Subscribe to DeepL Pro to translate larger documents.

Visit www.DeepL.com/pro for more information.

Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Gıda Sektöründe Taguchi Yöntemi ile Süreç İyileştirme ve Bir Uygulama

Taguchi Yöntemiyle Süreç İyileştirme ve Gıda Sektöründe Bir Uygulama

Elif DANIŞMAN, İzmir Demokrası Üniversitesi, Türkiye, elif.danisman@idu.edu.tr
Orcid No: 0000-0002-7793-8457
Yağmur YALÇINDAĞ, Türkiye, yagmur.yalcindag@hotmail.com
Orcid No: 0000-0003-3773-1651
Özet: Taguchi yöntemi, bir fındık fabrikasında draje kaplama işlemini optimize etmek ve işlem süresini en aza
indirmek için kullanılmıştır. Uygulama çerçevesinde draje kaplama işlem süresine etki eden faktörler
belirlenmiş, deneyler gerçekleştirilmiş ve L9 deney planına göre Taguchi yöntemi kullanılarak iki kez analiz
edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda draje kaplama işlemi için optimum parametre değerleri 50Rh hava
nemi, 18 °C hava sıcaklığı, 38 °C şurup sıcaklığı ve 600 ml şurup miktarı olarak seçilmiştir. Faktörlerin işlem
süresi üzerindeki yüzde etkilerini belirlemek amacıyla varyans analizi yapılmış ve işlem süresi üzerinde
%77,56'lık bir değerle en etkili faktörün havanın nemi olduğu görülmüştür. Çalışma sonucunda Taguchi yöntemi
ile elde edilen optimum işlem parametre değerleri kullanılarak işlem süresinde %40 iyileşme sağlanmıştır.
Böylece kaynaklar daha etkin kullanılacak ve bu da uzun vadede işletmeye zaman ve para açısından
yansıyacaktır.

Anahtar Kelimeler: Taguchi Yöntemi, Deneysel Tasarım, Gıda

Endüstrisi JEL Sınıflandırması: C10, C16, C61

Öz: Bu makalede bir kuruyemiş fabrikası için draje kaplama sürecinde işlem süresinin en küçüklenmesi için
Taguchi yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle draje kaplama işlem süresine etki eden faktörler belirlenmiş, daha
sonra ise Taguchi metodu ile L9 deney planına göre deneyler 2 kez tekrarlı olarak gerçekleştirilmiş ve analiz
edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda draje kaplama süreci için optimum parametre değerleri havanın
nemi 50Rh, havanın sıcaklığı 18 °C, şurubun sıcaklığı 38 °C ve şurubun miktarı 600Ml olarak seçilmiştir.
Faktörlerin işlem süresi üzerindeki yüzdesel etkilerinin belirlenmesi için varyans analizi yapılmış ve %77,56
değeri ile işlem süresi üzerindeki en etkili faktörün havanın nemi olduğu görülmüştür. Çalışma sonucunda
Taguchi metodu ile elde edilen optimum proses parametre değerleri kullanılarak işlem süresinde %40 iyileşme
sağlanmıştır. Böylece kaynaklar daha etkin kullanılacak olup, bu da zaman ve para olarak işletmeye uzun
dönemde yansıyacaktır.

Anahtar Sözcükler: Taguchi Metodu, Deney Tasarımı, Gıda Sektörü

JEL Sınıflandırması: C10, C16, C61

1. Giriş
Gıda sektörü, insan gıdası tedarik zinciri açısından önemli bir sektördür. Bu sektörde hem
sağlık hem de müşteri memnuniyeti temel bir parametre olduğundan kalite standartlarının
karşılanması kaçınılmazdır. Ayrıca günümüz teknolojisi ve dünya nüfusundaki hızlı artış

Makale Geçmişi / Makale Tarihçesi

Başvuru Tarihi / Başvuru Tarihi : 06 Kasım / November 2022
Kabul Tarihi / Acceptance Date : 21 Aralık / December 2022
© 2023 Yaşar Üniversitesi Dergisi. Yaşar Ü n i v e r s i t e s i tarafından yayımlanır. Yaşar Üniversitesi Dergisi açık
erişimli bir dergidir.
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

gıda ihtiyacını tetikleyerek işletmeleri dünya standartlarında üretim kapasitesine zorlamakta, bu

sektörü ülkelerin ekonomisinde lokomotif bir sektör haline getirmektedir (Akın 2012,45). Gıda
terminolojisinin en basit tanımıyla kuru meyveler kuruyemiş olarak adlandırılmaktadır.
Kuruyemişlerin çoğu ısıl işlem veya kurutma yoluyla elde edilen meyve veya sebzelerdir
(Garipoğlu 2006, 24).
Kuruyemiş sektörü, gıda sanayinin bir alt sektörü olan meyve ve sebze işleme sektörü içinde
yer almaktadır (Yılmaz 2018, 36).
Tüm Kuruyemiş Sanayicileri ve İşadamları Derneği (Tüksiad) tarafından 2014 yılında
hazırlanan "Kuruyemiş Sektöründe Mevcut Durum Analizi" başlıklı rapora göre; Türkiye,
iklimi ve coğrafi konumu nedeniyle kuruyemiş sektörünün hammaddesi olan nohut, çekirdek,
fındık, üzüm, kayısı vb. gibi tarımsal ürünlerin üretimi açısından şanslı bir ülke olmasına
rağmen, kuruyemiş ihracatında dünyada ilk sırada yer almaktadır. Söz konusu ürünlerin
ülkedeki tüketimi de oldukça yüksektir. Bu nedenle kuruyemiş sektörü Türk ticaretinde
önemli bir yere sahiptir. Miktar, kalite ve fiyat göz önüne alındığında kuruyemiş sektörünün
sürdürülebilir ve planlı bir üretimle gelişmesi sonucunda başta gıda sanayi olmak üzere birçok
sektöre fayda sağlayacaktır (TÜKSİAD 2021).
Gıda sektörü ekonomik açıdan bu denli öneme sahip olmasına rağmen günümüzde hala
birçok işletme geleneksel yöntemlerle üretim yapmakta, süreçler üzerinde iyileştirme ve
verimlilik çalışmaları yapıldığında olumlu değişimler meydana gelebilmektedir. Deneysel
tasarım, üretim parametrelerinin en uygun seviyelerini belirleyerek üretimin verimliliğini ve
kalitesini artıran bir istatistiksel analiz yöntemidir ve birçok işletme tarafından
kullanılmaktadır. Taguchi yöntemi ise bunu en az sayıda deney ile en düşük maliyetle
başarabilen etkin bir deney tasarımı yöntemidir.
Bu çalışmada, bir fındık fabrikasında draje kaplama işleminin çalışma parametrelerini
optimize etmek ve işlem süresini en aza indirmek için Taguchi yöntemi kullanılmıştır.
Öncelikle literatürde Taguchi yönteminin uygulandığı makaleler incelenmiş, ardından
deneysel tasarım metodolojisi, özellikle de Taguchi yöntemi genel hatlarıyla açıklanmıştır.
Örnek olay olarak bir kuruyemiş firmasının verileri verilmiş ve problem Taguchi yöntemi ile
modellenmiştir. Dördüncü bölümde, deneyler gerçekleştirilmiş ve deneylerden elde edilen
veriler analiz edilmiştir. Son olarak, çalışmadan elde edilen veriler ışığında sonuçlar
açıklanmış ve konu ile ilgilenen işletmeler ve araştırmacılar için önerilerde bulunulmuştur.

107
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

2. Literatür Taraması
Taguchi yöntemi, ürünlerde veya süreçlerde değişiklik yapan parametrelerin değişkenliğini
ortadan kaldırmaya veya en aza indirmeye çalışan bir deneysel tasarım yöntemidir (Mercan
2019, 32). Deneysel tasarım yöntemleri, endüstride daha az zamanda ve daha az maliyetle
etkili sonuçlar elde edilmesini sağlar.
Deney tasarımı ile ilgili çalışmalar ürün geliştirme ve süreç iyileştirme olarak iki ana
kısımda incelenebilir. Literatüre bakıldığında Kayı'nın (Kayı 2006, 39) enjeksiyon plastik
kaplamalı parçaların çekmeye etkisini proses parametreleri ile açıkladığı çalışması, Binal'ın
(Binal 2007, 42) seramik üretimlerinden biri olan yer karosunun özelliklerini etkileyen proses
parametrelerinin deneysel tasarım ile oluşturulduğu modeli, Makadia'nın (Makadia 2013,
1524) tornalama prosesinde proses parametrelerinin yüzey cevap yöntemi ile
optimizasyonunun yapıldığı çalışması görülmektedir, Peşsen (Peşsen 2018, 49), Çorum'da
meydana gelen trafik kazası verilerinin ve coğrafi bilgi sisteminden elde edilen verilerin
Minitab paket programında deneysel tasarım olarak modellendiğini, Akaslan'ın (Akaslan
2019, 61) deneysel tasarım yöntemini kullanarak istenilen kalitede çimento üretmek için
çimento kalitesini etkileyen birçok faktöre yönelik optimizasyon çalışmasını süreç
iyileştirmeye örnek olarak verebileceğini belirtmiştir.
Yukarıdaki çalışmalara ek olarak, gıda sektöründe yapılan çalışmalar konu ve yöntem
açısından Tablo 1'de sınıflandırılmıştır.

Tablo 1. Literatür Taraması Literatür Taraması

Yazar Konu Yöntem

Tasirin et al . Akışkan Yatakta Kuşgözü Biber Kurutma Taguchi Yöntemi
(2007) Parametreleri
Taguchi Yöntemi ile Kurutucu
Hasgül (2011) Urfa'nın Ağırlık Özelliğinin Geliştirilmesi Faktöriyel
Deneysel Tasarımla "Kebap" Ürünü Tasarım
Keklerde Buğday Ununa Potansiyel Alternatif
Kumar et al
Olarak Taro (Colocasia Esculenta'nın Taguchi Yöntemi
.(2014)
Optimizasyonu)
Taguchi Yöntemi
Taguchi Ürün Kalitesini Belirleyen Yedi Kalite
Baynal ve
Karakteristiğinin İyi Optimizasyonu Taguchi Yöntemi
Gencel (2015)
Alkollü İçecekler
Dooyum et al Japonica'nın Taguchi Yöntemi ile Belirlenmesi
Taguchi Yöntemi
.(2016) Öğütme için Optimum Kaynatma Koşulları
Optimum İşletme Parametreler . a Yeni
Morakinyo ve
Geliştirilen Palmiye Yağı İşleme Tesisi Taguchi Yöntemi
Bamgboye (2016)
Sterilizatörü
Taguchi Yöntemi ile

108
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131
Çevik et al . Zeytinyağı Ekstraksiyon Verimi ve Kalite
Yanıt Yüzey
(2017) Parametrelerinin Yanıt Yüzeyi ile Optimizasyonu
Yöntemi
Yöntem

109
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Kırmacı et al Optimizasyon . Donmak Kurutma Süreç ile

Taguchi Yöntemi
.(2017) Taguchi Yöntemi
Çoklu Yanıt
Bir Paket Gıda Üretim Tesisinde Taguchi
Optimizasyonu -
Kuvat (2018) Parametre Tasarımı ile Çok Yanıtlı Optimizasyon
Taguchi Yöntemi

-BehnkenUltrason Destekli Su İçeriğinin

Saydam et al - Behnken
Maksimum Azaltılması için Deneysel
.(2018) Tasarım
Tasarımı
Elma Küplerinin Osmotik Dehidrasyonu (US-OD)
Fitik Asit Miktarını Etkileyen Faktörlerin Faktöriyel
Kılıç ve diğerleri Belirlenmesinde Yanıt Yüzey Yöntemi Yaklaşımı Deney
(2018) Mısır Ekmeği Tasarım
Chakraborty ve
Nohut Unu Bazlı Buğday Ekmeği için Pişirme Yanıt Yüzey
Shrivastava
Koşullarının Optimize Edilmesi Yöntemi
(2018)
Hayit ve Gül Optimizasyon Glütensiz Bisküvi Un Yanıt
(2018) Yanıt Yüzeyi Yöntemi Kullanılarak Formülasyon Yüzey Yöntemi
Yildiz ve Elma Dilimlerinin Kurutma Koşullarının Yanıt
Gökayaz (2019) Optimizasyonu Yüzey Yöntemi
RSM ile Solar Kurutucuda Kurutulmuştur
Türkan ve Gıda Kurutmayı Etkileyen Parametrelerin
Taguchi Yöntemi
Etemoğlu (2019) Optimizasyonu
Taguchi Yönteminin Kullanılması
Singh ve Depolamaya Özel Ambalaj Malzemesi Seçimi
Taguchi Yöntemi
Kumar(2019) Taguchi Yöntemiyle Glutensiz Bisküviler için
Mayasti et al Glutensiz Spagetti Üretiminin Optimizasyonu
Taguchi Yöntemi
.(2019) Taguchi Yöntemi ile Süreç
Durmaz ve
Taguchi Yöntemi Taguchi Yöntemi
Özel(2019)
Optimal Gübre Püskürtme Miktarının
Sadr ve diğerleri Taguchi Yöntemi
Belirlenmesi
(2019) Taguchi Yöntemi ile Seviyeler
Taguchi ve Gri İlişkisel Analiz Yaklaşımı ile İşleme Taguchi Ve
Chung et al
Parametrelerinin Kalite Gri İlişkisel
.(2020)
Ekşi Mayalı Ekmek Analiz
Ultrason homojenizasyonunun dondurmanın Taguchi ve
Türker ve yapısal ve duyusal nitelikleri üzerindeki etkileri: Veri Zarflama
Doğan, 2021 Taguchi ve veri zarflama ile optimizasyon Analiz
ANALİZ

Son çalışmalarda, Dooyum ve diğerleri (Dooyum 2016, 766) Kore'de yaygın olarak
yetiştirilen bir pirinç çeşidi olan Japonica'nın öğütülmesi için optimum kaynatma koşullarını
belirlemek için Taguchi L9 (34) ortogonal dizi optimizasyon yöntemini benimsemiştir.
Afolabi ve Bamgboye (Afolabi 2016, 43), orta ölçekli bir palmiye yağı işleme tesisinde yeni
geliştirilen bir sterilizatörün optimum çalışma parametrelerini maksimum yağ verimi
açısından araştırmıştır. Çevik ve arkadaşları (Çevik 2017, 341), çalışmalarında yağ verimi ve
110
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131
kalite parametreleri açısından deneysel tasarım yöntemlerinden biri olan yanıt yüzey yöntemi
ile üretimde yoğurma işleminin optimize edilmesini amaçlamışlardır. Kuvat ( Kuvat 2018,
221) deneysel tasarım yöntemini kullanmıştır

111
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

bir gıda işletmesinde tavuk Adana Kebaplarının kalitesini artırmak için yaptığı çalışmalarda
Taguchi ile birlikte çalışmıştır. Saydam ve arkadaşları (Saydam 2019, 329) elma küplerinin
ultrason destekli ozmotik dehidrasyonu (US-OD) ile su içeriğini maksimum düzeyde azaltmak
için Box- Behnken tarafından tasarlanan deneysel tasarım çerçevesinde deneyler
gerçekleştirmiştir. Chakraborty ve Shrivastava (Chakraborty 2019, 47), fermente nohut unu
bazlı buğday ekmeği için pişirme koşullarını (bağıl nem, pişirme süresi ve sıcaklık) birden
fazla yanıtı (kırıntı sıkılığı, spesifik somun hacmi, kabuk ve kırıntı renk değişimi) dikkate
alarak optimize etmiştir. Hayıt ve Gül (Hayıt 2019, 188) un olarak mısır ve pirinç, nişasta
olarak mısır ve patates nişastası kullanarak glutensiz bisküvi unu üretimi için bir reçete
oluşturmaya çalışmışlardır. Singh ve Kumar (Singh 2019, 68), glutensiz bisküviler için
depolamaya özel ambalaj malzemesi seçimi için optimum işleme parametrelerini
değerlendirmiştir. Yıldız ve Gökayaz (Yıldız 2019, 104), elmaları çok raflı güneş enerjili
kurutucularda kurutmuş ve yanıt yüzey yöntemi ile birlikte kurutma işleminin parametrelerini
optimize etmiştir. Türkan ve Etemoğlu (Türkan 2020, 660), salatalıkların konvektif bir
kurutucuda kurutulmasını etkileyen parametrelerin optimizasyonunun deneysel tasarım
yöntemlerinde Taguchi yöntemi ile uygulanmasını göstermiştir. Kurutma işlemini etkileyen
parametrelerin seviyeleri hava hızı için 0,5-0,8 ve 1 m/s, kurutma sıcaklığı için 40-50 ve 60°C
ve salatalık dilim kalınlığı için 0,5-1 ve 1,5 cm olarak belirlenmiştir.
Chung ve arkadaşları (Chung 2020, 24) çalışmalarında, Taguchi ve gri ilişkisel analizin
bir kombinasyonunun, yani Taguchi -GRA yaklaşımının, ekşi mayalı ekmeğin kalitesindeki
işleme parametrelerini araştırmak ve birden fazla özelliğe sahip yeni fırın ürünleri üretmek
için en uygun ayarları belirlemek için kullanılabileceğini göstermiştir.
Draje kaplama için yapılan çalışmalara örnek olarak Eyyuboğlu ve arkadaşları (Eyyüboğlu
2019, 125), şekerleme ürünlerinin proses koşullarını yanıt yüzey yöntemi ile incelemişlerdir.
Dondurmanın duyusal niteliklerini optimize etmek için Veri Zarflama Analizi ve
Taguchi'nin hibrit bir yöntemi birleştirilerek kullanılmıştır (Türker ve Doğan 2021, 4889).
Öncelikle VZA ile tüketicilerin tercihlerini araştırmışlar ve daha sonra Taguchi yöntemini
kullanarak bu parametreleri optimize etmişlerdir.
Literatürü incelediğimizde, bildiğimiz kadarıyla bu çalışma, draje kaplama sistemlerinde
Taguchi kullanarak süreci optimize eden ilk çalışma olacaktır.

112
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

3. Yöntem
3.1. Deney Tasarımı
Deneysel tasarım çalışmalarının temel amacı, incelenen süreçte girdilerin çıktılar üzerindeki
etkileri hakkında matematiksel bir model oluşturmak ve bu modeli oluştururken mümkün
olduğunca az sayıda deney yapmaktır (Özden 2020, 70). Klasik deneysel tasarım ve
istatistiksel deneysel tasarım olarak iki gruba ayrılır (Taphasanoğlu 2020, 26).
Geleneksel metodoloji ile yapılan klasik deneysel tasarım uygulamalarında sadece kontrol
edilebilen faktörlerin çıktı üzerindeki etkisi araştırılır ve kontrol edilemeyen faktörlerin etkisi
göz ardı edilir (Ercan 2019, 19). Buradaki temel prensip, parametrelerden birini değiştirip
diğerlerini sabit tutarak çıktı üzerindeki etkisini inceleyerek sonuç elde etmektir.
Ar-Ge çalışmalarının son derece önemli olduğu günümüz rekabet ortamında en düşük
maliyetle en yüksek kaliteyi elde etmek isteyen işletmeler klasik deney tasarımı yerine
istatistiksel deney tasarımı yöntemlerine yönelmişlerdir (Taphasanoğlu 2020, 28). Klasik
deneysel tasarımın aksine istatistiksel deneysel tasarım yöntemleri ile daha az maliyet ve
deney sayısı ile daha etkili sonuçlar elde etmek mümkündür. En yaygın kullanılan istatistiksel
deneysel tasarım yöntemleri; Yanıt Yüzeyi Yöntemi, Taguchi Yöntemi ve Faktöriyel Tasarım
Yöntemidir.
Yanıt Yüzeyi Yönteminde değişkenlerin sonuç üzerindeki etkileri ayrı ayrı ve etkileşimli
olarak öğrenilebilir. İki veya daha fazla parametrenin çıktı üzerindeki etkisini incelemek için
kullanılan en yaygın yöntemlerden biri Faktöriyel Tasarım Yöntemidir. Bu yöntem ile modele
göre çıktı üzerinde etkisi olan tüm parametrelerin kombinasyonları için deneyler yapılır ve
çıktı üzerindeki etkileri araştırılır. (Demir 2004, 38).
Birden fazla faktör ve faktör seviyesinden oluşan sistemler için optimum faktör
kombinasyonunu veren Taguchi yöntemi, kullandığı ortogonal diziler sayesinde yapılacak
deney sayısını minimum seviyede tutabilmektedir (Mercan 2019, 29). Çalışmamızda
kullandığımız bu yöntem 3.2'de daha detaylı olarak açıklanmaktadır.

3.2. Taguchi Yöntemi

Taguchi felsefesine göre ana hedef, ürünle ilgili tüm aşamaların tasarımından başlayarak
kaliteyi sağlamaktır. Bu sayede üründe ve süreçte oluşabilecek yeniden işleme, süreç
geliştirme vb. durumların önüne geçilmiş olacaktır. Bu yöntem kayıp fonksiyonunu
hesaplayarak az sayıda deney ile daha iyi sonuçlar veren bir deneysel tasarım yöntemidir.

113
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Bu fonksiyon, ürünün kalitesizliğini ve tüketici memnuniyetsizliğinin şiddetini belirler

(Çelik 1993, 56). Taguchi'nin kayıp fonksiyonu Şekil 1'deki grafikte gösterilmiştir.

Şekil 1. Taguchi Kayıp Fonksiyonu Taguchi Kayıp Fonksiyonu

Taguchi kayıp fonksiyonu denklem (1)'deki gibi sürekli bir fonksiyon olmalıdır (
Şanyilmaz 2006, 46)

𝐿(𝑌) = 𝑘(𝑌 - T)2 (1)

L(Y), Y performans özelliğine sahip bir ürünün herhangi bir tüketiciye verdiği kayıpların
parasal değeridir ve Y'nin kayıp fonksiyonu olarak adlandırılır ( Şanyılmaz 2006, 46). Y
performans özelliğinin değeri, m ise hedef d e ğ e r d i r . Burada k, hedeften sapan bir
birim ürünü tekrar hedef değerine getirmek için üretici tarafından alınacak önlemlerin birim
maliyetini göstermektedir ( Şanyılmaz 2006, 54).
Deneysel tasarımda bir faktör değiştirilerek ürün kalitesindeki değişim gözlemlenmeye
çalışılır. Eğer bu faktör burada istenilen etkiyi yaratmışsa buna sinyal denir. Ayrıca deneysel
tasarımda test sonucunu etkileyen dış faktörler de vardır. Bu dış faktörlerin ürün kalitesi
üzerindeki etkisi gürültü olarak tanımlanır (Topçu 2018, 34). S/N olarak ifade edilen sinyalin
gürültüye oranı, Taguchi yönteminin değiştirilebilir veya kontrol edilebilir parametreler ile
kontrol edilemeyen parametrelerin çıktı üzerindeki etkisini belirlemek için standart sapma ve
ortalama değer ile birlikte kullanılan istatistiksel terimlerden biridir (Kandemir 2018, 29).
Deneysel tasarım sonuçlarında yüksek bir Sinyal/Gürültü bulunursa, bu çalışma ile
sapmanın düşük olduğu ve parametrelerin anlamlı olduğu sonucuna varılabilir. Sonuçlar
değerlendirilirken çalışma için istenen sonuca göre 3 farklı S/N oranı kullanılabilir. Tüm S/N
oranı tipleri için yüksek sonuç değeri, test sonucunun anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır.

1) En küçük-en iyi:
Bir performans göstergesi olarak "Hedef değerin en küçük olduğu" durumdur (gürültü, zararlı
maddeler, kirlenme, makinenin aşırı ısınması vb.) Bu tür sorunlarda hedef

114
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

y performans karakteristiğinin değeri sıfırdır. En küçük en iyi durumda, Sinyal/Gürültü oranı

denklem (2)'de verildiği gibi tanımlanabilir ( Şanyilmaz 2006, 57).
𝑛
𝑆 1
= -10 log( ∑ 𝑦 𝑖)2
𝑁 10 (2)
𝑖=1

2) En yüksek- En iyi:
"Hedef değer en büyüktür"; (güç, kuvvet vb.). Bu durumda y'nin hedef değeri sonsuzdur ve
Sinyal/Gürültü oranı denklem (3)'teki gibi tanımlanır ( Şanyılmaz 2006, 58).
𝑛
𝑆 1 1
= -10 log( ∑ 2 )
𝑁 𝑛 𝑦𝑖 (3)
𝑖=1

3) Nominal Değer-En İyisi:

"Hedef Değer En İyisi" (ürün boyutları, elektrik voltajı vb.). Bu tür problemlerde y için
belirli bir hedef değer verilir ( Şanyilmaz 2006, 60).
Denklem (4) µ'nün ortalama değerini, σ ifadesi ise standart sapmayı göstermektedir.
S 𝔲2
= 10 log( 2 )
N σ (4)

4. Uygulama
4.1. İşletme Hakkında Genel Bilgiler
Çalışmaya konu olan firma, 1979 yılında Denizli'nin Serinhisar ilçesinde kurulmuştur ve
şehrin önde gelen kuruyemiş fabrikalarından biridir. Firma, artan l e b l e b i talebini
karşılamak ve diğer kuruyemiş çeşitlerini taze olarak üretip son tüketiciye ulaştırmak amacıyla
2000 yılında yeni tesisine taşınarak kapasitesini artırmıştır. Daha sonra 2004 yılında
perakende hizmetine başlayan şirket, bugün bir fabrika ve dört perakende mağazası ile hizmet
vermektedir.
İşletmede üretilen ürünlerin çoğu leblebiye dayanmaktadır. Leblebi, nohutun ıslatılıp
ısıtılması ile elde edilen bir kuruyemiş türüdür. Süreç içerisinde üretime bakılarak, işlem türü
ve üretimde kullanılan diğer baharatlar, soslar, çikolata, kokolin, şeker, haşhaş vb. Leblebinin
büyüklüğüne ve satış miktarlarına göre farklı fiyatlarda satılabilmektedir. Leblebinin yanı sıra
fındık, fıstık, badem, ay çekirdeği, kabak çekirdeği, mısır, portakal kabuğu vb. Çeşitli
kuruyemişler farklı üretim süreçlerinden geçerek üretilmektedir.

115
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

4.2. Şirketteki Draje Kaplama Süreçleri

Badem, fındık, antep fıstığı, portakal kabuğu, kuru üzüm, leblebi, kahve çekirdeği gibi her
türlü kuruyemiş için çikolata veya kokolin gibi kuruyemiş kaplaması üzerine üretim
yapılmaktadır. Daha sonra ürün çeşidine göre gerekirse parlatılır veya şeker şurubu ile
renklendirilir ve tatlandırılır.
Sert şeker kaplama yani draje kaplama, hammadde olarak seçilen kuruyemişlerin üzerine
veya daha önce kokolin veya çikolata ile kaplanmış ürünlerin üzerine yapılmaktadır. Draje
işlemi daha anlaşılır bir ifade ile dolgu malzemesinin %75'i şeker olan renkli ve sıcak şurup
ile kaplanması işlemidir. Draje işlemi ile ürün renkli bir şeker tabakası ile kaplanır; çeşitli
hammaddeler, aromalar ve boyar maddeler bir araya getirilerek farklı aromalar elde edilir.
İşlem sırasında amaç şurubun içindeki suyu uzaklaştırmak ve ürünün dışını renkli bir şeker
tabakası ile kaplamaktır.
Draje üretiminin temeli, ürünün sürekli dönen bir tavada renkli şurup ile kaplanmasıdır.
Draje kaplama işlemi kaplama tavasında yapılır. Kaplama tavaları bakır veya paslanmaz
çelikten yapılır (Çelik 1998). Draje kaplama tavaları yatay düzlemdeki kesite açılı olarak
yerleştirilir. İşlenecek ürüne bağlı olarak draje tavasının dönüş hızı 15-45 rpm arasında
değişmektedir.
Draje kaplama işleminde, kaplanacak hammadde olarak seçilen h a m m a d d e veya yarı
mamul kaplama tavasına alınır. Soğuk hava klima santrali kaplama işlemi için ayarlanır.
Kaplama tavası döndürülmeye başlanır. Draje işlemi için hazırlanan renkli şurup, çikolata
kaplamada olduğu gibi dönen kaplama tavasına püskürtülür veya dökülür. Sıvı kaplama
malzemesi olan şurup, dönme veya yuvarlanma hareketi ile homojen bir şekilde dağılır.
İşlemde istenilen kaplama kalınlığına ulaşılana kadar işleme devam edilir. Çikolata
kaplamadan farklı olarak draje işlemi sırasında şurup içerisindeki su uzaklaştırılmaya çalışılır.
Su uzaklaştırıldıktan sonra ürün kalan şeker tabakası ile kaplanır. Bu nedenle kaplama
tavasına verilen havanın nemi, kaplama işleminin verimliliği açısından en önemli faktördür.
Nem transferi ne kadar hızlı gerçekleşirse işlem o kadar çabuk tamamlanır. Kaplama işlemi
sırasında birçok kez cezve ile kaplama şurubu verildiğinden, her cezve şurubunun çok iyi
kuruması gerekir. Aksi takdirde daha sonra kaplanan ürünlerde çatlaklar oluşur. Ya da draje
işleminden sonraki "parlatma" aşamasında ürün parlatılamaz veya parlatıldıktan sonra
parlaklığını kaybeder ve solar.
Uygulamanın yapıldığı firmada çevrim süresinin en uzun olduğu proses "draje kaplama"
prosesidir. Bu nedenle gelen ürünlerin birim maliyetleri

116
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Bu bölümden çıkan siparişler artmakta ve müşterilere verilen termin süreleri

karşılanamamaktadır. Rakiplerin satış fiyatının ve sipariş termin süresinin üzerinde verilen
teklifler şirketin sipariş alamamasına ve sürecin bazı dönemlerde boş geçmesine neden
olmaktadır. Ayrıca geleneksel yöntemlerin benimsenmesi nedeniyle sürecin çalışma
parametrelerinin yanlış planlanması sonucunda süreçte plansız duruşlar ve arızalar meydana
gelmektedir. Çok sayıda arıza maliyeti ve bölümün arızalanması nedeniyle üretilemeyen
ürünlerin maliyeti ortaya çıkmaktadır.

4.3. Taguchi Yöntemi Uygulaması

4.3.1. Sorunun Tanımlanması
Deneysel tasarım yöntemlerinden biri olan Taguchi Yönteminin ilk adımı olan problem tespiti
için işletmenin proses parametreleri incelenmiştir. Draje kaplamalı ürünlere olan talep işletme
pazarında büyük bir paya sahiptir. Bu nedenle draje kaplama işleminin eksikliğinden
kaynaklanan kalite sorunları, yeniden işleme maliyetleri büyük önem taşımaktadır.
Uygulamanın yapıldığı işletmede çevrim süresinin en uzun olduğu proses "draje kaplama"
prosesidir. Bu nedenle bu bölümden çıkan ürünlerin birim maliyetleri artmakta ve müşterilere
verilen termin süreleri karşılanamamaktadır. Rakiplerin satış fiyatının ve sipariş termin
süresinin üzerinde verilen teklifler firmanın bazı dönemlerde sipariş alamamasına ve sürecin
boş geçmesine neden olmaktadır. Ayrıca geleneksel yöntemlerin benimsenmesi nedeniyle
sürecin çalışma parametrelerinin yanlış planlanması sonucunda süreçte plansız duruşlar ve
arızalar meydana gelmektedir. Çok sayıda arıza maliyeti ve bölümün arızalanması nedeniyle
üretilemeyen ürünlerin maliyeti ortaya çıkmaktadır.
Süreci iyileştirmek için ele alınan üretim bölümünde 24 adet draje kaplama kazanı
bulunmaktadır. Her kazanın içinde hava kanalları bulunmaktadır. Kaplama esnasında ürüne bu
kanallar vasıtasıyla hava verilir. Bu sayede kaplanan ürün üzerine verilen renkli şuruptan
suyun buharlaştırılması ile renkli şeker tabakasının ürün üzerine homojen bir şekilde
kaplanması sağlanır. Bu bölümde dragée için her bir kaplama tavasına yaklaşık 120 kg ürün
doldurulur. Her bir kaplama tavasındaki ürün için proses boyunca 60 kg renkli şurup ilave
edilir. 60 kg şurubun yaklaşık %75'i şeker olduğu için şurubun sıcaklığı 35 derecenin altına
düşmez. Draje kaplama ünitesi Şekil 2'de gösterilmiştir.

117
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Şekil 2. Draje Kaplama Ünitesi

Draje kaplamada çevrim süresini etkileyen en önemli esas şurup içerisindeki suyun
buharlaşması olduğu için ortamda nem olmaması süreci hızlandıracaktır. Bu nedenle işlem
sırasında kaplama kazanına verilen havanın nemi ve sıcaklığı, şurubun sıcaklığı, şurubun
besleme miktarı ve kaplama odasının sıcaklığı çevrim süresini etkileyen parametrelerdir.
Parametrelerin optimizasyonu ile ortamdaki nem oranı düşürüldüğünde süreç hızlanacaktır.
Bu zamana kadar işletmede yaşanan tecrübelerden elde edilen bilgiler ışığında geleneksel
yöntemlerle değerler rastgele ayarlanmış ve operatörün inisiyatifine bağlı olarak draje
kaplama yapılmıştır. Bölüme verilen ve bölümden soğutma tesisine gelen havanın nem ve
sıcaklık değerleri Şekil 3'te gösterildiği gibi bilgisayar ortamından ayarlanabilmekte ve
izlenebilmektedir.

Şekil 3. Dragee Proses Parametre Kontrol Ekranı Dragee Proses Parametresi Kontrol Ekranı

118
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Burada amaç, önerilecek deneysel tasarım modeli ile draje kaplama prosesine etki eden
parametrelerin optimum değerlerini bularak prosesin çevrim süresini minimize etmek
olacaktır.

4.3.2. Faktörlerin ve Seviyelerin Belirlenmesi

Çalışmada incelenen draje kaplama prosesinin çevrim süresine etki eden parametreler bu
bölümde çalışan diğer personel ile değerlendirilmiş ve deneyler sırasında değişken olarak
alınacak ve sabitlenecek faktörlere Şekil 4'teki balık kılçığı diyagramı kullanılarak karar
verilmiştir.

Değişke
Düzeltm n
e
Makine
Operatör
Hava Nemliliği
Çalışma Süresi

Tempo Hava Sıcaklığı

Minimum döngü
Şurup Sıcaklığı süresi

Miktar Malzem
e
Değişken Değişken

Şekil 4. Süreç İçin Balık Kılçığı Diyagramı Süreç İçin Balık Kılçığı
Diyagramı.
Analizde operatör sabit değişken olarak kabul edilmiş; makineye bağlı olan kazandan
kazanlara verilen havanın nemi ve sıcaklığı, malzemeye bağlı olarak şurubun sıcaklığı ve
şurubun besleme miktarı değişken olarak belirlenmiştir.
Farklı faktörler olarak seçilen parametreler için önceki deneyimlere dayanarak en yüksek,
en düşük ve orta değer olmak üzere üç aşamada belirlenmiştir.
Tablo 2, deneylerin faktörlerini ve seviyelerini göstermektedir.

Tablo 2. Deneysel Faktörler Deneysel Faktörler ve Düzeyleri

Faktörler Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3

Havanın Nemi (Rh) 40 50 60
Hava Sıcaklığı (°C) 16 18 20

119
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Şurup Sıcaklığı( °C) 36 38 40

Şurup Besleme Miktarı (ml) 600 800 1000

4.3.3. Ortogonal Diziler ve Seçimleri

Problemin türüne uygun olarak seçilen ortogonal diziler, parametrelerin serbestlik
derecelerinin toplamı ile belirlenir. Bu durumda, toplam serbestlik derecesi Tablo 3'te olduğu
gibi sekizdir.

Tablo 3. Toplam Serbestlik Derecesi

Faktör Sembol serbestlik derecesi

Havanın Nemi (Rh) A 3-1=2
Hava Sıcaklığı (°C) B 3-1=2
Şurup Sıcaklığı( °C) C 3-1=2
Şurup Besleme Miktarı (ml) D 3-1=2
Toplam Serbestlik Derecesi 2+2+2+2=8

Havanın nemi, havanın sıcaklığı, şurup sıcaklığı ve şurup tedarik miktarının her biri üç
seviyeden oluşur ve her biri iki serbestlik derecesine sahiptir. Bu durumda toplam serbestlik
derecesi sekizdir.
Toplam serbestlik derecesi, seçilecek maksimum ortogonal dizinin deneme sayısından bir
eksik olacaktır. Bu durumda, en küçük ortogonal dizin L9( 34 ) seçilecektir.

4.3.4. Sütunlara Faktörler Atama

Dokuz deneyden oluşan L9 deney planı, problemin serbestlik derecesine uygun tasarımlardan
biridir.
Tablo 4, parametreler için Taguchi L9 deney planını göstermektedir.

Tablo 4. L9 Taguchi Ortogonal Dizi Kombinasyonu

şurup
Deney hava hava şurup Yem
neminin sıcaklığının sıcaklığının miktarı
Bir 1 1 1 1
2 1 2 2 2
3 1 3 3 3
4 2 1 2 3
5 2 2 3 1
6 2 3 1 2
7 3 1 3 2

120
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

8 3 2 1 3
9 3 3 2 1

Tablo 5'te gösterilen faktörlerin sütunlara atanması ve faktörlerin gerçek seviyeleri ile yeni
bir tablo oluşturulmasının ardından deney koşulları oluşturularak deneylere başlanmıştır.
Belirlenen deney planına uygun olarak uygulanacak dokuz deney koşulu Taguchi'nin
tekrarlama ilkesi dikkate alınarak iki kez tekrarlanmıştır. Böylece 18 gözlem sonucuna göre
analiz yapılmıştır.
Tablo 5. Dragee Process L9 Ortogonal Dizi Test Koşulları
şurup
Deney hava hava şurup Yem
neminin sıcaklığının sıcaklığının miktarı
Bir 40 16 36 600
2 40 18 38 800
3 40 20 40 1000
4 50 16 38 1000
5 50 18 40 600
6 50 20 36 800
7 60 16 40 800
8 60 18 36 1000
9 60 20 38 600

4.3.5. Deneylerin Gerçekleştirilmesi ve Verilerin Toplanması

Deneyde dört faktör ve her faktörün üç seviyesi için L9 Taguchi ortogonal dizisi
kullanılmıştır. Gözlem sonuçları kronometre yöntemi ile not edilmiştir. Deney sonuçlarında
yapılan ölçümler en az deney kadar önemlidir. Çünkü yanlış ölçülen bir deney tüm emeğin
boşa gitmesine ve çalışmanın anlamsızlaşmasına neden olabilir. Deney planına göre ölçülen
çevrim süreleri Tablo 6'da sunulmuştur.

Tablo 6. L9 Ortogonal Dizisine Göre L9 Ortogonal Dizisine Göre Deneyler ve Sonuçları

Deney Gözlem Sonuçları-1 Gözlem Sonuçları-2

1 713 728
2 718 684
3 783 800
4 663 682
5 615 633
6 706 700

121
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

7 804 815
8 815 800
9 790 835

4.3.6. Veri Analizi

Çalışmada, deney sonucunda elde edilen veriler Minitab 19 paket programında Taguchi
yöntemi kullanılarak modellenmiş, sinyal/gürültü (S/N) oranı ve ortalama etki değerleri baz
alınarak optimum çevrim süresini veren kontrol faktörleri belirlenmiştir.
Probleme bağlı olarak veriler Minitab 19 paket programında modellenmiştir. Öncelikle
Minitab 19 programının ana ekranında Şekil 5'te görüldüğü gibi sırasıyla Stat-DOE-Taguchi-
Create Taguchi Design butonları ile deneysel model oluşturulmaya başlanmıştır.Minitab
elektronik tablo programına veri girişinin adım adım gösterimi aşağıda sırasıyla Şekil 6,7,8'de
verilmiştir.

Şekil 5. Minitab'da Deney Modellemesi

Şekil 6. Deneysel Faktör Düzeyinin Seçimi Deneysel Faktör Seviyesi ve Ortogonal Sıra Seçimi

122
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Şekil 7. Faktör Adlarının Girilmesi Faktör Adlarının ve Seviyelerinin

Girilmesi
Faktörlerin optimum seviyeleri belirlenirken, problem prosesin verimliliğini arttırmak için
prosesin çevrim süresini azaltmak olduğundan, amaç performans karakteristiğinin minimum
değerini elde etmektir. Bu nedenle, Şekil 8'de görüldüğü gibi "seçenekler" bölümünden "Daha
küçük daha iyidir" seçeneği seçilir ve sırasıyla Şekil 9 ve 10'da gösterilen sinyal gürültü
oranını elde etmek için deney çalıştırılır.

Şekil 8. Minitab'ta "Daha Küçük Daha İyidir" Modülünün Seçilmesi

123
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Şekil 9. Sinyal Sinyal " Analiz Bölümünden Gürültü Oranına Ve Ortalamalara " Seçimi

Şekil 10. Grafikler Bölümünden Sinyal " Gürültü Oranı Ve Ortalamaları " Seçimi
Deney sonuçları aşağıdaki Tablo 7'de özetlenmiştir:

Tablo 7. Deneylerin S/N Değerleri

Deney S/N oranı
(dB)
1 -57,1532
2 -56,9169
3 -57,9695
4 -56.5547
5 -55,9046
6 -56.9392
7 -58,1645
8 -58,1432
9 -58,1998

124
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Çevrim süresi için Taguchi analizi Şekil 11 ve Şekil 12'de verilmiştir. Şekil 11'de
faktörlerin çevrim süresi üzerindeki S/N ( Sinyal / Gürültü ) oranları, Şekil 12'de ise
faktörlerin çevrim süresi üzerindeki ortalama etkileri (ana etkiler) verilmiştir.
Şekil 12'deki ortalama etkiler grafiği tablo halinde de özetlenmiştir. Tablo 8'de S/N
oranındaki değişim, Tablo 9'da ise faktörlere göre ortalamadaki değişimi gösteren değerler yer
almaktadır.

Şekil 11. Taguchi Yöntemi Taguchi Yöntemi Gürültü/Şiddet Değerleri

Şekil 12. Taguchi Yöntemi Taguchi Yöntemi Ortalama Etki Değerleri

125
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Tablo 8. Faktörler için S/N Oranları (En İyi)

Besleme
Hava Şurup Şurup
Nemi Hava Sıcaklığı Miktarı
Seviye (Rh) Sıcaklığı (°C) (°C) (ml)
Bir -57.35 -57.29 -57.41 -57.09

2 -56.47 -56.99 -57.22 -57.34

3 -58.17 -57.70 -57.35 -57.56

Delta 1.70 0.71 0.19 0.47

Rütbe 1 2 4 3

Tablo 9. Faktörlerin Ortalamaları Faktörler için Ortalamalar

Hava Şurup Besleme
Nemi Hava Sıcaklığı Miktarı
Seviye (Rh) Sıcaklığı (°C) (°C) Şurup(ml)
Bir 737.7 734.2 743.7 719.0

2 666.5 710.8 728.7 737.8

3 809.8 769.0 741.7 757.2

Delta 143.3 58.2 15.0 38.2

Rütbe 1 2 4 3

Şekil 12, draje kaplama işlemi parametrelerinin döngü süresi üzerindeki etkisini
göstermektedir. Her bir faktör için hesaplanan en yüksek S/N oranına sahip değer e n iyi test
sonucunu, yani en küçük döngü süresine sahip test sonucunu göstermektedir. Proses
parametrelerinin eğimlerinden hangi parametrenin çevrim süresi üzerinde etkili olduğu analiz
e d i l e b i l i r . Tablo 8'den her bir faktör için S/N oranlarının maksimum ve minimum değer
farklarına yani delta değerlerine bakılacak olursa, çevrim süresine etki eden en önemli
değişkenin 1 rank değeri ve 1,7 delta değeri ile "havanın nemi" parametresi olduğu
görülebilir. Bu durumda "Havanın Nemi" parametresinin performans karakteristiği üzerinde
önemli bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Performans karakteristiğine etkilerine göre
önem sırasının "Havanın Sıcaklığı", "Şurubun Besleme Miktarı" ve en düşük deltaya sahip
"Şurubun Sıcaklığı" olduğu görülmektedir.

126
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Şekil 12'deki faktörlerin döngü süresi üzerindeki Sinyal/Gürültü) oranları, parametreler

için S/N değerinin maksimum o l d u ğ u koşullar altında, yani Hava Nemi=50Rh, Hava
Sıcaklığı=38° C, Şurup Sıcaklığı = Minimum döngü süresi 38°C ve Şurup Besleme
Miktarı=600ml kombinasyonu ile elde edilecektir.
Taguchi tasarımlarında "maksimum en iyi" veya "minimum en iyi" problem türlerinden
bağımsız olarak, gürültü/şiddet grafiğindeki problemi optimize etmek amacıyla faktör
seviyelerini belirlemek için her zaman maksimum nokta alınır. Faktör seviyelerini belirlemek
için bir diğer çözüm ise ortalama etki grafiğine bakmaktır. Eğer problem "minimum en iyi"
şeklinde ise ortalama etki grafiğinde minimum değer alınır.
Şekil 13'te faktörler için ortalama döngü süreleri grafiğinde en yüksek değişim "Hava
nemi" parametresinde görülmektedir. Bunu "Havanın Sıcaklığı" faktörü, "Şurubun Besleme
Miktarı" ve "Şurubun Sıcaklığı" faktörleri takip etmektedir. Ayrıca Tablo 9'da verilen rank ve
delta değerleri incelendiğinde Şekil 13'teki faktörler için çevrim süresi ortalamaları
grafiğindeki değişime paralel sonuçlar vererek yukarıdaki sıralamayı desteklemektedir.
Tablo 8'de olduğu gibi Tablo 9'da verilen değerler de faktörlerin (Hava Nemi, Hava
Sıcaklığı, Şurup Sıcaklığı ve Şurup Besleme Miktarı) her bir seviyesinin (Düzey) döngü
süresi üzerindeki değişiminin gözlem değerleri üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır. Tablo
8 ve Tablo 9'da en büyük değişim, yani delta değeri, "havanın nemi" faktörünün 2. (seviye 2)
seviyesinde meydana gelmiştir. Tablo 8'deki "Havanın Nemi" faktörünün 2. seviyesi = -56,47
ve Tablo 9'daki "Havanın Nemi" faktörünün 2. seviyesi = 666,5'tir.
Sonuç olarak, Taguchi yöntemi ortalama etki değerleri ve S/N oranlarına göre sonuçlar
değerlendirildiğinde, optimum çevrim süresine ulaşmak için aynı faktör seviyelerine
ulaşılmaktadır. Ayrıca her iki durumda da performans özellikleri üzerindeki etkilerine göre
önem sırasının en düşük delta ile "Hava Nemi", "Hava Sıcaklığı", "Şurup Besleme Miktarı"
ve "Şurup Sıcaklığı" olduğu görülmektedir.
döngü süresini azaltmada en etkili faktörlerin ve seviyelerin şunlar olduğunu göstermiştir:
Hava nemi (2), Hava Sıcaklığı (2), Şurup Sıcaklığı (2) ve Şurup Besleme Miktarı (1).

4.3.7. Anova Tablosu

Taguchi yöntemi ile elde edilen S/N ve ortalama değerlerine göre faktörlerin çevrim süresini
azaltmadaki etkileri araştırılmıştır. Draje kaplama parametrelerinin çevrim süresi üzerindeki
etki oranlarını istatistiksel olarak hesaplamak ve belirlemek için ANOVA analizi yapılmıştır.
Bu analizde, havanın nemi, şurubun sıcaklığı, draje kaplamanın

127
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

şurubun sıcaklığı ve şurubun besleme miktarı analiz edilmiştir. Test sonuçları %95 güven
seviyesinde değerlendirilmiştir.
ANOVA tablosu Minitab 19.0 paket programında hazırlanmıştır. Çalışmada dokuz
deney g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş ve her deney iki kez tekrarlandığı için toplam 18 deney
gözlemlenmiştir. Toplam serbestlik derecesi: N-1 olduğu için problemin toplam serbestlik
derecesi 17 olarak bulunmuştur.
Çalışma kapsamında ANOVA analizi için hipotezler aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:
H0: Faktörlerin çevrim süresi üzerinde etkisi yoktur → μ1= μ2= μ3= μ4
H1: Faktörlerin döngü süresi üzerinde etkisi vardır → Ortalamalardan en az ikisi eşit değildir:
μi
≠ μj ,
ANOVA analizi sonucunda elde edilen p değeri, H0 hipotezinin reddedilmesi için en
küçük anlamlılık düzeyini temsil etmektedir. H0 hipotezi, faktörlerin çevrim süresi üzerinde
herhangi bir etkisi o l m a d ı ğ ı n ı savunmaktadır. ANOVA analizi sonuçları Tablo 10'da
verilmiştir.

Tablo 10. Çevrim Süresi için ANOVA Tablosu Çevrim Süresi için ANOVA Tablosu
(Çevrim Süresi için Varyans Analizi)
Ortalama Faktör
Özgürlük Kareler F-
Parametre Kare (MS P-Değeri Etki
Derecesi Toplamı Değer
) (%)
(DF) (SS)
Havanın Nemi ( 2 61634.3 30817.2 116.49 0,000 77.56
Rh )
Hava Sıcaklığı (°C) 2 10282.3 5141.2 19.43 0.001 12.94

Sıcaklık . 2 796.0 398.0 1.5 0.273 1.00

Şurup (°C)
Besleme Miktarı 2 4370.3 2185.2 8.26 0.009 5.50
Şurup (ml)
Hata ( Error ) 9 2381.0 264.6 3.00

Toplam (Total) 17 79464.0 100.00

R- Sq = %97,00 R - Sq ( adj ) =
%94,34

ANOVA analizi sonucunda havanın nemi, havanın sıcaklığı ve şurubun besleme miktarı
faktörlerinin çevrim süresi için istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<0,05), şurubun sıcaklığı
faktörünün ise istatistiksel olarak anlamlı olmadığı (p>0,05) görülmektedir. .
Faktörlerin çevrim süresine etkisi incelendiğinde en yüksek etkiyi nem parametresi
göstermekte ve etki %77,56 olarak hesaplanmaktadır. Bu değerlerden de görüleceği üzere

128
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131
çevrim süresi üzerindeki en önemli faktör havanın nem oranıdır. Değiştirilmesi

129
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

nem oranının 40'tan 50'ye çıkması çevrim süresi değişimini %77,56 oranında etkileyecektir.
Ayrıca havanın sıcaklık faktörünün etkisinin %12,94; şurubun besleme miktarı faktörünün
etkisinin %5,5; şurubun sıcaklığının etkisinin %1 ve hata teriminin etkisinin %3,0 olduğu
görülmektedir.

4.3.8. Doğrulama Deneyinin Gerçekleştirilmesi

Taguchi yönteminden elde edilen ortalama ve S/N oranına göre yapılan değerlendirmeler
sonucunda çevrim süresini en aza indirecek parametre kombinasyonu havanın nemi (2),
havanın sıcaklığı (2), şurubun sıcaklığı (2) ve şurubun besleme miktarıdır (1). Bu değerler
Tablo 11'de özetlenmiştir.

Tablo 11. Doğrulama Deneyinin Doğrulama Deneyinin Optimum Proses Koşulları

Hava Nemi Hava Şurup Sıcaklığı Şurup

Parametreler
(RH) Sıcaklığı (°C) (°C) Miktarı
(ml)
Seviyeler 50 18 38 600

Tablo 11'deki kombinasyona göre doğrulama deneyleri yapılmalı ve optimizasyon

sürecinin doğruluğu test edilmelidir. Üç kez tekrar gözlem yapılarak elde edilen sonuçlar ve
Taguchi yöntemi ile elde edilen veriler değerlendirilmiştir.

Tablo 12. Doğrulama Deneyi Sonuçları Doğrulama Deneyi Sonuçları

hava Şurup
hava Şurup Gözlem
Deney sıcaklığının sıcaklığı Besle
neminin miktarı Sonuçları
ure ure me
1 50 18 38 600 609

2 50 18 38 600 619

3 50 18 38 600 612

Tablo 12'deki üç gözlemin sonuçlarının ortalama değeri 613 dakikadır. Optimum gözlem
değeri için planlanan faktörlerin seviyeleri, programda Stat-DOE-Taguchi-Predict Taguchi
Design bölümünden "Levels" bölümü seçilerek belirlenmiş ve Tablo 13'te gösterilen tahmini
değerler elde edilmiştir.

130
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Tablo 13. Taguchi Tahmin Değerleri Taguchi Tahmin Değerleri

S/N Oranı Ortalama

-55,7822 611

Tablo 13'ten elde edilen ortalama değerlere göre hesaplanmış ve 611 dakika elde
edilmiştir. S/N Oranı değeri logaritmik dönüşümlere göre hesaplanmıştır. Gerçek değeri
bulmak için en küçük en iyi sonuç kabul edildiğinden
tahmini döngü süresi, 10 -SN/20
(10 55,7822/20 )
formülü kullanılarak S/N değerine göre 615,33
dakika olarak bulunmuştur.
Taguchi yöntemi ile elde edilen değerler ile mevcut çalışma koşulları karşılaştırılmıştır.
Mevcut çalışma koşullarından kastedilen, işletmede bugüne kadar kullanılmakta olan
geleneksel üretim koşullarıdır. Başlangıç koşullarında havanın nemi 60-95RH, havanın
sıcaklığı 18-22°C arasında, şurubun sıcaklığı 38-40°C arasında ve kullanılan şurubun besleme
miktarı 1000ml'dir. Tablo 14'te mevcut ve önerilen sistemdeki proses değerlerini gösteren
karşılaştırma tablosu verilmiştir.

Tablo 14. Karşılaştırma Tablosu Karşılaştırma Tablosu

Mevcut Durum Tavsiye Edilen Durum

Havanın nem oranı (Rh) 60-95 50

Hava Sıcaklığı (°C) 18-22 18

şurup Sıcaklık (°C) 38-40 38

Şurup Yem Miktarı ( Ml ) 1000 600

İşlem Süresi ( Dakika ) 1020 613

Mevcut durumda geleneksel yöntemlerle ayarlanan parametreler sonucunda çevrim süresi

1020 dakika civarında iken Taguchi yöntemi ile belirlenen optimum parametre koşulunun
uygulanması sonucunda elde edilen değer 613 dakika civarındadır. Bu sayede proseste
%40'lık bir iyileşme sağlanmıştır. Minimum çevrim süresine ulaşmak için optimum deneysel
koşullar altında model sonucunda hesaplanan gözlem değeri ile doğrulama sonucunda elde
edilen gözlem değerleri

131
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

deneyleri oldukça yakındır. Doğrulama deneylerinin sonuçları (613 Dakika) ile Taguchi
analiz sonuçlarının (S/N=615,Ortalama=611) uyumlu olduğu görülmektedir.

5. Sonuç
Ürün ve süreç geliştirme çalışmalarında yaygın olarak kullanılan Taguchi yöntemi, bu
çalışmada bir fındık fabrikasının draje kaplama prosesinin işlem süresini optimize etmek için
uygulanmıştır. Deney planı L9(3^4) ortogonal dizisi kullanılarak hazırlanmış ve deneysel
tasarımın tekrarlama prensibi göz önünde bulundurularak deney planı 2 kez tekrarlanarak
toplam 18 deney gerçekleştirilmiştir. Bu rakamın seçilmesinin nedeni, üretim hattının bir kez
çalıştırılması sonucunda yaklaşık 4000 kg ürünün sürüklenmesidir. Yapılan her deney işletme
için ekstra bir maliyet oluşturmaktadır. Ayrıca deney için ayrılan ünitede yapılan işlemler
nedeniyle üretim aksamaktadır. Draje kaplama işlemi bir tam iş gününe mal olduğundan en az
sayıda deney ile çözüme ulaşılmaya çalışılmıştır.
İşlem süresini minimize etmek için ilgili parametrelerin optimum değerleri Minitab 19
programında yapılan hesaplamalar sonucunda; parametrenin 1. seviyesinin 600Ml olduğu
tespit edilmiştir. Anova analizi sonucunda dört parametrenin birlikte incelendiği modelde
havanın nemi, havanın sıcaklığı ve şurubun besleme miktarı faktörlerinin çevrim süresi için
istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<0,05), şurubun sıcaklığı faktörünün ise istatistiksel
olarak anlamlı olmadığı (p>0,05) görülmüştür. Parametrelerin işlem süresi üzerindeki etkisi
incelendiğinde, %77,56 ile en etkili parametrenin havanın nemi olduğu görülmüştür.
Mevcut durumda, geleneksel yöntemlerle çevrim süresi 1020 dakika civarındayken,
Taguchi yönteminin uygulanmasından sonra elde edilen çevrim süresi 613 dakika
civarındadır. Bu da süreçte %40'l ı k bir iyileşme anlamına gelmektedir. Yeni parametreler ile
şirket dört ay boyunca gözlemlenmiştir. Yeni değerler ile üretimde sistemsel arızalar ve
plansız duruşlar azalmış, üretim planlama departmanı işlem süresinin kısalması ile termin
tarihlerine yetişebilmiştir. Olumlu sonuçlar işletme yöneticilerine sunulmuş ve departmandaki
diğer birimlere süreçlerini iyileştirmeleri için deneysel tasarım çalışmaları önerilmiştir.

132
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

REFERANSLAR
Afolabi, Morakinyo., Bamgboye, Isaac. 2016. "Taguchi Yöntemi Kullanılarak Orta Ölçekli Palmiye Yağı
Fabrikası Dikey Sterilizatörünün Çalışma Parametrelerinin Optimizasyonu: Operasyon Parametrelerinin
Optimizasyonu." Journal of Food Process Engineering, 40(3).
Akaslan , Müslüm . 2019. "Kaliteli çimento üretimi için optimizasyon deney tasarımı uygulaması." Yüksek
Lisans Tezi , Konya Teknik Üniversitesi , Konya, Türkiye .
Akın , Fetullah. 2012. "Gıda Ürünleri ve İçecek Sanayinin Ekonomik Özellikleri." Gazi Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 14(3), 17 - 70.
Baynal , Kasım , Gencel , İlknur . 2015. "Taguchi Yönteminin Gıda Endüstrisinde Çok Duyarlı Bir Problemin
Optimizasyonunda Uygulanması ." Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi , 19(1), 107 - 121 .
Binal , Gülfem . 2007. " Manyezit atıklarının seramik karo özelliklerine etkisinin araştırılması. " Yüksek Lisans
Tezi , Anadolu Üniversitesi , Eskişehir , Türkiye .
Chakraborty, Snehasis ., Shrivastava, Chandrima . 2019. "Çok Yanıtlı - Sağlam Süreç Tasarımı ve Sayısal
Optimizasyon Arasındaki Karşılaştırma: Fermente Nohut Unu Bazlı Buğday Ekmeği Pişirme Üzerine
Bir Vaka Çalışması." Journal of Food Process Engineering , 42(1).
Chung, Pei Ling., Liaw , Ean Tun., Gavahian , Mohsen., Chen, Ho Hsien. 2020. "Taguchi Gri İlişkisel Analiz
Kullanılarak Djulis Ekşi Maya Ekmeğinin Geliştirilmesi ve Optimizasyonu." Foods, 9(9).
Çelik , Cafer. 1993. "Taguchi Yöntemleri ile Kalite Tasarım Optimizasyonuna Sistematik Bir Yaklaşım."
Doktora Tezi , Anadolu Üniversitesi , Eskişehir , Türkiye .
Çelik, Çiğdem . 1998. "Farklı işlemlerin Çikolatalı Drajenin raf ömrü üzerindeki etkileri." Yüksek Lisans Tezi ,
İstanbul Teknik Üniversitesi , İstanbul, Türkiye .
Çevik , Şerife., Aydın, Sedef., Sermet , Onur., Özkan , Gülcan., Karacabey , Erkan. 2017. "Zeytinyağı
Ekstraksiyon İşleminin Yanıt Yüzey Yöntemi ile Optimizasyonu." Akademik Gıda, 15(4), 337-343.
Demir, Leyla. 2004. "İstatistiksel deney tasarımı tekniği, bir tekstil firmasında uygulama" Yüksek Lisans Tezi ,
Pamukkale Üniversitesi , Denizli , Türkiye.
Dooyum , Uyeh Daniel., Woo, Seung, Min Woo., Hong, Dong Hyuck., Ha, Yu Shin. 2016. "Geliştirilmiş
Japonica Pirinç Öğütme İçin Kaynatma Koşullarının Optimizasyonu." Emirates Gıda ve Tarım Dergisi
, 28(11), 764-771.
Durmaz , Ufuk , Ozel , Mehmet Berkant . 2019. "Taguchi Yöntemi ile Keçiboynuzundan Şeker Ekstraksiyonu
Üzerine Deneysel Bir Çalışma." Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi , 23(5), 916 - 923.
Ercan , Emel . 2019. "Reaktif boyamada laboratuvar ve boyahane arasındaki renk farkının azaltılması: Taguchi
yaklaşımına dayalı bir uygulama" Yüksek Lisans Tezi , Pamukkale , Denizli , Türkiye .
Eyyüpoğlu , Özge., Marangoz Mehmet Ali., Yeşiltepe , Bora. 2019. "Rsm Yöntemi Ve Sert Kaplamalı Yumuşak
Şeker Proses Parametrelerinin Optimizasyonu." Bilimsel Perspektifler Dergisi , 3(2), 119-132.
Garipoğlu , Hafize . 2006. "Bazı baharat ve kuru meyvelerin aflatoksin içeriklerinin belirlenmesi üzerine bir
araştırma" Yüksek Lisans Tezi , Trakya Üniversitesi , Edirne, Türkiye .
Gavahian, Mohsen., Rachael Chu.2022. "Taguchi yöntemine dayalı olarak meyve yan ürünlerini değerlendirmek
için bir ohmik ekstraktörün tasarımı, geliştirilmesi ve performans değerlendirmesi: Azaltılmış enerji
tüketimi ve geliştirilmiş toplam fenolikler." Journal of Food Process Engineering 45(6),e3825.
Gökçe, Barış, Taşgetiren Süleyman. 2009. "Deney Tasarımı İçin Kalite." Makine Teknolojileri Elektronik
Dergisi , 6(1), 71-83.
Hasgül , Özlem. 2011. "Ürün Ve Ürün Geliştirme Süreçlerinde Deney Tasarımı: Gıda Sektöründe Bir
Uygulama." Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi , 9(15), 42 - 67.
Hayit , Fatma., Gül, Hülya . 2019. "Glutensiz Bisküvi Unu Formülasyonunun Yanıt Yüzey Yöntemi Kullanılarak
Optimizasyonu." Akademik Gıda , 17(2), 185 - 192.
Kandemir , Güven. 2018. "Cfrp Şeritlerle Güçlendirilmiş Beton Kolonların Eksenel Yük Etkisi Altındaki
Davranışlarının Deneysel Olarak İncelenmesi" Yüksek Lisans Tezi , Kocaeli Üniversitesi , Kocaeli ,
Türkiye .
Kayı , Yasin. 2006. "Plastik enjeksiyon prosesinde çekme problemine etki eden parametrelerin taguchi yöntemi
ile incelenmesi" Yüksek Lisans Tezi , Sakarya Üniversitesi , Sakarya , Türkiye .
Kılıç, Duygu., Bayrak, Hülya., Özkaya, Berrin. 2018. "Mısır Ekmeğindeki Fitik Asit Miktarını Etkileyen
Faktörlerin Belirlenmesinde Yanıt Yüzey Yöntemi Yaklaşımı." Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen
Dergisi, 44(2), 121 - 134.
Kırmacı, Volkan., Gülsevı̇nçler, Ekrem., Kaya, Hüseyin. 2017. "Farklı Kalınlıklardaki Elmaların Dondurarak
Kurutma Davranışlarının Taguchi Metodu Kullanılarak Belirlenmesi." Nevşehir Bilim ve Teknoloji
Dergisi,6(2), 529-540.
Kumar Vivek., Sharma, Harish Kumar., Kaushal Pragati., Singh, Kamal. 2014. "Taguchi Tekniği Kullanılarak
Taro-Buğday Kompozit Un Kekinin Optimizasyonu." Gıda Ölçümü ve Karakterizasyonu Dergisi
, 9(1).
Kuvat, Özlem. 2018. "Bir Paket Gıda Üretim İşletmesinde Taguchi Parametre Tasarımı İle Çok Yanıtlı

133
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131
Eniyileme.". Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 23(3), 215 - 236.

134
 Danışman, E., Yalçındağ, Y. / Journal of Yasar University, 2023, 18/69, 105-131

Makadia , Ashvin., Nanavati , Julie Elizabeth. 2013. "Yanıt Yüzey Metodolojisine Dayalı Tornalama İşlemleri
İçin İşleme Parametrelerinin Optimizasyonu." Ölçüm , 46(4), 1521-1529.
Mayasti , Nur Kartika Indah., Ushada , Mirwan., Ainuri , Makhmudun . 2019. "Taguchi Yöntemi Yaklaşımı ile
Yerel Gıdalardan Glutensiz Spagetti Ürünlerinin Optimizasyonu. " IOP Konferans Serisi: Dünya ve
Çevre Bilimi , 251(1).
Mercan, Şeyma. 2019. " Deney Tasarımı ve Yapay Zeka Teknikleri Kullanılarak Ürün Kalitesinin
İyileştirilmesi" Yüksek Lisans Tezi , Balıkesir Üniversitesi , Balıkesir , Türkiye .
Özden , Erdi . 2020. " Elektrostatik toz boya proses parametrelerinin deneysel tasarım yöntemleri ile
optimizasyonu ve endüstriyel uygulamaları." Yüksek Lisans Tezi , Balıkesir Üniversitesi , Balıkesir ,
Türkiye .
Pandey, Preetanshu., Turton, Richard., Joshi, Nitin., Hammerman, Elizabeth., Ergun James. 2006. "Pan-Kaplama
Sürecinin Ölçeklendirilmesi." AAPS PharmSciTech,7(4),102.
Pesen , Sinan. 2018. " Trafik kazalarına etki eden yol faktörlerinin deney tasarımı yaklaşımı ile incelenmesi. "
Yüksek Lisans Tezi , Yalova Üniversitesi , Yalova , Türkiye .
Sadr, Somayeh., Mozafari , Valid., Alaei , Hossein., Pour, Ahmad., Behjat , Amir. 2019. "Taguchi Yöntemi
Kullanarak Bazı Besin Maddelerinin Konsantrasyonunu Optimize Ederek Antep Fıstığı Endokarp
Lezyonunun Kontrolü." Scientia Horticulturae, 256, 108575.
Saydam , Derya Dursun ., Dakak , Rojda ., Dalgıç , Ali Coşkun . 2019. "Yardımcı Gıda Teknolojileri ile
Probiyotik Elmalı Atıştırmalık Üretimi Üzerine Bir Ön Çalışma." Harran Tarım ve Gıda Bilimleri
Dergisi , 23(3), 324 - 334 .
Singh, Ajay., Kumar, Pradyuman . 2019. "Kalori Açığı Olan Glutensiz Bisküvinin Depolama Stabilitesinin
Belirlenmesi: Taguchi Endişesi." Journal of Food Processing and Preservation, 43(5).
Sanyilmaz , Murat. 2006. "Kalite iyileştirme faaliyetlerinde deney tasarımı ve Taguchi yöntemi için bir
uygulama" Yüksek Lisans Tezi , Dumlupınar Üniversitesi , Kütahya, Türkiye.
Taphasanoğlu, Saime. 2020. "Çok yanıtlı problemlerde sürekli-sürekli kalite karakteristikleri için dinamik
taguchi yöntemi yaklaşımı." Doktora Tezi , Kocaeli Üniversitesi , Kocaeli , Türkiye .
Tasirin Siti Masrinda ., Kamarudin Siti Hasnah . 2007. "Kuş Gözü Biberinin Akışkan Yataklı Kurutucuda
Kurutma Parametrelerinin Optimizasyonu." Gıda Mühendisliği Dergisi , 80(2), 695-700.
Topçu, Reyhan Merve . 2018. "Yates ve Taguchi deneysel tasarımlarının uygulamalı bir laboratuvar çalışması
üzerinden karşılaştırılması." Yüksek Lisans Tezi , Eskişehir Osmangazi Üniversitesi , Eskişehir ,
Türkiye .
Türkan, Burak., Etemoğlu, Akın Burak. 2020. "Taguchi Metodu Kullanılarak Gıda Kurutulmasına Etki Eden
Parametrelerin Optimizasyonu." Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26(4), 654 -
665.
Türker, Aslan Duygu., Doğan, Mahmut. 2021 "Ultrason homojenizasyonunun dondurmanın yapısal ve duyusal
nitelikleri üzerindeki etkileri: Taguchi ve veri zarflama analizi ile optimizasyon. " Gıda Ölçüm ve
Karakterizasyon Dergisi 15, 4888-4898.
Yıldız, Zehra., Gökayaz, Leyla. 2019. "Güneş Enerjili Kurutucuda Kurutulan Elma Dilimlerinin Kurutma
Koşullarının RSM ile Optimizasyonu." Çukurova Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 34(2), 100 - 108.
Yilmaz , Aydin Baha. 2018. " Organik ve geleneksel olarak üretilen bazı kuruyemişlerin akrilamid içeriklerinin
karşılaştırılması." Yüksek Lisans Tezi , Namık Kemal Üniversitesi , Tekirdağ , Türkiye .
Tüm Kuruyemiş Sanayicileri ve İş Adamları Derneği. "Kuruyemiş Sektörü Mevcut Durum Analizi."
http://www.tuksiad.org/uploads/yuklemeler/tuksiad-mda-2014.pdf (01.02.2021).

135