Burza

-William Sheakspire-
1.Burza (ang. The Tempest) – sztuka autorstwa Williama Szekspira. Dawniej uznawano ją za komedię, co jest
jednak dyskusyjne z powodu elementów, które pomniejszają komediowy wydźwięk. Obecnie jest często
uznawana za romans.
Burza jest jedną z ostatnich sztuk Szekspira, a zarazem jedyną, w której Szekspir zachował zasadę trzech
jedności: czasu, miejsca i akcji. Przedstawione wydarzenia rozgrywają się w przeciągu kilku godzin na odległej
wyspie. Uznana w początkowych latach swojego istnienia za przeciętną, współcześnie coraz częściej jest
doceniania i rozważana jako jedno z największych dzieł barda ze Stratford. Sztuka ta nie zdobyła popularności do
momentu zamknięcia teatrów w Anglii w 1642 roku, zaś po restauracji Stuartów uwagę widowni przykuwały
tylko adaptacje. Oryginalna wersja ponownie pojawiła się w teatrach dopiero w połowie XIX wieku.

2.Burza jest jedną z nielicznych sztuk Szekspira, dla których nie da się jednoznacznie wskazać źródła. Mimo to
niektórzy badacze wskazują na The Decades of the New Worlde Or West India (1555) i Naufragium Erazma z
Rotterdamu jako prawdopodobne inspiracje do jej stworzenia. Oprócz tego na uwagę zasługuje fakt, iż w 1609
roku jeden z angielskich płynących do Ameryki statków podczas burzy odłączył się od konwoju i rozbił u
wybrzeży Wysp Bermudzkich. Rozbitkom udało się wybudować dwa nowe statki i wrócić do domu. Historia ta,
popularna i szeroko komentowana wówczas w Londynie, nasuwa skojarzenia z fabułą Burzy.
Jeśli chodzi o styl, utwór ten opiera się na zasadach proponowanych przez włoską commedia dell’arte, gdzie
zdarzało się, że pojawiała się postać o nadprzyrodzonych zdolnościach i jej córka. Dwójkę bohaterów Burzy, o
imionach Stefano i Trinkulo, można porównać do wywodzących się z tego nurtu Bringhelli i Arlekina.
*Chronologia powstawania dzieł Williama Shakespeare’a – nie jest możliwa do ustalenia ani pod względem ich
wydania drukiem, ani pod względem inscenizacji. Jest tak dlatego, że nie istnieje weryfikowalne źródło, z
którego można by skorzystać, a także dlatego, że wiele z nich zostało wystawionych na scenie na długo przed
publikacją.
Pomijając wersje pirackie (np. Fałszywe Folio), większość jego dzieł pozostała nieopublikowana aż do roku 1623,
czyli do wydania Pierwszego Folio. Współcześni pisarzowi nie wymieniają żadnego z jego utworów, które nie
przetrwałyby do naszych czasów, z wyjątkiem Cardenio i Love’s Labour’s Won. Jednocześnie jego udział w
powstawaniu wielu z nich jest przedmiotem ciągłej debaty.
Pierwsze znane przedstawienie miało miejsce 1 listopada 1611 roku w Whitehall Palace w Londynie. Była to
jedna z ośmiu sztuk Szekspira, które uświetniły uroczystości weselne Fryderyka V, palatyna reńskiego. Publikacja
Burzy miała miejsce w „Pierwszym Folio” w 1623 roku, gdzie jest zaliczona do komedii; rozpoczyna jednocześnie
cały ich cykl. W 1746 roku jej tekst uległ modyfikacjom, aby mogła zostać wystawiona w Theatre Royal przy
Drury Lane.

Postacie:
 Alonso – król Neapolu
 Sebastian – brat Alonsa
 Prospero – prawowity władca Mediolanu (Prospero znaczy „sprzyjające szczęście”)
 Antonio – brat Prospera uzurpujący sobie prawo do władzy
 Ferdynand – syn króla Neapolu
 Gonzalo – szczery zwolennik Prospera w podeszłym wieku, doradca króla
 Adrian i Francisco – możni panowie
 Kaliban – syn wiedźmy
 Trinkulo – błazen
 Stefano – pijak, kamerdyner
 Miranda – córka Prospera
 Ariel – duch (w języku hebrajskim imię to znaczy „boży lew”)
 bosman
 Sykoraks – wiedźma, matka Kalibana
Fabuła
Przedmowa:
» Ostatnie lub jedno z ostatnich dzieł napisanych przez niego po odsunięciu się z teatru
» być może napisał sztukę fantastyczną dla królowej Elżbiety na jej wesele z palatynem Fryderykiem w
1613r.
» inspiracja poety pozostaje zagadką – domysły: może jakiś romans włoski lub własny pomysł oparty na
ówczesnych zabiegach poetów,
» komentator Szekspira  Warton: niejaki obłąkany Collins zapewniał go, że czytał romans włoski o
takiej samej treści i że był on potem tłumaczony na język angielski i francuski  nigdy nie odnaleziono
takiego romansu
» Tieck: podobieństwo niemieckiego „Piękna Sidea” i „Burzy” = musiało istnieć jakieś zaguione
opowiadanie
»
1. Prospero, prawowity książę Mediolanu, pozbawiony tronu przez swego brata Antonia, wspomaganego
przez Alonsa, króla Neapolu, zostaje wraz z córką Mirandą wyprawiony na morze w łodzi, którą
Neapolitańczyk Gonzalo w sekrecie zaopatrzył w wodę i żywność oraz książki. Wygnańcy trafiają na
wyspę, gdzie spędzą dwanaście lat.
2. Dzięki swoim umiejętnościom magicznym Prospero uwalnia ducha Ariela, uwięzionego przez wiedźmę
Sykoraks w pniu drzewa, który staje się jego sługą i niewolnikiem.

Przed ich przybyciem na wyspę jedyną ludzką istotą był tu Kaliban, syn Sykoraks. Oprowadza rozbitków po
wyspie, oni zaś odwdzięczają mu się, ucząc go swego języka i religii. Kaliban usiłuje zgwałcić Mirandę, za co
Prospero więzi go w jaskini.

Akcja sztuki rozpoczyna się w momencie, gdy w pobliżu wyspy, na której przebywają bohaterowie, przepływa
statek. Płyną nim między innymi Antonio, Gonzalo oraz Alonso wraz z synem Ferdynandem i bratem
Sebastianem. Prospero wywołuje tytułową burzę, która sprawia, że statek ulega katastrofie, a jego pasażerowie
bez większych obrażeń trafiają na wyspę.

Wypełniający polecenia Prospera Ariel manipuluje rozproszonymi na wyspie rozbitkami. Jego czary powodują,
że Ferdynand i Miranda zakochują się w sobie, młodzieniec zaś staje się posłuszny czarodziejowi, aby uzyskać
rękę jego córki. W kolejnym epizodzie Kaliban wraz z dwoma pijakami ze statku podejmuje groteskową próbę
zamordowania Prospera i przejęcia władzy na wyspie. Trzecim elementem fabuły jest plan zamordowania
Alonsa przez Sebastiana i Antonia, którego efektem ma być koronacja Sebastiana. W scenie finałowej dochodzi
do spotkania wszystkich głównych bohaterów. Prospero przebacza Alonso i planuje wspólny powrót do Włoch.

Burza (ang. The Tempest) - sztuka autorstwa Williama Szekspira. Dawniej uznawano ją za komedię, co jest
jednak dyskusyjne z powodu elementów, które pomniejszają komediowy wydźwięk. Obecnie jest często
uznawana za romans. Burza jest jedną z ostatnich sztuk Szekspira, a zarazem jedyną, w której Szekspir zachował
zasadę trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Przedstawione wydarzenia rozgrywają się w przeciągu kilku godzin
na odległej wyspie. Uznana w początkowych latach swojego istnienia za przeciętną, współcześnie coraz częściej
jest doceniania i rozważana jako jedno z największych dzieł barda ze Stratford. Sztuka ta nie zdobyła
popularności do momentu zamknięcia teatrów w Anglii w 1642 roku, zaś po restauracji Stuartów uwagę
widowni przykuwały tylko adaptacje. Oryginalna wersja ponownie pojawiła się w teatrach dopiero w połowie
XIX wieku.
Źródła, wydanie i pierwsze inscenizacje
Burza jest jedną z nielicznych sztuk tego autora, dla których nie da się jednoznacznie wskazać źródła. Mimo
tego, niektórzy badacze wskazują na "The Decades of the New Worlde Or West India" (1555) i "Naufragium"
Erazma z Rotterdamu jako prawdopodobne inspiracje do jej stworzenia. Oprócz tego na uwagę zasługuje fakt, iż
w 1609 roku jeden z angielskich statków płynących do Ameryki podczas burzy odłączył się od konwoju i rozbił u
wybrzeży Wysp Bermudzkich. Rozbitkom udało się wybudować dwa nowe statki i wrócić do domu. Historia ta,
popularna i szeroko komentowana wówczas w Londynie, nasuwa skojarzenia z fabułą Burzy. Jeśli chodzi o styl,
utwór ten opiera się na zasadach proponowanych przez włoską commedia dell'arte, gdzie zdarzało się, iż
pojawiała się postać o nadprzyrodzonych zdolnościach i jej córka. Co więcej, dwójkę bohaterów Burzy, Stefano i
Trinkulo, można porównać do wywodzących się z tego nurtu Bringhelli i Arlekina. Pierwsze znane nam
przedstawienie miało miejsce 1611 w Whitehall Palace w Londynie. Była to jedna z ośmiu sztuk Szekspira, które
uświetniły uroczystości weselne Fryderyka V, palatyna reńskiego. Publikacja miała miejsce w Pierwszym Folio w
1623 roku, gdzie jest zaliczona do komedii, rozpoczyna jednocześnie cały ich cykl. W 1746 roku jej tekst uległ
modyfikacjom.
Prospero, prawowity książę Mediolanu, pozbawiony tronu przez swego brata Antonia wspomaganego przez
Alonsa - króla Neapolu, zostaje wraz z córką Mirandą wyprawiony na morze w łodzi, którą Neapolitańczyk
Gonzalo w sekrecie zaopatrzył w wodę i żywność, a także książki. Wygnańcy trafiają na wyspę, gdzie spędzą
dwanaście lat. Dzięki swoim umiejętnościom magicznym Prospero uwalnia, uwięzionego przez wiedźmę
Sykoraks w pniu drzewa, ducha Ariela, który staje się jego sługą i niewolnikiem. Przed ich przybyciem na wyspę
jedyną ludzką istotą był tu Kaliban, syn Sykoraks. Oprowadza on rozbitków po wyspie, oni zaś odwdzięczają mu
się, ucząc go ich języka i religii. Kaliban usiłuje jednak zgwałcić Mirandę, za co Prospero więzi go w jaskini. Akcja
sztuki rozpoczyna się w momencie, gdy w pobliżu wyspy, na której przebywają bohaterowie przepływa statek,
którym płyną między innymi Antonio, Gonzalo oraz Alonso wraz z synem Ferdynandem i bratem Sebastianem.
Prospero wywołuje tytułową burzę, która sprawia, że statek ulega katastrofie, a jego pasażerowie, bez większych
obrażeń trafiają na wyspę.
Wypełniający polecenia Prospera Ariel manipuluje rozproszonymi na wyspie rozbitkami. Jego czary powodują,
że Ferdynand i Miranda zakochują się w sobie, młodzieniec zaś stał się posłuszny czarodziejowi, aby uzyskać
rękę jego córki. W kolejnym epizodzie Kaliban wraz z dwoma pijakami ze statku podejmuje groteskową próbę
zamordowania Prospera i przejęcia władzy na wyspie. Trzecim elementem fabuły jest plan zamordowania
Alonsa przez Sebastiana i Antonia, którego efektem ma być koronacja Sebastiana. W scenie finałowej dochodzi
do spotkania wszystkich głównych bohaterów. Prospero przebacza Alonso i planuje wspólny powrót do Włoch.
Alonso - król Neapolu, Sebastian - brat Alonso, Prospero - prawowity władca Mediolanu; Prospero znaczy tyle,
co sprzyjające szczęście, Antonio - brat Prospero uzurpujący sobie prawo do władzy, Ferdynand - syn króla
Neapolu, Gonzalo - szczery zwolennik Prospero w podeszłym wieku, doradca króla, Adrian i Francisco - możni
panowie, Kaliban - syn wiedźmy, Trinkulo – błazen, Stefano - pijak, kamerdyner, Miranda - córka Prospero, Ariel
- duch; w języku hebrajskim jego imię znaczy Boży lew, Bosman, Sykoraks - wiedźma, matka Kalibana.
Komentarz
Burza należy do ostatnich sztuk Szekspira, tzw. romansów albo tragikomedii. W przeszłości sądzono, że była ona
ostatnim dziełem, jakie Szekspir napisał, zanim osiadł w Stratfordzie, i odczytywano ją jako artystyczne
pożegnanie dramaturga ze sceną, widząc w postaci Prospera alter ego autora. Prospero jest jedną z
najciekawszych postaci stworzonych przez Szekspira, typem maga-filozofa parającego się białą magią. W
zakończeniu sztuki Prospero decyduje się jednak porzucić magię, pojednać z wrogami, zwrócić wolność Arielowi,
oddać wyspę Kalibanowi i wyjechać do Mediolanu. Na taki krok stać tylko postać dojrzałą, która potrafi dostrzec
własne słabości i krytycznie ocenić swoje postępowanie. Ciekawostką Burzy jest rzadkie u Szekspira
przestrzeganie zasad trzech jedności dramatycznych: czasu (akcja sztuki trwa ok. 4 godzin), miejsca (wyspa
Prospera) i akcji (wątki skupiają się wokół Prospera) oraz niezwykle staranne i bogate didaskalia, być może
sporządzone przez samego Szekspira. Burzę wielokrotnie inscenizowano w polskich teatrach. Z nowszych
przedstawień na uwagę zasługuje uwspółcześniona wersja sztuki z 2003 w reż. Krzysztofa Warlikowskiego,
wystawiona w warszawskim Teatrze Rozmaitości. Ciekawą interpretację zaproponował także Laco Adamik, który
wyreżyserował spektakl w 1991 dla Teatru Telewizji, obsadzając w rolach Prospera i Kalibana Zbigniewa
Zapasiewicza.
Jeżeli wierzyć lordowi Byronowi, ze tragedia kończy się śmiercią, a komedia – małżeństwem, jeżeli wierzyć
poecie Byronowi, to “Burza” Williama Szekspira jest zaiste komedia. Jednak śmiechu w niej niewiele, raczej
uśmiech, uśmieszek pobłażania dla najlepszego z możliwych światów. Śmiechu być nie może, skoro juz w
preakcji /wydarzenia, które miały miejsce przed rozpoczęciem właściwej akcji dramatu/ mamy do czynienia z
typowym wstępem do tragedii. Otóż prawowity książę Mediolanu Prospero zostaje zdradziecko pozbawiony
władzy i tytułu przez własnego brata Antonia i króla Neapolu Alonsa. Nie wystarcza im to, postanawiają
ostatecznie pozbyć się Prospera i jego malej córeczki Mirandy. Każą wsadzić ich na stary, zniszczony okręt, który
niechybnie ma ich zgubić. I zapewne dopięli by swego, gdyby nie litościwy sługa króla Neapolu Gonzalo, który
załadowuje na statek nieco wody, jedzenia i bibliotekę Prospera. W końcu ojciec z córka dobijają do wyspy
rządzonej przez dzikiego i potwornego Kalibana, zamieszkałej przez rożne duszki w tym ducha powietrznego –
Ariela. I tutaj Prospero dzięki mądrości, wiedzy i sztukom czarnoksięskim /tak, tak posiadł wiedze tajemna z
ksiąg, które wyżej cenił niż własne księstwo/ zdobywa władzę nad ta cala menażerią, zostaje
niekwestionowanym władcą wyspy, a jednocześnie wychowuje Mirandę. I tak mija lat 16 – z dala od ludzi, od
podłości świata. Śmieszne, bardzo śmieszne...I dopiero w tym momencie rozpoczyna się prawdziwa akcja
“Burzy”. Tytułowy żywioł targa statkiem, którym płyną zdradziecki Antonio, jego wspólnik Alonso z synem
Ferdynandem, bratem Sebastianem i wiernym sługą Gonzalem oraz kilkoma szlachcicami i sługami. Następuje
apogeum nawałnicy, wszyscy lądują we wzburzonym morzu, nikt nie ma prawa się uratować. Pewnie tak by się
skończyło, gdyby burza była udziałem natury, a nie władzy magicznej Prospera. Nie chce on jednak prostej
zemsty na prześladowcach, każe Arielowi każdego z rozbitków bezpiecznie schronić na wyspie. W jednej jej
części umieszcza Antonia, Alonsa z bratem i sługą oraz reszta szlachciców. Ludzi cudem ocalałych z katastrofy,
rzuconych na nieznaną ziemię niczego ta przygoda nie uczy. Alonso, w końcu król, zdolny jest jedynie do
narzekania i opłakiwania zaginionego syna. Zaś Antonio namawia Sebastiana do zamordowania brata, aby objąć
władzę w Neapolu, do którego być może nigdy nie powrócą! Do zbrodni oczywiście nie dochodzi /jak to w
komedii/, ale tylko z powodu interwencji Ariela na rozkaz Prospera! W innym miejscu wyspy dwaj pijaczkowie –
Stefano i Trynkulo – natykają się na głupiego i nielojalnego Kalibana. I cóż postanawiają po kilku łykach wina?
Oczywiście – zabić Prospera i zawładnąć wyspą! To już przestaje być śmieszne! Czy nie ma nikogo, kogo warto
było z tej burzy uratować? Jednak jest nadzieja! W okolicach celi Prospera i jego córki odnajdujemy królewicz
Neapolu – Ferdynanda. Jak to bywa, wystarczyło, ze ujrzał piękną Mirandę i zakochał się w niej bez pamięci / i to
ze wzajemnością/. Mądry ojciec poddaje ich próbom pracowitości i wstrzemięźliwości /zamiast
przedmałżeńskiego seksu – partia szachów/, aby w końcu pobłogosławić tej młodzieńczej i czystej miłości. Na
koniec Prospero wybacza swoim złoczyńcom, albowiem jak mówi “Nad ślepa zemsta wyższe przebaczenie”, daje
wolność wszystkim duszkom wyspy /na czele z Arielem/, a pijaczków zapędza do pracy. Po czym wszyscy maja
wrócić do Neapolu na ślub Ferdynanda i Mirandy, a Prospero ponownie obejmie rządy w Mediolanie. Tak więc
małżeństwo, nikt nie ginie, happy end, czyli komedia! Jednakże śmiechu w niej niewiele, właściwie wcale, jeno
smutek i nostalgia... Po co w ogóle wracać do ludzi, do tego podległo świata? Chyba tylko dla młodych, dla ich
miłości. Może oni ten świat naprawią? Czy tak myślał 48-letni Wiliam Szekspir, pisząc w 1612 roku swą ostatnią
komedię? Doświadczony człowiek, patrzący juz z boku na uniesienia i pragnienia ludzkie, uśmiechający się
pobłażliwie, ale zawsze wierzący w potęgę miłości, który juz niemal zza grobu przebacza i prosi o przebaczenie: “
Jak sami chcecie grzechów odpuszczenia/ tak mi przebaczcie moje przewinienia”.