JWRA - Volume 26 - Issue 1 - Pages 113-125

‫ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ آب در ﻛﺸﺎورزي ‪ /‬ب ‪ /‬ﺟﻠﺪ ‪ / 26‬ﺷﻤﺎره ‪1391 /1‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر‬
‫ﻓﺮﻫﺎد دﻫﻘﺎﻧﻲ‪ ،1‬رﺳﻮل راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻠﻜﻮﺗﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺳﻌﺎدت‬

‫داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس و ﻣﺮﺑﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺰد؛‬
‫‪dehghany47@gmail.com‬‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر و اﺳﺘﺎد ﮔﺮوه ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس؛‬
‫‪Rasoul.Rahnemaie@modares.ac.ir‬‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر و اﺳﺘﺎد ﮔﺮوه ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس؛‬
‫‪mjmalakouti@modares.ac.ir‬‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﺎك و آب؛‬
‫‪Saeed_saadat@yahoo.com‬‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮوري ﺑﺮاي رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن و از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ در ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻳﻜﻲ از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه در ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻮر‪ ،‬ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎك اﺛﺮ ﻣﻨﻔـﻲ داﺷـﺘﻪ و ﺑـﺎ ﺑـﺮ ﻫـﻢ زدن‬
‫ﺗﻮازن ﺗﻐﺬﻳﻪاي‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲﻫﺎي ﻣﻜﺮر و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري زﻳﺎد از ﻣﻨـﺎﺑﻊ آبﻫـﺎي‬
‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﺳﻄﺢ آب و ﻛﻴﻔﻴﺖ آن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺷﻮري و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮن ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ در آبﻫﺎي آﺑﻴـﺎري ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 6200‬ﻧﻤﻮﻧﻪ از آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ‪ 11‬اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳـﻲ اﻳـﻦ‬
‫دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 55‬درﺻﺪ از آبﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬داراي ﻧـﺴﺒﺖ ﻛﻠـﺴﻴﻢ ﺑـﻪ ﻣﻨﻴـﺰﻳﻢ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ آنﻫﺎ راﺑﻄﻪاي ﻧﺪارد‪ .‬رواﺑﻂ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ دادهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻴﻦ ﺷـﻮري و ﻏﻠﻈـﺖ‬
‫ﺳﺪﻳﻢ )‪ ( R2= 0.87‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ‪ 60‬درﺻﺪ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ca‬و ‪ Mg‬در آب آﺑﻴﺎري را ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﺮات ﺷﻮري ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻛـﺎرﺑﺮد اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ آبﻫـﺎ‬
‫ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﺒﺎدﻟﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ﻛﻴﻔﻴـﺖ )ﺗﺨﺮﻳـﺐ ﺧﺎﻛﺪاﻧـﻪ ﻫـﺎ و ﻛـﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذﭘـﺬﻳﺮي(‬
‫ﺧﺎكﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻐﺬﻳﻪاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﻴﻘﺘﺮ اﻳﻦ آبﻫﺎ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ آنﻫﺎ روي ﺧـﺎك‬
‫و ﮔﻴﺎﻫﺎن از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي و داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪ واژه‪ :‬ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺷﻮري‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬
‫‪ .1‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﮔﺮوه ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺘﻲ ‪14115-336‬‬
‫‪ ‬درﻳﺎﻓﺖ‪ :‬ﺑﻬﻤﻦ‪ 1390 ،‬و ﭘﺬﻳﺮش‪ :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪1391 ،‬‬
‫‪ / 114‬ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از آب ﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر‬
‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺎﻣﻞ ‪ Ca2+ ،Na+‬و ‪ Mg2+‬و آﻧﻴﻮنﻫﺎي‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺎﻣﻞ ‪ SO42- ،Cl-‬و ‪ HCO3-‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬ ‫آب از ﻣﻨــﺎﺑﻊ اﺻــﻠﻲ ﻣﺤــﺪود ﻛﻨﻨــﺪه ﮔــﺴﺘﺮش ﺑــﺴﻴﺎري از‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺸﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜـﻪ در‬
‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ در آبﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬ ‫ﺣــــﺪود ‪ 69‬درﺻــﺪ از آب اﺳـــﺘﺤــﺼﺎﻟﻲ در ﻓﻌﺎﻟﻴــــﺖﻫــﺎي‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺘﺎن ﻳﺰد‪ ،‬اﻓﺖ‬ ‫ﻛــﺸﺎورزي در ﺳــﻄﺢ دﻧﻴــﺎ ﻣــﺼﺮف ﻣــﻲﺷــﻮد‪ ،‬رﻗﺎﺑــﺖ ﺑــﺮاي‬
‫ﺳﻄﺢ آب ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﺴﺒﺖ و‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آن در ﻣـﺼﺎرف ﺷـﻬﺮي‪ ،‬ﺻـﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺤـﻴﻂ زﻳـﺴﺖ‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﻳﻮنﻫﺎ اﺳﺖ)دﻫﻘﺎﻧﻲ‪ .(1380 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در‬ ‫وﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﻧﻴـﺰ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در ﺻـﻮرت اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺠﺮك ﻫﻤﺪان ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ‪ 35‬درﺻﺪ از‬ ‫روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ در ﺳﺎل ‪ ، 2025‬ﺣـﺪود ‪ 60‬درﺻـﺪ از ﺟﻬـﺎن در‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ داراي ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از‬ ‫ﻣﺮض ﻛﻢ آﺑﻲ ﻗـﺮار دارد )ﻛﺴﮕﺮوف و رﻳﺠﺴﺒﺮﻣﻦ‪.(2000 ،‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺟﻼﻟﻲ‪.(2007 ،‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻳـﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‪،‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻲروﻳﻪ آب از ﺳﻔﺮهﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺖ ﺳﻄﺢ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﻣﻨـﺎﺑﻊ آب ﻛـﺸﺎورزي و اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫آب ﺷــﺪه و ﻣــﺸﻜﻼﺗﻲ ﻫﻤﭽــﻮن ﻛـﺎﻫﺶ ﺣﺠــﻢ ﻣﺨــﺎزن آب‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ آﺑﺪﻫﻲ و ﺧﺸﻚ ﺷـﺪن ﭼـﺎهﻫـﺎ و ﻗﻨـﻮات‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺨـﺎزن آب زﻳـﺮزﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﻫﺠـﻮم‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ آب آﺑﻴﺎري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب‬ ‫آب ﺷﻮر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر و ﭘﺨﺶ آﻟﻮدﮔﻲ ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﻤﭙﺎژ‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد‪.‬‬ ‫و اﺳﺘﺤﺼﺎل آب و ﻣ ﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺗﻨﺰل ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﻫﺎ را‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺑﻪ ﺧﻮاﺻﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻛﻪ‬ ‫ﺑ ﻪ دﻧﺒﺎل دارد ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺗﻨﺎﺳﺐ آن ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎص ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﻼق‬ ‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ دﻧﻴﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻛﺜﺮ ﻧﻘﺎط‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )رودز‪ .(1992 ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب در ﻛﺸﺎورزي ﺑﻪ اﺛﺮات‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﺑﻴﺎري‬
‫آن ﺑﺮ ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﺶ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ اﺻﻠﻲ ﻛﺸﻮر‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺮز و‬ ‫ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺣﻮﺿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬
‫وﺳﺘﻜﺎت ﺗﻨﺎﺳﺐ آب ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻛﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﻮر و ﻟﺐ ﺷﻮر وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻓﺘﺮ‬
‫اﺛﺮات زﻳﺎن آور ﻣﻀﺮ زﻳﺎدي ﺳﺪﻳﻢ و اﺳﻴﺪﻳﺘﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﺛﺮات‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬از ‪ 52‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺣﺠﻢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻮري ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و رﺷﺪ آن و اﺛﺮ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻛﺸﻮر‪ 13/7 ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آن‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻳﻮنﻫﺎ و ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ آنﻫﺎ ﺑﺮ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺷﻮر و ﻟﺐ ﺷﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭘﻬﻨﻪﻫﺎي آن در ﺣﻮﺿﻪ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ )رودز‪ .(1992 ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮﻧﻲ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮردن‬ ‫آﺑﺮﻳﺰ اﺻﻠﻲ ﻓﻼت ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺮار دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻳﻮﻧﻲ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺧﺎك ﺷﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آبﻫﺎي ﺑﺎ ‪ 8 < EC < 2/5‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻟﺐﺷﻮر‪ 1‬و‬
‫ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻳﻮﻧﻲ ﺑﺎ اﺛﺮ ﺑﺮ ﺧﻮاص ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎك ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎ ‪ 12 < EC < 8‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﺷﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﻴﺎه ﻣﻮﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ )دﻓﺘﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪.(1384 ،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ )‪ (SAR‬در آب‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب آﺑﻴﺎري و ﺧﺎك ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺛﺮات‬
‫آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﻋﺼﺎره ﺧﺎك از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮدﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارﻧﺪ و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺮ ﺟﺬب و اﻧﺘﻘﺎل آب و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﻏﺬاﺋﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻴﺎه اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬در اﻛﺜﺮ آبﻫﺎ‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺷﻮري ﺧﺎك آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬
‫‪1‬‬
‫‪Brakish‬‬
‫‪115‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ آب در ﻛﺸﺎورزي ‪ /‬ب ‪ /‬ﺟﻠﺪ ‪ / 26‬ﺷﻤﺎره ‪/1391 /1‬‬
‫ﻣﻴﻜﺎﻫﺎي ﻏﻨﻲ از ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻧﺎﺷﻲ از اﺛﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ ورﻣﻴﻜﻮﻟﻴﺖ‬ ‫از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺒﻮد و ﺣﻔﻆ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎك ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﺮض‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺮ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻄﺮ ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﺳﺪﻳﻢ در ﺧﺎكﻫﺎي ﻣﻨﻴﺰﻳﻤﻲ و ﻳﺎ در‬ ‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎك و اﻳﺠﺎد‬
‫ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از آبﻫﺎي داراي ‪ Mg‬ﺑﺎﻻ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﺳﻮﻟﻨﺘﺰﻫﺎي ﻣﻨﻴﺰﻳﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺷﻴﻨﺒﺮگ و‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ در ﻳﻚ ‪ SAR‬ﺧﺎص‪ ،‬آب آﺑﻴﺎري‬ ‫ﻟﺘﻲ )‪ (1984‬ﻧﻴﺰ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دارد ﻛﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﺧﺎكﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ درﺻﺪ ﺳﺪﻳﻢ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺮب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻜﺒﺎﺋﻒ و‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺼﻲ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2005‬در ﺟﻨﻮب ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري و ﺧﺎك ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )آﻳﺮز‬
‫آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري داراي ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎد ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬ ‫و وﺳﺘﻜﺎت‪ .(1985 ،‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻳﻚ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬در آنﻫﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در ﻣﻮرد ﺣﺪ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 30‬درﺻﺪ ﺧﺎكﻫﺎي ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع آبﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﻮارض ﻧﺎﺷﻲ از زﻳﺎدي ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫‪2‬‬
‫درﺻﺪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﺑﻪ ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 45‬و ﺣﺘﻲ ‪ 60‬درﺻﺪ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎك و اﻳﺠﺎد ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪاي ﺑﺤﺚ زﻳﺎدي‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎكﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ‪ ،Takyr‬داراي ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﻛﻢ و‬ ‫ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ آﻫﺴﺘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﺮﺳﻠﺮ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1982‬ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ وﻳﺸﭙﻮﻟﺴﻜﻲ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2008‬روي اﻳﻦ اراﺿﻲ‬ ‫ﻛﺮدن ﻏﻠﻈﺖ اﻳﻦ دو ﻳﻮن ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮي ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ‪ 4/5‬ﺗﻦ در ﻫﻜﺘﺎر ﮔﭻﻫﺎي‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻤﺎس دﻳﺒﺎي‪ -‬ﻫﺎﻛﻞ ﺑﺮاي ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 30‬درﺻﺪ‬
‫ﻓﺴﻔﺎﺗﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ‪ 31‬درﺻﺪي ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﺒﺎدﻟﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻛﻠﺴﻴﻢ اﺳﺖ و ﺿﺮﻳﺐ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻨﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ دوﻧﺘﺴﻮوا و‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ از راﺑﻄﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ SAR‬ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻮرﺗﻮن )‪ (2002‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ‬
‫)ﺳﺎﻣﻨﺮ‪.(2000 ،‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴﻴﻮن‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪن اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺮخ رﻫﺎﺳﺎزي ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ﻳﻮن آﺑﭙﻮﺷﻴﺪه ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻼﻟﻲ )‪ (2008‬ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻳﻮن آﺑﭙﻮﺷﻴﺪه ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﺣﺘﻲ ﺳﺪﻳﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ‬
‫‪ SAR‬ﻣﺤﻠﻮل و ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬در ﻫﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﺬﺑﻲ ﺳﺪﻳﻢ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻛﻠﻮﺋﻴﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫راﺑﻄﻪ ﻋﻜﺲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻫﺎﺳﺎزي در‬ ‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮي وﻳﮋه اي دارﻧﺪ‪ ،.‬ﻧﻈﻴﺮ ﺟﺬب ﺳﻄﺤﻲ‬
‫‪ SAR‬ﻛﻤﺘﺮ و ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ‪ Ca/Mg‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ورﻣﻴﻜﻮﻟﻴﺖ ﻛﻪ در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻛﻢ‪،‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻟﭙﺮووﻳﭻ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1981‬اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫‪ Ca‬را ﺑﻪ ‪ Mg‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﺑﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎك را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده و ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ)ﺑﻴﺶ از ‪ 40‬درﺻﺪ( ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دادﻧﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎكﻫﺎي آﻫﻜﻲ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﺒﺎدﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﺬب ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ‬
‫اﻧﺤﻼل آﻫﻚ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ)ﭘﺘﺮﺳﻮن و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(1965 ،‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ‬
‫اﺛﺮ ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﺑﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن از ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻫﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك داراي ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca:Mg‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﭼﻮن‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎ رﺳﻮب ﺳﺮﻳﻊ ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ از ﻣﺤﻠﻮل و‬
‫ﺧﺎكﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞﻳﺎﻓﺘﻪ از رﺳﻮﺑﺎت درﻳﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﻳﺎ ﺣﺎوي‬
‫‪1‬‬
‫‪ESP‬‬
‫‪2‬‬
‫‪EMP‬‬
‫ﻛﺸﺎورزي اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ﻳﻚ‪ ،Mg/Ca‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آب درﻳﺎي رﻗﻴﻖ ﺷﺪه‪،‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ از دﻳﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ داراي‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﻲ و ﻫﻤﻜﺎران‪،‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﻪ‬ ‫‪ .(1962‬ﻣﺎرﻛﺎر و ﺗﺮﻣﺎت )‪ (1990‬ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدﻧﺪ در‬
‫ﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬ ‫اوﻛﺎﻟﻴﭙﺘﻮس‪ ،‬ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻣﻨﻴﺰﻳﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻤﻚ ﻫﺎي ﺳﺪﻳﻤﻲ‬
‫داراي ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺎﻻ و ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد‬ ‫رﺷﺪ رﻳﺸﻪ را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﺴﻴﻢ رﻳﺸﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫زﻳﺎدي ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻧﻴﺰ در ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﺖ ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬درآبﻫﺎي‬ ‫‪ Ca2+‬در ﺟﺬب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ رﻳﺸﻪ ﺑﺎ ‪ Mg2+‬رﻗﺎﺑﺖ زﻳﺎدي دارد‬
‫آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺰﻳﻪ آب ‪ 11‬اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫و ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻏﺸﺎء ﭘﻼﺳﻤﺎﻳﻲ رﻳﺸﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﻤﺘﺮي‬
‫آب و ﺧﺎك آﻧﻬﺎ داراي ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻮري اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ آوري‬ ‫ﺑﻪ ‪ Mg2+‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻴﺪراﺗﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ Ca2+‬دارﻧﺪ‬
‫ﺷﺪ) دادهﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﻲ ‪ 1385‬اﻟﻲ ‪ 1390‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬ ‫)ﻣﺎرﺷﻨﺮ‪ .(1995 ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ و ﻫﻴﻮارد‬
‫اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﻴﺶ از ‪ 6000‬ﺗﺠﺰﻳﻪ آب آﺑﻴﺎري‬ ‫)‪ ( 1995‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻي ‪ Ca2+‬در‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت اﺻﻠﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ EC‬و ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ رﺷﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ Ca2+‬ﺑﺮگ و ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﻮنﻫﺎي ‪ Ca2+، Na+‬و ‪ Mg2+‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﺘﺎنﻫﺎ‪،‬‬ ‫‪ Mg2+‬آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ SAR‬ﻣﺠﻤﻮع ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﮕﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﺑﺮاي‬ ‫)‪ (1991‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد داﻧﻪ ﮔﻨﺪم در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري اﻳﻦ اﺳﺘﺎنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﻪ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻗﺮار‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2008‬ﻧﻴﺰ ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدﻧﺪ زﻳﺎدي‬
‫آب آﺑﻴﺎري ارﺳﺎﻟﻲ ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺧﺎك و آب‬ ‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺎ درﺟﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺟﻮاﻧﻪ زﻧﻲ ﺳﻮﻳﺎ و ذرت را ﺗﺤﺖ‬
‫ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺳﻤﻨﺎن و‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ آن ﺑﺮ رﺷﺪ رﻳﺸﻪ و‬
‫ﻛﺮﻣﺎن از دادهﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ آب ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻗﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﺎك آﻫﻜﻲ‪،‬‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم اﻓﺰار ‪ SPSS‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ )‪ Mg/(Ca+Mg‬ﺑﻴﺶ از ‪ 65-50‬درﺻﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ‪ Ca‬ﻧﺎﺷﻲ از زﻳﺎدي ‪، Mg‬‬
‫آﻣﺎري آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Ca/Mg‬در ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺷﻮري‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آب آﺑﻴﺎري داراي ﻧﺴﺒﺖ ‪Ca/Mg‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ وﺟﻮد‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬رواﺑﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺧﻄﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺳﻔﺮهﻫﺎي آب زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ در اﻏﻠﺐ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻏﻢ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺑﺤﺚ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ آب‪،‬ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬ﺿﺮوري‬
‫دادهﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬
‫ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﺳﺪﻳﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ و‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ آبﻫﺎ‪ ،‬در دراز ﻣﺪت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ روي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺟﺬب ﺳﺪﻳﻢ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آب آﺑﻴﺎري ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﺎكﻫﺎي ﻛﺸﻮر و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮن ﻛﻠﺴﻴﻢ از ‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪ 85‬و‬ ‫اﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در ﺟﺪول )‪ (1‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮن ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ از ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 94‬ﻣﻴﻠﻲ اﻛﻲ واﻻن ﺑﺮ ﻟﻴﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫در ﻛﻠﻴﻪ اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻏﻢ داﻣﻨﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻏﻠﻈﺖ اﻳﻦ دو ﻳﻮن‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ Ca/Mg‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ ﺑﺎ درﺻﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ) ‪ 9/25‬ﺑﺮاي ﻛﻠﺴﻴﻢ و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻪ اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻳﺰد و ﺳﻤﻨﺎن‪،‬‬
‫‪ 9/3‬ﺑﺮاي ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ(‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺻﻠﻲ ﻛﺎﺷﺖ ﭘﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ آنﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺪدي ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﺳﺪﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﭘﺴﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ )‪ (0/995‬ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺎﺷﻲ از زﻳﺎدي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آبﻫﺎي ﺷﻮر و ﺑﺎ اﻋﻤﺎل آﺑﺸﻮﻳﻲ زﻳﺎد ﻣﻤﻜﻦ ﺷﺪه‬
‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي زﻳﺎد وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ Ca/Mg‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺎك و ﻓﺎز ﺗﺒﺎدﻟﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آب آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫در ﺣﺪود ‪ 54/5‬درﺻﺪ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ داراي‬ ‫اﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 46‬درﺻﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از آنﻫﺎ‬ ‫داراي ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺶ از‬
‫)‪ 25/1‬درﺻﺪ( داراي ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 0/7‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 60‬درﺻﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آب آﺑﻴﺎري رﻓﺴﻨﺠﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬در ﻣﺤﺪوده ‪ 0/08‬ﺗﺎ ‪30‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺻﻠﻲ ﻛﺎﺷﺖ ﭘﺴﺘﻪ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از‬
‫ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ در‬ ‫ﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻛﺎرﺑﺮد دراز‬
‫آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ )‪ 6227‬داده( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺪت اﻳﻦ آبﻫﺎ ﺑﺮ ﺧﺎك و ﺑﺎﻏﺎت ﭘﺴﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫آب آﺑﻴﺎري )‪ 6227‬ﻧﻤﻮﻧﻪ( در ﺷﻜﻞ )‪ (1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻳﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﻚ )‪ (1/19‬و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﺷﻮري آب آﺑﻴﺎري ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ زﻳﺎدﺗﺮ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻧﻴﺰ ‪ 0/5‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻳﻮنﻫﺎ و ‪ SAR‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺑﺮوز‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﻲ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻧﻴﻤﻲ از دادهﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷﻲ از زﻳﺎدي ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول )‪،(2‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﭼﻮﻟﮕﻲ و ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ ﻧﻴﺰ در ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﺧﻼﺻﻪاي از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر داراي ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ‬
‫ﺟﺪول ‪ :2‬ﺧﻼﺻﻪاي از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬

‫اﻧﺤﺮاف‬
‫ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ‬ ‫ﭼﻮﻟﮕﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر‬
‫‪5/01‬‬ ‫‪2/02‬‬ ‫‪3/71‬‬ ‫‪3/13‬‬ ‫‪1/95‬‬ ‫‪4/13‬‬ ‫‪24/40‬‬ ‫‪0/12‬‬ ‫)‪EC(dS/m‬‬
‫‪8/10‬‬ ‫‪2/40‬‬ ‫‪9/20‬‬ ‫‪6/20‬‬ ‫‪10/00‬‬ ‫‪9/30‬‬ ‫‪85/00‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫)‪Ca(meq/l‬‬
‫‪10/10‬‬ ‫‪2/70‬‬ ‫‪9/40‬‬ ‫‪6/60‬‬ ‫‪10/00‬‬ ‫‪9/30‬‬ ‫‪94/00‬‬ ‫‪0/10‬‬ ‫)‪Mg(meq/l‬‬
‫‪210/25‬‬ ‫‪10/49‬‬ ‫‪1/08‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/19‬‬ ‫‪30/00‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪Ca/Mg‬‬
‫‪0/21‬‬ ‫‪0/102‬‬ ‫‪0/13‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/97‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫)‪Ca/(Ca+Mg‬‬
‫‪10/20‬‬ ‫‪2/80‬‬ ‫‪29/10‬‬ ‫‪16/80‬‬ ‫‪25/00‬‬ ‫‪25/60‬‬ ‫‪243/00‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫)‪Na(meq/l‬‬
‫‪6/10‬‬ ‫‪1/90‬‬ ‫‪4/40‬‬ ‫‪4/80‬‬ ‫‪5/90‬‬ ‫‪5/70‬‬ ‫‪40/90‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪SAR1‬‬
‫‪6/70‬‬ ‫‪1/89‬‬ ‫‪6/40‬‬ ‫‪8/30‬‬ ‫‪62/90‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪SAR2‬‬
‫اﻧﺪﻳﺲ ‪ 1‬و‪ 2‬در ‪ SAR‬ﻣﺮﺑﻮط رواﺑﻂ ‪ 1‬و‪ 2‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊﺗﺮي ﻗﺮار دارد )‪ 0/05‬ﺗﺎ ‪ 243‬ﻣﻴﻠﻲ اﻛﻲ واﻻن‬ ‫ﺳﺪﻳﻢ ﻳﻮن ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ آن در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﻠﻈﺖ زﻳﺎد‬ ‫آب ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ )‪ 6127‬ﻧﻤﻮﻧﻪ( ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(1‬‬
‫ﻳﻮن ﺳﺪﻳﻢ در آب آﺑﻴﺎري ﺑﺮ روي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻴﻔﻲ‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ اﻳﻦ ﻳﻮن )‪ 25/6‬ﻣﻴﻠﻲ‬
‫ﺧﺎك ﻧﺴﺒﺖ ﺟﺬب ﺳﺪﻳﻢ‪ 1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ) ‪( 1‬‬ ‫اﻛﻲ واﻻن ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ( ﺣﺪود ‪ 2/8‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ اﺳﺖ )ﺟﺪول ‪ (2‬و در داﻣﻨﻪ‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪-1‬داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬و ‪ SAR‬در ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫‪1‬‬
‫‪SAR‬‬
‫دادهﻫﺎ داراي ﺷﻮري ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 3/13‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و‬ ‫)‪(1‬‬

‫‪ Ca/Mg‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ و ‪ SAR‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 4/8‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ و‬
‫ﺟﺪول ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻠﺴﻴﻢ و‬
‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺧﺎك ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ SAR‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات آن در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ‪ 20 .‬درﺻﺪ دادهﻫﺎ ﺷﻮري‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده )‪ 0/02‬ﺗﺎ ‪ (40/9‬اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن‪،‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺷﺶ دﺳﻲزﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺎﺷﺖ‬
‫‪ ،5/7‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ )ﺟﺪول ‪ 2‬و ﺷﻜﻞ ‪ .(1‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﭘﺴﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده ﺷﻮري ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮدن ﺷﻌﺎع ﻫﻴﺪراﺗﻪ ﻳﻮن ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ )‪ 4/28‬اﻧﮕﺴﺘﺮوم(‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬درﺻﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻛﻤﺘﺮ از ‪0/5‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻠﺴﻴﻢ )‪ (4/12‬و ﺳﺪﻳﻢ )‪ ،(3/58‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻟﺤﺎظ اﺛﺮات ﻣﺨﺮب آن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك و‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻓﺎز ﺗﺒﺎدﻟﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺧﺎك و ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي آن ﺷﻮد )وﻳﺸﻮﭘﺴﻜﻲ و ﻫﻤﻜﺎران‪،‬‬
‫ﺷﻮري ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن در ﺟﺪول )‪(4‬‬
‫‪ 2008‬و دوﻧﺘﺴﻮا و ﻧﻮرﺗﻮن‪ ،(2002 ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ رﻓﺘﺎري ﺷﺒﻴﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪول‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫ﺳﺪﻳﻢ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫‪ Ca/Mg‬در ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻮري در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫آبﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﺷﻮري و اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ زﻳﺎد ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎك ﺷﻮد )ژاﻧﮓ و ﻧﻮرﺗﻮن‪ .(2002 ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫رواﺑﻂ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‬
‫ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻄﺮ‬
‫در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺪﻳﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد )وﻳﺸﻮﭘﺴﻜﻲ و ﻫﻤﻜﺎران‪ 2008 ،‬و ﺳﺎﻣﻨﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻮن ﺳﺪﻳﻢ ﻓﺮاوانﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﺗﻴﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫‪.(2000‬‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه و ﺗﺎ ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫)‪(2‬‬
‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ را ﻳﻮن ﺳﺪﻳﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ )‪ (2‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ )‪ (2‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪SAR‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه از ‪) 5/7‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ راﺑﻄﻪ ‪ (1‬ﺑﻪ ‪8/3‬‬
‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ )ﺟﺪول ‪ .(2‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﺪﻳﻢ در ﻣﺠﻤﻮع ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ‬ ‫از زﻳﺎد ﺑﻮدن ﻳﻮن ﺳﺪﻳﻢ در آب آﺑﻴﺎري را ﺑﻴﺸﺘﺮ از راﺑﻄﻪ )‪(1‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺷﻮري و ﻣﻴﺰان ﺳﺪﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ دادهﻫﺎ در ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ارﺗﺒﺎط ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و‬ ‫آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼف ‪ SAR‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﺮ‬ ‫رواﺑﻂ )‪ (1‬و)‪ (2‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آب ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده و ﺑﻪ‬
‫ﺷﻮري ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻳﻦ دو ﻳﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﺳﺪﻳﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺧﺘﻼف ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬اﺳﺖ ﻛﻪ روﻧﺪي‬
‫ﺧﺎص را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ و در ﻫﺮ ﺷﻮري‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي‬ ‫‪ Ca/Mg<1‬دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺪود دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫آنﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ )‪ 3/3‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪.(1/6‬‬
‫‪ Ca:Mg<1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ دادهﻫﺎ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺻﺪي در ﺟﺪول‬
‫)‪ (3‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ‪ 50‬درﺻﺪ‬
‫ﺟﺪول ‪ -3‬ﮔﺮوهﻫﺎي درﺻﺪي و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫‪Na‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪EC‬‬
‫‪SAR‬‬ ‫)‪Ca/(Ca+Mg‬‬ ‫‪Ca/Mg‬‬
‫)‪(meq/l‬‬ ‫)‪(meq/l‬‬ ‫)‪(meq/l‬‬ ‫)‪(dS/m‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي درﺻﺪي‬
‫‪2/2‬‬ ‫‪6/2‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪1/34‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪3/1‬‬ ‫‪9/8‬‬ ‫‪0/43‬‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪3/8‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪1/88‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪3/9‬‬ ‫‪12/8‬‬ ‫‪0/46‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫‪2/47‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪4/9‬‬ ‫‪16/8‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪6/2‬‬ ‫‪3/13‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪5/8‬‬ ‫‪21/3‬‬ ‫‪0/53‬‬ ‫‪1/11‬‬ ‫‪8/3‬‬ ‫‪8/0‬‬ ‫‪3/88‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪6/9‬‬ ‫‪28/0‬‬ ‫‪0/56‬‬ ‫‪1/26‬‬ ‫‪10/2‬‬ ‫‪10/4‬‬ ‫‪4/73‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪8/4‬‬ ‫‪36/4‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪1/50‬‬ ‫‪14/0‬‬ ‫‪14/1‬‬ ‫‪6/00‬‬ ‫‪80‬‬
‫‪10/7‬‬ ‫‪55/0‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪20/0‬‬ ‫‪20/4‬‬ ‫‪8/29‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪5/7‬‬ ‫‪25/6‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪1/19‬‬ ‫‪9/3‬‬ ‫‪9/3‬‬ ‫‪4/13‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ آب در ﻛﺸﺎورزي‪ /‬ب‪ /‬ﺟﻠﺪ ‪ /26‬ﺷﻤﺎره ‪121 /1391 /1‬‬
‫ﺟﺪول ‪ -4‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻛﻼسﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﻮري‬
‫‪EC‬‬
‫ﻛﻞ‬ ‫‪>16‬‬ ‫‪16-12‬‬ ‫‪12-8‬‬ ‫‪8-4‬‬ ‫‪4-2‬‬ ‫‪2-0‬‬
‫‪dS/m‬‬
‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫درﺻﺪ‬
‫درﺻﺪ از ﻛﻞ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫‪Ca/Mg‬‬
‫ﮔﺮوه‬ ‫از ﻛﻞ‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫از ﻛﻞ‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫از ﻛﻞ‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫از ﻛﻞ‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/22‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/22‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪0/19‬‬ ‫‪<0/25‬‬
‫‪9/4‬‬ ‫‪0/41‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/43‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/43‬‬ ‫‪7/0‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫‪9/4‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪0/41‬‬ ‫‪7/5‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫‪11/4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪0/5-0/25‬‬
‫‪18/9‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪20/0‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪13/3‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪15/8‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪0/66‬‬ ‫‪20/7‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪18/7‬‬ ‫‪5/5‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪18/5‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/75-0/5‬‬
‫‪24/7‬‬ ‫‪0/89‬‬ ‫‪30/0‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪26/7‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/88‬‬ ‫‪22/8‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪0/88‬‬ ‫‪24/7‬‬ ‫‪6/8‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪23/8‬‬ ‫‪7/0‬‬ ‫‪0/89‬‬ ‫‪25/3‬‬ ‫‪8/2‬‬ ‫‪0/89‬‬ ‫‪1/0-0/75‬‬
‫‪26/4‬‬ ‫‪1/24‬‬ ‫‪30/0‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪1/19‬‬ ‫‪30/0‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪1/19‬‬ ‫‪29/8‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪1/26‬‬ ‫‪27/6‬‬ ‫‪7/6‬‬ ‫‪1/26‬‬ ‫‪27/2‬‬ ‫‪8/0‬‬ ‫‪1/23‬‬ ‫‪23/2‬‬ ‫‪7/5‬‬ ‫‪1/25‬‬ ‫‪1/5-1‬‬
‫‪9/9‬‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪1/79‬‬ ‫‪6/7‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪1/77‬‬ ‫‪10/5‬‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪1/76‬‬ ‫‪7/6‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪1/77‬‬ ‫‪12/9‬‬ ‫‪3/8‬‬ ‫‪1/74‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪3/1‬‬ ‫‪1/78‬‬ ‫‪2-1/5‬‬
‫‪9/2‬‬ ‫‪3/34‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪3/62‬‬ ‫‪13/3‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪3/13‬‬ ‫‪8/8‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪4/02‬‬ ‫‪9/1‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪3/23‬‬ ‫‪9/2‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪3/23‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪3/1‬‬ ‫‪3/42‬‬ ‫‪>2‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪1/19‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪1/08‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪1/22‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪11/5‬‬ ‫‪1/29‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪27/5‬‬ ‫‪1/17‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪29/4‬‬ ‫‪1/22‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪32/4‬‬ ‫‪1/18‬‬ ‫ﻛﻞ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ -2‬رواﺑﻂ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ دردادهﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﻬﺒﻮد ﻧﺒﺨﺸﻴﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﻴﺰان ﺷﻮري ﺧﺎك ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﻣﻮرد‬ ‫ﺷﻮري رواﺑﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ آب آﺑﻴﺎري اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد و ﻳﺎ ﺑﺎ‬ ‫اول‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺧﻄﻲ ﺳﺎده ﺑﻴﻦ ﺷﻮري و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ و‬
‫داﺷﺘﻦ ﻣﻴﺰان ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﻴﺰان ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ را ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮع آنﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ )ﺟﺪول ‪ .(5‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺪل ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮري ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫داد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻮري آب‬
‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ و ﻣﺪل ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه )ﻣﺪل ﺷﻤﺎره ‪ (5‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫آﺑﻴﺎري را ﺗﺨﻤﻴﻦ زد و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﻦ‬
‫در ﻣﺪل ﺧﻄﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه‪ ،‬ورود ﻫﺮ ﻛﺪام از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻮري ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎ و ﻣﻴﺰان ﺳﺪﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ‬
‫درون ﻣﺪل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮري را‬ ‫داﺷﺘﻦ ﻣﻴﺰان ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻳﺎ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪود ‪ 66‬درﺻﺪ از‬
‫ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪ )ﺟﺪول ‪.(5‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻮري آب آﺑﻴﺎري را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻫﺮ دو ﭘﺎراﻣﺘﺮ در ﻳﻚ ﻣﺪل‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺟﺪول‪ -5‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮازش ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺧﻄﻲ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮه )ﻣﺪلﻫﺎي ‪ 1‬اﻟﻲ ‪ (4‬و ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه‬
‫‪Durbin-‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ‬ ‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺪل‬ ‫‪R2‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬ ‫ﻣﺪل‬
‫‪watson‬‬
‫‪1/11‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪1/17‬‬ ‫**‪0/67‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Ca‬‬
‫‪0/33‬‬ ‫‪Ca‬‬
‫‪1/14‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪1/21‬‬ ‫**‪0/66‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Mg‬‬
‫‪0/32‬‬ ‫‪Mg‬‬
‫‪1/09‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪1/42‬‬ ‫**‪0/87‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Na‬‬
‫‪0/12‬‬ ‫‪Na‬‬
‫‪0/39‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪1/42‬‬ ‫**‪0/97‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪Sum.Cat‬‬
‫‪0/08‬‬ ‫‪Cat‬‬
‫‪0/36‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪0/08‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪1/43‬‬ ‫**‪0/97‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪Ca, Mg, Na‬‬
‫‪0/09‬‬ ‫‪Mg‬‬
‫‪0/08‬‬ ‫‪Na‬‬
‫**‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار در ﺳﻄﺢ ﻳﻚ درﺻﺪ‬
‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ آب آﺑﻴﺎري اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد و ﻳﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﻴﺰان ﻛﻠﺴﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺤﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻴﺰان ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺮ دو‬ ‫‪ .1‬دادهﻫﺎي ﺗﺠﺰﻳﻪ آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري در ‪ 11‬اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر ﻧﺸﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻳﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺰﻳﻪ آب ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫داد ﻛﻪ ﺷﻮري و ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮنﻫﺎي ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ داﻣﻨﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫‪.4‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده دارد‪..‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ آن در ﻓﺎز ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫‪ .2‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﺣﺪود ‪ 55‬درﺻﺪ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آب‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻻي ‪ ،SAR‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﺮﻳﺐ‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ Ca/Mg ،‬ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎك و ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي آن از ﻳﻚ ﻃﺮف و ﺑﻪ‬ ‫‪ .3‬ﻧﺴﺒﺖ ‪ Ca/Mg‬ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻮري راﺑﻄﻪاي ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻌﺎدل ﺗﻐﺬﻳﻪ اي ﮔﻴﺎﻫﺎن از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از روي ﻣﻴﺰان ﺷﻮري ﺧﺎك ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﻣﻮرد ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از آب ﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر‬/ 124
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
– ‫ اردﻛﺎن‬.‫ ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‬،‫ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺧﺎك ﺷﻮر ﺑﺎﻏﺎت ﭘﺴﺘﻪ ﺷﻤﺎل اردﻛﺎن‬. 1380 .‫ ﮔﻠﺸﻦ‬.‫ و م‬، .‫ دﻫﻘﺎﻧﻲ ف‬.1
‫ ﻟﺐ ﺷﻮر و ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎرف در ﺳﻄﺢ ﺣﻮﺿﻪ ﻫﺎي آﺑﺮﻳـﺰ‬،‫ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻫﺎي ﺷﻮر‬. 1384 .‫ دﻓﺘﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬.2
‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ وزارت ﻧﻴﺮو‬.(2 ‫ﻛﺸﻮر)ﮔﺰارش ﺷﻤﺎره‬
3. Alperovitch, N., I., Shainberg, and I. Keren. 1981. Specific effect of magnesium on the
hydraulic conductivity of sodic soils. J. Soil Sci. 32: 543-554.
4. Ayers, R.S. and D.W. Westcot. 1985. Water Quality for agriculture. In FAO Irrigation and
Drainage Paper No. 29 (Rome, Italy: Food and Agriculture Organization of the United
Nations).
5. Bekbaev, R., F., Vyshpolsky, S., Ibatullin, K., Mukhamedjanov, and U. Bekbaev. 2005.
Influence of application of phosphogypsum on infiltration rate of solonetzic soil. Bull.
Agr. Sci. Kazakhstan (in Russian) 7: 18-20.
6. Bresler, E., B.L., McNeal, and D.L. Carter. 1982. Saline and sodic soils: principles,
dynamics, modeling. (Springer-Verlag).
7. Bernstein, L., and H. Hayward. 1958. Physiology of salt tolerance. Ann. Rev. Plant
Physiol 9: 25-46.
8. Cosgrove, W.J. and F.R. Rijsberman. 2000. World water vision: Making Water
Everybody’s Business. London: Earthscan Publications.
9. Dontsova, K.M. and D.L. Norton. 2002. Clay dispersion,infiltration and erosion as
influenced by exchangeable Ca and Mg. Soil Sci. 167: 184-193.
10. Franklin, W.T., J.S., Olsen, and P.N. Soltanpour. 1991. effects of excessive magnesium in
irrigationwaters on wheat and corn growth. Communications in Soil Science and Plant
Analysis, 22: 49-61.
11. Jalali, M. 2007. Phosphorus status and sorption characteristics of some calcareous soils of
Hamadan, western Iran. Environmental Geology, 53: 365-374.
12. Jalali, M. 2008. Effect of sodium and magnesium on kinetics of potassium release in some
calcareous soils of western Iran. Geoderma 145: 207-215.
13. Key, I.L., L.T., Kurtz, and P.B. Tucker. 1962. Influence of ratio of exchangeable calcium-
magnesium on yield and composition of soybeans and corn. Soil Sci, 93: 265—270.
14. Ma, E., F., ShaSha, and Z.H. Bo. 2008. Effects of excessive Mg2+ on the germination
characteristics of crop seeds. Agricultural Science & Technology, 9: 26-29.
15. Marcar, N., and A. Termaat. 1990. Effects of root-zone solutes on Eucalyptus
camaldulensis and Eucalyptus bicostata seedlings: Responses to Na+, Mg2+ and Cl. Plant
and Soil, 125: 245-254.
16. Marschner, H. 1995. mineral nutrition of higher plants. London: Academic Press.
17. Peterson, F.F., J., Rhoades, M., Arca, and N.T. Cdeman. 1965. Selective adsorption of
magnesium ions by vermiculite. Soil Sci. Soc. Am. Proc, 29: 327-328.
18. Rahman, W.A. and D.L. Rowell. 1979. The influence of magnesium in saline and sodic
soils : a specific effect or aproblem of cation exchange? Journal of Soil Science, 30: 535-
546.
125 /1391 /1 ‫ ﺷﻤﺎره‬/ 26 ‫ ﺟﻠﺪ‬/ ‫ ب‬/ ‫ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ آب در ﻛﺸﺎورزي‬
19. Rhoades, J.D. and S.D. Merrill. 1976. Assessing the suitability of water for irrigation:
theoretical and empirical approaches. In: Prognosis of salinity and alkalinity. FAO Soils
Bulletin, 31. 69-109.
20. Rhoades, J.D., A., Kandiah, and A.M. Mashali. 1992. The use of saline waters for crop
production.FAO Bulletne.
21. Shainberg, I. and J. Letey. 1984. Response of soil to saline and sodic conditions.
Hilgardia, 52: 1-53.
22. Sumner, M.E. 2000. Handbook of soil science. CRC Pre.
23. Vyshpolsky, F., M., Qadir, A., Karimov, K., Mukhamedjanov, U., Bekbaev, R., A.,
Paroda, Aw-Hassan, and F. Karajeh. 2008. Enhancing the productivity of high-magnesium
soil and water resources in Central Asia through the application of phosphogypsum. Land
Degradation & Development, 19:45-56.
24. Zhang, X.C., and L.D. Norton. 2002. Effect of exchangeable Mg on saturated hydraulic
conductivity, disaggregation and clay dispersion of disturbed soils. Journal of Hydrology,
260:194-205.

JWRA - Volume 26 - Issue 1 - Pages 113-125

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

JWRA - Volume 26 - Issue 1 - Pages 113-125

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ آب در ﻛﺸﺎورزي ‪ /‬ب ‪ /‬ﺟﻠﺪ ‪ / 26‬ﺷﻤﺎره ‪1391 /1‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از آبﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر‬

‫ﻓﺮﻫﺎد دﻫﻘﺎﻧﻲ‪ ،1‬رﺳﻮل راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻠﻜﻮﺗﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺳﻌﺎدت‬

‫ﻛﻠﻴﺪ واژه‪ :‬ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺷﻮري‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬

‫ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺎﻣﻞ ‪ Ca2+ ،Na+‬و ‪ Mg2+‬و آﻧﻴﻮنﻫﺎي‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺟﺪول ‪ :2‬ﺧﻼﺻﻪاي از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬

‫دادهﻫﺎ داراي ﺷﻮري ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 3/13‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -3‬ﮔﺮوهﻫﺎي درﺻﺪي و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫ﺟﺪول ‪ -4‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﻛﻼسﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﻮري‬

‫‪1/11‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪1/17‬‬ ‫**‪0/67‬‬ ‫‪1‬‬

You might also like