ENDÜSTRİYEL ANALİZ TEKNİKLERİ

DERSİ
1. HAFTA SUNUMU

ENDÜSTRİ TANIMI VE ENDÜSTRİYEL

İŞLEMLER

Sorumlu Öğretim Üyesi

Doç. Dr. Ragıp ADIGÜZEL
 ENDÜSTRİNİN TANIMI
 Hammaddelerin işlenmesi, enerji kaynaklarını yaratmak, bu kaynakların ortaya
çıkarılmasında başvurulan araçlar ve yöntemlerin tamamı endüstridir.
 Sanayi ile bağlantılı bir tanımdır.
 Sanayi ise, hammaddelerin ya da yarı işlenmiş maddelerin kullanıma hazır hale getirilmesidir.
 Sanayi ve endüstri aynı amaca hizmet etmektedir.
 Ülkelerin gelişmesinde endüstri büyük rol oynamaktadır.
 Ülkelerin zenginliklerinin büyük bir kısmı sanayileşme ile sağlanmaktadır.
 Sanayileşmede, günümüzde el emeğinin yerini, seri üretimler almıştır.
 Sanayi, günümüzde ülkelerin ekonomik düzeyini belirleyen ilk faktör haline gelmiştir.

 Endüstrinin türlerinden biri olan İmalat Sanayi, hammaddeleri hem insan hem de makine gücü
ile işlemekte olan sanayi bölümüdür.

 Hammadde böylece bitmiş ürüne dönüşmektedir. Bitmiş ürünler, çeşidine göre tüketim malları
ve üretim malları olarak kullanılabilirler. Şeker, kimya, kağıt, tekstil endüstrileri bu alanın
içerisinde yer almaktadır.
 ENDÜSTRİ 4.0 NEDİR
 Sanayi Devrimi’nin 4. Ayağı olarak kabul edilen Endüstri 4.0, günümüzde yaşanan sanayi
alanındaki gelişmeleri kapsamaktadır.

 Bilişim teknolojileri ile endüstriyi bir araya getiren bu kavramın iki ana bileşeni bulunmaktadır.

 Bu ana bileşenlerden ilki, günümüzde kullanılan yazılım ve donanımlardan farklı olarak, az

enerji harcayan, az yer kaplayan, düşük maliyetli, az ısı üreten ve yüksek güvenilirlik
seviyesine sahip yazılım ve donanımları kapsamaktadır.

 İkinci ana bileşen ise, Cihaz Tabanlı İnternet’tir. Siber Fiziksel Sistemler olarak da anılan bu
sistemler, yeryüzündeki tüm cihazların bilgi ve veri alışverişi için birlikte kullanılabildiği, sensör
ve işleticiler ile donatılmış, her türlü araca entegre edilebilen, internet bağlantılı akıllı
elektronik sistemlerdir.

 Üretim süreci boyunca fabrikalarda bu siber fiziksel sistemlerin kullanılması halinde makinalar,
insanlardan bağımsız olarak kendilerini koordine etme yetisine sahip olacaktır. Bu stratejinin
gerçekleşmesi durumunda “Akıllı Fabrikalar” kurulmuş olacak ve üretim süresi, maliyet, enerji
harcaması azalırken, üretim miktarı ve kalitesi artacaktır.
 Endüstriyel Kimya
Endüstride ham maddelerin toplum için faydalı ürünlere
dönüşmesinde kullanılan temel kimyasal işlemlerin (proseslerin)
gelişimi, optimizasyonu ve takip edilmesi endüstriyel kimya olarak
tanımlanır.

KİMYA EĞİTİMİ
TEORİK VE LABORAVUVAR
Üretim Ürün Dizaynı Kalite Kontrol (Ar-Ge)

Neyin nerede nasıl ve niçin kullanılacağı önemlidir.

Kimya endüstrisi diğer endüstri dallarının ihtiyacı olan kimyasalların

karşılanması ile paralel olarak gelişmiştir.
Sabun üreticilerinin alkali,
Tekstil üreticilerinin ağartıcı
Cam üreticilerinin soda ve kum ihtiyacı gibi.
Günümüzde ise nanoteknoloji ve biyoteknolojinin gereksinimleri
olan ileri teknolojinin gereksinimleri olan ileri teknoloji maddelerini
üretmektedir.

Nanoteknoloji ve biyoteknoloji kimya için önemli birer mutfaktır.

Kimya Sanayi doğrudan tüketime yönelik ürünler üreten ve diğer

sektörlere hammadde ve ara ürünler sağlayan temel sektördür.

 Ülkelerin kimya sanayisi gelişmeksizin kalkınması mümkün değildir.

Fiziksel İşlem (Süreç veya Proses)
 Fiziksel işlem, maddelerin kimyasal yapıları değişmeden sadece hal, renk, şekil,
büyüklük gibi dış görünüşünde meydana gelen değişimlere verilen isimdir. Kimya
endüstrisinde sıklıkla kullanılan fiziksel işlemlerin bazıları aşağıdadır:
 •Kırma (kırıcılar ile büyük maddeler kırılarak istenilen boyuta indirilebilir) Öğütme
(büyük maddeler değirmenler yardımıyla belirli partikül boyutuna getirilir)
 •Karıştırma (örneğin deterjan üretiminde her bir katkı maddesinin homojen bir
şekilde karıştırılmasını sağlar)
 •Kurutma (su içeriği fazla olan maddeler ısıtılarak aşırı suyundan kurtulur. Örn. sulu
nişastanın suyunun uzaklaştırılması)
 •Damıtma (sıvı karışımları K.N. farkından faydalanarak birbirinden ayırmak için
kullanılır. Örn. ham petrolden benzin, motorin, vb. eldesi)
 •Ekstraksiyon (özütleme veya çekme) (örn. bitkilerdeki uçucu yağların çiçeklerden
 veya yapraklarından özütlenmesi)
 •Kristallendirme (katıların saflaştırılmasında kullanılır, örn. toz şekerin kristallenmesi)
 •Nemlendirme (kuru olan maddelere su eklenerek nemlendirilir)
 Kimyasal işlem (Süreç veya Proses)
Ham maddeler kişisel ve toplumsal ihtiyaçları karşılayacak faydalı ürünlere kimyasal
işlemler ile dönüştürülür. Kimyasal işlemlerin başarısı ham madde seçiminden kaliteli
ürün üretimine kadar devam eder. Üretim yapan bir firmanın ayakta durabilmesi ve
dünya pazarında söz sahibi olabilmesi için ürün kalitesinin iyi olmasının yanında ürün
maliyetinin ve dolayısıyla satış fiyatının da düşük olması gerekir.

Bunu gerçekleştirebilmek için ham madde ile ürün arasındaki işlemlerin temeli tam
olarak anlaşılmalı ve kontrol edilmelidir. Burada yapılan iki temel işlem
bulunmaktadır. Bunlar:

a) Kimyasal tepkime, b) Ayırma işlemleri

a) Kimyasal tepkimeler genel olarak dört gruba ayrılır:

•Sentez tepkimeleri
•Ayrışma (bozunma) tepkimeleri
•Yer değiştirme tepkimeleri
•İyonik tepkimeler
Bu tepkimelerin ve mekanizmalarının aydınlatılması kimya endüstrisinin ve buna
bağlı olan tüm endüstri kollarının en önemli başlangıç noktasıdır.
b) Ayırma işlemleri, kimyasal tepkimeler sonucunda yan ürün veya safsızlıkların
olmaması, ürünün hemen hemen %100 verimle oluşması ve oluşabilecek atıkların
geri dönüştürülebilir olması istenir.
Ayırma Yöntemleri
Kimyasal tepkime sonucunda elde edilen ürün/ürünlerin ayrılması ve saflaştırılması
gerekir. Bu amaçla çeşitli ayırma teknikleri kullanılır:
i) Katı/Katı ayırımı (parçacık boyutuna göre yapılır. Eleme, santrifüj, yüzdürme, vb.)
ii) Sıvı/Katı ayırımı (yoğunluk ve irilik farkları kullanılır. Durultma, kimyasal çöktürme,
süzme, santrifüj, vb.)
iii) Sıvı/sıvı ayırımı (yoğunluk, kaynama-erime noktaları, üçüncü bir çözücüde
çözünme vb)
iv) Gaz/gaz ayırımı (genellikle en zor ayırma türüdür. Absorpsiyon, adsorpsiyon,
iyon değiştirme, vb.)
 Ekonomik ve Termodinamik Fizibilite
 Kimyasal bir tepkime sonucunda ürün elde etmek için işin başında
değerlendirilmesi gereken iki önemli husus vardır. Bunlar:
 i) Ekonomik fizibilite, ii) Termodinamik fizibilitedir.
 i) Ekonomik fizibilite: Bir fabrika kurup üretime başlamadan önce üretimi hedeflenen
ürünlerin pazar araştırması, arz-talep durumu, ham madde, ürün ve fabrika
maliyetleri hesaplanmalı yani düşünülen işin ekonomik fizibilitesi yapılmalıdır. Kar
marjının yüksek olması halinde üretim aşamaları araştırılır
 ii)Termodinamik fizibilite: Seçilen tepkime için önemli parametrelerden biri;
dışarıdan enerji uygulamasına gerek duyulmaması ve tepkimenin kendiliğinden
gerçekleşmesidir. Bir tepkimenin kendiliğinden gerçekleşip gerçekleşmeyeceği
termodinamik kanunlarla belirlenir. Yapılan bu işleme termodinamik fizibilite denir.
Bir tepkimenin kendiliğinden olabilmesi için Gibbs serbest enerjisinin (∆G) ve entalpi
değişiminin (∆H) sıfırdan küçük olması gerekir (∆G < 0 ve (∆H < 0)
 ► ∆G= ∆H - T∆S, ∆S = Entropi değişimi
 Süreç Denetimi
 Ürünün istenen nicelikte oluşabilmesi için süreç koşullarının izlenmesi ve gerektiği
durumlarda müdahalelerin yapılması gerekir. İşlemlerin denetimi kişiler tarafından
yapılabileceği gibi bilgisayar kontrollü de yapılabilir. Ham maddelerin ve belirli
aşamalardaki ürünlerin laboratuvar analizleri yapılarak sistem kontrol altında tutulur.
Kontrollü bir üretimin yapılabilmesi için laboratuvar çalışanları ile işletme çalışanlarının
tam bir uyum içerisinde olması gerekir. Üretimin yapılacağı kimyasal işlemler ikiye ayrılır:
 1) Kesikli işlem
 2) Sürekli işlem
 1) Kesikli işlemde, ham madde bir reaktöre konduktan sonra tepkime sonuçlanana kadar
kapalı tutulur ve dışarıdan bir müdahale yapılmaz. Burada reaktöre konulan madde
miktarı reaktör iç hacmiyle sınırlıdır. Düdüklü tencerede yemek pişirme işlemi kesikli
işleme örnek olarak verilebilir. Düdüklü tencerenin içine gıda maddeleri eklendikten
sonra ağzı sıkıca kapatılarak ısıtılmaya başlanır. Yemek pişinceye kadar kapağı açılmaz.
Kaç kişilik yemek pişirilebileceği düdüklü tencerenin büyüklüğüne bağlıdır.
Types of Autoclaves
 2) Sürekli işlemde, reaktöre ham madde girişi ve ürün çıkışı sürekli pompalar ile
gerçekleştirilir. Petrol rafinerilerinde ham petrolün işlenmesi ve ürüne dönüşmesi
sürekli işlem ile gerçekleşir. Ham petrol damıtma kolonlarına sürekli pompalanırken
diğer taraftan damıtılan ve saflaştırılan benzin dışarıya alınır.
 Enerji kaybı söz konusu ise ve üretim miktarı fazla ise sürekli işlem tercih edilir.
Saflaştırma Yöntemleri
 Kimyasal tepkimeler sonucunda oluşan bileşikler nadiren saftırlar. Bir maddenin
saflığı içerdiği aktif maddenin yüzdesi şeklinde verilir.

 Örneğin, %37 lik HCl çözeltisi: 100 gram HCl çözeltisinin 37 gramı HCl

 Saflaştırma işlemleri maliyeti arttırır. Kimya endüstrisinde kullanılan temel saflaştırma

işlemleri kimya laboratuvarındaki işlemlerle aynıdır ancak malzeme boyutları
farklıdır. Laboratuvar ölçeğinde destilasyon kolonu yaklaşık 20-30 cm’ lik cam
malzemedir. Kimya endüstrisindeki (örn. ham petrolün damıtılmasında) destilasyon
kolonu ise 20-100 m yüksekliğinde ve paslanmaz çelikten imal edilmiştir.
 Bazı önemli saflaştırma yöntemleri aşağıda verilmiştir
•Kristallendirme (katı maddelerin saflaştırılmasında kullanılır),
•Damıtma (destilasyon) (sıvı karışımlardaki bileşenlerin saf halde ayrılmasında kullanılır),
•Süblimleştirme (yüksek buhar basıncına sahip maddeler katı fazdan direkt gaz fazına geçer),
•Ekstraksiyon (çekme, özütleme) (çözeltilerden veya katı karışımlardan bir maddeyi ayırmak için
kullanılır. Sıvı-sıvı veya
katı-faz ekstraksiyon
yöntemleri kullanılabilir)
Ekstraksiyon