Yara iyilesmesi Yrd.Dog.Dr.Adnan ARAB", _Aras.Gér.Dr.Vahap ORAKCI", Or. Gér.Dr. Mustafa ERBILEN’, Yrd.Dog.Dr. Mustafa SAHIN” Yara ivilegmesi gincelligini kavbetmemis cerrahi konulardan biridir. Ivilesme evrelerinde heslenme, dolasim, oksijenasyon, enfeksivon ve hormonlar rol oynar. Yaralar gérimiglerine ve ivileyme tiplerine gore siniflandirlabilirler, tedavileri de bu sinflandirmatara gare dzellik tagir. Oncelikle enfeksivona karst direnci bozan lokal veya sistemik faktorlerin ortadan kaldiriimast gereklidir. -Intibiotikler proflaktik veya tedavi mac: ile sistemik ve lokal olarak uygulanabilirler. [Turgut Ozal Tip Merkezi Dergisi 1(2):160-166,1994] Anahtar kelimeler: Yara ivileymesi, vara tedavisi Wound Healing Wound healing is one of the most important subjects in surgery. The process of wound healing is affected by nutritional factors, circulation, oxygen supply. infection and hormones. Wounds are classified as to their appearance and type of healing and treatment is directed according to these properties. Efforts should be ‘maintained to prevent local and systemic factors that impair the inflammatory reaction. Antibiotics can be used in prophylactic or therapeutic aspects. [Journal of Turgut Ozal Medical Center 1(2):160-166 1994] Key Words: Wound healing, treatment of wound peryotlarla kendilerini yenilerter. Bu olaya fizyolojik rejenerasyon denir. Kas ve sinir hiicrelerinin rejenerasyon kabilyeti olmadigt saniImasina ragmen son ¢aligmalar sinirhda olsa_rejenerasyonun var oldugunu géstermektedir'"'. Bu caligmalar dmit vericidir. Yara_iyilesmesini, aylarca devam eden gu ig safhada incelemek miimkiindiir: 1, Enflamatuvar eve: Yara olugunca icerisi kan Viicudun herhangi bir yerindeki dokunun travma, ameliyat veya bagka nedenlerle devamhihginin bozulmasina yara denir. Canlilarin olusan yaralart tamir edebilme ézellikleri vardir. Yara iyilesmesi mikroskobik seviyede iyi tammlanmasina ramen molekiiler seviyede nasil regiile edildigi tam olarak anlasilamamig kompleks biyolojik bir olgudur. Galigmalar géstermektedirki spontan iyilesme hizt ulasilabilecek — maksimum = iz deBildir. Organizmanin kendini yenileme sirri anlasildikca spontan iyilegme hizint artirabilme imkant ortaya gikmaktadir. Bu konuda galismalar_siirmektedir. Agtkliga kavugmasi gereken daha cok sey vardir lyilegme olayina zedelenen dokunun aynt hhicreleriyle gergeklegiyorsa rejenerasyon, ba, dokusu —hiicreleriyle gergeklesiyorsareparasyon denir. Kan hiicreleri, epidermis gibi hiicreler belirli ile dolar. Bu kan pthtilagarak defekti doldurur, Prhti igerisinde bulunan trombositlerin a graniillerinden platelet-derive growth faktér (PDGF), insiilin benzeri growth faktér-I (IGF- 1), epidermal growth faktor (EGF) ve transforming growth faktor-B (TGF-B) gibi protein yaptsinda growth faktérler salir, Bunlar inflamatuvar hicreler igin potent kemotaktiktirler’”. lyilegme olayimt baslatirlar. Bunu nétrofiller ve +7 Tnénii Un Tip Fakiltesi Genel Cerrahi Anabilim Dalt - Malatya 160 Journal of Turgut Ozal Medical Center 1(2):1994Arab ve ark. Yara jvileymes: mnakrofajlarin yaraya girmesi izler. Makrofajlar ve notrofillerden | makrofaj derive growth — faktor (MDGF), temel fibroblast growth faktor (bFGF) ve heparine bagh epidermal growth faktér (HB-EGF) gibi biyume — faktérleri—salgilamr. —Bunlar fibroblastlarin, epitel hiicrelerinin ve vaskiller endotel hiicrele yaraya — migrasyonunu — stimiile ederler" 2. Proliferasyon ve tamir evresi: Fibroblastlar ve diger hiicreler yara alanina gég etmeye baslar Yaranin hiicre igerigi artar. Bu olaylar, proliferasyon ve tamir evresini baslatir. Bu eve birkag hafta devam ederYaradaki inflamatuvar —hiicrelerin —sayist azaldikca fibroblast. endotel ve keratinosit gibi hhucreler biyame faktorii sentezine devam ederler Fibroblastlar IGF-I. bFGF, PDGF ve keratinosit biytime faktori: salgilarlar, Endotel hiicreleri bFGF ve PDGF salgilarlar. Keratinositler keratinosit derive otokrin faktor (KAF) salytlarlar, Bu biryiime faktorleri proliferasyonu, protein sentezini, yen kapiller formasyonu uyarmaya devam ederler!*'*, 3. Yeniden sekillenme evresi: Baslangigtaki skar olugumu ——strasindaki—proliferasyon ve neovaskiilarizasyonun sonia ermesiyle —_yeniden sgekillenme fazi baslar. Bir kag ay devam edecek olan bbu evrede skar matriksinin yent igeriklerinin sentezi ile kollejenaz gibi proteazlarn degregasyonu arasinda bir denge olusur. Yara normal dokuyu taklit etmeye baglar Fibrobroblast ve makrofajlar kaybolur. Fazla kollajen yok olur. Derinin primer iyilesen yarasinda 21 net giin kollajen olugmast durur, Ve fazla kollajen kaybi baslar. Erken yarada gonilen amorf kollajenler giderek yara kenarlarinda yer alan, daha normal gorinen genig koltajen tifleri arasinda kiigik fibrilli kolajen aglarina dénisiirler"”. Yeniden sekillenme: kollajen degisimi, fibrin cekilmesi ve Intermolekiiler baglantinin artmast gibi safhalardan gelisir. Yaramn saglamisk gitci travmadan sonraki 6.ner aya kadar artmaya devam eder. Yeniden sekillenme ile deri ve fasya normal giciintin %80ine ulasabilirken elastikiyeti. absorbsiyon kapasitesi gibi Gzellikleri normale dénemez, Neticede olugan doku nedbe dokusu olup. zayif ve gevgek yapidadir Yaralar genigligine, uzunluguna ve derinligine kontrakte olarak defekti kiicultiiler. Kontraksiyon yarah doku ile normal doku arasinda meveut 1-2 em genigligindeki doku bandt tarafindan idare edilir ara yatagimn dehidratasyonuna bagh olarak, 4 sgiinden sonra yaralar daha fazla kontrakte olurlar Yara kontraksiyonu epitelizasyon tamamlammeaya kadar devam eder'*"” Turgut Ozal Tip Merkezi Dergisi 1(2):1994 Yara iyilesmesinde rol oynayan faktérler Yara iyilesmesinin muhtelif agamatarint hiicreset veya biyokimyasal olarak etkileyen gegitli faktérler, dokunun morfolojik ve fonksiyonel biitiinliiginde olumlu veya olumsuz gelismelere sebep olmaktadhr. Yara iyilesmesini etkileyen Gnemli_faktorler suntardir: Beslenme: Bagarih yara_iyilesmesi_proteinler. karbonhidratlar, yaglar, vitaminler ve mineraller tarafindan saglanan_ yeterli_niitrisyonel_depolarin varhiina baglidir. Malniitrisyon yara_tyilegmesini yavaslaur Proteinler yara iyilesmesinde rol alirlar. Protein eksikligi inflamatuvar fazi wzaur ve fibroplaziyi bozar. Yaranin yeniden gekillenme fazi etkilenir Yara iyilesmesi igin bittin aminoasitler gerekli ise de metionin, sistin ve arginin gibi amino asitler hayati ‘onem tasirlar”” Karbonhidratlar ve yailar hiierenin enerji kaynags olarak yara iyilesmesinde rol alirlar. Ayrica hnticre sentezinde 6zellikle —hitere_ membrant sentezinde yaglarin rol bayiiktiir, Eksiklikleri yara i olumsuz etkiler lesmesinde sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor. ginko ve magnezyumun rolii vardir. Eksiklikleriiyilesmeyi olumsuz etkiler. Kollajen sentezinde bozukluklara sebep olur. A.C, B, E, D gibi vitaminler yara iyilegmesi igin gereklidirler. Eksikliklerinde yara _iyilesmesinde Ciddi problemiler olugur' Dolasim: Kan dolasiminin iyi olmamast_ yara sahasina yeterli kan gitmesine mani olacagindan yara iyilesmesini geciktirir. Dolagim bozuklugu olmamasina ragmen anemilerde dokulara yeterli oksijen ulasamadigindanyara_iyilesmesigecikir. Genel dotagim bozuklugu disinda tikayict damar hastalktarinda gériilen lokal dolagim bozukluklarida yara iyilegmesini geciktirir”® Oksijenizasyon: Oksijenizasyon yara iyilesme- sinde hayati rol oynar. Gegici olarak olusan anoksi- lerde bile stabil olmayan kollajen liflerinin olustugu ve yara iyilegmesinin bozuldugu bilinmektedir. Oksijenizasyonun —bozulmasi ayn zamanda enfeksiyona karst vitcudun direncini de kirmaktadir Bu sebepten enfekte yaralarin tedavisinde hiperbarik oksijen tedavisinden faydalani!maktadir’'”*, Enfeksiyon: Varaya bakteriler ya digaridan veya kan yolu ile gelitler. Enfeksiyon dnlenemez ise yara iyilesmesi gecikir Her kontamine yara enfekte olmaz. Bir gram dokuda 10° (100.000) ‘den fazla 161Arab ve ark. Yara ivileymesi bakteri bulunursa yarada_enfeksiyon _ihtimali %50dir. Granunda 100.000'e kadar bakteri igeren dokularin, bu kadar organizmaya ragmen iyilegme géstermesi, dikkate deer viicut _rezistansim vurgular. Enfeksiyona rezistanst bozan lokal yara faktorleri: yabanci cisimler, oli ya da iskemik dokular, giddetli travmatize dokular, gerilim halinde kapanma, radyasyon, hematom, élii bosluk ve uygun olmayan siitir materyalleridir. Yara rezistansint bozan sistemik faktorler sok malniitrisyon, kontrol edilmemig diabet, arterioskleros, ilerlemig kanser. Kemoterapi, steroit kullanimi, uzak enfeksiyon, ilerlemis yag ve sismanliktir? Yas, cins, ik: Yas ve cinsin yara iyilegmesinde agikar bir rol olmamasina ramen biiytime aiyndaki cocuklarda iyilegme daha hizli_ olur. Zencilerde iyilesme esnasinda keloid tegekkiilii sik gordlar™ Hormontar: Yara iyilesmesinde tiroid, stirrenal, hipofiz ve pankreas hormonlarinin etkili oldugu ileri siirilmektedir. Diabetes mellitusda anjiopatiye baglt olarak lokal dolagim bozuklugu, enfeksiyon ve periferik néropati nedeniyle yara _iyilesmesi Yaralary Klinik goriiniiglerine gére 3 gruba ayirmak miimkiindiir. A-Temiz yaralar: Steril ameliyat insizyonlart ile vyaralardir B-Kontamine yaralar: Herhangi bir sebeple olusan 6-8 saati gecmeyen agik yaralar kontamine kabul edilir. Anal bélgede ve agizda yapilan ameliyat yaralarida kontamine yaralardir. Kontamine yaralar 6 - 8 saat igerisinde kenarlani eksize edilerek primer olaarak kapatilabilir. C-Enfekte yaralar: Bakteri tiremesinin oldugu yaralara enfekte yaralar denir. 6 - 8 saati gegen travmatik agik yaralar, enfekte bélgelere yapilan cerrahi midahale yaralan enfekte yaralan olusturur. Enfekte yaralara primer sitiir konulmaz. Sekonder iyilesmeye birakilir™. Kesi yaralarinda iyilesme tipleri: _lyilesmeyi engeller bir durum yoksa yaralar 7 - 10 giin iginde iyilesirler. Yara iyilesmesi 3 tipte olur. 1-Primer yara iyilegmesi: Keskin temiz aletlerle olusan, yada ameliyatlarda yapilan kesilerin siitire edilmesi ile, az bir skar lugtrarak iyilesmesidir. Graniilasyon dokusu gok azdir”~" 2-Sekonder yara iyilesmesi: Sitir konulmadan iyilesmeye birakilan yaralar ile sitirleri agilmes ve sartlardayapilan meydana — getirilen 162 kenarlan birbirinden ayritnug ameliyat yaralarinin iyilegmesi bu gruba girer. Yaramn derinligine ve kenarlarin birbirinden uzakligina bagh olarak iyilegme uzun siirer.Yaranin — derinlikleri graniilasyon dokusu ile dolar. Graniilasyon dokusu yara_kenarlari hizasina gelince tizeri_ epitelize olur™! 3-Tersiyer yara iyilegmesi: Sekonder iyilegmeye Dbrrakilan yaralarn kapatiimaya engel hali ortadan kalktiktan sonra, primer iyilesmede oldugu gibi siitire edilerek iyilesmesidir. _ Kontaminasyon sebebiyle sckonder iyilesmeye birakilan yaralardan alinan siirintinin giemsa ile boyanmasinda her mikroskop sahasinda 3'den az _mikroorganizma {goriiliyorsa_pratik olarak yara steril kabul edilerek tersiyer iyilesme —saglamak —amaciyla _ siitiire edilebilir” Kontamine yaralarin tedavisi 1) Viieudun enfeksiyona yénelik direncini bozan lokat yara faktérlerinin ortadan kaldirimast Normal olarak her gr. doku basina 100.000%den az mikroorganizma olmast halinde. yeterli savunma mekanizmalan vardir. Ancak baz faktorler bu normal savunma mekanizmalarin etkilerler. Vicut resiziansimt bozan faktérler, yaraya lokalize ve sistemik olmak tizere iki gruba ayrilirlar. ‘A -Lokal faktdrler Yabanei cisimler: Kontamine _ yaralardaki yabancr cisimlerin temizlenmesi infektif bakteriyel popiltasyonun seviyesini dramatik olarak diigtirur Yabanet cisimler: kiigiik tag, cam parcalan, tahta pargalan, mikroskopik toprak parcalaridt. Biiyik yabanct cisimler bir alet yardim ile amr ya da eksize edilirler. Mikroskopik ve enfeksiyon potansiyeline sahip toprak parcalari ve bakteriler, yara yiizeyinin basingh irrigasyonu ile temizlenir™, Oli doku: Oli dokular enfeksiyonu artunrlar. Bu da yaralarin debridmam teknigini ortaya gikarmustir, Bakterilerin biytimesi igin gerekli besin maddelerinin sajlanmast_yaninda, _lékositlerin fagositoz ve dldiirme fonksiyonian, oli dokuda, inhibe olur™, Lokal iskemi: Enfeksiyona karst lokal rezistans iskemi oldugunda bozulur. Ciinkii iskemide dokular canli kalir ancak enfeksiyona karst kan akim yeterli degildir, Iskemi; sikigtirma tari yaralanmalarda, farmakolojik vazokonstriiksiyonda, gerilim altinda kapama, ve irradiasyon gérmits yaralarda gérilir. iskemide yaralanmig dokuya gereken_immiin faktrler gidemez™. Journal of Turgut Ozal Medical Center 1(2):1994Arab ve ark. Yara wileymes Kontiize doku: Mekanik olarak cok siddetli bir sekilde yaralannug dokular minimal derecede travmatize olmug dokulara_ gore daha fazla enfeksiyon riskine saliptirler Bunun sebebi travma sonucunda —mikrosirkiilasyonun —_bozulmastyla iskeminin gkmastdir Tedavide. lt dokularla birlikte travmatize dokular da gikariir, Genigleme yotenegine sahip olmayan dokularda bir istisna olarak debridman yapiimaz™ Vazokonstriiktir laclar: Epinephrine solisyonlar vazokonstriiksiyon yaparak enfeksiyon riskim) arttinr. Pratikte birgok lokal_anestetikler epinefrin igerdiklerinden, bu noktaya dikkat etmek uerekir, ancak minimal derecede —_kontamine yaralarda kullanilabilirler™ Radyasyona maruz kalmiyyaralar: Air radyasyon alnug dokularda lokal iskemi olur. Yara komplikasyonlarna yol agar, Bu yaralarda bakteri sayisi gram doku bagi 10“ten az ise, primer olarak Kapatilabilirler ve antibiyotik baslanabilir. Eger radyasyona bagl iskemik lserlegme olusmussa pedikiillii flebler onerilir'"" Yaranin’ gergin. kapatiimasi: Yara gergin kapatildijjnda. mikrosirkilasyonunda iskemi olur Bu bakimdan gerilimli kapamak yerine deri greftleri ya da flebler kullanitmalidir™ Hematom ye dlii bosluk: Hem hematom hem de ht bosluk enfeksiyon riskini artirir. Ancak sitiir ve drenlerin de rol biiyukttir. Aslinda 6lti boslugu Kapatmak igin kullaniian sutirler. dl bosluktan cok enfeksiyon riskini aruinrlar, Bunun nedeni, sitar materyalinin yabancr cisim gibi davranmast_ ve suturlerle olusturwlan lokal gerilimin — iskemi yaratmasidir Pasif drenlerin de enfeksiyonu artturdigy gosterilmistir, Hematom ve olti_ boslugu ortadan kaldirmaya yonelik, dikkatli hemostaz yapilmatidir, Damarlan stitirle baglamak yerine, ylizey basing. elektrokoter ve topikal hemostatik ajaniar kullaniimahdir Yiizeysel basincm, topikal trombin ya da sulandiriimig epinefrin solusyontari 4200000) kapiller-kanamaytdurdurur, bu yaklagimlaria —durmayan —kanamalarda —_koter kullaniimalidir Dikigli baglama_gerektiren bityiik damarlarda en az enfeksiyon riskine _sahip ‘monofilaman siti —materyali__kullanilmahdir Kontamine yaralarda, oli boslugun kapatitmast iin insizyondan uzak bir yerde ciltten gikanlan kapalt drenteri kullansimahidir™ Siitiirler: Fasya ve cilt altt dikislerinin enfeksiyo- nu arttirict Ozellikleri vardir, Ozellikle multifilaman suturler, monofilaman sittirlerden daha fazia Turgut Ozal Tip Merkezi Dergisi 1(2):1994. enfeksiyon riskine sahiptirler. Monofilamen naylon ya da polypropilen (prolen) en az enfeksiyon riskine sahiptir. Bunun yaninda risk agisindan_pastanmaz gelik cilt staplerierin naylon ya da prolen ile egit diizeyde oldugu gésterilmistir. Kromik ya da normal katgut, kontamine yaralarda kullanimamalidir. ipek ve pamuk iplikler en fazla enfeksiyon riskine sahip stitiir materyalleridir. Mikro gézenekli deri bantlari, Kontamine yaralarin kapatilmasinda, — perkitan siittirlere gore daha avantajlidir, Bu bantlarin tek dezavantajt mekanik olarak etkin olmayislaridir. Baska —higbir—alternatif —_yoksa,—_naylon ‘monoflament, polyprolin monoflaman_polyslycolik asit (dexan) ya da paslanmaz ¢elik stapler'lar kullantimatidir™ ik faktdrler: Hipovolemik sok: Hipovolemik sok. yara iyilegmesini —lokal_—iskemi—yaparak —_bozar. Hipovolemik sokta sistemik hipoperfiizyon olur ve vital organlan korumak amact ile, kiitanéz perfiizyon daha da azahr. Selliiler ve hiiméralrezistans mekanizmalarida bozulabilir, Dolayisiyla boyle bir durumda volim replasmam hizla_ yaprimaldir Bunun et in antagilabilmesi igin deri eski sicak, ve normal rengine donmiis olmalt, kan basinc1, nabiz, idrar gikigt ve duyusal fonksiyonlarin normale gelmesi gerekir™ Malniitrisyon: Protein ve vitamin eksikligi hem seliiler hemde himoral immiin mekanizmalant bozar. Bunu telafi etmek icin parenteral ve enteral hiperalimentasyon yapihr, Efektif mitrisyonel tedavi yapilana kadar kontamine yara kapatilmamalidir” iabetes mellitus: Diyabetik —_hastalarda enfeksiyon —riski_— daha—fazladir Ozellikle Staphvlococens aurens, Sepitermitis, E.coli ve Candida albicans enfeksiyonlan cok gorilir. Bunun sebebi bilyiik ve kiigik damarlarin —ukayic1 hastahygina sekonder bélgesel iskemi, kapiller bazal membran kalinlasmasi, azalnug inflamatuar cevapur Hiperglisemide, fagositoz ve Sldiirme fonkstyontarint bozar. Bu konuda yapilmasi gereken en onemli sey. kan gekerinin ¢ok iyi ditzenlenmesidir'*"" Atheroskleroz: Arteriosklerozis _obliteransta enfeksiyon riskinin artmasinin sebebi. rejyonel iskemiden kaynaklamir. Buna yénelik, giintimiizde rekonstruktif cerrahi Onerilmektedir. Iskemik bir ekstremitede olugan enfekte bir iilser ciddi_ risk olusturur. Her ne kadar rekonstriktif vaskiiler cerrahi ile, iskemi tedavi edilebilirse de. enfekte yaranin debridman: yapilmalidir. Ayrica sistemik ve topikal —antibiyotik —_verilmelidir. —Sonrada 163Arab ve ark. Yara tyileymesi rekonstriktif perflizyon _saglandiginda,_yara kapatiimalidir, Bu cerrahide, prostetik vaskiiler grefiler tavsiye edilir. Her ne kadar teorik olarak ek bir lumbar sempatektominin kitanéz kan akimint arttiracag diistinilebilirse de bunun deneysel olarak heniiz kanit: yoktur™, Kanser ve kanser —kemoterapisi: | Hem tiimér kitlesi hemde kemoterapi viicut savunma mekanizmalarim bozar, ve bu hastalarda kontamine yaralar oldugunda cok zor bir durum ortaya cikar. Boyle hastalarda yara kapatilmast strasinda su faktérlerin gergeklegmig olmast gerekir. Hastanin niitrisyonel durumu ¢ok iyi olmalidir, Kemoterapinin kesilmig olmasi ve onun inmiinsupresif etkilerinin ortadan kalkiis olmast gerekir’ Steroid Tedavisi: Sistemik steroid tedavisinin vitcut direncini baskilayic: bir etkisi vardir. Bu yiizden, kontamine yaralart kapatmadan énce, steroid dozunun azaltilmasi gerekir™. Uzak enfeksiyonlar: Kontamine ya da steril yaralann enfeksiyon riski, bagka anatomik bir bolgedeki enfeksiyon tarafindan arturilir, bu risk vaskiiler yoldan bakterilerin taginmast ile olur. Bu ‘bakimdan bu tip ektopik enfeksiyonlar ve kontamine yaralarin kapanmasindan 6nce tedavi edilmelidir™. I) Fiziksel olarak yaradaki bakteri sayisim azaltma: Yaradaki bakteriler nekrotik dokularda ve yabanct cisimler iizerinde konsantre olurlar. Buntarin cerrahi olarak debridmanrhem bakteri miktarint azaltir, hem de viicudun savunma sistemi iizerindeki baskilayicr etkilerini ortadan kaldirir, Debridmandan sonra yara igi basingh su ile irrige edilmelidir. irrigasyon, bakteri seviyesini noninfektif dizeylere kadar diigiirebilir, Irrigasyon bakterileri bulunduklart yiizeyden aytracak giddette yapilmalidir **, TD Farmakolojik olarak bakteri sayrsim azaltma: Sistemik ya da topikal antibiyotikler kontamine yaralarda bakteri sayisim azaltmak amaciyla yaygin olarak kullanitirtar. Profilaktik -antibiyotikler, fazla kontamine yaralarin ya da orta derecede kontamine yaralarin tedavisinde kullanilir. Travma ile kontamine — olmus —_yaralarda, _kontaminasyon kaynaginin ve tagidigy mikroorganizmaya yonelik duyarl antibiyotigin tahmin edilmesi _gerekir. Ornegin kedi ve kopek isiriklan, genellikle Pasteurela multicida ile enfekte olur. penisilline duyarlidir. Gaitayla kontamine olmus yaralar ise miks fekal florayi kapsayacagindan genis spektrumlu antibiyotikler ile tedaviye baslanmalidir. Profilaktik antibiyotiklerin cok —erkenverilmesi Klinik 164 yararhiklan’ agisindan_gereklidir. Cahismalar, proflaktik antibiyotiklerin efektif bir periyodunu ortaya cikarmistir. Bu periyod kontaminasyon aninda baslar bir kag saat sonra sona rer, ancak Kontaminasyondan sonra yaptlan debridman bu. siireyi uzauir, ya da kisaltir, Bu efektif stireden sonra verilen —antibiyotiklerin, —yarann_——olmadhjt gésterilmigtir. Bu bakimdan antibiyotikler erken ve yaraya en kolay ulasacagi yoldan verilmelidirler Travmatik yaralarda, eger antibiyotik profilaksisi gerekiyorsa, ilk olarak parenteral verilir ve sonra yara kapatilmadan énce bir daha verilir, veya bu antibiyotikler yara kapatildiktan sonra en geg 3 saat iginde verilmelidirler. Oral__antibiyotiklerin proflakside yeri yoktur™ Kontamine yaraya yénelik kapatilma aninda topikal antibiyotiklerin kullanilmast teorik olarak anlamhdir, aneak bu konuda yapilan caligmalar ¢ok az sayidadir. Bu yiizden kesin bir sey sdylenemek zordur. Teorik olarak. topikal antibiyotigin avantajt, diigik sistemik konsantrasyonlar_yaninda_ytiksek yara konsantrasyonu olusturmastdir™™”" KAYNAKLAR 1. Cordeiro PG, Secke BR, Lipto SA. et al. Acidic fibroblast growth factor enhances peripheral nerve regeneration in vivo. Plast Reconstr Surg 1989; 83 1013-9. 2. Kanje M. Skottner A. Sjoberg J, Lundborg G. Insulin-like growth factor 1 (IGF-I) stimulates regeneration of the rat sciatic nerve. Brain Res 1989; 486: 396-8. 3. Sjoberg J. Kanje M. Insulin like growth factor (IGF-1) as a stimulator of regeneration in the freeze- injured rat sciatic nerve. Brain Res 1989: 485: 102-8. 4. Reynolds BA, Weiss S. Generation of neurons and astrocytes from isolated cells of the adult mammatian central nervous system. Science 1992: 225: 1707-9, 5, Wahl SM, Wong H, McCartney Francis N. Role of growth factors in inflammation and repair. J Cell Biochem 1989: 40: 193-9, 6. Seyfer AE, Nassaux P, Emory Ret al, Intracellular processing of epidermal growth factor by early wound healing cells. Surgery 1990: 107: 69-73. 7. Jijon AJ, Gallup DG, Behzadian MA, Metheny WP. Assessment of epidermal growth factor in the healing, process of clean full- thickness skin wounds. Am J Obstet Gynecol 1989: 161: 1658-62 8 Rothe M, Falanga V. Growth factors. Their biology and promise in dermatologic diseases and Journal of Turgut Gzal Medical Center 1(2):1994Arab ve ark. Yara vileymest tissue repair. Arch Dermatol 1989:125: 1390-8 9. Hennessey PJ. Black CT, Andrassy RJ. EGF increases short-term type I collagen accumulation during wound healing in diabetic rats. J Pediatr Surg 1900, 25:893-7, 10, Adelmann Grill BC, Wach F, Cully Zet al Chemotactic migration of normal dermal fibroblasts towards epidermal growth factor and its modulation by platelet-derived growth factor and transforming, growth factor-beta, Eur J Cell Biol 1990; 51: 322-6, 1. Schultz G. Rotatori DS. Clark W. EGF and TGF- alpha in wound healing and repair. J Cell-Biochem. 1991 454) 346-52 12. Pierce GF, Vande Berg J, Rudolph R. et al Platelet-derived growth factor-BB and transforming growth factor beta 1 selectively modulate ulycosaminoglycans. collagen. and myofibroblasts in excisional wounds. Am J Pathol 1991:138(3):629- 46 13, Mustoe TA. Landes Differential acceleration A. Cromack DT.et al of healing of surgical incisions in the rabbit gastrointestinal tract by platelet-derived growth factor and transformi row factor. type beta. Surgery 1990,108(2):324-9. 14 Gospodarowicz D. Fibroblast growth factor. Chemical structure and biologic function. Cli Orthop 1990, (257).231-48 15, Mustoe TA, Purdy J. Gramates Pet al. Reversal of impaired wound healing in irradiated rats by platelet-derived growth factor-BB. Am J Surg 1989, 158(-4):345-50 16, Knighton DR. Fiegel VD. Macrophage- derived growth factors in wound healing: regulation of growth factor production by the oxygen microenvironment. Am Rev Respir Dis 1989.140 (4): 1108-11 17. Haukipuro K, Melkko J, Risteli L.et al, Synthesis of type I collagen in healing wounds in humans. Ann Surg, 1991:213(1):75-80. 18, Sank A. Chi M, Shima T, et al, Increased calcium levels alter cellular and molecular events in wound healing, Surgery 1989:106(6):1141-8 19, Reuterving CO, Agren MS, Soderberg TA.et al The effects of occlusive dressings on inflammation and granulation tissue formation in excised wounds in rats. Scand J Plast Reconstr Surg Hand Surg 1989,23(2):89-96 20, Barbul A. Lazarou SA. Efron DT.et al. Arginine enhances wound healing and lymphocyte immune 1B Turgut Ozal Tip Merkezi Dergisi 1(2):1994 responses in humans. Surgery 1990;108(2):331-7. 21. Greenwald DP, Sharzer LA, Padawer J, et al. Zone Il flexor tendon repair: effects of vitamins A. E, beta-carotene. J Surg Res 1990,49(1):98. veer 22. Greenwald D. Mass D. Gottlieb L, Tudl” } Biomechanical analysis of intrinsic tendon healing in vitro and the effects of vitamins A and E. Plast Reconstr Surg, 1991:87(5) 925-32 23. Ahn ST, Mustoe TA. Effects of ischemia on ulcer wound healing: a new model in the rabbit ear. Ann Plast Surg, 1990.24 1):17-23. 24. Unger HD, Lucca M. The role of hyperbaric oxygen therapy in the treatment of diabetic foot ulcers and refractory osteomyelitis. Clin Pediatr Med Surg 1990:7(3),483-92. 25. White MJ, Heckler FR. Oxygen free radicals and. wound healing, Clin Plast Surg 1990:17(3):473-84, 36. LaVan FB, Hunt TK. Oxygen and wound healing, Clin Plast Surg 1990,17(3):463-72 27. Tobin GR.An improved method of delayed primary closures An augressive management approach to unfavorable wounds. Surg Clin North Am 1984.64 4):659-66, 28, Schwartz SI, Shires GT. Spencer FC Principles of Surgerry. Sixth Edition. New York: McGraw-Hill 1994 29, Carteo TJ, Mehrhof Al Jr,Cohen IK. Biology of wound healing, Surg Clin North Am 1984:644) 72-33. 30. White RR, Lynch DJ. Verheyden CN. McConnell BG. Management of wounds in the diabetic foot. Surg Clin North Am 1984, 64(4): 735-42 31. Symposium on wound management. Surg, Clin North Am 1984,64(4):623-835, 32. Davidson SF. Brantley SK, Das SK. The effects of ultraviolet radiation on wound healing, Br J Plast Surg, 1991-44(3):210-4 33. Bujko K, Suit HD, Springfield DS, Convery K Wound healing after preoperative radiation for sarcoma of soft tissues. Surg Gynecol Obstet 1993, 176(2): 12434 34. Davidson SF, Brantley SK, Johnson SG. et al The effects of ultraviolet irradiation on wound contraction in the hairless guinea pig. Br J Plast Surg, 1992:45(7):508-1 1. 35, Barwick WJ, Goldberg JA, Scully SP. Harrelson JM. Vascularized tissue transfer for closure of irradiated wounds after soft tissue sarcoma resection. Ann Surg, 1992; 216(5): 591-5,Arab ve ark. Yara ivilegmesi 36. Luce EA. The irradiated wound. Surg Clin North ‘Am 1984,64(4):821-9. 37. Sharma M, Adamsons RJ, Enquist IF. The effect of excess suture tension on musculofascial wound healing. Curr Surg, 1990:47(4):255-7. 38, Ranaboldo CJ, Rowe Jones DC. Closure of laparotomy wounds: skin staplers versus sutures. Br J Surg 1992:79(11):1172-3, 39. Ruberg RL. Role of nutrition in wound healing. Surg Clin North Am 1984:64(4):705-14. 40. Morain WD, Colen LB. Wound healing in diabetes mellitus. Clin Plast Surg 1990:17(3):493- 501. 41, Hennessey PJ, Black CT, Andrassy RJ.Epidermal 166 growth factor and insulin act synergistically during diabetic healing. Arch Surg 1990,125(7):926-9 42. Lundeberg TC, Eriksson SV, Malm M. Electrical nerve stimulation improves healing of diabetic ulcers. Ann Plast Surg. 1992:29(4):328-31 43, Fahey TJ, Sadaty A, Jones WG, et al. Diabetes impairs the late inflammatory response to wound healing, J Surg Res 1991;50(4):308-13. 44. Hennessey PJ, Ford EG, Black CT, Andrassy RJ Wound collagenase activity correlates directly with collagen glycosylation in diabetic rats. J Pediatr Surg, 1990:25(1):75-8. 45, Falcone RE, Nappi JF. Chemotherapy and wound healing, Surg Clin North Am 1984:64(4):779-94. Yazisma Adresi : Dr. Adnan ARAB inénd Universitesi Tip Fakiiltesi Genel Cerrahi ABD 44300 - MALATYA, Journal of Turgut Ozal Medical Center 1(2):1994