Akademik Branislav Kovačević:

DUKLJANSKA ARHIEPISKOPIJA I NJENA ULOGA U FORMIRANJU PRVIH

JUŽNOSLOVENSKIH DRŽAVA

V. Nikčević u “Monumenta Montenegrina” nepobitno dokazuje postojanje Dukljanske

arhiepiskopije

Poznato je da se u svijetu, naročito u Evropi, nalazi izuzetno značajna arhivska građa i drugi istorijski
izvori ne samo za šire područje Balkana i balkanskih naroda nego i za prostor današnje Crne Gore. Čak i
za najstariji period crnogorske prošlosti, dukljansko - zetski, postoje brojna svjedočanstva u arhivima
diljem Zapadne Evrope, mnoga od njih su publikovana i relevantnim zbirkama arhivske građe. No, bez
obzira na dobru obaviještenostnaše istoriografije i istoričara i drugih graničnih nauka, ti publikovani
istorijski izvori, rasijani po arhivima, u periodičnim publikacijama i korpusima građe, nijesu bili naročito
dostupnivećini naših istraživača, iz više razloga. Pasionirani ljubitelj i istraživač ranohrišćanske i
vizantijske književnosti, istorije i kulture uopšte, Vojislav D. Nikčević godinama je tragao zadokumentima
koja se odnose na drevnu crnogorsku prošlost ali i na neposredno okruženje. Nikčević je prikupio, priredio,
opremio pregovorima, rječnikom, listama i komentarima desetotomnu ediciju “Monumenta ontenegrina”,
koja predstavlja značajan poduhvat priređivača i izdavača - Istorijski institut Crne Gore. Objavljena
dokumenta u ovoj ediciji bacaju novu svjetlost na događaje i zbivanja na prostorima današnje Crne Gore od
343. Do 1400. godine i omogućavaju produbljenije i cjelovitije sagledavanje istorijskih procesa,formiranje
naroda i stvaranje država, pružaju mogućnost kritičkog sagledavanja crkveneistorije, njeno oslobaĐanje
od stereotipa, nekih “svetinja”, mitova. Pseudosaznanja. Reinterpretacija i revalorizacija srednjovjekovne
istorije Crne Gore na osnovu postojećih inovih istorijskih izvora je uslov za uspostavljanje sinteze, cjeline.
Građa u ediciji“Monumenta Montenegrina” pokazuje koliko je crnogorska crkvena istorija obezdušena.
Duklja više ne izmiče. Brišu se, iako sporo, poželjne “naučne” konstrukcije o narodu, crkvi idržavi u Crnoj
Gori.Vojislav D. Nikčević u ediciji “Monumenta Montenegrina” preko niza dokumenata od 343.do 1400.
godine, mijenja u potpunosti dosadašnju predstavu o organizaciji crkve i teritorijalnih cjelina na prostorima
današnje Crne Gore u epohi vizantijske, potom slovenske uprave, sve do pada pod tursku vlst. Kao takva,
edicija je izuzetan doprinos ne samo istorijskoj već i ostalim naukama koje se zasnivaju na istorijskim
saznanjima. Nikčević je ovom edicijom uspio da nepobitno dokaže da je, prvo, postojala Dukljanska
arhiepiskopija,što su gotovo svi stručnjaci na Balkanu negirali, i drugo, da ukaže, dijelom dokumenata, na
njenu nesvakidašnju veliku ulogu i značaj u epohi stvaranja prvih južnoslovenskih država na balkanskim
prostorima. Duklja je, starinom i tradicijom, postala prvo osnov za stvaranje kraljevstava Travunije,
Zahumlja i Srbije, potom Dalmacije, i na kraju, u epohu u kojoj se stvara nemanjićka Srbija, kraljevstva
Dalmacije i Duklje. Duklja je praktično čitav milenijum, od IV vijeka do pada pod tursku vlst, bila
nesvakidašnje značajan stvaralac vlasti prvoVizantije, potom Slovena, i na kraju Rima, koji u potpunosti
preuzima sve atribute njene moći 1060. godine kada se stvara ogromno i moćno Kraljevstvo Slovena, koje
će tokom jednog vijeka gospodariti balkanskim slovenskim prostorima. Kao strateški značajan grad, Duklja
se javlja, zajedno sa provincijskom Prevalitanom, u epohi nakon Konstantinove obznane hrišćanstva.
Posljednji veliki rimski i prvi romejski car, koji je počeo na Bosforu da zida “Drugi Rim”, koji će nakon
njegove smrti ponijeti nazivKonstantinov polis (Kontantinopolj), reorganizovao je upravu svoje države
kako bi omogućioda hrišćanstvo postane zvanična ne samo religija već i ideologija imperije. Konstantin je,
organizujući Prevalitanu kao zasebnu teritorijalnu cjelinu, po navodima u pregovorima Vojislava D.
Nikčevića za prva dva toma “Monumenta Montenegrina”, omogućio da stari patrijarhati Antiohija,
Akvileja i Aleksandrija, zadrže komunikacije koje su imali u prijehrišćansko doba sa provincijama na
Balkanu: “Sa ozakonjenjem da predstavlja ideološkumoć carstva, crkva je počela da gradove sa
episkopijama i postojećom svešteničkom hijerarhijom grupiše u crkvene provincije. Episkopsko sjedište
novostvorene provincije (oblasti) postalo je mitropolija, a episkop u provincijskoj prijestonici dobio je
zvanje “mitropolit”.

U godinama iza Prvog vaseljenskog sabora uticaj Duklje bio je mnogo širi od granica Prevalitane

“Mitropolitu su bili podređeni episkopi gradova unutar jedne crkvene provincije (oblasti) (...)Da bi se
organizacija crkvenih provincija uskladila sa civilnom, došlo je do reorganizovanja uskladu sa državnom
upravom: stari patrijarhati u Aleksandriji, Akvileji i Antiohiji dobili su svoje prvosveštene stolice, a njima
se pridružio i patrijarh u prestonom gradu Istoka, Konstantinopolju” (V. D. Nikčević: “Arhiepiskopije
Duklja i Prevalitana: Od Konstantina doVasilija” Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 6). Nije
poznato koliku je teritoriju u tom času zauzimala Prevalitana, da li se prostirala nadjelove Epira koji će se
vijek kasnije nazvati Novi, niti koje su bile njene granice na dalmatinskoj obali (da li je obuhvatala i
Epidaurus), a koje u unutrašnjosti. Činjenica da dukljanski mitropolit Basus učestvuje na saboru u Sardici,
343. godine, sazvanom na zahtjev Konstantinovog sina, imperatora Istoka Konstancija, i da se potpisuje
na poslanici upućenoj jednoj od crkava Aleksandrijskog patrijarhata zajedno sa patrijarhom Atanasijem,
ukazuje da Duklja kao grad već u to vrijeme, nepunih dvadeset godina nakon Prvog vaseljenskog
sabora,zastupa u ime imperijalne kancelarije daleko veće prostore od onih koje je zauzimala
Prevalitana. Nakon Drugog vaseljenskog sabora, u epohi navale Gota, po svemu sudeći još za vlasti
Teodosija I, stari helensko - helenistički grad Duklja sa statusom “res publica” (Piero Sticotti: “Rimski grad
Doclea u Crnoj Gori”, Podgorica, 1999, str. 162) što znači sa pravom glasa u Rimu i “Drugom Rimu”,
postaje, kao mitropolija, jedan od najznačajnijih, čak možda isjedište čitavog jugozapadnog Balkana, sve
dok ga ne razruše Goti 404. godine. Već tada se javlja kao provincija, zbog strateških potreba odbrane
sjevernih granica carstva na Ilirikumu, tema Makedonija, kao centralna oblast sa najvećim vojnim
kontigentima. Oko 414. godine papa Inokentije šalje poslanicu svom vikaru i zastupniku, solunskom
arhiepiskopu Rufu, u kojoj navodi niz episkopskih i mitropolitskih sjedišta, ali samo po imenima
njihovih prosveštenika. Jedan od adresata je i dukljanski mitropolit, ali još nije utvrđeno njegovo , niime
većeg broja poglavara episkopskih sjedišta i civilno - crkvenih administratora u tomdobu, kao ni granice
novouspostavljene teme Makedonije na sjeveru. Izvjesno je da joj je tada pripadao Niš - Naisus i predjeli
sjeveroistočno i sjeverozapadno od njega, jer se među adresatima poslanice spominje Nicetas (Nikita)
titularni episkop Remeziane, u to vrijeme već u poznim godinama života. Među imenima ostalih
mitropolita i episkopa, a to su Euzebije, Eustahije, Klaudije, Maksimijan, Eugenije, Gerontije, Jovan,
Polihronije, Sofronije, Flavijan,Hilarije, Makedonije, Kalikrat, Zosima, Profut, Hermogen, Vinkentije,
Asiolog, Terencijan, Herodijan i Marcijan, jedan je dukljanski mitropolit. Papa traži od svih ovih visokih
sveštenih lica - civilnih administratora da propovijedaju pravila vjere ustanovljena na Teodosijevom
Konstantinopoljskom vaseljenskom saboru, između ostalih i narodu koji tog časa preplavljuje jug Balkana,
Gotima (Monumenta Montenegrina, vol. I, str. 56-62). Istovremeno, iako papa kao prvog adresata navodi
svog solunskog vikara, očito je da nema veći uticaj ni na jednog od navedenih mitropolita i episkopa jer se
svima pravda da je njegovoj “Stolici podmetnuto naosnovu lažnih glasina” (str. 62) da je prihvatila, po
svoj prilici, arijansku jeres. To ukazuje da je tema Makedonija, a sa njom i dukljanski mitropolit, od
presudnog uticaja - zajedno sa (arhi)episkopijom Sardike i episkopijom Skoplja (Skupija) - na prostorima
južnog i srednjeg Balkana. Duklja je 387. godine dobila status mitropolija prima, njenom tadašnjem
mitropolitu Basusudodijeljeno je zvanje “primasa”. Prvi je na Balkanu dobio “koepiskopa” ili pomoćnog
episkopa, po svemu sudeći, određenog samo za pitanja vjere, koji nije bio od uticaja na administrativno
upravljanje - to je bio Senecion i njegovo je sjedište, kao pomoćnika, bilo u Skadru, kako navodi Vojislav
D. Nikčević u predgovorima za prva dva toma Monumenta Montenegrina. U epohi gotskih napada i stalnih
ratova izmeĐu pristalica stvorene državne crkve i njihovih protivnika - jeretika, po svemu sudeći nakon
pustošenja Duklje od Gota, njeno sjedište biva preneseno u Skadar.
Goti su u 5. stoljeću razrušili Duklju, a sjedište mitropolije je iz nje nakratko povučeno u Skadar

O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu, akademik

Kovačević piše na osnovu korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju je
priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen učetvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske akademije
nauka i umjetnostiO tome svjedoči poslanica pape Inokentija rimskom vikaru i solunskom arhiepiskopu
Rufu, upućena 17. juna 412. godine, u kojoj pomoćnog episkopa dukljanskog mitropolita naziva običnim
prezviterom: “Naređujem da se svaka uputa spisa, u stvari arhiva obavi sa previterom ” - “cum presbytero
senecione” (Monumenta Montenegrina, vol.I, str.168-169). Iz toga proizilazi da kurija nije priznavala
Seneciju episkopsko, a kamoli pomoćno arhiepiskopsko dostojanstvo, te da Skadar za nju nije bio
episkopsko sjedište. To pravo jedino je imala Duklja. Ova dva dokumenta iz edicije Monumenta
Montenegrina bacaju potpunonovu svjetlost na zbivanja na prostorima Prevalitane početkom V vijeka.
Naime, stručnjaci usvijetu se već niz decenija spore gdje je bilo prvo i pravo mitropolitsko sjedište, sa
zvanjem“mitropolija prima”, u Duklji ili Skadru, a sva sporenja bila su zasnovana na dokumentu sa
Veseljenskog sabora u Efezu 431. godine, gdje se kao mitropolit potpisuje niko drugi do Senecion iz
Skadra. Dokumenti objavljeni u ediciji Monumenta Montenegrina sada nedvosmisleno ukazuju da
je Duklja bila centralno sjedište i “mitropolija prima”, a da senjena arhiepiskopska stolica povukla u Skadar
nakon rušenja grada od strane Gota. Prvi put se Senecionu, kao mitropolitu Skadra, prije Vaseljenskog
sabora u Efezu, obraća papa Celestin u pismu upućenom episkopima Ilirikuma, bez datuma: “Veoma
cijenjenoj i voljenoj braći episkopima Ilirika Perigenu, Dinatu, Basilu, Sapiu, Pavlu, Eternatu, Sabatiu,
Julijanu i Senecionu” (Monumenta Montenegrina, knjiga I, str. 184-185). Ako se zna da je papa
Celestin Prvi Sveti stupio na tron 422. godine, to znači da je pismo upućeno najkasnije 430.godine (papa
Celestin je vladao do 432. godine - Monumenta Montenegrina knjiga VII; str.102), što znači da je u tom
periodu rasformirana tema Makedonija, da je dukljanskiarhiepiskopat obnovljen ali da je njegovo sjedište
sada bilo u Skadru. Latinski komentatori ovog dokumenta navode da je Senecion samo episkop, kao i
mitropoliti Sarda ili Sardike, štone odgovara ostaloj poznatoj građi, prije svega onoj koju sadrže takozvane
“konzostorijalne tablice” - moguće je da je Senecion i dalje za Konstantinopolj bio samo episkop, a možda
i za Rim do Vaseljenskog sabora u Efesu, na koji ga papa šalje kao svog izaslanika. Komentatoriovog
dokumenta (Monumenta Montenegrina, knjiga I, str. 186) ističu da u tom razdobljuuopšte nije poznata
organizacija provincija u Ilirikumu - mitropolitsko sjedište Starog Epira bilo je u Nikopolju, a već je
obnovljena tema Mediteranska Dakija u kojoj je najvišiadministrator bio u IV vijeku dukljanski mitropolit
Basus. Još nije utvrđeno gdje serazgraničavaju Mediteranska Duklja i Prevalitana, koje su ponovo
formirane 11. marta 422.godine, kada se zajedno sa njima pojavljuju i teme Makedonija, Ahaja, Tesalija,
Stari i Novi Epir (Monumenta Montenegrina, knjiga I, dokument na stranama 172 -183). Takođe još nije u
tvrđeno da li se Duklja u to vrijeme obnavlja i ko po pravu dukljanskog mitropolita upravlja
Mediteranskom Dakijom - nepoznato je koja je ličnost na prostorima Mediteranske Dakije ponijela titulu
dukljanskog “primasa”. Senecion, to je više nego očito, postaje arhiepiskop sa svim insignacijama moći
dukljanskog primasa tek 6. januara 446. godine, jer ga papa Lav usvojoj poslanici stavlja na prvo mjesto
među adresatima na Ilirikumu, nazivaju gamitropolitom: “Episkopima mitropolitima postavljenim u
provinciji Ilirika: voljenoj braći Senecionu, Karozu, Teodulu, Luki, Antiohu i Vigilanciju” (Monumenta
Montenegrina, knjiga I, str 204). Senecije upravlja čitavom Mediteranskom Dakijom - što znači da je ovog
episkopa kao civilno - vojnog administratora prihvatio i Konstantinopolj (Monumenta Montenegrina,knjiga
I, str. 208). To je posljednji spomen Seneciona i sljedeći dukljanski primas Evender se bilježi na
Vaseljenskom saboru u Halkidoniji 451. godine, što znači da je nakon rušenja od strane Gota, Duklja
obnovljena oko 446. godine i da je ponovo postala “prima”administrirajući na ogromnom prostoru
Mediteranske Dakije.
Duklja je sredinom 8. vijeka imala vlast nad novim kraljevinama Slovena - “sklavinijama”

O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu, akademik

Kovačević piše na osnovu korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju je
priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen učetvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske akademije
nauka i umjetnosti. Iste 451. godine, nakon završetka veseljenskog sabora u Halkidoniji, za dukljanskog
mitropolita postavljen je Maksimus. To je epoha ratova protiv Huna, kada istočno carstvo opet reorganizuje
provincije na Balkanu i ovaj dukljanski mitropolit se sa svojim gradom i čitavom oblašću nalazi u
novostvorenoj temi Dardaniji (Monumenta Montenegrina, predgovor, knjiga I, str. 20). Nema podataka
kada se raspada novostvorena tema Dardanija,ali je poznata godina kada Maksimus prestaje da bude
administrator, sa episkopom Skupija(Skoplja) u ovoj provinciji - 458. Nije poznato da li se 494. godine
obnavlja MediteranskaDakija i da li u njoj tada opet administratira dukljanski primas. Dokument -
poslanica papeGalesije iz te godine, datirana na 5. avgust (Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 106 -
109), ukazuje da su na Balkanu tada postojale samo dvije ili tri provincije: “Episkop Galesijesvim
episkopima koji su postavljeni u Dardaniji i Iliriku (u nekim kodeksima stoji i Dakiji)”. Isti papa godinu
dana kasnije, 1. februara 495, piše pismo ali samo crkvenim ličnostimaDardanije, što posredno ukazuje da
se Duklja još nalazi u sastavu ove provincije (Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 112 - 129) a
Dardanijom upravlja arhiepiskop Nikopolja, da li iline sa prerogativom dukljanskog mitropolita
ostaje nepoznato, do nakon 517. godine, jer papske poslanice njega navode kao vrhovnog vizantijskog
administratora u epohi najvećeg bujanja nestorijanske i eutihijanske jeresi (Monumenta Montenegrina,
knjiga II, str. 138 - 145,u poslanicama pape Hormisde bečkom arhiepiskopu Avitu i njegov dgovor). Duklja
se kao moćan grad, sjedište crkvene i administrativno - vojne uprave javlja u VI stoljeću, kada se stvara
Justinijana Prima, oko čijeg se prava vlasti ne samo u Mediteranskoj Dakiji već i na čitavom Balkanu spore
dukljanski mitropolit Pavle i njegovi skadarski pomoćni arhiepiskopi. Nije poznato da li je tada obnavljana
Mediteranska Dakija, niti da li je ponovo organizovana, (za duži vremenski period) Prevalitana koja se
sporadično spominje udokumentima u Monumenta Montenegrina. Snaga i moć dukljanske mitropolije
udokumentima se pokazuju tek 743. godine kada ona opet administrira nekadašnjim prostorima
Mediteranske Dakije, na kojima ikonoklastički konstantinopoljski care vi formiraju dvijeslovenske i jednu
slovensko - avarsku državu, kraljevinu Srbiju, Zahumlje i Travuniju: “... i kraljevstvo Travunije Civitati,
takoĐe i za Kotorsko ili Rose, Budvansko, od Avara Lješko, i Skadarsko, svakako i drivastsko, i Polatsko,
sa crkvama i parohijama njihovim”. (Monumenta Montenegrina, knjiga III str. 42 - 43). Svi ovi gradovi
pripadali su od najranijih vremenadijacezi Duklje, a njena vlast, kao vrhovnog administrativnog centra,
prostirala se i na novostvorene “sklavinije”, slovenska kraljevstva vazalna Konstantinopolju, koja su
stvorena na teritoriji koju je nekada zauzimala Mediteranska Dakija. Očito je da epoha ikonoklazma
potpuno mijenja dotadašnju organizaciju vizantijske uprave, ne samo u balkanskim provincijama.
Religijska vlast, što znači da se pravo nadzora graničnih područja i administriranja nad vojnim
kontingentima povjerava arhiepiskopu Pazara Andriji, koji najvjerovatnije prelazi u Dukljanski
arhiepiskopat da bi preuzeo vlast u svoje ruke. Nikčević usvom ogledu “Sloveni i Avari” (Matica, broj 6,
Cetinje, 2001. str. 291) ukazuje da je “arhiepiskop Pazara Andrija bio porijeklom ili dijelom roda Sloven,
pa je njemu kurija ponudila mjesto svog upravitelja, drugačije rečeno “zaštitnika interesa Svete Stolice” na
Ilirikumu. Njegov je zadatak bio da uspostavi tijesne veze sa arhiepiskopatom u Duklji i tek stvorenom
arhiepiskopijom u Splitu koja je naslijedila tradiciju solunske episkopije, te tako ojača administrativnu
upravu na prostorima koji su u to doba bili od vitalne važnosti više za opstanak Rima nego za Vizantiju.
Kao mitropolia prima Duklja je imala veliku ulogu u razvoju Travunije, Zahumlja i Srbije

O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu, akademik

Kovačević piše na osnov u korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju
je priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen učetvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske
akademije nauka i umjetnostiTreba navesti da u tekstu vatikanskog dokumenta piše da je Andrija
“archiepiscopo sancte Pitauritane ecclesiae” što je neke od istoričara navelo da ime grada smatraju
pogrešno napisanim nazivom Epidaurusa, jer je ovaj dokument u nekoliko varijanti bio poznat balkanskoj
istoriografiji još u prvoj polovini XX vijeka i od svih zdušno osporavan”. Slovenisu već gotovo u
potpunosti prekrili Balkan, njihove kolonije već su se nalazile i na Peloponezu i u Maloj Aziji, pa Duklja
kao stara mitropolija, sa uticajem, prestižom i podzaštitom i Konstantinopolja i Rima, postaje glavni
administrativni centar Vizantije na Balkanu. Tako tradicija predodređuje ulogu Duklje u epohi nastajanja
prvih južnoslovenskihdržava. Kao “prima” ona će ubuduće imati izuzetnu ulogu u misijama pokrštavanja
Slovena, ali i upravi nad njima na prostorima koji će se nazvati Srbija, Bosna i Travunija - nepoznato je
dokle su se njene granice protezale na sjever na dalmatinskoj obali, ali, sudeći po dokumentu iz papske
kancelarije, koji se u izvodima neprekidno ponavlja tokom dugih sporova ko jenasljednik prava
dukljanskog arhiepiskopata, Bar ili Dubrovnik, jasno se vidi da se Dukljanska arhiepiskopija razgrančavala
sa splitskom nedaleko od južnog područja ovog grada, u Omišu: “Kraljevstvo Zahumlja pruža se sve do
splitske provincije, Kraljevstvo Sr bije pruža se do Kolocenske, Kraljevstvo Travunije sve do provincije
Drača” (Monumenta Montenegrina, knjiga VI,str.128-129). Duklja, kao centralna mitropolija za Travuniju,
Zahumlje (Bosnu) i Srbiju ima nespornu ulogu u razvoju južnoslovenskih država, ali neproučena izvorna
građa ne dozvoljava da se o tome nešto preciznije kaže. Dva dokumenta objavljena u prvom tomu
Monumentu Montenegrina (str. 150 - 163) ukazuje da je 860.godine obnovljena tema Mediteranska Dakija,
ali da uz nju, na djelovima njene nekadašnje teritorije postoje i Mezija, i Dardanija i Prevalitana. Po svemu
sudeći, kako je već izvršena slovenizacija Balkana, dukljanski arhiepiskopat igra izuzetno važnu ulogu
u administriranju ovim vizantijskim provincijama i predstavlja centar odakle se vodi uprava za sve ove
oblasti. O tome svjedoči gnjevno pismo pape Nikole vizantijskom caru Mihailu, upućeno 860. godine, u
kome sve ove provincije optužuje za protivljenje rimskoj kuriji, pravoj vjeri: “Treba, naime,da se vaše
carsko dostojanstvo, za koje smo čuli da ima uticaj u svim crkvenim ustanovama,udostoji da obnovite u
vaše vrijeme stari običaj koji je naša crkva imala, da vlast koju je naša stolica imala preko episkopa u
Starom i Novom Epiru, Iliriku, Makedoniji, Tesaliji, Ahiji, Dakiji na obali Dunava, Dakiji Mediteranskoj,
Meziji, Dardiniji, i Prevalisu, bl. Petru, prvaku apostolskom, niko ne poriče” (str. 158). Već slovenizovani
Balkan, u kome vodećamitropolitska sjedišta drže pristalice Istočne crkve ili moćnih jeretičkih organizacija
kakve su bili monofiziti i nestorijanci, sa paganima ili polupokrštenim Slovenima, ne prihvata uticaj Rima.
To svjedoči da su slovenske države, već moćno organizovane, počele da vode ratovemeđu sobom kao na
primjer Srbija i Bugarska. Da li se tada, kako Nikčević navodi u svojim predgovorima, za vrijeme
patrijarha Fotija, organizuje crkva slovenska i koliki oslonac ima u Duklji - nije poznato. Takođe nije
poznato dokle, zaista, na južnoslovenskom Balkanu sežemoć dukljanske mitropolije. Da je riječ o za
Slovene strateški značajnom crkvenom iadministrativnom sjedištu svjedoči posljednji dokument u prvoj
knjizi Monumenta Montenegrina, koji govori o izbjeglištvu posljednjeg dukljanskog mitropolita i primasa
u Dubrovnik, nakon što je u ratu između bugarskog cara Samuil a i kralja Dalmacije JovanaVladimira, 980.
godine (po Farlatijevom navodu u tekstu u Monumenti, radi se o 940. godini, što nije vjerodostojno) Duklja
opustošena i sravnjena sa zemljom. Sa njegovim bjekstvom u Dubrovnik gasi se dukljanski arhiepiskopat.
Baru je 1062. pripala vlast nad svim negdašnjim dukljanskim crkvama, a uz njih i nad Srpskom

Kada rimski pontifeks 1062. godine dodijeli palijum i zvanje arhiepiskopa Petru, barskom mitropolitu, on
naglašava u svojoj povelji da Barska mitropolija od tog časa nosi sve atributemoći nekadašnjeg
dukljanskog arhiepiskopata: “Priznajemo najsvetiju Dukljansku crkvu”, piše papa Aleksandar,
naznačavajući da preko Duklje Baru pripadaju sve njene nekadašnjecrkve a uz nju “Srpska sa svim svojim
pridružnim, Bolonjsku crkvu sa svim svojim pridružnim, Tibuniensku sa svim svojim pridružnim”, što
znači sve oblasti koje su bile pod jurisdikcijom slovenizovanog Dukljanskog arhiepiskopata 743. godine
(MonumentaMontenegrina, knjiga IV, sr. 44.). Moć stare dukljanske mitropolije Bar će nositi od tog časa
zauvijek. U dokumentu iz 1062. injegovom propisu iz 1067. godine, koji je rađen za potrebe papskog
arhiva, navodi se da Bar po pravu Dukljanske arhiepiskopije ima vlast nad svim crkvama na teritorijama
Travunije, Bosne i Srbije: “Kako Latinskim, tako Grčke ili Slovenske kurije” (MonumentaMontenegrina,
knjiga IV, str. 48.). Ista odeđenja nalaze se i u postavljenu barskog arhiepiskopa Ilije (1119 - 1124) – ove
atribute moći Bar kao nasljednik Dukljanskog arhiepiskopata nosiće sve do stvaranja Kraljevstva
dalmacije i Duklje 1199. godine kada počinje da se uzdiže i snaži država Nemanjića. Kako je arhiepiskop
barski Petar kasnije postavljen za dubrovačkog arhiepiskopa, to Dubrovnik od rimskih sveštenika i kurije
traži da njemu pripadnu prava nekadašnje Dukljanske arhiepiskopije. U nizu dokumenata u četvrtojknjizi
Monumente Montenegrine, naslovljenom “Rat za insignacije moći između Dubrovačke i Barske
arhiepiskopije - oko 1100. - oko 1300.” (str. 284-373) vidi se da dubrovački arhiepiskop traži atribute moći
koje je Duklja imala poveljom iz 743. godine, ne prihvatajući da ona pripadaju Baru. Neki rimski
pontifeksi to pravo, nakon 1100. godine, daju Dubrovniku; papa Paskal II piše poglavaru Dubrovnika
Dominiku da je njegov grad dobio moć koju je imala Duklja 743. godine: “svakako Kraljevstvo Zahumija i
Kraljevstvo Srbije i Travunije” (str. 248). To potvrđuje i papa Kalikst 1120. (str. 286), papa Anastasije IV
1153.godine, papa Adrijan 1158, papa Aleksandar 1167. godine. Posljednji 29. decembra 1167.godine piše
poslanicu sveštenstvu Gornje Dalmacije, u kojoj traži da se pokore dubrovačko arhiepiskopu Tribunu, jer
pristalice nasljeđa stare dukljanske arhiepiskopije, to je očito, nežele da priznaju Dubrovnik kao nosioca
atributa moći nekadašnje Dukje. Posljednje papske poslanice koje Dubrovnik daju prava nekadašnjeg
dukljanskog arhiepiskopata su Urbana III iz 1187.godine i Klimenta III iz 1188. godine. Sa stvaranjem
Kraljevstva Dalmacije i Duklje, Duklja se spominje prvi put kao nezavisnaslovenska teritorija u
dokumentima vezanim za barskog arhiepiskopa Jovana I, koji prvi nema oznake nad čitavim ogromnim
prostorom nekadašnje Mediteranske Dakije - to je dokaz da više ne postoji moćno Kraljevstvo Slovena.
Duklja se pominje kao geografski jasno određeno područje koje zahvata prostor južno od Dubrovnika do
današnje srednje Albanije - obuhvata, između ostalog, episkopska sjedišta Drivast i Pulat i episkopat
Albanije (MonumentaMontenegrina, knjiga IV, str. 82). Navodeći da sveštenstvo i monaštvo na toj
teritoriji ne živiu skladu sa kanonskim odredbama zvanične crkve, papa Inokentije III preko svojih legata,
Jovana i Simona, nalaže da se crkva u Duklji i čitavoj Dalmaciji dovede u red i prihvatinadležnost rimske
kurije. U poslanici barskom arhiepiskopu pisanoj u septembru 1199.godine, povodom slučaja svakog
episkopa Dominika, optuženog za ubistvo i falsifikovanje dokumenata rimske kurije, papa navodi: “... koji
su istinu o toj stvari potpunije saznali dok suu krajevima Duklje vršili dužnost poslanika, i zato smo se
uzdali u njihovo tvrđenje da su,kada su došli u provinciju Gornje Dalmacije...” (Monumenta Montenegrina,
knjiga IV, str.90). To ukazuje na granice koje je Duklja dobila sa početkom vladavine Vukana kralja
Dalmacije i Duklje - te će njene granice ostati, između ostalog i pod nazivom Gornja Dalmacija sve do
XIV vijeka.