="

exlmiu !l]ow!'k16w Willimyt'l"', P't.v.yJURd. ~ {onl" I fl ~. I me- jest zbiQ~m. m,gub!f'u)!m. 1m lIJ~>,Jtli!;' bi'o~~. ,ti"M I f! ~ 11 nt~ ksi regulm:JlY z \!I'!9J ~amytl:i P[2ytllJ)'[l, JesH Dowie.m mi'elib~~my AS .1of ak~plujlte}' lri'htt' IN;:' I}, EO !l1(1gUIi<YSDJl a.l\:reptOW!:l~ {0'1 ~ I·n~ J J pttprzc.z gymIJolt~\1I"ilIlj~ tlzmbJi iii M pr2)l ~j§oiu ~ ilia J.i.IIMego na.'potjqJl1eJ;O zera, 1'00 2lotla~mll. pi~rw£~;::j jltdYl'llki, IIJleZuIQ[lY $y:rImlaw;;[c 1J:1£bm\'anfe M jlrl)' \Io,'t:jacill 00, a n!l~t~p'rul!- zach(lwimic' M J?1.4JO w:ej1lciu a dl(I ~":dcj na.potkllfleJ jcdynks, Dla zaeh owania Sci~10stli mZll.ml)W.-ma natl'!:Z:Y ·li:dll.1lk d pwiese \OJ lij;losob fOflll<!1ilY. it:: {a"bd', n ~ I] nitljesl Ibiolem mguLamrm. R()bim~ 10 popne", P(),~&ZaIl1e. :ie {.i'1"fm"'jrl.., If rI1.ok ::lootac Prze~SzLldctlllY w 10 1~ 111. I} V~· uJLvciu operca(;j.i <:jl c how'ljj~'cl:J ~ rcgulal'noS-t. ibiorow, Z!ltem ili"l1tl' Iii iii: 1 f nil!! rn on: bye. rq;lIllltl1Y. NIocD h I
~

I'nykilld

3,5. ZIl:llC7~Il'ie 110momo!:fiZll'!low i prreciwcd~mww homolOOrft~r.nlych

pQilega nil 1I:r,u'aSl'l-

112 ~

11 pmomorl'1~m~ IIlto:.l) IIj("')

t.aKutii. l&

'1-

{L)=

{x I h(x)r nalezy do t. J.
= txjl.i(x} =

=
=

<I,

hl(a) = D~

M.
G,

Din ~ancuC:ba tv uzywamy td, ·o~naczenia

b-1lw)

hrld

h~{t1J II "~(t:) ... 1,

wJ.
Pnedwotru ~~~e~"'~(~ '~tfPul~c~b
r-

cJ\

hlj({8~blinl/j ~ sklada si.~ bowTem ze w~ysJtkillh l_la!n,\:udJOw lIIal~C)'ch do \l{ ktllrYch )jcibtJ ,~ymbotr J'fl,!'prziidzaj<lcycb b jesl Q jroen wi~kSiZ.i!.rlIt7.. Ii~.zba &yrnhoH po h. lJm samym IJ~JI'ta~ba· ~lJ) n lI*br'"

flil"b.t,n-111'l ~

IJ-

!l't~d ')U~YIil~j""mJ' nM'YCIltmIl8~ zWi!y.ek 0.2) P~'P\ZCz 2a~WMnvarue hl;uuQmarli:i1mU iJ , J J~ {a°ltd' , 11 ~ J} byl'by zbkl.l:t."m re~ltu'ljym. [0 :z: ra:ktu, 2,e h"rnG:m.o.d:hi'm, pr<!ee.lli\lobtJl:.l ~II:QI rnoriicml' i pr~ecil&ie ZI!.~.b!OTe:n:i n!!'glJdaJu)'1tI 7,1I~I.J[I"''UjifJ. wttlstm~ nl;.guJ:ln_t~llrii zbloru o w"nik!llbb~ . •~ 0" 1~, -..._I'· ~i n:p j jest zmorem fCgulW'Dym ce pi'Jf}w~d<li do .spnr:m:.zJw~ci

_j_.

'..

I(.to . Pne~d~3 teraz do ostatnie,1_ WhlS~oSci zamkn fi:Loki 2bi()r6~ regul1ir ~ycl1, lO.s rcJ ~dm\'led2lcm:y W ~ym~UnkCl~., Pewne dod,a~ko~'e wtasho~1 mm1coiQtrucl tao't pedane W zadaniaeh. Ztil:fimu)my i{rmu: L,tL2 ,1~yk6w Li i L2 jalm

(.,; 11stnieje y nalcZiI,ce do L'Z tak:.!:. i.e

.'f\'

milezy do

L1 J.

78
Pti',)llLlllil 3.6.. ~iecll LI = O*1.1}'l'i ,L~ = 1<0""1_WIOOY .L)Ldesl
k!aidy lanOIl~h ynrue;Z[!cy

79
rrusty- Rzee-.zywiSae:
ptlml!WII.{

y = I, Jasl'le jest. z,e P[Z)' takim XJ'lt8.leiy 00 L I = g*lII* cril'll J' :nal!l:i), dQ [.3 0""1, ftmie\"\I'<\1. blZd~ 'It i;J6w na,'~~rlI [10 L 1 b~d:h [.~ z~ ",[e.ra ~lii:o joolLi.! jooYllk~. to ~low~, p,feo_ rlale2il!oo do 'II~ U1i~ mOj!ij nlilJe7.eC do Lll~, Jake inny pTl1"l~d t1;"IQzemy potla:f:, :re; ~L3 = tll~, ]1O(lLewaii dla kaz~k!l[l x Ila.l~h!weg(! do 10'·'m02e1in}' mow wybl'.~ _v = I IUlle~ce do .l...! i -'T b~dzire wilil)' n alel:alo do L,.. ~ 10·, JcZtli xy mtleiy do ~ i )' nal~ d (;I LJ• 1.0jili(;lIe· jest, Ze A na:leiy do Ol *.
0=

do L:b Zllwicxa dWL~jWY'lki+ alulii;l1y ]ml~ll:cb :\;.rll$rw4I,C)1 do .1~t IDM:6 mwiL!;rU~ 1~1ko jdl:nJl, jeJ!l:t.ll:k~. wi~c: Die is!:JUc}\: I~';C!-!l;h x; LaJu. Ze ~I' naJl?;zy lilt) L. I J' illlle;ty do l..~_ Ni ec1:"i~ s- O;jo~ Wteo'! L l/l.~ = O~, flQni~a:l dla kaZclIt:go "'- I1lt1ei4ce~ll do II' r.i10ZnR wyi:1mr. _

wyoo*

TWreR.DmNEE 3.6, Klasa zbierow regularnyeh jest zamknieta ze wzgi~dll1 nn dzielenie przez dowolce .lbtory)). .Doworl. Nfech M = (Q" L, 0. qfj, F) b~dzie automarem skcriczenym ekcep. tuj,!cym. Pe'WttO zbi6r regularny .R ~ niech L b;d.l.ie dowolnym j~zykiem. Iloraz RiL jest akceprowany przez automal shnltlzony M' = (Q, X 8.. qo~ FI), k.1.6ry zacbQo~je si~ jak M l. tym jednym wyjc'ltkiem, ie sw.nai.na kUlU::0WJnli M' S<:j. wszystkic Sl1i[]}, q automatu M, d1::.1 kL6:rych istnicje y f!aJe-if!.Ce del L takie, ie 15('1,y) oale'.'r.y do F Przy tym zaloienlu o(qo.x) nalezy do If' wtedy i tylko wf~dy,gdy iSUlieje )'takil:_lh: 6lqo, xy) It!lleiy do Tym samym. M' akeeptuje RjL. •

blJ'iim b~!i(h~lemy_~gJi d?\\iest LSPliCnlll nlgorytmaV!' odpowiadania na taklc pytauia, mll!!:! m y podjzyc de~Y.>!.J~;co d o V,'1'bOfU :ril:~re>Zen rac;;ji zbiorow :re.:gu h~myeh, z jak>l b~~r,;JIl'l!Y UJ pracowac. Dla T1aszycb l1JtJow przyjmiemy. ze zbiory regularne s l'I:pre;l.entm ane 'pr:tle~ HutOl'L'laty !lk.onczorne. Mogllby~my tOwnie dobrze prz:~d~. S4 one rE::PfCji!;flill~Owane przez wyf"uc:niaregulame lub .Jak~sinnq f'lOHu::j~, poul,eWQz l~miej-tf.rnechaniczne tlumaczenia 1: l)lch notacji na automaly skonczone. Mozna jedl~k sobie wy(lb~azic !iot;]Jcj~,~Ja ~t6tych nie iSlJlie:je taki a.Jgorytl;11 transl,a.cji • .i dJt1 ul.!;;-LdJrepr':jW.nt~uJl.m.6g1by me lSbl.leC ,dgQ]i'ynm roz&tr2:ygania, (:1,)1 okrcilony j~zy1l: j~l 1'~!iLy. c;zy ttiZ me, . Na tyro etap.ie ezyt.~1J)ik mcze Dl~e6 uczucie Oczywi:s.Lmid f~l"1.11; ze moze1tly :OZ!lTlY~1!C. Ir/,.'j .dany.zbl.ar :egularny Jes,( pusry51. W rozdziale 8 przekonarny ~ jednak. ze dla wielu ~:mere1}!lJijcych.klalS j12zyk6w na pyta:m'ie to tI!e. merna. ed-

i!

paw; .dzie.e,

s:

Nalezy zau . aiyc, ie 1kQnstmkcja zaprezentowana W dowodzie twierdzenia 316 rO:b.u 5l'!.;lei W8-~ystkich ( powst.a~ch kai'l!strnkeji podauycb w tym w21d.ziale "p1~ to,.it: nie jest ona efektywna Pon:iewai: L jest dowolnym zbiorern, to moze nie tstni~ 'I.lJ~orytm pozwa1aj'!cy ro~stFzyg:n<t6. czy Jstnieje j nalezace do L. takie, ze ~(q y na]ezy do F. Nawet jesli ograniczymy si~ do Ln.aleZq:cych do pcwn~j $okolicz.elli€ reprezentowaln ej kl<!$Y,tn ·d.~gle:mo~mjl nie mie6 efektywn~j konstrnkcji, chyba ~ lstilteje: algorytm testujqcy is·lniem:ktakiego y, W rezt.l]~"ie. mQzemy p.owiedziec, Ze d[a dewolnego j\(zybt L notpewno i.smieje pewtell zbi6r F ta ki, ze M z F - jako zbiofdl staEl,ow ko6cowycb - akcept uje RI L N ie mClzemy Jed n ak na oS6J PQwi.e:d.z.ie(:t ktOl)' z pcdzbi or6w Q powinien bye wybrany jake F' _W na»t~pnym pn L1Itcie.z:obitC:~-Y. ZCi jes.J:i L jest zbiorem regularnym, to mO.Ze'tlrIy F"- GzyJi klasa zb]QroW re,guLarnyeb jest efektywnie zamkl1~!f'ta ze wzgl~du na d'lielenie pri'C7, zbiQry' ruguLarne·
r-

omsl]c

3.3.

AU.l,O R·YTMY
WaZlKf,

o ECYZ.V J N E DLA

ZBIIOROW REG utARNVCH

kwesu1t jest posiaoomt: a.Hgorylm6w LH'Ilo~l.iwiaJ1fC"yc:h QdpOwil:ld:H.l11e na rome pytania dotyGZij.ce zb~on-)w Tcgu.l.!l.tnych. InteJ'e8uj::J:ce- nas t~'py pymn 1\1 mi!~yi!lmJini; er.y dany j~k j,e~t pus,ty. :sktUlczOIuy (zy ~ n.i~konezDnyl ~t~ dany zbior re:_glll.l$myjest r6wnowa~'J ~ pevvnym Innym zbiorem regularnym !
J,
J

WiminoSc 7.'imkni»i:oUl
Sforunul'lll1ol:JUlle

W)1tL"lfr::n:lITJ:m

1J'~llHnit:&C; p)'t-:Jlii:J j~1

IlOse zbihn,)w

fI<',,~l!fllll.l\¥a.D)L;lI

l:C!!;ul.,m~'Ch., 1= (J pn,.= W~ ..m.:trow \Pf"l'J'P-

w Lym twi.~rd2lQni(il rue jest, ~ltkly'llr'11.l!, ~ r.Jl·~Yll.,d.lIL_j_ w~r:<i.ilru~ nil'!'ii~*nie (:"bOO~ hI. b!i'"l'Iirnlli~J 11 tl)WIIlll'I ~. ~'T!lIW.lltfloW w~ F;'I~I' fo.}gulamych, 'Q:t!ll[li~1l1l \"1 wIDi~ liI:1romyaru

Iium

81 drol'J'OSC me roniej"S~od
fl ];1.11<0 W

;a:pTsac

A2;iUe;m albo IV me j~l najkr6Lszym za slow 0 dlu~ostl rue mm~sze~ ed 21~.albo tei 1~\11W,ll1 leZy powi~dz)' n a 2n - L W obu przypadlrnch dost.ajeTI1Y
sp'rzeC2nosc;-, ..• -. . ' W ~gci (i), aIgorylrnem ro_zs~rZY~flLll.., ~. ~(M) J~SL .1lI~~uUY;r .'Ie~a; "Sprawd~, czy Jakies. sJowo, 0 d1n.goscl me prnelrr~~fH~eJ 1.l nale:z~ do .L{M) "Je~L n:~c-~ oczywistll~ Ze l!itnie.je rea1izuj£l,ca to zadliD.lfl procedure, k~oj[a.~a P~(flIO Sl~ tatl~YlIm6\ W C'l~ci (2.) algorytmem rozstf~gania. c:J.'j L(M) Je~t illeskonc~ony, jest: ,.Sprawru\ czy jaktri. slowo 0 dhlgo~i ~~ H a 2!~- 1 n~lez)' do L(M tflkle oczywi:ste jest istnienie (ldpow~edmcJ procedury, k:to.rn. na pewno ~I~

= w~w~w~, gdzic

2n. S1.o n:i<J.cporrownle

I~

~wAI.~ f.i

lemat

I)

pmnpowaniu,

mozemy
[~M),

3.4.

1 ~'I \1.J~ ,nal.eZy~o,

TWIERDZENIIE MVHILLA - ~ERODE'A I MI·NIMALlZACJA AUTOMATQW SKONClONVCH

1::n •

Tr:reoo m.iec ~wi:i'lilomosc faktu, ze '3.1go[yLmy Z!!.proponO'l'l'iiitle W tMfrnzel1ill 3_1 S<l! ba:rdw rueefektrywnc. MOULa jednak Iatwo sJl'(thwdzi,C" c:zy DAS akceptuje .'llbj6r pusty, l'oprzez usunleoie z dlagra:mu pr:z.~j.sc!ego flu:~mahl wSZJ'.5t~iQh :Stm.u)w, kt6re nie s~ o!lliagwne :z:e sta uu POCZ1l-l:KOwego przy zadn:ym WeJ:SC1\l J eSli po ~tokQnilniu teg_o za:hiegtl Z01l)tanie prz.ynajn'l11:iejjeden stan koncowy, to j~zyk akeeprowany przez automat jest n:ieposty, Z"ltem we 1Hli~ruaj,~,cakQe'P~o~aJ]e.~oj~~a u10ilerov usnnac wszys.Uci.es'kany klore nie s~ stanami koDco\Vyml 1 'f. kLOrych me mosna - OSl<1gn;¥: zadnegc stanu ko!tirow€!go. DAB akc:epoLuje j~yk liI:ieskOl1:CZOUY wttedy 1 tylko wtedy~ gdy otrzymany diagram :ptz.ejst zawiera j~k:is cyU. ~ ,sam!! metoda -ptlZQ$,t~je slm;;.m.a ala NAB, ale W WIll prz)'padku mustm.y :sprawdnc> ez~ i:slmejt (:yk~ rI elykieci.e romej ad ,II.
R6wnowaznoie
PokaZemy t~l'az,

ze

istnic.je algorytm rozstF~yga:nia, r:1.y dw'l;!.

ilutulMat}'

Skm:1CllO[le akoeptuj~ Len sam zb~or,

TVi'l£JI.D'ZEhTli!

3JL l:sw.ieje algorytm rozst:rzygania. czy dwa automaty

shutfI
1'",

ezone
IDac)"
_

~ rOWTI,OWWHe (t], C7J1 altooptl1j<1 one ten ~"aQ1l j~k), . ~ ..." Dowdd. Niedl M 1 It M 2 b1t!d~ AS al,ctil'lIUJlI,Cynu. Qd~OW1ednn'.L ilL
> ];.

tt!J.
r

lwile'rd2len 3.1 \ 3.2 i 3.3. j~1.:fk eLI n t.2.) u (L1 n L;l) JM 1l1<'c~P[,?W~U! ~~I;niC .. ost '~e M 1iL"r'''eptlJleI 1alrioClS .s~r)" pewten auLomat SkOtlCiliOlJ)' MJ, LatWO $~ ~ I7£C. Z Jri.... ~ J .'. kO (tzn .. j~'lyk akoepiowan)' przez At,. jest ~Iiflpu;st~ -. pL~yp;_HllMr) wlt::d.y L t!r] 'r wtedy. gdy i; =1= t.; Z~tem na moe: l\V!erdzemH. 3.7 \stntejC algarytm [oZ!ii[(~ gania, rrz.y L J
1.10 2n~ =L~. -

hI

l1di1~lii

"1'QP1llwteQT.I I!I~ llH~~

e lLJ

·eeID15

m1lJ1nft \li:I

""'lr:'czt'ln~

iiC11••~, k:oJk01N

wr-n1'

ilum,.I..

82 zawatta W pewnej klasie abstrakeji relacji RI..' liltem indeks RL nie U1QZe bye wi~ksLV od indeksu it, ezyli jest On slwnczony. Zai6i:m:)\ ze xEy. Wtroy wobec pmwostrou-_ ne] niezmienniczusci .E dla kazdego z :lm1ez~ceg(l do P marny x.'!E_v~; a wiee \'z nale7.y do L wt~dy i tylko w~edy. gdy XI naleiy do L_ Zatem xELy, c,zyli k:la~" abstrakcji _lItW E jesl zaWi.!lr~a W kJaSlL'; al'l,str,akcji X w R.i.."- St'ld wnioskuje:my, ~ kazda klasa ~tbsllJak.cjirdacji E jest zawarta w jikiejs klasie ahstmkcji relaqji '<t. (3}---+(1)Musimy najpienv pokazae, ie IlL jest prawostronnie nieZl1hlemliczl1_ P17.YlllUscmy, ie x.R,~Y, i niech I'f' nalety do X* _ Musimy dowiesc, Ze xwRtyw, czyli ie dla dowolnego z J:ancuch X)VZ r!aleiy do L dokiadniewtedy, gdy yn~ naJe.ry do L. Ale poniewaz xRreY, to z definicji Rr wiemY,:ile dla dowolnego Ll hulcucb._xv Ilalei;y do, L dokladnie wtedy, gdy J'[i' nalezy do L. Aby dowi,e-scprawostmnnej niezmlen, niczosci RL• wystarczy wiee 'przyj~ I.t = W:Niech teraz qr bedzie sko6czonym zbi orem klas a bstrakcji re.lacji R.[. eraz niech [x] bedzie elementem Q' zawierajacym x8),_ OkrdLmjl o'([xl.a) "'" [ow]. Defi.n~cja ta jest niesprzeczae, pO'niewai RJ. jest .re]acj~ prawostronnie niezmiennicza, OdybYBmy wyhrali y zamiast x z klasy absll-akcjl [.;'1;'], W otrzynlalibysn1Y o'([JI"l. a) = '[ya]. Ale xR._y. czy]] xz nalezy do L dokladnie wtedy, L gdy yz nalezy do L. W szezegoJnus(!, Jdli z = az', to xaz' ualezy do L dokladnie wtedy, gdy YllZ' naJezy de L, (.."Zj·ft "tlR,.YQ oraa [X~1] = [ya.]_ Niech q~ = [F.] oraz F = {[xli x naJezy do L}. Automat skohcwny M' = {Qf.E. ,0 q'o, P} ~c.eptuje L. pnniewaa .:'jl(qij"x) = [xl. a wiltC x nalei:y do .~(M) wre.dy i tylko wtedy~ gdy [xJ na]ezy do F', •
1 ,

83

c. ;;;;; ttnw,

c,

(OIJ)~O]_

c~= (110)"0. c. = c. = 001*100.... Cr=

(00)*1.

1}*10*1(,O

+ 1)*_

T~'~ I" jest :5U!lUj [oorioIDno.gOcsdow:j, trzeeh Z 'lyc'h ~hl~; (' .. CJ i C•. DI~ fe!acj·j fl.t. il:lollilk-owa9~.j prrez J... maJll~: ):R~y wted)l i t~lk!) w[~y, gay albo n 1l 111x. IIJii 11~ie. l'Iwiern iMllej jed~fnki, Z 2} "'( i Y zawie:r~j~. p~ •ednej je.di)'llu ka!Zd),

"a.rOWlllOx, jak j l zawimljll po wi~ej [liz jedfl,ej jooYIlO¢ bhly. Il~k.1lli przytlll.cqr:Sli x 010 i Jf = lmUl,W.t:; flale-ty d{i L wlellly i lylko wtei::ly, gdy ~ Jllihldy do 0_ 1\1[: t.II,Litz)' do L pod doldl!dnre rymi samymi warurnkfiltli_ rnt,), pn:;yldad:jchli '" = 01 i)' '" 1)0. I!O TDozem.)1 y W)'braf~ = '0, IIb}'l1olk.~c, ie ,11e1.acboo1.i relacja J>.Rr- y. '~"WiSc~c; xz = 01 0 naleZj' do l., file)'l: = 000 !lje lIIrulil1.y· Rj, 'ilnl j~ l;J!i>;Yab~Lt1l~cji, h6r,e mot.e:my (!:;;.n~cz~ W nast!,?pllj:;[c-y spooolir: el .,.,ilia, CJ = (1·11(1. 1 r~ = 1].1O~ 1(0 +W - l.. jes,t jY1.Ykie.n'l d:l ....daj~cyll1 si~ lyLk.1I;~z jedncj z t}'cl~ klas, a IJlI@dl(iW ieie C_2' Zwi~<iCkrt~mj(dZj' C~,-.." (;,. !li C1• C2, C3 P0k:ii-ZfHI), j~j 011 [JSc, 3J. I rak ua pftiid[!id, Co'I.,} {'~ -= tWW t {OO)~II- 0" z C L3)

.;tloo te-i.

Rys.1.4. DAS M' O. J

Rozpllltrzmy \CIWego,

rchicj!< R.\j okr~I(Ji1i1l 'puez

!f;<~

M.

p(U:l!i~la7. w~ysiJd~ 5I.ao.y

~:j

osillg;alm z/l, Mam,U p(lO'Jl.lT

to'.RfJ m~

kla.s abs:fnl.k.:j.i, ktoryrm s.;{:

Mihi maUZacja aut:om,at6w ~

skm'ic2onych

. POZJl_itt~ymi kO~ls.:kwencj~tnti •. wiierd~.nte M.y~a .: NCl'Ode'ain'lplikuje ... urn~11Je"IV zasadzie jedynego DAS n minimalnej liezbie stanow db ka7!lt.ego rcguJamf:go.

as
3.. 0- Automat 1 a. minimalnej liczbie stanoVi' ak:()epUJj~cJ' lbi6r regulamy L jest wyzl1aczony jedaoanacenie z dokladnoscia do izornorfizrm, (tzn, przemianowania stanow] i jest on dany przez, automat lJd' 1. dowodlJ twierdzenia 1.9 . .DQ~~od.W dow odzie lwierdzenia 3.9 wh:1mh~]ism)', ic dorwo]n:¥ DA S M = (0', E,. (i. '11')" F) akcep[uj¥y L okresla rela~J~ rOwli'"IoVl"ai1'1losci ~d<.lC~ ukisleniem Rt. Zatem llezba sta1l.ow takiego automatu M jestwiillks.za lub rOWM liczbie s.tanov, automatu MI 'l rwierdsenia 3.9. Jean zac;hodzi rO\¥l1ose, toO kaZcly ze stano\li M' mozna utoz.samlc z jednyli1 ze stanow M', A m.iallowici.e, nicch '1 ~dzi,e stallem M .. Wtedy musi lstnieejak:ic8.xnalei<'tE:e do E*"~takie, ze 6{qo.x) = q, inacuj bowll!Ql 'f! mozna by u.sUf'I;;j!c z Q. ZlilajdUl:jLC W ten spos6b Inni,ej!:lzy automat (3ikceptuj~C)' L - przyp, twm.). Urozsamlamy q ze stanem O'(qOI x) automatu M'. Takie utozsamienie jest niesprzeczne, Rze"Czy\viscie~ je.sli J(qOJ'xl = t1j;(q{l? y) = q, to na mocy dowodu twierdzenia 3.9 .•1'1 Y ttalez'l do 'I.e] samej klasy [Ihs.tral[cj~ relacji R~l t~lli ~'(q~, x) = JI(qo~Y). •
TWIEllDZIlNw.
r--"""II

A.Igolrytm minimal izacji Istnieje prosta metoda majdowania DAS 0 minimalnej liczbie stan OW ~yli . M" z twierdzeri :1-9 i 3.] O. OWThowrlnegQ danernu DAS M = (Q, z, (j, '10' F). Niech :: hedzie rd<l!cjil, rOWllowa.i'ilJosci ea zbiorze staaew M, t<l!.k",~ P'~ q wtedy ze j ryJko wtedy, gdy dlahMego taneucha wejsdowego x, alP, x} jest st~nem akceptuj1fL-")'.rnJ. wtedy i tylkt)wtedy, gdy 6(q', X)I jest stanesn akceptujrtC)'rrt Zalllw my, u istnieje lzcmorfizm poreiedzy k]as~mi abs:lrakcji re.lacji ~ 2acwieraj~CJlnlJ staG os:i~galny l: qrJ przy pewnym hl..ti!cuclm wejsciowym ,~ stanami AS M' o mmimalne] liczbie stanow, Tak W[~ :s~any M' m.(lg,~ bye utoisl1.m:i<me z ty.IW klasami, Zamiast podae formalO)1 algorytm obliczania klas a bs-tm.kejj r1ilacji~' POpif<tc"jemy najpierw [lad pewrrym przykladem. Musimy zacz~6 od wp'mwadz~rJ1:! niexbednejrerminologii. Jdli p ~fJ. to m6wimy. ze p jest ,O'W1I'Vwa':ny z q. ~6~Ul~, ze P jest odrdtni~lne od q, b'iI!d± Ze pi q s@., ozromialne, jt:sJi lstnieje x lakle, £0" tJ(p, ~~ r nalezy do .F .i. ~(q.x) Die nalej;y do F. lub na odwret.
,

xx
X

,
1

x
X

x x
~
iii

ai:

x
r

:x-

x
X

x
X
~f

if:

X
<1

be

xl
g

Rys. 3.n. Oblll!Z[ll'lie

!;liI.D6\~ n'Wo'JlowaZn

'ch

"I O~vifoc.i'}X]Qt

wltdy

lImieslC",.ail~d3 pi/JZ)I..ji GrodiJOwf ... d~Jflu.:j

IA;;j I!,Il'L~Tlie ~aFil~~i.an6\\' ~pr.~yr

lI1lm..L

(J

I p ~aJ~e
="])

do

Q, takie, ze [q] ¢ [11], ale :istniej'l x i'y. dla ttbrych o{qo, x)

'lt3.6. Pnkazao, lie: tOLl}1 N"W"D[i,J) = ]} nie jest zbioremregQ.1al'l1.)lm (g,dzie NWD ~lllll.LZa TIajwi~k:.szy wsp61uy dzieJflikprzyp. HlillL.J. **3.7. Niecil L iJ~dzic' dewolnyrn pod~biorem 0'*. DowieSc~ .~tI L"" jest zbiorem diziwa. Z-a:te~n tj if) 0 powYZcr;z:yd'l wbs.no:kiach nie nl0Mi.snli1ec lGZyIi liczba stanow ~&l:J.I~rnyllIJ,. M'ille prztkI'a.~ jndeksu ilL' Wobe(; !:ego M' j1eSit autematem dla L G minimaJll~j Zbi6r liezb caikowi.tyc.h u:azywam.y linivw,rm, jekH [est on postac:i .!iczbie stan OW• t c + pi j ~ = (),J, 2, ... }. ZbLor nazY~va.111 sem iUj\liowym~ jeii.!i jest on skoit~o1J)~ mm~ y ibiorow linlow ych. -Niwh .R. ~ 0'" b~dzi)e zhiorettl regularnym, Udowodnic. ze r It oj mildy dn .R} jfi:;S'~ zbiorem semi lin lOwyrtl_ 3.9. Czy 1t1aS<:l :.o::biorow re2.ruam~cEl j~$t; zamknieta ze wzglltdu na su m~ nieskonczo]}<j!? ZADAN~.A .3.10. hid jest ZWi\j7flk mil:?dzy kJas4 zbiorow regulaJ"nycb a najmni,~j$z'l:klaS-l:l: j~lty).6w Lawie!!"aj(ic~ ws~ysttjc zbiory bkonc.zone I l_aJiriknj~l<l ze wzgI~u. na .sum'f'; 3.1,. Kt6re z poni.Zsz~cb~yk6w &fI: zbiorami Jreglitaroym;f? Podac dowod odpcwiedzi, teorie m.nogowiGW<h "p[zeci~cie 1. dopclni011 i!~? a) lO"'1 fl ~ lJ. *3, u. PGda~ .kJ)D!ittuh,j~ antematu skoficzon.egc d.ow'od~Ci}, Ze klasa zhior6w b) {01it l~OM-!11 In ~ 1:; n ~ 1}. regula mych jest .lamk.o:i~ La z.e wz_g~.~du fII a. podsta \\\;'ieI."lUt. cj {Q I i~jest 11~czb, pierwsz!i!} **3.12. Czy JUai;P-zbkll'DW te:g:1l1amych. jest2aJnl:p'1.i~ta ze wzgJ'tIdu. ~:a pl7.edwabta:zy ,~) zb:i.6r wszystldcih ~~rio1.ld.1QW nie mwiel'aj~.cych trzooh kolej nych zer, nods L3 wi 13'Ul? e) zbi Or wsz.y~tkich 1::u1cuch6w z jedna k:.oiW"I. liczba ~ i j edynek. 3.13. Niecl:! Ii b~dzie' hQ:nlomorfi~em, takim Ile h(~) = 01. h{b} = O. f) {x lx n~1eiydo (0 1)* :~X = x«}, gdizie Xll to x na pisa.ne wspak; ml pny J::~.cl. a) ZTlrut!z,c Ii - t(LI),~tizi,e. £} = (lO 1)"'. b) l.m.l]~?t tJ(LlJ, gd2oie> £';1 = (9 +h~"'. g) {)t}V)l:81 oX, Wn_akzij,. dO' (0 +Ir}" c) ,Znalei6 h-1(LJ},. gd71c L')l jest zbiorem Wg,ZYSdiiikb. la.u:c:uchilw aer i jedynek n) {xxR.w I x, W nalez~ do (0 + l)*}, {} JedTIrlilkowej Hc:ibie ztlr .i jedynek. 3.2. UdoW'odn~G n:a;stwuJqce roz-s2ier.re.n.ie lematu 0 p.ompowaLO.-tl1l dla zbiorow 3.14. P~kOl.~~ Ze AS ze lio<l.G2nika:ntl konoow (pa tr.l.:.?.adani e 2.2JJ) aJ.,_c(.1;ph.li}lil re]:warnych. Niec:h L ~d21ie zbio:rem regularnyru" Wt.edy ismieje staJa n; taka . ..ze. d~~ I)'lko ~blOty regularne, SkonystaG Z wb.s[JD~ll]mm.knl~toki udowodniQj]ycb w I.jm1 dowolny~h Zl~ Zl' z~. db. kt6:r),ch ~lz2hn~Jetj' dO' L i. ~Z2! = n, lanc1.1clt "2 mo~ J'(l~ zHI.l~_ ' zapisatC W PG8~a.cg z~. = uVU'. gdric ivl ~ r or~z m';'w,:; a I1,ale±y do L dla J;:ai:dego j ;).IL 3.3.. KO~Jlsmj<lC z zadanla 3,2 ll.dowodi'[![C:, LO' lllil21NI i ~ I, In ~ I} nie Jesl **,!.~5 .. I;zycie' n z_ wyraZeuiami reg111arnyatl nie umozliwia reprczcntcwaula n.owych ~!g:OW,j PDZWijID jednak lUI. otlr>'!j'nHt:nie ba;rd'rlej ~worrtych reprezen~jL P6kaj\l_;aC,if:: zbiorem regu]arnym, llZyClf' mo .... sk:rocfo wyrarenie ce rcgl.da,me QI1Cltb~ pOilYcji b~d~q funkcjot ...J.(. Ni,L::ch L b~(lz:ie zbinrem regnlarnyrn, Kt6re :z n~t~puj<lcycfu zb.ioI6w ~8 \'Ir'yldndlllc24 jegc dlJu~fJScl. regu]ame? (I i5' '. W~'kli\~&~ka; ~h J [est pOf;bilC wyta,Zen:iar.e:guh,megg (I najnmi.ej!l'tej dl'ugo§d, a) {oJ a~a5'" a~;i_ I I a~~ala4 ... ~2.. na:ltlZy do L}, *'*3 p llJ.~go zbl,ot zioZoiJy z ]ednego .sJ'Ow:a (--- ((a~al)!2!'}z)Z -,.)"27 Jl ~} {(.i2,a 1.t.l4,til3 , •• th:ntl''2.!T _ I I'-i]tl:z ···81.; nale:2y do LL .Hi. NH'l,ch £ .... "j. " I~' 1i'Io 1.) , .._"".y,Zle J~l\.tem. U¢.IUl:'lUJet.IiI.;y 2{L Jaw cJ CYKL([.} === {x]x21 x2xJ na1e,ir do J_, db h.]]C:UiCh~!J.wXl~X:2.}, <1) MAXlL} = {Ji.', z L I dla z.a.dne:go yroroegiO ~d E. -\;V' nie lUlleZY do L}. {:x: 11 s\meje y ta .kie, ze l.xl = [pi i xymLl.dy do L ~_ e) M IN(L) = z L'I U!.dem w~msciwy pf~d:m:=;wk -"I nie [Ia1ezy do £). ltJllYn1t mow I fL~ .' ~'1..: ' , ' • • dIEt k ~d, .', y, 1~, l jest zbiorem Plf:'l"'i'l'&;ych polowek ~a;ncllchow 7, L. Udowodnic,7-C f; .PDCZ(L) = (xlistwej,e.y takiie, Ze xy mal~ do L}, **3.]7 ~ ~gGli'regu:larnegb E, :(l..) jli::sttru.~e zblor!':m regula.Tn~, .£) LR = {x I~J! n.a:le1:y do L}. i'''Il'I(';~~n~~ LLj~5l Zbi,f.1renl regulatJ'lym, bo Ilzy zbior pie'fwuych "trzedch cz~sc-itl 11) {x i x~JlI -nal~ do L}. A JIlJ,;: ~,-",. JeST ,regnlarlly? .JaR. J~SL -V: DTzypadkJ.A Q~laLni~b ,_1n:ec:ich ~~Sc.±l'1 UZi8Sa.dn~c ocifpowioo ..z, 'IV Przypadku sf()11ko\vych? ezy ZblCt ::3:.5. Niech wruiPsc{x} b()@:;r;re wynikiel'l:Jl oLrzymanym po wynwozeuiu sym.bob

i{qo' y)

!Jra:z x/~!.J·. Twit[.dzimy~ ze p ~ q, bo gdyby lah nie bylo. w ]Ja.le?il~:e do 1:* odr6<m]aidby p od q. Ale w[edy nie by~ol'ly prawd~, Z€i .TiVR'l.J'H" gd'yz moglioy~~T,ly w~iif!,t Z = ,f; i. zal1wa~}'c, ze dlQkladruc [adno Z XW2' i )'WZ na]e~ do L. J edna k p,oif.'i i.f:waz Rl. jest prawostronnie niezrn iennicea, to .;i!!: ~1'll.ILYw jest Pta w.

= (I, to pewne

b) Cl)' L = {xy ~·;varto86(x) = w~lrto~6(v)} jest ebinrem Ulii!is~dn]c odpowied;Zi,

re;gu]amyru?

..u.

fi

(on)l-!= no.

an

re

r:

R:

'.

r",

1ttncuc;!:111x od

T(twej do pra.wej 19"drrie z tabiiCi! mi TyS_ 1.3.1. Od.powi,cw!~ n{l.llit~:puj'!:ct py lauj a,; i 1'1) ~ L -:;: {xJ' ll,yl - lYl j wartosc{ ) = wurtosc(r)1 ji::sr zbiorem JCM,ulamym'J

[1&

{.I\Z I isll1iej'bl
~1Iittc.guJarny"~

y blk1e, 72

Ixl - 1.'\.'1 = Izl i x:y.: llaki;y do L}

I,J.n

I,

91

**3. ut

I!I) J akie sa klasy abstrake] i ,el:;jcji R", z twierdzeula My 11 - Nerode' a llla (T.w]crd~elflie 3,9 ~db. L = {O'fl"l ~I~ 1}? b) lJzyt odp,ewied~i 11<1:. 'pylnrlie (m) w cdtl pokezania, ze {Oh] ~ 1 n. ~ I} me Jf'S[ tyl k.o zbiofY regulame, i,Morem regu}aT.lljt'lu. W8ka.u;iwka:: D6I:Il;CZyt do, wcjrscta d .. ie dcdafkowe s.ci~ki. zawieraj~ v 11:) POWEOrzyi: (<I.) dla [x] x rna jedn~kiow~ HC".o!';h'" ijedynek] 11)_ zer t-a bllce wskazujace dJa ka~dego stanu Jl dan q., w ktorym 2DAS. powroci pe *3 •. 7. Rjes'L rehH:j~. /rongrflencji., je'Sli -17Ry imp1ikuje wxzRW]iz dla wSZ)'litkioh wi z: 2 przesuni~c~u Sl!f\ \ lewo lub W pra ..'o 7, nkmslonej komarld w startle po, pl·~t , Dowidc, ~ lbicf jest regularny wtedy i tylko Mody, gdy jest on sllm~ teoriomncgoza:ioZel:'liu nie napotkama na kHmyK. ZauwaZye. ie j~dn~)kamyk(lWy 2DAs ~~1PWft1t'l~wfl:Ytlhklas abstrakc_ji jrakiejs relaeji kongruencj] ('I indeksic skonczonym. dziala.jqcy na tak rozszerzone] taSmic nie musi weal!! w"tawlai: swe.g(l kamyka :k .J.l8... Nialh i~.f b~zle aUlomarem skoriczonYfn I) 'i "Slanach, Niech p i q ~dq Ni:lst~pnLe Sko:rZ:jHl.tae ~ odiwzo:row,ania hOIMD'D;lorfia:z.nc!Q'''' ~1u uSlmi~(ii~ dodatrol.fMJ1i~]n~nti SWl1/'dm'1 M i nfech x b~dzie na,jkr6ts~ym"aJ;lru!C.J:u~m @dtbzw~j<J!.cym kowych "cieiek. ,v lo!ti<my. Jak d~ugi mo:fe. byc-laJlcllch x Vi stosunku do 7l? *3.2.0. Przy prz~ksztaka,niu NAS na GAS liczba 81an6w more ulec 1.naczm!mll **3,29. ~ dwut<lSmQwym AS kaZdy 1J! srancw jest defiygflo ..,'a-.ny jake cz:ytcaj,!cy w.§rt1~ , itwl\';kszen:iu. Poda] ograniczenie !6me i. dolne na maksymalny wzrost Ii.m:.by s'lano\,\' II~h W.lSm~~. PI1I(lm.OCUCh6w (.T.J1jestalooeplow~m.H,jciIj darry AS po dOf>tar~ruu1'llu dla, x-stanowego NAS. I.mcm~bow.\' i_II na odpowiednich tasrrut!(jh ,osiW stall k01:l:C(}\!,'Y~glowicam.i ustaWLcmymi Wsk-~zowk:a'~ Wei; pod uwag~ zadania 2Se 1 2.~c, h~l'flosr,edILio na pra.wo ad x j y. Nke11 L bedzie zbioI:ettl par akctlp'towll,uych prJ1;e'l. 3..21. J)adaj pt'Qc.edur~ de.cyzyjm! do sprawdzania cry zb]( r akceplDwany p~l YWutl3:.smD~ AS. P,odae:algol)'tnly udpowiadania na na~pllj~lce pytania: Ill) C~ ~ Je~[ pusty? j,iiki§ DAB jest: 11) ~ L j~t s.1rori.czt)fly1 - a) zhicrem wSzy5tk~lilh la cuchew uad danym aifilbetem; e] C2Y i~t[li.~j~ L, i L, takie .;; L =- L. x t f(} b) zbiorem. ktDreglo UllJpe~~uCMllie skcnczcne. jest J 30 '..' ~.... 1 .L2· **3.22. R.ozw<l2my HAS M- Pn;ypilsmny, it poinformowano nas, re M rna ~I ~.. • it) Ud.a,wadfii.c, ie i&tni:ej,1jl stala e» 0 taka, u,aJ!liorytm podany po pcu.ykhl.dlie najwy,fej 11 .!ita-noW i eheemy ZinaJciC diagram przejsc ,\f. P'rillypuS,CIllY ponadw. lk ].~ w~agl;l t'ZOlSll wi\lKszego od en;!. dla nkskonczeoie wielu DAS. gdzie jedynrt metodCl\ otrzymania inibrm.ac;jli 11a temat M jel=i'l delsl.<l,rozenie tarlc\rti.~ij n. JeR t. lio:bij S'i.£n6w, 3. ItUa bet wejsctow y za w.iera dWll, $ym.bole. nj PlJda~ ahlQrutm' . aJ' .. l' 1.. • . 1;. wejsciO",\'egD xi obserwowanie akceptDwauych przez; M przedrostkow x, • "~ e> . s 1'irlmun19.1\CJJ 'leZ.J'} stanow DAS. ktorego CZIlS wy)<oltruliaje t 1~~d,1.I O{lElnlo~':lt pf"lY CZ)'lJl S jest tu alfabetem wej~ciowym, a) lIakle naieiy poczynic za10ienia od'llOMie diagramu pn;ejst M, by mama. bj4! ~,ji . W.Y~a~:::dWkQ: :nniw;t Z :pyta'c dla kaZd~j pary stnnow (p~ q) I ka:ido.go wtdsda u. znaJeu. ten diagram? tI SL' (p,~) 11I(p.q} s.-~ rozro?4l! lne, d~komlC:podziah; ~bilOrll~tanow na staey krnwO'we b) Podae algarytm zn8jdowania diagramn przcj.ic M (z wyj<!;lkiem stanu pocz_ • 1111;-D1ek.O!l~L) N' ." "~]-.. _,. kowego), wl~c>mle z :k:01l1rstmkcjQ xpr<'ly zakj~a.eb z c~s~i (a.).. ,M l~kicb .. ' we. as.1i~pme USC.liS<Ie podZLO!l F";.!~l'i!ezml!w~n~e wSZY~1klch IlOlanow **R3.23. Podac e£ektywn'\ procedure dt:cy,zyJn~ dla .roz~t~ganla. cz}' ~ nal~ r i'e"me' ze ~[1l11 nad~PIJJ<l'1'po m~h przy p~.wnym lOYT1lboJuwej!l.cioW}m nalei}" dQ j~zyka reprez.enlClwanego p'u';ez dane r(J:Js:cer:zo~e w,WQ,;;:e!I!~rt:rgii.~al'~e (tJ. V,.ryf8;l:ofrtI hick ~ ~u~kn:lnego bldku PQd.nalu. 7.Jl kai:dym ra7,em. -ID'IYdok.OITll::ierny liodzialu 11. IJSCI~iic I, T'locbifill i... _.~ _, • ~ . •• . _ regulamc 'Il operaLOfftmi u, . (doitnle)~ ill, n 1 I~ ozyh dope~nH~luem).(. fl/~( ,'" ,.,.. "J~C:Ze tJilLULIt:] UZY~J~c mm~Jszychpm:1bll";ko'w, Zas'tosowac l 3.14. 90&l efdttywn~ procedur~ det.:y7;Y.tIfl~ ~o l'ozs lrzy_garn3L; czy da.ve ' W'.il'7.anlc 11~t. by ue7.ynic algol'ylm mailiwic na.fbardzi~ efckl~!tnym. a
.. '" L. I j •

Pckazad, i;e jciJ L jeJl! regulamy, to r,egldarne sa tak7ie UlMtfjl;pujllCe zbiory: a) PIERW(Lje = {. I rstnieje y takie, :k iJ'1 -= I t;! i y nalezy do L}. b) LOG (LJ "'" (x Iistn leje _y [ak,je, .2~ 1.1'1 = ]:\1l i xyna1ezy dQ L}. *3.19. JeqmJkamykowy2DAS to lDAS 1, dodatkowttmQl1iwoiid~ uznaezanla kwad rntu (kom6dd, pola - przyp. ~hUIl,) tasm'Y p:r:zez polozenif: na 1'111'» kamylm. F'unkCj~ okreslaj&ca 1:Iastwny stan zalezy od obecnego stanu, og],lldalnego symbolu lasrny oraz: ()d obecno&ci b~dZ ])]eobemwsci kamyJra U8 b'ldanymkwadr:acle tasm.,Y' Rueh .. po~ega nl:l zrnianie stanu, kierunku ruchn giowiC'y i ewentualnie pDh~ief1iu 111h usunieeiu kamyka z oglijdanej kemorki tasmy. Automat ,,zadna Sil~I', je.sli usib.tje on poJOZ)'C orugi kamyk na \"i'ej~~iu. Udowod:n:i6, .te jednekamykowe 20AS ak<:.e'Ptl~~,

U(,.

trli'-l'o:rs.zerZ1llww wYJ·t)Wllle

.reigplflnu.: .,. (1]_ wynl:zenn.'~' regLtla.rne ;;>;"riwiIHl1j4ce

.

U,"'

'

.3.25.

W$R:aE1;ht"'&I~ WySk':\T~ZY pLtml!f~ <?(_lr; l 1~l1~ . t.",·~. s.k(Jot1C7.0j~·y ~ !wnn:l13hl~ hCl;;oL~ ilitilh g,TIIITIem prLlej~ z r)'i>
2.hlil ~ef· a:utOrD3l

n) n~pre.?<en[l]je zbior OltlJHlsty.

0 '11

------_

.'
IW ruwm}\V!lm, ~

dl~

O~~'Scie IWI~ pr&j~e, it: C'hut¥j 'I'll I} 'lbi6r w!'<l':y~~l;,~h I,l~.rlll.ldl\~llI~d ultabelcm (0.. II, ,.~ ~11 JCl:illlllk!lJw.f;l, Ik7lt~ j~ynelt ~1Ii'W1~ Ihin:!." ~'I ! ..;r.-':lIl11o :;~ ... u.~~I~Irfc"p(fclzi<ll u ~:.!:U!mH=my Hi II1~NcI~ kl!lll~o llirnk. IY I,rlrim.lu (~1. r[1:1'Jit~~'ch kt0~ ~1~1~' poLl.lltlluu.}, ",bti1k 'I'oYJ~il,wyr na tI''''~IrINJ te, ro.;If;!~ plL1bl..,l,i IJlE71't, !lulU),
~l.ll~~

9.2:

93

3.4b) L' = {_ala.N4~3 ... 'h,tlh-! 11iI[1iI2... 112rr nalezy do L} jest zhiorem regula:myru, 'Niech M = (Q. E, $, qo- F) ~d1.ie DAS akcepl.uJ!lcym L. Konstruujemy OAS J'-1.' akoeptuJ'lC1Y L'. M' b~dzie przetwarza] syrnbole parami, Po sobaczeniu puerw~];~~ symbelu ti! jakiejs p,u·~y, MI :mpamil~tujo Iii W swoim .skollcronyul !lterQW.anlfl. N.a.st,~pnic -po zobaeeeniu drugiego symbolu b rej pal)'. U' zachowule s:i!;jak M .prry w~Scj1J. bu. Bardziej formalnie,
MI ",. (Q U Qj(

E, I,

s,

qo; F};

6«('1, a) = [q. a],

(ji'([q~ a], b) = ~{q, Iud. Aby dowidt, ze M'

a.kceptllje LI .. pokarnjEmy przez jndl.llkcj~ po pa.rzystych i, Ze ,-,'lql

"l;U1Q4,£l3 ••,

01111-,) = 6{q, a,az'" "j)'

Jest neC7-H: oczywistll. ze dla i = 0 marny Ol"(g\$) = q = ~(q. fl.), Zd6:i!:my~ Ie mpoLelli jest spetniona dla ws-!tysWUd'l parz)"stycb j < l. Na mocy ~al0·i;eni<:i iudukcyjoCgfi i?(q, Gltlia:",a3 .-. Ul,- z a; 3) = o{q, diaz .,. dl-:Z) = P dla pe\l\'·ne_go p. Zateui

opar~. na tselrnice prcgramowailina dynJmtl:"ZIlcgo (pa.trz .4ho, Hopcmfli Ullman L1974H, otrzYillujemy algtH]ltm, 1d:orega caas wykonal'lia jest "yielomianowywzgl~dem dJugos"\..oi wejscia n:li dlng()sd M'raienia regularnego s. "Wiech 11. = Iwl + 181. Db dmvoillego i < 1.v,11. dowo]nego f:C !wl - i + 1, rriech ,x1J b~d:de pedlaricnclrern bnlcucha w1 I'oz]!,oczynaj'i!cym i5.i~ od ruzyrji j oraz ma] it-cym dmgost i. 5konstrnuj,emy tabll Of. ktora db. kaidegu podWYfllZeI1i.a r wyraze;nia Ji' i kazdego podl·ancuchll x~JIa nCl.'1cha w daj,e odpowiedi nu pytania: Czy : IJ nalyzy do L(T)? Tablica jest co f1ajwyiej rozmiarn t~"J" p01"1iiewa~ l~tDieje co naj",Iy7,.ej n p!)dwy:ra~~rl. wyrazenia ,v oraz u(1l + 1),!2 pod~-aftcllch6w w. Wyp~ianie t~hlicyr07.pGilczyrnUl1Y ad m::dyoh podwyru:heo nie .2awreraj~eych opemtor6w. tzn, a, e. lub 0. Nast'~'Pifl.i:e wypedlliamy pozy,eje dla .{ i r, gdzie r nit] jedu<} L llasl~uj¥ych postaei: r I n r 2, I'r i- r 2' r 1r z. r'l' iu b "I r.l' Zajm iemy si I; III ty 1 ko prz)'padklem FT. Pozycje tabJicy wypebTIoamy w kolejnosci ~godnej ze wzrostem dtugQSci "To, Aby stv.ierd2'iii. czy s naJeiy do prt;; zalozeniu, ze db kaidego wla:kiwcgo prn;J.i:m1cucha ]I laricuc.ha x wiemy juoz, c,zy y DIlJezy do '1 "tub do rt, lUusimy tylko Sp[aWdli~ dla kazdyeh X"1 J Xi tat:ieh, Ze x = X'1l".2. i ~\'!1 ro, r.Z'j x, *" nllltl)' do 1'1 i Xz llaIctj' do rf- Zatem oblieaerne po.zycji tabliey odpOI.viadaj'J,cej J: i r Wy1l"ij~ga czasu rzedu O(lxl + 1"0. czyli czas potrzebny na wypclnienie rnlej tabliey jest rzedu O(n4). Aby ~1wierd2ic, .czy W llale-zy do s (lj. zbioru reprezenrowancgo prne,~ wyr2lknie "'.- przYJl. tlum.), wYS~<lLrC7.y zajrzec de pOz.ycji lia.bU(;y

SW5Uj·~r.bardzie:j efektywl14 metnde

rr.

odpowi!l.daj,!c.ej

J,'

i IV, Li<J.Uwa~ajij:c1ze

t1' =

~\7Lkgdzie k = lat

I.

fl(q. ~zal '"

Q.;tl;_

1) -

il,(;;.,
6(p,

a']Uj-

d =J!'([p
= 6(.q,

u[ 1, ui: t)

a,-laJ'

al i!I2

...

aJ.

UWAGI BIB UOG FlAFrC:ZN ,I:; Lernat

0

Tym samym a!!aA~a3... £tial-I nalezy do L(M') wtedy j l;olko wtedy, gdy ~ lG:1 "'Ii nalezy do L(M). '-izyli L(MI = L'. .3.13. MOZI11'1.. o~y\vt~ci.c skonstruowae automat SkOfU;ZOI'lY rOwrl.owaln)' .2: R. p~ prsez pO~f,!czen:ie W odpowiedni spos6b automatuw Sk"011czonych odpo·wiadaj<!C)'Cll podwyraze11ioDl R, :a t18st~pnie symuLoWilllie dzi<:t1"'duia antcmatu ua x, Mm;'LroY pl?le.auali:zowac proeea lijczeniia automarew W celu stwierdzenia, j.ul wply\'T'fI- ott ,,~ wielk:osc automats wyn,ikowe:gQ, Jes1i pracujemy 7. DAs., to licaba stanow dla 5t1~1 teoriomnogoscicwejlub pTz.m;:i.~d<l IDS-nile proporcjonalnie do. [locsynu liczby lIta,w\T argun-lenioW .o:peracj_~, .J~flakz-e :tlozetlic. t domkaieeie mag:,!: Zl;\~i,,"'k.5Z'Y& liczh~ .l>l;'J.n~~~ wykladniczo, gdyt musimy najpierw przeks:zulei.~ kai:dy DAS I,Ul.!iAS, ~. tHI~~fJ'.: do1tQl1ac konstl:llktj; podzhkm.'lw. Jezeli p:NkI.mjemy z NAS. to llczba sl~U:ldW " J addytywn<l dla muny leoriomllogoscio1wcj. z:!nze1l1a i domkni\=cia. i ro-~lfIJepro~o~~ jQnalnie dn iloczyn li lic:lby sranc>w ;i1;-gumeutow op£r.acj~ dhlPt2Jeci~ti:W. DapdIl,leu.\ w ym,agajij jedl:l~ k o;m'..ersji ¥. INAS ITa A S, ~ ~o:y~d ~~J~ l1i'ykbH:! n~c.:zJ 'W".I".r?~~]l c~~ stanow, Poniewaz opo.mtol'Y rnog1t bye ?-'<Ign3EIY.?ZO:I~~l hc-t:b.a f:;lal\1flW moze ro~ '\' podniesioml wykladrlicz.o :rzl;du n rlJZY dh ....... 1'u.;r.'etun Z n Dper.atorarni. czyl~ pa\l!. isz:a tecl:mlk.a me jesj TIa ug:61 ptil klYl:'Z(HI,

pempowanlu

dla zbiordw regul:il..J1'Iych jest oparty

l

8~rra - Hillela Perlesa i Shamjra [1961J. Twierdzenie 3.4. dOi}iDzace ?rI:mkni~'osd ze Wz.g~!.=dU" C!. podstuwienia. r6 WOie:i: pochndzt stamtad, Twierdzenie 3_5. dotyczace ~
.r.amkn!¢tOSCl
<:i.. ~:e" wO':g]~u na hcmornerfiztrr, po~hod~ z pracy Gi nsburga j R~.'ie' a tWlerd~e:fI:i.e 3.6 dotYCl~C iJora.zOw - z pracy GinSJhurga f Span!eta (l9~3J, T";Vjefdzen~a3.7 i .3.30 a!gorytmacb d:eq~ily(;b S<_! wzigte z: pracy Moore'a ~b' 61: QIJ18burg 1 Ro~ []966] podajil, :ml.regdodaLkowych wfa.illos~i :r2Illkni~t0sci lurow re_gularoych.

na

!i~cnmut.Q""'1nillJ

tl~63b],
kQIl~;'"

r::

M~hma - Nerode'a, po~~ee'ly~nsto~i ed N~r::rod~'a[1958]. ~alog1ozn)'W~k dolyczf!ey relacji 1lli' nCjJ~,podHny W aadaniu 3.27, pocltedzi z pracy Myhdla [J957]. A.l_gorylm 119~1;:-~1IZllOJ.l a~wnm.L6w "k~ru;zony~, POclll.,)(lzi z pra", Huffmsm'l. tr9S41 i Moorera ~, Hup!';:[o.ft [1971] pod'l:W ba.rdl.le;1 efektywny algorylm. b Prrytdacl. 1,1, d('lt~'-fZ"(C)' ni"eT07.pClznawu']rlosd 1ic:;::b pief\\,lszyeh w :;!rlI.pi~le "'-' rnYtn, .!:Q8la:l LldcrwQdniony pt'I"..c;.:;M in~k'y'ego 1 Paperta 11966] ;.t~,l'onlOCij rl'lm!,j -·~Ody dQ o. . :.I \'Ych . wQIG.I.zen~a. t:lernCJl'::_lL!uwa~l3. prnpm'qJ\'loalnego, PQdobn~ do ",)'.s-tWlIjli. W zadarnu 3,16. byl!J fltUWNme badane w '. pOf.I)b 0l1;t').1tiJ fine..: StearnA~

l!.hod . TWiem?!r:ni~ ~.9~b6re nazywamy ill rwierdzemem

ma

..".I

4.
. H artmani sa [l9 63 ]1' 'Ich 1.10 gohlieni a" rakie ja k roz.waZa.ue w :a1dan~1.1 ~. lB,. by!~, I. . . • ].. e, "-'1f1I74.1 pr . blen> Jiakie •funk!;.:1' ... rezpatrywane prze:l Kosarajn (1974 I Sel1enll. 1 ~. ,h a .~. ., . .', dlugosci lancuchamog!l, bye usuwane z przodu lancu~hGw. 3;bYfil'ny otrzymali zb~ory regularn e 141, iwslrut ca:U::o,wki.e rozwi<l.J.an~ pfZe1.. ~etterasa 1 MeN BI~gb.LO na [] 976]. '. ue .........ania "II 22 byJo pieFYif.':otme rozwazane zad :0.:..:1. prttil Hen. mego [19M]. At. R OiZWl~a.n •. .... -• .. '.',. AS ' gorytm okreslaaia njwno\\'aZoo~d dla deternmustYICZ:.l'lego dwuta 1TI0W~O mox na znaJetc w pmcy Birda [197314,

GRAMATV'IKI BEZKONT'EKSTOWE

MlOTVWACJA

~WP'FlOWADZENI

oraz przy illflych zastesowaniach z dziedziny przetwarzanln laacuchow. I tak up .• gramatyki bez.kontekstowe s~ utytecm.e pr.zy opisywaniu wyrai>;eri aryW'le:tYCZf'l),ch z dowolnie za-gnieidlonymi zrOwnowazonym.i nawlasaml oraz struktur blokowych w J~kach prcgramowania (wyznaczonych przez slowa kiuczowe begin i. ,el1ld. dopasowaoe jak eawiasy). Zaden z tych aspektow j~zyk,fl pmgramoWu'l'Pia nie 11110ze bye przedstawi~ny za PQD1ocO;)! zbiorow regularnyeh.
Gramulyka bezkomekstew« t:o skoncaony zbi.6.i lftliemlych (zwamych L~ JymhtJlami nie/.i.(Jtlcowymi, symbolami pomocnic:!j'mi lub Iwtegorwrni sJ'lttak!yc;;;nY1nI)~ I kt6rychkazdn reprezentuje pewien jezyk. J~zykirepn:Zl!nl wane przcazmienne fl.":
o~i~YWanf,: Zi!I. pomoca wzaje:mnej rekursji, z 'las~o!lO'warli'~ pewnyeh symboli

poj~cia. gramatyk bezkontekslowychi j,~z:yj¥zyk[4mi oez'kont:.ekstowy:mi. J~zyki bezkontekstowe, pod-obnfe jak zbiory regularae, !TIaj~ ogromne znaczeuie p,rnkt:y,czne_ S~ {me bowiem m~ywane do definiowania j~zykow prograrnowania, do formalizaql pojQ!-in analizy syntaklY'cznejl do upraseczania translac]] j~z;ykow pmgranwwania.

W tym roldziaJe wprowadzimy

k6w przez nie OpisfW3_t1Iych. zwanych

Plerwotnych, zwanyeh s)1Iffbotamf kon.cow)'11'li. Reguly wili!z~ce,ze soba zmienne swane s~prod14kr:jami. n'powaprodukcja mowl, :ilejr;z),k zwiazany z Jan<;!: zmien[l~ zawiera
Jnncuchy utwor~one 'W wynikw zlozenia taricuch6w !1a.m~cych do j~zyk6w ;ev.ri~za[lycb I. Pl:wflymi innyml zraiennyrni, bye moze z uiyciem LJev.tn.ych symboli kl'uicQwych, - . PierwotnQ, mmywacjl.jJ Wp1l'Owadzenia pi}j~cia gramatyk bezkoutckstowyeh byi 'I'I,s J~zyk6w nOlttualllYch. W ieh kOr.itekkh~ mo.zemy pisac reguly typu:

----II

< zdenie e-c fraza fZI."'"C7.ownikowot -< fraza czasownikowB. t» > --: rraza l'2t:czownikowa"> -+ -c przymiotnik"> -< fraza rzeczo\Vtl.ikm a> -- fraza l"ZeL'f.ownikowa> -t -c ~c."'uwl"lik > ~4..1) < rzcczownik> --+ chlopiec <: pn:ymioL"nik> --i< l'l'laly, !fitu: kale . k. If' •, 1.' J'ql gone ~yrHIl tyczne sit- uJ~te w nawiasy -"'''!,lowe. a llymbule km'lcoWti 5", ~nlow!lne za pomoea slOw nie uj~ty!Ch Vi' nawias,Y. ja~ np.r ,.chlopiec" i .• aly", m
- ·"'}'pumlllamy. if re:rmi11 .. ka IC!1,0na sYlllt~IIIIYC)'i'~I" jest ~yu"IhDrnem 1.f;,i1'1llli •..an.i€IIII<l", J~I iI 'ill' Pf7..}'fladku; gO)' roam}' do ~IC'I'IIII I. J~)'kLtm.i llfttllrokln.ymi Iprzyp. :'lUI.]
p-._
Io.fI1

97

Z1'l<1~lemro.gWy
-c

:zdani~'>

-I'

<:

fra:r.a FlI1:cz·ownikowa::>

<:: ftaza czasownikuwa

>

je;.sl fakl, ~~Jednit z metod Ulwor~ma zdania (czyn iancucha no-uJez<tcego do bte',!!!Drii ;llyn[i\lktYClnej -c zdanie > ) jl!8.t wzi~cie Dliljpierw flazy r~zownlk.oWL!j, tlnast~P1iiie wypi:sanie po niej fra.zy CZ1.'U50wruk'OWej •. Ilegn.ta
-c rmczL'lw'[lik

>

-to

ci.doplec

~t':' ~aiJ.'::lJch skJad aj~ sj~ z po~d ynczegc symbel 1.1 kODCowe~ naieJ;y do ka'legor~~ sytltakryc~nej <: rl1'ec.z:owruk >-. Zauwazrny. ~ ."cldoriec:mT jes L 1'1:1 paj edynczym sym b olemko neowym. a, nie Ia OCUdleDl ilozt1nym z ,[)·~m sym boll, iu in rm lIjc .... hluplse" e
!1Ia:!l,

ro

Z rO}.J1~h rT7ycZyt"l~

gr.unatyki

b~\e!fllekstQwe

n~e-

5;;l 11'1:8 ogm·

uwa:;io.am

za ade kwatne IUU"2tdzie de opi ~YW'aJ' j,~zyk6w "''1iUlahlYtc hi ta kleh ja k llP, i!;\ j~:zyk po1s!ki, Ula p]'.zyk~adu,. gdybJI~[Uy .r02:S9ierz.yH pfQdukcje (4.1) 'IN I~b spos6b" 'by obji¥l1 one Gfliy j~z)'k. polski, to nloglibys!'1ilY wy~rowadzit ,.kaml~11· jako [i<lt7~ r:reczO'wnikQWij, orotz ,.bjegnie~· jake frC!~czasovlrlll~kow!t. ZEitem .,km:1rni.fn biegnie" l!JznalibY~ITIY za .. ;r..cla.nie, ,.:0 j.~~,t nenserrsem, Widuc ze niezbedna jest lill pewna inform.H:ja se~n<ll,"Lyctna., ltmoiliwiaj<:)ca. wyellminows.oic syn..L:lk~Lyc;miepoprawny~ll, <lIe bezsensownyeh fari.cl..Iciaow. Bardricj subtehe problemy nflpotyk;f.I·I~Y u:!lUlJj~epUW~i!zatzn.iczerue zdaniaz j,~go \..'yprowad7.el'ii~1 Mim.o to. gn;!lInatyki beakoutekstowe ~dgrywajij waZ-n1'l: role w lingwistycc )toot' p u le:rowej. 'odcza!li g,dy ~.i ngw i Sci st'\Jduowal i @tam.al.yld heskontekstewe, jnform.~T~'q Z,H::7,;tH cpisyvta.c j~ZJ'ki. progrn:mOWI\CIl.H.a. ;!I~.pomoc~ moLacji zwaucj wntu.jq fkJ" bf~;lt- NaUI"Il (N.aN), b~d,cej .noLacjl,l gramatyki btl'l:konlek!Olo'wej z pewn~1JI dmbnym~ ~ntau{ulli dulYGz'!:c:ymci fornmUi oml IdJkoma di,rQ[am i. Htll,acyjl'iyllti Taki0!3 :u.iyoi(! gr~ma;~yk bezkcntekstowych bardzo IJprokHc definicjl:: J~~~ progralm0w.a n~aJ 0 rn.:;!; leo rts t rl.! kcj r;;. 'kOrl'lip11 t~ row, J ednf!7. prz yc:zy fl tego 5l~.'lU J~.I a ·ml!w~tpH wie fakt, Ze wi~ks~osc k:ofl5lfUkcJi j~;tykow pmgr<ll rooWI:I!'I1a 1n(lil'J1~ Vi nal1il1li'!!.l:ny ilp~sub 0'p~!)a6n P~I''I'lO~~ gr;:t.m.atyk. Wdruy IHI ptzykt-ad pod u."..~~ ::!:bi6rrprndukeji
<wyrMen'!re.;" + -c wyr2l~~[Jic :> WJ razenle e- • -< \VYI"81.Zenie > (3) <\'0'rIl.Ze!l1lh~'> ___. -c wynllZeni~ :> ) { (4.) <: W YNtea~k> -I id (I)
<;

w,~~,

4.2"

wyraZenic;>

(2) -c

W Yfa7~rue;>

~. -c

t·~J

kt6ry denDluj~

w~... JJ:enic ~tytnu;l'yczne z:

'i'.~ ( :iii! ;

r,!:prl:'J;;en.t~Wlll1,ynCil rsezsymbel p

bl Jedyn<j. zmICii1ln~~. ru J~t

:!leo Wyr:t):.!o)nie mQle

'~n~nlOf~

;I!

DrUlit ~rgu.n:ltl~l~:~

<: wyt<'lJ')JIMe

> , [I_.)

,~olj':1"_1i Uri~D.\~yn:u1~ . +_, ~ !>~ wyrn7.tltm~ rflO;W by~ l.ld20.l1e

rThlJoZi::nia. Tr~;edOi

l' _Dr3:\' ~d.. P~~rw~~~ dwie pr~)dukCje· mow~:'r~r dwoch W!<'TfJ'llt':o pol~czQnycl:J, zuqkiem dodaWo,llU,L
m6w-i.

ptOUlIli;!;lja

u'

l)'Ul w

nil wta sy, Osta lniu mow

L ~e- pojcdyncz)'

bye innym nrgul'rll!n t j~8t wyrazeuiem-

99 Opieraj~c si~ Ita pClwy'S2ej konwweji mezerny latwo wywnioskowa6. 7. sa~j postaei produkcj i j akie sll zmienne, symbole koncnwe i symbol pocsatkowy dao~j graJ.matykt W zwiazku z tym bedziemy czestc preeeutowac gr~malyk'f po prosto wyliezajQc .iej prndukcje, Jezeli A -+~v A -H'lI201, " • .A ~ a:,J<. SJiI, p rod [I\:cj ami dla zmien k:i~ A ~Wlle;j gr,iij,realykl, to wyrazatny je za pomoc;l,b notacji
l
T

pH)'ida!l .1.1•• Wc:iJJ!t}' pod ,uwag~ gnlmalyki; G = (V. T. P. S), gdzie rr ~ j j, l' = la, bJ I r'" I ,f-a5b, S .tlbJ. Jct:lYIlI{ 2Ilt1~llllc je!iL ttl S: CI i 11 sq. syrnb;).J.aml koncmvylni. htniCJlJ: dWle rrnJullr.1~~ S .....lSb oraz S~f1"tJ. Sl(l~uJiJfo P!!='IWS~ z ni.Clt n ] mzy. 11 l'llas;~plli,e jeden raz drl1gf~. l
Lllrl.\IJJlIIJ~!'fl}'

A --+11 g
gdzie linia pionowa oznacza~.hd)I', zapisac W POO~ilci

1,G',2

I ... I ~~.
W1ec

Cat:t gr'a:malyk~ Z pttykJa.{lu. 4J 1Il10Zna. by

CQ wl~. jedynymi 1'1UJGilc'llaua lD.:a:l~{!y,ru.ido Lfc..:) S<:I ~\'ItkllC'h.y ~'poS?tad i/'b" uta n ;,- L Pr. k':udL}m In_wym b~C'i~ p,l.'odtlkcji S -Od8b llezba _symbo~i S ?OWM.;tje l;l;ka sama, P@ uzydl1 produ k~ 5 ..... N 5t~1~Td2amiY.:I.e lmzba :ymlml!. s W r.~':liml!;l:X:1unO~-CJ .<lllmiej 5:r~'f~ ~i~0 .ied~~L Zatempn uzydu a pT.,JlJkql E~¥Jh ol~4'mal1y }allcuch me l'.IlWlera jU1: ZRdn~1:l symbol!.! S. Ponjm~ai po kwej strome ebu I)H)(h~b:cJi w_)'S1>:;lllJt!et= S)~ltllbol $, to jedyml m.Q~lj.... Lolajl100c iclll ;l:JrSlOso>;lr"lInilil polega na za;;tn;sowarull ." nO!jpW;iW kllbt TR00' predllkcJI () aSh (bye m.oil;¢, Er.p razy pr..:yp, lrunl,)_ a rl~L(>~Pllie eden raz p[lIdukcji IS-mh, Zate!!'! l,(G)- [o"h" 1 1'1 ~ 1),

Zdefiniujem,y teraz fprm.alnie j~:i~yk getJerowany przez gramatyk~ 0 = (V~ P" S), W tym celu wprewadzaary i1ouacj.(I;:do reprezeu'lowania wyprowadz~B, Najplefw definiujemy dwie relacje ? j po'mi~z;y tancucbanli z (Vv D*'. JeSli A~f1 jest pn:)t1ukcjij J. P, a :% 'I " ~ dowolnymi tancuchallll 'l (Vw T)*; 10 .vi']> ?'" aft,. Mbwimy, ze prndukcja A-f$ zastosowana do hl,llcucha £(A~' dliJe VI! wyniku '43"1', ub :ie f).Pr jest be'Zp(}s.reil11io wyprOW(1dz.ab~r z .tAl' w gramatyce G. l OW-a irnkuchy .'3& zwllJj:za.ne rel.acj@ (f" dokladnie wtedy, gdy drugi Z" nich moiII olnyma6 z pi ~Wf3:z~gD hlt:lp.rnez zastosew anie jakiej produ kcj i. Przypuoomy, ±e I)l' OIl ..... ~"l S1l. klllcmchami z (Vw T}*'. ,m ~ t, orez

r,

Przyklad ~k.2 by} prostym przyklademgramatyki, Stosunkowo Iatwo byJo kl~ Gtow.a sa wyp:rowaa:t:a Ine w tej gramatyce, 'I. ktere - n ie, Nat 0 g&i jednak stwierdzenis, jali::i j~yk jest geneirowany ]].[zez d~tUI_ gramatyk~l T't:IOZe niuwykle trudne, Oto jn~,y,ttudniej~zy przyklad.
S l wierdzic.

bye

?-

fl,

7f" all.'

Cl!2? 'X3' "', 0;", -1 £X-",

f.ll~I'
((J

Wted.y pis:rerny ill

Irmyrni

?ill'1l' i m6Wl1llY, ze jest ILrypml1'(J'fizai:'f!), Z 511owy, 2 jest dOI'nlmi~ciel:u Z"WI,otnym i przechodnirn

=-

W _gn:1i1lHltyceU n:lacji =;j> ~lItt!

?1~l?wiel1i.e ~oIil.krriQCrelaeji w pu~kcic i.s). Sfo~illowanie al!e~a~ne: ~.~~. J'esll- p daje l!.l~ orrsyrnac Z 01: W wyniku zastosowama zera ]llbwII~ceJ prodU);;CJI~. Zauwazmy, i.e Il-?ti dla dowolnege Jaiicuche a. JeZcl~ wj~td(lm~. u jaka g~<.lrUlllt~ G chodzi, W zazwycza j lrly-wa my sym boll:! zamrast "';f""1 4~ zarmast (] Jesti fJ j~,;_\vyp'row«.dzaJnc ;{.ctW dokladnie [ krokaeh, to pis.1-e.my ~bf3._ Jf!,r;yk g.enerowli.!uy praez grama.tyk~ G iLL::1 L(G) = {11! I w m!l.I~zy do '"['~ i is 111}. A zatem faocuch 'L1' nah:±y do L(G). jesli ~"emi,one !l3 dwa fI<l:S1:lj)llj~

,.:r

warunki: L

sklada si~ wy~~C~l1ie Z syJl1bo1i kmlcov.·}'c-h. 2. ttl jest wypr(jwHdzalny z S_ . ' _ '. . . " I Jl;lzyk L nl!l.zyw,nny jlJ;yklem b(!_/1Q:ltek~'lO""'J'm (!llK): ]e:sh le:>~ on. tozsamy 1._ tl1apewnej GE-K (J_ tallcucb 0: 'lJO'lony Z symbnf k:onc.o\-vycl::!I '1TlUttillljlch J]<.I~ , 'I my fO'J'lr1Q zd£lfIiowq. Jdli Sb.~, M6wim..Y. ze gramatyki G 1 i G::z_ £'ll .rcilimmLYO;fie, Je Uri I) = L(O.J11'
l~

L~'

100
Na&OIe zadanie Die aostalo jed nak za.kofic:t.one. 'IN c.el\l, I.mk'onazelil;'" dOWOO\l na.leiy dolYi'ti,; spclnienia wanmkaw 'Za""'3riycll w plllillUacli (2) ; (;I) bipolezy illdak£;yjIlaJ dia sioi\1o'atV U dtuauki t Robimy 10 Vi spoob pmloooy do H.ilSZC1 m~od}' dO\'l'tltl~! punktu 0); Ii ~c dowodll {iQ:ZO~~WIi>I];) czYlclIDktlwi" A-t SM' I sst Jm

mtn

,4.3.

DRZEW,A WVPFlOWADZENIA

Ui~'l czne jest prz.edstawian]e wyprowadzen. ViI postaci drzew Takie ieh repreze'ntacjc, zwane drzewumi wyprowudzt'nl~ (lub rozidudu). ftalrzucajll sio,wQJll j!tzyka struktur~ uiyt~cznfJ, w pewnyeh zastesowaniach. taklch jalr np. Iwmpi'Jltlcj~ j~Z}'kow 'P1ogr,arl:lLowania.. WicuchoUti drzewa rozkladu :ill etykieto;wane symbolanu koiieowyml lub zmiennymi grarnatyki, ewentualnie symbo,lem 8. Jesli wlerzchoje~ wewo~trz'!1iY tJ jest opatrzony dykk~t::t A, t'I synowie n Sit ,a'p!ltnena etykieteml Xl' X2, ... , X", ViI kolejl'losci, ad lewe] do prawej, to A--+X1Xl H·X~ musi bye pmJlIkej~ rozpatrywaue] gramatyki. Na rysunku 4.1. pokazal1e jest dn.ewo rozkladu d]~ W)'pl"Qwadzenia (4.3). Za.nwa.zmy, it! odczyl.1Jj<j;c liscie w koh:jnoic.i. od lewe] d~ prawej o~rzymujemy ostatni wie!'5z {4.3). czy1:i {id + id) id.

W}~lIl)'H)w'Olym ti:llilJfi l1li~ysujcrllY dl'7!e\\'l!, \iii Id6rym Wiuzcbolki b~dQ, repn,ozcDUI e kiMk ta~l1ilil.stFlUblkl,oW(r~, 4,2)_ Wr~f~~H1ikj bl;:dl'l POlJulfi~rowalle dla. ul'll~''fI~l]i~ od~O~:dI:a !lWdo !llL1h, El1'lotIety ZO~[.a'f4, Wl':llISHDC Qhok ~'IC'rzcllo.ullJw.
piJnlfJ!.'!II

R)'ll. 4.]. Drzewo wyprowadzenia

j ~I = O!'. T, P, S) b![.dzic OHK. DFkeWIJ [J ~. drzewem WJJprOI'vadzem'o Ou~ rozkladu) dla G, jesli: 0) KaZdy \lP'ierzci1o!'ek drzewa D ma etykict~, b~d:wl'! .ymbtl1e; Batrd;;tie_i fcrmalnie, niech
IG

z Vu

Tu [s},

0)
A.

(2) Bty1k:h,:t~wierz.c11oHo:.adrzewa D jest S,

Je~li wicrn:holek
wewfi~trzny

drzewtl ,)~jest cpatrzouy

cty.k.iell,i A.

..

I~

do V. ." ." ~ (4) J~eli wicrzcholek Ii drzews D ma etykie~ A. 1ft. wlerxcnolki n1' Ul'''~',j( s~ synami wie[,,;lC]biolka II iJszeTilgowanym.i od ]ewej do. pfnwej i 'OfIl.ll~Otl, ~ odpowiedaio etykietaml XI' X Z"'" ..\~'" lOA j x~ Xl musl ~yt p~o~ukeJn J, 1\ (5) Jezeli wi.erzcllOJli:k 11 drzewa 0 rna t:tyl;J~t~ s, to ra Jest h~CHl1ili drzt D oraz jedynym s,ynem swego ojca.
-lo .\' -->

lTIu!ii ~IUiiJeit'c

102 Prsekonamy s,i~. drzewo wyprowadzenla jest natur!id~:Ylu opiseQ[ wyprowadzenia ko kretnej ronny zdaniowejgramaty1:d G. J~S11 [}doz~tam~ etykiety Usoi o ]ewej do prawej, to ol:rzymamy forme zdan~Q\\'~,. ~lW~C~ ten nazwiemy p/(mf:ffl drzewa rozkladu, POl,nit:j_ ~baczJmy, ze jesli l:-t ,./::S[ plonem pewn.ego drzewa rozkladu dla gramatyki G = (V. T. P, S), to S 'If> rr, i ua odwrot. Potrzebujerny dodatkcwo _jednego pQj~a, a mianowicie ~ojit\cia pm.idr:eI1 ll. Poddrzewem drzewa v.rvp:rO\'l,ira~njaD nazywamy drzewo Dr zJo7.one z .dQWOll1ie wybranego wjerzc.holk~ drzewa D Itwaz ze W.s£Y tldmi jego potomkarni, klaw~. ami , kto:rc icbhl,czqj, oraz lell etykietanu. Poddrzcwo takje wygl,!da ta~ sarno, jak ClFz.eWO wyprowadzenia, Z tym wyj<i:~ki~._ t.~ _ctykieta _Jego kO.r:elllll' moil nie bye symbolem poczatkowym gramatyki, Jesh :z.mlenn,l\. ~ J~Sfi: ety~et"l korzenu poddrzewa, to dane poddrzewo nazywamy A-,dr~t!H'tm. Jelll~ 'iVlit\C S Jest symbolas lloczijjlkc)"wyrn. 10 termin S-dr'2Jewo jesL synonimem termmu drzewo WYfH'{lW~dzenia.
i

un

ze

TWfFRDZBNllE 4.1. Nieeh G = (V. T, P, S) l'l~-l;ie grarnatyka be.zkontekf>lOW<l:_ P[lj' tym 7-aioZeolu, SbCl wtedy i tylko wtedy, gdy 1~'Lnie]e drzewo v.'Yprowadzel:ill<L

chi

gram'il [yc:e: G Z plo~~111 IX, '.' _ _ ". .." _ . , Dow6d. LatWleJ nam b~dlle dowlesc DZ~OIS ~l1nleJs~~o od -po:wy:2:s.zego (11\1I~rdze.l1~a.\ amianowide, dowkdziem:y. Ze dla dawo]neg() A zV', A ~o:. wtedy i tvlkc wtedy"gdy istl'l(eje A-drzewo z plnnem It. - Pm:zypuscmy najpierw, i.e l:t jest p1:mell'll pewnego .4,~drzewa, Dowiedsieray prz,:ll indukcj~ wzglC(demllciby WiCllZCholkow wowfi~ttzny,ch w tym drzewie, Z.e .·tklZ_ Jetel'i i:;;t!1ieje tylko jeden wierzcholek wewll~trzny; to omawiane drzewo musi TIlleG postc{l.if pokazana na rys, 4.4. W takim razie X 1X 2"· X~ m usi sil; pokrywac Z 01: oraz A ~C(_ musi bye produk(iJj~z P (\V)'uika to z definicji drsewa wyprowadzenjg),
'IIi'

Prn'lli:bd4.5. Weirn)' :lm6w 1'00 llW~~ ~all1lltyk,," i drzcwo wYIIT(Jw,a<i;-:enia ~, przYkl.a~u dJ Drzewo wyP[OWoadz.e.nl1l-c [)'S-_ 4_2 zostalo ~kciPIO:wan~ z .lJoiDi~~iem ~(lmeracJ,i ~(lI"ZC_hj)J~~I'I. ~ i)'s_ 4_3a_ PlolleID tl'tg,O drzcwa y:SI flubfj(J.a_ ?d:""OoIuj.:tc Sl~ ponow:r:l.I~,dQ I)~, 4::~ W~~7.!m>, ze _1l!Crn1" .' . noik' L 9 6 1G 11 i g W I,;,rm wl!!sme. p0=bdku" od leweJ do ptaw!;), Wfef7.£lmlki te liU" ~"'Ierzc, . 1 , , ., '.. _ _ .' ."..._. Ii' _ '. ki l edpowiednio :etykidy fl, a, b, b. (1, Ii. ZaJ:uwamlY, ze w l~ prz'Y~dL!:,I V<~l.)I~b;_je ~lIJ\I, e.y ~~ b!;;.d~"Ce symbolami kmiC"Q",)'mi. !lIe hje ma pot"o~u. db ..ktorego ~alo?y 1.o'1WS7~e t~k~hyc, nicktore z fi11H1G;t}'by bye ctykleWwttne s)'rnkL)lem .1; Iu:b ZIl11ffl1l)Tl.1iI, Z.'lll\!f~zm:y jeszcee, ze S "iT aaboon na IWII\i' vi'YprowadztJllia
-r

,sc:~

B
II

=-- aA 8

oShA S

=- ool)''I.S =- aabbilS
z

, 'ONbh{ii{ii.
3 z ~&~~

rymilkll 4,1b pOkA!l:7.neest j

poddr~wlLI

drzewa

_ry~, 43~- s:k,laclflsi~ '(1Il~ ~. 'fj'ter~~djQIb.,

poodl.l:'Z6'i'o'lli

wraz z jcgu pO~QmkamL P10nem tego drzewa jest .~bfu;r_-, E.tykJet~ li;orztnl!l • ~ ,dibt:l- W lym p.~padkll odpowicollim.. wy-ptQwEi4zemem Jest

jffi'l

.i

== ShA

al}A =llbl!l;I.

Zat6bny teraz, ttl teza jest tu'awdziwl3. dla drzew rnajltcych co najwyiej k - 1 \Vll:r:;'t:1'1olk6w W@"WIJ'ilrzn:ych, z.ah1.±tn~ LeZ, :ite ,:;.; jeslL plonem pewnego A -d rzewa [} _k~,jel't.cholltacb w~wn!?trZ'rriych dla pewnego k » 1, Wtedy \vszyscy synowie wJ~~flojka nle tUOg,<;!. bye 1iStm.i. N[ecb etykie.tami syn6w b~d-l Xl> X2~"'" X ~ kOlejnosci ad lewej do prawcj. Wledll A-X1Xl,··X,,].e'st l p.tlwnoScj~ produkcja Z P; ZatlWaLJ,1lY, ie n moz.e bye liezba catkowit", wieksza_ od lub [{)wm~ liczbie wyst't[1l1j'ltej w ponizszym rozumowaniu,
h ,

:3.)

b)

, Je.ieli i-ly syn me: jest liseiem, Lojest on korzeniem poddrzewa, a X; musl bye ZJniJ~n~, ~Cizwaz<llne poddrzewo musi bye Xj~p-l)dd.r_zewem. n'lJaj,!cym pewien plon ~. fizel, Wlerz~ho~ Ik -, l' 1<: .r "1-., . " • dl f...-' _ ..' . c· J -. jest nseaem, Lei merzemy 0:. =- Xi:' t.atwo spruwdzic, ze· a w ' I \l,'l~_rzcolek: J i ","szyscy jego pete mkow le 1e;G0l, na lewo ad wierzd~otk.a i oral. h ~q~tk..ic:h !""'O ";''''_ 'kk '7_, P i' ~ ,_ ,. _. \!,1er:z..:h •. ~",~. eorom .IJW, ~ L~m !X = !;l::-t IX2 '" Zn" ~f erzewo m~l mmec m m~J ow WCWtDl:llrli'nyoh mz Je:g.o drzewe, ch~ha ze poddrsewo t I:J ~ oik to pokrywa S~~ ~ ~rn dr~wem, Nil moey :t-ElJQZefila indulocY.incgo, ilia katdego wiel'2.chotka i n;c dr:.... 'tCego hSc'ie.m marn,y XI ~ll'.I,.ponlewaz poddrzew» 0 kOI'2Cniu Y. nie jest C!llvm "-"Wrmt J 'T' .• ." IIn.'PtOW:td'.",. I Xl = lXi• to o~zywzsme Xjb!X •. M01:emy lera:r zlozyc U! wszy£tkie . es 7
I ~ _
-T I

"Ola. t)t"

~Yl1:mj<lc
~!Xl

A ;=~··XlX.2 .. _X"

X~ --- X"

=-~JC(2)X:J

.,.

:~

••_ -=h-1l!c.I~

-__rl"

= (I.

(4.4J

1'04 Zatem A ~f(. Za,mvdm.y, l.e (4.4} jest tylko jed:nym z wielu potentjalnych wJ'. I'mwlld~eri, k:t6re mozua otrzymac z danego drzewa .1"O,zldadu. Prt:ypuscmy teraz ze A b.rt• MUIDIDY pokezac, ze jstnieje 1~d~ze\,~~0 -p],otlie IJ;, Jesli A~ct w je-dnym kroku ", (0 A-+iI jesl.produkqj1l; Z P, a WJ~C' istmeje dn;e\~O o ploaie r.( ma:J~ce pc:st::u:: pokazan ~ nOlI.ys, 4.4.. r ., . Za.l\M:my teras, 2ie dla dcwo~cj zmienne,j .A takiej, zc A J-a. Za p.Otl:loCQ wypI'oWl'l~enia 0 muiej Iiii k krokaeh, 'ismieje A-drzewo 0 pleme G.. Przypmli:my, le A,;b.1Xza pomoc~wypr0wadz~aia zlo:zooegQ z Ie krakow. Nicch pierwszym krokiero w'¥'prowadzeni.1l. bl;dzie A. - X1Xl •••Xii' Powirrno bye [asne, :ile downlny .symbol z ~.musi alee b}"~jednym z symbol! Xi, X ~...• X"" albo rei musi b)'i; wyprowa~..a]n~· z jedncgo l tych symboli "I, Ponadto hUlcucl13, Ij wyprowadsena Z Xi m mil lc~~ na lewo od symboli w:\,prowtld.zony,d.l Z Xi' JOB,]j i -c i. Tym sam,ym hukuc~ 0:. 'mo!¢my .v,a:i,l]SflCW poSttaci ctl~2 "'~, gdziedia dowolnege i pDmir;dzy 1 all: ( 'I) IX i "'" Xi' jesli Xi jest symbolem knacewym,
Prlyld:;K'l4.6.
10-1pri)drnkcj.a a~a,4R..

105 u.t~lwa.tm.~\VYPHPRadzenie
3~atJhb(lr,i

7 pr:;zylcladu 4,:5, Plf;lflil'szym j.~gQ kmkicDl

Sle(l7;Q,c daha.y CII!!'lliegQ wyprlLlwad:zellill spoostrmemy, ZIl A zostanic za:>1Jj.pioJlle w klo!:)iRi.~z krakow pr7,e'.l, 8M, lI::1stWlnie: pF.rol. abA, l:1 "'r' kODilU pJ;2;C.labba. Rys I.lnek 4.3b pr~s[~:wia Ja.cWtl nJzkJaoll dill ~gll i;oII)'PrO\oVad7,~niill. J~dYDyrn ~l'm !lj)lem wyp;wwadIDllynl "2: OJ ~ystf!!flllj~cega '>'I (t,($ jest 0 (odJiQwioonte ~1.fljJicme je1il, (lSL!l.l.rnm kmkj~Jll \1iI)'pmw~dzef]i"I aohb~). Na rys.utlku 4.6a po ta ..ane j~l dr<lO:,",ow'ypf(lw{ld,~ia a z S.

b)

s
A

a~sc

I\. krokach, p0~iewai; cale wyp,rowadzenie

to 'iVYprOWlIclzen.it~ a(:. Z X~mU51 przebiegad w mnH:j tnZ A!;,..oo; sk:b.d:a si~,z If kr()k6w. z ktory!:n pierwszy na pewno nie jest c7~sci~ wyprowadze~ia Xj~~r: Zaiem na moCt~ :!:aloiel'lia indula:;yjue:go dla Kaidego Xi ~d~ego zmlenn~ loslmeje X;-d'r7:ewo z ploaero ~" Niech drzewem L)I'm b'l!d~ie Ti· ROIZPOC~Yfl,amy nd skonstruowania A~drzewa o II l.j!ki<lc~ o]Jatrzo~ych finokietami Xl. X.2'."'j X~. DJ;c :z:awieraj~rego zadlilych innyeh Wl.enchoikO\"', (po~ oezywiScic kerzeniem 0 e'Lykfucje .11' - przyp, tiu:m.). Drzewc to pokazane jest uu T)lS. 4,5a, Nast\lvnie kaidy 'Wierzcholek 0 et)"k.tecie Xi nie ~'l-~ej symbolem 100 Jeze 1i X j:esl zmienna,
I

(2) Xj

ilIf•

j,esll X, jest 7.mienn,;[L.

,..

..

.,

R;-~'Ut1e~4.i(iij

prll;;~~[aw:i!l

df'~wo
Q

'AI ~'il:: tj'TIl -zam!pi.1II':I"wlcI;;:cbore(r S - dr:ru.w~f1l ;;::~, 4.6a. to (llrzyma.m]l

wyprO'Wad~till mI:pnwiad~;Rcc pt:'nrjllkaji S-a,1S. JesJf e[j'kieille .A <!r,liCwcm z ryl'i, 4,.3b. a wD~r".'!,twkk Q ~[,)IJtiCi::ie

dt2FMJ z r)'s. 4.3~, kr,6ref,lL1 pl~lnem jest Qabhtm.

Wyprowadzen [3 lewost ..onne ~pr~wostron Me; wieJoznaczno.sf! , ,Jezeli w kazdym kroku wyprowadzenia s:tosujeiTIY piodllkcj~ do znrien ne] le:t~C'cJnajbaTruiej na 'lewo (Zfl 'Wszysdricb smienn yc 11. Wy&t~pllj~cych W dotychczas oltzymanYffi stow;e ~ pI'2}'p. thim.), t-o wyprowadzel'lic LO nlll,;;:ywamy lewostronP1W.~I~ ~nalot:;~niel, wyprowfldzfui'e, w h6rego ka:lidy:rn kroku dQ\:o[Dujeruy za~!:i!Plt~ma Zmk~lme'j leZijoej najbardzie] VIi prawo, nazywamy praJ;J..'o.s.Uml'nym. Id;eli ~' ~l~leiy dO_ L(Ci) dJa OBK. G. [0 WI rna C(I nap'nntcj ~edno. d~,wQ rozkladu, d ~0nm h.nkroLllerm .. drzewu rozkladu odpowiada do.kJadru.e jedno wyp.rowal Je~ostrtutl]~ 1 dok~:adnie jcdno wyprowadzenie prawestrcnne, W dowodzie J'O~~ ~em.a 4,1. wyprowa~m~ D1 ? A Od[lOwiadajij,C'e rozwezanemu lam. drzewu le... a U jest 'JI.'yproWadzenJem lewos:trnn.nYIll., .0 ile wyprowadzenia X; ~IX. bryty ",OsLronne J z'1' .,. .' . . . w'ub..,ll '. . -.,_e~ I. zarmast wyprO\va~ellJ.ll. (4.4) dokonamy (rekursywrrie) wypmj~D~~la -:; =ee- ~j w spos.6h prawostronny a naSl~pn]ezagl:<tp[rny wszyst.k:i~ X,I hl~~ ann:J!:i W pot1.ijdku od WJ.lW~j do lew~j zamiast od lewej do pra wej, to .rrlnamy \i.ronr . ·;1 t d' d' , l'()'l.1{fadu. owa,wzeme praXVOSTOll11e. 0. PUWH!l ,l{.lltt.e IOZ1.Vl3J.:tam:mu dU.iCWU

b)

XI symb{lll
k.olil,oowy

&, &

x2

X3

l:ru~

xn-j
~ymhot
kod~v.'}'

&

X~

<

'''.I

....

"~n

Ot:zYWiscie. w moze mi~ kll~ wyprowadzed pna.wo6lronnyeh f lewostronIt.!I ~:l1JeW~limoze lsm1et witlccj nii jedno drzewo rozktadu dla w. Latwo il:6n.o I'la.kl" f!Qkaza~. :ie z ka:ideg? ~f'W,a. rozkladu mo~'il otrzymac tytko l<;~p. Qwadzerue lewoslwu.1l ] t~'lk(l jedne "m)r~>wadzel'lte pmwuiilrotl.ne, ~ " cJ<t ZilIstosowauu w tWlerd~ertu.l 4_1 rworzy Wl~\: r6iqc drzewa wyprorna db 1I'6roych wywowadzen. lewostrounych Iub r6zI1ycb wyprnwou.lzen

106
~"Yklit 4,7. W~[owad;w.lliom lt~'Ci~tr~lll!l)'m l::Jd:p(lurladuj1tC)"i~ drW'liL! I rys,

,107
4,~'~
jl!M

\ ysl~r wu w jak:im~ Is'· cuehu wypwwa:dza.lnym

l."Zaf~

S ~~;J::; """ r~.~AS =::.u~If,;ts <>(mM{!.~ =,,>~(jhb,rJtJ. Od powioo[J[im wypm~lIjzenj~

prnwnstn:umym jest
S -=Q "Jl' ='llAa - ~ShA/il=-(lSMIJIJ =-aaMxm,

rLi:drtllk do:mgw.ara.ilLo~.mla l..IiylcC;l'(ZIlosC'i \!to formucll, zd~loWY~h ~Wlil"N~jijll"£:h zmiennQ, l!lJn~(I hln,ClIcnOi koncawego. LM
"I

X. gdyi X moze
-.r.:

z S. Te dwa warunkl nie

kt6rcj lJlie mozna

WV:"itllr~

\I,'YsL~powa~ -Lylk.o

wyp.rowadzic

Grama t)' ka bezkon ~L"!.Jbjto wa G. w k tore j pewne :st.ow('I Ina dW3.rozJl'~ d fzeWa I,02'.lda,du~ZW<Inajest w;eirm'lO: '1JUl. Z tegu, (:0 pClwi~d:lklismjl pm.vyiej, \l.ryulh. '7,
li'owilowai.n~ defio:icjq\'i'i«::lo.znacZllDsci gramatyki jest maj,~ce80 1,\vi\lcej ni± jednn WYP'[owBdie'llie lewosLronne prowadzenie prawostronne W ILej gcamallyce. J'BK! dla wicloznaczna ", z any jest ,~cWe'wrelozmlc::nym JBK.. W i.Stlllej~ soisle wieloznW:7.Ile J OK. warunek ismieaia sio'Mj hrb wil;cej, nii jednn wy. kL6regp kasda niDK jem. punkcie 4.7 wykrlemy, ill

4.4.

UPRASlCZAN,IE GRAMATVK BEZIONTEKSTOWV'CH

lstnieje

4. L Uln dowolm.e z;adallej grama,tyki bezkonl.ekstowej G =: (V. T P S~~ L(~) :# Ci:"OOemy ~feklywn!I:,%~;:lI'eit rO'WnQWaZfili, gnuJla,ty~ bezli(lDte,K~L '\\I~ G ==- I ~ • T, P. S} 0 .le .wlag~Oscl. ze dlOl dowolnego A naJez!I,cego do V' i~lt1ieJ.e Ii' llaltW~ctl du 1 • Lakle. zc A~II'_ [Jtm'lJd. KaZd3 zmienna A taka, ie P zawiera produkcje A ----1'\'1-', W spo'6b tllZ)'Wisty ualczy It'. leoou A-lo; LX2'" X", jest produkcj,ij,_ pr~y czym bZd,c z X; lC.jll symholetn kOl1cowym Iub ozmienn1!: umiesl.CWI1~ jui w V'" 10 .Z A mOl:na "')'PfOWi!dzic hLLlcucl] k 'licQowy za pomocll! 'W'yPl'Owadzema :rozpm;z;ynaj:tcc_go st~ ad ,-I =-.Yt.Y2·" Xrr, a. wl(;C A Dl'I.ldy d{)~4,CZyl~do lP_ ZI:li6r VI m07.:I1ii1. wiec ob.lie,zyc za rntfl(lCij prcl!Hego algoryunu ~teraoyjl:1egp:

J?

kilka

5.pOO£000w

ogranicunia

formam pro-dukcjl be? redukowani!

bewn
STARE
!

moc)' ge:neracyjl'u:::j gramaLyk bezkolltebtowycl1. Jt_zdi L jest niepustym j~lyli:ien1 hez ontekstewym, to moil1..a goO wyge:nerowa,6 za pomoc~ gramatyki hezkonteb lowej G 0 llaJ5ll,:'pujl'lCych wtasnClSciach: 1. KaZda Z1':1'1lenna i kaZdy SYlT1bD~ konClOwy G pojaWtDjq, s;i~ w WYl')],Clw!ld~eDiu jl;lkiego5 slowa z L 2- Nie ma firodulocji {I postaci B, gdz:ie A I B !."!, 'l.mienrrymi. ('owi~ceJl. jdti E nie na:leiy do L, ln niel')Olll'1:ebm: s~ produkcje o pos~~1 A-i'r.. W rzeczy\vistosci, jesli f. nie mdeiy do, L. to mozemy wymagacT by kaiill p:rodukcj<l G miata jedna Z lnia.~iwuj~cych jOostaci: A BC lub A -tao glint: A, ~. ~

(4)
(5)

,1-

(6)

'fthn~ ST Al.EV *- NOW.~V dO! IJe.gio STARE\! :.~ OWEV~ NOWE"I:~ STAREVv [A III-~a: dla pewnego ,"./._z (Tu STAREV)*~ I!ntJ
tlnd

N_0WEV : ~ iA I A-w dIu pewnego

0;
W
L

1'*];

,'I ~

NOWEV

d wo1nymi zmiennymi oraz

WYll'lla~. ~f1n,cUClbell1 ~jlltlboli ,by6 meze od pow illdnio, plll)tad~ normalna

jesl. :synt'bolem kOllcuwym, ZamiasL tego moghb')'s~~ by k~i:da prudukejag:ramllJlykl G miaht pos't c A-,rJil, gdzl~ ll'_ Je!t
{J,

pus.iyt';L'l), r~

dwic postacie l'Iptlcjalne 1:W~l'te' "'il' Ch,omsky'ego 01112 rosm_clll, nnrrnalna (JrctbachJ

.symbole bezuiyteciii!ne

P' jest l1hiO,ran:j, WS'I.'i tki,l.!b. prudukcji z P, kLorycb sYlnbQh: naJeiil do .. U 7: dOd .'POW~'i.11,zy .algory~m zlCIlljllu]e ,"vszystkle: i':.lhienne f!~tei;~OE do V. JdU ..1 }!.:sil lall~w~n~ d,n zbioru NOWEV W Wletszu (.2) lub (5), La z A '!'Oozn::J w)'pl'Owud:zit 0 .. 1 c_ cncowy_ Aby poka71,lC, :tJ.: zbior NOweV nie lest ~byt malv rnusimr M<o.IOWOdrlLc • • "Ii' _. J --. ' .. s m .., do t ',m jes 7; .. Jtflm:na wyprowadZic lancl..lch kORI:;."{)WYHi' to A jest dodawane dtUD!~~ :dllOru w k:t6rym§ z krokQW alf!orytmu. SiI':(,l5Uje'IDY' induk d~ \vt;g]!tdem e>-8(,,'1 V'o')'prowa.dzenia A ~w . POdSlm'.''Cl J ~ . t:1"] diu gosc. (3 _ii.ll;J,l rowna 1. to A ~ Wj.e:n produkejai .1'1 doda' . Walle· .', , ~l do NOWEV w krolm_ 0). ll)IlYrn ~,.~I._ .l;tdU~(V.P1Y. Niecl~, A=-XLX1:·".t·li~ll: b:drie W}"prowsdz'eniem 1l~OIdzie X krokQw. Wre\ly limCu.ch IV m07emy zaprsac w postaci W = HI IV ••• w 1l.I~ • _ w~ Lila 1 ~ 1~ 11za pom~ w::l"prowadzeJlli I e mnlej 1] ~ It k.rok'l~h ~lO"ll~~::I;! induk~Yin~go.,1l: spruk6d Xl' _ktore SCI!. zf'Ilicnu),mi, Sf!, doda;;'~n~ do . "'bIle" -. V w l.:torymS z hukow aigoryhulill. Pn), wykcnyw,snm iesru r(U<tp.U· ~Jf!!hI"'_V'o_',WlerS1:lI ,tJ) bezpo§re~~i:u po d_ 1.111.01u, OSl.':H,fliegn spu ro.J Xj (~d~c;c~ - przyp, tlurn.) dd' ZblO"n'l NOWEV om rnozemy miee- NOWE\I = STA_" ..- ..,... to OSlltLlIiI!O dadane " nie nalely 0(;1. wikie do 2blom STAR£V. 7;;ut~HI

-N~

lrl=L

.ms
powt6~otlla co majmnit'j jeszcze ra~ ~ A zostanie dodane Jo NOW EV w wtefS!L1:JI(5), W,eim:y ja.ko V' ""bior cbiic7;(HlY W w~,ers.zu (6). iii jako p~ zhi.6r wszystkich -produkcJl, kt6l1cb s.ymbo.lcDa,leZtt, do V'v T, Jest rzecza (tczyv.rist~~ii C = ~V'.. 7'. T". S) 5pelt!J ia warune}r, i~lila d owoln ego iii na lei'teeg!l do Jfj, f~~ w dla "pe'wnego U'. P'orrud:Lo. ponley.1az. k:!1l±de w;ypmwf!.dzenie W G' j,e~l w),prowad!Z).enie:m. w G. t.o wicmy, Ze L(Of) ~ L(G}, Gdyb:y jedlnak istnlaln ja.k:i~s W !ilakzQce de L.(G), alo ni~ na.lez<ll.G~ do L(G), to 'kl'lide wypoowa:dzen!l':legQ ~1t1,nClUcha. W G twllJlSi.a~Clby ~Wjff'dC :z:I:TIicn:EI!l! V - y' h~di pr9dukcjr Z z p - pi {co :implikuJe, ~e uiyw:lU,fI jest w "~~j jak,as zmienna z V - V'}. Alewted~" istmai21by z:rntillenna.1: ri" - r'l. z kto'l'l1:j luoi:n" Wy~:m]iwii:l.c.1lZic hUlo!Jtb kClowlI'.'Y - co prewadzi do SP'I'7.ooZl:lOScrr. • :ibiom
LEMAT 4.2, DI<l. dmvalnie z~da[l[ejgnu"ll<l.tyk.i bezkonl.ekstowej G = {V. T, P. S) moina ~t;ekJywn.ie!:u;;i!ez,c 1r,o,wno ~'a~§ij grama I.yk~ bezkon(e kstoWEj G = (vr, i jJ I. S), tak&. :lJe dla kaideg,.o X IJruez:~oe,gc do V U 1" isW:iejl'l IX 1. fJ na l,ez1lce d@ (III \.J T,)·, dla ktOfycb S ~ r.l.XfJ. DOM-old. Zbj6r V' u '1" symboli pojawlaj4cycb .'&i~ w form:a.cb ~arrlQwydl G mO!ZnaskciDstr1lli0WrJiO za pomoc~ algorytmu ~'teracyjnc!Q.Umiesemy Sw VI. Jczeli A ~G staloum teszezeue ", V' oraz If al: ~ I o:~ II... f Gr;~. h) d odajem y wszystk~ C' :i1;mielil file WY!lt'ti:pll!j~ce W 0':1> IJ,2, .... a.", dn zbioru V'. a, WSzYiilkje tam wys~puj,ijce ~ymbor~ tcn1.CClWe- do Jilb~oru T'.. P' je~'[ zbierem _prodYkl~jl z P zawleraj~yt~' wyl'~(.'jilf1ie ,>ymhQ1e z lV' u T". I

109

p~n~..while"f zostanie

~t\\i..:rutam}~

w f~.rmach ~<l~ow~h poJ~.wil!jlt :<;L~ r}'Jko f fl. Zatcm !l':lJilJIwh r<ll,li,!ilo"'~~:I! 2. (4.G) m't zawl.erll]lIe!l b~iJ'I=n~b svmooli,

.w

s-

(P!'f,

[s],

{S-<lj, S)

'es;j

~~J8tll til' ~yrtlh"la Pl').1i1.v.i·lfiJQ Sf~~ rjl_il~ N-fi~, klll'roiL l.~WJern

Pi'4_v_fIu§Cmy, 7.e• ~~IO~,~Walilb_ys rmjpierw lel'llld 4,.2;~d.(!I ~4.5). W~~y s1\1j ~~ro~liby~~'i'. ze 1'Fl)' .s:r~ w r~rmar.1l1,z_{] IitliOWJ'~.h_ ~mrn ~o.s1~!le ,~el,nilL 4.1 pm;oshllibySm . bll21tll.'i'~~~)1 iOJ'ilIoo1 J. ' YPnJ'

1':- prod

u k.cj e

:r.

---T

SWsuj"tC IlajpteTW lernat 4.1. a nas't~~nie ~e;mat 4.2, nWZMlypr:ze:k ~~la'ltjcka ~

g['ff[fiatyk~ nil :r6wnOW<l~fI,!!: z niill gri~ma~yk:~nie zawieiMjil.!'cO!s:ywbo]j bCruJiy~:ECZlJycb. h~'leresuj '!,C,<ljest uwng-a. Ze jesl i zasto.sujemy m:ajpierw lemfH 4. 2" ~ nas l~pn~ ~ doOpietl} mbo11• ]ema'l ~t. 10 moze ·si~]litm 'rue udac \vy-eJiminowafl:ie wszystkicb ~teczn.yolh 1

:w

TWn1lJl1Jl!.eNl~ 4.. . Ka.tdy nieplIs'ty jt;zyk bezko:ntekstowy 2 jest generowttny ,r.ze2pewn~ gnunatyk~ bezk£liflt0k~towll uie: lm:.wjeraj~cil b~ZyILOCZ!tJ{'h l:Iyn,nbol~i. Dowdri. Nil':ch L = L(G) b~dl1e l1.1!l';ptrstymJBK., Niech G lbl['cizie W'Y'(IikL~~l .za:st.OJil't)\Vl3in~O'J. konstmkcji z lematu 4_l do O. a G, ~ wjlldkie:m za!lWsoWllfll~ kon$truk~i Zh~U1!UU 4,.1 do GJ, .P.r.zYlJuscrny, ie G] ;.l;1,!~ferabe7.1llyteCZI1Y £ymb~)ll{. N a rnocy lematu 4,2, istlJLleje wypi"() wadz.eni e S ok. r;lXIJ. Ponriewaz Mzysl.kic sym,ba~ s~ sym bDJ;mi G1.. lO ~ ~e~~ tu ~.1 wy nl ~ [:I. *~L'! is In i~j ~an~tlQh kQ~CO~ ~.~. uU:~~ e t ze S ~ fi,XR W. A ZLI,LIll'm zaden z symbol! w wypwowadzen!ll.l i/.X{J =-- W mit iZOS Ii. !' ~~. '. . ." . . .. (i'l . _' ~ ~ , ucb wyeliminowany pD'lC"l IImla:1 4,.;t Wobe~ tegQ ,I': "'" 1000::."<1. wY[!1I'Dwad,;;!:lc tanc kuncowy 'iII' G~" czyll wbrew ni1Szel1114przypuszmentll Xme J~t bezuZylet:l:l1Y. •

'?~

==

~'Itiild

'-I.tiI. Weir.lY p.or.t 1lW.B~

~m:ld'.1Ily~j;-

s .. H.il,l

uo
(; oraz Xl je:it ]!mlenU'!:. lo on mocy zalozenia indukcyjn;l,go marny Xj G?" Wi' Jc:ieli s, lO Xjjes-[zerowalne. A zaiem A~fJJfj,2 ,.. fl/,jestzpmdukcj~ z I", gd.li~ #j = X,I' jesn lL'i~e~ oraz fJj = e:. jesli wJ =~. Poniewaz ~l' .p(,. tcnie wS/lYstkie fJ) 3~ rO'i'l1!le E, Mamy wr~C' wyp.rowadz.enie w G" 0 postacl
~l'j#-

111

w, .(\I

..

A==-IJ G

=11 IG.:Ie;

-= '" ~lJ G

=>B '!l0-

A=--fJ' I ~ 2 ._- I'n ~w ~

j'

11' 2

.~ ... I· l' b.~vW 1') ]:1,1'

.ft

... ~ ~

~" . ~

.-- ~'"

•• J

w 2 _ w l1' = ..

K(miecZ'ooSC. Pr-z.ypu#m,y. ie A ~w_ WtedYI1:ll. pel,:\i'l1OlY#f., pOI:'l1ewai. G'l ['lie zawiera f:~pIOdllltcji. Pokazemy p1l'zez indukcj~ po i, A Via pDd.staw~, i = I, zauwaimy, 7.e A---+w jesl :produltcj~ z P', Mu:siw]~ Hoke prod.l,lkcjll A-.z naLei~ca do P, laka, ie po wyk.(e:Hetliu pewnyeh symboli zerowalnych .z.(l po:z;o:Slaj!l' nalll !!-I".lilem istnieJe wypr,owad2enie A?fZ ~ .t-, przy c:z.ym wyproWadZfllllt .~~ w po,Iega not wyprowadzeuiu c: z symbole zerowalnych ItU1CU,chil 0:, kt6rez.osla~y

ze -t-' .

i jai<:ai zmienna pojawia silt dwukretnie W pow zs~ym ciagu, rIOmoz'l.'!my 2J131ert k.ratSl.}, d~g prcduke]] jedncatkowych daj1!cy W W)'l'nolm A s g). Wysiarczy wit;'C roZW3.Zyc ~yl.k.o te ciq;gi pfQd!ukcji j~d.nn5tk():\\I')rC\h, w ktoQch nie pli)wtar:au;~J; zadua ze VI'Ii~JI!'Jych gtarua.:tyki G. Mam.yLeraz ll1fIodyfikowanil: gra:malyk~ G = (V, T, pi, 5'), Wi~,domo, ie jdH 4 --t~ j~L produkcja 1. P': to It ~(i:,. A zatem istnienie W:yprgWad~enia laricucha r 11,1 W g_t',una(yce nnpJ.ikuje istnienie WYJ'lrow~Ld:zenietego laiicudu'l w gramatyee G. Przypl..IsGm),·, Ze HI na:lezj' do L(G) i roZWl1ZmY wyprowadzenie Iewostronne !.ego~afituCha. w G, IIp.

wi~c 1~tlll.leC Jakas 'P1wjukcj a 1'1- f$ rl3_k:,v;.QCH do P taltal ze X t Xl. ... X" otrzymu jemy przez wybeslienie pewnych symbo~i.zerowalnych Z p. Zaiem A i>X:iX2 ... X t,,;lIicuch w mozna zapisae w postaci w = HI LW:,z '" ltl .n" ~dzie dla: wszystldch j rnamy X) FwJm pomoca mniej niz rkrokow, Na mocy zasozenia indukcyj.J1cgo, jest! XJ jest 2!m1etlnij" Jest TZec·z:~(lclywist'!, Ze jleS]~Xl ~esl ymbolem tonco\vylil Wj - Xi' czyJf Xj ~ Wj w spos6b trywialny, Zatefil A T w. . . Qsl,UnJ krQk dowodu polega na zastosowaaiu tw]erdzenia 4,1 do (Y' w celli ctrzymania gramatyki G' nle zawierai<!ce.j bezuhtoczu),ch symbol'. Poniewaz konstrukeje zleJuatOw 4.] II4.2 ~;i'uewprowadsaja fu.duych nowych pooodukcji, to or rue zawieta ani syafJlb'Oli ~el'ow?llu)rch, ani. b~liIt;r,t'e'C.my'ch. Co wi¢.oej. S~'w wted$ 1 i ~yiko wtedy, gd)' w #= e eraz S Tym samym L(G ) ~ LeG) - V;;}· I
H•
j ["

wybdlo:ne \'It celu otrzyrnania w, DJa kr,oku j flOUkcyjl1!ecgo, n leeh i;:., 1. Wtcdy

A yr1. Xl·" X

h~

w.

M USl

X/~f'H'JI

?w.

ril,ejednosrkowej dla 0 ~ ~. r,~, to < prQdukcji jedncstkowe], ale rf.!- j ? Il~ za pcmoca produk~'i1 niejednoSltkowej, lub' t ""'- O. P'r:zypuM:rny [e;t ~:e J:r~ 1 iT fJ., 'I 2. ? ... Oip ]:I rzy czym w ~'8,iid)'m z tycll kmk6w l'illl1l1}' do czyn I!enia 7. prorlukcj~ lednostkow'l, oraz tt!~f.fJ+ J za pomoca produkcji niejednostkowej, Wledy wru:::l!chy ~r' iX!+ 1 ..• a.j 5,'<1: wszystkie tej same] dlugosci.. <I poniewaz wyprawtld'Omie jest leWo'S1:ronne~ to' symhol zastepowany (innym symbo1·J.il podczas wykonywania produkcji jednostkowej - przyp, tlum.) musi si~ znajdowac na tej .'kun~. porycji w h1i:OYffl z t,ar'i.cuch6w. To jednak: impLi U;.ie. ~ Ci;r (1.j -t-l za pDD10~ ? JoorteJ ~ p.mdYk0j.i !l!. P' - P. Tym s:am.ym L(G) = l..(G')- Dla zakoaczenia dowodu, laOw8b:ny~ ~ G'I nie n.1<Lp.rodukeji jednQc~tkowych r;rni te± f.-pmdu.kcji. jesli Uz)ljemy ~crnaio.w 4.1 .1 ·4.2 do wye1i:mi.f;Lowania bezl.l.Zytleczoych symboll, totli,e dodmny JO!~:lhlye~ nowyth produ "k'cji. czyli wynik zastcsewania kOn!:H.Iukciij 1. tych 1em:a'low ci 0 (i ~dz!,egrnrn~tyk.l\spdniaj~Cil \~magruIia naszeso twierdzenia, .' Jdll O:f~Il,.~ l za pomoca 'lJJodukcJi ~rf;?"(l, + l' Pr-;typuSCrtly. Z'e t!i.lqF!):f H za
pOl'nOC~

Od rego momentu b~z:lemy zakbda.t, 2le grllmatyka rue zawiera symbol! beznzytecznyoh, Zajmie.my sii~ teras produkqami 0 postaei A---'J'B. ktorych pr:a\J\l;l strona jest pojOOynCll.! zrtIj.~nnll!. Nazywamy jc p,radukcja.m:i _iednostkm:vymi. W~y 'l~ kie inee prodnkcje, w~~czn:ie z produkcjarni Q postaci A -a oraz ,&-prodI.lKcJa [JInazywamy ni?jerino.stkawymi.
4.4. Kitlildy j~zyk bezkonteksloWY nie ;.!:awietaj~.cy f jest definiO' grama.tyki aie .zawieraj<:lccj bezu;!:yllet:mycb SYJ1:J!:ioll. :s:-prodllikl!Jl ani. prod1ikcji Je~dnostkowych. . .Dowdd. N itlcb. L ~dzie J BK bez it' DFJ.;.!. bJLit;cb L = L (G d la pewneJ b'1'a~atyJrj . , pi . _ G = (V , T - ~-~ b:lJ~ Namoc'" ,]' .hvielr'cbenia. 4,), nn'i<zem.}' >".alo:Zyc. ze (j ruell'lll fI &- . Qdllb:;.ji. Skonstruujemy <'; P now}' .zbiOi:'.prorluk ~x • w~~czajl!:C do niego D p!:~tek wS7,ys,t1tie n.j'ejednostk:uwe p:codultcJC.~. P. Mte~l1le ella d?wolnych ,.l, o . V, k' .",' •. 'l" 1J dod J-em'" do P' w~s;[l.:]e prudukqe Q posti.\01 ;1-l>!iI.. gd:t1¢
TWJ:IERDZE~ .'llOl 1"'ClmOCI!;
l';II .("1
II

4.5.

POSTAC NORMALNA

CHOMSKY'"EGO

WtUny

D' '"

ta ICu. 71'::' .NJ? • J_ ./J---I;{, J65L fiiejed .. 'l1I.olSrkIilWij PHTdukCj~ 1.. Po . _ Zal.lwaim.y, ie hrtwo jC':lIl spnrwl.it:q,~· c~
.1

::!:... .1 ~B,

• _ pgl1le~z

G me:

• ~WlerJ

1>

n.Jduk

_'j

O,(:fJ2 j~.[j

------~I

l'~Jj

f'I,J f1Tn'ilU 1I'i'til. [W,

I rl;!l,i;tj'

W'JITlrnw ;kI.lt'·IH~ H

7.

.'1 j {IT1I~f1 I h.m L

111
G] = (V, T p. ~"')taklb .ie Prue zawiera 3-produkcji ani IlfOdukcji jcdllostkay.-,),ch. JeS]i wl~C produkcja gramatyki G 1 rna po pmwej stronie -pojedync:o!:j' s ym bot to symb(ll] ten rnusi bye symbclem koticowym, a wiec rozwazana "prod ukcja rna Juz akceptowalnapostac, WeZply teraz pod u w,a~ prod,UKCj ft 7l P pcstaci A ~ X 1X 1. .,. X ~I~ gd.z~~ m ~ 2: Jesli Xi jesi... s-yrnbQlem kdJoicowym, a, tOW'prcrwadza.my nOm!: zmiem:lf! en i ]J:r:odukcj~ C -+a,ktora rna d01Z'W'olonq_ postac. .Nast~plue zastwujemy XJ ZJUiexrn~ Ca' Nieeb nowym zbiorem mriennydi bftd;de V', a nowyrn zbiorcn, pI'odukcji P'. Wezmy teraz pod l.Iwag~ gramatyke GJ lV'. T. P', .5')7J. Jcsli lK to (1 ~ p. Zatem L(G~) ~ L(G;J. Pokazemy teraz lJrzez. md1,lkcj~ WZglNe1l1 liczby kmk6w W \T,,'YJlmwadzeniu. ze jesli A w dla A na1ei;~eeg(l do Vi w nale, Z&cegQ do T*. to AI~ w. Wynik ten jesl uywialny dla w)'prol!,li'l!IJ.U~TI.zlozon),ch z jednego kroku, Pl""L'ypus.cm y, ie jeal on prawdzhvy dla wypiOwa&l.dl 0 cu naj\vy.Zej k: krekaoh, Nioob A W b~d2!k w;,ypI'()w'tq,dz.eniem Go /or + 1 krokach Pier.'1'-""~'ZYz ryiQfI krck.ow mnsi hy,c pcstacl .A --.11 i.82, ••• ,Om, ~H~' 1L Zatem taJ\cu~b gramatyk~
j,1J

113
PR\)'k!I:1!11l.9. Rl'lZ'il'3.:lrrIY gromalyk~ ({S, A, 11), [II. M. P. s}.
ma.iJi!..G~mtsbi1puj~ce

prod\J:lu:jt:

8-··MI
j_,bAA

"J1

laS'1 a

J1_'(jBB Ib8~b

i,> ~~

if-

i"

T W(Ljdlm), ..Ol,Ul(Iw.12l.li!. ;; IriiI gram:f~tyk~ ",flNC. .:~ p.ic~nl;'s'l..e, Jedynrn.~1 pra~Il[.;,fjl:lmi maj1l.cyml juz. i>l.t.lScIWl! PCiStaC ~q. AI-+Ci l B-b, Nt~ rne tu rLmdu'kcJL_tedillostl,Qwych, a Wl~ mozemy :(,:Qcz:¢ od l:IlI~l~plDw..ania.8ymbQl~1<:oi\cuw\'cll w"'s1 ' n, f'- ,, ." 1<: _. .< ',_' •• " . " . _ _, i' ~'plI,qC}'CI.I pi] l"folW'iiII slro.me pr'l)dll :CJI, ZIDleLUIJ'lnl. _z. WYJ<}llet~m oc.:zy ....ii!1CnC prorluKcJf A...,...::r:i R-b. Jlmduk,t;' S IH. ' z.tstJ[[!~CJl\.1I p,(o~ukG1anul S ... C~A i Cb -¥b- PoJ~bni~, A ~{l~ zast!;Pl!jemy P.rodllkO:ja.ml A -t A-MA.2lJsl!tPU"emy jill'orluk:cJ\'b ..4-+C~A: 8-_aB O4I~U;pYJ~my 'P[Qdu.kq~ li~C.lJ; ~st~pujel'l:ly I1ffldukl,':JI!,lJ~CpS, <I, B a8Bza~t~pll,.ienlY prodllkcjil ,U-C.BIf. . W fI<lS_u,lllttJ:m etapie, pmduk-cj~'" q.4A lIl;l1;;'~pUjlml}' llmdukGJ!lil:ll, A-+C iJ j f) ~A'A ~ pnldnkqj~ B-C.BB - produkcjami B·. C"".Dz i D:z~ 88 Produkcje w)'I'1ij[owej gram!t}'ki W ~'NC 5'lIIE1.S.[~PIlJfIP~~ il,

e..... ss

C.£~~~~:

S _"Cj>A

rno.:remy 'lap.is<JLtw postaci w = W1 W;;: ,-- "'JR,' gdz:ie B~ tVl dln 1 ~, {~ m, Jeie:li l1j = C"r dla {l@\Vfre'go ymbolu KoncoWeg.o aj; (0 Wf musi bye rowne Ii" l konst;ru,:kcji P' wj'fiika., 7.e istnieje prodUkga nalez<lca de P postaci A --t X 1.Xz ... X]ll' gdzi~ x:; .~ IJ" je"S]] nale~ do V, oraz Xi. """ai~JIlS)i B,. mdeiy .do V' _- V.- D~a ~. naJez~eych do II wiemy, ze W'YPfowad:ren1fl Bi Gf" Wt sldada ~l!} Z Ole w~~(.'CJmz
U'

I C. B

Ll~ _".AA
,D~ -.fUiI

.4~('..-S,It:~Dll a
B ....C~'I C'.. Dl!llb

C". -

{l

en
46, POSTA.': NORMALNA GREIBACH.A

-b

e,

Wj_ Tym samym A ~ w. Udow[I.diniliiS'my retaz wynik pOS'fed!ni,m6wtllCY" ze h.zdy j~ryk: bezkonteks· to~ jest ~e[letowany przez pewnl! g:.ramaty 1.Q:. lt6r:e] kazda pn:li:;h:J.'kcj.a jest poBotal:iL A -'I'll .IOO.A -}J 1 B2 '.-- BrJt • gdzie l}l ;;::.2. ]UZ)' ~-ym A, -81> 11 a.. " ,< Bp;j- ~ W 7:ffilennynll, I] atomiast a jest sym b oI,en:l .k!oncowy:m. Weimy pad UWllg,~ lUll wt-dsnie gmmatyk~ 02: = (V', T. 1". .8), Zntodyfik'uJ Iny teri1.Z G2 l1QPrzeil:dodarde newych symboli do V' oraz zaS'lq,l)'ienie l'Iiekt6ry~b pwdukeji z P" innymi, Dla kazdej pr()dukG'ji A-+BtB2"8m naleZlj,cej do pi, gd:li:m ~ 3, twOfZ)'Il'l:j' nowe zmienne .D.. D:!.. ~ _ '}, i Zda,ifPujemy A -'t B1B::! ... B 11<1lI,

k krokow, wi~ na moey zaloiema ind.ukcyjnegu Xi ~

~~jJuj~ym

z'hi.oretn prodnkcji:

{A ...~:81Dl~ D]_-J12D2,
ri

•.-. DfiI-3..-+B,rr.-1DIlt-2,

1)'",-2 -8m

-iB,lIl

l.

Nieeh V b"i1dzie nowym siO'VI1t1lfldeITl gym.holi H~~k,Qil.cowyob8., a P" no\vyID ZblorelU pro d ukcjl -( lt~'lrumy:m za porno ca po,wyiszejk:o'rnltru kc;ji ~. piz),p, Hum. ~- N iecl~ ( GJ = (V't, T. p". 5). Wtedy G~jest w FNC. WidaC, .zc. jeSU A fJ to A ffi"~' !::li.y~C £(6 ) ~ L(G3)_ Ale prawd<!! jest U'd{~, z.e. L(G:]) L(G2), ~CC) m'Jlilll poka.tll 2 7.:!sadniozo W len sam sposob, w jald pokll'za]ismy, ze L(G~ S 1..(G1}. Dow6d [ell pozosta..wiamy czywlnikowi. ..

-=

, :;!.al!l""'~llmY. it< ,gramut}' O2 rlJ.e_jCSL ti:':;;r~ wpOl>~aoi lIonnru.f\l.ij L"'hom,sIql'egl1l {pr:/'yp. 11u1 ~ HI lnlJ.j'trIi ~lQWY+ }'" J~l thilJrenl zm1~:IIl}'Jl.l1 pOW~~P.Ci!L-Z rlo'!JJI:i'~J.Lf~ do l.rl ws~'~lJci.c1rl f]OI"" UL"'k"?,L1[1,)C>!b ,tl'l!tlmnytl3'l D,. 'WpwWilUJ.nn'iA'b 'oN ;.: ...... 1I"Aru ;: liIPJ~!.lJ1 wt~~i1((.)11.;;iru];,JO:ij4 ~PtzyPL !!ItlTl1-f

H4 pmwej strcnie produkcji.1ech A ~,~ d 11;;; I -_. 113~ beda pozo<stalynlj A-produkccjamui. Niech Gi = (Vu (B'], T, PI' S} bedzie gram atyk '!, utwo~onll poprzez dodaJlif zmlennej B do II i zastapienle wszystkich A-produkcji nas~phllj~ymi prcdukciarni:

115 kll'okiem konstrukeji j,cst zmodyfikowanie produkeji \II taki sposob, b~ dla kaz.dej prodtikcji 0 postaei A,4Aii',bylQj> i, nlczynaj~c od. A1 i post~~vujll!C dalej do Am> clokotlujetn:lY tego w nast~puJ~-CY sposob, Zakla.da.my. ze prcdukcje zos[aiy zmod:yfikOWlln.e w taki sposob, ie J.1a ] .~ i < k; Ar·~A/t jest produkcj!'); tylko db. j > L Zroodyfibljemy term? A~-pmdlllcje. Jesli Ak--"'l"Ajl jest produkcjq z j < k, to genemjemy nowy zbier prouull;:c;n., rodstawiaj~ za A j praw~ sr:to.n~ hlzdej A j~produkcji zgodnie z Iernatem 4.3. powtarzajijc ten proces 00 najwyzej If - l razy, otrzymujemy prodnkeje 0 pnstaci A",---+11111, I ~ k. Produkcje z I = k zestaja potem zastapione zgodnie z lernatern 4.4 za, pomoc,!: nOWQ \"'P'TOVl"<ldzonej zmienne] B". Doktadny algo'rytm pcdany jest poniiej: begin
(l)
, .P ,~~

Wtedy L{G1)

.DowO.d. W wyprowadzeniulewOiStmnnym CillS produkcji 00 postaei A---"AD:.i mu 1 si,~ w pewnym krokn zakonczyc 'produkcj(J A -. PJ• Ci:}g zaSUipien
A =>Ao;- =--A.tl. ct'I '2 iN fL

UG),

=- _ =--AOlLCl,. '1'- I .. 'r

\V

•••

Q;i

=--13J.0:1P a l' - 1
j

_ ••

il'l

grama tyae G mozna zastapie A:=$-{jJ,B=-PJ,tt,P.

G 1 ciagiem
.". =>fj;fX,'I:I:.l
-_. rx,' .B'~fJJcti
2 fI

for k : = 1 to

In

do

13 =fJ Ir.t,
~

fI f'-~

ell

B~

a~ ... iXi• p-I 1

ht:~n ~Ol'j :,. 1 to I, - I do (or kazda produkcja e postaci Ak - All do

begin

a) A

b) A

(4) (5)
(c)

tOl" wszystkie produkcje Aj----'f't~ do dodaj produk:cjlt Ai\; ~/j(1:

usun produkg~_A_f,;-4A/l

end
fur kazda

produ kcja

postaei Air ~.A~ IX do

no)
(1\)
end

begin dedaj produkcje lJ~--Hff. i B~-t(J/.Bft; usun produkcj!2 Ak -~ A!t~ end luI" kazda produkeja o postaei Ar.-tp, gdzie rozpoczyna Srlt od A~ do dod.aj produkcj~ A~---+fJB~

me

fJ

emil _
.)ern

Powta rza j~(: powyzsryproees y W rezultac: c same produk cje

dla kazde] z pierwotnyeh zmiennyc naatwuj ~cycl:L pOf:itaciach::

II. otrzym

u-

.1) Aj -l> .4.;'/, j > t. 2) .1; -'>- U}'. gdzie a nalezy do T? 3) 81 _,. y, gdzie r nalei:y do (Vu {81, 82, .Zauwai:my.

••••

IJ1_

d)"c
dowoluej produkcii dla

~rodukc_ii dja UlUen..e_ Pierwszym symbolem ad Iewej po

nd lewej ~Q pr.awej stronie dowo]ncl '" musi bye symbol Imli~wy, gdyz .4", jest zrnienna 0 lIaj'l,"yZsZY~
symbo)em prawej ~ITOUl~

Ze pierwszym

A,,; rub symbol koneowy. Gdy je..~1 to .4",. moZemYI.l,Lwor-t:yc now P.rodukc.je za~twuj:tc Am prawymi srronami prcdukcii dla A~ .-;godnie :;r, lernatem 4.3
I

Alit

rnusi bye

116 si~ mzpoczyna6 ad s.ymhoJu koncowego. Nastepnie przechodzimy do pro dukcji ella A<I'I-:J".'.' A~~AI' dopeki prawa S.trollij kaldej produkeji dJa 11 d me bedsie si~ zaczynala cd l5yID bolu kodcowego, W ostatnirn wierszu bad amy produkcje dla nowych zmjenllych Ii]. lJ ';.•... ~ 8..,. Poniewaz rozp oc~]~smy ad. grama tykl w postaci normal nej Chomsky' ego, latwo jeSl
Prawe -strony tych pmdukcji
mUS2<'j,

117
hoI.:: 1. 'Ieraz (\'r;zysLkiec prootlkcje z Al po lewcj m!;1:j~, ptawe str.aDlY m:Zp<)i3't)!llaj~ si!! ad ~ 'roh[!)i kOriCflWYCn. Zos1ajll O'l1e ui.Yle do zastWit:nia Al 'iI1I pTo<i,ukji .AJ-A3.A1• a 11~,st~pllli,e produkcje / AJ P') lewel) ZL)SLB,llt tlriyte rio' za~t~pit:nia A~ w prociukcji .4.-tAl.4J. Otn;ym~cmy nast~puj~c)' W)/llil::

.4~ bAJA~lJJ
A..~-{.B3 A2_'hA~ ~n~A 1 A~""aB~Al. Al .... b A • -+ QA a.<f:lB ~A1.A~ Aj -HIB~AIAJ

Al-+bA~A~

udowodnic przez andukcjct 7.;el 'vzgl~du na liczb~ Z1istosowanlemaLOw 4.3 14,4, ze dl~ I ~ i ~ "! pra.wa strnna kazde] A j-produkcji rozp oczyna :si~ od symbolu ko.ftco\l;'ego lub AjA", dlapewnych j., k: Zatern lati.cuch t:i. w wierszu (7) nigdy nie moze bye pusty ani lei zaczynm'i si.~ ed jakiffgos RJ, ezyli .zadna Bi-produk,cjanie moze zaczynac !Sj~ od .iakj,egosinn~go Ri. Wohec tego wszystkie B-Pfodukcje maj~ prawe :strQJ:ly rozpoczynajace lli~ symboli km100wych lub symbofi A I', w zwiij.zku z czym jeszcze ad jedno zastosowanie lematu 4.3 dla kazdej Bd;m;ldukcji Inn;,cl)' naszakonstrukeie .•
Przyld:ad ·uo. f>r.z:e.kSZtaU:1J:1Y bla pCJ5IaaC lIornl0.1liftl· 'Gr.e~~acha. gramat)''klf,; G-

A2~·bAl.4~A
Al-£.I,4
i

A~""a

A1 -.h.43Al,A

D,;I3

A 1->£.1.4 [Il;j

JL~b"(I
B3-;.AIA3Al

Krok J. Oble B;!.-produkcje Dd::~3dtlJ'1!j Iflowiqo, pl'OdukcjL>

s::J,przekszta'kanf

do wlaidwej

postaei, co daje jsszcze 10 prod ukcji.

([.41• A~" A·3}.la, b}, P; .41),

gdzie P skWia s:i{ 1!13St(PUj¥YCh poodukcJi: At-·A:zA3 J.i,:!

-j ....

zClS~aH zmicnieue przez podstawienie wlliGb: za ~i,er:w:sze wy,s.t!lpteltke A 1 kool~IlIQ prawe] 7- pi~iu pnxh.fk!Cjj~ A 1 [.I'D lew~j stronic. W reJl spos>6b B~-AJA:k"(l daj~ 63 -+bA~A~BlAIAlAlJ_}
8:3-1'bA3.43;o. 8] _'llIJ~,4

strobl)'

ka~&;:j

(A3A~A ~

A3A~ 111 ArA.ila Dt!l~ prorlllkjll

EJ·-tb~A1A\A)jaA:2

B_J_'MIA~A;!.A~
jesl:

dla .83 zmtaje zas!<,!pion!l w podobllY sposob, Ostale.czn}'ttI ~hio<r~m prcJdukt:ji

A~-+bA.!..I1.B3 A~-+t1B3

Krok J. Puniewaz llmwe stT£IIlY proaukcji ella A I j A z zaczynaJlI si~ 00 syrnboilkotlC()w}lCD lub zmieon,~I) 0 wyzs.zycb li1lm.Cmch, fO(lPOCz':lI1l3Jl!IY od prodtIkcji A_.,-.A bA;2 j podstlllwlamy lao=h ritA! za A I. ZllItiWIlro.y, ie A I ~ A ~A~jest jOO}'U<l produkcjJl, z A L po t~wej stroalo, Otn.yll'ianym '\iii Wj,IliJ.i.u zhiorem prodlil~~ jest:

A ~-+bA~d~Bl,Ai A ~ £.I"U3:AJ
.'f 2-Tb Al_'bA~AlB3AlA::l

A~,.b.l1.3A~A ~ A2-a..'11 Al -+bAy11AiA'~

• AI_"jlA.A~ 113-tbA 3A1B:1A l A 1A:!A~ 8~-+oBJA1A$A~.o'iI;

Aj-A~A;,
A2-A",A'J A~

Ib

A2J'3A'11 d

A.-oaB3A.A3 AD-bA"

Ponie'li;uz p[aw~ strona procl1!lkcji ';l-;-A~~A~roZPOc7.yna :si~ oct zmienne] 0 mi5~'m IlUlT.\~. POOstaWiillllY za ptej'wsr~ WYM'Ipi~ie -.2 7;iHtF~'i'lt! 043,.41' jak if). ZastQPujit:lil), ",i~ PJod.uk.cJ~ A~-A:zAJA~proJ'Uk~iami .A.l'-'lA]A1..4y42 i A]-t,bA~A2' Now),m zbiorern pf~k:cjijest .4I-'OAl~A~

Bj-bA~A2B~A l"4.,A~A2B3 R3-TaB dA J'·(I'·hlhB", B3 ... hA~A}AlB;l n3-.bA~A~A1A~A~41B~

Dj->aA

Ba_~"A3A:!.A2
B]-+bAJA~A B3~aAIA~A~JI~

,AJA

iA1AJA!2.

~A:zB3

Aj4A~A. fb
Al .... A3'AIA~A21

bAsil ll.r:I

4.7, ISTN IEN~E SCIS LE WI ElOZNAClN'VCHI

J ~ZYKOW BEZKONTEKSTOWVCH l:~two jest w.ska;ulc wieloznaczne gramalyki be..:.ltonteb'lowe. Prostyrn przvz produkcjami S~A, ~T--tB. A-;.a 1 e-.« Nie tak fat~o "-CI1lIJ)ednak wskazac ~ltZyk b~hlJTl:e~towy. dl~ ~to~eQ~ ~az~~. G8K jest wie10macq . W 1ym pnnkcie pokazemy, ze rzeczywiscie ISUllej'! scisle wieloanaezne .16K . kJ d'

81».!l'lljemy !.eraz 1ema~ 4.4 dQ produ kcj~

A3-",A3,4.A}A21 bA3A~ la

Zo!>tlljc wprOVO'~I(:L~ony sym hoi B:l' a pfl)dl1lkcj~ .4~..... :iJir 1 A:l A 2 Z<I!jt'~pl!l.1e1'll)'zbiorcm zloZollyn1 :l': prod ~ .~ A cil .4.,-ob lA.zB".4. -,d"" B~.....tljA.JA! orsz Bl-··A1A3A~B~. W 1I!t'yniku oLrzymuj~m~~ zb.ior pt06[Jk.CP

jes': ,ern Jest tu gram~tyk~

•·iL

....

:;-4 ..
jib a

,4,,-A,
,-J, .. ~bA

3,h8.11 fJ/l31 bA3A3 B3-·,.4 1 .'4".421 A, ,J ...~~B-J

---------JQI.
~I

.. Qklac1l1iej m(m.'iljlC, prswe ~'i:rol]y- P.'1!:;hptiJdl.lll'c;p lpr7.1 p. UQru). To znaczy. kai:da gramlJtykll be2!tton,iehlo'W.1 tem:n~<lc:a ten j~k

(pr~j). llUI'II.).

DO''''I'od tego f.lkm jest dose mozohiy i student moze pmlllo<!c ten lWflkt bez utral')< cii,bgioki materialu. Z Iaktu istt13Cnia taklrego j~z;ylta skorzystamy jooynie w twie~~ d~t~u 8.16. P()1tazemy~ 'k jr;zyk L
=

{CI:~bfJerild'il ':' :;:':1. m ~ I} U 1aN~"J'{"~dn11'~ ;)c 1, m ~ I} I

jest Scish:: wieJoznac.ulY popraex wykasanle, ze Iliesltorlc:reme wide t,il'k:ucbo,w posta-oj (i"b~c1f(.r, H J. musimiee dwa Tiline wypmwadzenla X~WO~LWIlll6. R.ozpo:czynamy od dowiedzenia dwbc:hlcmatow teclmicanych.

*'

LeMAT4.5. Niec-b (Nj,Mi),

(ZhiQry re m~',g~ bye sk:ollczol'lelub

] ~ i ~ r; b¢,1l, parami zbiorow liczb catkowl'lycb. ttieskoncrom:). Niech

~ II)

me o&lei;y do N. Iub II me 1).\ll~L)'do AI" bowiem w przeciwuym razie pRI'a (1,1. n) I1aki.aWby do 5,; ~;f,'i~c j do S. co prowadzi do -spr:reG2;nmici 2le wz.gll~du. 11<1 fakt, :l:e I 1 r;;_ J. Tyro SIlIDytrD albo .1;+ i zawiera nne-skoncwIIY podzbior elellWntDw n:i~ 'll~lri~oyc:h do N~, :dba tei Jc~, 1 zawiera meSK:ODCZ;Oi1Y po.dz;bi6r derllcuL6w nie l1illd;!l-cych do Mr, W U?Aym z pmliryzs,;;;ych przypad k6w, 'Wcim_y ten ni,r;:'SkonC7(ln y pod/biot jake Jf' Wtedy dla dowolnych ~, m naleZ;ije:yd1 do J; para (n~m.) Die' ur.::de?:y do S,... 01 wi~e t!l.kte i do Sj U ,sH 1 u ... U S; U)_ poniewai J1 zawiera nieskoriceenie wiele elementow, lsroit:j<! l'l i m nalezace do JI rakle, n 4- m. Zatem pam (n~m} nalezy do SI U S2. v ... U S, = S, co pr,tet<l:Y .:z;a,lozeni 11, ze vfs.zys11de pary postaci (u, m) dla 11 ¢' In n ale2<! do S. Tym arnym (~. n) musi l'La:lei;ec do S dla wS,l)'stkich n poza co n;ajwyzej skoncznnym zbio rent w arrosci, •
II

:re

me

Sj = {(rj\ 111) j n l1ald.y do N" m natciy 00 Mj

s=

Jeid.i wszystkiepary (n,m) zlo~()tl:e z dwoeh tMnyth 1!l:czb cslkewitych ul{'Ilcif! do s. to takie wszystkie ,Jlfiry postaci (ft, n) poza pewnym skcnczonyrn (bye mou. pustym - l'rtyp. Hum. zbiorem wartosei 11 naleza do S. D'(Iw6d. Z;tloZl.ny, Ze dla dowolrtych I~; m takieh, ie n m, fn, m) oale:ky dQ S oraz ~iStni~e nieskunezenie wtele n, dla kl6rydn {n. It) Die Ila,!ezy do S. Niee'Jl J b~dzi e zbiorem wszystkich n 0 lej whl.sll'Losci. Skonslruuj,emy ci.",~ .zbinro'hV J" J, _ i , •••• J4 ti.iki.

Sl uS:l,U ... uSr,

"*

ze:

J2 J~~

J ..-1

--. :=;.

Ii'
f!, 111

K\l,idy ze zbicrow .rr b~,z:i~ nieskoneaony oraz dla dowolnych JI P:UOl (n, m nie b~e nalcl:ata do S['u SJ:+I
U ...

nalezaeych d(l

vS~.

JeSli n ~'1a,leiydo J. Lo albo n uie n aleiy do NT' albo t'f,lZn nie lImezy d Q M~~ wpile.aiwnym razie para (1;I,!il) nale±a,.~by do S" a wiec takze i do S. Zatem istnieJLl nieskooczemy pcu::Lz'hi6r J; zbiom J taki, 1e albo zadne n :2 .tr nie mde2y du H •• ,)]bO ~MDe '1 Z J, nie n<:dez~do Mr I~)<, ym samym dla dtlwolnycb l!1. ~fllliilei:~t;yc:h do JI T pa ra (n, m) nn]ezy del Za:lMmy, tel r' J ~- ]~ Ji I zos,t:dy skonstruowane, grl~je i =0:; r - 1. Wro.i) "'. Jj 'konslruowaile j~t w na$~~puj~(;y spos:6b: dl~ d.owo]nego n nalei<tc.eg:o do Jj f"t·

me

s~.

LUofAT 4,6. ~iecb G b~rlzi~ jedno.maczll't GBK. Wtedy mozemy <efekt)"Wnie ilkQn~truoW3JC jooDozna~T1~ GBK GF t6wnoW~cZlNl .z G i tak~~ ze G' uie l'l)l'twieu h~I1.,w;ytec.znY'ch symbD1i ani pmd,ukcji nraz db kaZdeJ zmiermej A. z wyjq..tk~em bye moie symbolu pcezatkewego gmmaryki G'. :Istnieje wyprowadz.enie A 2' lA gdiie x\ i Xz mog'!, bye jednoezesnie rowne s, DO'i1.'od. Knnstrukeje z; lematow 4.1 i 4.2, 1J!lllwaj~c"e bezuZytecme symbole 1 produkeje, nie HIO]!;,! przek:sztakic ,gramatyki jednezaaczne] w wieloznaczo'f" poniewaz zl!lj6r drzew wyprowadzeil d];a sl6w uie ulega ;zmianie. Konstmlu;ja ~ twierd7.tluia 4.4, U8UW3:j'l(ca Ptod.lllc~e jedncsrkcwe, I11emolZe wpwwadzjc niejed~flimfL~'ZIIo.qci. Jest tak ctl:UegQ, Ze jesl!i wprcwadzamy produhi:jl;;; A ~a:, to mlls1 ]~tnie& do k-rudni<e j~dntl Jj. lrune. :Z:e A ~ B ora); Jj~ ~ jest flrodukc:~, i0 ac:zej bowiem gtamal.jlka wyj:ki.ow~ nle bylaby jednoznaczna. Analogicznie, konstrukrja Z lwierdilfJn~~''-3 UStJlwa:j,*ca s-prndukcje n'i.ewprowadza ruejednozl'1<v;znosci. Zat6Juny wj,~, tc G nie zawiera be~.uZyu::Cl.llych symboli a!:l1.i produkcji, ~ ta~Llpmdukcji jedllostkow,yefu s-produkeji. PrxypuSCrny~._ ?e dlh *aduyC'b Xl I.rz me ~r6wnY(;hjedn czeInie e nie istnieje wyprowadzeuie A ~xlAxi:' Zasl&prny leraz ka~de w},Stllpieme A 1'0 prawej stronie dowolnej 'Pl'odukcjl po kolei 'II 'Shy tkimi J'ltaWym] strenaml A-[ltodukcjL. POfiiewaz grarnatyka nie z,,1)1"'iera produkcji jedno~lkow~cb, e>:-prodTIkcjI ani symhnli hezu:iY{eC't:nyd, to nie mo~..e lstniec prodnkeja ~~'~t'l!l~t 711:] A Il'.:r. •• gdyz: inaczej i~tn'ia~o by w y pmw<:bdzen le A ~ ]I; LAx;!. z XI! x:i! ni C 1 ~W!I;'nH Je'l.'h]oC';:~nle s. Na mo~y Jemaru 4.3, POwyZ87.1:1 mcdyfikacja till(;.?n1lenili '~ka gel'l'0TQWaneECI rr~z gr;ilm;i~yk~_Katda J010wa produ:kcja mug,I p'ocilod.zl6 l IJrlldaJn' . ,1 •.. L d l~·- ".-I • " ' \"'0' ~e: JeYrIego Ct~U sl~a]i'y~. pro. ll~CJl, ~yz. maa2l~J G bymby Wl.·eloznaczna. iJ I'l'I Zl1h\ " A',Jiilln. teIaz sym b 101m b· 1 '. moJi';e z.ostac W1dirninow<.lnt:. p . ~.' 1:1': e ezu~ ecmytn I tl U"~{ln[~ci'u\ po"vyZs~:y splJ.ob zmienn;ydl llar1l15:t~j.!~ych wanl.')l.@k lem:aru otl'zV-

me

w..1:'

am

Itttyemy now,! gl'<Jmatyk\!

-------'" I

~'I'lt1"z ' • .. 11.t~(.l1a'L~eu]HI Wy'magama 'IemaUl, 1

'-'I i!lkorIlY~Lj,dlK.m}1 ~u 7: .7.latLj,l.('!llia'rldulCJjllc:gll. f'lrtfl'l

rJ5,wnowain~ ze Slant, Ta

n(;lwfj gra!RaLyl>a

je!)l mHI~1 •

w,

f:J!I 1111:11:>Wi1"1:'l:}I,rlIll"
oJ 'i'. \'1'11; 1 til

']0""'0111:,'1:1:1 /., mll!lI"7.'!1i:~h

1

Wf l\l~ Ilal~~i!r

I'll' ,l'" ~ ~~,

_:!

"oJ _;; J,

fr~¥P,

LllIlI1,~.

121
TW]J!!ruJZ~NTIi:

4._7. J~k

bezk.ontek."l:(lWY

ci'os[a(;'i

L = {a~b~C'~!d"~h~ ~
•

1. fiJ

l} v {ar;jb"'t'''d~ I n·~ 1, IU

~]}

JeBt SCls],e v;llelClZIl.ao.zuy.

~!

mQey 1enJ,~111 4.6,

.Zeis1'TI:iejfljedanzuaezea gm_vnatyka gell~rujill:Qa L. N1( jed.noZll:a('!lluil gram.alyk~ G = (V. T. P, 3) .we[lemj~w~ 4 kt6m ILi~ .Z3wieril bezuzy tecznyeh symbCl.I:i i w ktorej dla kridegQ A ~ V - {S} istnieje wypmwadzeriie At bX"AxOldJ~ pewnych '"\"1 j );'2 Z T*· !'lie rown.ych jednoC£esnie [;, ZaUW~t~my, i~ grai:J::IaJyka G ma nas:t~puj~c.e "ila..'Hl,()€.ci~ .L J,cstiL A !;...:t1Aw:!,. to zarewnc x ujak: i _'Ii' ~ mtl;si :;pa.\¥i!e!]'~ lyliko jeden typ s;ym.boli (a, b. club d). W przeeiwnym razie mie1l1by~mybowiem
Dawrjd,

.PrzypMcmy~

(u, # 1\1) d1a_pe'Wfi~Q f) > 0, Slo~{) CI Ice) poS~aei nie nale:ty mozna zastcsowac do if I1allE:~!tcegDdo C~ ~ <!1llllopemy sposab dowcdzi ~'~16wi:iLkz, Ze jdli wypmwadzeniezawi,er,i (1l1ifli1n~ z eM lub 12: ("lM' to wy:g~neto;tvane sh:1wO musi 't'I;ale:rec do {~~b~le!\i"j ~~ 11 post!IICl
an ~fI!Jm4~'c"l-d~

-ednilk dn L. Podobns

rozumowame

IDe~m[<1 :!lkOI]s,tnnDW2IC

[~m~

Drifllmy teraz grarnatyk~ G na dwiegramatyki: G1 =-

I}.

OS} u C,,~oc; T,
u C(I V

P1>

Sri Ln,·

G'l
gdzifl PI !lkbda
8i!~ lie

= US}

CJJ<:' .2',P~,

S =" w1A H~3===-- wl)i:;l1rl~-xl.\'Zwl

$,

11<

~*'

="'W1.1:'1 Xil\V2Xil.X.2W~

dla pewoyth Wi, W2 i W'J' 2 ten ostatni lai10Uicb koilJeowy me nalezalby do L., 2,. JeW Ii bX'lA.i!!:~. to Xi i X2 slJaclaj<1 si~ z r,limyt::n symboli, W 'pr:~~wnym bow~e:UI aziew WlprOl,l,la~breniu zawier,ajijeym A moglibysmy zwilQkszyc H(;Z~~ r svmto~i jednege typu w Sio;;vie z L beL: zwj~!iz~nla liczby s:yruboli :ill,cin.ego iIlnego ~itl.ge:tl!eTlllj¥: ~11 ten SPOSQ b ~4owgspoea L. 3, 1I,~1i.A ;2:...:x:1Ax2,' to Ix11= I~d. W przeohl!'llym razie mogHby~ttlyzuaJeZ¢. stoW'i!l.z; £ zawi.eraj""re wiltloojsyr;nboli jednego lypu .mil: jakiesokoJwiek innego, 4" .Je.~li b.. xtAx.,; i A .~ x3Ax4• 00 Xl i x~ sld:aaaj<J, Bli~1. symboii tego samegQ typu, Do[yczy Ito. -tei Xl i X"" W p.r:z;eciwn)fm razie zestataby nal"!OO.Z01:l,a,w:ta.sDosc L §. JleSli Ab Xl Ax:!.; to zachod z:i jed en z IlJ~ls1lpuj~cychprzyp~dk6w: 61)Xl sklada sl~ wyl,!cznie z symboU .(I"> natemlast x:1 wyhicZlli.e z symbcli b rub z symhol] d, b) Xi sklada sif wyt~c-Z1"Lit <1; symb('!JJi b, a X2 wY~\[.C7.nie z sym'IIlQ1i c, 0) X I shlaclt. si~ wy!:&cznic 2. symb"U c, a x2 wyl:ilCzu:h~ z symboli d: W kaOOym innym pr>typa.4ku bltwo jest wyp.row~if tanclj eh n le n a1~~ry do LTymsamym zmienne r6~,e od S mezna podzietit na cztery kIasjI: Call' C~~.Ck (lI~n! C~J. C'Ib jest ~bio.reln wszysUdcll A. z Y tnki!clri\ ±~A b ~~A;:t2' gdlzi!.l '~1 Ilaie;ty (io,.f! i. x.~ na!eZy de b*~ Coo, Cb~] C..,~64 zd'efiniuw<:IDe W aualogh~l7.:n"y SP~sDb. .. t 6. WyprO\,'ilaclzellie ZOilW.leraj'lcc symbol ~ CUJ~lub ;!r C;:J rile ~Cr,ze: .z~Wll~tily S'vruboJu z Club :z C i na odwr6t. W pIzeciwny:m bowiem razie mQ~ll1bysrn .~. . r-ili h~' . . .. .' .1:,. _ •.. ~-L-".. .• fl czll'l' gd~k~yc Ikz~ symboli pewnych tr>'!!~ch typ6w·~ ~NU1ie z L 1.::ttlZ" ZWl;~~:I1J.a .. ' . .
L

W},'Zystkid~. ll.r:adukcjI :!l P 2.<itwie'raj.~c:ych po ]u;;[wej luh ~e'\.Vej ~trorlie zmienna L; C~1ij h:..b eciJ eraz ze w&Z.ysiJ;]eh produk,r,::j] z P 0 postaci ,fj __;.rJ "b~() dffi~ Ii =f; m, natomlast ~ .P 2', :skt,ada si~ ze ws~ys I.k:lch -PfodulrCjl Z Pz.i:1W~ eraj~'Ychpo prawej lull lewe-j strouiezm:ienn14);; C ~J fub C~c oraz ze ws;-;ystkif.:h pmdukcjj :;:P (I PQ'5taci S--'>a~blfJcffldrl, ~.Plroduk(fje z P ro.ajo:p::;e pO{ltae S_"'a"I/'.c~'4~ nie rial tllfl. ani de 1\, ani do Pl!" Poniewai G gBne'f1.,l_lIi;! j~~yk

n'"

{a~b'i('md"'-IH ;;;.:, ~m I
loG
1

~ ]} u
7:

{Q'fbm~,lhdli

I n ~I.

m~

I},

musi ge[ler0w~c

W8iZJS fkte

slowa

{!i'fib~('m:d~'1 ~ 1. m ~ I, n- 'F tn} n

~fowa z

plus -bye-

TI102)e

pewne stowa

'l

{a~b~ciIJ.d~lll?f;"1}. a G.z musi ge'neJi'owac wfl.ly;stkil(il

~

{a~b~!'c""d"'l M

1. !.:n

J,

1~¥

m}

Pl~s- b~c maze pewne &iowa z ~ a~b ~C'''a'''I' n~ I], p(rrb.Zerny teras, Z'c tak nie rnoze ;)'c, () Jle.zan:o\Clr'HO GJ• jak i 62 Die: generuj,,!wszystldch IU:l2ja co najwyi:ej skoncmll:ij, I~CZhl.l dow z {{~~b~lo.l1'dNn » l}_ ZahMl'I ws.~slkle I (p.oza 00 na.jwyzej skoilc:z.onil, ~¢ZIxt) fi~owa, z teEn- o~~atIJjego zbioru ~lJ-.gcnero"~nel;a[.6wnDPl2ez G.I.~):11.1 prli~7c ,1 G 2,' ~~h IlW-J':t,. dwa mzne wypmwad:.-,:c:ma W G, .Jlie5itto sprzeclil'le z mlozematIll. ze Jest JNno;mac7.Ita.,

<

symbQ~·i czwarteglIl lyp'UL

Wrrl:lk~

pf~Y]l)adkliIShu~I'~Y

\l;'YFa~ ~ale¥4~Y do. D. \:1.

Hczba \vysl.<!,pi"eri symbCJ'h pewoego lypu byJab~l TOruejS;w. mz llczba . Y St~J)ifll1sc)'lJ'I oli jl"l,kiegokolwiek innego ry pu.. b . -. c .. . -CI ZaLl'Wl'IZmY Ibe..raz, Z~jesli 'WYfl'rowud:l!.e~lI;: ~R:"T!~r~ ZinteDl)4 Z C~k lub ?: wygt::!1.ero:w~n:y w niro kllicpeh km'lcowyni.lll&~ fla_l~~ do ia~b~C"'tl'"I n ~ 1. m ? 1t P . uScl'l'ly ho.wiem, ~ A !la~ri;~(:e fIlo C pOJa !W1l'! W \""~l":P.roWiltizeni:n ,s10Wtl x n!~ :S~(: rp.yp .. _ nale4cego 110 pm'l)'lls,z'ego :z;PM"lnJ. W·''''d Y :;;}tJvJn Y.- rrlLL~~afob"", Ill·]e6 po, .iJ ca· ~bm~rrJd", ._ ,. . _gd~e I\I1J .,,- ri. Pprritwaz A lIlr~I~Ly dG (~..J,. to 1il0Z'tl<l by Wl!eQy WJgeDe~owl:!l;': £.IG~D

ktor~gD

Ga gmcr4,jOJ,: wSzylSllkieP(}~. 00 n:aj""'YZ:ej ~ pnC7..Qll'4 h~~", - ~o~a ."1 (.~~bl1c~d!'I 11~ 11, J]llin~Tl~emy ~fi2~IY(kie l1rodukoje 1 f), -posta,CJ $-'fA 1~c""baml ad 1 d.o 1'" Db .1';;;; l ~ r, ]flsh .8--", (K. jest .i..q ~~~LLk,cjil, to syrub(llem N; o:.t.na~y zbi6T ws.zy.nHc~ :JJ Laki:ch, re d]a
-j
~"J!e~() ~~

!l'W' Aby ,pokazac, ~e G1

c..r' ~,

.$ a .YDlbolem

=- Ei
0,

~ ch

(J~lJ ~c'~d'~ .7

~Jj

0,£.'

J;.

<VI-.

zb.i6r WJii.lystl:1oM

m takich,
G,

r.~dla
'1~,jJ"'crnd~!_.

pe'wneg,Q "

S =-

Il~

(h

122
'Poz'OsLawiamy CLyt,e];ojk.~wj ~"Yb1:Zllnle, ?¢. ~Ua d()~o]nego i. dow abllego m oolQ'lllCego do 1\1\ S <>,
fI

1..23
nn~ezl:!l}e:go d,Q
~r

* cl J.bl6r wR~ystkieh h~.ncucb6wnad

rour wi~cej g:ymboli
'1

=-

Dl

b. a~J\.lI!elltd"! UI fl

..

WEkil'zowka: Przypominamy, ze zmienne z analez~ do C"", lull; CcJ' Z lem'ltu 4,,5 wyDika ]]<l.tyGbmJasl. :tc G I muMgen.ewwac w!U:y slkie - p O,Za! co r1lljwyiej skoTI(2o.D<t Hct;b<i - slowa z (a~bf\:·lIdli N ~ J I Pod;obne' roanmowanie mosna zastDs~wa& w przypadku G2• C:7.JI'te1 k fli n'l.o~ta tw o poka 2a.C, l;e Zadna prod u.kcja w gramatyce G 2 [lie mQ:llf':mllet pTaw~ st["(lUY.l.awi(.':raj\~cej dwie lub Vir~ej zmiertnych, Numerujemy pewne prodtik.cje ipar)' pmdukcji w jedoomyru. PQrz~dku. Produkcjeo p061s:d S--"'Cl;i B~2" g'd:zie IJ liIale±y do (;flw' .zostaj& opatrsene numerami, Jdli nurnerem tak:i~ ~l'Qdukcji jest i. to $ymbCi~em N; Qiuw,czymy zb~o[ ws.:z.ystkich .11 takich, .Ze Gi~a f:!ewn~go m

J.

tam

alfabetem {a, b} zawit:raj(!,eych dOk:}~ld.:nie dWa niZ s:yru.boli b: 11, zbi.6r wsgystkioh htncuch6w Dad. a[[l'lbetetn {a, b +. ilt. (.), I:, 0~ b~c:yah Jobrte silfOX:!SiruoW<t!::'lym.i wY·F:d.Zenia.'rt'l'ireIDllamytnl nad alfabetem hI, b}. Zatlwairrty~ t.e n1ltS]my QrlrOiJ.1Ilac f; 1"00.zu.mial'lJ<· Jaku pusty ~ailcucb ad E. rozumianego jato symbol wyst¥puj~y w wyr.lzeniu fClguJamym. W lym drugim pr:z)'~ I'ad.ku s Losujemy omaezenle & ~ e) ~M6r wszy:s:Urioh hui~;u.ch6w nad alfabetem (a.b} ole maj'!.t:y PQstacil1.-'w dJa w.1illle:;o tancuch,[l w~
;>,

f) 1 (ibJL'~ Ii "'jlub j i= k}

*4.2:.

[\l'ia.:::hG b~d.zie gra,malyk.1!,

S-

==--

f:llBct~

a~b""crn:d",

a fYm helem Ml zh~6f wszystki[)h S

JfJ~ 0::1

tak-i(;h. ze dla pt.. m~go i!"1 Bfj~

.b. a:"bmcm.l".

Udow.odnic, ie .L(6') = {x I kaooy p.rzeclmslek x rna co I:I<iLjmniej tyle symboJj as co s)'1i!.boH b};-4,3. D1a i ~ I! niech ~lib¢2.le Iancucbem z 1(0 1)'" b~otqttJ. TepJe2lenl.<lcjq binarna lioz;by i. Slw.trisT.ruowao GBKg~i1et'lljf.!-Cf!

{Ct L i¢}+ - {oJ ¢,I.b1# ---bjjln ~ 1}.

*4 .. . Skc)D"SLTU9WaOGBK 4 ~enerl1ji\I!,C1 zbior
{tv #;wr,i'

[lIaLr;a rodukej.i S ~a .i A -,ocl1JrJl.Z Z;CH.t<lje opatrzona numerem, jeieH a :Ullmera. Z1nienn<! p z Ca' A rralezy do C~ ora:;?!B l'l,l;lezy do C~~.J esli p~J)rze tej zosranie prz.YPof.Z&dkowtl:[)Y numer i~to' defiuiuJem:y N~ jakn zbi.Or wszy.st.ki.cb n takieh, Z~ dla pewnege n~
1..1

"':;:::$-'" ...; ~

b x· -J:"';L.~

~.V"

'.-." 1'),,,," r.Nb~!",if!!;m ......J .... J,D.... .... ~ ~ _... ~ ___,.-, -. " '" t. ,

*4.5.

# IW

I1,alezy db (U

+ 1)1 -1'}"*_

Grarna lyka E-rE

a Mf-jilko

zbi6r wszy:swch m takich, Ze dla pewnego n S =- (l~xlA.Y2

=?x.~~:LB(i2";2 ::.. cl~b~Ir;;'''iP''. na:k7.;~cegodo N ~i dowQ.lll!eg.o.m l1a.le-.ltj,cego do M. manly S~
!II

+ E~ E*EI(E) lid

J!e\SZCZC raz d]a dowolnego

'1

rf'f:ir1l(~rd~,

a w'~c:z. lematu 4_:5wynik~, i.e G2 generuje w~stkie - poza co- najlWJ7.ej sk,onc.z~W ~i("',bll - dows. 'Z.e zbio.m {~'!bne~;d~ I n ~ 1}. W.niG~k.lJjemy stElQ, ze dla pe\IV"e:~tJ 1~ :S:~OWQ tJ~~>Jc~dn [Iailflzy .Z'".HOWDO do L(G .•~, jak { do L(GJ. S~OWQ to 1'113 d\l'r'~ \\I)llww:aclz:enl<! .lewmf.Tunne w G. •
ZADANilA. 4.1. Podac gr.[I]1m~yki bezkO:Tl~ek.stow~genen.!jQct' ~laSL~:r~j~,"'e~hr.er}': R ;[I) ibiiH wszy~lkkh p~Jind.ro:m6w (tarncuth6w, ktore mozna 'CIclnytywm; zarDW'rttJ w p1"z.M~j ak i w spak) [Jf~l.d a If<ilbeWn;l {~, b}, ,. b} zbi6r wszy&tk.ich latJclU'~h.0w z.rowIlQwi"l7.:o,nyc~h r1~WH'IgOW, Ih' h6rych kamy 1tW?1 na",/i1l5 rna od.p.owitlJd:1!Ijll.GY rnUi pra1,N'y nWW\ij~ I pa ry odpo,'/.iadajij,c:ych sob'~ Ill! !iViar,;.o'o'Y s~ odpowiednio m,gni ddlDl1~

.............__
w~
'If... ...

genetuje zbi6c \\TY"rated arytmetl'ozo.ych z.awjeraj~cJ'Gh «-, nawiasy oraz irl, Gram"uyka ~aJ ~Sl wielozrlaUJUI:, pOmeW<ll up. ill ill >I< id moze 2lo&'lac wygenemwa ~ TIeza pomoc'l: d'W6cb. roon)'t}] wyprowa,dzeri.leJili'O!s.l.,i'"ounych. 11. $kQL1sl.:nlQl\v.,G Ei:JWI~waZn!l! gramaty k~ jeda ozn.a:an,?J. o DJ Skolls~nJ('Iwa.c ;;ramatyk~ jeJnoznaczm:l dla zhiClm wszystkic:h wyn:d,cii arytmet~c!imYe.l'I me nwi~raj.<lc-ycb l!i~n.t1fyd] rlmwtasow. Nawiasy lIwazartiy za zhedEI.~, ~eSJi iell msun[~cie nie ;>:tlTi~nia wyraiewa, Dp .. W 'i<V)'TII:Zelliliid + (hi i;> id~ naWJasy s,," zbedne, aJe w (hl + illl)if' 'id - nie 141.

+.

~I

:;ynl~"'_L:}'~Y ,- 'W Ist0ill~ I.:ho(il:i Il~m 0 w bv ml! 7.lnReTlJila ",,~t\(lt.fl· .. . ., ~ ~. e}a t.eg.o wyTi!iz.ellia, lJ- otil,e"k1 mU PrzYD!S~JilYrrz)' odp@wi~d.ni~j In.t.t~.rp["!6lH~j'i "zyb 2ffiw~e~ajn.• j lIi!I!t~ "",~~.J.~1·' W· ...,,.1....,,,.,,,,, ". ,. -.
'.' ~.. .

~rlU'lm.i(' ra

I~

Ok.!.<1

- ·~:5..II!)]Ut' PUiU aile PC"'*" ~u ~OTa flj~ Ji!!;! ,iklsle-. ]10 llierwlp;c.
. - . . n. .' . _1 ""lItUHIl'e j~"'Ct D~1.!IleLL.napj~ (I wur ,..
""-",,

~,

IJ:swa1ycic

111wniUOW z:1I.Wsze Zlrue.'nht.

lQW~ltl " 'k \'f3uJ~Sr:I~." [" sam war,~e:, J1' ="~

C

.,J'

OJ,

n~",W Jl!t.ain)'1J1
i;1

'" . "" -""1 TIII1IM) pil'~u .1 Jll.. QPUR7.w.emem,

p,t~jlj}lj!-!"'U

";"

".a~amy,

.. ,.

fi'!:)

CI;fl.

d .1;I'Iv!il'lnl~'1) podsLawiela~a kcmlnelnej ' •

o:p:o S-:LC'i':Ii!ll111:l JilaWillll6J\\V W .... ~CTIie T.~

PO Pi"IQt dll"~~i~, w fjl(;daD}'~1II.przez aU'lol"ll jlIiil)'kbdJ!lch pL,,"yjmll!l~ RiAjl 'W rni]e.!'J,l1Y~!;ms6b, ~ ma w~'ry d "IIII~e~ I!ilZ + _ TI~.I-::l~ z..'doZe~e j~l (Jr1:ZYWi~~ _~t_u~~ dla ,zwykl)'c.h a:o:i~JlIll m:l'tm~G2n}l~lI. ruemnicj fl_ nit- ~l~ ttl ID!:'P~jclle(KldkfeSJI~, ~ ~nQ~~ .r18v..'"1<L5:\T;Ii W l'r~~~rmn 7 w)'ra?_~~'I')'llIiq wla§:[\i~ 7, M.kkl1. ~. 11l1l'ol-i Prl@l'yle!..6w d.zia!ar;J. To 3~11'flQ dM.ye;>;y (1&"~'Wl$i~ nl(gt:ltdnosd 'rw.wm!iOW W !:IrU;glm ~lU fpl'ry1::l. lium).

124
*4~6. "iech G ~~&:ieGB.K 0' m _m1ielln~~~ ~.t6ret zadna ~fa~~ sirens l'Podu~ii nre rna dJugosct WH;:K.1jZeJod l. POkaMC~ ze Jiesh A ? (;, Istn1eJe w:)r;prow.adzenle [0 o nie wi~l1!j :ni~ 1) I (r krokach, ~ POl:'f10C'I kt6~ffig;O z A mozna wypro,"a,d;tic e" Na lak:l, minima 11'1<1\ leglO's.tm,oznasi.~ od faktyesnie -pr.zybl izyc do tej 1ll:ranicy1 *4,,7., Pokazac., iJe dla kaidej GBK G istnieje stata c taka. j,e6~iu'oa]ezy do Lg:;) cruz l1i' # s, LO W rna WYPI:"O'I-va,dz.ef'lue 0 rue wi~j ni:i: cd 1.1' I krokach, 4.S, N iech G b~d.rie gr.aflULLyk~

v:

a~1-

ze

L (G) jc.silzbiorem regularnytn, ' **,4.~ • .'~~K jest zW8n~ l~niow~,jL!~l.i. prawa strona kazdej je-j rrodukcji ~awiem eo

wszyst.kie produkgc ma.!1I:postac A -+a luh A -+arJ.b. 4.18. C~ ka~dy JllK, bez umozna wYgtlnerowt1c za pt)moc!!: GRK., kt6rej W,Ilzysikie proL'htkC]C' maJ fI, postae A....... BCn Inb A .......? ~~ *4,19. Pok~, rejdh ws~slkjjtl produkeje GBK maja postac A--'fwB lull A-+w Lol

".n. p~karza~, t.e ka~y IBK. bez ~ jesrgcolerQwany prnez OHK,b6rej

S-l-(~BI bA A -;'111 as IbAA B_.h Ib!J.[aBB Dla h:uicuGha ,W(lhbabbba zmde'.lc: a.) wyprowad7..enie lewostronne,

b) \1IYprowadv.eme prawostronne, (:) drzewo rozkladu,

*4.9'. Czy gr!,iI,,m~tyka z zadanla 4.8 jest jedneznacsna' 40.100. Znalezc GBK bez symboli 'bezutytecznych r6wnowatn~ S-+ABICA B-BCIAB

a8JWY"",;J.Joono wystfl,plemC zrn1CMej. Ktdre z j~zyk6w z zadania 4.1 maj4 gramasyki liniowe! .51 **R4.21.. G.rama:J'k~ ~peratorow_~ ~Y\1iamy ~m.K~e2' t:-pmdukcji, taka, ze po pntwej StrlJ~I~ zadneJ z J~J pro,dukcJ1 nre wylil1,t;:puJtt dwie znuenne bezposreduie jedna po drlJ,gll'!J, Pokazac, ra; kazdy IRK bel. E IDa g1l:amMlLyk~ operatorowa 10). **,4.2.2. :Qd<l.~YW dow~d2ie rwierdzenia 4.6 algorytm okre~lalli~. ktore ze zmiennyeh geJ,lenJJ<!Ja.~cucby koncowe, ~e jest najbatdziej efektywnym ~ mozHwydl algorytm?w~Po~ac prog!~n komp~'tew\Vy wykonuJrtcy l0 zadanie ow n ()l) ktokaeh, gdaie
rl ]t':S-l

z gramatyk<l

**4,23.

su m~ dm.goscl wszyst"k1.ch prochikcJi. Czy {afbjc" Ii ¢ i; j '# k, k ~ if jest JBK?

ilz~n

A 411

C,aB~ b

4.11. ZaIotmy, Zf:G jest GBK oraz slowo w 0 drugosd I aalezy do L(O), Jak diugie j'e~t wypWWadl.ell:i.e tego slowa w grama tyee G. je.S]i: <1) G jest w I?NC~ b) G jest IN PNG-? 4.11. Nied':l G bltdzie GBR .generl!Jj~~ po:~mwnc fonl.mJy rachunku zdan 'lJ$ zmieonym:i z&-i:niowymi p i "I:
S-+ ~S~[S::)

, Wskazowka: WproVl.m,d:zl;tposta6 normalna podobnq do rczwazane] w twier4.7,~W punkcie 6.1 dowodz;i si~ lematu 0 pompowanlu, kL6ry ulal.wia r~~II~~y\ValUe ~go _typu zadan, Czyteln.ik moze zecheiee porownac ()WO roz\\l,!za.me Z l'OZW1tp;3..Il1emodanym W przykladzie 6.3 "

Symbolaroi ~QnCClwymt s,! m p, (J7 ...... c' j oraz ::l. Znalezc gramaty'k~ w po-sl,tCi normalne] Cbomsky'ego generuj<tc~ L(G). , '.' 4.13. Pokezec, ze transformacja do postaci normalnej Chomsk.y'ego maze podn;Lflco«: do kwadra tn licz~ ploduk~ji grama tyki, 4.14. ZmaLe.l.Cgramatyke
W.~kazowk.a; ROlZWazy,t kwesti.; usuwania prod ukeji jednostkowych. w postacl normalnej Gr.e)bachamwrnowatru} Z nasl~pIJJ~·
S-'loAA I 0 .JI_..SSII

r.

SUp

Iq

4•Ia.) D e,f1mcja paI' ., .. indromu, ~ylr - 1:ancuc'ha, k:t6ry mozna odczytac. tak same ~ :rZ6~, ja~ i wspak, nicje.sl. pomncna PfZY maJQQw<t1lilQ. GER. W t.yrt1,poilobnie JII, W,Lelu innyeh przypadkach, mUlSimy przerobie deflni'ej'~ do postaei rekurencvj· nej. Lalmdmmv~.' [lad {O I} mozna "'-"JeIWOVl'aC W sposoo rekureacyjny jak nast puje: '..~..'I 1-' " 'b ., ". fl) .. •

j~li_ it' jlest pH]jJ1drom6JIl~ to sq, nim: rowniez OwO i 1 w1 ~ ) ruC J nnego nie jest palindromern W I' 'dl" . ..' ". . lowliIda l'Ii111 .3 d.JOwle I~my".ze . Jest to pmw~dtowa definicja paundrcmcw. Z punk. Jest ~i~ L (2) n10wn nf!.tycblruJl-5t vvypr{Jw~dZH:i GSK ,gem::ruj~~ zbior palillidromDw. 8-",0 I t
] (,1
~

i;)
,

Il,

I s,-,! pa lindromaml:

Cil GBK:

(I);
C2).

S-?OSDIISI

Z"

4.15. Pokazat, ze kaidy j~zyk ~ezkIJ~ieks-.loVl':. ez t. ~'jOZllla \'lygellerowa~ ~ b pomOiCQ gramatyki, ktore] Wszyst)<,le p'rodllk:~e rnaja pOSl~c A-It-a lub A ....... _gdt b DC, B~ C oraz jekJ:i. A ....... (i'.:TB~l j A-~11B'h s prcdukejami, to C{l =1. =8' lu .iR4.16.
IX£. = }'2

7£ ltaMy JBK bes s jest gelHlr;~n~ crroslukt:jc maj<t pGSlrW A-a, A-.aB lub ,.1..... ( a

Poka~c.

= s.

p .... GBK. kh:Jrej zez

\I,':5.zyD,l]{~~

'

126

4.16.

Niecb G = T. P, S) bled~fe g["anultyk~ W PNG ge.nernj,<tC<l L. "Przypu':Cm}' :iie dJugosdl;!, nsj,dm7..'lirej prawflj strony produkrji gramatyki G jest k. Nie:c:b V' = Un:] I rt nalezy do v+ i Ill: I < k}. Dla dowolnej produkcji A -tlt:t nalezace] !l.a P i dnwnlnej .zrniennej [AP] nalezaoej no V'. Lnm.ncsbny w 1" prodlJk\,)j~ [A~]4~[~) Gdy Dl tub 13 jest rowne &• .z; pftLwej sttO];].'I' produkcli usuwamy [{lJ_ 4..211. Ni'flCh G = (V~ T, S) b~d.de gnHnatyk~. wPNG gel1er~'j'lC~ L- Na nHJe~ zadania 4_ !is .mo;i:euIY zal'oZyc. ze 'IlVS,t),Sl.J.tiepro duke] fl. iejgfa matyld: s!!: P Olstad A 4 ~ A --+aB luh A4aBC. Na"pn,erw zas[!fPujemy k.aZd'!p'rodukcj~ A-+aBC produ.kcjq A~a[BC] gdzie LEe] jest rnOW4 zmlenna, Po zastapieuiu wszyt;tki~h produkcji o pestaci A -HJIJC, dlil dowolne] newo wpruwadzonej zll"llenllej [Be] 'I;U"aZ dOlft'olne .B-pmdukcji B"-ff1. i dowolnej C-pmth.dceji C-tJl dodajerny pmdul{l;."~ [lJC] ..... :p. o Zauwazmy, 2ie c.d p s~ alhn p!Jjedyncz.ymi symbolami k0l1CL1WYOli, albo ttz trl3j<1 one posltac bE, gdzie g m oze by,e stara lub no'\V'4 zmienn '!. Ottzymena Vi! ten sposob g.ra,maLyk.a. jest grsmatykij operatcnl'wq, r6'w'l:1JcrWa2:I1~~ gr1iJJJlat)'kQ nl~rwotrL~. z

cr.

5.
r,

AUTOMATYZESTOSEM

un

5.1.

OPIS NIEFORMAlNV

UWA.GI BIB UOG R,Il,.FICIN E

Fnnualizei _grmualyk bezkonrekstfl'!,lych bierze w6j poc:Z,,:'l!I:e_"k z ptacy Chomsky'ego [.1956). Dalsze istotne rezuJtaty osiqgnltf1e przez nieg(l \V tf1i w.iedzil1ie'~ zawarte w pranach OlOtJ,'lsky'ego [1959. 1963]. Zwiq_ntna z tym fonualizmem llotm:ja postaci Backusa - Naura.zo; tata uiyta do opisu ALGO Lu w pracach B[}£kus~ [1959] i Nauru [1960]. l.w:i<rzek pomi~dzy gramatykarni bezkontekstowyrni ;:I. P()sta.c1~ Bacltusa-Nillt.Ul. zostal dmrt.I:'ile:?:ODYW praeaoh Ginsbui'gOl i Rice'a f1962]. P:r1_.td"8(;.,~~.ona poslac normalna C:hom~:ty'egg oparta J~t ua pracy Cbnmsk.iego [I 959].W rz.eczywisload Chomsky do\ovi6dl :!li.~niej~e.gowynikliI sfol'muloW1!lUlgo !IV zadaniu 4.1:5, Postae 1~!Jrrmailn&-Greibaeha udowodnil If) Greioouh [1'965]- Me:lodli dowodu uiyta w tej "k;sj~kepocbodzi ad M.e. Paulla, Czy'tt!lnik powinien tak:i!.e zapoznae ;si~ z algocytmem Rosenkmntza. [1957], ki,6ryma ~ wJasno§C;. Ze podnesi lict~ zmlennych Co nlfjwyilej do kwadraru, podczs,s gdy algorytm z: rwierdzenia 4_Q moie JII zwi~k~c V(yktadni.cz;o. Mozna tam znaleiC.:rOwnici' ro:rwlQZllnia zad'3n 4.1 6.4.17 i4.1t. Fnrmal ne had ania problem UJ. wieloznaczn osd, gramatyk be:z.k.ofltek6towycll wsla'lryzapCi'OZ1!tkow"ne prze? Ployda [1952a]i, Cantora r1962], Cbomslq/egQ i SchUl· tzenbergera [l96J] C![1:lZ Greibaeha [I.962J. S.cisla vri.cl.oz;rrao.rulsc byru. bacia no poet G rossa [I 964] ora z Gin sbu tga i UJ lian.!! [l966a,;b]. • Teoria gramatyk bezkoDteks.toWy~h zna,1a:daw~ne ZiU-Slosowa,nta przy proJl!ktowauiu kornpilatorow - patrz Aho i TJl~m:iU1r1972, 1973, 1977], Lewis, Ro ~t1krantai Stearns 976] oraz UW\igi blbJiugra,llCWJe do 1I"?zdziaJu lO, gdzie Opfsa,nl' pewne prace s tej c:iziedzi.(lY- Dalsze n1ater;il~Yna tema; }\i:;;;ykoW bczkonte.k.sW\\'jcll

mozna znaleic W pmcach

IT\

GlnF:l:!ali'ga []906]
_kj,!ZU) YB~ ~

I.

Sa onraay [1971).
p~~.._ ~"wr]:), C"dlK w t:ll:h.,j p~~llL:l

To

Z1iI~r::.;;I'

P:O'k'17)11. ~

.. .l1Ql~ :W=L:lruw(my

rrnl'lY~"_ IIIUll:Jo.I.

129
p[lZio~tarue. PQrlaJd 'po.riomern
~p~iy[ila
ta!~f.i:Y>

jest dGwoinie

lady. Dla 11~:tych Ci~16w lTIo7.llmy ~roi:.yC. %to dhclga. co umoaliwia nam dodflwu\1I.1a dowo]n,cj UCloy

S -+ 0510Il sri c. Ni~lnldno jest pokazae. ~ Lmie InflZe: hye akceptClw,~ny ["rze~ :hulenautom:at 5kQl~~ony. Aby ti'LtlkCCplOWmc L" pos,luzymy sl~ sterowaniem skcn. C7.onyn'l {I d'W';'ih sWfI.{,)ch, tJl ] q'j,' oraz stosem., na ktory:m umlesz;(':mm.yni~bieskie, ,iti tl.l0ne i C2':erwfln.e t aleFi:e. U tz:<ldzeme to b~{hcil..'l 7jl'l~l.1.hJ na nas ~~puj 'lC)"cb, zastld l'Ich; d 1. Maszy'm~ S~'Lfhlj~ z joonym czerwo'llym talerzem na etosle (Jf&Z ze steJOw~. niem :skoncwnym ,zrmjdujl!cyrn &i~ ow staaie q 1 2. Jesll wej~eit!rn (sygf'1~lem wejsdowy:rn} dla "illf.z!J!dzenia j~:.d () orflZlU"Zf!d~llrd~ [est 'tV stanle qt. to na stcsie ,wsmjoe UJl'lieszc;mny n.iebiesk::i talera, Jdeti wejociel'l1 je~l
T

Tl'Iki slos ta~erzy w pDi1lt.'2t.miu Z~: skotkzQoym sberow:,mie.m moZe :wsu~c zbiosu nieregui<lrnego. Zblo:r L= In'i'W~ I ~v mdtiy dCi (0+ 1)*) jeM j~~}~d~m, b~Ilt.~,tstowym, gen.ero:wanyrn p.rzez gra.mmy~~
UZyLy do :rOJ:poz[lllw~U'lliti

M6wtm~, 'e Ci'p1S~]JJepowyiej llu~dzen~~ 'akcepruje ,lrulcuc.b wejS'ciowy.]eidi po l'lr.len'l"'OrZ~mu cstn,~n!egQ symhclu t~go t{Ulcuc:ha lS'telSl:Itllj~ ii,l~ ea~kQ\'I-idep~s;ty. Zauwaimy, K z chwlll!!: gay St06 !Otaje :S1'C pusly, :ladO!~ dWSEel :l'1J!c.hy me ~Il:, jm
IDOn!Wll:'.

I, ~ Ulrz~dzMie znajdl.llj:c S~1tw stanle Ih. 'to na stesie umlesaczony

zostaje zi!doJ11

l3J~r.l!:, W obu p.riypadkach sterowaonie skClIi~one lPD:lJ()staj~ wst<Wci~ fit. 3. J,~li woj s.ci em Jc-st c, a Ur7.~dzer! h: 7Jl ri+jduje sj~w stan ioe(II _ to zmie nia C1TlfD ~tm'l na ql. bel. dedaala ami usunieela zadnego talerza. 4. JeieU woe.j:licilllr:n jest 0 i urzadzenle iYI~duje s;i~ W stanie q1 z mehil:sklm ta]cril~ Crerr~nluj'4cy.m 0) na wien!choUro stosu, to tal~r7'_ ten zostaje llli'lIUlh;ty, Je"l61i wej~(;i'em.jest 1. a urzsdzenle j:ellt ViI stenie fi2 :ill '%h:lonyrn ~~deprem (1rtlprezfii!· I u:j"l,cym ]) noll WiCn'1Choiku srosu, to taJer,;;: tern ~'C:st:aje usuniety, ViI obu pFilypadkaah sterewanie SkClll,iCZOnep ozostaje W sta 11 le lh_. 5. JeS1i uf7,qcl1z.enic j~'St w startle ({"J' a nawiiel""otillbotb stosu l.n~jdtlje s.i~ IT";!!~n"'alCly ta~e'f~, to ta~~r~, teo .7;{)staJe uSIll:"i~Ly bez ezekaaia na i'11'1.5[~pll!e wt!j~cie. .
6. We ws:zyst.k:i,dl pnypa.d.kach innycDmzwyzej wykon.3i: .zadnegG' menu, Powoyisze reguly podane "'<lJ w ttl. bl, 5. I ,
f!lblit'.1i 5'] G~m)\

l,1,/e:j~i.ow)'ch. 1Q W koiicll ~~km si~ czerWOfiji ude.n: ze spodu .st:OSIJL, Woody Illern'olTy Lalerz zostaje na t)1t'hm illl!iL iluumil.'ltty j m&wimy. ±e m.;!~dml'l.w 1:1 kc:epluje d:in~' laAcu~b w~jS(!GCl\vy. W~zYl:itl:de ta]erne; m.og!l :il:uslac u51im:1~~e Lyllko w'PnJlJ:!adl-u., gdy linClucb Wp.rowad2:~ny do u'L2:~dzell.i:il pc ~ [est odw:r:otnosdij J~ lanuuchl3. wpmw .'3Idz@ hi~g)O p[;l)!:d.r;.

Pa,wYl51~' url:~~el1ie dziab VI zas adzll~ \'II ml,s'~,fJllljl;l.[ly sp086b; W stanie (11 n.,·orl'y o no e bliEl.1 ,sw~o wej:k:iB, pOpt:rez uml eszczcr.lfem!!l. wi~mho lku BIOSill. mlerlY ru~bleski~go tJtl!e~Elz~ ka2dym ra:mm.ady na we:jscill, pojawia ~lt 0. J ztflll~n~gD mlerza za bzdym razem, gel)' na wej~eiu po.laiwj:&. !)i~ l. Ody wejkiem jest e, 11IJ'lijClzeIli~ pr'Lechod-d w stan lJ2' Na.st.~pniepozos;taJa c:z~c IMt::UC~ wilJ~iowego jest POldWn.YW'ana se sfos.em poprze.z zdj~de niebieskieg<! lale['2;a l w:i~rmh01k:~ st esu za k.a.idym raeem, ijd.y symbelern wej~cjO'~'Ym jes t O. i la elcnego mJet,Zl:l.. gdy .symbo]em wejsdowym jest 1. Gd'y' t:a]etz !]1!. wiermlHii jest n e.y,r~~5eiw~gCl keleru, lIr:tEtozent"~ z.~J.rzym.uj~ sj~ i i!:l!dne d<ds2l~ p]':rotw~r2:El.mfl wcjki!l. ~f' j~,s~ rnl0tliwe, ]fe:!~~'iw8:lystkie. utlerzer,Jasujlt do kQII~n.y(;h ~ymbo1i

5,2.

n EPI N ICJ

ilt.dZlehmd

episane, urz~dzelflie I'lltf! InO:ll~

Skolitzo]l~

~L\lroWilf1l~ (II.<! aUU'mltill1J ..~ ~l{lWUIIL -ll.kiccptIJjlOO&O

1 ~I~W~ I W!'I;]]e:zy
c

del (1141 tOI

!irer:r.
Nh:·'bili1~ki

Smn
:III
!J~

We.i5<.-1!t
{I

!
DtliJl.I,i zffitoTly
pmi(lSIIItP wSmnil: -

Do.daj niernesJd lalC!r.\; pO:ZU.rt:ill w ruwr~ ~l _ Us'l.l:i'i g6my Lulen; po.

~~\;iHII!i 10.' 8t:J<ilie '1?J:-' Dodloll,l
pm!O!lI!ln

tll~srl!l; 'Prnejdi d0 SI1H111

</1

-_..,

q 1-

P,}..ejdi
d.o ~ra:I!Uj

__.'
q,~'

:. ka.l.de~ sytu~ tj I. Ruc~y. te b~d.!I; dw6ch .rod7-fI1. ruchu pifl.rw~H30 rodzaju lY\'l'~ Iij~ :symb~lu Wt'lJ~Ci:lQwe~o. W zaJez",o,sci od tlego s.ymbohJl' w.ejs~:icfwli:gCl. wiel"lchni Ii:: i!iO &ymboh.i n~ t;ti:l!il,~ OHIZ .\lUlI.Ul s~row,~nia sk'On.~p~~go rnamy dn 1;1,' ~'bg~ ~ ~WDI:I. Iic:I!:br;: mD~]h'i'o!ici. Ksidca ,7. rtrfcb s.k::.~da Sl~ .i!! na.t1t;;pl1e2l~' naOLl dla Sll~ r~~anjH .'li1w,n~~OIl]C~f;l i (bye mO~I!' .pu::Hego) i,Mu::!1.Rcha ~:ymboli, k.tOl"ym l.Jl.!iL~p uJ~~)' sym~DI .z ''lIicrzchoJka ~toSl.l. Pu dok:~nan1U wyborn jedUi;:j ): ljlt'b mQi:ii WQBCI, gldwlcl'I wej~d\,:)W3?J0sl:1lje. przeswd'lgrtlli Q jedtl!n syrribo1 do Pl:'zodu. f'l:ldJ~ (lwany a.rychem) jtf!s.t pofiobny C:!C pierw~jteSQ. z tym. PQShJ~l1Jemy S]~. tu sY:lEi'o(}lem wejsd~wyltl, ~ glowlc;i wBjscjo'W{l ft!St Przes1l.! 1W~Hm p@ "iVYkcmanm nwhu. l"en :rod;r{tj nichow PO'~"\,I~]l;I ZS n~ A 1J1aniIlUlow~ni ~. sta!it!!1'Il he2. c.zyt;i!oitt sym'lillo]] wej.s~owy{'h. ",,?,J."4.tk:iem u: Uk ~
nl~ ____

A'l.m~m:at takl j~~ tat'lclJo~he.m ~vmb[l~J'pcwlleg~ alfa.b~t:u. Mbwimy; te. pfe['\.vsz:y od h~wej symbo.~ SlOSiH ZlH!.jc1uje ~ l3 J ~g~ ••wl~nabu~ku'". U rl-lldil'lt:llie to ~d:;!;i,e med,~£entli IIis ty'C2.fl:Cl. kll~dJ:ie ttuiLIo, b?wlem .~tlzno~ 'W'Yb~l['U Sposroo pewnej skacc.zonej HCliby ru:ch6w

, Sf~rmalizujemy

terae pt;lj~ci~::iU,b:mna:m Z'C sroseru (AZS), t~,;]!'nf!' wejS!'iOWQ, stel'lHvmu·~ :skoflczo.ne Qrj;])! .J:'l'e.J1. Stos

'w

ZillliJrQ'

(Jj

dtli~~klu.Jei'Zj

w
-

sl~lIlIf" til..

Dndilj 7-leIQIlJY tll.lerz~ fI(j.w~llln w "'1lllI'lTi:: 4 L

OWl'! !:l6rlJ~ tll~~n: flo...a~t:an, w :,Hmj~ iJ~.

Drug!

jO~t1j

(12

t p~]di
do
IR:lDti

~
if'

C7l:11"Wpllt!r'

,ir,
.1/"

~~

1''''''·'" .' ...... ",' ~

~k-bi§ki lnl~l-Z:

[iJic ",,,,~l.;_iyi!15 nB nl;ko;:l~pl1!:

w~,jdo!:. L1.~lliii s6rtl~

I'".,,"" " ",mo•• ,.

Dnjl~J ."tit'IOOI:IJ,

{1iI~!i)n;;;

--'~
._ _ ...

Od W1'O~ .
W

lu.I~1R

dold il~~'iIlad~,m~

,1'1' R~\~,)'~Ill'rI)' 11!1i~1.I!lh ft=HJI

Ih:!J'lIt oLiw"mIllGJ

tlll.:J:tIo~L:<I,

'ii,

1.rlWJt"~1I1olf

!XI

I.e' l;lillHe lI}'rIlIbedt: •• p 11'. w-=

~[!I11l1"'i'1P

!iL' PIt!fW"'~~.o

(tJ'".£YIl, ~hun ~
-~;...._---

t3U Nalll-om.tlc tnusimy zdefii[liowac j~z.yk akc:ep~owlill.y pr;lCz automat r,e. ~t!l)8em_ Momn. to zrtlb'.icllla dwa naturelne ;'jl·postlby.r·i¢rw!'~. okterym ]U~ wSPQrn'lnie~isn~s. po'~eg<li!:Lazdefiniowantu UkCeplJQw~J]'~~oj~zyka jato 70bimu w&Zj!.'iitkich la;ncucM\lr wejs.cJcwjlcl:.l., dlakt6ry.ob jakis doy; mellow powoduje opr6.rniellie [)l'Zez aulo-rnru jegQ &WSU.J ~y k ten zwa o y jest j~y kiem ~.kce"lawanympr.zy ru ~Iym srosle. Drug! sposob :zdll'linio\ll:ania j~zyka i:I,k,L;:eplOWIl]]cg:e j:~~. pDuobny do defilli~ji poda:oej wp'rzYpadku autemsni SkOnC:lioc(il:gO. WyznaC1.:O'lID)1 pcwne S;ltiny j~kll kericowe i de Fmiujemy J~?yk iI.koeptowart)' P r.rez antoma L ~~ s I osem j ako zOL6r wszyslkic1'1tartu::ucl1l6w wejSc~owy.:;h. d]a 1«.6rych pe wi I;! 11wyb6t ruehew E'PwoJu)e, ~ automat ten wch@dzi w sta.n kQIlcnwy, Ja'k 7.obaczymy, nbie detfiniJC:je all::ceph:lwal':l1<1.11.\ rO'W:L1iOWaZlle W tym senSle, if jesli jakis zhi6r jest akcepHl·w<m.y puy pllut)"nl sto~ie przez pewie'l'l AZS, to jest o.n akoep,[@'V!Ia_ny p:rzy sranie kD{~J;;Qiwym 41 P'r'llezp(!wi!eJI inny AZS, i ria odwr6t. AkteploW:Qnh:: przy sta'llie KOnCQwYn2ll jr.::Mpcj~ciem barlll1~j I'O,ZpOW sz:ect!. nionyrn, ale la'lw:iej jesf ud.owudni.c pcdstawowe lwiercizenJe na ~emat a:utomaL6w ~ 5tos.enl po~1 uguj lle si~ poj~iem akeeptowan la pf"l)1 pustym 1;( osie, Twierdzenie ~t1 mowi, oi:e klasa j~zyk.ow ak.. ceptewanyeh .prnllZ !UJlCmaty ,W stosem pokrywa si~ z k1il1.f!>~ j~y k6wbezkon leks lJO'It\'YdIll, AUlOm~tem.zt" o.'I(03emn:azyw~my system }II pestacl (Q~ E. 5. qQ, Zn, F), gdzic; 1, 'Q jest skoJic~onym ibiof~m ~tw~(hv;

UI

~(q, 8~Z)

>;:

[{P1' 11)' (Pl' 1'~) ",",P"l~ Yi>JH ~(

jCJiI il1l~rpret(l',wan,a j~lIJ[~ .fakt, ,?e :znfljduj'tcy ~i.;;: W sL<lrl're q 7. sYlTI~holelll Z ria w'le~~,tH:)f.ku."t9Sl!I, moze, _~~ez!l.le:~m.e od obserwlOwmlego symboll.l wejOCioweg;o. p~!jlJ5t Vi $tm) n ~{ J i':a~:~,V\IC :l .ta ~cu!J;;hem FI d.la dowel n e.,go t; 1 ~ i ~ m" W him pT7.yP:J d ku ,g,lo·wnc:a ,,~'e~~nowarue jest przesuwa na do prrnm:lhu, •

~s

r.

zwa nym .!'.r~lJ· b(dc~'~1p.vcrJq_t kowym; 6. F~ Q' jest zbierem stan-Ju' ktJ1h;Qwy{-*~ .. . . 7. (l. jest odwzorowaniem Q x (E u {",})x r na sk:enczol1C' pnQ7.hi.ory Q .l'i i~~ nlezostanie powied7.ia,ue !Ilacz.ej. ffiIlle litery .jIO PCCli'4titu alfabetu ~~ o:m.ar::zllly ~yn:l.ho1e weJsdowe, a male lileFY z kcn'(;;~ aJrahelu -lanOUchy ~yllJ.1W11 weJrscit>lw}'ch._ Duze li[cry rep~rezeml Uljll ~YJill1J.OOle :S rosewe, a l~~ery I!lf0Ckie hrrlcUch~

2, I jest alfabetem, zwal1yrn alfllbewm wej.~clowym~ :..' jest aJIab~Lem. zwanym u!.labetem £tos()w)iln; l 4. (J" j~~ clementem Q. zwanyru Sl'al~~~~IHJl'Z(,ltko\""yj!l~ S. Z (I naleZftce do r J'est S7£ireg6Jnym sym botem stosowym,

T.lil5lica

5.2.

I"ormallly IIU~L)m~,1 ze ~lmi!ln almeptUJj1.J,t:y j ~lIt'm if I !'I! n~I·le~~ I:i(!l -I- IY"~ P~l pllISlyru ~jtJ!li!~

[!!yrnbQ! i. 5.to:llowycho.

Ruchy

f5(l/,

[j,

Z)

'=

~tlll'

J'll.

(p~,

f .. ~'''' (p",.,},,,,)}. )

gUide (. O,,'<l.~P l ~ i ~ i'H. SOlstdnami. a nru.eZy do x~ Z je!lt s)'l'ii\bcdeln s,lO~~O",)i~ (}~:z "fj1 na]eiy dQ< 1"'~ dla .1~ t ~ m. ~~:Herp'retn.lj.~illY j,ako fakt, i.e A~S m!!jdllj~~t1 ~~ w stauie q, z sym bo!cm wej~d.owym ~ !')ra"ll jakn S)'YiilI bolem 11:t Wl~r.z~'b Ll ~t('l) Z ('tit

131
odnotowywac stan. automaru 1 zawartosc stosu, Poz:y1eczne jest jednak rowniez whlczenie do OC nieprzetworzcaegc wejscia", W ]'ezul~aciedefi.uiujem.y DC ] ako tl'ojIq: (q, W, y); gdzie q jest stanem, W - hmcuchem SYlnOQli wejadowych, a y - hmcncbem. symboli stosowych. JesU It-f = (Q, "E, r, a, '10> Z". 1") jest ALS, to m6wimy. ie (q~ aw, Zr.t) hT (1', W. '~)J jesli 6(q, a, Z) zawiera {p,. Pl, Zalilwairny, te smeze bye dowolnym symbolem wejtSch;lwj'Ill lub slowern pustym 8. T tak np., w przypadkn AZS .z labUcy 5.2 fakt, ze (.q1~ NZ) na:J,e:iydo d{tli" O. Z) mow.i. naill, :l:e (.9:), OU. ZZC) (qJ. 11, .NZZC). ZWlotne ] przeenodnie domknieeie oznaezarny symbolem ~. Innytni slowy. I f-V J dill kaidego OC J oraz 1 hw J i· J liT- K impnkuj.ij~ ze I bIT K. Piszemy 1!L K, je~H Or: .1 D1(1Z~ przejsclV K po dokladnie i krokech. Indeks M W hr. f1r
j,

133
poe.lOIntowy

(q 1." 00 llOO,

.~
C)I -

(q~, 001l00\ £)

r-

(qh 01loo, Ne:)

m-

.!

.~
tq~.

(!ll> lloo, NNe)

noo. C} .....(q:z. i~OO, t:)

oraz

ti-

jest opuszczany

w przypadkach,

gdy wiadomo,

(I

jaki konkretnie

A1S

1
(lih 100, ZNNC)

chodzi.

! Niech M = (Q,r, r, ~~qfj. 20, F) blt,dzie antomatem ze stosern. J~zyk dkt!.eptowatzyprze~ Mprzy stallte korkowym eznaczamy przez L(M) i definiujernyjakn {w I ismiej!l !J nldeZ~\Ce do E i l' nalel~e do
Z kolel j{!zyk akceptowa~przez M przy oznacra:m.y przez N(M) j defini1!jemy jake

~.
(ql,

r*

takie,

ze (qo.

w. Z.J j.L (p, s, y)}.

2eroit)lffl

(.,.~ 0.'0"
1
(qh Eo

(q 10 00, 'IZNNC)

00.. lflVCl

1
0, NC~
mwc)
(q~,!!,

NNZZNNC)

(q;l" ~

C)

-I' ,'~~.

to. i)' I

}IMtym

stosi« [luh

S~OM8l

matcepluj

{wi istnieje p nale~ce do Q lane, Ze (qo. w, Zo) ~ (p., e;. ~)}. W przypadku akceptowania przy pustym stosie zbior stanew koitcowych jes! bez z.naczerua i :zuliIlyczaj pr.llyjrfilujemy, se jest an pusty.
Rt-guly U) - (6) pOZll'o'alajq.
Pi'Zl'idlt!li 5.1. AUl.oml'lE zoe ~tDsem podrlln~' w LIlbl, ~.3 akccpluje [Will'!! I W Il!!le'.i:y do (0 ~ 'O·} M na prz.e:~h[Jw·YWiiJi.le w~j~ia na ~to:sj.e. W reg'!IlhiCll (3) I (6) M m!3. ~')'bor

TiI:blitB 5.3. Nlede.termillistycmy stosle

A.2S akceptuj&c:y {ww& I w na!eZj do (0 -I- O*} przy pustYID

134 ('1) dla ka7,dego q naJe~ce,go du Q i k<rildego Z na1ei:'loogo do r,jet]] ~ (q~(~, , jeu Z :ib'io'l,em niepustym, to 0 a, Z) jesl zbiorem puslym dla WUYSlkkh a naki.olc.yci1 do 1'; {2} dla hd.m:go q Dale2;~c:ego do Q. zaducgo £' I1alc?4cego do r i iadnegfl a nalez'lo'ego dn I u {l>} lbf6r 10('1, (I, Z) nie zswiera wi~cej ]IIZ jeden element.

135

ts.

nego "q, f., Z) 1'. Zauwazm y, 2lc W przeci wi'e'l'1stwie do a inomatu sk(}Jtczunego, ,al!.l!tomatze stosem uwazamy ':!Ill niedeterministyoany, 0 lie nie stwierdzimy in:acl~j, W przypadku automatow skoriczcnycb, model nled,et:erminislyc-zfl.Y jest row.

Warnnek (1) zapoblega mooliwoseJ wyboru mi}~d.zy ruchemnieeajeanym od symbohi w:ej;5duweg~) (B-IliClleII:I) a ruehem ~~!l:zanyft1 7. symbolem we-jsci.owy.rn. Wf\runek (2) zapobiega mozliwosci wyooru ruchu ala dowolnego (q. a, Z) i dowoJ.

l:towi!I,zuy z deterministycznym pod wz:gJ~dem akceptowanych jft:.l.ykow. Nle jest 10 jednak prawda w przypadku auromatcw ze stoseen, D1a pr-t:yk:Iadu, wwR jc~[ akueptcwany prsez peW'ien oiedeterministy~ny AZS. ale uie Jest on akceptuwa.ny pr.zez :laden d elennhitstyczny AIZS f!),

Jile funkcja 0' jest okreSlona VI' nagt~puj<!(]}' sposnb: (1) o'(l)'u, 8. XI}) -= i(€Jw z; Xo)l. (1) o'(q, a. Z) zawie.ra elcmerrty 2biO,f\1 6('1, fl. Z) dlawsz:ystk~ch q nalezl!cych do Q. a llil'lki'lC)'ch do I u It} I Z nalezacych do f. (J) DJ~ dowolnych q nale~cych do Fi lli11e2:;~CYC:~] do r u iX(I}. ti'ltjl\ f... Z) zaWleIi:.I, (q~ 1.:). (4) Db, kazdego Z na1~~~e.t(!,('1o T u {Xo}. ll{q. Il, ZJ zawiera (qe' i;}. d ReM'i;l~il powodaje, ze Ml wcbodzi \IV pocz~lkowy OC automaru M:J_, z; tym (1) wyj~lkiem, fu- Ml IDa :s.woj wlasny znacznik spodu :SlO~'11 II; lez~cy pon:izej symbof X ;;lOSU M_2. Regula (2) um:o.Hiwia ~utomatov,li MI SYltlll1ow<tnie automaru i\la. Gdyby _,\f2. k:~dys wszedl' \oli' stan k011.COWY, to re,guly (3) i (4) pmwol't_ Arl na wybor miQrlzy prht'1Soiem w stan q~ i wymalaniem swego srosu, czyU mi¢zy 7,aakoeptowlilOliem w ren 5po~ob wejscia, a knntynuowaniern symuJowaoia M~, Na]eZyl;.i!Uwazyc, Ze M~ mo~ wymaza6 C'a{y sw6j ,\itos ilia jrakiegos wejscia .Ji- nie m:deZ(_lcego do L{M2). W1a~rue l trl~a, powod u M, ma sw6j wlasny zna~zulk spod u stosu. lnacze] b ewiern g

.z

5.3.

AUTOMATV

ZE ST,OSEM I J~ZV'KI BEZKONTEKSTOWE

laacuch x* ktorego nie

Udowodnlmy teraz podstawowj wynik, mowi.,cy. ze klasa j~zykll'\,\' akcepprzez autornaty ze stosem pokrywa si@.sdslc. 'l klaS<!: ',~zy.kow bezkontek:slowy,ch. Najpierw pokazemy, ze jtzy"ki akc6pl.uWane pr,zc-z. 'l.ulomllty.ze stnsem :p:t/_Y stanfe koncowym Sij d,okhadnie j~ykflITli akeeptowaaymi pl'zez aUh)ID,Uy ze stosem pl"l!\)1 pustynn stosie. Nastepnie wykai,emy. 15c j~:;!yki akceptcwane przy pustym smsie ,,'[)kl1l1vaj!l.$i~ dtOk.:.tadoie z j~zy.kami bezkontekstowymi.
[OWtUl)'Gh.

]'co.guly (1)

AI1 S:Yll'luluj1l-C M.:J "vyma.~alby takze ~w6j rely SCQS, a koojJtuj~c tym sposo bern powinien zaakceptowac, Niech x Ilal,c±y do L (M:~J. Wt:edy (qo, x. 20) Iir; (q, E.)I dla pewnege q natezl'!-cego do .F. Rozwai:my teraz zachowarue M, przy wejiSciu x_ Na mocj
(I/!},
E,

.Yo) ~

(qQ' x, ZoXj))_

l\Iij roo€..)' reguly

(2J. kazdy

ruchM2

jest tegalnym euchera M1t, ezyli (q, e, }').

(llo' x, Zo) ~

akceptOW'!Jnia przv startle zakceptowrJ,niiem :pny pustvM stosle

R.6wnow-aznoic

koricowyllTI

le~li A.ZS moZe. wykonac pewien c(!l,grnch6w ~tart.ui~ z dane:go OC. to moze on ~'I')'~I.:nl<l:6 ten sam ci1!:-g ruehow stan uj<.!:c z d~woln.e~o OC otrzymanego ;. pler-w~~go poprzez wstawienie ustalouego ciagu s),rmooJi ponize:j pierwotnej
:aWano-sCI bl1)SU,
="

Zatem
tq{j

TWmRllLfiwlt.5.L Jezeli L = L(M2) dlJa pewnegu AZS U~. [0 L

N(.Md,JI

'pewnego AZS M l: " ~, , . . . ...,,' . [)ow/)d_ MOWI<1c 'S.krolowo~ choehby-smy~ by MJ symulowai M~, z rno~Ju"'" ei It wy mazania przez M I sweg'O stosu, kicdylml'l'l-rD.e~ M 2 wchodri w s_r.a~.kO~OO~t W automaeie lid 1 uiywa:my stanu If~ do wymazywarua SlClsn oraz S~~S1JJ~my ~~a~~~. spodu stDSU.~O? a ~~~c: M\ lfIie pr-~adko,wQ ~ajj ~€i~t:OWatc _!.:~lki'i::gos ~fl~:c.qnl gdy MJ. oprozm swo~ S,wR bez weJ~cla w stan k?D~WY- Nieeh M ~ - (Q, E, 1 , ZOo F) bedzie AZ8 takim, ze L = L(M 2)' PrZ:YJmuJell1:j"
I

os.

x, .Yo) hr, (9'0'

.J"{;.

ZflXO) ~

(lI, 8, yXo),

Na

lllfJoC'y

reguJ (3) i (4-)

n:?~

]ll:

((1 u

lq

e,

q~},

x. r u

rXfJ}~ lj', qh, Xno Gi).

Uti
TW!E1l:DZcNJi

137
5.2. Je§ii L = N(M,) dla
peVlrl'l.ego

AZS Mpto

= L(Ma)

rila

pewncg;o AZS M2• Dtlwdd. Nasz planpolega teraa ua tyro, by lW'lsymulQwal Ml i 'iVJkrywal. kiecly Mj Gpr6mia swoj Sitos.M';2! przt;lQbod~ w stan kcuicowy wtedy 1 tylko wtedy, JJdy to llas~l'ta:je, NiechMl = E, f"o, q(], Ztl'.0) b~dzie.AZStakim. z.eL = N(Mt). Niech

,~s.

Dm dok.onani3. kroku induk:cYinc:go loxwiUDlY teraz kmk przedOlStluni tj.

(fl, ya, .s)

m16~my. fe i;;::: I~
(f) f-{q, 1>, o!).

:n~ech x = ya. (5.2)

ca,

Fl. (q,

tl,

M2 = (Q U {q'(I,

gA. E~ f u {Ko;,

{}'.q'o, Xo> {(il;{D,

gdzie funkcja {l jest zdefiniowana w naJl~puj:W sposob: (O 6'(q~.,6, XIl) = {«(to' .zoIo)}, (2) Dla wszystklch q lHl!e.if!cycb do Q. a nale:l~c:ych doX u {s} i Z ualeia:cycb do

ko:nca "~an.cuehaw,ejs.ci.o:wego w pierwszych !' OC z ciljjgu (5.2), to odhyfe:my.. z: (q~,!, S') ~l- ~ (q, ~, (J), poniewai. a me mcze wyv,oiier.a.C- \'''J):lyw U 11 a ruob~ za~ me rostan~e pnbrane Z wejicia, Na mocy zaiOZe1l1a lndukeyjnegu, ma11lY WI,~C:; S => J/J, Ruch (q. a. fJ) f----- (q, s, :x)impUkuje:, ze ~ = Ay dla pewnego A z V, .A -+ m, j,eS!Lptodtikcj14, gramatyki Goral: fl- = TJy9>, Zatem
Jdli Ilstlnjerr:Y a
.2;

M:

S k.IJdwyprowadzamy

=-y!J

~ya'1f

= X~,

Seq, d Z) = li(q.
j

11.

2),

(~) DIa kazdego q nale~c:ego d.o Q. ij' (q, s, Xo) 2:awiem ("1" s), Regula (l) pnwod uje, Ze M~, \vchodri w poc~(kowy OC M t~ Z tym wyj!tt· kiem, ze M2rna swoj wtasny znacznikspcdu stosu Xoo, znajduji'!,cy ~ pOll1i!ej symboU sto 5U MI' Reguht (2) l!.nnoi:l.i'lill'1a urcmatowi M~ symu 'lowanie -,V!. Gdyby a Ml kledykolwiek wymazal ca!y swoj stns, to M1. symuluj~c Ml takze wymaie caly swbj stos, za wyj'tUdem symboln XI} na jego spodzie. Reguta.. (3) powoduje, ze po ukazaniu sitr Xo automat M2 pl:7echodzi w stan kon,cowy, akoe]Jluj~c VIIten :spo:rob wejscie x, Dow6d tego, fe· L,(M2) = N(M,), jen podohny do dowcdu 1:\\rU:l'dze. rna 5.1 ipozosla.wiamy go jake c:wiczenil;!, •

w sklad {5.l), Przy pustn:)' tera:z;. ze s b.Ai:li za pOmQc~ wyprowadzenia .i.ew0SU'onoego. pok~~emy p~w-z l,m:lukcJ~ pe t" (q;, x, S) ~ ('i. ~. O!). Podstawa. i '= jest ,mew tl)'wlalna, Nl.oo'b l ~ 1. Przy;puscmy, se
imphka.cj~ "med_y~' wc:hod~c'i

n.

S ="'yAf' =--YW1~~ ~~e x = J'll j 0: = frl. Z 7.:ilJozeoia mdnkcyjnego. (q, y, S) ~ (q, B, A,), a WltlO (n "a ....r r= (q, a. A) , . .. '.' - '1",,,., (;'\ i. * y. P omewaz ~ A ~ lilT JC:S[ prod,ukCj!l;. to M<tdwynika ~.ze fJ(q. (I, A) zawiera (q, '1). Zatem . -,
(q, z,

j-l

SJ f-L

(q.

CI.

AV)

r- (q, e

0:),
f.:

lik4d oltzymuJ~my 'i~plikacj~ ~,tylko wtedy", wo'hodz~!l: w skJad (5,1). S~ W C'el~zakon~lZffjnl,a dowadll! wyst::tr~y muwaiy6~, Ze- (S·,I) dla C( ~
5.3- Jesli L jest j~ylciem. bezkontekstewyrn, toistnieje AZS M tan, ze L = N(.. \I), . Dowod. Niech G = (V. '1\ P" s) b<:!dzie gramaty~bezkontekstowil w pOS[IlCl normalne] Greibacha generuji!:C<iI: ZakJadamy~ ze I> L. naleiy do L(G), CZ)'tdllik mose zmodyflkowac kons.truk.cj~ dla przypadku. ,gdy s nalezy do L(IG). Niech
TwIERDZENlE

wted .1[_wtedy 1 tyLko wtedy, @d)' (q. x~ S) I-Jt.. (q, " I tylko wLedy, gdy x naleZl!' do N(M), 5.4. Jesli L

e g). Innym!

8i'Qy/y.

x nalety do L (G)
•

m6wl, te

me

~onteks.towym.

....._._ TWlUPZENrE

= N(M)

dJa,

pewnego AZS M. to L jest jltZykiem.

M = (lq), T. V, 6. q, 81 0), gd2.ie li'(si~ ~. A) ::awier.'3!. (fl. '}'). je§:ll AI _., ,(.1)1 naleJ;y do P, • Tak okre..slcmy A ZS M syl'l'lul uj e wyprowadzflma lE;1wustrofl De; grll.mJ,llyki G, Poniewaz G jest w pestaci no,rmalQle] Greibacha, to ka'ii,da forma "d,auiowa. ~, Wj'. prowadzeniu Iewostronnym sktada St~ z hUlcucf1a .Ilymholi koimo'\oVYch:r, po kWfY~ naH£puje Isticuch 7JlIiennycb ct:. ~Mprzechownje pnyro.!ite\c 0: takie] fertll'lY zdRJ:'tiow~J :nl), s\osie 1'0 przetworzeruu JlTZ-cdrostka x. lJdowodoim.y w spos.6b for-rtUIlny, ;i.e

IV. 1: ~aH:dd, N~ch M b~d?ie AZS posuci (Q, E, r, s; qrJ. Z:Dt 0). Niech G = PO~ta~i l! .!I) blj;d~ ~ram_atykf1 ~e~kCll1tekstoW4~ tak~, 2ie V jest zbleeern obiektow nato ~,q, A .. p:], g~zu: q j p aaleZC4 do Q eraz A nalezy do r,plns now)' symbol S
Dliast P Jest zbioTem n.as'~l':li,lj4'!!'Ycbprodukcji:

it)
2)

5 ~.x«
(q, t, ie S

za pomoCiJ, wyprowad:reni
_J;;,

S'J ~

.. h;wostronne,go

wt~dy i tyl_·

w1cdy, gdy
(5 t I

'~lJ, <:, 0:).

dIad' .~ , fi'l' PJ1' "l_..,-l-lJI A B WBolnYC:bq! q~. q], "'."}t/PI+ t, (la~l!2~ych do Q, katd~go e z E lJ If) i dowelnvch k' h . . '·'T.....yC (I~li 1'. 2' '.', 1J 191 l)<Y.e:ZIl~;1C b d0 r [:11,0" ze c'l. ('1, a. A) mwiera t ~,-11 B ... m = 0, to produkcJB prz}'bje:ra posla~ Iq, A; ill] __ a.} IJ I ;l.BwJ· .". W Zl'. o:z;u:rrlienrn dow<~du pomocna j~s'[ informacia if:~" . o.Elt'tl.U 1-' ,...1 k,' ~, ......Iel!ltle I llfodukc.e y!>JI l./ zO'SIa~J :zdeAmowane- ltV t~.k! spo96b, ze WVAtQwa.'l'I c:wostronne.." ___________ oJ.... Y.LCme
t _"1' ""

S ~ [.q(l' z; qJ dla k~d.e:_go q llideziCe,go [Q. A, q"'+IJ -+ a [!'II' 81" q~J [q2,B'.b q3]

'

de Q, .. [q

'»

11

Nnjpierw :adozymy, ~e (q, x, S) ~m. PodstBwOI, odrowladajl.\~

FL (q. s., !it) i ullowodnittay

1=

o. j~t

u·ywialna.

p.-zel' indukcj~ pi1 poniewai.T = I> CI~

~t

_\f6wi'l~. do.ltadillej.
Willrun ~j (P1Z}'P-

l~(rutlj thJ m )

~.r.ruellfi~

TcIWeZttCiido V

I IElll(lU1:lby 1'.

'1 lat ie. 1re Jql~LlDorne !;oj

IJB f,llGwa x 'iN grema tyee G jest symul<JicJq d:;;:ialmlo>LalJ'lomalu M po pcdaniu.mu wcj~ia x, W sZC2ieg6111l.0Sc1I zmienne pojawiaj"loe" s;i~ W dOWOlnYHl kroku v.'Y'Prowa.e'h~e:l:!ra leWQ;Sfrofinegil1 w G Qd.pow!adaj~ i'iymboLom .. rnajduj~ym. si~ na stosie automMu M Vol chwi ii. gdy M znhaczyl dtn,ktarlnie ul!.k It C-,l;~8c!aU.CI.1cba wcjscio1wegQ. j akO"l: j U.i w;ygenerowabgramalyk:a, fo.mlulujQ!c to lna!i:""liejlwLen~1J! denni'cj~ G jest, b'y [q. A..~pI wyprowadzato x wtedy i 'Lylko wtedy. gd:yx pnwcduie, Ze M W)'!lU!zuje A zs SlOSI.i W wynik II pewnego ci",gtl r:l!l:chbw .rnZll0czyna j~ego si~ w stanie q ~ kOfl~f,!ceg{l sh; w staaie p, Ah~ pok::Lzmc, ire L (G) = Nt A1). 1L!diOWt}dn imy pirzez indulcj~ wzgl!tldem Hc~lJ~

139

I.... , ....

.........
....... ~ ...
.. """"

kre kOrw

wypl'iow<ulzen]u
[q. A.

'oN

gram a ~yce·G l uh ]i~by

rucJi]Q,w

tl'I}'l,(Jrlll

am M
6.!>),

ze
($.3)

I I
I jl

pJ

it

wtedy i. lyl.ko wwrlY!Sdy {q. -x. A)

rt (P.

I
! II I I

....... ,
I

NajpitlfW 1.,U.iQwodnimy pl"L~ indllkcj~ 'po i, .ze j,esLi (q. :l . ..4) ~ (p.e'j J'!), ~l'l (q. A, pJ~x, Jeiili f= 1. wM"l, x, a) musi za:W]er:11Je t». f:) (.X' j~!lit ~lr..IL<lCj sfoWI.\lIt pustym g albo (J(}Jradynczymsyrnbolern k(tlicowyw). Tym samym [q~ .4, .0] -Ir.•lf jelll
pf()dukc.irll grcamiJtylci G.. ZalOZI:D;lY[~raz, Ze f> l , Nlech x = ay ural (q. ta.licu.ch y
BJze
Ill0il111 a}'~ Yi Y1

slii!ll ...; ~

. "'-I i I
I

All-

('1~.y, BJBl

,••

B,'~}P (P. e.• b)..

liczba llYN,5.!. W)l~okos£

spotylko~ych
NloS1Jl j~.~r.lIrUIl&:'c:j"

s'YfiliboJi wej~i~wycl!i ti:czbJ1SPOZydOWIHI}'ch symhoJi wejsdow.¥c'h

zapisac W poslaci y = }'tY2

SWSU~

bye muze po lIh.l.gim d~gu

YH.gdzi.e)lj po\VodliJje lrvypchni~j~ rudIOW. Nfec.h J'I b~dzie przoo.ros;lki~D:1

...

li:lJlcuc,baJ), na lu6rego koncu sios po raz p~erwSZ)' ~nicjs.za .\l]~ do n- I symbol~. N~~ch )12. b¢zie ~a.ticuchrun symboli y ~s19pujlJJcycl'1 po )/]' takim, Ze na k0fu~1!l,1'). ~lCS po raa pic:rwszy zm.._~iej~~a~t¥! do n - 2: symbi)Li. i lELk dllllej I(~. Ustawienn:
J1., Ji:i' ..••
)'11

pokazane

syr'll'1,bolem od spodu

ShlSllI

jest na rys. 5.2.. Z<;I,uwv.my •. re .lJ ~ il'llh~musi 'bye I1AyJIl pnez a~ ezas cu::kzylY"\1ruria.y, przez M- gd.yz JJ~ mote

siC( 0110 rsa l.vh:1:zdhoJ'k-u SlO!iU11 :zo'staflie r..ast'lpione" jticlnY~JI lub wiJ~ksZ<llic.zhq :symhoH. Iednaki:e ~den spDsr&d symboli 111.' lJ3 ••• .; lJ~ nie rocrzt si\'l nigciy zn aJeiclul wi erzcho Ik U S1!OSU PQdczt];s pue.zytywani a y! ,a wi~c nle rnvgif One ~ostac zmieeicne lub wptyn~t 011obiicaenle. Ogotnh:, Bj pozoslaj,c .nluez;ITI,j~rdClrtt' na stosie podczas odczy~ywallia )'IY2 --- YJ-1sitj! Zlliucenic. je~1.i znajdzie Istniejf,,!. stany
fIJ.>

'h, ... , lJn+

I(Q1'

~. z

q" ~ ~

P. takie, ~" ~)

Yj' B)

f...L

('1/+,.

w mmej .till;';; " ruchaeh (q f jest stanem przybiJe:raIlym w ehwili, gdy stos pO r~ p.i en!j'szy skraea ili~ do n - j + 1 ~lcme:nt6w). M Dzna'Ni I!,r'l: zUSiosQwa,c za loj~:nL~ indukc.yjnc:. lik~,d
(5A)

140 Z pierwS2ego kroku wyprcwadzenia

(q~ x, A)

141
x z [q. A, p] w:iemy, ie tlfJ'
X1X2 •••

lq~l [I/o'

s:

Q _] -t

0 [.q'J1 X. qol ['ll).

x, (h]
X.

f-

x~" BIBl

"'.B.J
j ••• ,

~l
rl

jest ]ega!tlym ruchern M, a wi~~ z tego ruchu oraz z (S.4) dla j = 1, 2 "ITIlujemy, lie (q, x, A) ~ (p. g~ f;!J. DowM koQcz.ymy uwa,g1[.,ze (5.3) dla q = qfj l A = Z:o mO\;,ii, ]Z Iqo, ZOj p]

r~~. I',lL] X,
[ift,

x, (lJ -=-' 0 [q", x, q.J [Ill'

1.

q~ll

llQni_az Mq~, 0, X') "" {(qa, XX)};

PQIlie\.,..

az ~Wo,.,

X) - f(q], ~)}:

otrzy,

J} -4)

Z~, q.J .... IJ,.

X. gil-+~,

~e-lljewai o(g]. ~, pani.eo.va:z

ZJ = {{ql'

8)}! il)}; ~)}.

f'I

til,.

£l{I]L, s, X) .... t(ql'

S} 1qL' X, ~h]- I,

pCini.ewa~ 0(111. l, X)

= {(tjl'

x wb:dy

i.

lyLko wredy, gay {qo, x, Zo) ~ (p, e, 8-).

(p, s) dla pewne,go stanu p.

Ta uwa,ga ~ilCzn:iez :regmij\ (I) kODStrUkcji gramatyki Gi:mpUkujll!, ze S~x ~1.edy j tylko wtedy, goy (qll, ~, Zo) ~
f.,

Ni>! J l' .- ,,' 1 . .' •., . 1~ zall!waZl't\ie nie rna tu. produk";j d1a zmielllllN'h [" I' .d. ~ill ·1' ~'~ Z ~,!,w.!l" P,omevr.'az , WSZ;'SI!fi.le ., . "". . r- ~ v", prl1.:h.llX:fB dla [q(lo q~ 1PiD' Zoo _q~ ~J~ ~~ prawe,] SIT,?IllC l"ll x. (jioJ lub [q J. ZjJ, 4'1)], to ani z [qo. X, qO),ilru
lei: l
t

udzWem kioreJkolwlelc z t!rCli cztereCh zmlm.nYCl:1, o'LnymllJemynll.

[qa. [liB,

!G'o.

Zoo

Q(lI."1C ~07J'Ul wyprOWlld.llCza~ego

~m

latICllc·M.

~OIicowegO. USllwaj(tc ws:zyst1de p:rOOll.lGcjll t(mie;e lIast~pllj~ -Pfod'Ukcjll: [q1, Z~; .jh]-fl

Innymi slowy, x nale±y do LeG) wtedy

t tylkn wtedv, gdy x nalei:y do N(M).

z; Ill] ~
x. !1d-

8-

[I/o, Zo, tl..J O[qn. X, ill] [qj, 0 [yo-; X,

I

z, qd

[{il. X, ~lt1""'.[ [,cI1. X; {ll]

-I'

fqo' ~V, ql]-t

tId [t;i'l' At, 9'1]

M .: (hlv, !!dii~ 6 jest dana I1a&~Ilj-¥ymi w,rorami:

;,yd,

{O, 1}, tX,

Z1)t.

(j,

qo' 2'0.0),

J{qll'O, Zo') = (((Itt, XZoJ},

oli(ql)' !l, jV) .!i(Q1j,

5(1'/1' 1, X)
6~111' 11, X)=

{(til

e)},

{{qj)'

XX)},

{(q" s)),

'fwi~~dzerua od 5, t d~ .5.4 .mo~ podsumowac Jlomzs~.c it-zy warunkl s~ rownowazne; (1 L jest j~zyldem bezkontekstowym.
(2) L = N(M-,) dla pewnego AZS -M11(:3) L = L(M1.) dla pewnego AZS M2-

w l1a.st~uj<l£Y SPQs6b: .

r, X)= {(qt, a:)}.

&(O:h, e, Z'o) - {(q]" e:)},

Any ~kctnstruowa6 Jr _

GRK

(1 ee

(If, T. P, S) generujll,{:1j, N{M), weirny

i 'l' sobie, it: pe'I'o'DlC zm:i~,nne m~}~

(s, [.q,~; X; qQ], [qa, X, <fill'. ['11' x, '11;1]' [(,11' .r; qj} [qQ' Z1j<; gil]' [q'I}" ZQ' ,71], [q,J Z'B' 'li't!L [4'1.. z; '1;1} = {O, 1}. W ~l:tlI1IlkOllstrnOWlIlli.a, libioru produk~ji. Vi' :moili.wi~ pros'l:y &.po:s61:;i:nll&:~lll_y 1!£~'i'iadolDic
si~me
poja wi1l~ "'" ia>dnyrrL
'o'I')'~uo~radzQuiL1 r,ozpoczynaj!lc-ylti Ilas~n:i;~

ZADANIA 5..1. Sk~llStruowa6 automat w zadanlU 4.1.

.;;I

iymbulu S- Mokmy wi~c zaow::~z_i6 80bie pr.acy ro7:pQCzymJ~ 00 pmdukcji ella ,S,a prml.ukc}e tylko dla Wilelln:foh pojllwiajqcych sj~ po Pl'3w>cj stronie kiorej' II prooil~i do kOIls,truowanego zbioru. ProdQk.c~ami ilia S S<l

5i~ ~ doc4lJa.Q jui Wl!!czon~~

ze stosem dla kaZdego z jezyk,6,v wymiel'li ouyc:h

. z nast~uJ~C'l '. . . . gra:matYq:

S.2. SkOll5ITU . . . .. .nowac • AZc rownowazny

--'I'

s~
Nastepnie dodajemy prod.1,lkcje dla zmlen.nej [q(l. 2o, q~lL'rodukcjc re S!llnd:UKi;I ..... anepn:e>: Mql\' 0, ZI.I)
[Y'o' Zil' q1l--[110' Z", (hl[l}~.

["'(1' ZJ!I'

qul
!"ill! nani

s...;. ['10'
ba,

2:(1' !if]

qJ.
j

~q~. QJ qQ], ~ 0 [ll(l, Z

0 ILq~, X qol [q{l<' 20' q<:J x. !'Ill 141' Z,~, (1m] {lq:~.XZD)}' 'N'as:l!;pl:lle,
401 [qo' ZQ, 'I'd (I [l/ij" X. qJ hI], $,,, (l1J
(I [Va- X,

pl['oo;u.ivcjami

dh l4~, Z~, qJSiI

S a.4A A -+ aSI 11810 S.3. Uzup J ., d . ~k e rue (lwod twlerdzenla 5.3 przez pckazanie z~,bidy lBK L jest ceplOWany ~rzez _llewien AZS. nawet jdu 'Eo' nale2:)1 do, ~4 W.llkut(.!wka: Dodac do, AzS drug) stan illa L - [s] '. Poh:mi: ie ie .,.. . .. ' ~oticoW' '..] su L Jest J19K.., to ,gtJ;)Jeje ,-\2:8 M akoept.uj~cy L pay stante :50$ )1m, taki, ze M n:na co na Jwyzej dwa stan V i .. wy konui ;Ire ' onuJe s-ruc h ow,
I

L.'

...

a.)

Pokazac , t-e Je~1ii :1 Jest JBK. to L ='" L (M) dJa pewnego A2S M takie - .. 1(,; • .. " .. b) a. ~). zawiera (p,~,). to I}' I :&; 2... -g

s~aile
n
[q~.

ja1d:e illdl.lk:pwan~ przez JCtll)' 0, Zo) t:tltbQ'wAZS

()[i'/]), X, <101 5:!;

{{4Q l'Z'il)J. Pronllk.c:jll!mi dIll pOi'ostal~h ••

;z:rm':OIl)',:ll

i odpow.i~i~Jj
[q.~. X"

qoJ _..
-

x, qn}

Orq,....

x.

lq", x, !'!ol "ltllq~, x. q,.,]

azac, lire automat M z punktu (a) moze zostae Je5zcze ba -4 .... ' . tak, by dla dowolnego (P. Y) nalezacego d.o .,(q. a, .\') fancuc~ _,~eJ~ QY]·b-aru?W.DY, lIUstym " I . .,.A"" I ~ly1.Ii 0 SIJOWtlIl .. \"w~um~_Cle s~osu 1:.10B...·J ,- l3,uj,Ji ,pop up"). aJbo sm'.• _ "!"(stos bez211llan}, alba laric1!1ch~rn po~taci IT dla pewnego soy' b 1 }Il OOIem o'li (,.zepchru.i[Cie" lllOSI!.l W d.o~_ ang- .. push down"). . m ,0 U ~LQsawego
l..,' •••
j ~.

P:k.

~ r;

, -j

Ze .e§]' 1

142 l1alQzyc ograniezenie oft. liczbe staac" I !)J!llOmatn M i ciagle ID]OC jakis AZS dla dowolnego J8K'? d) Czy mnzna naloZyc cgraniczenie na licz~ slancw w (b): 5.6. Podac gFol.matyk~ dla j~z:y.ka N{M)~ gdzle
c) mozna

143 'egO 7_godl!Jjje z gramatyka 5.5), Dla azdego w~'l7choflQ[ drzewa rozkladu, 11.. d . . .' fik kresHc deJe: potrZtlllJl\l' 0 wytwOi?;eDl1'l z<!.dane.go wyrazerua pre ixscwego. D W8kMrlwka: Pairz rozwiazanie zadania 5. n. . lJ. Skol1s,truQwac. kornpilator dlaintiksowych v.ytaj:en aryimelylo'Zny(,;.h_ li'\o'yl'WarZR~ 5.. I"ImlJli'~i:1!l j~zyku asem b1em'wym, ktbry ""YJ:ic1.13. wart.osc ru'JII.egd( wyraienil:'l. N alci:y w rl1C\ l' 'U ' , ~~.. _,.1. ~.~rlvc, ie j~zyk asembJCln.~wyrnll nasb~punce 1n!iJtrnD'i.C]e jednoadresowe; LDAD , ,,,k;Pi:uj x do akumulawra), ADD -"" (dodaj X do akmIHllat01'a), MUL T-'f (pomn6i: IW,l[~O~ gkumulatont '[fJrzezx) oraz STO x (:la:pami,~tHj Z.tW1i.rlOSC akumulatora w x~
5(1\'1 f

Czy

pllTIktu ( l

'

M = ({qo,

q I)' [0, I}. {Zo. lj-, iJ, '16, ZOo 0)

o{qo.

I;>"

i J jest dana ll<Lstwuj'l,cymi rowuosc:iami:

6(qa, 1, Zo) ~ {(QfI XZo)},
f.

Zo) = {til\)
2'0) =

.c)J,
Z~})}.

C>(i1o. I, Xl -= {(qg,
5.7.

xxH.

~(th, I, X) = {(ql> e)},

{JIll
I'

5(QQ' 0, X) ~ l(ql' X)}.

Deterministyczny AZS (DMS) AlS, D1l\ przyk-m.clu, j~yk

0,

f (qQ'
?;

Rozwi.zanja wybranvch

zadan

nie jest rbwnowainy

t1jedete!"mini8LycZI1~1:n

L = {ON ~N I n ~ l] v {O~I ~ I n ~ l}

**

jest JBK n;e akeeptowanym PI"Z'CZ 'laden DAZS" a) PokalaC:~.Ze C jest JBK. b) Udowodnie, ze L nie jest akceptowauy prsez .zaden DAZS, 5\'8.. M(n,imy~ 71ejezyk L ma WII1,'g:tIOSC [1rzedrostka. jeieli zi'ldne 8I:0'\\'1) z L nie jc.sl przedrostkiem \waiociwym innego slowa z L. Pokazac, ze jesli L = N(M) db DAZS M, to ,L ma whJ ..!l:noSCprzedrostka. Czy powyzsze mu i bye prawdzi we. jeiJeli L..." N(M) dla niedeterministycznegn AZS M? ·*5.9.. Pnkazae, ze L = N(M) ella. pewnege DAZS M wwdy i ty.lko· wtedy, gd) L = L(M') dla pe:wnego DAZS MI ora;'. L ma wla!i.nosG przedrostka. .' S.lO. DWtlikierunkaw), AZS (2AZ8) to AZS mogq,cy Sii~ ponrs7aC po swym W'tJ§cJlI wprz6d albn wst,ecz. Podobnie jaJ~ w przypadku j~dnokierunkO\vyoh AZS, aLctr,ruje on we]!3c1.e poprlez przesuniecie :si~ poza jego praYi'Y kraniec w stanie .... on· eowym, Pokezae, ze L {(II' jI'2 1n?; I} jest ,!lkcllptow'atl:Y prJ;ez pew~eil1 2AZ~ W na't~p[}Yin rOlZdziale pokazemy, iie' L nie jest JB, a wi~c w tym Swietle 2A'l· nie S"l rowncwazne z; AZS. , *115.11. Nalli/,me program t)uma'C7.l~l1ia wYFat;enia regularnego na automat 5lKOO.;Lon,· *5 .. 2. Gramatyka 1

5.11. Napisanie prcgrarnu tlurnaozeaia wyrazenia rej:uhlJllegp na automat skodmoZni1 uwaia,Q za skonstruowame rudyrnentarnego kompilatora. Prze~ollali:s~ m,' ~·i~ ~l\Vh::rtb';fmi.e 2.3). ke automat &kOrll:jljOny rownow,a~ny :l danyrn wyra:rej~tZ niem r~uJ :!u'nYll1 mozna otrzymac po przez odPD"vie,dn.ie p:ollC7.enie H utoma t6w skOliczorrych akceptuj<lcyc:h 0, &, 0 i 11~). Iedynym 'Pl'oblelnem jest wi,~c: dokonanle 1'O:t];;bdu synmlayczl1ego wyrazenia regulamege w cehr okreSienill;w jakim perzadku powinny bye ~(lClOt.lC t~ &'liWmal.y 1.31 Pierwszym naszym krokiem jest skoastruowanie GBK dla zbioru wyraZeD regularnych. Nal!t~pny krok to napisanie parser! (analizatora syntaktycznego), j na koruec napisanie procedur gefH~mj~ycb amcmaty. l'oniiej podana jesl grarnatyka dla 'I'!'YraiJelil regularn:ychgrupu.i~ca pod\\,yrilrelHa zgcdnie ze 7;wyldc przyjmo,\vanymi priorytetam~ operaoji, ZallwOlzmy. 2c do OZll;:lczenia symholu p, u7.YWamy :c.
L;tolIV
F

E~

P-+ ElF
14)

P'-+T' P~T

11

T -'> 0 I ] I E I 01 T* 1Oi)

It Procedura dokonujaca .mali?)' s.ynLaktycznej jest kDnstrLlowana bezposrednio z .,.ntrnatyki poprzez napisanie (pedjprocedury dla k;aZidcj ze zmiennych grOlIDaILyl<:j

genernje zbi(\lI" wyraz'an arytffiof:Lyczny.ch zapi. nn)'1dl w nn-mcjj rnfiksowej (operator

zilwd.'e'raj1l.,t::ych + :1", nawiasy orO:1t I~, pOrhd~dzy argumentami), Gram81yk::il

>

r-:

+PPI!ftI'Pjhl

generuje 7.obior wyraiel'i ary~m(lty~zny~h zapisanych W notacji {Jr{!fi~so.l1iej(opera:: -pap~(Jdza argumenty). Skon5~ruuwac pj'D%rtl~ lhtll']l.acze~1tl :vYr2l'LC~l rrymJet~ k : nych z not.atjt infiksQweJ na I'Irefik~o~ uzywajac flil~LroUjttC'~1 Eoclhnik,._Zllp~oJe . toW!'lC; de~ennin.is'l1'~7.'llY AZS z:naJduJ~G)' rozklad sjlotaJ::.tyc;(ny WY.liZenY I1lrJ:

144
(a nast!~Jl11i.epO~fj;Czeli]e ieh ~ W odpowfed,ni
spollDb -

145

pn:Jp. tmm..),

ll'lnfel'llTIit

globaln<l LANCUCH

zawierana

p(lCli(JtkllIwyjsdowe \lIYraiemt rogrrlarneJ

pNceJ:iUl1"e ZNAJDZ_ \V"l.RAZSN15; begIn ZNAJDZ~PRODUKT; while p~emS2ym. syrubolem zmienn.ej LAN-eVeH jest

one bye zalmpJewentowane ZapOIDClCoJ stQSU. na 1ct6ry ,.wp~f~ha sj~'. ed8~ lub T p!l"zy wywoian iu, danej proced:ury i5l.a ~,W)fpycha" [en s'ymbo,] P ~~ powracle z. P'lOotii.uryo ~czkiJ'lwi~k. ZN AJDZ-: WYRAZENIE. ,.r.awter-~ d w.a :'1w~lani~, to~ed.ury ZNA!nZ_~,RODOKt,w zobu tycb wyw01a.~.]IDwtacaS]~ p do u:gasamego punktu w ZNAJDZ - Vf1lRAZEN11E. Tym samyn: mleJsc_e powrotu l1Je' m,USii bye ptzecholJi'Y\varue, Pedobne k;QmeUMUU'2:e OdnClSZ!l- 8lQ do p.rocedury
W!~~~droo ZNAJDZ~
wy.:!IU1:rGl2l

do

PRODUKT,Zat~:m

do -'!vykonywani.a. okiesl.cnego ]:ir~:z uas prcgranu;

~¢n usuliple.rwszy symbol zmiennej ·LANCUCH; ZNAIDZ _fRODUKT

end; end ZNAJUZ _ WYRAZENIE;

Po II api sJll'llU plooeci:ury syntaklyaneg;o ro~k~adu wyraieniare,gul<!, rnege dodaj'ern)' do n~e-jimtrukcje 'Powodu:j~ce otrzYlnam,e na \\f)'jsciu automatn SlkQn~ (;ZOne-go, KaZda t: _])ro~dUf ~osta:je zm.ody.fikQw~ua W tttki spos6b. aby oddawam

dewrm:inistyczny AZS.

lIut.om.at s.k0l1c.zony. W procecilJlTlreZNAlnZ_

TERMf je§lf s.yt'nlkllem wejidowym

procedure ZNA:WUZ_PROD UKT:

begjn ZNAJDZ_
Whil~

'fE.RM~
jest ' do

pierws.zym symbolem. zmiennej LANCUCH

zNAJDt _ TERM

lJegin

- 1.L-s,un~erwszy s)o'il1boj :mrienl'l.ej LANCUCH~ p

end;

end ZNAIDZ,_P.RODUKT; 'procooure ZNA,JDZ ~ TERM

begjo

p]erwszy .symbol zmiIennej LANCUCH to 0, I.e rub e then u::sun.pierwszy sy.mhal zmiennej UNCUCH; el$,eirf piernrs~yrbl symbolem zmien:nej :t.ANCUCH jest ( then
jf

jest 0, 1, t lull g, tot:l(iror~ouy jest automat SkoDuzouya,kcep1.tl:j-Qicy QdpowieduJO fiI~ 1. R 111b 0 I ZNAlDZ_ reRM oddlije ten. automat, JG-81i symbolem wejSciowym jest (, [0 auwrnate·m skoiu;ll.onym odda:wallyfilLpr.ze~ ZNAJIT,Xt_ WYMZENIE jest 'IN an-ose peocedury ZNAJnz _ TERM., W .kaZil.Ylll Z t,c_hpr~Ipadk6w, j esti wykollywarHI jest ~tl.a while dla "'. to otrzyrtl.any automat j!!S1i: modyflkowruJi)' w talil:i ~JOCI.5i6b, by Hkaep~owal d om.k]]i~.ck W pLiQCOOlltZe ZNAIDZ_PRODUKT, warLoSci ZNAJDZ_ PRODUKT j~L przyp'i:sywaM W'.arLoscpi<efW:s~gQ -wywo1a:nia ZNAJDZ_ TERM, Za kaMym mz:em ~dy wykon)'Vlalna joes( -iruluukcja while, jato 'lrVartosc ZNAJ Ol_ PRODUKT brany jL\'ls:t automat alt.ce'P'tui~cy ~iQZenie zbiorow akeeptowanych pr.l.Cl- bieq-c:,,! 'WJ!no:it ZN AJDt _ PIlOD UItT i a ut om a t Z'i¥l'ooony przez wywomnie procedury duty Z:NAJDZ _WYRA2!Nrn,

ZNAJOZ_ 'fi[!;R.M VI p~di ~hile. Analegiczne insrrukcje' zos:ta.J!I,dcdane do proce-

b~~

usufi pi.erwszy syn'l!0.01 zmienne] ZNAJUZ_ 'WYRAZENIE; if 1,?:ierwsz.ym s.,rnoclem :;mIiennejtANClJCH jest) UlSUrt pieFWs:zy symbol zmiem.ej ,f_d\NCUCH bl<:!1d ,elld wlLihl pie:rwsz:yDl symbelem zmiemnej LANCUCH US1.Ltl t:!]erwszy symbol z:rojeuDejLA,:fjCUCH

, LAN CUCH;

UWA.GI~ BIBLIOG RA F,ICZN E

~ht\D

e"

j~st '" dio

01ld

ZNAJDZ._ TERM..

Autom~,t ~ stesem pojaWia sf{ jako kons~rukcJa "~or:malrl!a w prl;l!c<lG~ bttJng.em [1961 ]1 Schntzsn bergera ,{1963], J ego row:newatl'llo,scz grar.t1la.tykatrll ~l:k.oru_eksto\li'Ymi ZIG stela 5pDst~e±Ma p.r2!~ Chomskjl' ~go [l96~] i Eveya [1963]. i>d Badano aal!! gam!,; pO~CIln_Iych llrz~d~en. Mms2jny ]iczn:ikowemaJIl, ty'lko ~ a;mb©'l stO&owy~l! W)'J,!tkiem mH~zl:uka s-p@:du sresu, Sil, one omaM.a:fi(;l ;\,})r~(;a~h ,Fi~ch.era [19 66] oraz '~ischera.Mi eyera i RO£Gn berga [19MJ; p£ilLrz;U1.Ue Elgi blblmgrafic:me do ro:l!dZlalu 't, l'ral"lsdukto:ry 7.e stesern to IlllLlltomaty ze ~TCI&em k ' .., • tore mOM drukowae syrnbo I· pny k' _. ruehu, .. . ()M badane pucz e .<l.?;uym By~
1<1 Syn, 001 R OOp'm,l,(iill:l~til ()c;zyWiSGleprotmllJ~ 2;~ Am~_ 'WRP.:/:..BNIE" I' -p!rocedtll:1;¢. PRQOUKT, :9. T t'lr!)«d~ z;N,oilIJU1:_ ~RM~ ,,'i.'llepcbni\:lcio·' ~lulxJlll na sLeJ~ t~IlS, ~ ,dl!lW'FI') Q2llIacza U!mie~{!"'ot1.lie ~RlJ !;iy~_bal~ 1!I:l. W<erubQi'k:~ Sl<\Sd, ~tty L<1'!n l'e~~Ui IXfI'Db~ti n,~ 1Q 91~ J'$t !X.I!ywiScie "S,py~-ban8" 0 j~"'nlIleJ~ IN ~~bl •• ,WJ'~E~1'Ioj~~~, ~)'l1Ibull,1 (II:J1i!!, "pop U!i") '~o ,.~fCJ~ ~J'1nb.o~1tl Wiet.x::b(j~ta s'W!Lu.P{7.~ ~)'1:rI ~s..:HI S)'mbah n~ S(lDile J~ L ~lI'LQIiIl~ tj'~:rue ....... 'p)'ah~~ 11J~f!TI() l1lIej~~'e \1,' gilir~ (prl!;},p, ~hiJ:ll). ..

o~-

Sam program. rozkladu

praccd:I!1'1:'y:

$YDtaklyC\~t'I~go :sJdad,a .s:i~:;l; pojec.yoccZt!g:c \vywoiflllll~ WYR A.Z13N IS;

ZNAJDZ_

-----------AJDl_
l~

Zali],wa~m y, tt preced u:r:y re:TU)I'Bm;;yj1i1@ ZN AIDZ _ WY R AUNIE, ZNAJDZ_PRODUKT 1. ZNAmz_ TERM nie maj'! z.rnieon'ych lok:alnych. JiI,1.ogt

6.
Eveya [1963], Fischera [1963], Oimhurgai [1966b] oraz Lewisa :i Stearnsa [1.968].. Rose's ~19166]iG~l1sl:nlr~ i Greibaoh~

wtASNOSC~ J~ZVKOIW 'BElKONTEKSTOWVCH

DWllkien.tnKowy AZS wspommany w zadat:LhJl S.W byi badaay prze,z. Hartmanisa, Lewisa l Stearnsa [1965]. Jego wlasno~ci za[nknl~tosd byiy rozwazane p~ Graya, Harrisona i. [ha]~ [19671, a eharakteryzacje klasy }~zyJ!.::.6wmioceplowanych przez odmiane dejerministyczna {2DAZS) I niedet.ern1inistyCMl~ (2NAZS}Legl!! antomatu zestaly podane przez Aho, Hoperofta l Ullmana f1 ~6~] eras Cookn [1971 c], Ostatn ia z rezwazanyeh prac zawiera god.ny uwagi 'ItVY" ik, ze hzrl y j~}'k akeeptowany przea 2DAZS jest wzpo7l'1awalny w czasielinlowym przea kompl.n~u, A zatem istui en ie IBK wymagaj,~cegl() \¥i~cej niz linioweg» czasu do Tozpornania 7<1 pOnlOCl'l komputera itnplikowaloby, .ie lstniejol ]lBK Die ak!ceptowane przez 2DAZS, Do dnia dzisiejsZiego jednak nikt me udowodnil; ze jlt\zy.k taki 'istrrieje, N akzy tu ws,pCl1nn]e(;. Ze j~zyik: l ~ J ~ 2. ~ I n ~ ]} jest przyldadem j~yka nie btd<)!.cego jezykiem 0 bezkontekstowym, akreptowanego pne:z. 2DAZS,

Niniejszy rozdzia! jest w d.u:rej mierze odpowiednikiem rozdzialu 3- R:ozpocznlemy ed podania lema tu 0 pompowaniu din j~zyk6w bezkoa tekstowych, po czyrn u~jemy go \v celu udowodnienia, ze pewne j~z;yki nie Sil} j~zykanti. bezkoatekstowymi. Nastepnie m.zwazym.ywiasFlosd zamknietosel JBK, a na koniec podamy algoryt:m.yodpewiadania na pewne pytania 1101 ternat JBK.
LEMAT 0 POMPOWANm
Lemat
0

6.1.

DlA JBK.

mowi. ze kazdy wystaf" czaj<lcod)ugi lancucn na lei:ijcy do zbioru regularuego zawiera k1'6ttl podlaneuch, kt6ry mozna ••napompnwac", Oznacza 00, ze po wstawieuiu dowolnej li.czby kopii tego podla~1.GlIcha za wsze dosta j emy 1ancucn naleZ~cy do rezwazanego zbioru regubmegoll, Lemar 0 pompowaniu ala IRK stwierdza, Z;e zawsse ist[llej'l, dwa k:r6tkit!podla.UJ~chy umieszczone blisko siebie, ktore mom), powtarzac (oba ty~e samo f'azy) ly1ekroc, He C:bcem.y_ Formalna postac lematu 0 pompowaniu jest na."t~puj<lca: . L.
,~!lMAl

pompowaniu

dla zbiofOW regularnyeh

::::Il~d:le d()w~lnrJ!J lRK. Wtedymstmejt\

alezy do L
I.

6-1 (Le~at
<

POID1?0Woa?iu

1) 11',,'1; I ;;;,: 1~
2) IIJ1vX

I z I :):

~La:tll f:i.~zalema tylko ad L. taka, ze ]csh

dla j~yko:v

bezkoutekstowych),

_ Ni,e:~

1'1,

to "'.

0=;

~vwxY. gdzie:

i ::r,; n.

oraz

wx·y nalezy do L dla kaldego l ~ _ IJmvM. Niech G ~dzi'i:l grama.l:yI;;:<lw postaci !JIo]'maJnej Chomsky'ego gene~Jll:c", L - {E}. Zauwazmy, jdli z Ill.!l.leiydo L(G) T Z jest dlu~e, to dowolne new? ro:r.kia,d u dla z rnusi 7..a.\vicrac d.lug~ d.rob~. M 6wi<)!t: dok taci1'lllej pokazemy :~ lnd_l1kcj~ po i, :l;c jes.Li drzewo r~'l.ktad~ slowa g~nerQwanego przez gra.matyk~ POSta.cl normalnej Chomsky'ego rue zawtera dmg] 0< d.lugqSci wi~k5Zf(j od i, to
3)UD
I'

o.

re

~ DQk.b:dmiCJl mowi ac, ~hod zi

tl!l o \VSI a ... ienic tyd~ korii -

ilia m iej~

zajmO"WRne

\'1,1

rozwazun y,m

PTZI:l~ ]Jl~rw"fIJlY PQd~0..w:uc h (p l7,yp. (hlD],)-

149
a) S

&
dIU,8QSC d~U'.!e:go slewa jest nie wilikszaod :2. j - 1.. Podsta wa1 t =i, j est trYWlal n~. ]JoniJewd w tylW! p:rzypadku. drl~wo rnusi byii PQ:staci PQ:kaza~uj ua rys, 6.,1a. W Cl:lu przepnnvadzeni.a kroku ]Ddukryjl1,ego lNeZmY t » 1, Niech kor~ei:l. i jego i!iy:nm;\~~ muj:lt takie otEl;llczenia, jak rna rys, 6.1b. JetTi 'iN drzewaeh T! i TJ nie rna drbg a dllllgO§d w.idszej od, i- I, tD dnewa te gerleruj~. slowao dltlgo~ci 2 i-:l: ~ub ml'liej sym boll, Za tern cale Qr"Ze'W"Q' .§tnemj e slowe nie dtuisze ~i:l :2. -. symbol]. Niech G rna Ie: z:mieFlnyeh eraz niech n = .2~. 1esli. z n.ale:zy do .L (G) ] !i! I~ 11i to woboc fakeu, tel:z I.> .2l- I, kaZide d.newo fo:ddaclu db :z musi :L;awierac drl]W! o dtug.osci co 1'Iajroniej k + ], Ale taka dtogn :zaw~era.oo n;aj~'1iJ.piejIe + 2 wien1::hQ!' k6'w z ktorycb M~ystkie p02;a ostatl'llm ~fI, etykietowane nl\IJ1el1nymi ;gritmatykJ G. Tym .sam.ym rnusi istn.iec jal!::d :oniemm!'l.po:j a wi.ajo1c_a Si~dwukmtnie E1~. tej d:rodl~. W r2ieclywiswscimozemy po\ViJedziec wi~ceJ~ jakas zmienna musi si~ poja· Wlac dWl.Ikrotnie bliske d,l:)lu MDgi W szczegoln osd.n1ecb P b~'Clzie droga r6wlili~ dluS<l> lull dluZ&ZQ. m:li jii!l.\k.ako]w~ek imll<Jl. dwga. w ooiZwai~ali1ym dr.Eewie. Wredy miUcSlo'l .i:stwoo dwa wlerzeholkj v1 ~ ~a ieZ~ce na lej drodze I spcinlajI;}Ce l'!ast~plL~j~ce afU!I'.Ik.i; w (1) W.ie:rz:cho:Hki v1 i vi. maj~ t~-sam~ et~ldet~, np, A. (2) \Vie:r.:l'.cl:wlekv •.jest bUiszy korz.enJowi nll .tl2•
j

~ ~

!:a

=a

"-v-'
2''1 -"':
1:'

[
Q~.:!'4 =f
lil) poddi17.eIO\lj)

02, = zJzl!4!!:d:cle-

z3 :""

bb

G = ({Aj.B. CJ. (a./d, {A"""*nC,I1-"SA, C-BA. A-a. B-b},A)

Rys. 6.2. TI.lI8l:rj;lQf~. l-loodl7.eW poocldal!Wli!I:r~

cJ

T, i T~ ;>; 1Il.(!I'I¥Odu 11:1lII!illlU fi, \; II) (lJi'ze,wo"

1'.,

(3) CZ!fB6drogi ]ez~a. pomL~dzy vI. a ]i:scienl jest nie dtuV-iza niz k + 1. ,~ Aby !ii:~ ~~~kon~c, :Z~ l8,W1i)~ m~Zna .znah:it takie :~~i ~'2' wy~tarczy podllZ!l~ ru:og'l, P,od lisCJa ku, ~~rzifl~ Z<lp~~tUj '\C nape [ykall.c etY~lety, Z .PJeN'Szy~h ~ I wle~ch.oJk6w, tylko hse rna. ety k:ie~~bifd~C3 symbo lern ko]]cowyl1'l, Pozostal"e ~ wi~r2icholk6w nie mczt! b}1i:; d:ilkiettlwane .oozlIlIyml. zmienn)l'!ll i. . ',. Poddr~ewQ 1'1 Q kor~['ltu ill reiPrezentuj~ \vypm'!V:a,tzern[fl' podstom () dlu~Oscl co llajwY:lej ;2~. Jest 111 , POll! ewaz ow 1'1 Die IllOZe, i~,tniee odroga (I.dhlg~~~ k 'Wi'l!kszejod.k + 1. gdyz P by~o drog1l: 0 D;<Ijwj~b:zej dlJu.goSCJ 1,11.' I;a:~ym d.rzewu::, NJeeJ ~l b~dzie plonem. podd:rzeWill Jdlli T4 jest ]JodthZ~vfl.rngmeli~w:mymp~i wieillcholek j;; .2' a Z Ol. J' est pl enem poddil."Zewa T~, ro :z 1 • mozem:y zap.•....:1. !,IV [1 ost~ .. .... ",.. .. ,. ~~JI '" ".,.. ,C·· 0 '''':BI:'e~ . .. ~.. 2-4.' ... ····1;~~'""3·4 l z me moza Oye. r~\'Vnlou.zesIil..lL~rOWT1lIt Ii, .~Y%... p~efl.. v.''l!1I ~. _. .•. ptCl.dukcja Ilzyta.~ ... ~r~wadzen:i1/J. Zl ,fi1IJ,s1 nuec p~s!ac A ....... lIC ala peWD); r..miennych B ; C Pod.drzewo TJ, mUSI by~ c~rk:{lW1Cl.e:ll:iwane w poddr:ze~~

+ +

r;

me

generewaerym przcz B lub w poddrzc::.wie" generowanym ~ilUSlmWaml. jC'5t ~a rys, 6.2.

pn::e-l

c. pOWy7.:!iza sytua"J~

1.)1. 6.3, W!fJlfOWat!.wllll.l

.W'!~lll::lw. u~' H';~tJ'.1!W:k

1J ~

b, v f;; 1m, W"

{;IT

r=

E, J' = /I••

150 Wieml' juz.,

_7,e'

II I tITlal

I]

pomp;awanlu

dill .IRK

15]

A ~.::l~Az<4

A
?Z~Z2Z~

?22'

gdrie

fZaZJ!i"41

2''' = n,

Ale st!td wynika,

z'e A.

dla dowolnego p:rzyj,!!C :'3

moz'rla

0I:::Z~Lieztl.pi5"a~

W pO.\ilad

7..akCHlczenia dowodu wystan:zy

6,.3..)T Lan'(;~h .L!J<'z2.\l"V~dla pewny~b U l .Y. W cel~ = ~I, Zl = W oraz 'Z4-= ,'1(, •
i ~ 0 (pairz ry.s,

Ilib ~'}'ll!.'ZI1i!: :to &ymboli if, f'r-!ypIl~m~ teraz, 7.t ttt La1,l,.ieril. :'iym,hol~ u oraz ..oymoole b_ Wted)! 1111'.1-' lUi'!. ntld;LIllllli~j fYl;nb",li (1 oii: syml-Klli ft. P,odoblill flprze,cllDOS:6 j)l1j!lwia ~ W ]).[7)"Padkcll. gay l'.:tr:~k~a~lli s:i~ ~ ~~Ull'mli lIJ ~ynll~li c, lub z S}'I1l,lJol'i r i symbola' 4. PCl1lkWlli SlJ to jed)'n.;: 1!Ji{lZlDW(}'S~. to WIlIOskujt:my, 'L nie je;ll j~j.th:m bezkQlltekstm~ ym.
t

Larnat O.gdena IsLni~~pewne j~zyl<j nie b~d.iiI!c-e j~zybm].i bezkonteksrowymi, uiycie lemam 0 pompowanru nie me daje", J tak na przyklad, j.;zyl dla kt6rych

L~ma( e pompowaniu moze bye wy};ol":lystal'lYdo 'ud(lwodnieIlia, rozmJaile j"llzyki, nic ~ j¥zykami be~kontekstmV)'m.i. 7:B. "porno~ takiego s-ame,go mmmo:",ant:a 'prze~ sprbwadzenie do '~pr\i',ec:znosd,jak w Pf"lYpadku. lematu 0 pompowamu d'~ zb[orow regu]arllych 2}.
Pr~ild:l!d ~l, wt)mjl pod ll.w&~ WZJk [1 ..-j(,Jibi.l,l;J:l ], t"I'Z}'PUSCm.y, .iJ1: Lj~r j~kj~m beZlkollll;~tO'f'l'jI'l11r. j nieeh n'~2je s!alll <: lernatu 6.1. ZlIJmiJLll)O ~I~ teraz .'!lowem z = a~b"c~,ZapisZIIL! .z ..". pos~~ci UDWXY, t<lk by spelnronoe bylj' warunkl Jematu o pompowaniu. Musimy si~l~[::u:zastl1n.(l~ gdiie w ,,~owjeI'l"b'c~ IifIQglyby sl~ waJd{lw2C ~ I_Y~ czy!llancucllY, ktore moiml napowllOwac. Pom¢W~

ze

LJ = {ajbfcld~' i = 0 lub j = k = I) ni~jest j~yk1em bezkonteks{owyIl1. l~sH jednak wybierz¢my z = bj'ckdt i 7.!'Ipiszemy z W pestaci ut'Jilxy, t!,J zawsze mama wybrac u. v,. w, xi y w taki spcscb, by U~,I~W.:l..'lI'iY na'eza1 do L3 dlra bidego m. J tak na przylda.d; nto~emy WJ,bmc rlW..I; :z;awiera.j.1{te \'\'YI~ezI]ie s,ymbo]e h. Jdl'j ~bjflrzelllY z = aihJc.Jd}~ to !) j X mogf! si~ sk~.':!Id,a6 *Y~iii;.wie z s..YluboJi a. W ktorym to przy_p'O}dku uvllJwx"'y :znbw nllIeZ,Y do Ll dla k-ame.gQ m. 'I)'TfI, ~flgD nam tu pctrzeba, jest siilruejSoll:t wersja lemaru n pornpowaaiu, pozwaJajl!Cl :wgnl.sko\Va~ IJwag~na pewne] mrtfej Jic7.bie pozycli J.an(;ucha t napomPQwa6 je. Talde.rozsz;· rzenie olhawianego lematu - p.~pr tlum.) jest iatwc W PTi)·padku zbioTOW regnlarnych, pnniewaa dowolny ciag 1~ + ] stanow li~stanQwe~ go As tnusi :tawlerae dwa wyst~pi~nia j~l"'iego~ stanu ImOCucn :symboU wejsdowych poja'ilI'iaji\cy sift potni~dzy tymi dwoma wys~pie n iam~ muse bye pompowany. o rr:udnj,ej 1~1i: li')tt~)ml;l:t analugl ~lJ y wyn~k elLaJJ:iI K, Ide mozna go udowcdnit, pono£J fonnulllJC1T1Y i udowadniaray s:l'a,lbi!wer d~ lV)'nH!:u znanego jake lemat Ogd~na.

I"ti:l":"S"6! od ,rm\\~ ·ymllol ~ jest odlegfy On ,I nnejsc·ml pierwszego ed leW!!) :SYRlbQlu e. Je7,eh P 1:X S~~J;j_ :m; \\Ij1?~ V; ~~mb(')l.i .,a, to [nl~ {Q~'lr I:;:uiouq" !IV; • It' Jla ~ = 0) zawiera 11sY~~1i b or~"~ s.Y~~Ofi r. ille ffimiOl: jJ !l)"mboll tI, PQIlJewaz !.l\"1 ~ L Tym samyal iruieuc:h U'IQ' me Just _posbcI (J ~,1. W leo "Spo dod:lQdah'lhl do .sp!z~oic~ z fak LeJll; ;l;e na maC)' lematu I) ]I)OlIlpQ""arutl r.lwy ru. tebY do L.iP~Yp"!lclld, g-dy!J' i .Q;: sia'adaj!! :>D~ ~)':fqCZliliez symbQll b It11b ""'fl~"-ni~ II ,S-Y:llI'IbnH4,S.~ U;dtt~.a~ w pndobnysJlils6b. Je5l~. ~x za.\vlera symbore ill j symbo:t.G b, to ,,~y ;uI,witl:l"uwj~J~y:rn~1i c m;I: :s}'~,b<11 o lub s'}'U1'Ooii b; a .yj~ zo6w nie Ilal.riy OR do L l- Jc-Qi ~T ~lI\.!f11}rll ~j' m bole b r r, ta.kzc Qll"4J'J1VUJ~ -a:tl8hlgiGz.n~ iiprzeC'ZDOMl. flt~i!l wUloskujemy, z£ L1:ni~ jtll'l j'(:zyliettl bezklll1d:ekstowym. il'io~liwe, ~)' VA".zawierala

It'1VX I :( 11, ~Q lIie: jest

Wl'Sl.~pieru~ symboti a Ic •• p~:mJ?wai.

w~~:

Lemar I) pompowaniu mozna taHe wykorzy~laC do. pokazamil,. ~e 1"e~~ j~z. ki pndobne do L,.nie ~ll j~zyhnni beakonlekstowyrni. DWom.3 z t.'Ik[cn p:rt,;t Idarlow &il

{aibicj Ii~iJ

ora:z

{a ~,}j('''I i ~ i ~ k}.
za peraoca Gll K., jest
2oi111Sll"{lW'llt\\:

Inn y typ zw]<:!:z:b~, .k'L6:rego lliernoi:naw)'lIHJ~C w I1<:1.l!it~~~mj~c)'lIl przykladeie.

P . 'kl'" 6.'~: Nlech 1.
tz~ . lh.,. ..... .< 1 W·
J .

'" .. 1· j 'I'" vnu.Sbmu jI,; jes = (fl I"'t'Ed' I~;;;..."". .L r~,... . ~. 7~.[ .?... • .fBK j oj~h" 11~ ~ , j" ., ~ • J]'_" n .... N'IM:"L, d . "Y ,."e,h'lIa \~~rtlil od llWIII!" liafl~ .3 = ~" ,t (J. J. "" EO:>", ll .. Z HlJIW.. '·r ,..,; $I.~ :z lemanl ,-", am) p , - .. ' • 'J' ..' _" , .,.' ' dW:l 11'1"" . ." T '.&1)' w0'bcc j 1111~ I ~ II hmcUl ~ 1'.. mo~ m\1f1crac CO IlaJWJill!J ." Icmalll u pompt)w.:tnRL • "'''' ". ~, ',.0; .. ,L.l • '011. I I .• - . , 'II Ii': ~'v{cra cl\va wi;l1e. 5ymbok, t~ mU(il;l) Oll~ h),c ,»,lnb01:lm1 ~o CID) • }I sjlrulxdt: Co W'L!;lC,eJ, I ""~]'I_ <"'~boll(! t1 tu u"ll'l' rna nmit:j ~llibuJi Je~ II IIlii S]fliIl'f:;!GJI c, CZYII file i!ale'l ' . Ii Jlesli vx La\'i'lo=xa 1NY ~,.. •. " - "J ". , I!II' t1 J. . ..~ P' t . .e1r:J" p.n1li obl'lio. jd Ii IW s;kiadB ~I~. 'l'.'}'Jl.\cw:ie " 6}' LiIlbnJi b, ""'F'ac·m Ie:." ~,.,., '-'2 ~p(2<!'Czn{)"". 05 ~DJ ~

.,+

.... ~. I~ l'!7.yli Zl.I romoc~ """"I1J ~PI7YP, 11l!lm, I,

-------

le!l:O leiDiULL ili~ ila ~i\;' uJ~WQJl!Ii'~ •

.i.e

J!j~yItL 'l~ IIl~ :'<i! j~~h'lilli

bcz1rlJ[jlc~ ~

152

~.l, llISoll'Sclzamkrd~toki JBK W

-t nuJet)' de I..,.. Aj~
= rJ~,l"'~~ 1t;I::r~.'+1y

JS3

L1\\,~1I 2n] 'I ,q~lm.holl C:~YH> ~~1 ni~ flaIei), do L .. ~ ~przeczt:l~sc_Pt)IiJ,obil'l!. sprZ!eCZ[laS~ PQja;ilt s~ ~ pm']lllO h4 gdy X n al¢~ do lull C'''. Z;1lle<m ~ ffij,l )Gst nz:ykiml bezkQntekSLQwym_
1]

l;,2~~1 =a~pq+P':e

a~ill+lI',

I'lJniewlli

UH')I 7lIw!era

o!l,iLljllillie 11 - P S)'iIlbo!i

a:

~IJ ~,

Za uwazm y, Ze ]em!\ t 6.] je.\it !!>llllcj alnym prlypadkiem .)Iruacji, gdy wszystkl.e p,()zycje g~ pozycjaro.i\lIyr-DZniOIlJmi,

lema tu Ogdena dIn

lly~. 1i.4J. Dmg_ll. J'. WyrMnlode OZl:l!!GZ'Ilf.le lite r~ b

po~cje

s::t Ilz:na.c;:oM

sym,bru.:m

J;;',

Punkty

.1'fJ~i!lIlI~zjen.iJ.s~

skonoentrujemy s:i~ wyillC.lnlie na punkraca ro_zgili~.zlenia, b~dij,cych WieIlcbot~mi. kt6rych o19aj syuQwie maj:1l w}i'romionych przodkow, DroS~ P kcnstruujerny w MS~pl.lj~cy spo:s6b~ Rozpoczyn.amy od umieszcsenia na lej dredze korzema. P["'t;}']PllS6my, .ze r jest ostatnir» wief2/cno}k:iem Uilmes~on.ymna. P .. J eSJi r jest Mciern; to k(H:'io~ym:¥ _ JeSt[ r rna tylke jednego SY!18 z wyr6::mionymi potamkarni, to dodaj'emy h:,g[l synl'l do P 1 POWla:ua:my ala I'li,ego pO\1r1"uzy proces, Jesli oba;j synowie r maja wyroznioaycb potemkow, to r nazywemy punktern ro:zga~zi.eIDa i do P wtij,czamy syna oy,r:i\lbzej liczbie wyr6ZnioIl~dt potCl'lnk6w (p:r~ryv,raj~c pol<l,j;:Z',enia w ~owl.':lfuy spas6b~. OpiS.B.lil)' tupmOO!i j~ zilustrowany t'I:;IL rys, 6.4. Z POWYlSn:j kenstrukej] '\\'Yui'ka Ze kazdy punk; rozga~zienia le,Zlj,cyna P rna przynajmnie].« pO~DW!t yroinio1l'lych potom\:ow wi~c~j nit poprzedni punk! W rozgaJ~:ienla. Pouiewaz Z zawiera co np"jmniej ulHY"roi.nro1t1yc.h pozycji, a wszystki~ z mob S''l: potorn kami koreenia, to tym samymP rna przynajmniej k.". 1 1'unlc~iIW wlga.~~lienia. Zatem wSrod ostauuch k + 1 punkL6w lI'oz.ga~!iZie;rlia istuiej~ dw~ punkty I) t.ej samej etYltieci1e. Jake t'l. i Ii:! mosemy wybrac wlasnie te dwa punkt~1 rozgai~zienia 0 wj samej etykiecie, przy czym Vi jest blizszy kcrzetda nil 1,'2' Dal~j';11
J

. Rozw~ny teraz. pewne operacje zachowuj(lce. j~zyki heikontekstowel!(l. OperaCJe' te .ll~ uzyteczne me tylko przy konstmowanlu nowyeh j~zykow bezkontekstowyeh b~di udnwadnianl U, ze pewne j rp;yki Sol bez.kO\o tekstowe, aJe tilie pr2y ~dowa~ni.altiu. ~t: peliVl'Ie j~zyki rue i:i~ hezkon'l:ekstowe. Materny pDkwzacJ ze dany ~~yk, me Jest bezkontekstowy, p.oprzez skonsrruowanie z. niege j~ka. nie b~d<!cego J£zyklcm bezkomekstowym l.VYI~cznil1}:lEl pomoc!!, o]Jeracji zac:nowuj,c),cb wlasno~c bezkcntekstowosei ,

c~*

Qo'Wodu je-st taka sama, jak

'W

p:rzyp~;tdlru lem;)l,tu

pempowaniu,

ki G 1. Ptm.iewaz jedynymi ~ .g:ramatj'ki at sOl produkcie

p]. Zatem S i w, czyH w nal~Zy do L,. Al1I:al0g1cznj~, jeidi v;ryprowadzenie ro-z]ll)c7"YI1 a 1Si@ ad. 51a ~ S J' ttl m,owmy 8 t<ld wywm.csko,,'itac~ ±e t'lioaleiy do Ll,' W rezultacie L(GJ) S L~ u L;;,. csyli t;godnde

Ii-- w sa :uz)''I'I':toe wyl~C1:iiie: rcm::whdn:je

produk~j~rni :?; P l za wk;r~llcYll1i Y,'Y~"!.cl.rue :gymhgl~ nalezace dQP1. , to 1:}'111 samym VI wypmwadze.nll~
7_

N a1ez.y 1aU WaZ:JC, i:eponJeWa;z.

JIUC
(~ll..

{a, b 1, {ah} oraz a.* s~ IBK,

_ . "h;~

to

zaM.kni~tQsc
A
,>

ic

I"idpowiedltl"o. (10 {ab~

[wicrdze:ma 6,2.
1.

wrnjk pod~tawienia

ze wz~~ U na, p?ds~a ~hmja irllpJikuj~ sam kn~~~o86 ze ~~gl'i'd U. 11<t 8Un:'~ ";OfllnO~QSlJmw~. z.toZeJlle I ~. Sunrta WO:W"i1l1f'1.o..g0iM':].a-W·a 1..<I 1 Lb to po prostu
L~ i LV?do
131 '" ~).

Zatem Lwierdseuie 6.1

f >I, b}~

..

~odobn.ie. L~LtJ 1.L: s~ W'Ylll(,."'~~POu514~'llen.

mOl-no.

przeds ta W10: Ja 1:.0 wmosek

z lllaszym iYC2leniefl'l L(a~) = L 1 U L;

Ponie1!Votzhom ommf

IZm

jest s2.Czeg6mym rod~ajem pods~ WIen ia,

(0 Ul021emy

D:~azioieroa prl:.j'jllI1l!ljemy 6.4.:= (TTl U Vl.U ~S,,}, T1 U Tl, P4," 5'4)' gdzie P4 to .1"J u.P2 plus ptQch.ik:cJa34 __.,.81 \}Z" Dowud. :Ze r.(G4J =qGl)L(G~), jest poci.ob ..
uy do cl.Qwodu w ptZ:Jpacl.h Simiy loonomIlcrg0~cio~j;. wi~c: go p.o.mijamy. DbdomkiJ:li\?c:ia pnY:Jrn.1Qemy G~ = (f', V [S:~lTL' PI5~ S~), gdz.itl'.P5 to f'l ph.l~ :p!roduk~eS.5 SlS~ I &. Dow6d,.Ze L(G5) =' L(G'l)",poWb1awiamy moW c:.5)fLClnikowt
~j.

sfom1ulowac Wni~t,

n<lls·~t!1..lij~cywniQsek: J~ykibezhHHeksto"We ~~ ~amkllt~!e. 2Je wzgl~d.u na bOfiicmo.rTlzmy.

,1)1) wdd. Niech L~d'i!;hlmK, L ~ .E*, 0 rU7" n lech d1.a kaidego< ,~.7. K, L~ bl!!d~e JBKT DaieJ> niecli L = L(G) or~z. c; = .qG~) ~la .km~d~g0 a z z. Bez uml~ og61u{,'I<id. mOZel'llY :za.loz}'l~\ ze zmrenne gramatyki G I ;gnlma.lyk. G~.to,! mt;t!l,~zl1~.'

I'wmJ::~zm-rm6.1. 1~4yk:i bmotueks,l0we stawienia.

s~ zamkni~te

2'(:

wzgllfd·1.I!

fI~

pod.

'fw J EJ!.DI(:ENI ~ 6.3. l,zy]fi bezko.ntcl.: s lOwe S:<!: Z<llllkrrilj}te;re 'l{zgl~d1il na pr:zeciwobrazv hornom,orf:k.;l:ne, • Dowo.l. Podobnie [ak w pnyp'rldku zbillrow :reguhamy,ll, :n~tatwiejsz)! do zrn1.Umier1a ~,ow6d1 pow), i'szej wtasf'LoScl jest ,opa:rt, na UZjlc:iu. oci'lDowicduje.go i p.oj~ia •.n1<Is.zyfl6W~O~). Niech wi~ n; E-~A bedzie homemorfizmem, a _L - j~~y~ kiem bf!l;jkontekstowytn ,Niech L "'"L(fil). gdzie M je~t AZS po~tad (Q. 4, r, (I. qo~ Zn. F)_ PrLle7:at'lahn~j~ t konstrukc;jlt dla r:ullLomilt6w sk.dDc:wnycb_1 twierdzerna 3.5, kO'tl$t[1w:j emy A~S M' akeeptuJOlCY h- 1 (L) jak mttswpuje: W odpowiedz:l nil w~ s.ei.e
M' ~neHije tancueh ~muluje zachowanie automatu M na J6cS]i M. bylby ilU.lt.oma1tem. SkOBCZQuy.rn. to wszystkim. CO m6g1by zrobie w wYf1iklll tl.bejrzeni<l ~cailwcha Ii (a)~ by.taby zmiana sianu, a wi~c i'd' mogU.'i)/ wtym przypadkn zasymulDwac takj zJQzpny .ruch M m. pmIlillC~ jedm;.gQ ze swych (pojedyncz;ych) rnch~w. Jedtl=:Utze w puypadk:u A.ZS M more "wypoon'[C" wiele .syn.l.iboli (llt'! S'~eg(l st()S.1l ~ 'PTZYP- ~um,) 'W tf'.\lkcie prze(witrzama: h (a)~ b.q:dz tei: - ze wzgl.~du 0::'1 sw~j nJedeterminlzmwyl..oml~' Filthy p'OwodlJj'~Ge "wep(ihni~i,e" do'WolnejliGZby S~lnboli na stos, Tym .sal:tr'l-yTIt 'n:ieknni~jt\ M musi lIlroioc SjIlJUloWraC ka;tdy filch. ~ na h(aJ za pornoeu j,ed[l~go swego ruchu, b<1,dz ja!cie]kolwiek ~kQnczo!lliej jell J'ClIbj'.
i.J,

'*~);

neal,

Skcmstrn.tJ;Jn1:Y grama tyk'\; G> w nasL~puj<!['y $poso b; zm:iellnymi G 1 SOl, wszystk,r zmienne gr.1l'l'l1J<llyki G i g.r11lmatyk G",;: symhoie .koOGcvwe C' to symbol« ko:tilm\l'C gIl)1.l':l<ltYk G",. Sym.bo.1 "poC~.lkowy G' pokrywa s1i~ z symbelem PG~tkOWYIll ~, ~Pr0dukcje (II to w8zy1i;~e :p:rud ukcj~ gram a.!yk G~r a taltie ~&Z~~ tkil:, r.,roJ~uk~f utwerzone Z jakJ.eJs. plodukcjd. A ~ Qi gram atykl G pop r:rez zast<tpl!(!~'ue w n~ej.~I:'{I

wysulJ~i,enia pewneg.c symbolu a z l s';ymbo1em pooz;j.lkowym S~gramatyki G~, •

Pq':rltl!;!.d
~=

{O~In

it ~

G,4"ffieCh t. b~2le zbiorem s16w .0 l} L4, - twwJliij !I!nal~y d~ ro + 2l~l .IIU.o G S --? IlSbg I MaS I f-

J!:[LllaKoweJ

Jiczbie. ~~ho!i

moill.1ii1l), wyl:rr~~ gunatlit;'I.:

Jlrz~ho"''Y,.,,'at h(u). P(,>tem M' mcse SiYJl:lm1dwaC jakle ehee t-ruchy automatu M~ spo..2ytkowuj~ .symbol~ b~li!c1.!chah(aJ jeden pe dn;gim, jak gdyhy byty UIJ~ wejiSeiem
ilUIl)n:IliI.tu

D1R Ilm0ZHwicID}a ~ymlJl<\cji

\'\'Y],osa,htI11Y MI

bufor, na kt6rym m.oze on

M. Pon.ie;w:.1i. bu:fm wchodzi

sklad

~konQEOneg0

sternwania

automatu

i!)~ -.'

08110 1lS~2

'li
pn©l ,gm}T1!U~'!i.~

M'. to me mo~emy '1~:WCllic na nieegrarudil:ony w?:rOSi j;ego Wlelkooct Z-abe~,PJ~Olmy }!i~ przed tymZflzwa1aj~ M' ria o.d~ytauie symbolu wejsc:1.0WelgO ty.[k:o \\,~rzjl~:ladli.u, d.j' bufo r je~l pusty. Tym Sanl:)'m W kazdym. momende bnfo r zawiera g fitkdroslek ktncllIcb1ll h(a) d]n peW11eigO tiL MI akc~p1,-uj~ dane: wejsc~~ w,joSli (pO j~() ~tWQrz~njll -Pr-6Yp. durn.). bufor jesl r~l:y. ~t M zlIaJduje si¥ w M~lHie I)ticowym,. lnuj'ltl1. S{OYt'Y. dll"i~e silj; 1i:a,k;, gcl y .:\1" i!:ail.k:cepto'W~ h ( wJ. Za.tel'lL ~'} = f w I nalczy do L}. 07yli LCU') = 11-i (L(M)). Og61na zasada dii'aJ~lni.~ ::----.._

Ji61i fj~t pCldsl'aw~nicm .. Ulki~ll,

k.ftaJ ~

~ 'I ({hi .... ~ ...... r~" = L••t@ J' (_I';~l £,Cf.leraWIIllY ",

S ~ 1)':.83.3 t ShSS~$ll; b~ -.!-OS~IIOJ ;~~__" OS~O r~S1iI ~

ntw'

~I

M o\\iil.t ~~.rtI"'l~ p~yjlli~. p.r-¢t. wyrdk pO(isI.;:lw.it:llj~ L.. I f <10 d", J~F~k1LL gd~ lj~1. 'fIr;ado,~ ~nJc.m hd(jm. :it::. (L~ t = l.... Lj{~~L. I PO!YIJ- dllm_~ =

~Lvn

In:

~}

rommllIDl]

156

157

I
srerow~
a.lJtm!iWIII

'WejScie dIhi 141

.~

{[q(h &],

a102 .,.

(l"ll'

Zo)

m. ([p!'

f:n,

([PI'

fi:].

(lla2

···~N'0:1)
ala ..... a~, 0: 1)
'lX2)

If'

bufctr

1 ~,

hw ([Pl~h(a2)].~ ,
,aum.m.atu M ~~
:stUOWargie

1+ ([P2'

h(al)].

ell, a~~ ". al"

a~a4 ... an ~ ~~}

t.w UP,,-l'
~
~ B

rJ.. ([p~ ([p".

1"

s], a~1O!J h(OM)]' s, ct~)

..
toll

B~, 1>, rlP1+1}'

Mi 14'

:I)'"s.6.5.

KOIlStrukCjll

AZS akceptuj:i!cego Ii - 1 (1,)

gdzie p~ na1ety do F; Pr.zejScita od stanu '[Pi' 1:] do stanu [Pi' h (aj)] S.1' dekonywane na mocy reguly (3). a pozostale przejscia - na mocy regul (1) i (2), Za tern (i/G' s, Zo) fV (PH t, 0::1) oraz dla kaZdego i
(PI' h(~").
G:1)

fi-

(P'+l'

6, ~H

d·

M' pokazana poniZej,

jest aa 11's. 6.S; odpowlednia

koastrukcia

formalna opisana jesl

Skla.daj!l:c te :ruchy r,azem. mamy (qQ, CZ;:li IiCattll

h(U1U1 ...

Niec-b 11,[' = (Q', 1:,. r, [qo. sJ, z; F x {8}). gdzic Q' sktada. 81~z par r'b x1 takieh, ze q nalezy do Q. a x jest (niekonieesme wlawiwym) przedrostkiem h(a) dla jaldogos a z E. Funkcia ti' jes; zdeflnlowana jak nast~puje: (1) 5'( [q. x]l. 8;, Y) zawiera wszystkie pary ([P, xl, '}') takie, 2ie(; (q, s, ~wi~fII (fl, y). Symu]uj e-ruchy automatu M niezaleznie od zawartosci bufora, (2) 0' ([q, ,ax], 8, n zawiera VlSzystkie pary ([P, x], 'If) takie, ze o(q~ ll, 1"'1 zawiera LP. 'J'). Syrouluj rucby M na wej sci.u, a z tlI u5uwaj,,!c a Z przodu bufora. . (3) 0' ([q. ~J.a, 11 zawiera ([q, h(a)], y) dla ws,zystkich a z r i Y z r. ~lld,Uj

s.

a~).20)

h&-

(Pill' e, oo;~+ 1)'

... a,,) na1dy do L(M). Tyro samym L(lk'r) kUJemy. ze L(M') = h~l(L(M)).

~ h-1(L(M)). sk'lld

\,\'IDOS,-

j,

Opell"ilcje boolowskie . , ,Istn:iej~ kilka wlasnoscn zamknietosc! I?:biorow regularnych, kt6rych nie m.aj~ J~zyb .b~~~ntekstowe. SposnJd nich na szczeg6Jn~ uwag~ zasJug-uj(! wfa8l:1oScil ZlI.mrIll. ... ..... ..... wzg 1' .4 u na prz:eclot;!.c~e 1 diopermeme. W""l ..'" .' •l t'" ,~
Pi

h(a) do bufora, odczyruj.Elc a z wejkit.t M'; stan i stos aueemem M pozamd:t

fll~

zmionione. Aby pokazae,

jednego zastosowania (q. h (a), (X) fiT (p. e

ze L(M') = h-1 (L(M). zauwazmy najpiernr z_e na atO~~' reguty (3), a 'nast~pnje kolejno regul (1) i (2. mamy: je~ to

([q, s], a, a)

fv ([q, h(a)]~ B. ~)
hW-

([P. &], a, ~),

J esli wi~c M a~c.eptuje h (IV) czylt (qQ; hew); zo-) dla pewnege p
Z

t».

f.,

1')

F i pewuego ~ z

Ii< ,

to
([p,

at/o,

e].

w, 20) f:&.

el, ,6, p),

S-AB A~aAblab
lJ--'I'cHI"

czyli M' akceptuje w. Zalem L(M')::::2 h-i(L0'~). Na odwrot, p£ZYpuSCmy. ze M' alt,jceptuJc uJ = 0[Q1··' an. Wtedy ze wzgl~lJ. na fakt, ±e regut~ (3) mozna BtosoWa~ tylko przy pustym buforze (czyli drugIfj sklsdowe] stanu Y'), ci'H~:ruchow M prm"':il.dz~cy do akcepta~jj rozwaZa.1leS~ lancucb a mozna za pisac W postacl
j

"" k:[6 f"e;. A

gCIleruje

' ,,',b',

nlHonlm~:n

JJ'

generuje

• Pr.ld,o brill.

grama

l!J' '1(;3 J){llHtJ.e1I

158 S
C-,;.

['D

ael u

M' = (Q
gdllC:

OM' E, r. ~.lilt!.

fill]'

ZO'

PM)'

fJ ~ bVi' Ibe

generuje L]; .IIedo.aHe Ll n L3 = £1. Gdyby' j¥Zyki heakontekstcwe byL)i zamkniete W7.gl~d.lll DO przeciecie, to L'l byrby JBK. 00 pn\eczytoby prz;ykladowi 6, I.

t{
ze

([p'

t5 je8l okreslo~a :l!!l pomocq n!1:-:t~puj~rega warunku: .-}"([r. '1]. a, Xl zawiel"a q ']. }r) ~tedy. I Lylko. wtedy, gd)' iJ A (p, a) = pi eraz ~M{q. (I, n zawiera iI, Zauwa:my._ z~ a moze bye dowem pustym s, '0" kt6rym to przypadku f/ = LBlwa !I1dukcja po i dowodzi, ze ' p,
019(1' ql')].

w.

2'Il}o

I-Jr ([P.
nraz
W

q].

j.,

~r)

Wlcdy i lyIko wtedy, gdy .f)(}wGd~ Wiem..y, :.te JB K g~ za1i:'llkil,i'~le wzgi~:u nil sum~' teorlO'l1J]l]ogos· ze Giow~. Gdyby byty one zamk.n:i'lJll;l ze '\vzg.1~u na dopehuenic 10 ze w~ltdu 11(1 pHi. wo DeM ory:il.na L 1 (1 L~ = L I U L; bylyb)1 0111 rownjei aamkniete ae wzgl,¢una e przeciecie, co przecsylo by twlerdzeniu 6.4. • Checiaz klasa JBK me jcst zamknieta ze wzgl¢u ria dowolne przeciecie,
(flu,

w. 20)

(q. e, jI')

0 A (Po.

IV)

=p.
"oj -

~ fI = f~. ':

Pod tuwa, I ; = 0, jest lrywialna, ~ 1 .J •..•..

I,
I

tym przypadku P = p o· q = t1[I' I -. Z·0 . ., . ce u uokonaruOi kroku m.dukcyjr[lego, zaI6'~m}'~Ze teza jest prllwdzi'l'{3. dla poniewaz ([p[). (/'01. xa. ZoJ i.y.L

1-

nieeh

l~L

np'~ ~i],
I:

Q.

(3)

f-.w «(p,

q]'. &, }I).

Jll0CY

ona jednak 1.amkn'i~ta ze w~gl~du Ita pl"zeci,~ie ze zbicrem regula rnym , 6.5, J'cSH L jest j~zyki'~m bezkoutekstowym, ~. 11 jest zbi,o:reUl regularnym, to L n R jest j~zykiem bezkcntekstowym .. .D()~p.ad. Niech .L = L(M) ella AZS M = ('Q',u, E. r, ~lIh '10' z; PM) il nkdl 11 = L(A) dht DAS A = (Q'.t. E. (I, Po, F .J. Skon.slruu}emy AZS M'dla L n R jako urzadzenie symullJj~~e rowncdegle dziaianie M n A (patrz rys, 6.6). AI' S)'1l1Ulllj~
TWLI!,RIJZ~NI£

~d:lit \1'.= xu lndukCjlJnep;o

OfliloZ

a jest slowem pustyrn

tJ PI}. x)

b<i,di symbolem z X_ Na
~

za1~oZcrua

= pi

oraz

tin' x~ 20)

({f', s,

{J).

~(I'

Nil mocy _d'Llfmi.cji. ~ fakt, ze ([p' • r;']. , a ~ L ([p., qJ' ,(,C, '1) U) I'M" '" I· .) ' . I. '1 -. _. A J • a - p oraz (~ , a. fJ) hr (g, l:, J'~.Zatem {,.t (PC!' ~I'} = P orag

implik. uie • .;... t· ~", ......

(,go. w, Zo)
Dowod _ ik . unpma.lj;'YnL rama ,
JISt
0<

IV (q~ e, yJ.

.'. wrctnege,

czyll raktu. Ze (qo"

1i1~ .20)

«(Po, quJ.

podobl:ry., W zwi ...zku ....... .. - z ezvm P,-,Z'Q!l' '_ ,", . awnuny go '1." CWIczcme uta IczYle'lmka .• a,,-o
'j •

,'*

I', Zo)

~ (q,

F.,

y) 1 6_i(PO. w) ~ p

([P. q].

6,

I'),

o:!utomaru U'

·'IiI!:IOwaml!!

Za:stOSQW1li rlia wlas n asci

Oi!eI m

k n i,tosei

c.:tkoiiczenie: d ;l . lnrnLr Na. .'......:t _ . . ' .!""nunkmpoot1J'lY pr.zy k:Ja... ilYSlrtIJ~CY zastosewanie Vi lasnoscl I h...._, l'r 01>\.;1 J~zykow bezkomek towyc.b do do'\!i d _-. .. . ""LJtCntekstowe. .. ro zema, ire pewne JQ.Z.ykl llle ~~

ruchy M przy w~j~ciu il b~l( z:miuny stnlllD !Ullom~ LlJIA. Gdy M wykoli1uje ruch pr'M wcjsciu fl. M' symuluje ten rw.:·hpny jc-dnO~~.!incJ ~yml~J;.lCjizmiany stanu au.tOI1'Ull~ A przy wejst:lnJ (:I. M' ,d:.c1Jpll.lj~ d2n~ weJ~t.m: wledy ] L!;'lko wt~dy, gdj'Te!ll OH akceplOwane wrownD PIL~l A. jak j przC!z M Formalnic. DitCh

1,10
h h'i.Qii~ !t{lI!1i:1mo:d'lZmem, '~(Q)"",./r(£") = a 01'11;' h(/J) = Mdl = fl. WtQii1yh -I (£..1) lIklilda, ~ :re ""l.ystl;ic~ p05md .xLXi!;~J.!i!~.trlrit -\\.. ':! ~ ,sionml (j lei samej dlllgoScl 1l.ll11:!Z4Cyml 11& +l1f, Il.lil{lmi~1 ~o
.:t; ~ slowami
0

u')]
-t BC Iub A • Cli. ,gdzie C m~.7:c~yC, dowOln~'anj~",ltt. gel1ero\"r'any przcl dtlli1ij gramutykejes] Sklll'U;Z('ny wled) 1 L)IlkO wt~y. gd, gmf tell Mile lftWler~ cykli, J~ 'JI \IV ~ratie istnk;ie io!yJd, powiedzmy '~tI.A 1 ••" ,4"• ..10, Ilu

~w
_'I:

pTod1!lu:fa l?CI~ta~i A

tej

~lImJ:lj dhIg()sti

1iiJ:l,I!:~;~mi

d~l' (~ -I-

d.)"_, .l3t.ml h. .11 L j 1 r'"1

II~lI~c~ii!· = t:, ~

Nu

Po'k':U;l!Im}' • ze J~zyk

~cy

IBK. to ~ltiook:lIjern)' il::td.

twiel'd:l.eli cd i 6,5. gi1l),by L~ byi U~K. I(lJ ra.kre L: bylD~ J'BK, Paoitwai Ze LL nie-jtsL JflK,

y,jjl.i:iom()~

L~ Ill' Jell

.A' 6.3. AlGORYTMV D'EC'1ZY IN E DLA .J B It

=;:>- (Xj

if dJJ = r:J;~AlP}, ~

••,

'="'>

r!l.nAflp", ===:;"Il~~ "A!}I1~

tH

161nieje: pewoll Iiezba pytwi d'a. JBK, nil. k.tore umieroy oopowjedzi.'ec. Na['~Zil do nich p)'larlia, c:z:y dan], 10K j"l pU!it)'. !lkon'z'ony CiZ}1tei: uieskonozonY,oral elY '-'aile s}owo naJezy do danego IBK, Sll jedl1ak: peWl'l.e pjI!ania cl.la JBK.. !lS ktorc nit! dllje odpowiedzi zaden algorytm. Na1ei:t del nidt p)1al:'lia. 0 rownc'wa.zn.Osc dw6ch JBK, o si.otic:loIIOSC dopelntenia, dancgu JDK (I wie16znacznosc dnneg.o IBI\. ora? 0 to, Of doJ:1clnieme dooego JBKj~ ta.k:Ze JBK W :naslW~'Cb d.wbcb roWriuf!tch wp'l'ow:;Idzim)'
j

g.dzif" ,l!l 1Jr·az-P; -SJi!. huicuch!!Jni zmlennyeh. przy ..:tYI11 ~rJ.jPr ~ = f. Poniewaz gram31yka nie z~\Vil:ca bczuiylecznycl1 SYflilboli, tt'ltm ~ I=-"" ~)r'oI.l p" + I b)" dlapt!,"'T1j1ch lanLWchdw konc.ow),ch w, _\"nl(!C7.lIej dlugo 'cj r6wnej co najmnh!j n + L Pooir:wai " ~ 0, W II' i xUlie mo_g~ bye rownoczdnie iUWEIn pusfty.m 8. Da'lej. pornievl'<ti gMU1l£lJ)'kll. 1FI1'eawiera z bi:zuz~anych symbol], to mu:l:e:my :znale"~ f-anouchy symboli lconC;:k'lwyrh v iL :r takie, ic :s b.. )lAo':;, OFd.Z. b:111Cn!ll.cb "fITlboli k"Ollcowych [I mkl. l~ .4,,. k. i1• Tym samym dl~l .klrldego i mamy
S~ yAllt ~ J'wilo''t'~ ~ J'W~ A
Gj_\'~;;'b, ,., ~

lUI~dzia

W romdale 8 podamy kOllkrebly dowod faktu, ze P[}wy~ (ipewne bUll:) problem)' me daj(l sl¥i rozwlilzM W spos6b algorYlmicm.y, W biezl!.oym rezdziale zarl,owo1lmy 9j~ podaniem @lgorytm6w dla p wi:lych problem6w, din ktoryeh algorytm,y takie ~smi~a,.., Podob[d~ jJak \lif przypadku ~bi.O'ro.w regulaenyeb, dil! JBK rowny Lakze kllk!! repn~zentacji; 8 mianoW'ich:gramatyld bezkontek:sto\\'e i a~'uo~maY.l'e &r{lS~ atcep· tujl:joe: przy pU5\ym stesie, b~dz pr:zy stanie kmloo¥.'Ym. PQruewaz wszyslkle kOl!ls.: tmkcjL! z ro!Zdziahl 5 s~ efektywne, to a]gorytmuiyvi'aj4cy jedne,i z t}'cb repruenta~l ll1o:tna tatwQprzer'obi.~ na algorytm dziaiajl~cy dla dowoinejin.ncj reprezeniaeJi. W' tym punk de Irsi¥ki -ulywa6 bedziemy reprezentacj-~ za pomcca GBK. TW!F.'lit.OZeNIE 6.0. lstllliejl! algorytmy pDZ'YInlajij,Pe rG~istrzygn". C'l,y dmlY IU1\. jest la) pusty. (0) skQu.C:zony'lull (c) lIleskoDozony. , ., .. Dl;lwdd. Twierd2:ente to m02na udo\1lodnic za pomcCij t:ej same] tech~Ik.i. to w przyp;dku_ ,ftu,'ll'llogicznllgO wyniku dla :zbiQfOW tegularnycb ~twie'f'(izen_te 3.n posfuguj~c si~ lematsm (I pompowaniu. Otrzymane w ren ipoifloh algoryunY.5(I j;edll~k bardzo nieefek~ywne, W r~!:c~Y\visto~ci~odalHmy j~t ~~~~~go~m ~)~ wa:ma, czy dan~ IBK .lest pusty, Dlil graU1_~~ykibr.!zkont~~t(}:V~J ~ (r. T,. kCln. test z JemaLu 4, I mzstrzyglll, czy danll znuentla gent:ru;e, Jakis 11tH; symtll,li b'~
cOlilych, Jest rzecz!& oc~ywist,!:lie L(G), jest niepmH), !i\rtedy I t}'lko wu:dy~ gd)l $, rUt Il, poclQtkowy S gr.:ne.ruje jakis ciU: syrobOJiloodcowych,.. .'.. _ ~:=f' W celu spre wduru i'l. c.z.";! l" l G) je.sl !l:koQc2iou)', 'UZ)"W ilmy 1l1g;or'rtn1u z. lVI 11 d1.e.nia 4.5 pOJi:!J,~.illaj~Qes(J.matei(: OSK G' = (VI, T, /"., S) \V PNC ,1 ~z iiyn~::~" benrtyt:ee:mych, gl!ne:ruj~(.'~1.LtG} ~(G' j~s~ -kcn,czonr~ Wtl!dY.l lyT~(! W\dli -dy L(G) i~t dronc~ony. Pro sty ~i!l ~kOnCZQml~"''l grmmu.y.kt 1 W PNCbez ~Yln

PQZWIllaj~e pokua.e. if: me ilitniejealgcrylmwykonuj~

okli"dJcne zadalDc,

Yl1'rA oxiz

.b.J'WfO.yIZ.

I"> 0, [0 ywjn.:~;: rue moie bye n1<'wne ,lIHJrx}! dJa i i= j. Z:illeru gr~mfl~ykJ1 ~c:ncruji:!rucSkO~C'".iOllfJ liczb; lailcw:how. Na Qdwr6t. przyp1Jstmy, Ze otlllJl,wiany ,Tar rue zawiera cykli, Zdefini ujrny r~qd :t11l'lJenej A jllkn dl'Ugoosc naJdh.lzSiZt!j drogi 'JlI grafie IOZPOCZj(l1Rj''1Cej ~i~ wwierel.ilOikl.l .-J. B,I"'d!k t:yl:li oznacza, i..e rz~d A Jest sk.ooGwny. ZaL~wamny hlkzl:, it' je'l!i A ....... lest produkc_i~, to, ~d B i (' musj bye ostro m.niejszy 00 rt~dllA, poniewi;\z Be dbl kaMej drOg1 l B luh [' I$tnieje' drog.a 70 A 0 dh.1!,gosci' wt~,ks:l"',io j~d'Cll. ,Plokili.emy I"rl.e'.l 111dukcJf P{'II', it! JeSIi A rna :ill! d r, 10 zaden taill::ueh koncowy WYfl,rQwati2!ony
fOZWl.llnnil
it

PoniewOJz Iulx

A nit!

"Hi

Jhi.~~ci

"Wi'l'km>:ej cd 2 ....
A

Pod,~/mwJ

\\I)£:zcboIItH nie wychod7!i indue kf~W,~d7,ie. Tyrn ~mym wsz,ystkie _A.prodllkcje lTllJ~ 1"0 prawej ~tr; n:ie symbok k()n.,c(lWe oj A wwnrowadza wvl~C'7,uie l&iicucby U diu >, H.-'J~' s
goSCi J.

V =. O),JII~gll

jest ~rni~nn1l, r7~du OJ 1.0

'l

odpo,wlwaj.!ccgo

jej

l(,.ok iIlfJuJa.'J'fny tr> 0). Jdli uiyj~my prod,1.lkcji o pt'lShu:i A -io' (I, to mnzemy "q'prO'Wil~lIf Jl::dyrne l'uricuch 0 dlugo~d t. J,eZcH mzpoczni,mty od A -".Be gdzie JJ t C' ~'tr-t:r;:du ~:- I 1ub I.tlniejsze-go. to na mccy zaluzenia ind'~kcYjroego z 81 (' n:ioi~ ~ wyproVi'i:Id1:lc Lylk,n Ja:6.rnchy (} dlugoid CD naj\1i')lZej 1'"- J. z,i) Lem Z Be tCl'yli. z A - pn:yP. t~urn.1 nje mozrn~ WYfUowadzii laoclleha I) dlugosci wll;k~ej tid 2'", nii J' Pn'rue",:at S rn,a :Bkonc1iony 1'74d "1.1 il W f'2'.0c.i!iywi;U{lsci jes'[ ~du ni,e wi~IL Z{!g'o () d~~~tl, ~eltn},,:h ~~ ,~n.~~'l:Ityce. LO Z S m07.n~wy?roW~,dl'6 jmJynic I::ulcuckly gosCl nrC! 'V1rtk$l"e) nll 2. ,Tyro sam.ym OffiaWH'II'I}' J'tJ.yk J'est: s:koncloIDY. •
Pn:ykbd l\6.. R'~~ ''ilm! ~'Ti"'llill.yk'tl
,:._.Ui _.I

:e.

-t£,1'

l1:ytec~)lch pol~ge ni!t U<lFY&PwanlU grafll skierowul1ego po~ja:dajl'lc-~'m kodej ~e :i!ffii'l!Jmycb, z(l:!;l,'It!r~j~ci!gClkra,w~di z

'I

w;erzch.otL'1~~ ~ A do /l, jeiili bitrll',lr

1Xl1t1Lti~ ja:.1 rul 1')'10, 6,1 .. flY II'WJccJom 3. ~. I 1 u. I IlIk nil nrro,,,,,,,,,

Bc'

I(J celi>

C""'"" II

v.tr

[62
Ill' post:a6 normalna

163

A :opr_awdza~y, ~
,'Z~najll_tym

Sl~ od l..l.eJ PllZ)lCJ1 tam:'IlCl!:1rn

1=-Xu:.

C~omiiil-;Y'ego. Dlill dowo.lnych g~e

Xjj

i, j OI",lZ dowoll:lej
0

zmiennej I
ro.zpo-

jest
x,

podta-rlcuchem

dlngosci;:

La lIIicgcnCrtljt: lairemili6w o dlugoSci wi~hzej niz 1:1.= R, a W1JiIC generu.je ona ]§ZYk sicont;zOnly, W fzet::Zywi.sJ:oSci, najdtuZsz.YlIl' Ilfrle:lJCaCm W)'pr'Ow'adzaillym z Sjf;Si

S =- AB'

=-- }Jt;JJ
C;

=>

cecil

=--CCCCC ~

dml'(l~.

Jd'li d(lJamy pr,~hd;;~j~ C --:.rUl, to ,('j'iliilym<iTTlll ~"",r ;.: 1j1I. tr,Th. Tho 1iI00WY grnf 11]11 kilka crt]!, IIp A \ B, C, A. l'.fIiI'l ~amYIlll :moZ£my :m3JI~ wypllow.uizel!lue A ~3-Apj, W ~iL)lm}ki
A _.BC CCC....,.Cit8C,. @dzi-e

oc~-

~3

fiC

P('JIlw;;',ELZ. C

~tl

tlriJ2

fJCkir£.!..

10

A ~:A.6r!.
gellerowaIij'

stoBJ:!jcmy it1choJ:..cj~ po j. Dlaj = l, A b.~.J wtedy i ltyl::k:O wtedy, gdy A --+ .'Ii. jest. r[Q~~hj~:,~rdyz j~~ tancu~b_em. ~ dtugoki L Przej~in:~ teraz do WYZ$Z)'C~ .t"~j ~v:arm§c~ Jeslti.J'>. l,. to A .~ Xu ,W!OO! l '~llto wtedy,. g,dy ls~ne:Je pewna pmdukcja J. 4 ---!' Jj-(; or.lZ pewne k, 1 ~ k «.], rakie, ze .lJ wypwwadza Pl'flI"W5Ze k; svmboli x, . - ,'.' 1b li . .. . .:;1 II C estarme J ~ II. sym, 0 XU' Innysni stow)" lJ :=>Xj[.;; eraz C ~x; + ._. PtUllC'iVai. zarowno k, jak i. J - k: jesl mniejsze od}, to wierny jU7, Cl,,:/ kazde t.lwoch ostatnich wyprowadzen istnieje, Motemy wi~ st'\Vierdzit., ezy A !;"x._ Na _ .. .,. ."* I) km1lec~po (lSt'l.gn_ll;lclll j~ !! mozemy :r()zstrzygn~ ezy S =--x lli!_A le xi = X, cryU ..f ll'dlery do 1.(0) wtedy 1 tylko wtedy. gdy S~XJif" Aby sfoml~~owa~ a]g0~tm. CYK w tipO~6b bardzi'ti precyzyjny, oznaczmy i:iyo:bolem . v,dJ ,tr;b_l,or tych :Em.lennych ..4, dla kteryeh A ~X~j' Z~uwuZmy, ;lje rD(w..e:my zalm:yc,lz i~ i :z:;;, f:i - j + 1. gd.yl nie ishli,eje ~ai:leuch c drugosci wi~bizej, od n ~ i + 1.. ro~oczynaJ~~y i!>~\j: od t:tej pozytj± ~a".eucha ~... Fo:nnahl y za P]80 aJgOfJtmU- CYK Jest na.st~puJ~CY:
N

;·ty~

la,km wobtc S~Ab oraz Aba mamy j~zyk jesl nie.'lkolicmllY_

tCT,aZ

Sb(l'a(ba)lb dla kaZdcgo i: W kOnsekwe!lqiL

1)

(1)
Nalezenie

IJegin for i : ... 1 to n dOl Va ~ = fA I A ~ a jest prod (ikcj'l orsz Hym symbolem lancucha for j : = 2 to n do fur i : = I to n ~ j
.'1('

jest a}:

algorytm r'O'ZWliI,zywania tegc pr,obl.emu jest opaa1y not przekszlakenil1 do ro&t!.lci normalnei Greibacha G1 == lV', T, PI,. 5'), generuj<,tc,ej L G) - (1:J. Poniewaz lil; gorytm z twierdzenia 4.3 sprawdza, r;:zy S ~I>" -to rue musimy .si~ prz:ejrooWilC przypadkieuli. gdy x"'" fl. Zal.ozmy wiec, ze x¢e, czyli ;x- nale;ty do L(G) wte_d~ i tylko wtedy, gdy x nalezy do L(G). Poniewaz kazda prodllkcja gramaJyklwpost!l.('1 norrnalnc] Greibacha dodaje dokladnie jeden sYl.1.1'f)ol koricowy do genel'ow.tl~ lancuchs, t.o wiemy, l.e jeSJil x ma WYP!f-owadzc..nie w G'. to rna on wypr(lwad:reJl~~ -0 dCik~adni,e I x I krokaeh, Jezeli iildna ze 7.mi~nn'Y'Cb gramatyb G' ,o11l:1 -Wl~f':j k pmdukcji, [0 lsttlieje on najwyiej Ie}>;i lewostron n),ch wypro,wi'ld2lm :hiJlcucboW o drugo~~ I x 1_ Mo.zemy sprawd:ii:DC- je "''RZYst];:i,e w syste:matymm.y s:poSQb, Wykoriani~ POW~fzszego alg()t)'tmn moze jedl1!ik wyf't]agru:: ezasn wyuarlniczego Wlgl'Edem I z I. Znal1ycb jest kilka JigO:l"ybnow. kW.t}'ch !iI.'ykon~flle Wyfl}~<1 ezasu propon,jonalnego do szescianu '" I. a I1IlW('t lmC:h~ mniejsze,fJ:o- Nie-ktor, Z n.ich om6wione i=i:t W llwa,gach bjblioWa£k:2'll:]y,-~h. Zaprezuotujemy tu prosQ

Inne pytanie, na kt6r.e mo1.,em~odpO'wiedz'iec, to: Dla dane] GBK G = (V, 'f, P, S) i faoiClucha:x nalehcego do T", czy x oa1ety rio L{G)? Prosty, ale nieefek~)'Wl1Y

(oJ
(7)

(5)

begm,

+ 1 !iIo
tA I A ~ Be jest
Vjt.t_i-"'}
produkcja. lJ mdezy do Vi"

V Ii'·-.0 -. ful" k : = 1 to j - 1 do
r•

t.... : L]

Vii\)

end

i C' nalezy.do

me

:u:t

algorytm dzbtoljl!GY W ezasie szcM:it11njm1, :dian), jako aJgorytm Co-c1ce'a~Youw gcra-K~sa.mie~Q Iub al_gQryl.D:1I CYK. Jest on op<a~y na ie~bnice 1!. zakresu pf~" gramowauj;l dyrurmicZrlego, om6wiOlTlcj w :roZWT~Zl1mU zau~ma 3.23. ZalcladEflTlY' if JJlIIY jest bl[icud~ :c 0 dlugosd lj ~ l i grMlal~lk<'l (J. a klOrtj rnozem}' L;l1o,lye. Z~

U,4

165
Pnykbd
(i~7_ Wefuly

pod

IIWOI.&'i

gramatyk~ 0' postaci S-4.4BiRC

A. ..... BA.I C__"j81~
III

B-. CCib
orru: 'lar:I.CliJ.ch wcj;Scitlwy baabti. Tabela :zbiooow Vjj pokazana jest Ita
1)'S.

S ... AB i C~ AB. Zatem do .V24 dol<jczamy SiC. Nastt;:pnic bicrz:emy !lod uwage V2.2 :V4,1 """ {OJ l ~A) "" {JJS. BA ~, Tylko ,8...1~esl pIa w~ ~l:ro.nqjakie;.i-~ proll ukcji, a wi,.c dod*my oopt-,wia.dajij,c<j, jej ~iI"l]]yA do Na koniec, rozwazamy t"2] VS! ... !.8}{A. CJ "" {RA, sq. RA i HC ~ prawymi <lrona.ru ~rOO~JI 0 lewych !;tJ;oniJiCh rownychodpowleruuo A i S. l'e ostatnle 7.m.i~JIne ,s~ jllJ2: w V~4' a I'>,j~ w rezultaete ,m.llm), V 24 = {.S. A. ('}. Pomevi.'az S jest demcll~'()'m VIS' to ~anC4JC·hMaha J1~e?}' do J~ka gcr[!ero~"lIlego prz:ell: 'rwwa:mli~, gmma,tyl{~.

~w"

.r~4"

6.8. GorDY jej wie-I'!t,o; JtS1

a
i-+ I

b 4
-

ZADANIA
l~

:2
Ale

:3
A" C

B
j

B S. A

A. C

S.A
0
i2I
I

S, C
8'

! :3

8'

4;

S,A,C

5 S. Ii; C
W:ys. (i,8. Tabliea ....ilrlofit;.i '
VI}

'I\'},pcluil!l,ny W Kt(lkl!LCh (I) i. (2) powyzszcgo a]!!;oI)' tmu. M6w;~ dokladnie, ella pozycji I i 4, zaj llloWIIP)'Ch prze .. s-ymbofe. /;, przyjmujemy V! 1 = Y41 = {B}. poni.ewaZ B jest j~dymj, zrmenna, ktilr2L wyp.rowadlza ~, POOQbn,te, V21 = V~1 = Vs j = {A, q, g.d)':'-: t.1'Jko A .i C ll1!aj~ p'HMiukcje z a po. prawej strome, . Aby obHczyC V,j d1~ j"> i; mu.sim-y wykollac l,)~tI~ for G krokow (6} l (1), W t-ym eelu mu-slJl1~ , .. r; . ' i zestawias V~,z; 1J;+~.J-'4 dl ~ ~, -'" '. z , ,.. ,,1 '- I , szu k aJI!c mlJt:'[lne'-"f) z VI~." zmienne] E z VtH.) ._~ tak1clJ, y . . ,., i ' Zc D.E jC9<t pruw~ i!itr,()n~jedne:jlub wi~j I'wrlultC!i±. Lewe stfimy lycn. p:nXhtKC]] s~ w Let;ly dol1l,czalle i!IJ V~. Sch...m~'t rucbu po tabe~i", odpo"fladaj<l~}, odwicd...;aniu na znnane Vu, i.V;H.j-~ d:1~ k = 'I, .1, ...•~- I~ 'polega na j~tnoczesn.}'m poruszaniu silt w dol h)lumny 0) numerze I OTlI.'7. W go;r~ ,pr'l'leklltlleJ pO prowadzonej od ViJ w prawD, jak to pokszano na rys. ,6.9.

166 SpiOl(LJ" L:!J = t x I istnieje J' na.1e-~e do Ii Il."~) takie~ . ze /tiLr) nal.ch' do, L, I il~lv) nalezy do Lll.

6'7 :I) i'liU~ teoriomuogcselowa, b' homornmfi my, c\ przeci I\;cI e ze zbiorem IegllJam y 01. 6.11. Udowodni6 Ilust~uj~.cy lemat 0 pompowsniu dla j~zyk.6w Tiniowych: Jeslii l..jest jr.&yki.e~mliniow~'m., to istnteje stab l:i taka, ~edowolne $owo Z~) dtugosd M lub wi~k~7.~j"alei~ce do L mozna zaPlS$C w postaoi z: = uvw.. . gdiie 1 u~'xyI ~ n, q Ill\'I? 1 oraz dla tatde~o I ~ 0 -slowo iO!l)jw::r~'1 naJe*y do L. 6.12. Pol:'WQC, ie {alih:ldJ 1 i ~ I, j;;;;:. 1} nic jest jrp.ykiem Iin:iowym_ +6.13. kh:JlNlIJ1Y· 7:e AZS robl ;:;wrm'~j6sji wchodzi 011 'ill' ci'tg OC
(fill "'1. 'l'rH-(q2,' W1

Innym' s~owy, Sp~ol L, i L; jest zbierem W}"r3Z0W utwoIZonych rT"Z.e:~ .. S~leceIlie" (,' przep leeenie' ') slowa z L J ze slowem 7. [.i.. ~'!11 bole ob u splatanyeh shlw rue m us:q p,~y tyn:! wyst'l!powac rna przemien, jak w .splQci.e dOSKQn!Alyro"a) Pokaz.ae. i.e SpIer dw&cb ,zh~or6w regl.l~amych jest .lhiore;m re:gularnynt b) 'U duwnd.nic. i.e S1']Qt dwoch J HI<.me mu si by6 J OK. c) Udowednic, ttl Splot JlBK i zbioru [eg~1a:mcglOjest JBK. . . *'6~7" .lf~yHefll Dycka llazyWllmy jltzyk 0 k typacihzrowl1owazonych. ~awmS!~,," Formalnie, kaZir.1y j~l)'k D~'cka rna -pmnac L(G).) dla peVl'·lle,go k, gdzl,e G~ ]cr.t gramatv ka 0 posta ci

}'2)!-(qj. wil• Ell),

gdt..i~ 1 r:.1 jest i:ciij].e wi~.kszaliZ 1 r.l t j Il'~ I· Innymi slOWjf, zwrot na.st~p1.ilie wtedy, gdy dru_go.sc stosu osj~~ga ;,SZCzyt"_M~wimy, ze AZS jCSL k-:.MtrDtQWY'1~ AZS, je$li kazde slowo W lHl,leqce d CI L (M) jest akceptowane Pfll'..ez cif;lg DC nie rQ bi '!-C'Y wi~~j nli k Lwro16w. J,e8.H AZS jest k-rwrotowy dla pewrtego sk.oD.c?;onego k: to m6Wimy, i~jest OLl ;skm~(]cenle zwromwy. J~zyk L akceptowal1Yprzez skcriczenlc zwrotov.'Y A2S nmwwamy m.etaiiniQw;ym. a~ Pokazac, i.e j~zyk L jest Hirloy.oy wtedy i tylko wtedy, goy jest on ;!Ik<:.cplQWao,Y przez pe:wh,u jedno:twrotoVlrY AZ:!tlc. b) Pokazac, ile j~zykllilllQwe sa zamknj~te ze wzgl~du Oft przeeiwobraz homomorJiezny,
c ~~okElIZ"J.c> j~yk~ n:
ClQW~,

ze zbio tern regul arlIytt!_ .... 6.14. PEl~a~at. 7.ezbi6T ~aDcudi6w 0 i'ecfllakowej b~ilC}m J~:t\yklem llIetalin:i.o\-yYm. 6.15. Pokazac, ,ze; *'to II) J~l;yk~ iini owe, ]'i2ykl meLaliniowe

mctaliniowe sasamkaiete ze w~I,~du na ~um~ teoriomaogoszloun.ie, horeem o.rfizmy,przeci wcbrazy hcrnomorficzae 0 raz pr£;l:t.1,,(;cie tiC:lbi~ sym bof ~ i b jest J BK nie

?J

(i.17~ Zas'
a} t1i!1llllia

:~fis:t zamlt~j~te ze wzgledu 1'1"" 'I" (y. domkni~fe Kleene'ego - przyp. thrm.). GllK: Podar.: a Igoryt..m rozatrzygam S, c.zy dla dW6ch form zd aniowych a. t~pewnej G :i'.'<1Ichodzi !X ~ f~, '
~Oso\"ar

.'

algcrytm CV'K do

G.

mZrsrlrzyl:tmi'>cia
~
't'
l

czy

slowa

b) tJaQ.a~~

llql _

(i.1ft e~
II)

P G b~dzlc gram.:Hyk'q bezkon.tekstow<1 w PNC. odac algoryl.lt .'1 L· . •. ,. bll) . rn D reslarna LCZby mznych. \ ywowadz.e:n laneucha..:\::.
L

:c

d~

j~~,Yka¥enerowane.go

P,I7..t:l!.

gnnnatyk~

zadania 6_7.

pcwiea koszt, iii nastepme !Ii'; ;,algorylltl otr:Z:Jmywant~ roskladu )ntakTY~\'JI~goj;iowlt x 0 najmniej)om kosZtle. Ko~t T02k1<)EJ1ll Jest ttl SUI11tt- knsn6v. U7yt.ych predukeji. WskazciwkQ: Zlnodyfikowac. algorytrn CYK z PW'kLH 6_3.
G

rzyporzadkl>wa~ k·;. ...·' d k~·· L Podali" • '.... a~I'tJ p~~ l!!T]f graoJa, Y~I.

'1'_"..

168
R,ozwi'lzl:u'1.ia 6,4)C •
1 ~

169
wybrii;lfllvch zadanl
'"i""

11.%) Niecl1 L bedzie JBK . ~t:LlewWaflY przez gramatyke

~kOnSlTUGW3,'C,' ...

e postaci

lOi I j 2"" I i ~ k: lub j ~ k}. Jezyk L jest

Gtalcll:; z@ L(G) = CfKL (L(G». weimy pod .uwag~ drze:wo "'y.prowarlzenm ~I'o~a 'hJ'::l; w gramatyee G. Sledzi1;'l:'lY dm-gt z S do ple~zego od leweJ symb?lu sioWa-'l:l' 'Chcemy wygenel'owa.c t~ drogftl w odwrotn~ kolej:wsoi. l'l. do~j], do ~o:ry), lJmHlSZczaj,,!c jedaoezesnie poszQ'le:g61ne s;yltl[lQle po prtcc,lwnej StT0Ul~drOgl (w slosulJlkli do tej., po kt6rej sie pierwotnie pojawily). 'W tym Qe~ukonslruuJemy
gdzic P zawiera 1) wszystkie produkcje z P, 2) C -+ AB i CA. jesli P zawiera A...". 3) S-tf.. 4) So -)0 a.A, jeS]i po zawiera A -'i- (l.,

.' N·lecu, 'I,. G' - ('V".~:. -

P .,

..:J.I

C"l,

bedzie GRK. w .P'Nc. Aby

'I:'

g:ramaJ~~~ T

s- ABI

OA

I~

B-d.B2IB21F.

c__,.. OC2 I C2ID

n~

IDle

G = (Vu

LA I A tHl.lleZy do

J1 u{S'1J1.
PC.

1. p~Sa).

Mamy 1\{lN(1.) = {O' lJ2S:lk = min{(, j}}., Twierdzimy, 2ie MIN(l..) 'rue. jest JBK, Pr:tvPlliLmy bowicm, ze jrok len jest J8K, i niceh n ~d;tie stahi 2 Jematu " Po-mpowl3il1iu. WeZttty pod uwailW b.ilOUdl := O~1 1I2i1 = uvwxy. Jesli ux me p:l;W iel'a. dw6,jck. to uwy me naLei;y do MIN (L}. Je~j:Ij. x za w lera Jak~ dw6jk~, to aie IIlL)Zcon zilwie:rae zem, gdyi: I vw.x I ~ 11. Tyro samym lat1ccuch UV1.wx2y z.awiera co na:jnwe:i n + 1 dw6jek, co najmniej Tl jedynek i dokladnie n zer, (.'Zyli me moie OD
nalezoe do M]'N(L),

n. -

UWAGiE BIBLIOG

AA:FICZN

Aby udowednic, ze L(G} = CYKL(L' G)). pokazuJelll.Y p,r'2.~z.Ind:u~cJ~ wzg ~ dern dlugosci wyprowadzcnia, Ze .A kAl.A.2- .". A" wtedy .l: Lylkc wiedy, gdy dJa kazdego i
Zatem
~~1

S) So -. S.

'1_'

; ~AJ "T1 '

A ... A ~ A 1A ......• -a._]. ~ I

Lema ~ 0 pompowani u dla j!2Zyk6w bezkontekstowych pochodzi z pracy Barn-rn~ 1ela, Perlesa .i. Sbamira [1961J,; lemat Ogdena, W jego si~mejszej wersji, mo~ ria l'JJ.:.1leZt prac-y Ogdena [1968], Wise [1976] podaje warunek ,koni8C'J:~y j dostateczny w na to. by i~t:yk" byi bezkontekstowy. Parikh [1966]' poclaje warur ki konieezne ll,')'t1IzoneW terminach dystrybu:cj,i symbol. w siowaeh j\!zyka. Lematy 0 pompowamu dla ID.nych klas jQ"zyk6w podane &<i w pracaeh Beasscna [1973] i Ogdena [1969'], Twierdzenie 6.2 (mi'l:'l.kni~toSC wzgledu ua pcdstawieaia] 01"az twierdwnie ze 6,5 (z!l.m k.Ti.i~108C' wzgl~ u na przeeieeie J pochodza ,2: praey Bara- Hi llela, Fe rlesa ze I S~amim [l~6,1]" Twierdzenie 63 poehodzi z pracy Ginsburga i Rese'a [l963b], TWlerdz:enie 6,,4 i nastl;ppj~cy pc nim wni osek (nieza:nik.ni~\oSO za wz:glNtd na ~ Przwll,lcie. i dopehrienle) pochodz'l, z pracy S.cbeinherge-ra [l960}. Twierdzenie 6.6 (i~!~L1ie ,dgorytttru rozst][zygaj~ccga. cz.y dany JBK jest skonczony) pochodzi t0w-niei (; Pnlcy Bata-Hillela, P~rlesa :i Shamira [l961]. Floyd Il962JpokaZllje, jak ~Ollt~ laRlosowac w!asuosci 7.amkni~rosd do udowodnienia, ze pewne konstruke]« J~rykQwe nie !'i.'} bezkontekstowe_

/ C/\ D 'Q /\ F \4 E / a/\ .Ii

I

/\ B A

b)

:3

I \~

So

\ .3

A/\ £ \ "2 /\.B \ ~ D /S A ./\ 4

C
E

_I\ a p

Ii

Diirtw AJgory~ CYK lO.5t~ pierwotnie ?dby'ty p:~zez J, Cocke's ~1e po raz Yo fi.Zy !l0.s1af On oP_"bhk~wat:J:y w :-Jposnb mez,dezoyprzez Kasamiego ~1965]

k~d llDgerll [1967]. "Na~\la.rdogej peaktyceny ogolny algorytm rozpoznawaraa ] rozO~n~.~ontekstow:egot') j:loda~B~il~n 970]. AIg.01'YLM tell ~a ogrn zki~o.n~)St ~ ~j[h: t~p~k.ozasu O{1l2). ~~a dcwD]n:J gramatyki J,edm)~acZflej l jest e Vl(1i -YWll!JtosC1 1imowy dJa szerokie] klasy IDOZ}'t~7.]]y:ch gramatyk, Algorytin \\,~al1.ttl lJ 975al jest asyrnptotycznie najbard:ziej efekiyv,rnym algorytmem, gdyi: 11976a~ 0(nO\·8) krokCI\!jc. podceas gdy algory.tlT! Gr~ham~, Harrisona i Ruzzo ] "'yma~a O(n3(1ogn) krr kGw" oPokrewn:(wymk • .tnowi~(.,'Y,'ze kwesiia nalezenia

:v~ga,

r.n~'

0
_

'--

It}os.

~.IO- Trui:lsfr-nmuioljc;-

dl"o".CW

u:i;yw=9.i:::I.e:_:'O'io,;..· ,;;;;za;.;.d,;_!![_ki_ll_tI"_4tl

l70
_. , lJk_a;yenewwaneQ-o prz.eL: d-,0 J~z..... . , ,~ , "

0(»2). pochodzl Z Zadanie 6J4a (zamkm~tos~ JB .. ze,wz _. ' 19fd]. Dodat1.awewlasnoik'i . ), to wvnik otrzymany przez G1l'1sbl1.i,ga ~.SP..~Tnera [, , .. ,'. q 96~b 1966l nym} . T'~, ......'. leZi: Wf<tCY Ginsburga ] Rose ~~. '. • 'l' zamk:n~~toS'C] JB~, mOZU~,}1Ul K za ,Pomoc~ j~yk6w Deycka) P'Od]~~l z: prraq Zadame ~.7 'tChara'ktery.za~~a tl~65] d:wi6dt~ilniejSZcgo rczulLatu: mo:v~'tlCe~o.Oil! Chomsky ego .(1~~2]: Stan .ey~;,:. z k D cka zalezy jedynie od w:Lelko~1 ,aUabell.! UZ, yt).' .pay Lt] oll~ar.a~te[y~~. JI.]'tl :'1- .. l,,,'iCii biaarnvch Iiczh pie1W$zycb (lie,'Jest JBl( . -, O(}wod ire zbmr reprez.en J- -J A·Z.S koncowego... ,... .. , ,., Sh, . k [1968] Skonczwie zwmtmve· • w, spo,. . . 69) nodali Hartmams 1 .nan . '. _' 9'£6' W . ~za~ante). p'. , ,., ... . hadane przez Ginsburga I S]Jann~'Ta [I OJ. • ,., ym mruane w zada~-u 6.I.l, by.y f: kt . .J8K. nad alfabetem jednosymbolowyrn s~ cdany w zadaniu 6.8 - tzn .. a t; ze ... ~egU:larn.e - pokazali Ginsburg I Rlee 11962].
<OJ

..' jednoznaczna GBK moie bye przea.es.towana 'w czasi~ .. . .' , , 'J ['1ii'l7,Oil ._ . T' ',. [0969] oraz Ea r eya :> J. prae Kastl~1t:g? 1 ,~nego g1~1.l na i10Jraz ze zbiorem regular.
I

7.

MASZYNV TURINGA

W tym rozdziale wprowadzimy maszyne Turinga, b~il~ prostym modelem matematyesnym komputera, Mime swej prostoty, maszyna Turinga modeluje mozliwOSc1 obliczeniowe uniwersalnego komputera, Maszyny Turinga S<} badane z!!I1"6wno ze wlgl~du na k1as,i= definiiowa:nych przea rue j~zy'kow (zwanych abtorami r-erurencyjniep:rzeHczalnymi), jak i ze wzgledu na kla~ funkcJi obliczalnych przez te maszyny (zwanych flmkgami c~Sci(lwo r-ekUfcncyjnymi), Wprowadzimy lalde calllga~ innycb modeli obliczen i pokai:em.yich rowno<waZnosc z rn.aszyn<!Turinga pod Wzgh;deJn moey obJicz.elllowej.
7.1. WPFilQWAD'2 EN rE

Int llicyjne poj~e OlJgorytDlm III b efektyw.m.ej procedury po] a wialo si~ j liZ ~ kSi!l±ce kllkakrotme. W rozdziale 3 pokazalJsmy efektywna procedure rozstrzygawa, cz:y zbi·6r akceptowany przez automat skonczony jest pnsty skoticzony, czy te.z flieskoDcz{}ny. Mozna by naiwnie przypuszceac, i:e dla dowolnej klasy jezykdw o sk:~iic:ZDnycbopisach rstni.eje efektywu"a proeedura cdpcwiadania ria takie pylanie. Tak Jednak nit! jest. T tak na przyktad, nie is.tnieje algorytm pozwa:laj!l:CY stwierdzie, ~udo~elnie?ie ~BKjes.t puste ,(cboc potrafim~ .st~iejidl.ic, czy sam J~K jest pusty). W~rny, ze me pytamy 0 procedure odpowiadajacq na dane pytame <11<1 konkretneg!)J~yka hezkontekstowego. ale 0 jedna uniwersalna procedure, ktora dawalaby
1

:~r; \V,not ~p?W].ed z. !l.a to ;~ytUtnie dl~ wszys tkich J BK .. Jest r:l(lczOJ: c~st.~, D o

:le

iRt . ~hcemyJetiYllle si.VI'Ieuizlc, czy pewien konkretny JBK ma pusje dopelnieuie, La odrueJc, alg?l'yLlll odpOrwjadaj~cy ria 10 pytanie; istnieje bowiern jeden algorYlm JJOWlad,<lJ'~cy "l1i~" i drugi algorytm odpowiadaj~cy "tal", niezaleznie ad wejscia, bl'C~ 7 Il:ch ~.USi dawac prawidlow<J, odpowi.l::dz. To, kInry z nlch jij_ daje, niemusi ynaJiIllnieJ eezvwiste.
1.11111N~ •

lWIe .lIClll'a ~

stuleci, Trulh:m<li1yk David, Hil,berl postawil sobie zadanie rOZslrzygaj3!Dcgo l;:l'raWdzlWOSC. lnb fa1s;;o;yw~).§c dowolnego ~clzell.ia ma tema lycznego. '" szczegolnosci, poszukiwal on Pl"oL'edury pozwalat02:!l trzygn ,!C. czy do Wo Inie \'0')' bruna f Qrl)1ula r'3~b IJ0 k 1I ~rcd Yk.atO'\.\' pierwszegn 2as.tos.ow~n<l do Jh::zb calkowltych jest pl''.!\,,,,d7.1WS. Ohlcwatracbwnek P ,
przclol'lrrie
aJ_goryLlllu

172
ka16w pterwssego rz~du jest wysta;l'czajil,eo silny dOI,II)'m:lelli.a twierdze'rua, ze j~7.Yl bezkontekstowa pokrywa si~ z Ii!', W(~C gdYb} Hilhertowi sj~ pnwlodlo, to IIlr<li!iZ problem rQZfitr~y'gni~da. Itz)' dopelnienie danegO IBK jest puste, bylby mwniez Wzwi'l:lany. Jednakse 'W 19'3Iro.ku Kurt GO&I QPllbli ko'l\li~~ swe ....ynne twierdzenie 0 n:j,e.zupeln,osci, dClW6dJil'!!.Ge~re ,~dna 1I.qka efektywnaproeedn ra nie mom isi.niec. Skonstruowal on ronnul~ rachunk u prOOy~~. to wzastosowaaego do 1lab cl,iJkowl lych. kt6roj sama dcfinicja mowila. ZE nie mo~ ana ze,gtac ani udowodniona" ani ebalona w tym systemde logicznym_ Fml1llalizacja

173

generowany pm? dau~ gramat)'k~

S.l:emww:Uc

Skoru::woe

tego rozumowania, a, w komekwencji wyJasnieoie i formalizowanie naszegQ ttlbyl:o jW1'l:yn:l Z \1,lielkich c:si.U~ni~{: inte1e!cJlJ' ah1,ych tego stuleeia.
ttllcyjOlcgo poj~eia efektywnej prooedury

Gdy jut Jioj~!:ie efekLfwnej pm\.."edllry sosraeo sforn1<lJ.l~:rowane, pokazano, ~

Die Mnteje efektywn:a prooed uta obttczania wielu kn n kretnydl funh:ji. WrzeczYW$roscl istra ienle furthji e lej wlas.nowI b.two jest "i'fYVi'11ioskowac z nil sl{pnj~cegtl rozumowenia d'.ot~'l:ceg~ ti~ehno~cj od.pow:iedJn.]ch zbtor6w. Welniy pod U\1i'B~ fuob::je od:wzormv'Uj::tc~ zbier nicuj,emnycb liczib calkowitycb IDa "l.bk),r (0, 1}, MajJ'l:lj usWi6 wzajemn]e jeJlIltoznaC:2JILl odpDwiednios(; 11](1~~.zy lakimi furfkejatni s Iiczbarm rzeczywistymi. JeSli jednak 2'.aJ,oiyIllY~ ze efeJUYWllc procedury maj~ !'ik:Qot:wne OP]sy, to mozaa l!JstaIic wzajen.1J1je jOOnczua.C"'LJI}ll odpowiednzQs6 rni~dl.jl klas~ wszystkich procedur efektyw»ych 3 zbiorem liczb calkowjtych. POl1i~wll.z file isroiejt wza~emme jednoznaczaa od.powiednioS6 In~dzy liczbami Gaikowilymi a liczb.an1t ~zec:z;1'wIstymi~to muszll!f .istniec funkeje, dla ktprych ule.lstniej'1 efcktywne p.roced\ll'1' ich obUc.z;ania~Jest pc prestu .Zbyi[ wiele fUrlk~H - nieprzeH.C!alnie wiele - J tyllio pr~Jic::wJn~ liC1ba prm::edur. Co jest. ~dum]ewajlloe. to f:akt•. :re pewne problfmJ}' i..unkcje 0 autentycznym f .zmIC1!.'e111U rnatematyki, dla infbrmatyki i innyeh d:vs,cyrU:n
SlJ nieo blicaalne,

Pedstawowy I'I1Qdel, pT7,edstawiunj' na tys. 7.1, rna skoriezone sterowanie, wtlj:kiowlt podr.ieIOll~ aa kom6rki oras giowjc~ tasmy, mogltc~ obserwowac w dowolnej ehwili tylko j'f:cinol 1romor'~ tasmy. Toasm;Zl. rna k:Qm6rk.~poiozorlij DlI.jbarMiej Ilj:! 1ew{l; al.e jest ona pra.wostrorU'lie nieSK011Ci:on.a. Kazda 2; komorek milmy moze zawierac dokladuie jedee ~ CS:lnlnczonej 1h.. 'Xby symbolita.s.nwwych. Na pm~~6ijtkiJ, ierwsze n knmorek ad lewej (gdrie ~~ 0 jest pewna sk.i()ri,C7,Ojl~ p ~ hctb~) xawiera wej:kie, b~d,!ce Iancnchem symbol] wybranyeh z podzbioru .symboli t.a.§mowycll zwanego zbiorem symboli wejsciowych. Wszyslkie pozostale Komori], kLOryth jest uleskoneeenie wiele, zawieraja ~}'l1"lbol Pl;1sty (ang, bla_~~). Jest on specjalnym symbol em hlsmowym, nie b~d!J.cyrn symbolem
LlIm"I~ lII'eJSi:'II.)

wym _

_ . Z'a1Icrn:ie od symbolu ttbse:J'wQwane.,go przez gjowi~ l<iSmji craz SU\lUI g'terowalDa :skoin::oollego, Ttlas,i.lyna .Juringa W po jed yoozym ruch u ~ 1) .lmifl:'I'Iia slan, 2! dmkuje symbCll W ohserW<i:!'wa-nej kom6roo ta:smy, zast~pu]ltC nim ~Y1l1bCl~
Ill»"t.ednio tam wypi!iifl flY.

Dzisiaj DUlSlty:tta Turinga stala s~ powszechnie akeeptowanym mod~Je,1J'. formalaym efektywnej procedury, Ocz.ywisde: nie mo:i'emyndo'Wodnic W sp~sob .fonmuny. i.e model maszyny Tudnge. jest r6wnowazny ~ I'la.~ itltuic)']J1.)'i11 rozumieniem PQj~d:a kcmputera, ale istniej& pr,7.ekol1ywaj~{;e atgtltnflnt,y sa r~l, rownowa:i'noSclij. ktorH stacla i,~ znana pad nazw<l! t,ezy Churcha. W ~z(lzeS6ltl(lSCI~ maszyna Turing!'! jes'l r6·W'l'lcwama CQ do mozJiwQool obl~~eJ]i~'WYOh .Z'e·ZI1jJ'IlJ~ dzis InaSl.:Yl)JI.1'.EIIi I~yfrowymi, ~ l'a.kz.e .... ,,~ks~sci,1l ogaIn-y.ellmodeb mate:m<ltyczoY'i' obllezenia,

Zauw pr~esu~~ ~towk~ 0 j~dn~ kom6rkc; :" tevvo lub w_ Pfa-WO, ~ . a7.my. ze rozmea miedzy maszyn~ Turinga a dwukierankowym autemarem 8. O~CZ~~l po]ega na tym, ~ maszyna Turinga ma um:iejl~tnd!Se 'l'mi.my symbol' na $oweJ leSllllt. Formalnie, masz_P/lq l)tringa (M TJ lll1izy\1iramy M = (Q, I~ r. (5, gil' s. F), !Wzieg',Jes. t .s~'ncZ!onym 'ZVlOren1I 8llilr~6w, r - sko.n.C]Jon-ym. k' . I'IYtb

?)

7.2.

MDDEL MAS:ZVNY TURINGA

Fmmalny modd efekly\vJl~i preeedury powinien m1e,f pewne ok't'Csk~ wias~osd, Po P]Cl:WS7.e. kai:d<l procedara powi:nna bye skoriceeuie apisywa1na. ~Ir cl'rugil!l, pro'Cooura pnwinRa sldada'c s.i~ 'iii dysk'l'.'£ltuyeb kr<.)lt6w, Z \..-t6cych kai.dy [til'" bye wjlk:onywany w spo'Sob nn:dlOi niC7ny_ T~ki model ZjQcstaJwpn>wadz.oI1Y pr'l w roku. 19J6. tu wOl.rlan t:6w.

zbio.ren1 dopuszczal1Jj/~mb_ol~ ~(i8mlJwych. B - .symf;oie:m pU,j'lJlm nalezaeym do. I - podzbiarem ~to r:'WI\':raJI!CY.~ B'• zwanym ~biore_m ,zymholi ~~r;jjcifJwyf',h,.J -1~('jC! IUWfP~ fIieok • hu, ~d~'q odWzorowallH~:m Q x F w Q x r x { • p1 H (~ moee bye jedJl'lak 4'oWl'i:Slo08 dl'1i1pewnyeb argu'ment6~ . ~IJ~ lJIJ nalez~LCe do Q Jest ,mlH~>m pOl':!ql. ,a F ~ Q Jest Zbforem $ronow kmicvwJu:h.

r.

----------2

tL

1nIns~

ru ~ut.:h

Ie\', o. a P -

ruc.h ,~ lil~aW(J fJ:r["/~'P" I~(].ot), powioo:t.ieliizysJil,y IW pt'Q!i.ltl,r z~ (j j~1 fU'-r:Lk~~

I UZYI'i'3J~ zwyklej !.CTm1n'ologii I1UU1,,~.

rna.It:m.IlLl'C2DQJ.

7. M 57oYl!)' TllnnM,.i

OpJ; l:hWillH\')' DC maszyn.)' Turinga i\/ 'DZna.Cl!!.D'lYsymbollWli (l,JlJr:t'1' g~zJt: q'IT"<.lle1Jllo11: do Q je~t bi'e?;llcYltl stanem M. nalolui~'Sl ,:(r(];2 jesl lancuchem '1 b¢ilGjym ;r.awartesci;:j, 4"1.5mydo p('it(ii<m~go rmjba,rci:t',iej 'fiIra prawo lymboll1Jt nic~')~ tego lub do ostatniege symbotu na ]ewo ad glowky, zll],ehl~eod tegn, k.tory l j!li~b jest p{)lQ~ony bardziej n!l prawe, lZalilw,azmy •. Ze w hu:kuchu a:1.tl!z'woi;e ,vyst'l-Pt~ symbol pusty B). D1!i! un ikl1 i~ a l'Iiepo rezurnieft zak tl'J da my i Ze Q irs'!: I"OzJl'!czl!le, N a, knn lee, za kladarny, ie ~~owica ta,.~my 0 bserwu;j;e pienv&:q' od .Iewej symbol ~ancllClli~ !l' a w pnyplldku, g4y III =~, przyjRlUjemy, ie glowica ubserwuje symbol O

r-

o
'1m qu

pusty-

Ruc:h M definiujemy

jak n,asbtlpnje- Niech

K"lKz ... Xf-1,qV
r ' ,' ;"111

{q .. X~ P) (q~, Q. P)

'll q.
III

Iq~.0, L)

(th, V,L)

bl(dzie aCT Przypus6ny; ie ,1V/. X)= {p,r:, L). przy C:~[Jl !:Ilia I - 1 = II Pflyj" mujel~]Y ~ ie~ Xl = B, Jdli i = 1~ to [h[1: rna ria ~E~pnegl:} 0 C. gdy·i; ,g'lowica nie I1'IOlll ~pa.~t.. l.ewego kranea tasmy, ilia,. i> I piszemy 7

(q~. Y, LI f«J. r. P)

(q~. f, P) (~l. :V, :p)

X1Xl

.., Xl_jqX{'"

. !lI-h:rXI~~l ."

X,_ ~'pX;~1YX

r- i"L

.11. X~.

(7.H

J~1i jednak jakikalwiek

p.r.zym.s'UekIancucha J[f-I YX,... n .., XI'! sklada si~ wym~Zflit ~ symbolipwLycb., to jest on usuwany z P.J). 11Irzypu.sCmy teraz, Ze dla odmiany iHq, x.J = '{Po .y. P'). Wwdy pis!1..emy:
XIX
1 •••

Xj_lqXlXI~

I ...

XII hvXIX2

_ ..

Xl-t Yi,XH

l , ••

X'~ .

(V~

Zauwaimy. ze dla i - 1 == 11 la,kuch X. ". jest ]J'ulilJ. 3. prawa strona (7.2.)Jeil dluzsza tid ]~ej. Jezeli dwa opisy cbV!'ilnwe!!~ powhp:ane.za J~(!m~lv. 10 mowimy, ii:! dJ1lW z mob. jt:st otrzymYWIl.D)' z pierwszego w jooj'Jym ruehu, .lIezdi je.d.cn DC J~ otrzymywilD}' z inm:go po P WDej sKouczoncj Uczbie f'U{lho\\' (ldora maze b~~ lane rbwfl~ zeru), to opisy tc stt- powi~zane .ll'~ POnlQI:'l: htj,. W oznuc~niat.1h 1M i r.&pomdjflm)l ~ndeks AI wted.)' gdy nie moZe' to spowodowitC oh::TJ )rmum i C lfl J~~yk akceplowany p.rze;. M, ktory O:mii~.~<lmyprze.z L( J). jei'il zbiore wszystkich ~t.6\v nalezacych do I*, ktoi'c po umi~"~'leniu na laSrt11e l11aliZ~:li' M poczyoaj<,!lC od sk:tajuie lewl:j komorki, gdy M l:l'.Iajdll.je si~ w stante 1]0' a gIUWlC'(! n lasmy obserwnie pierws~ "k.omMk~ ad I~wej~ Pt)w"dl.ljit, if: M przec.hadii w sbl: kOlkowy. Formalnie, j!j;zyk akcepto",,'a.lll), p'f2.ez M lQ. 1-, r, ii, tlu' B. f1 to
T

r~

eo.

qQOOIIl-XqIO'11 IbXOYI!-XqgOVZ

~XOq~1l !-XXql

If-XqzIU'l YI rXXYflil

Il=-

XXq~ .YK

=0

til'l w nalieiy

do 1:* i Qo.1,r

(tlPri.~

dla pewm;:go p

P i aI'

il~ 1.

f"'}.

"'(lJ I- XKrfR~4

JIl'l- KIll-XYl'

!-liXqo)"r

I- X.X

fll] ".,~

Je£;U dana jest maszyna Turingu M rozpo::nl1'r~c!L j~yk L. lo be): ULI"tII~' ug&wosm miemy :t.al,oZyc, 7..(: ll.1 Zfilrl.ymLlj~ ~l~ {lJ me rna na,..t~J!lleg'(1 ntcbu) J ka:idym razem, gdy akeeptuje !'IW~ wej~dc. W pr~r~ulkll slow nil.: akc~plkjW'lrrYC~ m.Q~liwe j"L;sl jednak. ze M nigdy si~ nit! zatrZ)'Tl'l,a.

177
1,,3..

J E;_ZVIK] I IP'LIN KCJ E. 0 B lIClALN

J~zyk.~ a.k:ceplnw.i1i[JJ~]n~z mmszyny Thrill!!" nazy\\!Iamy ril:.'1'r:ul'em:yjrue l}l'z~'rl. t'.cah~J'ml. Termin ..pneli,~~wy" w~wodzi s'i,~ z i"akm, :K sq. to wlasnioe te j~l,yk~ JaGrych tafll::m:by llIOl.1U! "wylklYC" ttj. kolejno \.VYlt1'ien.ic) za pOIUOC!l:ma~lYI1~ TtJf1I'1ga. RoIlkuremC'yJl1h:" LO lermin lh.<lll<llI:mlycZ!1y. poch.odz~y z czas6w Pr.:~d pojaw:iemt'm kOllipuleJr6w. Jego z:I'Iac:t~:niie jest pedobne do ~i.:go. CO ~Vlforunat~~ n.;J.zowalby "rcokutsj.t'. KI<lSU J~zykow r(!kurencyjl'lh~ prze1iczt.t.lrtychjeitbardzo szem, ka i ~.wterlfj jat.o pod gbi6r \Wasclwy j!izyka be.zkon I eksLtlwe.
j•

m~winlY, ie f Jest /lrnkgq (yj~kowkie refnII'Mt'J'J'ml.. Funkeje O!~(;i~,wCl ~kutefl(.·YJM tiQ. W pfwnym s~nsic llnalpgic;I:'I1!: do jt.;r.ykow rdurencyjnit! pr:l:e]rC:l;aJlI. 10

r-:lm kcj a J(i J,' i:l" ···T ~~ (JlbU~l..ma fl'fire",l;\"J.~itgzynQ 'fLlfjng,a zwana jest /unkejq ~r.irfow,1J .rek~ren[yft"l. ]1(:31.1 ~~i.... ~'t)jest obdloJrllli. dla wSZY5i klch i1, ~!."., l I'
r •• ,

n~clt. pDniewa-z

Sfl' obllczalne

z~ pomce'} ]}lasllyn

Turingu.

ktou

d'~<lII d~I:H~g(l

W~j~C1n

m~

FUasa j~yk6:w reku.rcncyjrue pF.!!lC]iczalnyeh ;1';11 iera LakZe ~WDJe' Jezy ki, d~~ w problem 'i:Ullemrua I1I.le aje Iij~(ozwi::j;:za6 W sposdb mechankzny, J~li L~M~ d jest takim j~zyki~m. iokrida ma~:t:;yna 'l"i!.a,iinga W7PQ.j7;J1aJ~'a. £(M} musi weji(W ot,lkzcrHo niliskorH:.'lZonc (tj. nrigdy s i~ n ie zatrzym at) 00;1 jakims WQjsciu Itl~ naJeZ~ym do L(M). k~Jl w mllei.y dQ lA M j. to M za t:r,,;yma si~ po ja: Idms c"lllji", na wejs.'C~u Jednakze lak dfugo, jak M kontynyuje dtli;al:anie najakims wejsclu., nie w. moicmy 1li~dy ptzewidzl~c. r;::zy zaakcc:p'1.ui~ (ina w kmlc'l.1 to wejseie. jeslJ pozwol.iimy jej drzialac wyiilarcz1:Ijfl.CCi ~.Hugt1),czy WiZ ~d7.i'e dl!;lamla ,.w nieskonczonosf'.
klbrycb

me. FlJnkcj~ ealkowicie l'e~n:lfellcyjnt: odpowjad<l.iol ~kom rekurenfl:yjnym, pDru~waz 'ii~ oblk'z'c1Il\'!' przez mi:ls~Y!1YTuringa, k~;6]'e SL~ t~W:!ll!:~ zatr.z~muj>~.Wszys,lkit: 'powsze~hnje. uzyw~tn.e funkcje na 1tczhach calkowity(!h, tali.: ja k n]:L m noZt: me, .'~I. ,r iOilh til (I ii'.3.l t~ sq, funkcjam.i' caJto~'Tk~i~ ~, n:tnnmcyjnyl'!"11,
Pn:y,kh!d ?::Il. R{j~'Jit.'ft la!l'iw(j "
JI~ III <. If,lrkl!h'lloW"lilta
III -'- t~ deFh:lil1jer:FJ)' jako
{I

[tlogA .f::i~MHrzY~l1ac~ub

.l;OWllIl ,~~-

fl

d~iil P'lj

11m:Ll.r6wl'lfi

~f(~

pO>tli~
,if -=

MIT

POSla~L

H~/It.11' ••.•••

q~l. to, H. [rl.

1'1.' 10
mro
n

J, u}, J,

IJo< lUJiJ,

W ygo dnie jest wyM.}:t1rc pC d k~tL:3~ ztiiorow rek:u.rencyjn~!2 przel'icZ'dJ 'nych LltIion<) z ~I. zbicwow reA-W-,!Jl'lcyjhJ,'t'h. b¢llCycln Jczykamj akeeptowaavmi rr~l przynajmmej j~dlt~ m~!lzyl[l!i Turinga, k.lnm zalriYmuje si~ 1'13 ws?Ysfkidlwejse1adl (zauwai:my. Ze :z,all'-l:yu:n~,n.ii: i'l1 m(l~, s rue rnusl, by,c pcprsedsnne ak:c~]l'l.l-I.cj~), W nlzdzl.a.i~ 8 pIzekonruny ~~, Ze ib]ory r,ekua;,neyJnc' [WOI'7l:!l,; wlasclwf]_ l"Iodkl~Sl; zMO:fO'IN re k l.IfOOCyj 11:i~ pT'z.eJk;tialDj'~h.

me

Ma:s'ZVll1la Tu r~!,!ga jak,o ur·~i1tdil,e.r1ie ol:dic:zaj'iloB

funkcje

fila I h::zb8C~

ca.:kowit~vch
Maszyn~ Turingu mO:21emy ma.k:towaC nie LyUco jakn YI"Z!l,d:t!eriie ;,jkcepmj~a:' (roiZ"pOl!l:laJ.y.:e) J¥'Zylcl,. ale r6wnici jako urtadzenie 'QbJiczaj~t:e fU[lkcje Z li~~ calkowiLJch ". ]jcz~y calkowtL~. Tradlyryjnfl pDdtij~(:~epolega w tym pay~lldku ~~ J:'\f:l/l1e1ieJltowamu liczb ,naJ'ikoVl'llyc:b ~ pomoca l.rut,plSU WUlrtNl'g~~ Ikzba caa~ow, i ~ {I jest reprezeiL1ltoW:'l'ml za pomrJC11iailDllcna 0', Jei:clli {lb~l1a fimkCJil! I!l~ {I[ <Itgum.eI11bw, b~dll~ycb Ikz:ba.:mJ c;flkClwilymJ t1• i~, ...~i'k'" to liO'.tby I.e. Ul11ie5iiCZ[1~~' 51'1: poczlllite,wu Via ta~mie: przedylellOl.'lejed~t!mi w pDsl,aci ~aric~dl3 Oli[~.il ~" 10 ~ J ~ n MT z<lllzym uje silt (w ~[;.&~[~ a kceptuj ij~y~ nIe) 1: '~il.~!1'l;'l~:i1l;.t WI~r"JIlC!!~~ .[ld·"" _I~-'T;' 1. dla, pe-Wl'lego 1'1:1. [0 m.OW1tmy, Zit1 ~1. ' Ll' _.-. '~1 :-. I'~.:, ,~' .!J"'~',u.u..CJ>ot: .. "'-.,"'rI)11n1t111 UI~ .... ~• ~. o1:flic~.rn~ prlle:l ~. wr..t.'mYr1l!; '"f~ltring~,,Zg,UW&rn'IY.~ ~~~na1hl~:!l~a ma&Z.]ln3 T~tDI'\ .moi,c ,obJicz;J C: pewn:t Fu111.'Cj~ililinorur'gta m,~ntow~ ,lak'ls Ulli<.! fu.n k~l~ d WDa~le.ldl'\\" j ~ i lak dOille].Zauwa,~rny Ie... i1J]cil~ MT M oblkzu ii.UlkCJ~,<O kI:lll'gi;!me~l.l'l'Ch. [oj nH~ ~~Il; , TiIiiJ.lOO okT~~lonej warlOsd dla w:;zy~t.~llI.lh nJzt'lyd'1 ~A,-=k 1~L71b 3'Jkow,'rych il• ,~~, fi C ...•

~H·I:)' !nlljl! lii~ Z il'\J'litlaillyrn I'I~ lllL4m:l~ jall.CIl~ltillil\ ~.iIlIlmol;.rml [HJSlYUl 8, fllQcZ:)'1f1 l'Inc;stukuj13 t2ll~1ID.i!' w fIt~w'O, -srn.k:ilj~c Jerly.llfr~ po M6.mj n;lSl"rpuj~ l-CfO, i I.rIlll:inta j{J ~:i12L LN1ls,~!1r~ 1 M prz"::i>II'I!r;l ~I~ ,.lI!wn, JO[.lokJ nle ikl1~U;1I ~~ nfbolu I'HJ~r(l!lo. :I. ]l!O'Lem p~"I1I""t~,~ ~U i"'Qwtal;mnle kt)~I.'1:Ysi~!jcili: !h;ubJIII! z~r~ 1; IJfJllWl.lj ~lnHl1y. M rlflpod,a ~!I'mool :~msi). (hnllc.Hi 111:1 ~~ ''''''~Hde 11: :;wr •. ¥I iliisudlll (1'"10" 1io~~all)juj, 7.a~'f~io'llt' jr:cl:ynka:llIi, Qj'al'~ T ~ ~.~ruI,§d, m ~r M)~j.~lo11Imi!.::niortG rW iJ. WWi tl :l<l$~~.ti@ II + ~jed!"n~k "~"T~m GlIal!. 11&),mlwilllfli B, ptlm~rllw1:J.i!.lt 00 raireJic m - lJ' :dfY,. tii') R(Jl·I'1Oo1T.'J'!l!li'lL1 ~ytl, M nil: mQcu zl:ndci~ zera, kill1\: mO~'iib~ zastlpi~ 1!l'1111w~em plJ.,~)'~lU. l'Nl.llj~ai pierw-ll~ m 2!er juz7~~,,\I(I :;llISl1j,pi.Q1lil, O.7.n!Ll;;U Lei. :W' /1 ~ m, e.2yli I'II"'_ II - 0_ WLOO}' M )I'b[~£IuJe ~1oIi~l~,i~ pcu·.osl1Llc~!fn ki l zorn sym bil!ll:J.JIlrli 8_ j Ftlill~-ej'll tJ j~l (~ri~lIIl1 f!duiUl 5(~'~, 11)= (Q'., P). HWPOCm~ I!Yk:L Ztl.IoWjp pleN'!l~~ O-SYlif1iloltlfiL .iI1. 21 rl(ql' 0" ",. 'l'flu. 0IP), ,;(% I) = (q~, r, Pl, ~kllj w I'InlWo, ~lll~«J~ ri"~rw~1eJJI!dy-IDri, J) .5(q~, l) = t{h. I, Pl. 11" " Ma'i.ryllil
!Iff

W1J.I;hl)ifl,iBlll:tl Z 1f1 pi~!lfil'm il,8 l~~mil:. ~l(rll::t!llllJI!:l"n

t;yklic~ni~

ZII.l;'idlLljc p~~:rw~

u,

P ~

. l)(rJ~,

m-

(Ih, I. L~,

L1J \It! 'pm,wo f1om~jail{C' j~d~111l1.d<lp.6k:i Il!c Impotk~.si!: 4) i5~qJ' 0) ij!~, iJ. o. Inti]. 1) = {g J- I, iI..,J4

zern.

L'1mJl1![1 1.0 U

IJII

~I.j

,Mh. fiji n
5) ,;\rq~. Jh
~tq'l" ')

(o}n .. B,P),

,'01~ ","' Jtlwo do ~YIII~b(lllu r'liJ:liI~!t'or

(!] • 8,1..),

Il'(~jd:;il Vii sti1.iI q , abv PQwt6<J'ity~ ~j'.!;;I"

Q ••

~1!l?
. '":'

,.

j .•.. (

'

\&

L:

r·,

~
""'11

r1t4'4' 6t = ~fl4'0,[.). Iio(,g... l!) - (q,,, 0, 1:"). \Ir ~~ Di~ I Db· I!\. .•
I ~J . ~,

~ 11J4' 11, Il.,.

iltnY.8 [lr.kd

~~

fi~ Jiq~.I~~·lll •

~r7~mw.aj si~ In_>~ flOWrLrI~1'I1 Am {l. TWbr,;;prm: &(~ ~- 0) l'if~~. 1) $(q~

l{l ro3illJlj' dl.' I:.t}'1Uc.?T'..! ~ ~Yiil~C:N. '(L) ([IPI~Q" "ili!!I~jo'!IlJ_ h-'~jd·~ W I<lWO,'"jI'lJJtl1~L"-J~ WS2yJitk.i~ Jcl:il},!'lk'i"Tha. II, ~[jp£i;1I4 EI:i~ )"L~.[\l{ll1::1!£Zn, '1'1'1 II jl!S;l

"l'=TCffi,

..

..

m = ~tI~. 8.

= ,,,,,,,,

8, Pl, tll~,8. F'~,

8'. ~.

M: rr,zecl!lnd~i "'" ~L811 (j~

i 7.0. lI-.I:!!'1 "uj~

~I~

PJ,

178
w stanie q~ ZOf,[a:WC DlIpotkaml jedynka 7.9rlll8l>l zera, to picf\I;IS;Zy !llo.l; Z'e[ wsl:H1 jul. \i,'YC,ze-rP~n)', fat: W sytu~1cji {ill powyzej. WlOO), M pnc '1:1IO<lll w ~l3[1 IJ~ ab:y wylirl:az,icreszCt; [85m}" <i tialil~pni~ "pr-ztChodrl W S~~1.11 i zarn:ymlli]c si(. q'~ Przykladowym obliczeaicm M J(I~l:
JetcJi

179
Funlfi:j~ {'i d~fili1illjem)l'Yo' nll.cill~p.uj£lCy ~o:sob~ T) I!) J(Ega. R], (I) = (fql) OJ, O. .1"), b) 5(['111"> 8], I) = (fr\lH 1J, 1. P). Na PO'I."ZIIiltl.l ~(~o'Wq .~h:r\1j~ stanu jest ti'o~ II. .M p.fe;!juwa si~ W ~r~w(),~aSI.~ptl!ie pie~'~ t!.~lado,:a $D 1.1 ;y zmlel1l1i s,~ 11:1lJi' !-I .PJeJ'I¥.SIO}f a (1b.9~iW,owany z symbol ZQsl«Je ~J.lJp8.tlU~la[lly w drnt'e'J ~f,;_t"n:lo(lw~J' . 2) Ii} l'i{lllL, OJ, ]) = ([!l'., O~l.i, f1), b) O([ql' ~], 0) .. ([q I, J], p).

q~W
l!1fJ'qj'H

!-.8(fIOW

~ ll'O~:lJW t- nol.lJ~{I

f-

.Bq-~CI.II. ~
BBlq21

!JBg)11
.lUJq4,]

I-

r- BB1·11J2. f- Dl;j,1 i14J

I-- OOrJ~
Bqj"I]I)

q~iIOH

f-Bg'~O~

ff-

l- JJqA.

Pn.y wejsdu

01 rIO M zachowu_j<:' Ni~ \Ii na~!~-pllj~y

spcscb.

tlolHOO f-!Jql WO I--- .8Iq~lJtl t-!j'~Bn()

BBIJ1!qs

I-

f- .8q,~IIO 1- BRqs
f-8B811"J'1('

II)

I---

1l1Ulq~"

I-

l':3pa:rni~UOO fl. a w.idzi I ,lllIb na o.dWrQl, lO' M k6rrl)'.LUlu,le pru~UW.lll:llle s.l~ W pro,wo .. 3) 11.1 i)(lgl' OJ, B) - (tq (, B], 0, I.), b) I~HqJ' J1.H.}= (llll, B]. e, L), .\J p~l:hodzi w !>!at~koiieowy L' B I. j~liOlii~.!!PI'I!OIlll, ~)'mbol pus! y "b1l'Z" 1ilapot1::aniaprzedtem iImgi,ej kOP" pienlfszegQ od kweJ s~bolu wej scia, , .. ._ .... . jesli M napotka symboll?iI.Isty W S!a.rue lfj~, OJ lub (tf!, 1]. 1,0 a~ceplll.Je WCjSClc. Dla stallu [Ill. 0) 1 s},mDolll0 eraz dla stanu [I] 1,111 symbolu 1 IWikcja ti nie jest okre,§Uma. J~1i ...·ilt_c rut.poth M sYlltilol 1IIm10WY Wpaml~tany w jcj stanie, to zatrzyn:ll-!je si@bez :umkaepoowa.nia "'~~ci~. '\Ii og611l),m przypilldlk 1I mommy pO'llMllic, b)' S"l.emwoo.i-e sli:O!loz{JI'IC mi~(o k :;.kladQwycl1. z ~ Iflr\lch ws?¥s tki~poZ1l jednq ~I"ulil do z,a,p<amiQ-t}"\'\lanb i.l1fornueji. ,. ,
JC51i M

a,

rq

1'.,4.

TECHINII<J .K.'ONSTRUOWANIA

MASZYlfi,I TU FillN G,A

Tas,my wmellosciei:kowe

maszyo Turinga za POIll'OC-l'l wywsa:l1ia peJnego zblorn staru,)~v oraz fl;l.Hkcji nastepnego 'ruchu jest n~ewd~i~CZI"Iym zajeciem, Do Opisyw!lDIJ b~rdzi,ej skomp.lilmwanycb konstrukcj[ maszyn 'Tunngapotrzebujem.y pewnycb "[I3i[~~dzipoj~iowych wylszego "rl\!du". W t)l1lJi punkcie emowlmy gl6wne sposrod nich,

Projektowanie

dose

Mo:iemy sobie wyob:razic, Ze tasma maszyny Turinga jest podsielona na k kiezek gdzi~ k jest pewn~, dowolaie wybrana I.iczbll skm)czon.~, Sytuaeja til pokazaml jest na rys, 7.4 db. k 3. Symbols na t.asmle Ii<f uwazane za k-Iki "PofZl!dkowau,e, zawier.aj~ce po jedue.t skladowcj dla kaMej scieiki.
=;

rp:r:ze,chowywanie

inform,iillcjii

st1lrowaniu skoll1ozonym

~ JJ B
:
-

]
I

0
11

1 ~

1
1. ,
]

$ B
, , ,

B
JJ

11

Sterowanie !) koriczone moze bye uzyte do przechowywania sko,liczonejj]oSc1 infonnacji. Aby tego dokonac, zapisujemy stan jako par~ elementow, z k~cIJ jeden pelni wIasciw<'jf fllnkcjli' stciujliciil a drugi przeehowuie jakis ,g)l~b~l_.NaleZY ~~I podbeslic, Ze· PO'Wy,;'s'le zalmlmie m<1w-yj~e koncepcyjne znaczeme I -rue wymag>l dokonania jakiejkolwiek mody£ika.cji defl11i.qjj raaszyny Turinga.
Zlt(J'llmi\jttije

.iJ
~

.8

. .~

0 II 0

o
~

.0 :[ 0

pmy.cji

·'-·d 7 3. WeZimv "Iild uwa .... lIIasz)'n~ ·nUiR!,1j M. k~{ml pa.n:zy na [liet:'W.S2;li ~1mb(jl .. . r """". .. .. . , 1'If~ nlll.., ll-o W swym S"OOIDwaruti sJI;:O{I,j';7;(ITI~'m i ~p~a\!fd2.a,. ezy ten symbol :Lut::"~awNt .. . ~ [dlId ..... ..'J, .ZI!lj.IwllJ.m;:r. Ze.M akre~roj;e zbi&r K!!u,lamy, ale jest ona wy~l.atczaJ::t~ JIID) przy ~j.Kh Prr
, h ~

..ej~~:

.~wiuie
*:OIk.mIl~
J

l.1.s'\ooowani!l e p.sane] W}!ZcjkO'J:l~pr;jl. Mamy Wle.-c M

= 02. [0.

u, {O. 1. B1. J, lqO"> B],

B. F),

gdzie Q = {q~., Ill} )( {O, j > l1l~ lru:iiymi dow)r, Q ~k~ad~ "si~ 7.. par [qQ. 0], I], rq(lr ..8], (iJ_l' Ol':!J.',~~ i fljll' OJ, Zlbii1r F to Hq1' BU. NasZOl inl:ellcjll jd'l, by I.J1dW~ .sttadQWIl Sliffig slerowaia (iJ"iaIaDl podozas gdy dnlg!! skladow.8. ,,~~a" 5)11111<11.

rqo.

ISD
Ahy sprawd.-.iC, ct:y w\Cj:~,{;[~ j:!:sllkzb.:t pienvs~ M'r najl1tlln;v ZlI,]J.is~j", rlczb.\I 2 W postaci hi;ntl{~~ drugt~j Ser~ i [\;opi !Jlic ]l~~~ ick:zk§ IJa mltt;..~~, Nar;~pl1ie: drug~ ~jet~a jESIt (ldcjmQWilll~ l~~ [I!Z)'J- i1£ to j~s~ m~[[m (Ij. dopil.~W)'nnk jm dodatJ11i - pr.-;yp, lrum,), 00 ll'Z~cie.iScicili::i~',W ef~hi: dmJimy trn:rnljl WkZk~ Pfl\'ll(l druM. pwos!awiaj'lt:: re1JZt1(_ lmlli .tYcSzla_ j(;;'ll W\li'[]1l. ze-m. lo hczoo lila. p:renvszej kie:tc.e iii; I;} j~l 'Ib~ p'tcmszlj,. Jcili. res~ fljl::l; Ili~ZIi:TOWa, ~ lic:z:ba 1'1:11 drugkj Wi~ OOS~,* w\?l:szoIla I) jede.n. J~il d ruga ooidkll j~~ Hcm~ r6'i-\'1lf: piltrwS1l~jj to liczba J1a pierwsztl:j :s<:i~ jCS!. hGZ~ p!Crw5Z:t, gJyz lIte c!zheli sieona j)£Zm: -z.1idI1Jl1 u~ nahur~lil'1 za,warll! W sp4)soOb wookiwy mi¢:z:y z,cIT:1rnI a Dltll ~!lm~. Jdli dl'UglI. :kicika jest mllkj~ ~ IILern&Zj1:j, to caJa o']lIllr~azo;staj('t j)JJW[o@l:ZOll~ dla Ilo~j .limb]" I1a d_ru~iej Sci~z_w, . NlI[)'J>unku. '7.4 -1'IlII~yna .M bad!!, r;zy 47 jcs! liOZlb~ pic:.rwBVl,. MT wywmu;jc ath;laillie dzill[en'1!. p~ 5;~~icibil :5 zoslam ju ~ Odj~t!L clwllkmUliog, w zwi",iku z czym -DR I ~c,j :kicire Widm~~ 37_
00

IS.l
SY[T!bolIB~ BjJe~ [Jt~mi_~y z fI, ,w:yli jS!lj ~ymbol~ pilslym. _ ~ . _ NleGh d. e h~d\l, dowol[1yn~1 clemmlaml zblO<ru ia, l>t. F!,i;llkJ~t' i:i d<:hnLI.1Jell!L}' W t:l(:i!.t;t~puhey ., . o([q~. 1l'j, 18, a]) = Hq2' d], dJ, P). V ,.0df<tjk.;muje" symbo~ oooerwmvaiflY na rusmft;:, 7J1pami~tiJje _go .~' sterewaniu skoil«60nym i j)f7.e.l1u:wa Gf~\II ~8Wti. ~,) 0:([Q2·, J], l.8, eJ)o = {[q~, J 1- [.ft. ij,PI, oW ki:mlJ{riuiilj~ p~=Il\"i'al)ie Si.~~ p'.l'aWO nad "l'Ii~ otifllik;ow:1l'11),mi" ;Bym bolami, szukajq'C c. 3) Ji( !fb dJ" l.B, ~~) = ([g~, dJ, IE, ,t:j, p? Pt:I :lJi.<llt:"l\le.L~ill, M prnech(lit'ti. ow ('. n, kton:::n pierWiS.Z1ts)daolowt! jes L g,~, 4) lYHQ3' dl. eI) = ([lib. ell, [J, el, .p), ,~ prZ5!l:W~ tiff w prawlil l!l!~d "od(aj"k(lWflJ1ymi>' s:)'lDb"o~i1mi. 5) O([Ij'~",1], [8. dj) .. (rg4,' R'], ['/' L), _,if nil~l,.k;:Ill1l. ,,;llil1 ndfll,jko.waIllY" s),mooi, Jri-e1i pa~lJJje_ On doe 5_f.I'IIlbO.lLl zap,a:m-:i~umego ""' sl:toll~m~J',m ~tefIi)W~ufu. M "ljJdlr~jwwjC:' go l.zaczy~ prn':Suwa.c fil~w lewo_ Jbtcli SyJill bole ~\' nic- ~~ai~. lo M nie l1'1aDad~plll~tI nJdtu, 1L Mf.'S za.tr2i}''It'Iuje. si~ bC'z- zaah--eptow<ll1ia wejscla_ M'.H l~mll:ie "'i{: I-li_k~ III ~TZ)'p3ak.u, gii.j' w ~talilit: (l}osi!l,ga [,ll; 8J p .... H.ui.L~zieniem "f~il:odfli~lmwanego" ~d &,ymbo]u_ (}) Q([q'4-> OJ, [.,j, d]1 = Hq.,B], l.,j, d], L). _~ pr=!I'Wll sl~ w lewo i'J<!id "godfajkowan,ymi" ~mbo.lamj} 7) ll([q"" 81. LB. eJi) = ([q~. B], fB; l.']' LJM oofflOl;y,ka ~ool c, 1:l) is ~Lq~. ]~ IS. dD = ([ B qn' Bl fll. dj. L). ,Icili: Sy,m?Gll s~j'lld~titCY ;z_ a od l't:-'I.\'~j~tml1Y jest _,l1ie Q(1[aj~w-any";' 1(I M l'l£Ze&lIwa s;j~ cblej wiewo, ab1l' 1lIi!ilt:~ PlerwS;z;}' To prll"'V'eJ ,,~fajk(lWlil iJY" symbo]. 9) tif[~I~, .Il],_ Ill. d)) - f[q",. BJ. [8. loll, LJ. o\r 11IJm)'r:!1).lJ,if!p'rl€~!lWanic- sie w I~{:i. ]fl) J([Il~. H], l.j, d]) "'" (~ql' Hr, IJ. 41,,PJw- ~a J:)Ot}'h ,.odr ajkow.li:l'lY" s~mbol t pt:z.c:s-uwa si~ ww~,wo, by "'Jd!\I,')ci{- Il~M'\lpny l.IyrobrJl do PLtmwoomillo_ P[-cm'Si'~. sk:{~dow~~ il3Jl1!I ~~i~s1~2lll0W I}t. ~r{JslIlt."

[.J,

r.J.

*~

at

.,Od.faj.kowywauie" symbol] jest pOZylIeGznym trik]elUl!:lnaoc:zni!'lj~cym SpiJ' sob, w [aki maszynii::l 1'uri"ga rcepoznaje j~yki zdefiuiowane za pomoq pD' W~6fZO]}y>Ch. }a.dc'Uch6w. takif) [ak np. {ww I w nale.zy Jest 0 no tak.ze uiytecznef w pr:zypadku j~yk6w
(1,0

t "'},
{IVW'R ~ iii'

[wry I W I. y [mJez~ do 1:'!!',

1l.000ldy do

:F _y}.,
jak
1111

r*l

gdy nalezy PQ:rownac dlugo56 podJancu.chuJw~

{<"Jill'

Ii ?' 1 h {(i'Lbjc~ Ii ::#= j

"~-mbj

#- k}.

W celu las10SDwania powyisze;go mechanizmu wpfow.a(hm.my do.dalkowf,I ,kiei:kt I]Ilt!1l~'t'IfI ie, ktbr~ kazc:J.;1 korn6d::a 2.<J wiera symbol pusty lub .J, Z,[JJ~k J pojawill_ ~I,~ wred.y 7 g"Y zoajduj::j,.Cy si~ pod nlm syrnb 0.1zostsl Jm: uwzg 1~~lniollIYprzez M W Jed.

nymz d'okol'lywany'ch przee ru.qpor6wnan.

{1~Vl1'~W TI'aIri-)' d~ (II

jrzyk

,PUyklad 7.5. Pl'Ztldstl'lwlmy ~eraz b}+}- N'"c.h

DU!~:r..yg1~ TuriJ'I)lll

=0

CQ.

r. r.
ll-} n.

-'. go. lJ,.. F)

TOI'P(} ...tlId~Gt

OI~Jd~~~ i-ri~ w lSlanie [q~. hi J -bWOl'lmrerlalO ]lO przflj:idu I'l...d e wrucbu W lel1.'Cl_ (L'alrz regula '7_) J~1i "lIdI:<iJk:o~n!t"~,ym,bal J",jaM~ £i~ ~ir~tI'nio po- lewej -Slttlo:i~ t; to W~_fStki-e. symbo!e na Jewe 00 ..-m~J~- 'cmfa;'-I ~w~" M ., [,-, -. ·d . -_. . -, ~l ' , _ ,. ~I""u .. nr rolLS, .• etl;!l2isPl'.a W{~nc,. ~ 1,VSll-1'UkI.e ~yrnbolG 1lli ])l3WO 0 ~. W-Struy ID'llfI'l.leJ' ,,~l ~jko:wa'tle'" -'I ,~'- ,-~ -,~k. ' •• d wi· . --_' J'OO~ H>.""~.-; mlI5hul~]q one ~,tIzac: we wlaSciwy <!lp<!is6bz s~ymlQtarnii n~ leWf) (1£1 ~', ~ M "£l:Iakccpll,lj~ wef:i.cr~_ M
Jlmsu",,~ :om;:

1.1)

JUUs"

8],

rJ. dD

= (Ifl"

EJ,

[J,

djJ

E1- .

Q_ -..

[f(lo all'!

= lJl' Q2' .... q~ i tJ.=~, b !IJ,D

1.2) ~([q?, BJ, [8, t;l) = (['Is, 1l'], ~8. cJ,i?), -w praw.r~ naill c.

Dmga llk!aclD'MIstann jrg~ uZ)'w~na

(!(I jJ'f'oMcltDWYW1lITBa

symbolll .... llj:kU)llve-go

ll,

2m· ~bh~m

1: = aB. dl~d=

b 1~1b~ls~ tyr.,o ~t~~",-I""1jJli

Sy~ ~[]l w~j~.~?'Wyt~, d]j~f>t identY~k<Dwa;ny ~. d_ ~a]eZy~;liI!i"'t1Li. Zl:. d7,ie ••sit:i~'· lX'J~Lffi,vyIl]![;m'lil.ym~ s!-owy. [D. d]I~1 ~J'11ro !Dn~ "uazw& dhl. J, .Nlctl_

6(1q~""1]. 1 = ~9_B' R1, [.j,. ~]. 9). ~~ w praw~ ilia(] .,odfaJ~OW.il"~_U" ~vn1b('j<~mi, .~ M !4~ _6(~'.iI~' OJ. Pi. up = H4!!), :0], r.j, BJ.~. . ll~f"JI.- mllJ~IJJe [H, lJil. e:z)'J1 B},Il'I'ool PUiiW, l{I1 atrzyl!lmj~_ si~ i akoop t1Jij~:YNj~~~,Mil M zflajduje "Ii'tl:: It\u.-. _®WilJ:()' ~)'IiIJIm] W dil\'o1lH. gd_lI f>lier\!l'SllI ~lilitd~,IlI'~ stliiHLL'-l .:.'{)"""'lr~""""I'esi~ bez :laakt;:¢n""IlL~ ~;:;i~cltL. ., , .. ~ ~- ~E" - -~" , .., '. r
M p~~!!

lv, tin

-=*

[~X, dj

l-Y ~

B Jub •
(lr.2l~

./i d =

Q.

b_ c .Iv'b, 1lI},

fW = rq.l' B]

P = {[Q9'

.B'J}.

PI"ZElSuw:a n ie SYIrn bo Ii.

182

lIB ,r;U !)pecytikuje rueh ze stanu pcwrotu, WYWQtal1le jest dokonrv.'ane poprzez prtt_ikk do stanu pOCl~.tkowego dla podprogranuJ,a pOWrlJt -_ poprzez ruch ze
~LiU1l1 fJowrotu.
Prl:Y:U1id 7•. . 7 rUP~'J~
,,1P'1

skonc,zorrym sterowanlu i zastt,Wuj'bC je symbolarru odczytanymi 7. kemorek po I,ewej. N:as:t~pnie MT m(l~e pOlwloclc do zwolnionych kornesek i wydrukewac wybrall~ przez siebie symboie. JeSJi pozostanie pel tym wume miej~oc., to MT mo2ie p["Zesull,~c bl,oki symbol1 na lewo w spcsilbp.bdobny do episanego PO\\'y,uj.
pr»'~~Ia;!I 7.6. SkaIl.5itJ1Ll Llicmy GZiIt-M 1lil.IIszyn3' Thrl iI~~l M = (Q. E, r, 0, q~, .11, F), -kl,om m~ o.r,l:llllWi'n,i uhw PlJl-m~ pr=uni¢l1 Diepusi),{:ti ~ynlLmliQ {I,Me komorkl w prswo, Zikl .. lamy, re ~i\Dla u M nie za:wie~.a f>Jn;ibul1 jilulltych po.loZ{lIJ~cb mi~ $)'lJ.lbolajJ~illil:pu~lytl'1r. ·a wi~ kf:po n~pothWQ symbollu pUSICStl wie. k ma zakowzyt proces .przesnwaui!l. s.Yil'lbo:r~. N:iedl Q ;zawiml. stiUly postaci [ql A t, A 11 dla q' = f/l lub 42 C!r"d1, AI' A:z lIalri~h do Nie;:h X ~:r.ie specj-alfl)'Y;n,!)J'TIIoolem nill u2;Y'"'RnYlII przel11 M PIll!!. pr~el!L prm.5UW!lIlIB ~mOOli, M 1")lPD~ C7Yi'l~ 'pf(lC~(!rr~SIiWJl.'lIia, &},rnboli 'IN st:rrue [411. 8. b1. Odnos.nLl fmgmelilty fl.l.nkcji S maj~ Ih:l,stl!lll.lj'lt'lJ ~(jslac~ 1) Q(~h. DT OJ, A I) = ([!JP.]j1 Ad. X P) dla-A) I13.leht:cegD do r - fB, XI. M upami{mjt: pl~7.'Y JPr<~,~'t!>lllJ' :>yrnbru "" ,~ej skladowej ~~go ,steml. W oOOerwO'Wl!l!leti kom.orQI wydrukow-iln~ '~.omajeX i Mp~uwa. a~ <W ~mwo. '2) o(r~h.:8, A.1. A2) = Ulll' A~,A2], XP) dla: A1 • .42 ml]~~'C.h do t - {B, Xl. M przemieszcza Sj'mt:lOl Zl~iljdiJj4l\!:!i' ~i~ w lrz,ccioj 9;_l:adow~ do d:rugi~j sktado~j, ZiiI:p:llni~ILlje jlTi'J:" t:2.}'1any symbol w ilrz.eciej sklad owej, d!mlmj~ x' ~p,1.t5YWa $i~ w prawe, J) il([ql' .AI' AJ; .43) - (19'1' .42, .43], ,4' r- 'Pl dla If! • .4.1, Il! naleh!cych do)' - lB, J\' f, T eras M cy1:btzn:ic odCzylliljll s,ymlIDl •.i4]r. :mfWiIlj~!lJj~.[ifI lb· V';l'.eci~j :;klat!Qwej :;:lll!lIl. pr~ll1jm;zcm 5l'mDni .4:, .majduj:ijC}' slfuprzedoin w trmciej sktadowe3, dQ atliiticj ~kla(]owcl, IImiCf)z~ symbol .4 zmijll\lj~e~ :;i~ [llIJprrzedaio w drugicj sUad!owLM. w Obse"""'ClWMej .k.omQfQe, i pr-m-S~'Wi~~ilt W pm.wo. Tym .lipflsooom d~i1Jy~,ymool ID.lItlli~ 1iHll<ie~~rony Q d""ie kQmorlci 1,a pra.wo ed ~j pi(!rI>t'Olfl~ pO'-0'~i. oJ) '~Uq~,j. A,J, B) = (Jql' At1~.8.1, .-Ii L, P) dla A l' A~ lIaJ~C)lclii do r - [.fi', A Ody n!!. ll!!Smiec ~Hil/nft= doslr,lIciony liymbolpusl:y, zapam.&;:tal:le symiw,~ .zll'l5laj~. ImtLeSZC2'XI:t}c fi1L tnSlIlie . .~) M[QI. A.!. B], = Hi11' B. it]. AJ• Ll Po ll1:hlietlz.c-zeUhl -W:iV:1I,~dtie;h symboli. ,'\:1' :a:iIlK:Jj]w, pierw~<l s1ibu:lOVl'~ stanu Il~ ~h p~mlil~ i !rl~ IV leWc SZlIka,RG X, laorym m;'fHl.1cQw!I!1U J.esl pit:-n'o'sl.1I 06 pn\w~ Z'iII'o1niQoomm6ika. 131 ,,( lib, B. 8]. A) -:;;;: .B', .8], A. I.) db A :nf1.l~~ilO [j~J r - r.li, Xl. M prsesuwa s:i" w lewc. do:p6;ki nie 2.llfijdZre Yf. Po' ?I!lil111.i~j'du X itla~zj'tUI,J'J ptzecbodzi do slanu, klo[I;!,TLI ~Sl.nil;;llir.::w Q zakhid'am,y I pnde:imuje: na IlGWO swe pozosra!e. flliiJlccje_

l'unimj

pooan.j1 ies[ pn.:lje1J

MT

M imple.meotuj:tlXij calkowi'clc

rekurtl'lC}i na

dzlalanle z O~ I0 [1 l1.i!I ta5.m_lc. :j\ 1;.,Qji,CZ}! J~z .[1- O~OCW1l}'ru. S}' rnboleuti U'*~ni. O£.llina 'idea ~olega na u.meS'Mzen,ffi jtal.ynkJ po O'·IO~. a nlls~pni~ m-k:mlnym SlkopiO\l,lanilJl ~ . 1. ' _1.... k .l., y .' - l' d bktl"ll 11zer lila pra~".')' "iOlUec ;' ,anCUIQlIfI, pr~ a2}'tlll za az.... m. ra=:Ji]. ~'cri;ll'3n~ jes JII J:I[) 'I. 111zer; W IIo'ylllku o rrzym:IJJ~ 8i~ ] 0" 10'-. Na kenlec ZCl91<lie wymaz.'1Il;' lIrzedrol;Olek 10"1, POiZostawbajqc (1'''',
ujZ¢l'li~' , J-f rQ:;:pocz)'n~

r_

0 41

2(4&. 1,L) (lh, J. P) (q~. 1, Ll (q~, r, p)

ql
,t,J]

(q~. 2-,.11) (q~, 0" P) (qJ, 'fJ,L~

(ql;

G~

2, 'f') l'l4l' O. L)

(Il~' O.L)

j•

Xl·

.m

Setinem alg(lrytmu j~til podpr(j~ KOrlllJ. rozpoezyna.iij,~'" ~!<t! od DC o po.stapi 0" t quO'· W i tJ9h:l.r=le dddaj~cy DC 0 p(d~iCj O"flq~onl'(I~-". Podprogcam KOPTUJ jest zd~t1nlaw.:m}' nil l)'I>.7.S. W statlie rjl. M y.'id7~1i {l ?mi~,]:Iia.je .Ila ;1 i p=hodzi "'ljiilil. lJz.. W ~ian.ie th_, J,1 p£ZCSUW!l&i~ \\! [,raw!) do Ilajbliiszegi;l sj'moolu pu~,tego, \!L1\ueszeza na jeg(l mit:~~C,i,i 0 iro;r.p~on:a:,:rncll ",. lowQ \'\' SLaIl!i~ tIl' W ~jlilnic 4,. M p=11\\'a, si~ w lewe do dw.ajki. Pe Q!ii~gnililCill dwO-)hl., 1\1 pn:ednod!;i, w stan '11 i COlIJ' IIr~s je:;~ powiarzany do-p6ki nie po,jawi :;j~ jcdynli:H. ~ygilali7.!Ij~m:mkm'r.~rne prceesu kop.iow21Il:Ut. S!a.IJ q4 J~[ u~w<ln)' do :rumiHfiJ dw6jck 2 p~wrotef(1 00 zera. -:1 WlSl'gJIlDI': pood[!l[Qgram zatrzYII"I,uje: s.i.Q
tJj

.!ibal.'~ 4~'
n

nq~,

~"o" 1.0

DJ1I ~iron~l'da .1'u'Olltamll m,nJ;li.re)lia dP&ajim!~Y ~~a;Cl1I'Pl:Ze~z~k:aj¥ie na JjQ!I;J- J ] q 1(lIn]. PO:lneblljemy wi~ regul (I p~~IIQi .5(gli'}

~tloow)1

QC

posU:1ci

0) -

(Ij'(j' B. prj.

J(t/f)' 0) = (1]6' O-,P), O{q,!;. I) = (11], I,p),

Podprogr,g.my Poucbur{'l jak w Pl"ZYpadku I)fogrrnnow, pU'{}jekJowanle ..mod ulame" j!!~i uhU\!i~.one, jd]_J1l!J:iyjemy podprogmmow do j;'~fioiroWaDia pmccsow dementaTJl~n;:b, Maszyna l'urln_gamoZe symulowac dowoh1'Y ~yppodprogTao:m. wt!l:czTI!ie z procetilJram:ittkul"sywnymi i dow'OJuymi zr:laO),,!nI me6haruzmaml przekazywaru1i pa:n!ll"LeI.row. Opiszemy t'U. jedynje spD~'6b l1Zycia ni.e-,dn~l-:-.1YW[li'C~ ')Jodpro_gnmiow bezpara. melrowych, ale nawet one 5ij. caIkiem pot~ZnymI na!7j~d..:lami. , Ogatna idea. poleg~l nil.tym. by napl.sa,6 rrngmenl pr'('1gr:mm M'r lak~ by ologl 0" sl:uz-vc za podpwgram; b\tdzie OJ] mmJ ~)'.ll1nCLon:y stan rou,,~ikowy j_ lJ!tY~ ~I'HH_\ZOIl-Y staD powrntu. ktory C.ltaSOVW nis rna ~adJ1iego I"tlchu i kt6ry zosta11ie uZYl.~
r

~tl:.o ..... Sr3Il}' .'11!' ~ 10"- I-I Lqjil"lO"\

Ld: potrzobne do
kt6ry p0J10Wf);e

1= !IJ, !j, Cl.~' W£Z)%I!ri(l I'Ij m'r wSlaJo W}l'IIl.~~, W pl'Zyprufku i = m., pocz:tlt'kO'\>fe , ohllC~~llIit:Z-l!lrzyn_lUj~ ~ir '10' $tarul:" III ~. RlD~hy te po1E.a:til~t:: S.1ua .I)'~_ 7.6.

p,rl!Gl.w.mkt-f)i,& OC 0 [:lostaci BIO",-llq~!lnliJ .. r (;1<1 DC 0 ]XiI$!aCi I urucfuI.mia pOdpJU~!1I1f1 KOPIIJJ, eeaz doprawdzcnill. cry I

l!l"l ~o>~t!ljc ",'~'.mazan~

0 q~
1M 1111 I!Jg,
q~i!

:2 (qm. 1, L)

jj'

(q~. o"L)
(q~, O,L)
Irq~,

01,L)

dla zapewoienia

powrotu

do

pTogra'Fn'IJ

M'wob.u~J~gu,

.. wywlJlujq.cej"" taki podprograUl t-won:y l'ri'~ now}' ~bi6r

W cellJ za:pr'r)jli:iuow.mia M r 1!l!lni}w d~1IpodpmgFH.llllI

q.,

('ii ... B, p)

(quo ,8. P)

(q! S, 11)
I.

('11", B.P) (If II. B. P)

184
ZlIUWiIlZm.:y., i.e mogUbysmy

1, Ma5Z)'I1)i TUringa

185
1.a.f,Il:ilCZY"Qna ki~<m611'k~ be7.posrednio na JeWG peJe7~tk(')wej pozyc.ji glowic.y. i.I lIastQpm~ bedzie srrnulowaia. dzial:rnie mas2yny 0 t:dmie jednostrennie nteskon5 !!tonej, Je.sli w czasie .8}'tnlu.lacji zestanie osi~gni~m oznaczona pO\1,~ej kOrTI,orka. to

wy'kaJl::J.OJ.c i,~oej niz jednG w

am uiY'w[lj~c
~GwcgQ

grannr, gdybyiimy l'r.:'!epnsalii podprog kazck.go wyvw4aflia.

",'wotanie podpro_ zbioru s,wnow dl~

on

7.5.

M 0 DV'FlUGJ E ,MASZV'NV .TUR rN GA

Jednym'1 powodow zaakceptowaaia maszyny'Iuringa jako ogolnego modclll abnc(';ania j~t f''lJet_ i,e model, kt6:tym ~i~ dotad zaJmowalismy, jest :rownowainy z wieloma ZfHocl.yfikow~Jf'lymi wexsjami MT, ktore na pierwszy rzut ok:~. wydaj~! s,ie Z'Wi,~b:za6jego moiHwosci ohliiClerutl'l.ve. W tym punkcie pndamy i:rlefor-llnlllll~ dnwody niektorych z la,kkh twierdzet1 o rOf~lno\,'az:nQ§ci.

s'l/D1llJacja Z<l.konc-z.y s'i~ bea zaakceptcwaniawejjcia, , lJIJa odw,rol. niech M:J. = (Q'2' E ~~ 6<1' rho F'J) ~dzie 'MT 0< tasmie Jwt.ll1tfOntlie niesitoDlczoneJ. Skonstruujeu.lY maszytt~ Turinga 1\11 symnluj<,!:c,! M Iruaj,lC1Jta~m~. bora jest nieskodceoaa jed~ nie 7. pl1lwej strony, z tym, 7e tasm.~ HI bQdzic zawierala dwie sdezki: [edna do reprezentowaaia komerek tasmy llf~ na l'rawo od komorki obserwowanej na poezatku, l'!_Cl;lfIiez 14 komorkij, i rln,gi do [!.':prc7.emowEl.JJia - W odwrOlnej k"ol.l~jn(_' - kmno rek ~aSmy M 2, na lewo ad sc-i kontorld porJ:~ tkowei, Z;\Vi~k p.(nnl~dzy t:asmam' M [ i M z jest pokazany na ry.. 7.7, rrzy rzym poc7~tkowa kom6rka M'J. jest opatrzona numerem 0, kOnlorki 1111 prawo oilil niej numerami 1, 2. 3, ...• a kemerki na Iewo - numerami - L

s.

2~ -3, Maszyn~ Turlnga Z laSIn4 dwustronnie llieskoDczonQ. z.api,sD..Ij'emy w pestad fill"'" Hl. L r,d." qo- B, ). cz.yJi tak samo jak model p erwotny. Jak sama nazwa wskaznje, ta.sma takie] maszyny jest nieskericzona zarcwno prawostronnie, jak ] IffWOSLI:cmIJ ie. OCtakieogol[r~~iI~etI ia zapisujemy w taki Bam sposo b. j uk DC d la jeduastrcunie rnn,esk011,cz.onejMT!!l1. -Wyob"rn±amy sebie jedl1iaJr, ~e Zilr0WnG na lewe, jak i na prawo od aktualnie nie.pUlstej ~sci taslnY :z;n:ajduje si.~ nleskonezone iloM f-n.l8lych kOIDilrek'JI_ Relaeja tv. wi'!.zil:u 7i1!' soba dwa OC, j,~.sH DC po pl"awej stronic jes~ otrzym¥'!vany z OC po lewe] !littOri ie w v,rynikll poje(i,yn.e-zego ruchu, j est ~de" nioW:'4" na tak serno, jak d1a modelu pierwotnego, Z tym Wyj~t};jerom !te 5(1'1. X) = (p~ y, U implikuje .qXr:t f-w pBYa.. (w pierwotnym modelu l1ie moana by-Io wykol1<l'e: iadt)!ego ruchu) oraz 6 (g, 1"') = p, B. P) irnpJiikuje qXill-;w pIX (w pierwotnym modelu na leWD od p _pujal,l,l'iloby ~1~11), Pocz~'tk:owym OC jest q[)W. W pl~rWO'LtI:ym modelu Las;ma miah'llewy konr~, natormesr W Wa:riar:u:;i,e dwustt')nnym MTme moZe "spasq' 1. ~ewego KQDC<l taSlJl.~', gdyi takowe.go rna, Cly1:i meze si~ ona posuw:ae w ]ewo rat daleko, jak t)II~(I ehee, Jak zwykJ't, relacja IV wiltZe ze soba dwa OG. jes1i ten po praw~ stronie moze' bye ntrzymany z teg{'l po lcwej W Vll)'oikll pewne] liczby ruche w ,
o}

"'I~

b)

Ao
~

AI
A_I

il2

A3

A4

As
.4_5

A -2 A-31 A_iI

...

rue

TWIERDZE'NIIE7.1.

dwustronuie
MT
0

Ilieskonczonej

J''llzyk Ljef:lL IOIZpo:znawall)" pr:l»>"rna. :zyn~ Turiega o tlilSrrrit wredy i t.lko wiedy, ,d:ll jest On rozpozn3wany prze:t

tasmie jednostrorrnic nieskoriczonei. . Dow&d- Dowed faktu, ze MT 0 lasmie. d,W!;1$~r?.r:lfnie rtieskoiLczonJldl');lO~ symn]owaC MT (I t~mie jedFnJiotooml1 nies1to1lJlJ!l!;orreJJe::.l prnsty. Wys.ra.rrnry, ';e
., ChadD: ru O!..'Zj'wi~i<l o Mi"L la~11~]~ilfilO,{tr(jAn'C' ntc:~k~~riC-.tf)~:t!f~}'p. lIum." . ") Pr'7e:;'! ,.pu!>4_'" b;>m!'i'rk~ lub ~~.: [ sm ,llue~ lii}~~'" 1.1 DC7~wticir-knln(;rkt;= lut! 1.!?lI's.a llIStil)
z-ilw'icrnj-'lq, WV'lIC:.'llJ~ !iYl'llbo1c :pUSl!i:. I7.L)'Li fJ Jlr.('~"p l~um. f,

1S6
dill) sdeioe. Wszystkie symbole L Smowe 7. F! SIl obi. rktaml 0 ~ostaci, K,f"; YJ. gd:llc X.y niille;;~ do r l' Oprocz tego. Y mose by£; sylUho]em~, me ~al'~zfl:C'~ do r!, AJfalOct ,!1 skJadlll si, W WSZl1stt;iQ:o .liymboll 0 postaci [t/I~ 8]. gd1:1~ a naleZ)' do l'!,
Zbi6r Wie1lotasmowe

Uf7 masz.yny Turinga jest pokazana not rys, 7,S. SkJada siQ ona 2e' la Sm' wyo h i k t.~sm. l kt6rycll k.aZda jest

r, to

Wit'llolil&moW!.l rnaszyna Turinga IcroW311 iu sknn czone:go nra~ kglowic

{[q, 0], ['1, D11,I1 nalezy do f1_.f.

FUJlk~~ !l1 defi.niL!lljemy w nast,ltPuj!l.C)' spos6b:

I. Dla dowolncgo

(1

nale:lijccgo do I ~ v t B J '

61(I'll' ra. B'])= ([q, G). [X,

M'

.J,

P),

jesU ,62 (Q2' llJ = (q, X. p).

¢ Hac

JcSti. M przesuwa sj~ w swym pieewszym ruchu 1'1 prawo, to M~ drnklljt dofne;i scieicc, by QZ1lHl"<!)lC oaiec tasmy, usranawla G jako drugll sk~adow~ swego stanu i przesuwa s.i~ w prawo, Plerwsza sldrudowJ:lsta[lu maszyny 41, zawiera ~tfl.nmflgzyny M:l.' Na swej g;6mej sdezce Ml drukuje sym'bal Xdrukowalil~1
przez ,Ml•

2- Dla dowolne.go a I1O'1leill'cego !;z v {B}, do

&1(.t'J1' ['I. 8'1) = ([q. D'~.[X,

¢], p, je.~1i d,z th.• 0')

(q, K. L).

J~U

Bwym pierwszym ruchu, to M L fe!!;)stl'1!l~e stan M, i symbol druk.ow,anyp.rzez .l:f!, jaktn op]sano w (1). ale ustanawla D jako dl"Ugil, skiadow,! swego SW:tlU ~ przesuwa si\= '$,I prawo, 1 :Lym razem ¢ jest drukowaae :n;1 dol n.ej Sci eire d ~a zaznaC1:euia lewego konca. taiwy. 3. Dla dowolnego '[X. Y] Dalei.~cego do r; gd7jeY"" ,J A = L lnh P.

Ma praesuwa si~

tewo

dwustronnie nieskoiu:zooo. W pojlKlYi11czym rucbu, zalezl1ie od stanu stcrowanlu .koril:zo1"le-~t) l !:iymbolu obserwowanege pfcl.eZ katdll J!! g'jowlc, maszyna Lan moze: 1) zmienic stall:
2) "'ydrukowa'c no",'), sYTl!hol glo'Wice~
T

a1Hq·, G], [X, YD

UP.

\If

W.Aiej z

kOlJI'l{l-H;ik.

ob· erwewanyeh
[II

przez jej

G]. [Z.

YJ, A), jesli

~l(q,

X) = (P.

Z. A).

M 1 synuduje .illlc ua g6rnej sdc~oc. 4, Dla dowahlego {X. Y] naleZll~go do fl' gd';l;ie- Y "'~. 0l{[q. lJ], [K. Y]= ([p, .D), [X. Z]I, A). jefeli h2(q,y) = (p,
:Ir~' .......

J), przesunOlc kazd4 Z gtow:ic. niezaleznie od pozostalych, w IeWo lub w praWO lub p07.o11lawic jll, ria rniejscu,

jedn<J. kom6rk~

z, A).

.. . p,jes]'I' . TutaJA=L_Jesh . ,. - =P;lA= =, L lil .'K1IS),,,.' uluJ·.."I·Z_ not -wai,dolJ'lf~ .... .'u hll Sciezce. Kiemnek rnehu giowicy ma5.byn~1 Mi jest przecrwny do kieruuku rue glQrw.iicy mMz)"ny /VI:I' S" ~ I ([q., .oj. rX, ¢]) - 0 ~([q. DJ. rX. ¢J) = Crt;. CJ. l}'", t], P).

Na po~zllJku wejocie pojawia sik na [Ilierws2Iej tasmie, H pozostaie tasmy sq f'I\IJltt'_ Nil:' l.ddiniujemy opisywanego urzadzenia W sposeb bardziej formalny, !1dy~ ocI~Wicdni formaliztl1 jest kiopoHiwy, a staIlowi on jed.~nie besposrednle u.Q,sol,nlet,,!: UQlacji I,Ue.ednoul~mmvej j MT+
• TWII!R!1Z!:'.NTE 7_'2. JrieJi to' jest on

ju,},k

jdJi

~2(q', X)

= (p, Y. A)_

~ibIlriy~ Turinge, II nga.

rowuid

L jest atk.tepLowan~ prl"'7.eZ wielotainlOW"t akoep!.owe.ny prze:z: jednotasruowq mas:t:.yn~

Tut.aj C =, G. je'Sli A = P, onu C = D, jdLi. A = L. MI. symuhtj.c rucb, iH~~:~ ltom6rce ebserwowancj pO~:j! I kowo prz~, M 2' Nas.l~1JI1lf!t.M I pra!..'lIlc na ,~o~;' M l dolne] sdc.roe, zaleLni~ od kicruuku, w kID!'yJn, pon1:.~7!Il Sl~ M2- Same m...SZ)1fI • bedzie si~ ~wszt: 'do' tej syumcji poruszala w prawo.

I"~, P~'~5Zoo1'lPd J.u.z:1H)~i nd wilwJkj.ol

k:,•.lnW~1:1iCiji1 rn:Hc::m:lI)'C7.ml (prl':yp. thrm.1

".1k~:l.YWl!lah~

ru rw:L";_I :t;LWfjfJlo"",,l1hi(l WillI

lLJ~.

. D'Owdd,_ Niech L. b~dzie akteptowa.V1Y. pr~~~ M J'. h~d.~clt maszyn~ !~rinli!a ~snl~cb. Wted)' m~z~IfIY" ~onsl.l1J~'w~c M'?, Jednotasm,owi! M~ ~ ~k s()l~zka,c~, s lIt:;.1la,S~a rna P~I d":lt~. lOclezki dln kn.'zde_l Z tasm "WI. Jedn~ 'G lych scIl:<'lek re~es~e art:~SI: \.,dpmvtedmeJ 'l:a.smy mus'l)(1l:lY Mi' "- drllg!! JC-!jl pusta .• ~ W}~il.a' rem ~~I1~kl1 ': k:ombrce z~wreir~ji!cej :symb 0,1. b~.cFWow~nlf pr..-~z- odpowiednla gJowi~ D ,. POWYZSZ)I uklad jeS't z:i.1usuow:.\ny na rys !/J. Sk~HlCIlu.n6 Ii'fnowanie M;j. ~hoWl!,ie stan M J~ U La.k:le odli("ul.lI lic;ib~ zna :t;fllk6w Jlulv",elti~ g}owic na prnwo JloWicy tasmy Ad:!.

kt

Ik

189

Gto,wica 1
Ta5mii. ~

X A[
HI

..tl
K

.1,.,

GlowiclI 2

Tatma. :2
Talma l

,Ill

Jf",

,GlO'Ii'o'i:ca :3

X Cr

l,

'"~

C...

NiedstarministycZf1l9

mi1.lszVny Turlnqa

si~ glowtcy tasmy MJ od lewej de prawe], a f1i&s~r.m.ie d prawqj do 1ewej. Na, poczatku ;l:owka M2 o zuajduje S]~ .m!tJ,d piCr'fr'I,1SZi00 lewejkom6rk.1!, za,wieraj4.C4 znaczni]; g~owlcy. W ceb
zapewlltenia symuh".cOjiruchu M1 ~ giowica M~p~esuwa si~

f{a,Zdy rum 1111Jest SYl1:l1dowaIlYza pomoca przesunl.~cia

zawierajq\:ych znacznik glow Icy i zap2nt.liQluj1lC symbol obserwow,~n:y pcz'ez kaZd~ z giOM(; Mi' Gdy M 2. mija znacsnik gIowi,cy~ mnsi mi~ uaktuaJn,ii odlicz.anij, ptzez siebie liczb~ znaczuikow glowic polci:onych na pmwo 00 mej. Jezeli 1111. prawo nie rna jui znacznikewglowic, to 1~12obejrzata jut symbolc o,bserwow<11)e prz:e,1 kaid~ z glowic Mp czyli M2, ma jui doSe il1formacji do okreSlemi!l ruchu M 1" Teraz M 2- przesuwa sl~ w lewo, (j,opoki me: Q~i~gnie pierwszeg{] ad lewej znaczrrika gtClwicy _ Odliczame: ma.cAllikow giowj,cy po pnwej P~l.wo,tt lHOlszynie M2 okreSlic. k;iedy p]J"~esl'll1~~al!l'~ \\115blrClaj~tCO dalekc, ~z{lSUwaJ'ilc ~~~ nail karoym ze znacenikow gtowic -pOi!klZlil$ swej d:r(}gi w lew0, M;2 l1akt]]aJ(lJ~ symho] H:lSrnQWY M 1 ",obserwCiwartyU przel dany, .i!:nar::,7Jlik: g,lowicy i prZes~wa ~ znac.znik 0 jool:in symbolw l.ewo Jub w Pi~WO. n(fSl~uJ<!c rueh ML" Na lrom,BC zmienia stan Ml zapamietany 'lir sterowaniu SkOllCZc{lny11l M~ dl~ zakQnc2iO'lll~ S)'IDu1a,cji ruehu M1• Jezeli nOliI'Y stan }r,{1 jest stanem akccptu],!cym. ~o lJ ka:ii'.da z kcmcrek
j ~,~

prawo, odwiednj~~

Niedeterministyczna maszyna Turinga to urzadzenie 0 skonczonym sterowa, niU i pojedynC7Jej, jsdnostrcnnie nieskonc.zune] taSmle:. D1a danego stanu f !iymbolll l~';~owego, obserwowanego ~ri:'ez gk)wjo~ tasnry, maslZyna [aka rna skonc.wn<! liczb~ °PCJI nastepnego ruchu, Kaida taka opt..ia sktada si~ 7. now.ego stanu, s~mooh,l

ta~(}l'>'ego do wyd;ukowania oraz kieruukn ruc1m g'lowicy. Zauwazmy, ie niedeterm,m'tu~czn~.Ml' me m()ze dokoJ1ac- ruchu, w kt6rym nastr:pny stan jest wybl:any lJe~.nej~P~jl, a drukewany symbol iJlnbJrlernnek nlchuglowicy &:l wybrane-z innych OpcjL ~u~d~ermimsiycma MT ak.oeptuje swe wej\.ie jesli jalli cil;l.S opcji ruohow (Od,l)mi\'tad~il~r'r.b tereu wejSciu. - przyp. Hum..) prowadzi do stanu akct'lptuj~oogo,
l

Po.dobme jak w przypadku autcrnat II skonczonego, wpr¢wadretlie uiedeterltl,lnlY.InU uie pozwa,la rozpa1.Tywaricmu urzadzeniu aa akceptcwanis nowych j~zykOw, ~v rzeul.Jr.rwi[';wid, komb-i.naeJa med.et.erminiztdu z dcrwolnym .srt)Sr6d roziztrren model u m~sz_ynyTurtnga, hOf'~ juz zaptezentowaJi~n1y ~dl: z~prezen mjem y

fJ:>'

~:t
ni

I:.lkcept.uje wej§ciff,

lub wlelotasmowc), uie ,z.wi~ksz<l ,h"iczenia i .1dowod~ J~yrue p~d~tawoW): resultat dotycz,!cy symuJaeji uiedeterministycenej IVJT za 1Il0C4determiDiSI Jewej MT.
t~.owo.mocy tege modefu, PO".l:oS'tawimy

IIp. MT 0 ta.sml,e dwn.stronnieme:skoI1czonej

re wyniki. jake

it, w pierwszej .syn:ndacji opisane] W tym punkcie - ~ m~aJio"'i: . - ~-.' . , MT t'm;:uedtw.stl'Oi'l de s;ymnlacji MT z taSm~ dW'1Jstmome meSi'~J::m.ct:()~q pue:;. }!; as. .... •. I'l~j 1:I.ifl' nies:konczQ:ll1! - .symu!acju b'y:fatypu "fUch ])0 rnc~u~', natQfma,st W ob"~~Eid. b '. "1, _'1-,,,, ,,~j""d""~ac jedcn rn~hM". DOr;.l symulacJI.. prrtUeUJeUIY wiem rU~l""\\ M' ~, 'b,j ,...",.:Or" '-" . e- 0 ~ niej mow:i~t, poniewai po k t'Uchach gruWl'etlM.l mcg<l/<byc. ad Slflbre. Q.dJcId ,\1/

Zauwazmy

TUfto

..

T'

•.

'

.' ..k k omor·... , to svrnulacla k rnebow -' ~

fil.eczyWlsto,,,,,I.
,~1h' , •

Ml

wymaga ekolo I2i;;:::2k2

i l

ruchow J\(1."

TUtiu.g:~RDZENIe7 .~. J~Ji LjeJ;t akueptow.:my przez niedererrrrinistvczna maszyne J .. ], to L jest akcep to wan y przez pe~"'D<l 4e~ermi1l1slYt;znQ m aszyn~ ga .r~1~. D~JwotJ D la d()wolin ,t . d· ill . ~ ~rrueje !;koO:~O' a r' b eg~ s anu ].0\\\'0' ego s:rmbo,lu Lasmowego ruaSzyl:1}' M,l. j2 . 11 ~~z a: opejl na:s~~pne;goruchu, here mozna Qpalf~vt numerami •..•. }.fiech ,. bl!"d~e: ffl"'k&V'n"'''1 I' b " .d " •
~ tJrnbol

.,

~__

j~zyk:6w. odk~daf.l~ wlasclwy dowod ri~ tywn 08(:1.wle:lotEl.~mowyQh M T .

f._' do" 5~mulowa(jlia 1"lICh6w gt~Wl'C w prawo mOIf£ bye pO'[rzebne () . '• . ... • ., j ," rr~e1 . wlecei). Tet~ kwatl,mtowy wzrosl lrc}:b:i" ruchow poJaWlfl ;ltcy~I~ przy -.n :tlh .....aw "" '" "I ." MT j .d '1m" dI ewtlV[J' du ad wielomi:m(!wej do .fe~nQtasm~~~ _ ed·S{._~,It:: Un! ~~ta J~ a P,ikl'ld.
A

do ro:l

Z1<ull

~,

POiURJerrlY to

pn".jI'

-------

la.sm.ow,ego .. Wl.edy ka:My s"km'u;7.cmv ci:;}g wybranych onr-ii mozna -1"Q.en~QW'dC -'." -1 ~ 1'~.1 . za p0n10C~ ~~u eyfr ;!J ad ] do r. Nie wszystkie takie cil'!,gi Iiczbcwe
LI

."

J" iu.. 0'1

w-~ f,!. Opl!!'J'! !.liladowolnej

pal)' ztazonej

ZL"- sienu

121 n01da(jbl(:~ ll1Q,\,;lllC, do ~r.:lWclzell:ia_ cgy ,:'l.a11,).ancu.cb -..veJ~o"')' lIaJc~ flo L ''''f.~''''', !l;,'~ \ Slowll ~1r!" ~., ,' '.1 j ,,"' -", ,. - ....... • ": <J 111" lu();ma fU Z flCWlliJ5¢l1I "(171) nlli:~ .. n~,'Q'IW1 ~. gd~±f" U1G7.c bye &0-.... 01I11i- .:Ill' U l1nt Lu raC~l<.':J a my~IT jifk!~ atjJlOo'~'~ 5yuib.:>t~T :llepr..e:!IJ'UIlJII.l:(:: li.:-..hV nd 1 do ~ thrz:,'j:I, Uu~I.J UL n

198

191
ID!JSA<'I, reprezentowac ,ciq:gi wybr:an)'liIh opeji ruehow, gdyz w _pewnych sy~ualji'lCb :mole bye mniei "iz r opcji do wyboru, . M.l. blidiie mil!lLla trzy tdmy. Plef'WMOI. b,:dzie za,~'ier.l:Ila wejscie. Na drugiq M 2 ~d7je generowaJ:a W Siysl.emalyczny sp.ol"lob cd,q,gi eyEr tJd r do F_ DoldadD1i~i

m6wi~c~ d(igi krot~ze b~ij, generewane przed dhtis,z..ymi, d1U~OSc ~ b~ ij,. genert!Wi1lne~ W kotejnosci TiLum.erycznej,

a ci.~g.i 0' jedna.ko~i

fl.;

tnsm\: 3, a nasiepnie symuluje MI D<I tasmie 3, }'lOShlguj!lC si~d~,gle:m 't1!:l tasmie 2 do dyktowania mellow muszyny M',. Jesli jJ.-1 wchcdzi w st n akceptuj~, to M:!. lakzcakcepluje wejscie, Jesli i.sUljej,e·i~g wyborbw opcjj prowadz~cy do akceptaej], to zostanie on kiedy§, wygencrowany natasmle 2, Przy symulaeii z jego u:i.ycicm j\12 z<u!ikcep'l1.~je wejscie-. Jesli jednak ~ad.en eiag oJlcji . .ruch·o\\l ma."izyny M 1 me p'rOWIl® do .akcep'hl.Q._h. to M2 !'lie zaakceptuje we:j:ki.a, •

Db. kazdego

eiagu wygene:row-a..nego na LaSmie 2, M2 k~piujewejs.cic

s.7._

Rozv.'l'lzmy teraz jeszcze inna mQdyfik:.wj~ tnas~yD'y uringa, kora nie z\vielfjej moziiwoki. obliczeninwych - a rnianowicie, wfclowymiMowl!, rnaszy~

Turiaga. Ul'z1l:.dzerue ln rna zwyid« sterowanie akodczohe, ale j~go la§ma. Je:.1 k--wymiarnwil tabHcO!: ko:m.6rek. niesk.oilcl!'ionQ. we w z.ystktch 2{( kierunkach, gdzic k- jest pewna u~laloD~ li'Czb'l. Zale~tl..iie ad stanu i obserwowanego $ymholu, t1iZqdilC'nie [0 zmienia stan, drukule nowy symbol uraz przesuwa s~ giowi,~ tasmm,\1'l! w jednym z 1.k kierunkow, 'WSlI0j]~ dod'am~~ lnb ujemof! wwtui jeJn~i z k (lsi. ~a -pQe~Lku, we]§de jes zapisaae wzdluz jednej 1.: esi, a g!ow ica rna] d"Eljest~ na 1eW'Yln'i

krancu wejsda. W dowolnej clhwi1i tylko skoriczona liczba rz~-dbw w dowolnym wymjiU7.!i zawiera niepuste sym bole, przy czym kazdy z tych r.z~d&wzawie[a jedynie ~kor1ozona liczb~ niepustych a) II
liI'
!!loti

symboli.

dwuwymiarowej MT pokazana

1l<L

Dla -pr.z.yk~adn, rozwa:im> konfigmn.cj~ hi~J rys, 7..l0~L NaI)'!iujmy prosto1lijl obejmlJ,1:ie~

.8

iii
i'lIJ
t:I~ o:ll:l:

"I
ilIl

B
.a~.

B
a~ .
e.ID

B
,
II

I
1:1, au

tl~ all
.!!I1'7

fJ

11
,
al5

11

B B
11 UI

ilIl'"

b)
,.... '8&1 B

.Ii!
.fi:,"Q!,

alii.

fI

tI

'I

B·B/J!,,8.BiJ1.QJ a",u!

ilII-,

a!!a .. Ba IIJ B••

flQmp~

ill"ll~ fbI.", 1i1! ~ .. 8Bliltt>lil"1

B8B •

It,,~ 1~HJ-sy'nl\d3ICJ~ J~'(M:ll

Qj~ j,e.(inowym\al.rDW'"d

'j mi"lr~""":7.a

Jronego:

l3.~m~ .rJwuwxi1li1lrO\YEl (a), sytll ill" •

tb)

191
TWffif!1:~ZENlE 7.5,

6 Tc;tli Cliurcha

.JeSJ~ L jest akceptowany przez pewru'l k-g1o~·k;~w'l:mll:'l7}'Ij~

CJIl

Tnringa

Mi'

W jest

akceptowany

preez

pCW11l!. jedfll1gtowiCOWlil:

ma8{'~llt

fonnaijZlllOW, ja~ np ", rachunek J, !iys\cmy Posta CII.'U uogolniene fmllucjc rekuren., mile, Udav:?dl'l'~1fI~O, wszystkie te fOl'lnal.izmy defini IJjillr? sama kla.s~ funk:cji. 1zIL ze
~t:hit f1ffikc~l,t~~Cl0iWO
C'1~1!I ewe

Oowod. D t)W6d jest pndo bfiy do dm.vodu ro'le:rdl!enia 7.2 .dIg wielotaS. mowyeh MT. Tasma nJ.~szyny J'I!l~ zawienrj. k + 1 Sc'ieze·k: ORtal.nhl. 2:, nidi zawiera
tasll'l~ Mv B t.. a s,posli6d pierw!i.Zi)lch k tai;.~,m(1 ~ i ~ k) - :macmi k po7.ycj.i t gtowicy mas21yny MI' SrozegdJ}' dow odu "pGZOBta wi amy j a ko CwlC"lietlli;!.
f'l~

T1:lr1 rig!! M'2'

rekureocyjl'lycn. Opr6cz- tcgo, ab-strakcY)ntl modele- kernCi

rL.nff6w. takiejak .

~~M..::y\I1a

dOsir.pi(!

SWO,hlJ'i:In_1Wl

rekuren ~Y.l me.

(RAM} '", lal:fze ~llfln!lj4

flm1:.cjr.:

Wsadowe

m.aszyny Tur'inga

IJ1

W3aJol,Vtil rna szyna TUTi mga to wieln

tasmowa M T I kt {1Io~ tasma wej~ciowa.

SilJzy tylko do czytania sy·mbo,li (i:u'tg.read-only). Wejscie jest zazwoycz.aj ot--a.\.'1.ane l:nacwik.amJ koVCDW: ¢ po ie1(f,,1,ej ~ po pra wej~ M aszyna Turinga Ttl e rl'iQze' przesU1t~r 1 giowicy sweJ ta:smy wejsdow~J poea rejon ll(l'mi~dzy 'tyn'li ma.czrukami. Po\v.inntl bye ~:u:zywii5te, :l.e wsadowa MT jest po prastu sp~jaln:yrn puypadklehl wielotasmowej M'l. a ""ri~c nie rna ona Wt~k5:z;ej ruocy obllcze:niQwej "iz ktQrykoJwick z rnzwaian.y,eh dl1ll'J!.d modeli. Na odwrot, wsadowa MT moze symulowae dowo~a. maszynlt Tnringa 1.\1, ui.ywajl!:C 0 jedna wsm~ wi~ooj rui Af. pjerw~ rzec~> k~ora robi WS;:td.OW3. MT, jest skopiowaaie swego wejscia na [~ dodstkowa mS1ll{ NaSlWl1if'! :Sj'1llulllje ona dziaianie.IW, jak _gdyby dodarkowa tasma hyta wejsdern J~' POV2eba stosowanie wsadowyro MT stanie sl~ oczywirsta w romziale l2. gdjll~ wlE\vaiymy problem ogri:1l1icza.tldaol£ls~ru pamieci do wielkmd Im:t.iej.szej' ed d}u~~'

RAM sklad.a sj~ Z I1ie;sk011CWDej iloSci sl:6,,, pamieci po flume-rowan yeh liczhami O. l, ,." ~ lt6ry('h k.ari:delTIOZe zawierftc dowolnll, liczb~ naturalua, .oraz !ikonC".o::m~j liczby n:jl!str6.w arytm~tY~lnych, mogacych zawierac dowolml licz~ ,ca1:kowit~. Liczby C2IlkoWltl: moga bye dekodowane na l-Wykre mdzaje inSlfukeji: komputermvy,cn. Nie zdefiniujemy tu modelu:RAM W sPQ:lob bardzie] forma]ny. ale powirmo hyc jasne, t.c Idli wybiermmy ?dv<:wied.ui z~ifu instrnkeji. to R4M tlt,oZe symujowac .kw.d:y isLnriejqcy komputer, Dowcd, 7.e Fcrmahzm ma.s;?;j--nyTuringa jest r6wnej mocy. jak formalizm RAM, jest podany ruze]. Pewne dalsze formalizmy &q. omewione W sadaniach.

1'8.

Synudacja "luilszyn (] dOiSt,pie< Inso'WVm PQmociI, maszyn Turinga

T\ltI~R.DZENl 7,6. MaszYllil. Turinga moze symulawa6 RAM. c ile same elemenrarne instrukcje RAM d~j~ ~]~ symulowac za pomora MT, • 'Df)w6cl. Do wykonania symulacji lIzyjemy wieio[a.im,owej MT .. : Jedna U l:. tasm M przeohowuje slowa H..AM~ kt6rym zosta!y nadane wartosci. Z;I'lp'arl.Qs6 te1 ~&lDjI

ma postac

sci

wejkia..

1,6.

TEZA CH UIRCHIA

19-1 ChQcn.u nie b~dziemy tu ~nn\winc sll'~c!dh;wimpltlm.enh:u;Ji dli!ll. WSllyglki~b stan!,]l,lruo\l''Ycb 'mS'[rnkgi :~rl]~]~pUl,e:rq;:l'wy~fu) oni?~:lY pn.~ Idad pO'l.lriniem 'WYiflsni~ p ..,105Ii)wnn!i., przy lynn lechni~~_ 'r~PIJ~cm}l, ze laSroa U~nika IDlejSC maszYI!I\' M ld\"'iera zapis biLl:.:iriI:J'}, lic:zby i. Wledy M rr7es:>ukuje SW'l ph::f"IWsz~ ~a.SB:!~ w k~erun ku od Icw~j d o p nu:vej, o.;~ k~lj~!C # i *. J I:'sH rrzed Zlfilalei!dl'u:i{;m -H j' ~ .Z:CI!OL,u'1i~ napolkarny symbol ]Jl~~Ly, to ~IQWO ~ nie zawiera tadnlflj instnlkcj:i, (.;;>;)111 'R AM i Af Z<l,l.nym'Uj;f :;.1~. J cidi ;# i..' 2IOdf~JC;l;!fLi1Jc;(,i,onl:::,to badane 8.<I bft)' naSl!fPuj~ce po ;ji :&i do t1ii'l.Sit~pnego ;#' Przyp~cmy. ;if: p]f'r\IV~z.e to biT.6w .~I kedem operacji .,ADD tdlJdaj) do r,ejtSll'u 2,"1 :iI. PQilosta~e bity pllJlilcb1{l'i'l~aj1'i: jiilkif.~ lictb£- J IN .zapjsi~ himirnym. W~eJy fll szuka tI j"i nap]erwg.~j' tasmie, 7.JJO\,\· ~.tC,ltynt:Y~.r: ad .Iewtlj ,:Hrony {~;.liJ\"'ilZoiy, ie l,eY.l)f k:oni~ fu~C'ueba ua laSIJ1iL~ QZn~lczony jes{ symbu.lami ~# O~), Je~li ,f.) zm,t21n]"e Zf1lc1leljoll~, (0 PflJ'Jm.lJjlJmYt ze s1uwo j -eawiera 0 i pr.Gl!cle!od.cim~ do nast'~pm:j fllstrukcji B..AJv[. Je~i IAj*i') /I: zoMf:lme zn:tlk:ziol:'i~, to ~i) b~djll~e dcdane do zawanosci tejestru ~. p[Z~c"bowywall1!ej ne od~zie]l1'1ej ta&mie. FuwyZszy cyk~ ~QstaJe petem PQW'tOnilOIlY d~~ nasl~pl]cj ]il~l1!iUk~ji. ChiP ra ktery!:D'IA!',a on iez oli Q row za pornlCle~generatol"oW
reI!; U Irs n cyj n'i 8 pr'li!:811 ::za f.rr,ch h

* [Ire

Zauwazmy,

ze chodaz

pl7.y s.ytl'l!ulat.:iiIRAM 1JJ:zyHS1l\y wiekHasmowcj maS1.~·

ny Turinga, UO na mOGY fWioeni7.enhl 7.2 wystarczyhlby 'r6wn~d MT 0 pojedymizcj t:a~mle, a,c:zko~wiek ~ymu]<)I(!ja bylaoby wledy hardztej skompUkow!:1,.!lil. I

7.7.

M,.o.SZYPo,IIYTUFUN'G.A

JAKO

G EN ~EIRATO,RY

Dotycllcz:as in Le'rprelow~lsrlD :ymft,s~yny 1'tl ri.rnlga ,1 !!lk:o ul"Z![dzernio. rDzpO'liI1aj~· oe j~:l:)d;;i lub jake ~1I7.~ldzeuJ~ oblk:zajq.ce: funkcje[J..ru~lljemny,ch Liczbath c~I' kGW [lY1Jh. JeB'1jtl~Mie l[ze~ia poi~ teczna in leJJJlrelacj~ rna szyn T llringll. !11 l'J:1iaJlflWteie, mozna je n-akl!Pwlit j:lk.o gel1Gratory, WefRly 'pod uWj;l.g~v{ie:1Qlfl$l':III(jWQ ,~~. M'I Idarn u7.y\ltll jedn~j? tfl~rn jak~ r(limy wyjschrwej, na kLorej r32l l<I.pi&l,i!1j1 symbol nit! 1llC?~C' nigd.y Ztnm1C ,z:mn.,nipny i 1:[6r~ gtO:"""ictl tm~nl,QW~ nigdy nie przeSllWa ~ 'W 1i!WO. Z.aI6~,""ny tal k:i:c. ~~ 1iI,c::l tej utsmie w yJ~e1iu'W~j M' :zapis;! ije hUlcuchy [j,1il. rc~ nym allabetem ~\ ,tKh:lzieIone 00 slebie symbolern zaaeznika if, Wtedy mo~:tl~lIl zdeJilniC'liW&G G(M). jr,;,;)'" ge1u~r(.llvd'~y przeE M'~ jsko -.!':biOv 1.y~h IV ~ Xilf. !twit poj:1\\'.i!lj~ si~ pomi~dz)l pa~ z:nnc7.nik6w Ijf;, ne 11ili4miewyjsciowej M. ZaUW!lzm y, 7:.Cje.zcl i M n it:! d~hd;n. W rlicskcllkl.tlfl.oSC, tcr G l M) jest s,ktl~tizony, Nit: wYlJl1!O!lgamy Lu. by:sl[lwB byly ije'l1crCiwafl,~ w jakirrako]wid1\, DWI[lI'l_~~ pOI"~dlnL., all] b:y Iola,ide pas~z~g6,l~1~ il:l'l)~O byhl lJenero,W~[I~i.Ylko r.azr. ]ei!:JlI L =G(M ) dla pewnej MT J.l,.~o L jest -lbwnu[I rot:kur~~lcy]ml: prze Hcza In:ynl , t.)_
~H1wr6l. ZQi()ryreltllrej]Je~jO!e n'lOZrHl iii kze S01liti rakler"Yl;ow,i'lc 711 pOmI,)CI~ ger:Hi~rat\ F6w: .'O1;l. eae dokludnie tymi j~zyk.u!1i, rw3ryeh SI'~1~j;i mu;;;na. wyg~m:rl,!)wl:lc tV ~~td no~c:'~ J'osMceej ~Hu~O~c~- .PcH,vy..ia;."£ r6wfi~:V,Y<l;m.CI"~1.f.mH~11Jt k~lej1'lu IJd.owod.DTP]"lii

po.riJi!ej.

196.
Pr1.yidnti ?il, ]~l.i. ! =

197

{(1,

II.

t~ !ulJ1[)nh.!tI1YTn po~d1ci!:rn:L

jest Ii. {I. 1,00,01,

W.I i. fl!llO, {)(Il,_..

Z<1UW~zmy. U pozcrnie pifosLlilY POf7-1tdek:. W ktoryw gef1.ernjemy n!tik.r6~&i!~ rep!"'ezell~G1~ 0., I, 2 •.• _w systl.:mie 1i~fII]1.li prly podstawit: ": ~1.~1: 'ldalby tu ~!!!)r..amnl'u, gd'y~ przy jego u1S~iu ntgdy nie wYgtlner?wa.lihys~,y slow lj'P~1 ~t1a(){11rOlpo. C'lYJIaj'~cyt:h ,'i]~od pewnej n~by .,:re:r'" (czyb symboh ao -~r1.yp, [Iun~.)._ . We7Jii1Y LerOiz. pod uwagft! problem _ge.F.lerowlil1ht par (j. J1 ow [;ilkI. s:pos.6~. b~ Itaj,d a ta ka pa 1"~ 'lJ.yhll/e:nen'),wa rill. P 0 p~wnt:lj s,koUL"lO nej Ho~~ ~zillm. T Q Z~da[l.H: nl~ jest tak ~atwe, jak s'i~wydajc. Naiwne pDdejsci'!.'!, odpo~'iadajQci! gener(JIWfl~nu. po koLd p r (l, I). (1~2lj (t. 3)..... f1i~d~,nie P().2WO~1 ~.a. wyge;l'u::~~l1]e.~~ e i :» L Zamias; tego 'b~d~lCJI1)' gencmwnJJ pili,.! "ill ~ol,6;]n.OS(!~rCls~~ceJ s:u~y r -i-Jt 5wmbd par CI jcdnf:lko\\'cj Ji:umic, -\l,' koh~J'nQ.~t1rosnaeego i. Irm,yrrl1. S~(l:l')'l g,enetujen-1Y diJg (1., 1), (J,.n (2, 1), {1, 3)1,(:!, 2), 3, 0; P. 4'~ ... , 1~<lray,j)Jeat {[(i - j - 1) (i j - .2)]/2 + i}-r4 wygenero:~a~~ Tym ~a~!m.PQW~i~~d u.po'l'Z>!l:dkowa,me rna 'l;i!datli~ pnez nas w~asTIaSc, ze klfi;;d~ _poswzegulna para (l,)1 Jest g,enerowl:'Inapo pewnym skon.c.z.onym. ~Ilsh;. MT g..eneruj:tclI. pary (i. JJ W te] ko]cljnot>c,1 Jest 1atW~l d~ 1apfOJekt?\~IUII!l, w zwi~iku Z CZYlll pozos\awiamy jej kOilstruk:cj!; oryleln!.kmvi. W p]J'z~~t{'ifj~1 ~~ maszy"'t b~d.zicmy n.a.,zywai: gerrt"r~tr;lJ'f!m {J'l1.I'. FrlY oka!lJJ w~r'l.O [_~ w~p('lm,Ple~~ 7r: parl,dok sto!lowa·I'IY pJZoel generator par dow,odll!i, ze mO:j:lla l.Iiuahc- Qdp~Wl.edD1o..s~ wzajcnmle jednoz:IlacZll,ll mi~dlY parami liczb ca.U:'O!,\V'ltycl:! iii samyrm liczbill1U

Wniooek. Jd1't L jest zbiorcm rekurencyjnie prl!elic:wJinym, lo i~bliil!je generaof dJa L. kto:ry ,vy,liL'c23 kat de 8tOWO li L dt:l~IHUj'[i~ raz. I DOll'or/.V\o1a":UQsc t~ positlda masZ)'1,;a M l opisam~ powyuj. gdyz genli'nlje !Jua Wi jl:.1dYl'lt~ podczss ro:z.wazRrua pary {I', 0. gdrie j jest do'k~l.'!dl'!i'e liczb<} Kl'Olkbw I'Qd:tljl1lo"Wi'lnYth przez JW] w cetu zaakceptowania ~L'i' •
C h a rakt9'rVZ:O-Will nlj e zb i0 r'l5lw reku rencyjl n V'C'h

za pomo.Cij 'glelilerat:or6w
Poku7;emy teraz, te zbiory r~'.lruroncyjne s(l dbidadflie ~lowa mIJ-int3 W)'~fiCro-W;;JC"w pOrl~dlru kmno.nicmym. I.ymi Z.h.iCITiHT!i, kterych

p.l!~:

,..

..'"

Lr:.M'AI 7.2. ]del~ L jest zbiQrem rekure:ncyj.hym. to is(.oiej~ gl.:neral.o,r dla 1.., kLiiry drtlkuje .s)OWrll L w porZlJdlru. kano'llie'lmym ~ nle drl'lkuje poza tym zli1dnych 'innydl !d6w,
f};muI,d. Niooh L "'" L(M1) ~ ~~.l¢7ieMl z.atrzymujc sic na kaidym wejseiu. KODSlruujemy maszy.D~ 1\1.1. gcfleru.j~~ L jak rH.ut~PlJj~: AI;! gene,ruj~ tna tasmie roboClej) slowa z X*, jedno po druglrn W perzadku k:anoniamYJlll, Pc wygellerowanhl j~:lJdegos sfowa w. MJ sYfll:mhlje J1 t na n'_lesU itll tlkccpl.LlJC lV, to M2 genemje w. Ponicwa~ 1\11 na p~wn{l si~ zatr:lyma, to wie-my_ il..e' M~ zakt:ilh:1.y p,tzetwanlllllliie kaidego slowa po skonczo'nym ezasle, a wi~r kazde konkretn,1a H.lc:)WQ .t. Z'" ;zostll.ni~ przea n;='I kjledys rospatrsoae, Jest r!i!eczit o~yv.'isEij. ic: Ml g<moruj~ L w. por.t.Q;dku kanouicznym_ •

calko'wi1.ymi. Ten. pozornie paradoksamy wyrdk 2:fista~~YlY przez G~~ga ~. tcra gdy dowj,6 (:11 on, 'i.e litzby ,.vymieme (b~ ~C~ w rs toci,~ [1ll.nunl tJ,C1,.b Ica
kowilych);s~ r6'iN1loJiczoe z Licz;bami ,caikow it ymi
I H ' .•

7.7. Jit!~yk L jest j~zykuem rekurencyjnie przeLii::ti.dnym wtw~' i tylko wtedy, gdy l. = G(Mj) 1:11<1. pewne] MT MI' ., .' _, . an' Dawod. Wobec Iernam 1.1 l11u!iim! jed~tepokazac, w jakl spoSO.b rekuf _ W cyjnie. prz.eliC'£a'1ny zbior L """1.(M1> 1I1GZC bye wygcnu~wll_n)'7~. pemoca MT ~,~ Muzynfl M symuluje generator par. 'Po wygeilcrOWltnr11 pa:ry ~r, J1~Al.J' ;vyLW[)I 1
TWlIlRomNL.e

l~b~ :dowo
j krakOw.

JeieH M'l ili'ept1.lje W,i-ym kroku (ik,z _c poo:qt:KoW)'" DC J~ko k

~lW

porz~dkLl tanoniC'lnym

'i ~luhtje

d;.:i~hinie

Jt/!J_

,I1J

11'.,

rl~~'

Wi' '. .' ~I'" 1 h'dQ "L. ~(1 1'4'... rde genl!rtlje :ill pe:w"osd~ :ta.dlflcgo s.1~wu spo.za,L..I' L~· _na ~-. L i n.i~;h '. n ~1.~I"'i2m Yo' I'oon.adku kanOn1elfJlym _ dla alf~belLlJ!'fZy;l d ('IWO r1('C'~o 1 IheCtl~' .' b",.-I">l'", "5~l"m ..1U.... ',",:1.$''''''." "'. _ _ ~, • M· akceptuje Ill' po doldadnie j rm.:Jnl.~ll-Potu waz. wy_gentliOWamii:. M ['Ira 1. k Il k·oJ1fIom· uUJ1;1,o . 'cw ,) Odll symu[owillJ'IUI IP Konkre'mego slowaw pt'ir1.~d " " . , . ieW),.' '1-- ii':~~~' kr"'k,!.,W2;a.bjeriil M:l tyTho '. skouCllOl:u.I lime I,;z;um, to" , ,.,,[i';'" ~ . _, .1 .... olllle w'"'brl:l.n.,~ h.. w ... ..... u....M~ w kcnclill wygeMruJI:! pllr~ \1.) '"). ,,,. lVJn eHtplC \!' ZOsLa.n1l: "Io'y~enCrO\"'ll"~ t' • J. __ /. .l~ ie " ••- . AI2--Tym samym G(.l~ld = L

to

1\:1:;. genemje

Odwmtnogc lematu 7.2. m6\vi~c;Ji. ze j~li L mDZe bye WJgenerow .. y m "p?rz<J.dll:u kanol'lic;!'lI),m. ~D L jest ~bior~m r);.'ikuTeUc~~nym.est Lak"ze p~awd7jwa_ j KJ)'Je 5i~ tu jednak pewna subtelnos~, kL6r~ tilale:iysobie uSwladol'niC- .. W remade 7..2 ~O~f1listtJ}" f~ktYc:njl! KOmii1UOWu.c 4l-(\ Z /i,~t' }e-,sfi jedn.fJ.~ dana. jest ~~zyna unng~ M !'Iener1lJ4,C-.a L :ow p01i"jiI'Jtd~u kauonicznyrn, 10 wlemy. ze ]mueJ~' zaJrlymU!'ica i~ MT rozpO!ZTIolIjf1~",L, ale nle filM ,l'IJ.gorylmli jej budcwania L. IC,7.my, it: M g@neruje L w pcrzadku k~onic>mym. Nalnralll~rz~ [ast ~d)' IjkOl'l~trnowanic MT }.tl;!. ttara po olr;zym i31uiu wej,kia w liymulow~l:aby M.<.1l ' ~ ~um~n.tl.l. gdy ta OHhl~ni~wyg~nL7r~\~"aby II' biidi:jllldcs srowo WY~~@llj~oe dalej Iiru rz'q.~,kQ krUwnlcznym. W pl~rwszym) ~r~padlku ~~ Iilk~eplUJe 11w druAI ~t~J..Y~lI:l~ 'Slit bt;!z zaakceploWilIIUIil W. J(!gh ]Climlk .zbU)f l.. JC'l sk-onc~Dl]y. to &tt £~~ nigdy flje ZaLTzy~flC 1'0, ,:"yg:c~er-cwaruu staUlle,go :d~~[1 Z L. a w~~c ~. o.l1~ me WYE~nernwu,6 am l!', al~1~nltgg .mn~g(l~Iowa ~~Yl>l~pU)4t~ego rum po .Potz!;l-cUU.l h:nomcznJln. W tej SYUJ.a€jl t>.~ n,ll" a'lnyrna. M~ k .. Pro~l~m ten pojnwia "i~ tyJko ~edY: gd~ ~_t ~ktu'~ .. y. chociaJ wi 'my, m

:{l~

\It"

~7

aZd}' ~blor sko1flcwny lest llll.'Cpto"WUll,Y rrllell D1~~",YI~'t rUtlngll :£liH-rlqlmuj.!'j.t'1t ~,ilj; "!i~stkich Wejsclach, Niest dy, nie umlc~)' W1:l?1..n; )J1Hlc, c~y MT g;etneru,ic Rbiot IIni. jeST] lest 011 sk{'lIldofi • L:lory lO zbi6r ~u"lI;ztlnv, 1 ym snOlyru

! ...

198
wiemy, ze .~~trzym:t.1jqca maszyna Turinga akceptujllca j¥Zyk L generowany prz SI'll ._1 • d . . ~ zawsze U;bUfljl!!, me me . ysponn-cmyaJgorytmem pozwalaj'!cym j2! ZlliIteiC.
~A' •••

)n: I

TWiERDZm'lI.E
~1

generow an w porzadku ka nonicanym przez pown!! MT.

7,8. L jest rekmencyjny

Wledy

'Lylkc wtedy,

gdy ja~l

t:Il1

, DUiV&a. Wy~ani~ ;;;;;. ~SLi:'do ~ ,udowodnione w lemacie 7.1. Zajmijmy :i3i~ \1{J~t ",.ryrukard~m ~. Jesli L jest nieskonczony, to maszyna opisana pawyi..:cj jeJ,~ ~t,r_z~'muHCll sre maszyna Turinga dla L. Jesli zas L jest skonezcny, to oczywi€.(ie lstnleJe antom,all skonczony akceptujacy L. czyli L j!.\St. akeeptowany pnez peWf1~ MT zatl"Z}'mUJ®!l Sl~ na wszystkieh wejsciach_ Z3Iu\.\!almy, .~ na og6t rue umlern\' wskar.ac konkretnej zarr.zymujl!cej si~ MT7 K'lora akceptuie L" ale twierd2!enl! konstatuje jedynie, ze taka maszyna istnieje, •

u,

LliMAT7.3, :~~wolna J,ednota,smOWH maszyna Tnringa mo;re bye symulowantl polnoC.l determtfilsly'czneJ rnaszyny d""'US10SlO~.... cj, J)mwJd, Symbole_ znajdnj~e si¥ na lewo ad glowicy syrnulcwane] Mt'I'I]og !i)'~ pne~hOwyw:ane na J_e~n.~nrj. stosk POdOZoiS gdy symbole 7,na,jtlllj<}C'e siJ~na Ptaw~ ,.d yro:v I(;Y ,m,o~~a_ 1iJIrJI1i~SC]C nil. dm,g.1:rm slosi e. Nbt kazdym ze S tosew, sYl11boJe nlajduJl!(% 8TiC b~tze) g10\1l,C~' 1\\'][1' Srf urmeszczane blize] wier:zchoHca stoeu niz symbole blifdl,iej oddalone ed tej glowicy. Ul

.1

1.8.

OGdRA.NIC'l.OIN E MA,S'lVNV TU RIN:GA ROWN OW.A2.[p.J E l MO DELEM PO DISTAWOWYMI Wp,unJQcie 7.5 wzwa~IlJi8m~ rozne uogolnienia

podstawowego modelu m\f' szyny Turinga, Jak sj~ przelwnaJi' my, uogobnenla te ni nriaty wi~hl.ych mo7.1iwosci obliozenlowych niz model podl.llawowy. Na zakonezeals [ego rozdzialu omow'hm petl.Vnemodele, kt6:re 1 pOCUllk:u wydajO!-St'!l bye slabsze od MT. ale VI f2:cc'ly\lo~i~~o&.:i s~ r6wnie ~ilne. jak :La nstatnia. W pr2:ewaiaj<}Cej c~Sci modele: te ~d,q. r01JlyUli wariamamiautomatu ze s.lQ'Stun zdefiaiowanego w rOO!dzia1e5, Zan walJtJy tu P[zy okazji, u auromat ze stosern jest r6waowanry }!; ]lledettr· rnini sryezna MT 1. wejsciem sJuz~cym tylko do czytarti a (read-onl y), nan kt6rJ1~ gtowica wej~ctowa..~) nie mose ..sw nigdy prze.~uwac w lewn, oraz z tasl11t{ pamj~ Z Faczej dziwnym ogranicseniem co do odpcwiedniej glowicy tasmowej. A t'llia.nowieie, za kazd:Yn1 razem, gdy glowica t1l.Smy pamil(d przesuwa SJ( W Iewo, musi ~)IIa vv~{drukowac symbol pusty _Zatem tasma pamieci na prawo 0<1 gl~wi{;y jC/il lI'.<lWS~
ealkowicie pasta, ozyJi tasma ta jest INl,StclI:ie stosem, kt6rego wierzcholek ?.najdllf sie jedThi::lk.. z prawej ShOllY, zamiast 7. lewej jak W ruzdaiale 5.

M oZ.emy iJdOwodnic wynik s.ilniejs-zy oc! Iematu 7-3, Dotyczy 011 1n.tlS:!YI1 rwk.ol1:J~/~, ~.d<t:cyeh ws.ad~w~i 1'I13szynam:i Turinga, kt6rych taSmy pam.i~c.[ s~ J'ii!nno~trb.nm'-il ~~~k:o~C",l(:me1 klQTyth alfabety tasmnwe .zawieraj;'! tylL;ar dwasymbo.le.a IlII~JI.(l~lC1C 11) (symbo1pusty). Co wi~ooj.symb[d z~ .siu.tlJ,cyjako ;thao:tnik. Z .\i~dU st~BU: poja.wht si~, pocl<}Lkowo w komorce obserwowane] przez gj:owic~ tl:lsm~wlt 1 m~ moze Sl~ nigdy pojawic w zadne] imwj komoree, Llczbu ca:lkowita I moze zostac zapamietana poprzez przesuniec] e glow:lcy tasmcwe] 0 i komerek w prawo od Z. Zi,l~amt!i~ana lieeba moze bye nast~pnie lwi~kszana lnb zmniejRz:ma PO~I'let' pr~guwa,:me _gl?wicy odpnwiednio w prawo lub w lewo, Moz~my sprawdzi6, CZ} dana. hC2,pa J.l:Sl TOWI10. ZCfU, sprawdzajac, elY glowk .. obserwuje Z, ale nie t ffiQU"lny bezposrednio speawd;;o;iC. r::z.y dwie 1iciby S4 scbierowne. ~f:tYkl~ mas;z~ny biczng kowejpokazan y jest na rys, 7, [1; symbole ¢ i $ s:t : )ClllJO';"u TIt';ywa'u~J a110 _zna,czniki koncow wejscil'!\. Z jes L tu niepu~'[ym. sjrn bolem t ,(lbll ta~m,~ch..Op~s ctn,.':llowy ma;~zyny lic:zntkowej sklada si~ ze stanu, zawartosci l' .. -. . s<1~tn)' we'~tJowel ~o"w' 11.0 -~.,' ::.' f' "'JCJI go wiICY weJSCJOWe;Joraz I)d legjosci gJQMC pamieci Del Yttl 111 Z (pokazarrych IlJ jakQ d, I d2)- Odlegiosci te nazywamy siiczeniom! na
~I
1 •

Deierministvczna hUlSZ~·lna </WII.YWS01.1"tI to del"enllimslYC7.ln.a rna 'Z)'fr<i 'fllilrl~l[ z wejsciem ghm!,cYm tylko do czytan~ oras dwoma tasmarni pamieci, Je~d~ ]1[: k[f,.fejlwlw1~k;z tych dwoch tasm g~(l",ikmprzesuwa siew JI:1.\1'O, to 1:1<1 dane] W.:;JlI drukoweny iest symbol pusty.
I~i Ac:>!kolwLCk autor 1lI1el1'1'eno,'. LI:]:O Wj'Cfl.ZlilC,to m6wjlJ~ Q ",,"'eiscl!J'- fila 011 [U Ii' mOel!! [1i'l1l1~ ~ sl,ccja:l[}~ l~~mr Sr,~CjI ,J:,3 z:a]lis;'w1Luia .miU;:~lGho. wt:jiSt:iowe,~u_ ,,(:auwk~ wcjklowa-to (]IcJ.Y~ . gfo ..... a m

rej

t~ ~,I'fI)' (prZ;JIp,

cPun~-J,